16 minute read
ROELAND SCHOLTALBERS
Next Article
ROELAND SCHOLTALBERS WOONT MET ZIJN ITALIAANSE VROUW DONATELLA, ZOONTJE LIBERO EN DOCHTER GLORIA IN TURIJN
K e radij
In een alledaags appartementencomplex aan de Corso Cadore huist een pareltje van een koffiebranderij. Wie bij Torrefazione Damosso naar binnen gaat, doet een stap terug in de tijd. Links bij de ingang fonkelt een roestvrijstalen espressomachine. Rechts pronken koekjes en chocolade, beschermd door gestreepte zonneschermen. Vanaf schappen in het midden observeren flessen rode wijn het komen en gaan van klanten. De motor van de zaak draait achterin. Op de marmeren vloer staat een apparaat dat in een museum niet zou misstaan. In de grote brander worden zorgvuldig gekozen koffiebonen volgens familietraditie geroosterd. Biricchina heet het ding, deugniet in het Italiaans als je één c wegdenkt. Dit is de cockpit van de broers Enzo en Paolo, zoons van Vitale Damosso die de koffiebranderij in 1948 begon. Ik fiets maandelijks naar Damosso om mijn cafeïnevoorraad aan te vullen. Elk bezoekje voedt mijn liefde voor échte koffie. Hier geen capsules, maar koffiebonen in glazen bakken. Pen en papier in plaats van een touchscreen. Op de toonbank lonken snoepjes in vrolijke doosjes met een vleugje burlesque. De heerlijke aroma’s brengen mijn haastige zelf tot rust. Aan deze pure sfeer kunnen koffieketens niet tippen. Enzo tref ik op een stoel naast de brander, terwijl Paolo achter de toonbank in de weer is. De heren hebben altijd tijd voor een koffiepraatje. Ik vertel hoe ik laatst met mijn espressomachine bij de fietsenmaker belandde. Toen ik bij een uitgestelde schoonmaakbeurt de schroef van de filter niet los kreeg, liet de klantenservice mij fijntjes weten dat het merk enkel cafés en restaurants ondersteunt. Mijn fiets stond toevallig bij de fietsenmaker en die man had toch een hele verzameling schroevendraaiers? Enzo en Paolo moeten lachen wanneer ik daarna de verbazing van de fietsenmaker beschrijf bij het zien van de rode koffiekameraad onder mijn arm. Gelukkig houdt mijn fietsenmaker wel van een uitdaging. Met de nodige moeite wist hij het euvel te verhelpen. Paolo raadt aan om de filter voortaan wat vaker schoon te maken. Bij het koffie- zetten blijft een olieachtige substantie achter die na verloop van tijd aan gaat koeken. Ik neem zijn advies ter harte. Tijdens onze corona-isolatie kwam hij de koffie gewoon thuis bezorgen, ik waardeer de man enorm. We kletsen verder terwijl Paolo mijn koffie maalt. Zoals gebruikelijk kies ik Damosso Royal, een ronde koffie met een lage zuurgraad. Ook Kaweh, met een wat stevigere punch, gaat altijd mee naar huis. Af en toe neem ik ook een blend van in rumvaten gerijpte bonen. Dat is zalig op een koude winterochtend. Het malen stimuleert de zintuigen. Kletterende bonen, die met een schep uit de bak worden bevrijd, en de ratelende koffiemolen versterken het heerlijke aroma in de lucht. Dit zaakje is een koffieparadijs. Hier wordt een kostbaar goedje dat de hele wereld over reist met respect behandeld. Net als de kleine koffieboeren waar Enzo en Paolo mee samenwerken. Koffie is een prachtig landbouwproduct en dat ervaar je hier op een paar vierkante meter. Die Amerikaanse acteur met een villa aan het Comomeer mag zijn glimmende capsules houden. Geef mij maar een 250 gram Damosso Royal, per la macchina da espresso per favore! •
ROELAND
Kruiden verzamelen is tegenwoordig lucratief in Piemonte. Rechts: Het dorpje Orta San Giulio is betoverend mooi.
