Une belle histoire

Waar zouden we zijn zonder de liefde? Leven in Frankrijk stelt je voor aan de meest iconische Franse liefdeskoppels door de jaren heen. Deze keer: Napoleon Bonaparte en zijn vrouw Joséphine.

STORMACHTIG EN OPRECHT Napoleon Bonapar�e & Joséphine

Hoe de kleine generaal zijn leven lang verknocht bleef aan zijn flamboyante keizerin.

TEKST CHANTAL VAN WEES FOTO’S IMAGESELECT

De liefde tussen Napoleon Bonaparte en Joséphine de Beauharnais inspireerde vele schrijvers en filmmakers. Het was een liefde vol passie en tegelijkertijd tederheid die het hele leven van de Franse staatsman zou voortduren. Volgens de overlevering is Joséphine een knappe, bruisende dame met donker haar en een warme uitstraling en heeft ze veel vrienden. Ze wordt geboren op Martinique als dochter van een Franse kolonistenfamilie, behorend tot de lagere adel. Als jong meisje droomt ze er al van om naar Parijs te gaan, een droom die uitkomt als ze op zestienjarige leeftijd de drie jaar oudere Alexandre de Beauharnais trouwt. Maar in vergelijking met het vrije leven op haar tropische eiland, waar ze volop genoot van de dieren en bloemen om haar heen, voelt Parijs voor haar als een kleurloos keurslijf. Ook het huwelijk valt tegen: hij vindt haar dom want ongeschoold, zij vindt hem saai en gemeen omdat hij affaires heeft met andere vrouwen en haar negeert. Ze krijgen twee kinderen, Eugène en Hortense, maar leven grotendeels gescheiden van tafel en bed. Aan het huwelijk komt een einde als Alexandre tijdens de Franse Revolutie onder de guillotine eindigt. Als in 1795 de wet wordt ingevoerd die burgers verbiedt wapens in huis te hebben, herinnert Joséphine zich dat ze de degen van Alexandre nog heeft liggen. Zoon Eugène, inmiddels veertien jaar, verzet zich hevig tegen het inleveren van dit aandenken aan zijn vader. Zou er geen uitzondering gemaakt kunnen worden? Aanstormend generaal Napoleon Bonaparte, dan 26, is de enige die daar een beslissing over mag nemen. Hij is ontroerd door de wens van Eugène, strijkt met de hand over zijn hart en laat hem de degen houden. Als Joséphine hem enkele dagen later persoonlijk komt bedanken op het hoofdkwartier, wordt Napoleon op slag verliefd. En zoals hij alles in zijn leven benadert, laat hij er ook geen gras over groeien om haar het hof te maken. Hij houdt meteen van haar, “met de verheven en romantische intensiteit van een ›

Heel Frankrijk is verbaasd als hij kiest voor deze oudere vrouw met kinderen. Het interesseert hem niets

Linkerpagina: in 1804 riep generaal Napoleon zichzelf uit tot keizer - detail van een schilderij van de kroning in de Notre-Dame in Parijs. Hiernaast: portret van keizer Napoleon I door (het atelier van) François Gérard (ca. 1805-1815); portret van Joséphine de Beauharnais.

Het kasteel van Malmaison, enkele kilometers ten westen van Parijs, waar Napoleon en Joséphine woonden. ‘social climber’ voor een vrouw van wie hij denkt dat zij superieur is aan zijn eigen klasse”, schrijft William Bolitho over Napoleon in zijn bestseller Twelve Against the Gods.

