TERRA BRAVA. N.23

TERRA BRAVA 30

Revista do CPI Poeta Uxío Novoneyra Courel 2018-2019

A NOSA OLLADA LIMIAR COUSAS DE PEQUES DE INFANTIL TRABALLOS DO 1º GRUPO DE PRIM CONTOS COURELÁS REDACTAMOS NA AULA A FESTA DA CASTAÑA PROFESIÓNS VISITA AS PONTES COUSAS DA BIBLIOTECA O OSO DE SALUDO L`ALPHABET DE L`AMOUR DÍA DE ROSALÍA FESTAS EN FRANCIA A RELIXIÓN NA CULTURA LE CHEMIN DE SAINT JAQUES INTERVIEWER PELERINS IDENTIDADE DIXITAL. DALLE UN LIKE? DINAMIZACIÓN DE CONVIVENCIA O OSOURIZO OU? RCP / CPR CONVIVENCIAS DEPORTIVAS EDUCACIÓN FÍSICA NA RÚA ACROSPORT VIAXE A COSTA VASCA OLIMPÍADA TECNOLÓXICA GALICIENCIA CLUB DE CIENCIA BARBACANA PODE A REDE NATURA EVITAR A DESPOBOACIÓN NO COUREL? MAQUETA DO COUREL FÓSILES DO COUREL POR ONDE SE MOVEN MÁIS OS ANIMAIS? DE VIAXE POR GALICIA ERASMUS+. CURSO DE CONVIVENCIA A ITALIA! CON P DE POSITIVO ANTÓN FRAGUAS DESPEDIDAS

1 2 3 4 8 9 10 11 12 14 17 18 21 24 26

LIMIAR Abrir os ollos é en moitas ocasións o único importante para

aprender de todo o que nos

rodea. É por iso que queremos mostrarvos nestas páxinas o noso ollar durante o curso que xa remata.

Pensamos que é importante que todos nós coñezamos polo miúdo o lugar onde vivimos.

Só poñendo en valor o noso seremos quen que de

33 36 38 40 42 45 46 48 50 51 52 57 58

conservalo co

paso do tempo, e O Courel

merece todo o noso esforzo.

Nestas páxinas podedes ver tamén como durante este curso, traballamos raballamos a reo pola mellora da convivencia no colexio. Unha escola non é algo illado

e traballar por chegar a un clima de

convivencia mellor é traballar tamén por un Courel unido que camiñe con forza para enfrontar as dificultades. Só así poderemos construírnos un futuro mellor.

Esa foi unha das miñas preocupacións durante estes doce anos que xa rematan, cheos de

63 64 66 68 69 70 72 73 74

aprendizaxes tamén para min e que fan que O Courel ocupe xa para sempre, un lugar no meu corazón. Vervos crecer por dentro e por fóra foi tan marabilloso...

Grazas a todos os que me acompañastes no camiño ata aquí.

Belén Armesto 1

AÍ VÉN O MAIO DE FLORES CUBERTO…

TRABALLAMOS CON CREATIVIDADE

TRABALLEI, TRABALLEI E O MEU LABOR REMATEI!

2

Estudamos o ciclo da auga e experimentamos

3

Contos courelรกs

4

Contos courelรกs

5

Contos courelรกs

6

Contos courelรกs

7

REDACTAMOS NA AULA

¡TODOS AL TREN! El 10 de abril fuimos al museo del ferrocarril; nos gustó mucho. Vimos de todo: tanques, locomotoras, etc. Esta excursión nos encantó a todos. Ese día lo pasamos muy bien; había trenes por todo el museo También fuimos a un castillo: el castillo de Monforte; era muy alto y nos encantó. Había una planta para los pobres, otra para los guardias, una tercera para la corte y la del conde. Lo pasamos muy bien y nos quedaron ganas de volver.

Alex, 4º Primaria

DIRECTOS A LA BIBLIOTECA Y AL MUSEO El día 13 de febrero fuimos a un museo en el que nos enseñaron los torques, que son collares que llevaban en el cuello los guerreros. También nos enseñaron como cazaban,como se alimentaban y como vivían los cavernícolas.

Después nos dijeron que pintáramos nuestras manos y nos dejaron pintar y hacer esculturas de plastilina para darnos cuenta del mérito que tenían los prehistóricos que pintaban en las cuevas y esculpían la piedra. Después nos fuimos a una tienda de recuerdos y compramos collares, pulseras y llaveros ¡fue maravilloso! Por último, nos fuimos a la biblioteca de Lugo. Cuando entramos, nos dijeron que no se podía comer, solo se podía comer en la cafetería que había en la entrada. Nos contaron que al coger un libro y no poner en la máquina que lo cogimos, al irte, pita. Después nos enseñaron la biblioteca infantil, a la que podías ir hasta los 13 años. Si querías un libro y no lo encontrabas, pues buscabas en los ordenadores y lo encontrabas. Hay todo tipo de libros: de miedo, de aventuras, etc. Lo más increíble es que tienen una sala de libros subterránea.¡Lo pasamos genial!

Ainoa, 4º Primaria

8

# ('56# &# %#56#“# $TCKU 5CDGNC G 2CDNQ | 2TKOCTKC 'U WPC HKGUVC FQPFG NC IGPVG CUC ECUVC³CU [ VCODKé‰&#x;P VQEC *C[ RWGUVQU FG EQNNCTGU LWIWGVGU FG OCFGTC ECTVGTCU EQOKFC XKPQ RWNRQ [ EJWTTCUEQ .QU PK³QU [ NCU PK³CU FG NC GUEWGNC XGPFGP VC\CU OCPVGNGU EJCRCU G KOCPGU [ NC IGPVG DCKNC EQP NC DCPFC 0QUQVTQU RCUCOQU WP DWGP TCVQ GP NC HKGUVC FG NC ECUVC³C 7P C³Q GU GP (QNIQUQ [ GP GN QVTQ GP 5CXCPG 2QT NC PQEJG JC[ LWGIQU RQT GLGORNQ ECTTGTCU DQNQUÅŽ c6G TGEQOGPFCOQU KT C NC HKGUVC FG NC ECUVC³C

9

10

VISITA AS PONTES En outubro deste ano, as alumnas e alumnos de Primaria fixeron unha excursión que resultou moi enriquecedora en moitos aspectos; comezou coa visita a unha granxa de cría de roedores e peixes de acuario.

Pasárono realmente ben, aparte de todo o que aprenderon. Un éxito.

Ariel Campoy, mestre de Inglés

Os nenos e nenas comprobaron a importancia e as posibilidades que ofrece a iniciativa persoal, a creatividade e a investigación na hora de crearse un futuro persoal satisfactorio, seguida dun refrixerio nunha antiga mina de carbón reconvertida en lagoa como exemplo das compensacións que pode ofrecer -e podemos demandar- ao sector industrial polo deterioro que este causa ao medio ambiente mentres non se atopan fontes enerxéticas máis ecolóxicas, e rematou coa visita a unha aula ecolóxica onde se estudan, experimentan e amosan ao público todas as posibilidades que a reciclaxe ofrece ademais da concienciación necesaria para tomárnola en serio.

11

ALGUNHAS COUSAS DA BIBLIOTECA O 10 de outubro durmimos na biblioteca. Noite entre libros, morcegos e poesía de Novoneyra.

Nunha longa xornada no cole, escoitamos a historia de Uxío Novoneyra e o seu apego ao Courel da man do seu fillo e, máis tarde, tentamos entender o comportamento dos morcegos que habitan a zona.

Para o 25 de Novembro, día contra a violencia machista, pensamos en facer un debuxo que simbolizara as diferentes formas de violencia que se exercen contra as mulleres.

Na escaleira de subida ao segundo andar do centro, debuxamos un iceberg para transmitir unha idea: que son as violencias visibles e invisibles? Cal é o perigo de ignoralas ou non velas? Por ese mismo motivo, deixamos o iceberg flotando nas escaleiras, para que ao subir e baixar, vexamos vexamos o que normalmente non se ve.

O 11 de xaneiro veunos visitar o Oso de Salcedo e un seu criado,. Para saberdes o que pasou só tedes que ler o artigo monográfico nesta mesma revista!

O 24 de febreiro homenaxeamos a Rosalía de Castro coa participación de todo o cole.

Todo o alumnado recitou a súa poesía tanto na biblioteca coma no comedor, onde estívose a preparar unha receita que Rosalía comparte nos seus versos: “Fixen un caldo de groria/que me soupo que la mar,/ fixen un bolo do pote/ que era cousa de envidiar” ou tamén “canta meniña/na beira da fonde/canta dareiche/boliños do pote”.

E para rematar, un Caldo de Gloria para celebrar o día da poeta.

12

ALGUNHAS COUSAS DA BIBLIOTECA Con marzo chegou o Entroido! O cole engalanouse de cores, globos e disfraces para celebralo.

Branca Villares e Pablo Pintor trouxéronnos música tradicional cun repertorio no que incluíron pezas recollidas no Caurel.

Non só eso, senón que nos explicaron algunhas orixes desas cancións, animaron a bailar e, por último, sumáronse á festa na que familias e alumnado bailou arreo!

E seguimos a celebrar. O 21 de marzo celébrase o Día da Poesía, e para esa data preparouse unha actividade ben especial.

Coma unha superheroína, Rochi Novoa ten dúas identidades: poeta e profe. Así, acompañouse de Dani Soldevilla e puxeron verso e música xuntos para amosar o versátil da poesía. Un gustazo!!!