De mooie heks van Novara
Aantrekkelijke, slimme en vrijdenkende vrouwen hadden het in Piemonte tot in de 17de eeuw moeilijk. In 1610 eindigde de twintigjarige Antonia als heks op de brandstapel. Ze was het laatste slachtoffer van de bisschop van Novara, die in de vrouwen een gevaar voor de gevestigde orde zag. Op speurtocht in een betoverende omgeving.
Onder: Paola Todeschino Vassalli. Rechterpagina, van links naar rechts: Croveo; Novara; ‘heksenbord’ in Piemonte. Wie Novara in het donker nadert wordt al vanuit de verte verrast door een felverlichte toren. Als je dichterbij komt blijkt het een heiligdom te zijn met een koepel. Meerdere verdiepingen met zuilen die zich naar boven toe versmallen leiden tot een verbluffende hoogte van 121 meter. De volgende dag komen we erachter dat de constructie van de basiliek van San Gaudenzio niks te maken heeft met tovenarij. Integendeel: deze dankt zijn bestaan aan de schitterende ingenieursprestatie van Alessandro Antonelli (1798-1888), een van de meest ambitieuze architecten van zijn tijd. De bouwmeester verstond bovendien de kunst het stadsbestuur van Novara steeds meer geld af te troggelen om het heiligdom volgens zijn eigen ideeën af te kunnen maken. In ruil daarvoor beloofde hij de belastingbetalers van Novara iets unieks. En dat is gelukt: sindsdien wekt de toren alom verbazing.
Evenwichtskunst
Bezoekers kunnen sinds kort de toren zelfs beklimmen, via een trap die zich binnen in de koepel naar boven slingert. Alsof het om een veeleisende evenwichtsoefening gaat, rusten we ons uit met een gordel, helm en karabijnhaken. Boven heb je een fantastisch uitzicht dat op heldere dagen reikt tot de op een na hoogste top van de Alpen, de Monte Rosa. Dat is vandaag niet het geval, maar we kunnen wel de groen oplichtende rijstvelden zien die zich niet ver van de stad van 100.000 inwoners uitstrekken. Deze velden, waarop de wereldberoemde arborio-rijst gedijt, waren ooit het decor van een sinister hoofdstuk in de Piemontese geschiedenis, dat begon in Novara. Op ruim dertien kilometer ten westen van de stad bevindt zich het huis van Sebastiano Vassalli (1941-2015), die tussen de velden een kleine boerderij bewoonde met een mooie fruitboomgaard. De schrijver mag dan in grote delen van de wereld onbekend zijn, in Italië is hij een beroemdheid. In zijn sterfjaar werd hij zelfs genomineerd voor de Nobelprijs voor Literatuur. Zijn populariteit is vooral toe te schrijven aan de roman La chimera, in het Nederlands vertaald als De heksenschim.
Ruimdenkend
Het boek is gebaseerd op de ware geschiedenis van de vondelinge Antonia, die opgroeit in een klooster in Novara. Op tienjarige leeftijd wordt ze verkocht als slavin. In eerste instantie heeft het meisje geluk, want een boerenfamilie neemt haar als een dochter op. Daardoor blijft haar
Deze velden, waarop de wereldberoemde arborio-rijst gedijt, waren ooit het decor van een sinister hoofdstuk in de Piemontese geschiedenis, dat begon in Novara
het lot bespaard van de rondtrekkende landarbeiders die onder erbarmelijke omstandigheden moeten ploeteren in de velden om Italië aan rijst te helpen. Al vroeg valt Antonia op door haar inzet voor de arbeiders. Hoe ouder Antonia wordt, hoe ruimdenkender en mooier ze ook wordt. Als een schilder haar uitkiest voor een sjabloon van een fresco in een kerk, wordt ze ervan beschuldigd zich op gelijke hoogte te wanen als de Madonna. Al snel neemt een nieuwe bisschop zijn intrek in Novara, die het volk als zijn onderdanen beschouwt en de mensen er zo ongeveer toe dwingt de mis te bezoeken en steeds hogere afdrachten te doen. Ook boezemt de geestelijke de onwetende bevolking angst in; vrijdenkers als de alom geliefde Antonia zijn hem een doorn in het oog. Als de jonge vrouw uiteindelijk ook nog aanpapt met een protestant op doorreis verbant hij haar uit de kerk. Vervolgens stelt hij Antonia verantwoordelijk voor ziekte, dood en alle mogelijke tegenspoed die de mensen in de regio overkomt. De jonge vrouw wordt gedemoniseerd en ondanks de voorspraak van familie en vrienden tot heks verklaard. In 1610 is zij de laatste vrouw die in Novara op de brandstapel eindigt.
