WANDELEN IN WERELDERFGOED

Wandelen langs Werelderfgoed

Het Unesco Werelderfgoedverdrag bestaat dit jaar vijftig jaar. Stichting Werelderfgoed Nederland viert dit met een reeks wandelroutes langs de Nederlandse Werelderfgoederen, waar mogelijk over onverharde paden. Iedere maand wordt een andere route gepresenteerd, in samenwerking met Trage Tochten. 6x stap voor stap langs Werelderfgoed dat we met recht Hollands glorie kunnen noemen.

Tekst Wim Huijser/ Trage Tochten Rutger Burgers en Rob Wolfs Fotografie Bertel Kolthof © Stichting Werelderfgoed Nederland

SCHOKLAND Te voet over een ‘eiland op het droge’

Ooit was Schokland een kwetsbaar eiland in de Zuiderzee. De bewoningsgeschiedenis beslaat duizenden jaren en gaat terug tot ver in de prehistorie. Door de woeste golven werden af en toe stukken van het eiland weggeslagen en er bestond voortdurend overstromingsgevaar. Tot 1859 leefden de Schokkers in hoofdzaak van de visserij en een beetje van akkerbouw. Het was een pover bestaan op een smalle strook land. Bij een stormvloed in 1825 overstroomde zelfs het hele eiland. Omdat de bevolking bovendien in schrijnende armoede leefde, besloot de regering halverwege de 19de eeuw om het eiland te ontruimen. Ruim zeshonderd ‘Schokkers’ belandden zodoende op de vaste wal. Sinds de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 maakt Schokland deel uit van het vasteland. Tegenwoordig wordt het gebied beheerd door Stichting Het Flevolandschap en behoort het eiland op het droge tot de provincie Flevoland. Graanvelden en graslanden markeren het glooiende eiland in de polder. In 2008 kreeg Schokland de status van dorp. Op 1 januari 2021 telde Schokland vijf inwoners. Daar het rijk is aan archeologische bodemschatten en de eeuwenoude relatie van de Nederlanders met het water symboliseert, werd het gebied in 1995 op de Werelderfgoedlijst geplaatst.

Wandeling Afstand: 13 kilometer Startadres: parkeerterrein bij TOP en Museum Schokland Middelbuurt 2, Schokland Route gratis downloaden: wandelzoekpagina. nl/wandeling/werelderfgoedwandelingschokland/19605

Schokland kent een dramatische geschiedenis. Tegelijkertijd is het een juweeltje van een landschap midden in de uitgestrekte Noordoostpolder. We maken een mooie, langgerekte rondwandeling, die min of meer de contouren van het oude eiland volgt. Op het zuidelijke deel volgen we de oude kustlijn via de kerkruïne op de zuidpunt. Buiten het broedseizoen kun je vanaf het startpunt het eiland ook vanuit de laagte bekijken. In deze natte graslanden wemelt het van de weide- en moerasvogels. Het oude kerkje van Ens diende tevens als baken in de duisternis: bij mist werden seinvuren op de kerktoren ontstoken. Daarna doorkruisen we het Schokkerbos, dat na de droogmaking werd aangelegd op keileem en klei. Het bos is bekend om zijn paddenstoelen, varens en mossen én vanwege de Gesteentetuin. In de noordpunt zien we de fraai gerestaureerde haven met de lichtwachterswoning van Oud-Emmeloord. De bakens markeren de toegang tot de haven.

Museum Schokland Middelbuurt 3, Schokland • museumschokland.nl De Gesteentetuin Keileemweg 1, Schokland • flevo-landschap.nl >

KINDERDIJK Tussen de molens van Overwaard en Nederwaard

De molens van Kinderdijk vormen internationaal gezien misschien wel het meest bekende symbool van Nederland. De negentien boezemmolens vormen twee molengangen en zijn gebouwd tussen 1738 en 1740. Voordien stonden er in het gebied al poldermolens, waarvan er een tweetal is overgebleven. De molens werden gebouwd om het water uit de laaggelegen polder omhoog te pompen. Op die manier hielden ze lange tijd het lage land van de Alblasserwaard droog. Deze functie werd vanaf 1950 overgenomen door gemalen, eerst door het stoomgemaal Wisboom en later door het dieselgemaal J.U. Smit en het elektrisch gemaal Ir. G.J. Kok. In Kinderdijk is bijna duizend jaar ‘strijd tegen het water’ zichtbaar in het polderlandschap met zijn waterlopen, dijken, gemalen, sluizen en molens. Tussen de molens van Kinderdijk staat ook één wipmolen, De Blokker, van de polder Blokweer. Het molencomplex Kinderdijk-Elshout is sinds 1997 Werelderfgoed en weerspiegelt in alle opzichten de roemrijke waterstaatkundige geschiedenis van Nederland. En nog altijd is het eeuwenoude geheel van molens, boezems en sluizen intact. Het zou zo weer in bedrijf kunnen worden genomen.