No Día do Libro tivemos o pracer da visita da escritora Andrea Barreiro.A súa foi unha visita tamén moi especial, xa que viña a falar do seu libro “Palabra de bruxa” que, ambientado nos Ancares, conta a historia dunha aquelarre, dun xuízo inxusto, dunha vida en liberdade e do amor ás persoas.

Con Andrea fixemos cousas de bruxas, e coñecimos o proceso de escritura dun libro e a vida interior dos seus personaxes.

Por último e coincidindo co Día das Letras galegas, quixemos homenaxear a Antón Fraguas.

O 15 de Maio recibimos o antropólogo Miguel Losada que nos introduciu un pouco na súa ciencia e explicounos a diferencia entre un/ha antropólogo/ a e un/ha antropófago/a, entre outras cousas…

O equipo da biblio

13

14

15

O oso de Salcedo (Uxía 1º ESO) O venres, 11 de xaneiro, veu o Oso de Salcedo ao noso colexio a explicarnos o que facían no Entroido e como ían vestidos o Oso e os Criados.

Primeiro explicounos que o máis importante do traxe do Oso era a máscara, de feito ninguén podía saber quen era. O traxe no único que se parece a un oso é na máscara porque os pantalóns, as mangas e o chaleco parecen de la de ovella. Leva unhas esquilas para alertar aos que están escoitando porque o Oso non pode correr moito debido ao traxe que leva e por enriba, se chove, pesa o dobre, por iso ten catorce “Criados”.

O Oso fai unha especie de mestura con cinsa e auga que usa para untar as persoas que se cruzan no seu camiño mentres que os Criados llas suxeitan.

O traxe dos criados é moi simple: levan unha roupa moi lixeira, de tea de saco, para correr detrás da xente. Tamén levan a cabeza e a cara cuberta con esta tea para que non lles vexan a cara, porque non se pode saber quen son. Para coller a xente teñen un cinto feito de corda, co nó por diante para que a xente non os colla por el, e un pau para inmobilizar a persoa que collen e, se se resiste, apertan o pau e déixana sen respiración, entón o mellor é quedarse quieto.

Os Criados elíxense ese mesmo día. Hai tres nomes de calquera do pobo, elixen un e así sucesivamente ata sumar catorce.

16

L’alphabet de l’amour

A comme l’AMOUR que je te porte B comme un BESOIN d’être avec toi C comme mon COEUR qui ne cesse de battre pour toi D comme le DÉSIR que j’éprouve E comme l’ENVIE intense d’être avec toi F comme la FLAMME qui brûle en moi G comme tes GESTES tendres H comme être HEUREUX ensemble I comme on ne peut pas empêcher l’IMPRÉVISIBLE de prévenir.

J comme la JOIE partagée avec toi K comme je te KIFFE grave L comme le LIEN qui nous unit M comme notre amour qui ne MEURT pas N comme NOUS deux rien que toi et moi O comme ON n’explique pas l’inexplicable P comme je PENSE à toi toute une journée Q comme ne me QUITTE pas R comme notre toute première RENCONTRE S comme impossible de nous SÉPARER T comme TOUJOURS dans mon coeur U comme mon UNIQUE étoile V comme ma VIE avec toi W comme WEEKEND à deux X comme tu es EXTRAORDINAIRE Y comme tes YEUX dans les miens Z comme ZESTE de passion

17

DÍA DE ROSALÍA Miña casiña, meu lar Miña casiña, meu lar, cantas onciñas de ouro me vals Vin de Santiago a Padrón cun chover que era arroiar descalciña de pé e perna, sin comer nin almorzar.

Polo camino atopaba i anque ganas tiña delas non tiña para as pagar.

Fun chegando á miña casa toda rendida de andar; non tiña nela frangulla con que poidera cear.

A vista se me varría que era aquel moito aunar.

Fun á porta dun veciño que tiña todo a fartar; pedinlle una pouca broa e non ma quixo emprestar.

Volvinme á miña casaiña Aaumada do luar; rexistrei cada burato para ver de algo atopar: Atopei fariña muda. un puñiño a todo dar.

Vino no fondo da artesa, púxenme a Dios alabar.

Quixen alcender-lo lume, non tiña pau que queimar.

Funllo a pedir a una vella, tampouco mo quixo dar si non era un toxo verde para me facer rabiar.

Collín un feixe de palla, do meu leito o fun pillar.

Rexistrei polo cortello mentras me puña a rezar e vin uns garabulliños e fieitos a Dios dar.

Arrimei o pote ó lume con auga para quentar.

Mentras escarravellaba na cinza, vin relumbrar un ichavo da fortuna…

Miña Virxen do Pilar!

Correndiño, correndiño Oofun en sal a empregar.

Máis contenta que unas páscoas volvín a porta a pechar e na miña horta pequeña unas coles fun catar. on un pouco de unto vello que o ben soupen aforrar E ca fariñiña muda xa tiña para cear.

Fixen un caldo de groria que me soupo que la mar, Fixen un bolo de pote que era cousa de envidiar, Despois que o tiven comido, volvín de novo a rezar e despois que houben rezado puxen a roupa a secar, que non tiña fío enxoito de haber tanto me mollar.

Nantramentras me secaba púxenme logo a cantar para que me oíran en todo o lugar: Meu lar, meu fogar, cantas onciñas de ouro me vals.

Bolos de pote Ingredientes: Auga do cocido Fariña de millo Panceta frita Preparación: Nunha ensaladeira botamos a fariña de millo e imos engadindo auga do caldo quente ata conseguir unha masa que nos permita traballar con ela .

Collemos unha pouca de masa e facemos bólas. No medio, metemos a panceta frita picada .

Botámolos nunha pota con auga do cocido procurando que queden ben cubertas polo caldo.

Deixámolos cocer ata que suban para riba .

FESTAS EN FRANCIA - DECEMBRO

21

FESTAS EN FRANCIA - FEBREIRO

22

FESTAS EN FRANCIA - ABRIL

23

A RELIXIÓN NA CULTURA

A historia da bandeira de Europa

A bandeira de Europa, que representa a solidariedade e a harmonía entre todos os pobos de Europa é , segundo o seu auto,r un símbolo mariano, baseado nunha visión do libro da Apocalipse.

En 1950, na cidade de Estrasburgo (Francia), o Consello de Europa convocou un concurso para elixir a bandeira de Europa.

O gañador do concurso foi Arsène Heitz un artista mozo católico que se converteu no creador da actual bandeira da Unión Europea.

A idea orixinal para o seu deseño xurdiulle cando lía unha historia relacionada coa medalla da Virxe María Milagrosa.

Tamén se inspirou nun texto da biblia sobre a Virxe: “E apareceu no ceo, na cabeza, unha coroa de doce estrelas”. (Apocalipse 12, 1).

A partir destas lecturas, Arsène representou as doce estrelas en círculo sobre fondo azul, tal como aparecen en moitas imaxes da Inmaculada Concepción.

Arsène Heitz fixo a seguinte declaración a unha revista francesa:”Inspirado por Deus, tiven a idea de facer unha bandeira azul sobre a que destacasen as doce estrelas da Medalla Milagrosa. De modo que a bandeira de Europa é a bandeira da Nai de Xesús, que apareceu no ceo coroada de doce estrelas”.

Casualmente, os delegados dos ministros europeos aprobaron oficialmente a bandeira proposta por Arsène o 8 de decembro de 1955, festividade da Inmaculada Concepción.

Alumnado de relixión de primaria

24

A RELIXIÓN NA CULTURA A BIBLIA NA FALA Existen moitas expresións na nosa fala que están inspiradas en relatos bíblicos.

Algunhas son : Antes de que cante o galo, significa en moi pouco tempo, por alusión o galo que cantou inmediatamente despois de que Pedro negara por terceira vez que coñecía a Xesús de Nazaré (Lc 22, 60).

Chibo expiatorio, é a persoa sobre a que se fai recaer unha culpa compartida por varios; a veces é o menos culpable e, incluso, poida que sexa inocente. Fai referencia a un rito que os israelitas celebraban o día da expiación, no cal escollían un macho cabrío sobre o que facían recaer todos os pecados do pobo e que, despois abandonaban no deserto (Lv 16, 10.20-22) De menos nos fixo Deus, expresión que se utiliza para indicar a confianza de conseguir algo que parece moi difícil de lograr. Alude o feito de que Deus o creou todo da nada (2 Mac 7,28).

A Biblia en verso. Esta expresión aplícase a obras ou escritos de considerable dimensións, tamén o relato, de forma desordenada, de moitas cousas a vez.

Estar feito un Adán, quere dicir que unha persoa está sucia ou descoidada no seu aspecto externo, por alusión a Adán, que se esconde de Deus por estar impresentable (Xen 3,8-10).

Isto é Babel, aplícase a un lugar no que existe gran desorden ou confusión, e tamén cando moitas persoas falan a vez e non hai maneira de entenderse. Fai referencia a confusión de linguas dos descendentes de Noe, cando intentaron construír unha torre que chegara ata o ceo (Xen 11,1-9).

Máis vello que Matusalén, significa con moitos anos, moi maior, aplícase a persoas, historias, sucesos...... antigos por alusión a este personaxe bíblico que según a biblia viviu 969 anos (Xen 5, 21-27).

Ser o Benxamín. Chámase “benxamín” o membro máis novo dunha familia, por alusión o fillo menor de Xacobe e Raquel (Xen 35,18.24).

Ter máis paciencia que santo Job, dise de quen o aguanta todo con moita paciencia, fai referencia a conduta do santo Job, descrita no libro de Job. Ver o ceo aberto, significa a forma de saír dun apuro ou de conseguir un propósito. A frase foi pronunciada por santo Estevo antes de morrer, referíndose a gloria que lle esperaba xunto a Deus (Feit 7,56).