Tot leven gewekt
Sebastiano Vassalli heeft dit verhaal op een zowel pakkende, als afschuwwekkende manier opgetekend. Zijn weduwe, Paola Todeschino Vassalli, vertelt op de boerderij hoe hij bij de research voor een ander boek op het lot van Antonia stuitte. Daarna deed hij steeds meer historisch bronnenonderzoek. Het grotendeels streng katholieke Italië zal wel dankbaar zijn geweest dat dit duistere hoofdstuk uit de annalen in de vergetelheid was geraakt. Maar Vassalli was vastbesloten het te reconstrueren. Als in 1990 La chimera verschijnt, baart het boek internationaal opzien. In Italië wordt het zelfs opgenomen in de leeslijst op scholen. Volgens >
Sebastiano Vassali, ‘De heksenschim’. Alleen tweedehands verkrijgbaar.
TIPS
ZIEN & DOEN • Cascina Marangana
Het huis van schrijver Sebastiano Vassalli is op aanvraag te bezichtigen. Contact via het toeristenbureau (turismonovara. it). Op middellange termijn moet het omgebouwd worden tot museum. Paola Todeschino heeft haar man zijn doel bereikt: “Sebastiano was ervan overtuigd dat literatuur levens kan redden. Ook postuum.”
Heksenwerk
In het Piemonte van tegenwoordig is het lot van Antonia ook ruimschoots bekend. Ook in een schitterend restaurant stuiten we op haar. Pane Amore Poderia serveert in de warme zomermaanden in een omgebouwde stal kostelijke gerechten uit de regionale keuken, zoals risotto met gorgonzolasaus en lavendel. Terwijl we uitkijken op vijf naast elkaar gebouwde godshuizen, die als baboesjka’s van links naar rechts steeds groter worden, waait een aangename wind om ons heen. We staan behoorlijk versteld als ons hier een wijn met de naam ‘Chimera’ wordt voorgezet. Wijnbouwer Roccolo Bellini perst hem op de heuvels van het dorp Mezzomerico uit nebbiolo-druiven. De wijn met de klinkende naam zal niet de enige verwijzing blijven naar de heks uit Novara en de zogenaamde bovennatuurlijke krachten. Op de weg naar het noorden komen we telkens weer verschijnselen tegen waarvoor bovenzinnelijke krachten verantwoordelijk worden gehouden. Maar ook het katholicisme heeft op veel plekken bezienswaardige sporen achtergelaten. In Oleggio stoppen we bij de Basilica di San Michele. De 11de-eeuwse romaanse kerk is fascinerend vanwege haar goed bewaarde fresco’s. Verder noordelijk, bij het gehucht Gattico-Veruno, stuiten we in een bosje op een steen met een enorme omtrek: acht bij 3,5 meter en vijf meter hoog. In de vroegmoderne tijd konden de inwoners niet
Het Lago d’Orta.