Wandeling Afstand: 11 kilometer Startadres: parkeerplaats Sporthal De Klipper en voetbalvelden Klipperstraat 20, Nieuw-Lekkerland Route gratis downloaden: wandelzoekpagina. nl/wandeling/werelderfgoedwandelingkinderdijk/19599

De route begint in Nieuw-Lekkerland en voert meteen over de historische Tiendweg. Deze ‘achterkade’ was van betekenis bij de ontginning van de veenpolders in de Alblasserwaard. Ook al is het nu een fietspad, de kade is nog altijd omzoomd door wilgen en ander geriefhout. Via een charmant bosje bereiken we het Achterwaterschap. We volgen de brede watergang westwaarts, waar fitissen en rietzangers de oren van je hoofd zingen. We bereiken het punt waar de lage Boezem van de Overwaard en die van de Nederwaard gebroederlijk naast elkaar richting Lek stromen, met rechts het rijtje rietgedekte molens van de Overwaard. Wij volgen de graskade en steken over naar de Middelkade, het centrale deel van al het molengewiek, waar ook de meeste toeristen op afkomen. Links staan de stenen molens van de Nederwaard, rechts die van de Overwaard en daarachter de Hoge Boezems. Aan het eind van de Molenkade bereiken we Elshout, met gemalen en uitwatering. We laten de toeristische drukte achter ons en worden tot slot getrakteerd op een verborgen parel in de route: de boezemkade met de Hoge en de Lage Molen van Polder Nieuw-Lekkerland.

Kinderdijk Nederwaard , Kinderdijk • kinderdijk.nl >

VAN NELLEFABRIEK Rondje Rotterdam architectuurstad

De Van Nellefabriek, voormalige koffie-, thee- en tabaksfabriek, is een van de meest uitzonderlijke iconen van industriële architectuur in de wereld en gebouwd tussen 1925 en 1931. Deze periode in de 20ste eeuw staat ook bekend als de periode van het Nieuwe Bouwen. Het complex met zijn karakteristieke gevels van staal en glas en betonnen draagconstructies vormt de uitdrukking van de ‘ideale fabriek’, met daglicht dat aangename werkomstandigheden biedt in de fabriek en tegelijk openheid uitstraalt naar de buitenwereld. Ook getuigt de Van Nellefabriek van de lange geschiedenis van invoer, verwerken en verhandelen van tropische producten in Nederland en in de Rotterdamse haven in het bijzonder. De restauratie en herbestemming van de fabriek is sinds 2000 met grote zorgvuldigheid uitgevoerd, waarbij de authenticiteit volledig behouden is gebleven. De Van Nellefabriek is in 2014 benoemd tot Unesco Werelderfgoed.

Wandeling Afstand: 13 kilometer Startadres: station Rotterdam Centraal (uitgang Proveniersplein) Stationssingel 10, Rotterdam Route gratis downloaden: wandelzoekpagina. nl/wandeling/werelderfgoedwandeling-vannellefabriek/19623

De wandeling vormt een prachtig rondje Rotterdam, met tot besluit het overweldigende Museumkwartier. We wandelen vanaf het station door de Provenierswijk langs het water van de Spoorsingel. In het Vroesenpark is het bij mooi weer een bonte gezelligheid. Dan volgt, bij gebrek aan beter, een wat minder aantrekkelijk stuk langs het Schiekanaal. Maar eenmaal bij Blijdorp is het met de verkeersdrukte gedaan en wandelen we door het Roel Langerakpark. We steken de Delfshavense Schie over en zien aan de overkant de monumentale Van Nellefabriek. Vervolgens pikken we de hoge spoordijk op, die met een wijde bocht rond Spangen leidt. We wandelen zelfs een kilometer helemaal onverhard! Aan de overzijde van het Marconiplein gaat het verder over het hoge Dakpark op een oud spoortalud. Delfshaven levert vervolgens een onverwacht Hollands plaatje. Voorbij Stadsbrouwerij De Pelgrim gaat de tocht verder langs de Coolhaven richting Het Park bij de Euromast. We steken de Westzeedijk over om ons in het Museumpark te vergapen aan het spiegelende Depot van Museum Boijmans Van Beuningen. Vlak daarbij vind je ook enkele toonbeelden van het Nieuwe Bouwen, waaronder Huis Sonneveld.