Ver a palla no ollo alleo e non ver a viga no propio, fai referencia a cando percibimos un mínimo defecto noutra persoa e non nos damos conta dos nosos defectos sendo, incluso, moi superiores. É unha invitación de Xesús a non xulgar aos demais (Mt 7,3-5).

Sementar cizaña, refírese a esparcir rumores ou informacións sen fundamento que crean desavenencias e inimizades. A expresión ten a súa orixe nunha parábola de Xesús ( Mt 13,24-30).

Alumnado de Relixión 1º e 2º ESO

25

Le chemin de Saint Jaques Interviewer Pèlerins Le 30 avril 2019 les élèves de l’enseignement secondaire, nous sommes allés à San Román de Cervantes à une compétition de hockey avec d’autres collèges. Sur le chemin de retour, nous nous sommes arrêtés au Cebreiro pour interviewer des pèlerins qui marchaient à Compostelle. Comme nous l’avons fait les années précédentes, nous avons préparé des questions en anglais et en français pour les interviewer. Nous avons interviewé des pèlerins anglais, américains, allemands, norvégiens, chinois et français. Nous leur avons posé des questions, nous avons enregistré leurs interviews et nous avons pris des photos avec eux.

Nous avons transcrit leurs interviews pour le magazine de nôtre collège.

ON A RENCONTRÉ DES AMIES QUI FAISAIENT LE CHEMIN. -DAME 1: Bonjour à tous. Alors vous avez des questions à nous poser sur le chemin de Compostelle.

-ARNAU : D´où venez –vous?

-DAME 1 : Moi. Je viens de Lyon, en France.

-DAME 2: Moi. D´Avignon, en France.

- DAME 1 : On a démarré notre chemin à Arles. On a pris la voie romaine d´Arles. Voilà: Arles. Montpelier, Toulouse, Pau. C´est une voie romaine. Voilà. C´est que l´on a fait.

-ARNAU : Depuis combien de temps vous faites le chemin ?

-DAME 1 : Alors, on l´a fait en 4 fois. On a commencé en 2017, au moi de mai. Au mois de mai, mois de septembre 2018 et 2019, on termine, on va jusqu´à Santiago.

- ARNAU : Où est-ce que vous avez commencé?

-DAME 2 : Cette fois on a commencé à Burgos.

- ARNAU : Et vous aimez cette expérience ?

-DAME2 : Alors, on adore.

- DAME 1 : Ah oui, vraiment. C´est très, très bien. On fait des rencontres très, très agréables et plein de belles histoires différentes.

- UXÍA : Vous aimez le chemin ?

- DAME 1 : Le chemin oui. On l’aime beaucoup. C´est difficile mais il faut savoir souffrir. C´est très, très agréable. On marche avec une idée dans la tête. Voilà. C´est ce qui nous fait oublier la souffrance et avancer.

-CANDELA : Où dormez –vous ? Dans des hôtels ou des auberges ?

-DAME 2 : Auberges.

- DAME 1 : « Albergues », « albergues » toujours des « albergues ». On est des vrais pèlerins. On marche toujours avec notre sac et on dort dans des « albergues », jamais dans des hôtels.

Et moi, j´ai une anecdote de plus. C´est que mon mari fait le chemin avec nous mais il est amputé d´une jambe, il lui manque une jambe, donc, il met la voiture, le matin, au gîte souvent et il vient marcher à notre rencontre, 5 kilomètres, après on retourne. Et il marche quand même malgré une jambe mais c´est normal parce qu´il a eu un accident mais il est là.

-UXÍA : Vous avez mal aux pieds ou aux jambes ?

-DAME 1 : Alors, moi, jamais. Ni les pieds, ni les jambes. Tout va bien.

-DAME 2 : Moi, j´ai eu mal aux pieds, j´ai eu des ampoules. Maintenant, j´ai changé de chaussures.

26

-DAME 1 : Oui, très mal. Elle a changé de chaussures. Elle a eu très mal aux pieds, elle a été volontaire, elle a marché avec des énormes ampoules mais elle a eu du courage.

-ARNAU : C´est la première fois que vous visitez l’Espagne ?

- DAME 2 : Oui. -DAME 1 : Non, Moi je connaissais l´Espagne sur la Costa Brava.

-ARNAU : Et vous conseillerez vos amis ou votre famille de faire le chemin ?

- DAME 2 : Oui. - DAME 1 : Oui, Oui. -ARNAU : Vous aimez la gastronomie espagnole ?

-DAME 1 : Oui. -DAME2 : Oui. On a mangé de bonnes paellas, des grillades.

-ARNAU : Pourquoi vous avez décidé de faire le chemin ?

-DAME 1 : Moi, je te réponds. Après Sylvie va dire. C´est Sylvie, une amie de très longtemps. On se connait depuis 40 ans.

-DAME 2 : Voilà. 40 ans.

-DAME 1 : Et c´est elle qui voulait faire le chemin et moi, j´avais peur mais Sylvie avait très envie de le faire et j´ai dit : « mais pourquoi pas ? » -DAME 2 : Moi, j´avais envie depuis l´âge de 18 ans mais ma maman n´avait jamais voulu que je le fasse seule, même pas avec une amie. Donc, voilà. J´ ai attendu. Après la vie… mariage, les enfants…Voilà et un jour j´ ai dit : « je pars, si tu ne viens pas, je pars toute seule ».

-ARNAU : Vous êtes-vous fait des amis sur le chemin ?

-DAME 2 : Oui. -DAME 1 : Oui. Nous. On a déjà rencontré un papa avec sa fille qui marchent ensemble. Sa fille avait déjà fait le chemin et son papa voulait le faire aussi, mais la fille a dit : « j´ai peur pour mon papa, qu´il le fasse seul ». Alors, elle a refait le chemin avec son papa. Et ils habitent à côté de notre fils. Donc, on est allés les voir vers Bordeaux, on a mangé ensemble et là, ils sont de nouveau sur le chemin mais on a quelques jours d´ écart. Mais on va attendre pour les voir à Santiago.

-DAME 1 : Toi, tu parles très, très bien le français.

-DAME 2 : Oui. -ISABEL : Pour eux c'est le première année qu'ils étudient cette langue.

-DAME 1 : Oui, mais on les comprend bien, aussi les enfants. Mais c'est important parce que moi, je ne parle pas l'anglais et c'est très dur sur le chemin. Il faut apprendre des langues : le français, l'anglais, l'allemand... C'est très, très important.

-NOUS : Alors, merci beaucoup.

-DAMES : Bonne journée.

-NOUS : Bonne journée, au revoir.

-DAMES: Au revoir.

ON A RENCONTRÉ AUSSI 2 PROFS QUI SONT À LA RETRAITE ET QUI FAISAIENT LE CHEMIN EN GROUPE. - DANI : D´où venez-vous ?

-DAME : De la région parisienne.

-UXÍA : Vous aimez le chemin ?

-DAME : Oui. On a commencé le chemin il y a 10 ans en France, au Puy-en-Velay et on va le finir cette année. On va jusqu´à Compostelle.

- ARNAU : Depuis combien de temps vous faites le chemin ?

-DAME : 10 ans.

27

-DANI : Vous aimez cette expérience ?

-DAME 1: On aime beaucoup le chemin. C´est très reposant, sympathique, mystique.

-DAME 2: Vous connaissez le sens de mystique ?

- ÉLÈVES : Non. -DAME : Il sert à réfléchir, regarder les beaux paysages, de belles églises, des montagnes et en parlant à des gens qu´on ne connait pas.

-ARNAU : Pourquoi vous avez décidé de faire le chemin ?

-DAME : C´était un rêve depuis longtemps. On y pensait. Quand on a pratiquement cessé de travailler, on l´a fait.

-ARNAU : Comment faites-vous le chemin?

-DAME : À pied. Nous sommes 5. Nous sommes des amis. On est 5 et on part le matin vers 9 heures et on marche 18 , 20 kilomètres.

-ARNAU : Et vous avez mal aux pieds ?

-DAME : Non. Jamais. Aux genoux un peu mais aux pieds non.

-ARNAU : Vous dormez dans des hôtels ou des auberges ?

-DAME : Dans des hôtels. On est trop vieux pour les auberges.

-UXÍA : Où vous avez commencé le chemin ?

-DAME : Au Puy-en-Velay, en France, dans le Massif Central.

-ARNAU : Vous conseilleriez vos amis ou votre famille de faire le chemin ?

-DAME : Oui. Bien sûr.

-ARNAU : Vous aimez la gastronomie espagnole ?

- DAME : Oui. À midi nous avons découvert le poulpe.

-ARNAU : C´est la première fois que vous visitez l´Espagne ?

-DAME : Moi, je connaissais la région de la Catalogne.

-ARNAU : Et la Galice ?

-DAME : C´est la première fois et c´est très beau.

-UXÍA : Pourquoi vous faites le chemin en vélo ?

-DAME 1: Non. Nous à pied. On ne le fait pas à vélo.

-DAME 2: À pied on a le temps de regarder, de s´arrêter, de prendre des photos.

-ARNAU : On peut vous faire une photo ?

-DAME : Bien sûr. Avec vous, avec plaisir.