We staan versteld als ons hier een wijn met de naam ‘Chimera’ wordt voorgezet, geperst op de heuvels van het dorp Mezzomerico uit nebbiolo-druiven
verklaren hoe hij daar gekomen was. Ze wisten niets van de ijstijd en de krachten van de gletsjers. Daarom deed ook hier een theorie de ronde: heksenwerk! Langzaam komen we dichter bij het Lago d’Orta. Het kleinste van de grote Italiaanse Alpenmeren is van een betoverende schoonheid. Zal ook wel als heksenwerk zijn beschouwd. We slenteren pal langs de oever over een ongeasfalteerde weg, terwijl we een paar vakantiegangers op een luchtbed en kleine bootjes op het meer zien ronddobberen. Op het land zien we de ene adembenemende villa na de andere. De Italiaanse nouveau riche weet immers al lang waar je goed kunt wonen. Al snel zien we een Venetiaans uitziend gebouw met karmijnrode gevel. Het is de Villa Curioni-Mazzetti, die in privébezit is. Zoals de locals ons hebben verteld, was het gebouw eerst een hotel. Lang daarvoor heeft zich ook hier iets onbegrijpelijks afgespeeld. Vanbuiten zie je het niet, maar de villa gaat over in een grot waar ooit de slagtanden van een walvis zijn gevonden. Onnodig om uit te leggen welke >
Zomerse gerechten van La Darbia.
TIPS
ETEN & DRINKEN • Pane Amore Poderia
Mooi restaurant met schattige zitplaatsen in de open lucht en uitstekende risotto. Met daarbij een goede delicatessenzaak. Vicolo della Chiesa, 4, Casalbeltrame, paneamorepoderia.it
• Tavoli in Salumeria Moroni
Eenvoudige gelegenheid met lokale soorten worst en ham en andere lekkernijen. Via degli Avogadro, 5b, Novara. Tel. +39 388 474 7093
TIPS
ETEN & DRINKEN • Biscottificio Camporelli
Historische koekjesfabriek in Novara. Vicolo Monte Ariolo 3, Novara, camporelli1852.it
• Il Roccolo di Mezzomerico
Wijndomein dat van nebbiolodruiven de wijn La Chimera maakt. Via Volta, Mezzomerico, ilroccolovini.it krachten daarvoor verantwoordelijk waren. De grote blikvanger is het aan de oostoever van het meer gelegen Orta San Giulio. Met zijn kronkelende straatjes en kleurrijke huizen aan de riante piazza ziet het dorp er heel schilderachtig uit. En alsof dat nog niet genoeg is, doemt binnen ons gezichtsveld een eiland op. Kleine boten met kranige kapiteins brengen bezoekers naar het eiland. Hoewel een legende zegt dat het Isola San Giulio een gevaarlijk slangennest was voor het door kolonisten werd gekerstend, zien we van een uitstapje af. We hebben zin om dieper de bergen in te gaan. Na het Nationale Park della Val Grande koersen we richting het Ossoladal, dat aan twee kanten wordt begrensd door de Zwitserse Alpen. Een afgelegen regio van Piemonte, waar Novara nog ver weg lijkt en de invloed van het bisdom altijd klein bleef. Croveo ligt op bijna 900 meter hoogte, waardoor het er ook hartje
Sinds 2015 is er een jaarlijks heksenfeest. “Zo willen we het negatieve wegnemen waarmee een deel van onze cultuur is belast”
zomer duidelijk koeler is dan op de vlakte. In het dorp komen we klimmers tegen, die vanuit Frankrijk en Spanje hier zijn beland. Maar afgezien van de hectisch klingelende klokken van een kerk gaat het hier uiterst bedachtzaam toe. Als we ons in de door kleine stenen huizen met minuscule ramen geflankeerde steegjes wagen, wanen we ons in een archaïsch oord.