Slimme zet

De beroemdste Franse generaal die hard op weg is om zichzelf keizer te maken, is van relatief eenvoudige komaf: een Corsicaan van lagere, verarmde adel. Daarom grijpt hij de kans met beide handen aan om in het Franse leger te vechten en zo carrière te kunnen maken. In hem brandt het vuur om, zoals hij het noemt, zijn ‘ster’ te volgen en eeuwige roem voor zichzelf te vergaren. Het is een slimme zet dat hij kiest voor de geliefde societydame, die met haar charme harten verovert met dezelfde verve als waarmee hij veldslagen wint. Maar hij is oprecht tot in zijn ziel geraakt door de donkere schone, die hij vrijwel meteen omdoopt tot Joséphine. Dat klinkt hem veel romantischer in de oren dan haar roepnaam Rose. Joséphine vindt zijn aandacht prima, maar verliefd is ze niet. Misschien omdat ze geen groentje meer is, met haar 32 jaar. Heel Frankrijk is verbaasd als Napoleon kiest voor deze oudere vrouw met twee kinderen. Het interesseert hem niets, hij schrijft haar kisten vol liefdesbrieven waar de vlammen vanaf spatten en vraagt haar nog geen jaar na hun eerste ontmoeting ten huwelijk. Veel van de liefdesbrieven die hij haar stuurt, zijn bewaard gebleven en lijken eerder door een opgewonden puber te zijn geschreven dan door een generaal. Een voorbeeld: “Jouw tranen beroven mij van rede, en zetten mijn bloed in vuur en vlam. Geloof me: ik ben niet bij machte om een enkele gedachte te hebben die niet over jou gaat, of een wens die ik niet met jou zou kunnen delen.” Of deze: “Jij gaat naast me zijn, in mijn armen, op mijn borst, op mijn mond? Kom hier, kom hier… Een kus op je hart, en een veel lager!” En dat was slechts de eerste zin van een lange, gepassioneerde brief. Ondertussen vertrouwt Joséphine een vriendin toe: “Ik bevind me in een lauwwarme staat waar ik een hekel aan heb.”

Uit liefde of gemakzucht

Toch trouwt ze met hem in 1796. Hij uit liefde, zij uit gemakzucht. Napoleon is bezig met een geweldige carrière en aan zijn zijde kan ze stralen. En: veel geld uitgeven. Bovendien stelt zij zo de toekomst van haar kinderen zeker. Een paar dagen na de huwelijksvoltrekking vertrekt hij op veldtocht naar Italië met de naïeve gedachte dat hij een liefhebbende bruid achterlaat. Dat blijkt

al snel niet zo te zijn. Hij schrijft haar bijna dagelijks, zij reageert zelden en heeft minnaars. Haar ongeïnteresseerde reactie op zijn smeekbedes om hem in Italië te vergezellen, choqueert de Parijse kringen. Zijn liefdesverdriet is groot, zijn overwinningen op het strijdveld maken dat niet minder. Als ze eenmaal in Milaan is en hij zich naar het paleis spoedt, treft hij haar niet aan. Joséphine is naar een feest. Een gebroken Napoleon schrijft haar: “Ik kom aan in Milaan, ik haast me naar je appartement, ik heb alles achtergelaten om je te zien, om je te knuffelen… je was er niet: je bent aan het feestvieren; je gaat bij me weg als ik aankom, je geeft niet meer om je lieve Napoleon. Een gril deed je van hem houden, onstandvastigheid maakt je onverschillig. Gewend aan gevaren ken ik de remedie voor de problemen en het kwaad van het leven. Het ongeluk dat ik ervaar is niet te overzien. (...) Ik ben hier tot de 9de. Maak je er niet druk om; plezier maken is jouw geluk. De hele wereld is maar al te blij dat jij het leuk hebt, je man is alleen en heel erg ongelukkig.” Napoleon voelt zich ongeliefd en bedrogen. In de jaren die volgen, hangt een scheiding in de lucht.