28

Saint Jacob’s Way On April, 30th 2019, the students from 1st to 4th ESO went to San Román de Cervantes for a hockey competition among different schools and on our way back we stopped at O Cebreiro to interview some pilgrims who were walking to Santiago. Like every year we prepared some questions in French and English to interview them on their journey. When we got there we stopped at the bar to get some water and to see if we could find anyone there, we interviewed people from Ireland, the USA, Germany, Norway, China and France. We all asked our questions and recorded the interviews, we also took photos with some of the pilgrims. Some days after the activity we wrote the interviews for our school magazine using the recordings we had.

Some Irish pilgrim with her dad.

Candela: Can I ask you some questions?

Pilgrim: Si! Candela: How long have you walked today?

Pilgrim: Today? Eight and a half miles, but, what's it in kilometers?

Uxía: How are you?

Pilgrim: Good, thank you. It's gonna be our last day.

Uxía: Where are you from?

Pilgrim: Ireland.

Uxía: Where did you start?

Pilgrim: This year in Leon, but St. Joan was the point four years ago.

Uxía: How did you know the Camino?

Pilgrim: My friend told me about that.

Uxía: What is your lugagge? The basics you got with you.

Pilgrim: Rucksack? Well, water freezed, boots and...some snacks?! Haha.

Gema: Are you walking alone?

Pilgrim: With my dad.

From Deutschland

to

29

O Cebreiro…

Adrian: Can we make you some questions for the school magazine?

Tim: Yeah, sure sure! Ask me whatever you want.

DANI: How are you?

Tim: I'm fine!

DANI: Where are you from?

Tim: Alemania.

DANI: When did you start?

Tim: Hmmm...viente...dos...de Marce! (22 de Marzo) DANI: What is your bagagge?

Tim: Zehn kilos, dies kilos...Más o menos, haha.

Adrian: Which are the reasons for you to do this pilgrimage?

Tim: The reasons? Ah...To get together with lots of people and enjoy the nature, and enjoy to move from place to place.

Adrian: Have you learned any word in Galician?

Tim: I've just arrived. I know "un poco de pórtu-gués" so I think Galician is close to Portuguese. But I think my Spanish is better, hehe.

Adrian: Is the Camino well known in your country?

Tim: Yes it is. Many people have heard of it.

Adrian: Have you ever been to Galicia before?

Tim: Yes, yes. I've been to Galicia six years ago when I did the Camino Portugués from Porto to Santiago.

Adrian: Great, thank you.

Tim: Naraa! (De nada)

Vikings.

Uxía: Hello, we are students...

Geir: Oh yeah, small students...

Candela: Can I ask you some questions?

Geir: Many, whatever you want!

Gema: When have you started?

Geir: I've started on eh... Saturday the 27th of April. I think I've been walking four days, from Astorga, Molina Seca, Vilafranca del Bierzo yesterday and this day to O Cebreiro. I have been here before and this is the most fantastic village on El Camino. This village is so beautiful.

Arnau: First of all. What is your name?

Geir: My name is Geir. G-E-I-R. And I am a viking coming from Norway. And we have been here before, long before you were born. About thousands years ago, we have been here in O Cebreiro.

Arnau: So what is your opinion about El Camino?

Geir: Perfect! Perfect! I have been here before. I have been in O Cebreiro before and it is perfect! But

30

at my age, when you are at my age, a grown up, you have to be fit. You have to have strong legs, you have to be exercising for many years to do this El Camino, it is rather heavy.

Adrian: Have you ever been to Galicia before?

Geir: Yeah, yeah, yeah. When I walked the Camino some years ago. Yes I have been.

Arnau: But apart from the pilgrimage?

Geir: No, many times in Spain and everywhere in the world, but only one time here. Three years ago I went from Leon to Sarria, and this day. And this time I go all the way to Finisterra, all the way up to the sea.

Arnau: What is your highlight from the Camino?

Geir: The highlight is the walking. I only walk, I'm not looking. Not going to the museums, don't go into the churches, I'm not looking at the statues. I walk from early in the morning, I walk 20, 30, 36 kilometers. That's my way to do it. WALK, WALK, WALK! Arnau: And don't your feet hurt?

Geir: No! No! Much exercise! Exercising! No hurt.

Arnau: Well so, that's it for the interview. Thank you.

Geir: Ok, nice to see you. Bye!

Chinese-Italian experiences.

Arnau: Can we record the audio?

Pilgrim: Of course!

Luis: Where are you from?

Pilgrim: I come from China. My father is Italian and my mother is Chinese. From China I come from Chintao and from Italy I come from Milano.

Arnau: What's your opinion about the Camino?

Pilgrim: Opinion.. Many years ago I saw a movie and I was very curious about the Camino, so I decided to come here to the Camino.

Arnau: And do you like this experience?

Pilgrim: Of course it is a nice experience for me. I'm very lucky.

Arnau: What would you highlight from it?

Pilgrim: I have no idea so...next question!

Luis: When did you start?

Pilgrim: Oh...I started on the 26th April from Leon.

Arnau: What are the things you carry with you?

Pilgrim: It's only a bag.

Arnau: And how would you say are the relations with the other pilgrims?

Pilgrim: The relations‌ I've made some friends on the street, you know? Also I'm not reluctant to make friends when walking so, I like this!

Arnau: So, that is all for the interview. Can we take a pic with you?

Pilgrim: Of course!

31

55th Aniversary present: To travel alone!

Arnau: Are you English or Spanish or...American?

Candela: Can I ask you some questions?

Arnau: We want to make some interview for the school magazine. Can we record the audio?

Lisa: Yes! Candela: How are you?

Lisa: Very well, thank you.

Arnau: First of all, sorry. What is your name?

Lisa: My name is Lisa.

Candela: Where are you from?

Lisa: I am from Portland, Oregon in the United States.

Arnau: What part of the US? Lisa: In the Northwest, in the Pacific Northwest.

Uxía: When did you start?

Lisa: I started in Leon.

Uxía:How did you know the Camino?

Lisa: I learned about it from my friend who walked the Camino three years ago.

Uxía: What is your bagagge?

Lisa: A little pack and a suitcase. That's what I take with me.

Arnau: What is your opinion about the Camino?

Lisa: It is beutiful, it is difficult, but it is… it’s… transforming.

Arnau: What would you highlight from it?

Lisa: Meeting new people.

Arnau: So, to make friends.

Lisa: Yes, yes!

Arnau: And would you say the relations with other people are nice?

Lisa: Very nice, yes!

Arnau: How do you like the food?

Lisa: It is wonderful.

Arnau: Any special plate?

Lisa: I'm looking forward to have Pulpo á galega tonight, hahaha.

Arnau: Absolutely tasty!

Both: Haha.

Arnau: So I think we have finished with the interview. Can we take a photo with you?

Lisa: Yes! Of course!

32

IDENTIDADE DIXITAL.

DALLE UN LIKE..!?

A identidade dixital poderíase definir

Por esta razón, temos que ter coidado

como a nosa pegada na rede, todo o que

que publicamos nas redes sociais e

nos identifica na contorna online. É dicir,

seguir unha serie de pautas:

todo o que facemos vai conformando quen

somos

en

internet:

likes,

1) No uses redes desprotexidas ou

comentarios, fotos ,retuits...

públicas: nestas redes, as persoas

Todo este conxunto de accións lévanos

poderían acceder o teu dispositivo e

a como nos perciben as outras persoas

controlar os teus datos persoais

e que non sempre se corresponde

como

exactamente coa realidade. Porén , o

bancarias, contrasinais, etc.

que fagamos baixo esa identidade dixital

2) Non

ten consecuencias no mundo real.

redes

sociais,

uses

contas

páxinas

webs

desprotexidas: accedendo a este tipo de páxinas, das acceso os teus

Ademais, unha mesma persoa pode ter

datos

máis dunha identidade dixital ou mesmo

mirando na

roubarlle esta a outras. Coa chegada das

buscador, onde sairá un candado

redes sociais e a oportunidade de

de cor verde se a páxina é segura,

expoñer toda a túa vida nela, tamén

ou gris se non o é.

foron chegando persoas que aproveitan toda

a

Pódese

evitar

parte superior do tu

3) Utiliza contrasinais seguras:

no

que

deben ser descifrables facilmente

para

como 12345 o abcde, se non que

beneficiarse enganando aos demais, e

se recomenda un mínimo de 10

en moitos casos podendo causarlles

caracteres

danos a estas.

números e maiúsculas.

inconscientemente

información

persoais.

facilitamos,

con

alternancia

de

4) Actualiza o software regularmente: o teu dispositivo cada pouco tempo realiza software,

unha

actualización onde

de

soluciona

inseguridades que se van creando en internet, por isto é tan necesario que o teñas sempre actualizado.

33

Constrúe a túa identidade dixital !!

5) Monitoriza o teu nome regularmente: busca tu nome no buscador de internet

frecuentemente

para

asegurarte de que ninguén está empregando a túa identidade, e de que segues tendo o control

dela en internet 6) Mantén tapada a cámara web do teu ordenador

se

empregando: poidan

non

así

activala

a

estas

evitarás en

que

remoto

e

rouben imaxes túas privadas.

Con estas sinxelas pautas, manterás máis segura a túa identidade dixital e

non esquezas que é moi importante ser conscientes

de

que

todo

o

que

publicamos en Internet pode contribuír á O mellor consello que se pode dar á hora

imaxe que o resto de usuarios e

de querer controlar a identidade dixital é

usuarias terán de nós.