Helende krachten
Voor een kapel komen we Luise tegen die ons vertelt over de duistere tijden in het dorp: tussen 1609 en 1611 werden hier in een geruchtmakend proces 21 vrouwen en tien mannen van hekserij beticht. Bij hen ging het vooral om mensen die de helende kracht van bergkruiden kenden. Maar de katholieke inquisitoren uit Novara voelden zich daar ongemakkelijk bij. Omdat het Ossoladal zich vlak bij Zwitserland bevindt, onderhielden de inwoners een levendige ruilhandel met de Helvetiërs. Dat waren destijds al calvinistische protestanten – en dus was de duivel niet ver weg! Voor de katholieken, legt Luise uit, was dat aanleiding om hard in te grijpen: de aangeklaagden werden wegens hekserij tot lange gevangenisstraffen veroordeeld, en tien van hen stierven in de gevangenis. Het heeft lang geduurd voor Croveo en de omliggende dorpen zich van het verleden hebben losgemaakt. Sinds 2015 is er een jaarlijks heksenfeest. “Daarmee,” zegt Luise, “willen we het negatieve wegnemen waarmee een deel van onze cultuur is belast.” Hoe dat er kan uitzien, laten zes vrouwen zien die zich in het coöperatief Erba Böna hebben verenigd. Samen wekken ze het erfgoed van hun voorvaderen opnieuw tot leven, als ze op de bergweiden op grote schaal helende kruiden plukken. Volgens Vittorina Prina is sint-janskruid tegenwoordig bijzonder in trek, aangezien het als natuurlijk antidepressivum werkt. >
Linkerpagina: zwierig geklede vrouw aan het Lago Maggiore. Deze pagina, met de klok mee: embleem van landgoed La Chimera; de koepeltoren van Novara; een madonna in de kerk van Cavandone in Piemonte.
TIPS
ETEN & DRINKEN • La Darbia
Prachtig restaurant voor fijnproevers met een eigen moestuin, hoog boven het Lago d’Orta. Via per Miasino, Vacciago, ladarbia.com
• Locanda Lo Scoiatollo
Volkse gelegenheid op een plein in bergdorp Villette. Specialiteit: risotto met bosbessen en pasta met eekhoorntjesbrood. Piazza Emma Brindicci Bonzani 7, Villette, locandaloscoiattolo.it
ZIEN & DOEN • Cupola di San Gaudenzio
De koepel van de kathedraal van Novara kun je op via een trap. Hiervoor is een speciale uitrusting vereist, die bezoekers ter plaatse krijgen. Via Gaudenzio Ferrari 13, Novara, vrijdagzondag van half maart tot half december, € 15, kalata.it
• Consorzio Erba Böna
Winkel van het bergkruidencoöperatief bij Crodo. Località Verampio 20, Crodo, erbabonavco.it
Met de klok mee: de markt van Orta San Giulio; ‘moderne heksen’ bij Erba Böna; aperitivo bij La Darbia.
TIPS
ZIEN & DOEN • Tones Teatro Natura
Openluchttheater in een voormalige steengroeve in het Ossoladal. Via Valle Formazza, Oira, tonesteatronatura.com
SLAPEN • Hotel Cavour
Stadshotel op een ideale plek om Novara te verkennen. Via S. Francesco D'Assisi 6, Novara, hotelcavournovara.com
• Hotel Belvedere
Mooi hotel in de bergen bij Croveo met moderne kamers en een heerlijk panorama. Frazione Mozzio 37, Crodo, belvederemozzio.it
ALGEMEEN
• turismonovara.it • visitossola.it • lagodorta.piemonte.it • visitlakemaggiore.com
“Vroeger,” zegt Vittorina, “zouden wij ook voor heksen zijn doorgegaan.” Tegenwoordig is het bedrijf met bio-certificaat een bloeiende onderneming
Kaasjeskruid zou tegen allerlei kwalen werken: “Dat kregen we van onze oma’s al tegen tandpijn.” Ook gentiaan, verveine en tientallen andere gewassen worden door de kruidenvrouwen verwerkt tot thee, bonbons, kruidenschnaps en zeepjes. “Vroeger,” zegt Vittorina, “zouden wij ook voor heksen zijn doorgegaan.” Tegenwoordig is het bedrijf met bio-certificaat een bloeiende onderneming.