Van Nellefabriek Van Nelleweg 1, Rotterdam Voor tickets en rondleidingen: chabotmuseum.nl/rondleiding-van-nellefabriek/. • vannellefabriekrotterdam.com

RIETVELD SCHRÖDERHUIS Langs een driedimensionaal meesterwerk

Dit architectonische meesterwerk aan de oostkant van de stad Utrecht is geënt op de idealen van De Stijl. Het unieke gebouw kent, zowel binnen als buiten het oeuvre van de Utrechtse architect en meubelontwerper Gerrit Rietveld, zijn gelijke niet. Rietveld ontwierp het huis in 1924 in opdracht van de eigenzinnige Truus Schröder. De moeder van drie kinderen was net weduwe geworden en wilde een huis dat helemaal voldeed aan haar woonideeën: soberheid en léven in plaats van geleefd worden. Voor Rietveld was de opdracht van Schröder een droom die uitkwam. Hij maakte er een uitbundig experiment van, helemaal in stijl van De Stijl. Het was zijn eerste complete woonhuis. Voortbordurend op zijn eigen meubelontwerpen en de ideeën van De Stijl maakte hij aan de rand van de stad een huis als een driedimensionale, asymmetrische compositie. Het Rietveld Schröderhuis staat sinds 2000 op de Unesco Werelderfgoedlijst.

Wandeling Afstand: 9 kilometer Startadres: station Utrecht Centraal Stationshal 12, Utrecht Route gratis downloaden: wandelzoekpagina. nl/wandeling/werelderfgoedwandelingrietveld-schroderhuis/19624

Om dit kunststukje in Utrecht te bewonderen wandelen we langs singels en door parken aan de stadsrand. Niet de kortste route, wel de leukste! Het is onvoorstelbaar hoe exclusief je kunt wandelen zó dicht bij het centrum van Utrecht. Direct bij het station zoeken we de Singelgracht op en die volgen we tot het Griftpark ten noorden van het centrum. Deze voormalige gifbelt is getransformeerd tot een aangename, groene verblijfsplek. We lopen in een boog rond Fort De Bilt en doen de Berekuil en Park Bloeyendael aan. Voorbij een laag tunneltje staan we weer binnen de ring en wandelen we door het klassieke Wilhelminapark. Van de lieflijke Engelse landschapsstijl in het park is het een frappante overgang naar de strakke lijnen van De Stijl. Ook aan de andere kant van de Waterlinieweg zien we nog enkele panden die geïnspireerd zijn op De Stijl. Vanaf het eindpunt bij tramhalte De Kromme Rijn ben je binnen tien minuten met de sneltram terug op Utrecht Centraal. Maar je kunt je wandeling ook verlengen tot een lange ronde langs Kromme Rijn en Merwedekanaal. Daarbij krijg je nog verschillende bezienswaardigheden van twee andere Werelderfgoederen voorgeschoteld: de Hollandse Waterlinies en de NederGermaanse Limes.

Rietveld Schröderhuis Prins Hendriklaan 50, Utrecht Reserveren verplicht • rietveldschroderhuis.nl

DE BEEMSTER Door de droogmakerij naar Fort bij Spijkerboor

De Beemster in Noord-Holland is een schoolvoorbeeld van hoe Nederlanders grote delen van hun land hebben drooggelegd. Deze 17de-eeuwse droogmakerij is opgezet om het bedreigende binnenwater De Beemster om te zetten in vruchtbare en winstgevende landbouwgrond. Om het woeste meer kwam een stevige dijk te liggen van 42 kilometer lengte, waaromheen een ringvaart werd gegraven. Vervolgens begonnen 43 windmolens met het leegpompen van het meer. In 1612 viel De Beemster droog en kon de inrichting van de polder beginnen. Er werden wegen aangelegd, wegsloten en kavelsloten gegraven en boerderijen gebouwd. Dat alles gebeurde volgens een ordelijk en strak geometrisch patroon. Aan deze rationele verkaveling en inrichting heeft De Beemster zijn roem te danken. Aan de huizen in het dorp De Rijp kun je de welvarende geschiedenis aflezen. Tot de 17de eeuw heeft de haringvisserij de Rijpers veel voorspoed gebracht. Maar door de molentechniek van Leeghwater veranderde de geografie van De Rijp ingrijpend. Vanaf de Westdijk kun je het resultaat van zijn inspanningen aanschouwen. Droogmakerij De Beemster is sinds 1999 Werelderfgoed.

Wandeling Afstand: 12 kilometer Startadres: TOP Graft-De Rijp Driemaster 1, De Rijp Route gratis downloaden: wandelzoekpagina. nl/wandeling/werelderfgoedwandeling-debeemster/19440

In de diepe Beemster zie je de strak verkavelde polder, die mede dankzij de uitstekende grond al snel na het droogmalen in 1612 een groot agrarisch succes was. In de zuidpunt van de droogmakerij stoot je op het indrukwekkende Fort bij Spijkerboor. Op de plek waar drie waterwegen samenkomen heeft de legerleiding tussen 1889 en 1911 een van de zwaarst bewapende forten van de Stelling van Amsterdam gebouwd. De Stelling van Amsterdam vormt samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie het Unesco Werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Maar liefst vijf forten en een inundatiesluis van de Stelling liggen in De Beemster. Fort bij Spijkerboor is een van de meest markante verdedigingswerken van deze verdedigingslinie. Je wandelt rondom over een brede graswal en mocht het fort geopend zijn, dan is een kijkje binnen meer dan lonend. Wat volgt zijn twee lekker lange einden door boerenland, waar je de polderklei nog eens goed kunt ervaren. De wandeling terug naar De Rijp gaat over het onverharde Buizendijkje. Lopend over gras wandel je weer de bewoonde wereld in.