Pero

é

igual

de

pensar sempre antes de publicar algo na

importante

Rede e seguir a netiqueta ou conxunto de

entender que todo o que se fai público

normas

en liña está fóra do noso control, e unha

de

comportamento

xeral

en

Internet. Trátase simplemente de manter

vez que hai copias de contidos fóra do

un comportamento civilizado no que a

noso computador ou teléfono xa non

persoa usuaria poña mentalmente cara ás

podemos volver atrás, e aínda que os

persoas coas que está a interactuar na

borremos non poderemos estar seguros

Rede, para manter así un nivel de cortesía

e seguras de se non hai copias a

que si tería con esas mesmas persoas nun

circular pola Rede. Iso débenos facer

trato cara a cara.

reflexionar no feito de que a mellor estratexia de marca persoal é ter moi clara a pegada que queremos deixar na

Rede, potenciando sempre a imaxe que

Non fagas ou digas nada que non farias cara a cara

queremos dar aos demais e sendo moi conscientes de cando estamos nunha

esfera privada ou pública 34

2 35 4

OBRADOIRO DE PLÁSTICA EN INFANTIL E PRIMARIA

Usar mapas topogr áficos en Infantil

o lum ha c n u r etiza Mim

na

l P e d o r i o d a a d Obr n ó i c a z i m a Din

Un mural outonal Dariadesvos conta que temos un novo mural na fachada do cole, portada desta revista. A ilustradora e muralista Ana Santiso visitounos a mediados de novembro. Durante a xornada fixo, primeiro, unha pequena presentación aos rapaces na que lles mostrou algúns dos seus traballos e explicou, en liñas xerais, o proceso de deseño e realización dun mural e respondeu a algunhas preguntas das nenas e nenos con mais curiosidade. A continuación a pintora debuxou no muro as liñas pincipais e delimitou as diversas zonas da imaxe, co fin de facilitar a tarefa de coloreado levada a cabo polos rapaces. Cada curso foi colaborando coa ilustradora en diferentes momentos para ir dando cor a cada unha das partes da imaxe, e que finalmente a profesional rematara o traballo cunhas cantas pinceladas maestras.

Roberto Brañas, profesor de Plástica

36

DINAMIZACIÓN DA CONVIVENCIA

o. ati p o a d r u t p in a d ño e s De

m xe i F

lá

a

os

un

m

ur

al

a c i st i v n co

a i c ven

Deseño

de car etas p ara en tro i do

Debuxar con plastilina

Pintamos o patio!

O 15 de maio pintamos o patio con xogos no chan como a Mariola, o Tres en raia, o Xogo dos pés e o Twister. Primeiro pintaron os nenos e nenas da Eso que bordearon os deseños para que non nos saísemos pintando, despois os alumnos e alumnas cuarto e sexto de primaria que recheamos o interior coa axuda dos pais e nais e os compañeiros e compañeiras da Eso. Por ultimo o alumnado máis pequeno, primeiro, segundo e terceiro de E.P. e Infantil retocaron algún erros e acabaron de pintar. A min gustoume pintar porque foi unha tarde divertida onde todos membros da comunidade educativa colaboramos nun proxecto común, o patio, que quedou máis bonito, temos máis xogos, divertinme pintando coas miñas amigas e asi non me aburrirei tanto nos recreos.

Tegra, 4º Primaria

37

O osourizo ou?

No mes de decembro levouse a cabo unha actividade de creación artística ao aire libre, na que as nenas e nenos de todos os cursos, en distintos momentos, cooperaron para realizar a representación en relevo dun gran oso pardo nun ambiente natural cun formato rectangular de cinco por

Saída aos soutos mais cercanos para facer unha selección e recollida de elementos naturais xa inertes como cachos de casca, pequenas ramas e follas de castiñeiro e outras especies caducas, castañas e principalmente ourizos xa vaciados do seu fruto. O criterio á hora de elexir os diferentes elementos foi a súa forma, tamaño, cor ou textura idónea para asemellarse ás distintas partes do animal a representar.

Debuxo no chan dunha sinxela cuadrícula para facilitar o encadre e, de

1º

disposición dos distintos elementos, a obra acabouse degradando en poucas semanas, podéndose calificar como efémera.

Da d a s a s d e va n d i ta s

2º

d o u s m e t ro s. Pa ra confeccionar a imaxe aproveitaron os abundantes materiais vexetais, procedentes das árbores caducas, que se poden atopar nos soutos da contorna do colexio nesa estación do ano, o outono.

Posto que todo o material que se utilizou no proceso de realización era natural, e que non se usaron outros elementos adicionais de anclaxe, unión, cohesión ou conservación, senón que soamentes se xogou coa a m e ra o rg a n i z a c i ó n e

características, poderíamos encadrar esta intervención artística no ámbito do coñecido como “Land art”.

O proceso de realización constou de tres fases:

38

seguido, debuxo dunhas liñas xerais da figura do oso, tomando como modelo unha fotografía escollida previamente.

Land Art elección dos 3º Selementos, colocación e disposicón tendo en conta as diferentes partes do oso, e composición dun fondo para representar unha porción de bosque.

O Land Art non é unha corrente, nin un estilo, nin un movemento artístico, é só unha actividade circunstancial. Walter de Maria foi quen inventou o termo americano de Land Art que en galego podería traducirse como arte da terra. Este termo empregouno para poder describir as súas primeiras intervencións na natureza que se levaron a cabo a finais dos anos sesenta.

O seu comezo orixinouse cando un grupo de artistas ecolóxicos, especialmente a r t i s t a s e u ro p e o s e americanos, interviñeron o contorno natural deixando a súa pegada, a súa arte na natureza co propósito de l o g ra r u n h a a r t e n o n comercial, unha arte que non se puidese vender.

Roberto Brañas, profesor de Plástica.

39

con fai gesti lur ve e

t r hea ck a t t a

CPR TIMELINE:

The Cardiopulmonary Resucitation (CPR) is an emergency lifesaving procedure performed when the heart stops beating. .

WHAT IS CPR?

l a t i en g n o c e s a e dis

cor hea onar rt y

CPR is very important because, keeping the blood flow active, extends the opportunity for a successful

WHY IS IT USEFUL FOR?

Heart disease, such as coronary heart disease, heart attack, congestive heart failure, and congenital heart disease, is the leading cause of death for men and women in the world.

CPR

PREVENTION IS BETTER. GET HELP!

Does s/he breath? No

HOW TO PROCEED STEP BY step

RISK FACTORS

Call for help (112)

Start CPR maneuver & wait for medical assistance

Heart arrest Sudden cardiac arrest (SCA) is a condition in within the heart suddenly and unexpectedly stops flowing to the brain and other vital organs. It usually casuses death if it is not treated within minutes

Heart attack An acute myocardial infarction, also called a heart attack, happens when a blood vessel in the heart suddenly becomes blocked. This is called ischemia and it often causes chest pain.

This is called Angina Pectoris. If the ischemia lasts long enough, the heart muscle that is not getting enough oxygen dies. This is called an infarction.

resuscitation. Immediate CPR can double or triple chances of survival after cardiac arrest, namely heart arrest (1) and heart attack (2).

XORNADA DE CONVIVENCIA DE BADMINTON Primeira xornada de convivencia deportiva do ano. No mes de Novembro, o grupo de secundaria e de primaria puxemos rumbo a Cervantes para disputar o campionato de Badminton.

O torneo

realizouse durante toda á mañá, na que se foron alternando partidos femininos e masculinos. Foi unha xornada moi levadeira xa que os cambios entre partidos eran rápidos e estaba todo moi ben organizado.

Non acadamos en xeral un bo resultado pero conseguimos chegar ás semifinales con máis de un compañeir@.

Foi un día diferente, divertido y moi aproveitado. Puxemos en práctica todo o aprendido nas clases de Educación Física.

Para rematar a convivencia, xantamos todos xuntos antes de volver ó cole e celebrouse a entrega de premios onde cada centro recibimos un premio por participar. Pablo Alvarez define a experiencia como divertida e con moitas gañas de repetir.

42

XORNADA DE CONVIVENCIA DE HOCKEI E BALONCESTO E seguimos un ano máis co Hockei, unha modalidade que os nosos rapaces e rapazas disfrutan tanto ou máis que o ano no que a descubriron.

Foi unha moi boa experiencia, traendo para a nosa casa grandes momentos cos compañeir@s doutros centros.

Este ano obtuvéronse grandes resultados, sendo o equipo feminino campión, compatindo triunfo cas rapazas de Pedrafita; e o equipo masculino obtuvo a plata, partido moi axustado ata os últimos segundos.

Os de Primaria tamén tuveron o seu momento. Esta vez xogaron ó Baloncesto, un deporte de equipo no que o obxetivo e encestar unha pelota na cesta do equipo contrario. Neste caso participaron os compañeir@s de 4º e 6º de primaria e nos falaron da experiencia asi… Mateo “O baloncesto gustoume, ese día foi alucinante”

XORNADA DE CONVIVENCIA DE PIMPÓN No mes de Novembro, o alumnado

Nesta ocasión, o triunfo non

de Secundaria viaxamos a Becerreá

estivo da nosa parte , pero re-

a unha convivencia deportiva, que

coñecemos que a experiencia

tivemos como deporte protagonista

aportounos moito. Arnau e Adri

o PIMPON.

a definen así “enriquecedora

O torneo consistía en dúas partes:

coma todos os anos”

unha individual e unha de dobres.

UXIA CANDELA

GEM MA

AU N AR

DANI E LUIS ADRIAN

Non nos olvidamos dos no-

EDUCACIÓN PRIMARIA

sos compañeir@s mais pequenos, os nen@s de Primaria, que disputaron coma nos un campionato de Pimpón do que falan de moita diversión e das gañas de repetir. Erea e Brais: “paseino xenial. Por certo, pasamos todos á final.”

As profes de Educación Física, Lara e Rebeca, prepararonnos unhas divertidas probas.