Schade en scheiding

Joséphine begint langzaam de schade in te zien die zij haar prille huwelijk berokkent en wordt toch wel bang hem te verliezen. Want hij heeft hen inmiddels niet alleen tot keizer en keizerin gekroond, Napoleon is ook nog eens een goede partner voor haar. Ze is toch van hem gaan houden. “De keizer was een van de beste echtgenoten die ik ooit heb gekend”, zegt mademoiselle Avrillion, eerste meid van de keizerin. “Als het niet goed met haar ging, stelde hij zijn keizerlijke zaken zo lang mogelijk uit om aan haar zijde te blijven. Hij voelde een tedere vriendschap voor haar.” Louis Constant, eerste bediende van de keizer: “Hoe ontroerend was deze keizerlijke huishouding! Vol aandacht en respect voor Joséphine kuste de keizer haar graag in de hals, in het gezicht, streelde haar en noemde haar ‘mijn grote beest’. En zij las ›

Een van de vele gepassioneerde brieven die Napoleon stuurde aan Joséphine; ‘Napoleon steekt de Alpen over’, geschilderd door de Franse kunstenaar Jacques-Louis David.

De liefdesbrieven die hij haar stuurt, lijken eerder door een opgewonden puber te zijn geschreven dan door een generaal

Napoleon maakt aan Joséphine de dag bekend waarop ze de scheidingspapieren zullen tekenen, 1809. ’s avonds graag voor aan haar keizerlijke echtgenoot!” Dat het haar niet lukt hem een erfgenaam te schenken, wordt een groot probleem. Maar dit weerhoudt hem er niet van een goede stiefvader voor haar kinderen te zijn. Terwijl Napoleon zonder moeite zijn wil aan Europa oplegt, heeft hij in zijn eigen huis nauwelijks iets in te brengen. Zelfs Joséphine’s hondje Fortuné wint het van hem: tegen zijn vriend Antoine-Vincent Arnault zegt hij over het beestje: “Zie je die heer hier, hij is mijn rivaal. Hij lag in Madame’s bed toen ik met haar trouwde. Ik wilde hem eruit halen: het had geen zin, ik kreeg te horen dat ik moest besluiten om ergens anders te slapen of akkoord te gaan om met hem het bed te delen.”

Buitenechtelijke uitstapjes

Joséphine geeft graag veel geld uit en maakt schulden. Napoleon is een man van orde en regelmaat en wint grote veldslagen door zijn genialiteit, maar Joséphine zover krijgen dat ze haar budgetten respecteert, lukt hem niet. Joséphine bedriegt hem in het begin van hun relatie met andere mannen met een nonchalance die best harteloos te noemen is. De keizer is na een tijdje ook niet meer loyaal aan haar maar zorgt er wel voor dat zijn vrouw niets van zijn uitstapjes te weten komt. Het is een houding die afwijkt van die van de Europese koningen van die tijd, die er officiële echtgenotes én minnaressen op na houden. Maar voor Napoleon is het belangrijk dat zijn familie en entourage gelukkig zijn en zich geen zorgen maken. Dat doet Joséphine wel als Napoleon tijdens een verblijf in Polen iets moois krijgt met mevrouw Walewska, die hem in 1810 zijn eerste zoon schenkt. Een keizer, hoezeer het hem ook spijt, heeft erfgenamen nodig. Het betekent het einde van hun huwelijk.

“Als het niet goed met haar ging, stelde hij zijn keizerlijke zaken zo lang mogelijk uit om aan haar zijde te blijven”

Koning van Rome

Lang na hun scheiding blijft de relatie tussen Napoleon en Joséphine gekenmerkt door tederheid en oprechte vriendschap. Zijn bezoeken aan Joséphine blijven frequent. Ze behoudt haar titel van keizerin en hij zorgt ervoor dat het haar aan niets ontbreekt. Zij bekommert zich nog steeds om hem, geeft hem zakelijk advies en helpt hem Marie-Louise van Oostenrijk als tweede huwelijkspartner te kiezen. Ze feliciteert haar ex-man oprecht met de geboorte van Napoleon II, ook bekend als de koning van Rome. Gedurende zijn hele leven en vooral op Sint-Helena, waar hij enkele jaren na haar dood zal sterven, denkt de keizer met liefde terug aan zijn Joséphine. Want ondanks hun grote karakterverschillen was Joséphine de grote liefde van Napoleon Bonaparte, en hadden zij een weliswaar stormachtige, maar ook oprechte liefdesrelatie.