Bezoekerscentrum Beemster Middenweg 185, Middenbeemster • visitbeemster.nl

Van Werelderfgoed kan pas sprake zijn wanneer een (natuur)gebied uniek en onvervangbaar is. Zoals de Grand Canyon in de Verenigde Staten, het Australische Great Barrier Reef en dichter bij huis de Waddenzee. Er is ook cultureel Werelderfgoed in de vorm van paleizen, piramides en andere bijzondere gebouwen, zoals de Chinese muur en in ons land de Van Nellefabriek in Rotterdam en de Neder-Germaanse Limes. Op de Werelderfgoedlijst staan op dit moment 1154 bijzondere plekken van uitzonderlijke waarde, verspreid over 167 landen, waarvan 12 in het Koninkrijk der Nederlanden. Een volledig overzicht van de Werelderfgoedwandelingen is te vinden op: wandelzoekpagina.nl/werelderfgoedwandelingen. Het downloaden van alle Werelderfgoedwandelingen is gratis, ook in de app WandelZapp.

NEDER-GERMAANSE LIMES

Over Elyzeese Velden, door het Hengstdal naar de Duivelsberg

De Neder-Germaanse Limes vormde de noordgrens van het Romeinse Rijk. Om deze grens te bewaken bouwden de Romeinen langs de Rijn een reeks van wachttorens, wegen, waterwerken en legerkampen. De Limes loopt dan ook niet alleen dwars door Nederland, maar ook door Duitsland, tot voorbij Bonn. Vijf eeuwen lang bestond deze grens en de sporen ervan zijn nog altijd in de bodem te vinden. De Limes vormt daarmee het grootste archeologische monument van Nederland. Het Werelderfgoed de Neder-Germaanse Limes telt in Nederland negentien archeologische vindplaatsen, verspreid over twaalf gemeenten in de provincies Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland. Op sommige plaatsen zijn de archeologische monumenten zichtbaar gemaakt door moderne visualisaties, zoals bijvoorbeeld bij Park Matilo bij Leiden, Fort Vechten in Utrecht of Castellum Meinerswijk bij Arnhem. Op andere plaatsen kun je de daadwerkelijke resten bewonderen, zoals onder de Grote Kerk in Elst. En op weer andere plaatsen blijven de resten veilig opgeborgen onder de grond. Samen met de rivier de Rijn vormen deze archeologische overblijfselen een monumentale grens van vroeger én nu.

Romeins schip in Museum Hoge Woerd in De Meern. Wandeling Lengte: 15 kilometer Startadres: Beek, bushalte Verbindingsweg Parkeerterrein: Waterstraat 27, Beek Route gratis downloaden: wandelzoekpagina. nl/wandeling/werelderfgoedwandelingneder-germaanse-limes/19758

We maken een mooie afwisselende wandeling in het binnenste buitenland van het Rijk van Nijmegen rondom Beek, Ubbergen, de rand van Nijmegen en Berg en Dal, met als toetje een stukje door de Ooijpolder. Vanwege het zachte water dat hier volop stroomt, was Beek vroeger een dorp met veel wasserijen. Op het eerste deel van de tocht wandelen we in de Heerlijkheid Beek, met haar fameuze Elyzeese Velden – in de Griekse mythologie de verblijfplaats van de gelukzaligen. Het gaat steeds op en neer, stevig klimmen en dalen is dan ook het motto van deze wandelroute. Langs de randen van Ubbergen en Berg en Dal passeren we regelmatig grote villa’s en landhuizen. Daarna maakt de route een rondje om het Kops Plateau, waar zich 2000 jaar geleden een strategisch gelegen Romeins legerkamp bevond. Via een Nijmeegse woonwijk komen we bij het Hengstdal, een stadsrandpareltje in een erosiedal dat in de laatste ijstijd is uitgesleten door smeltwater. De wandeling vervolgt over bospaden langs Boterberg en Stollenberg. Na een wat minder stuk langs de Oude Kleefsebaan voert de route over mooie wandelpaden langs de Holthurnsche Hof en Holdeurn naar de Duivelsberg met magnifieke uitzichtpunten. We dalen af en op het laatste deel van de route lopen we door het platte landschap van de Ooijpolder terug naar Beek.