Estar en forma é moi entretido!

ACROSPORT

46

ACROSPORT

47

VIAXE A COSTA VASCA CON PEDRAFITA DO CEBREIRO 7 de marzo (por Luís, 1º ESO) Hab í amos quedado en Pedrafita con los del otro cole, pero no pudimos pasar porque había nieve.

Tuvimos que ir con Maira (nuestra transportita) hasta Ponferrada. Allí cogimos el autobús en el que estaban los de Pedrafita. Yo como iba sin móvil me aburrÍa un p o co y en tonce s Adr í descrubió que había

un

enchufe para recargar el m ó vil y yo lo enchuf é .

Paramos a comer en Castro Urdiales. Al acabar,fuimos al puente de Portugalete.

Al

llegar, a mi me gustó mucho el puente desde abajo.

Sacamos las entradas para subir al puente. Esperamos 5 minutos después de sacar las entradas y subimos;

pero Adri y Carla (una niña

yincana en grupos.

Al

de Pedrafita) no subieron

acabar nos reunimos en una

porque tenían miedo. Yo no

plaza con los profes.

tenía miedo a la altura, pero

dejaron cena libre y

si al agua, por lo que iba por

tuvimos que ir a un

encima de la viga de hierro

McDonalds que yo los odio

por si acaso rompía una

pero a mis compañeros les

tabla y caía al agua. Después

gusta, y cenamos de aquella

cruzamos con el ferry a la

forma(nadaaaaaaaaaaaaa) ,

otra orilla. Despu é s ya

despu é s nos marchamos

fuimos a Bilbao. Quedamos

para ir a buscar a las niñas.

en un albergue, al que

Cuando las encontramos

fuimos a dejar las maletas.

volvimos al McDonalds a

Nos

Luego

buscar nuggets y

también

fuimos

íbamos por el postre , pero

a

Adrí se enfadó y nosotros

hacer

sólo6 cogimos nuggets. Se

u n a

volvieron a separar las niñas y yo llam é a mi madre porque me lo dijo.Después fuimos para el alberque y nos explicaron las normas.

48

7, 8, 9 de marzo de 2019 8 de marzo (por Candela)

las maletas y nos duchamos

El segundo día, hicimos una

cuando ya era hora de cenar

ruta a la capilla de San Juan

bajamos al comedor (donde

de Gaztelugatxe. subimos a

cenamos) y después fuimos a

la iglesia en la que había

dar un paseo por la playa y

muchas escaleras, pero al

cuando volvimos nos fuimos

volver para el autobús nos

a la habitación “para dormir”.

empezó a llover y tuvimos que correr para no mojarnos y meternos donde estaban los otros, pero nos mojamos igual.

Uxía y Gema los compraron pero para mí no había el

Después estuvimos como una

número, entonces compré

hora para llegar a Zumaya, allí

otros; después pasamos por

fuimos Uxía, Gema y yo al

encima del Flysh,que es una

Eroski a comprar algo para

roca de origen sedimentario

9 de marzo (por Dani)

comer;nosotras queríamos

que se formó hace mucho

El tercer día desayunamos, a

tiempo; y allí vimos la puesta

las 9:00 horas, salimos para

de sol.

visitar una replica de las

comprar unas zapatillas iguales pero estaba cerrado y como ya era hora nos fuimos

cuevas de Ekain (declarada

a donde estaban los otros

Patrimonio Mundial por la

compa ñ eros para subir al

UNESCO). A las 11:00

barco; allí hicimos una ruta

realizamos un taller de

en barco en la que nos

pintura rupestre. A las 14:00

ense ñ aron el Flysh

comimos.

de

Zumaya.

Por la tarde, regresamos para

Cuando llegamos, nosotras le

Al volver en el autob ú s

Galicia, a las 21:00 llegamos a

dijimos a Lourdes si nos

cuando íbamos para el hotel

Pedrafita y a las 21:30 ya

dejaba ir a la tienda

para

nos cruzamos con una

estabamos en el Caurel.

comprar los tenis y como nos

manifestaci ó n para

dejaba, fuimos a la tienda.

conmemorar el 8M, día de la mujer. Entonces nosotros tambi é n nos bajamos con ellos pero sólo un poco.

En el hotel dormimos Ux í a,Gema y yo en una habitación;al llegar dejamos 49

OLIMPÍADA TECNOLÓXICA En la olimpiada de tecnología, tuvimos que superar distintos tipos de pruebas, sobre temas ya estudiados en clase. Se dividía por cursos y cada curso llevaba una camiseta de distinto color. Se ponían 2 profesores en cada prueba, que teníamos que ir superando con un tiempo de 10 minutos. Al acabar una prueba, nos decían la puntuación obtenida y la apuntaban en nuestra hoja. Al final ellos sumaban todo y nos daban los resultados. Mi equipo, llamado "Guindastre", fue el ganador de 2º de la ESO. Después de realizar las pruebas, comimos e hicimos una caminata por Meira. Cuando acabamos la caminata fuimos a ver una obra de teatro representada por alumnos y alumnas de la ESO. Al finalizar la misma, tocó la despedida y nos dirigimos a Allariz para participar al día siguiente en la feria de ciencia “Galiciencia".

Gema Montero, 2º ESO

Del 7 al 10 de mayo del curso 2018/2019, el alumnado de 2º y 3º de ESO ha asistido a 2 actividades extraescolares: la Olimpiada Tecnolóxica y Galiciencia.

El martes 7 estuvimos en Meira donde se realizó la Olimpiada junto al alumnado de otros centros que también participaron en esta actividad. Empezamos por la mañana, al llegar nos reunimos con nuestros respectivos grupos formados por alumnado de varios centros y empezamos la actividad que consistía en resolver varias pruebas relacionadas con la tecnología.

Tras realizar 2 pruebas hicimos un descanso y proseguimos con las 4 restantes. Al acabar, comimos, hicimos una caminata hasta Formiñá y fuimos en bus hasta el Pedregral de Irimia para ver los dos nacimientos del río Miño. Al volver a Meira vimos una obra de teatro representada por alumnos y alumnas del instituto de Meira y presenciamos la entrega de premios a los equipos ganadores de la Olimpiada.

Arnau Visuña, 3º ESO

50

GALICIENCIA En Galiciencia había 50 proyectos. Uno de ellos era el nuestro, que trataba sobre la Red Natura y la despoblación en O Courel.

La primera mañana estuvimos colocando los carteles y la maqueta que llevábamos. El sitio donde exponíamos era dentro de una carpa y dentro de la misma había puestos vacíos y algo pequeños; cada uno tenía el suyo. No tuvimos mucho tiempo para ver los puestos, pero todos los que vimos tenían grandes ideas. Nuestro proyecto no fue de los ganadores pero lo hicimos bastante bien. También había talleres y charlas. Yo estuve en una charla sobre el cerebro.

Esperamos que el próximo año elijan nuestro proyecto y que podamos volver.

Gema Montero, 2º ESO

51

Al salir de Meira nos dirigimos a Allariz, donde está ubicado el albergue en el que nos alojamos durante la feria científica de Galiciencia con los otros participantes de distintos institutos de España. Al día siguiente desayunamos en el albergue y salimos hacia Tecnópole, en Ourense, donde se celebra este evento y allí montamos nuestro puesto con los pósters y la maqueta (que previamente habíamos preparado) donde expusimos nuestro proyecto sobre la rede Natura a los visitantes. Durante los 3 días que dura Galiciencia comimos en una carpa que estaba en frente de la carpa que exponíamos nuestros proyectos, asistimos a talleres y a un programa de radio emitido desde allí. El miércoles hicimos una visita rápida a la ciudad de Ourense con un guía que nos enseñó algunos puntos de interés de la misma. El jueves, el alumnado de Primaria y de 1º ESO vinieron a Galiciencia y 2 alumnas de primaria (Tegra y Erea) también expusieron su proyecto. Al final del día disfrutamos de las termas de Outariz.

El viernes se celebró la entrega de premios y recogimos los puestos para volver a casa.

Arnau Visuña, 3º ESO

Limpeza do rĂ­o en outubro.

Percorrimos o rĂ­o polo seu cauce.

52

Grazas a Ledicia e a Gabriel aprendemos dos morcegos, cunha exposición…

…e ademais viñeron ó courel a amosárnolos.

…con rapazada de toda españa.

o alumnado de 1º da ESO participou no foro intercomunitario de investigación en vigo…

Carlos ensinounos a usar e colocar as cámaras de fototrampeo.

orlando amosounos fósiles e estruturas de interese xeolóxico do courel.

53

simulamos o consumo dun cigarro para ver como quedaría o noso pulmón.

fixemos un modelo de pulmón para saber como entra e sae o aire neles.

Usamos claves para identificar follas de árbores e pegadas de mamíferos.

Xunta con Pedrafita, cervantes e navia de suarna organizamos o i Congreso científico da montaña de lugo…

…no cal, falounos josé vicente lópez bao sobre a investigación na montaña.

54

entrevistamos a alejandro vidal, taekowdista

xunto cos departamentos de inglés e educación física participamos nos desafios de galiciencia sobre hábitos saludables.

En primaria, aprendemos a usar follas de cálculo e presentacións.

visitamos o xeoparque da costa vasca, co colexio de pedrafita do cebreiro.

55

pero eso contarémolo noutro momento…

56

Dani e luis (1º ESO)

O 1 4 d e m a r z o d e 2 0 1 9 f o m o s v e r o d o c u m e n t a l “ B a r b ac a n a” nos cines Numax xunto co alumnado de Pedrafita.