Musical
Die avond komen we Antonia weer tegen, de vermeende heks uit Novara. Haar geschiedenis is zo alomtegenwoordig, dat het onderwerp werd voor een lang muziekstuk. Dat draagt als titel The Witches Seed en moet deze avond worden opgevoerd in het Tones Teatro Natura. De voormalige steengroeve lijkt een perfect decor voor het stuk dat uit de pen van twee rocksterren is gevloeid: Stewart Copeland, de drummer van The Police, en Chrissie Hynde, zangeres van The Pretenders, hebben zich over deze stof gebogen. Maar hoewel als opera aangekondigd, ontpopt hun compositie zich als langdradige musical met een hang naar kitsch. Alleen de lichtprojecties op het gesteente vallen in de smaak. Antonia had beter verdiend. Maar het blijft een troost dat Sebastiano Vassalli haar een leven na de dood heeft geschonken. •
Luxevilla’s in Stresa en aan het Lago Maggiore
Kom Stresa en het Lago Maggiore ontdekken met ons ruime aanbod luxewoningen. Laat je verleiden door onze elegante historische villa’s. Wij zullen je bij het hele traject begeleiden, van de zoektocht tot de verwezenlijking van je wensen.
De beste Italiaanse series vind je nu ook op myLum
www.mylum.tv
b y l u m i è r e
Adv Mylum Italie Magazine_210x133 b.indd 1 IM2023_1_Lumiere.indd 96 06-12-2022 15:44 06-12-2022 16:25
Vrolijk de winter door met
Online
vanaf €4,- per maand
Magazine
€5,- per maand
Wat kost een man?| Het succes van schrijverspaar Michel van Egmond & Antoinnette Scheulderman | Verlangen naar vlees | Psycholoog Martin Appelo over zijn eigen narcisme |Het jaar van wantrouwen | Twitterpriester Jan-Jaap van Peperstraten | Cold case: het lijk op de Wallen | Vriend & vijand over Caroline van der Plas | Donker Zuid-Afrika | Bewegen volgens Erik Scherder & Joop Alberda |Eeuwige glamour in Hillywood | De culturele agenda van Marjan Minnesma |Leve de saaie samenleving| En nog heel veel meer...
DECEMBER/JANUARI 2022/2023 | € 9,95
DUBBELDIK WINTERNUMMER
DECEMBER/JANUARI 2022/2023 Hemelpost aan onder meer Bram Peper, Jan Rot, Queen Elizabeth, Willibrord Frequin, Remco Campert en Madeleine Albright
Nr 12/01 | 2022/2023 | € 9,95
BP
Lay-out Cover 12 EAN.indd 1 17-11-2022 13:29
33% korting
Compleet
€8,- per maand
Wat kost een man?| Het succes van schrijverspaar Michel van Egmond & Antoinnette Scheulderman | Verlangen naar vlees | Psycholoog Martin Appelo over zijn eigen narcisme |Het jaar van wantrouwen | Twitterpriester Jan-Jaap van Peperstraten | Cold case: lijk op de Wallen | Vriend & vijand over Caroline van der Plas | Donker Zuid-Afrika | Bewegen volgens Erik Scherder & Joop Alberda |Eeuwige glamour in Hillywood | De culturele agenda van Marjan Minnesma |Leve de saaie samenleving| En nog heel veel meer...
DECEMBER/JANUARI 2022/2023 | € 9,95
DUBBELDIK WINTERNUMMER
DECEMBER/JANUARI 2022/2023 Hemelpost aan onder meer Bram Peper, Jan Rot, Queen Elizabeth, Willibrord Frequin, Remco Campert en Madeleine Albright
Nr 12/01 | 2022/2023 | € 9,95
BP
Lay-out Cover 12 EAN.indd 1 17-11-2022 10:11