O documental comenzou a gravarse en andalucía. como a poboación de lobos alí é tan baixa, non tiveron éxito e decidiron vir gravar ó norte, a cordillera cantábrica.

O lobo é unha especie conflitiva para @s gandeir@s. hai alguna solución para a convivencia?

1

2

para evitar ataques os datos: poñer cercados con portas que poidan entrar e sair as vacas pero non os tenreiros nin os lobos

mastíns!! máis cunha manda de lobos (7…)

3 57

Poñerlle os mastíns “carrancas” ou “carlancas”: así os lobos non lles poden morder na gorxa.

PODE A REDE NATURA EVITAR A DESPOBOACIÓN NO COUREL ?

Pode a Rede Natura evitar a despoboación no Courel?

Arnau (3º ESO) e Gema (2º ESO) Introdución A Rede Natura é a maior rede coordinada de espazos naturais protexidos da Terra. Porén, hai moita xente que descoñece que é e que espazos inclúe.

•Averiguar

O noso concello está incluido na súa maior parte no espazo Rede Natura Os Ancares-O Courel dende o 2004.

Temos claro que vivimos nun entorno privilexiado de natureza cunha gran b i o d i v e r s i d a d e . Pe ro, e s t o benefícianos ou prexudícanos?

Temos máis responsabilidade nós, por vivir neste lugar, cas poboacións urbanas, na conservación do hábitat?

Por outra banda, O Courel como outras zonas do rural galego está a perder poboación. Esto no caso da montaña é moito máis acelerado, polas dificultades que implica vivir nun sitio peor comunicado.

Obxectivos Os obxectivos do noso traballo son ambiciosos, pero poden resumirse en: •Saber que coñecemento hai entre a poboación do Courel sobre a Rede Natura.

•Coñecer a normativa da Rede Natura.

•Propoñer ó concello que informe @s veciñ@s dos aspectos máis importantes do que implica estar dentro da Rede Natura.

as causas que fixeron marchar do Courel a familias con nenos escolarizados.

•A n a l i z a r p r o p o s t a s a n t e a despoboación dos polític@s courelás.

•Facer unha posta en común sobre o que precisaban as familias que marcharon e do que a nós, como habitantes da montaña, nos gustaría que houbese no Courel.

Material e métodos Para conseguir estes obxectivos previamente preparamos unha enquisa coas principais dúbidas que xurden en torno á Rede Natura.

Durante o curso 2017/2018, coa axuda d@s compañeir@s do colexio, fixémoslle a enquisa a 80 veciñ@s de diferentes aldeas do concello: A Campa, Folgoso, Froxán, Meiraos, Moreda, Romeor, Órreos, Savane, Sobredo e Vilamor.

Tamén investigamos na lexislación ás respostas correctas e fixemos unha análise estatística das respostas recollidas.

Por outra banda, compilamos datos das familias que viñeron de fóra do concello e intentamos poñernos en contacto con todas elas para coñecer as razóns que lles levaron a vir e q u e d a r o u m a r c h a r .T a m é n , puxémonos en contacto cos partidos 58

políticos do Courel para coñecer as súas propostas.

Resultados Coñecemento da Rede Natura Imos indicar a resposta correcta da enquisa sobre o coñecemento da Rede Natura e os resultados da enquisa para cada unha das preguntas.

1.Sabes o que é a Rede Natura?

A Rede Natura é unha rede de espazos en Europa con interese ecolóxico que se deben conservar.

O 55 % das persoas enquisadas non saben o que é a Rede Natura, a pesar de vivir nela.

1.Sabes o que é a Rede Natura?

2.Está O Courel na Rede Natura?

Si. Sorprendentemente só un 36% sabe que O Courel está na Rede Natura.

3. É un espazo protexido?

Si, a Rede Natura é un espazo protexido.

Un 63% considera que si, que vive nun lugar protexido, aínda que descoñezan o que é a Rede Natura.

4. Alguén che explicou algunha vez que supón vivir na Rede Natura? Á maioría da xente (89 %) ninguén lle explicou o que é a Rede Natura.

Pensamos que este descoñecemento é debido a unha falta de divulgación por parte das administracións que acaba derivando en mitos ou ideas erróneas.

Pode a Rede Natura evitar a despoboación no Courel?

5.Quen ?

Se alguén lle informou foi unha comunicación informal, non a administración.

6.Podese cazar?

Na provincia de Lugo, hai 10 zonas nas que non se pode cazar.

Na Rede Natura Ancares-Courel soamente hai unha superficie na que non se pode cazar, que é na Devesa da Rogueira, no Courel.

Polo tanto a resposta correcta é que si que se pode cazar.

Neste caso unha maioría aplastante (99 %) sabe a resposta correcta.

6. Pódese cazar?

7.Pódense cazar lobos no Courel?

8.Podese cazar lobos no resto de Galicia?

Imos contestar 1º a pregunta 8 que é sobre a caza en Galicia e logo contestaremos a pregunta 7 que é sobre a caza do lobo no Courel.

En Galicia, existe un plan de xestión do lobo (Decreto 297/2008). Nel divídese Galicia en 3 zonas en función de 3 criterios: Criterio 1: Cantidade de lobos Criterio 2: Número de cabezas de gando Criterio 3: Danos a Gandeiría.

Polo tanto, segundo este plan de xestión: Na zona 1: é a administración quen fai unha planificación para controlar a poboación do lobo.

Na zona 2: As persoas poden solicitar controis puntuais ante danos ó gando.

Na zona 3: Non se autorizan controis salvo casos excepcionais especialmente xustificados.

O concello do Courel é zona 2, polo tanto no Courel podense solicitar controis ante ataques ó gando.

Polo tanto a resposta correcta é que si se poden cazar lobos no Courel con permiso.

9.Podese cazar raposo no Courel?

10.Podese cazar raposo no resto de Galicia?

Vén recollido na Resolución do 8 de maio de 2018, no que se aproban as especies que son cinexéticas e os periodos nos que se pode cazar no curso 2018/2019, que o raposo é especie cinexética.

Parece que a maioría da xente está ben informada sobre o tema da caza, xa que é unha actividade que se practica de xeito habitual nestas montañas.

11.Podese cortar árbores para leña no Courel?

12.E no resto de Galicia?

Nos espazos Rede Natura: Os propietarios poden cortar leña para autoconsumo e uso doméstico (10 m3/ano/persoa).

No caso de querer facer cortas de árbores autóctonas que non sexa para autoconsumo, hai que pedir permiso a Administración e esta

59

ten a obriga de responder nun prazo de 45 días.

Para especies alóctonas (eucaliptos e piñeiros) hai que pedir permiso tamén cunha antelación de 15 días.

Se administración non responde quere dicir que está autorizada esa corta.

Polo tanto a resposta correcta é si, con ou sen permiso, según os casos.

A maioría da xente corta leña por tradición, xa que aquí é unha practica habitual.

13.Pódense coller cogomelos no Courel?

Os propietarios poden coller cogomelos para o seu propio aproveitamento sempre que non supoña unha perda do estado de conservación dese hábitat.

14.Pódese levar o gando a pastar ó monte?

Si. Pódense realizar todos aqueles traballos de carácter tradicional tanto agrícolas como gandeiros 15.As castañas son de calquera?

16. E se fose Rede Natura serían de calquera?

Igual que no caso dos cogomelos, as castañas son do propietario do terreo.

A resposta correcta é non.Esto tamén teno a maioría da xente claro, aínda que se dubida algo máis no caso da Rede Natura. Esto é un reflexo dos “medos” que a poboación ten ante espazos protexidos, que lle fan pensar que van diminuir os seus dereitos.

Si

Non

Non sei

Pode a Rede Natura evitar a despoboación no Courel?

17. Se O Courel estivese na Rede Porén, no imaxinario segue existindo 22.Se esto fose Rede Natura, Natura as parcelas que non se o mito de que “soltan animais” e un poderíase usar o quad ou o traballen pasarían a un banco de 62 % contesta que si traerían todoterreo por as pistas? terras? animais.

Si, aínda que podería haber algunha Non; o funcionamento do banco restricción temporal que debe ser de terras é independiente da Rede 18. Se O Courel fose Rede Natura traerían animais? publicada previamente.

Natura. O banco de terras non ten nada que ver coa Rede Natura. O Beneficios de formar parte da Rede Natura banco de terras é un instrumento O 1º serían as axudas ou creado pola Consellería do Medio subvencións como os Proxectos Rural para evitar o abandono das Life, que soamente se dan a parcelas agrarias e poñelas a espazos que están na Rede Natura. disposición de todas aquelas No Courel, estase a levar a cabo o persoas que necesiten terra para proxecto life Oso Courel que entre u s o s a g r í c o l a s , g a n d e i ro s , outras cousas contempla repartir forestais, de conservación da pastores eléctricos ós apicultores natureza e patrimonio ou outros 19.Pódese prender lume para limpiar para previr os danos a colmeas, usos de interese social. O prados? limpar postos de cazas e facer funcionamento sería o seguinte: 20.E se fose Rede Natura? repoboacións de árbores froiteiras.

Aqueles propietarios de parcelas A resposta das dúas preguntas é Polo que esto repercute na economía agrícolas que non as traballen (por similar: “Si con permiso”, ainda que da zona. estar xubilados ou adicados a outros como falamos antes, a xente tende a Tamén hai axudas que cada traballos), poñen estas parcelas no pensar que si estivese en Rede comunidade autónoma decide para Banco de Terras para que os posibles Natura habería máis restrincción. que van a ser dirixidas. Ee Aragón e interesados poidan alugalas.

Castilla La Mancha, hai axudas Se houbese algún interesado en directas para agricultores que ampliar a superficie agrícola da súa traballen en Rede Natura, pero en explotación, pode mirar se lle Galicia non existen estas medidas. interesa algunha das parcelas que Por outra banda, pensamos que as están no Banco de Terras. No caso de posibles limitacións que existen que lle interese algunha pode nestas áreas, sirven para garantir alugala. que a nosa contorna siga igual de Polo tanto, o banco de terras fai de Si Non ben conservada co paso do tempo, intermediario entre o propietario e o SI con permiso Non sei o que lle da un valor paisaxísitico e interesado en alugar. medioambiental que repercute 18. Se esto fose Rede Natura, traerían 21.Poderiase camiñar por todos os positivamente en actividades animais? camiños ou habería algunha relacionadas co turismo.

No Plan Director da Rede Natura non restrición?

Cremos que a normativa sobre que é se contemplan programas de Si, poderíase. o que se pode facer ou non, está en reintrodución de especies silvestres. documentos con moita información, Por outra banda, para calquera o cal fai engorroso consultala. Eso reintrodución hai que cumprir a leva a desinformación e o lexislación vixente (lei 42/2007) na espallamento de ideas falsas sen que se di que os programas de moito fundamento. reintrodución deben someterse a unha adecuada participación e audiencias públicas, é dicir, non se fan as agachadas...

60

Pode a Rede Natura evitar a despoboación no Courel?

Entrevistas ás familias que viñeron ó Courel Foi complicado sintetizar as respostas variadas, xa que foron entrevistas abertas. Resumimos: 1. Por que te fuches do Courel? O 100% marchou por falta de traballo.

2. Que atopaches no Courel?

Un 71% das familias que viñeron atoparon felicidade. Sorprendeunos o valor que lle dan as familias que viñeron ao benestar que se atopa aquí no Courel.

3º En canto que debería mellorar a administración, as familias propuxeron: •Máis médicos (en Seoane levamos 9 meses sen médico estable e dependendo do día non atopas médico. Tampouco hai pediatra, se non que hai que ir o concello veciño de Quiroga).

•Mellores estradas •Atraer máis poboación •Transporte público que non temos

•Traballo

•Rehabilitación de vivendas

•O nomeamento do Parque Natural •Máis coidado polo patrimonio •Profesorado estable •O

nomeamento de destino starlight; que é un destino apto para desfrutar da astronomía.

En canto as propostas de mellora do Courel, (na páxina seguinte) puxemos en vermello as nosas propostas que non ten ningún partido; en branco as nosas propostas e os partidos que as contemplan; en amarelo as propostas dos partidos que nós non pensaramos.

Fixemos 4 bloques: 1º Oportunidades de traballo 2º Promoción de Pequenas e Medianas Empresas e autónomos 3º Turismo e 4º Medidas contra a despoboación.

Imos destacar algunhas das nosas propostas que ninguén contempla: •A rehabilitación das canteiras en desuso como unha oportunidade de traballo e de recuperación da paisaxe.

•A fabricación de embutidos da zona, así como o uso da carne de xabaril (por exemplo, nesta temporada de caza mataronse uns 400 xabaris) •Venta de auga mineral da serra •Negociar un prezo xusto para a carne, xa que os gandeiros reciben os mesmos cartos pola súa carne que hai 20 anos.

•Prohibir a gandeiría intensiva •Turismo fotográfico •Vivendas de protección oficial •Escola de música Mención a parte está a elaboración da maqueta que levamos a Galiciencia e indicaremos máis adiante como a elaboramos.

61

Conclusións O 55% dos enquisados descoñece que é a Rede Natura e case un 64% ignora que vive nela.

Existe a posibilidade de recibir axudas dende a UE por ser Rede Natura, que en Galicia están infrautilizadas.

Pedimos que a normativa da Rede Natura sexa máis clara para que poida ser accesible a todas as persoas, e se informe mellor á xente sobre ela.

Poñemos en coñecemento dos partidos políticos as nosas propostas para revertir o decrecemento do Courel, para que tomen as medidas oportunas.

Agradecementos •Ó Dr. José Vicente López Bao que suxeriu a idea deste traballo.

•A Ó s c a r R i v a s p o l o s e u asesoramento.

•A todas as persoas que participaron nesta enquisa.

•Ós compañeir@s do colexio que colaboraron en facer as enquisas nas súas aldeas.

•Ó profesor de Plástica, Roberto Brañas, pola elaboración da maqueta e a rapazada de 1º da ESO. •Ó profesor de matemáticas, Álvaro Cal, pola súa axuda coa análise estatística.

•Os candidatos á alcaldes, do PSOE, Cuidadanos e C@urel vivo e a alcadesa do PP, que contestaron ás nosas preguntas.

Pode a Rede Natura evitar a despoboaciรณn no Courel?

62

1

Nas clases de Plástica de 1º e 3º da eso fixemos unha maqueta da parte central do courel.

3

cunha máquina de termofusión, recortamos placas de poliespán de 1 cm de grosor…

5

2

4

Despois recubriuse con papel maché e pintura.

6

63

cos mapas topográficos 1:25000, ampliados ó dobre, recortamos cada curva de nivel.

…coa forma do recorte de cada curva de nivel de 100 en 100 m de altitude.

na maqueta salientouse puntos de interese xeolóxico, devesas, microrreservas de orquídeas, ríos e vales glaciares.

Fósiles do Courel A serra do Courel está situada no oriente da provincia de Lugo. Formamos parte da Rede Natura Ancares-Courel, un espazo que abrangue as montañas orientais da provincia de Lugo. E dende abril do 2019 somos Xeoparque Mundial da UNESCO. Entre as peculariedades do Courel está contar coa presenza de fósiles nas súas rochas.

Algúns deles pódense visitar no museo xeolóxico de Quiroga como o oso cavernario que atopouse nunha cova do Courel.

Que son os fósiles?

Son restos de seres vivos do pasado ou da súa actividade.

Poden ser corpos, partes de corpos, pisadas, feces…

Hai varios modos de conservación de estos restos como 1) A conxelación 2) Pechado en resina dunha árbore (chámase ámbar) 3) M o m i f i c a d o ( n u n h a atmosfera seca e esteril como pode ser nunha cova) 4) Formando parte de roca caliza Esta imaxe amosa un mapa xeolóxico de Galicia. As bandas de marrón claro sinaladas con frechas, son as únicas zonas de Galicia con roca caliza.

Tamén marcamos en branco o concello de Folgoso do Courel.

Como vedes O Courel é un dos poucos sitios de Galicia no que hai roca caliza na que frecuentemente atopanse

fósiles. Por contra, a maioría das rocas de Galicia son rocas magmáticas e metamórficas nas que non hai fósiles Os obxectivos que temos neste traballo son: 1) Xeorreferenciar os fósiles do Courel, é dicir, gardar as coordenadas nun mapa.

2) Xeorreferenciar puntos de interese xeolóxico 3) Proporcionar información a través da realidade aumentada deses puntos xeorreferenciados.

4) Construir unha maqueta do relevo do Courel.

Como recursos humanos, no noso proxecto, temos a Orlando Álvarez, veciño do Courel, biólogo e gran coñecedor da zona. Con el, estamos a facer

64

andainas para localizar e coñecer os fósiles e os puntos de interese xeolóxico. Esta é unha foto no que simulou un crinoideo ou lirio de mar.

Como materiais, estamos a usar Sistemas de Informacións Xeográfica (conocido como GIS polas palabras en inglés).

Usamos apps variadas: GIS kit; Google Earth; Google Maps; Wallame. Con elas marcamos os puntos de interese. Ademais a aplicación Wallame, permite incorporar realidade aumentada a unha foto.Google Earth e Google Maps son aplicacións máis coñecidas. GIS Kit é unha aplicación similar as anteriores, pero permite traballar sen conexión os datos, o cal é útil para traballar no campo se non hai cobertura de móbil.

E agora imos pararnos un pouco máis co Wallame. Esta aplicación ademáis de ubicar nun mapa co GPS o lugar onde tomamos a foto, permite deixar “mensaxes” nesa foto con información.A persoa que busca o “Wallame” sabe onde se fixo a foto e ten a foto colgada, para saber como ten que poñer a súa

Fósiles do Courel Os que atopamos no Courel, probablemente foran marcas de gusanos.

Pero de que época son os fósiles do Courel?

cámara para que lle saia a información.Nestas capturas de pantallas, mostramos na 1ª como se ve no mapa onde hai “wallames”, é dicir, as fotos coa información.

E a outra foto, é unha mostra da foto coa información para o usuario.

En canto ós resultados, polo de agora atopamos: • Crinoideos ou lirios de mar, que son animales do mesmo grupo que os ourizos e as estrelas de mar. Están formados por un pendúnculo e uns brazos.Os restos atopados corresponden a cortes transversais de pedúnculos (que é o de máis

arriba) ou da superficie (como o de abaixo). atopamos •T a m é n arqueociatos. Os arqueociatos foron animais similares ás esponxas mariñas.O que se amosa nesa

foto sería a parede externa do animal • Os icnofósiles son estruturas marcadas nas rocas da actividade vital dun ser vivo.

65

Os fósiles do Courel son da Era Paleozoica e en concreto Cámbrico, Ordovícico e Devónico.

Como conclusións do noso traballo: -Visitamos 3 zonas con fósiles e xeorreferenciamolas.

-Engadimos información a 6 puntos a través da realidade aumentada que aporta a app WallaMe. Pode parecer que esto é pouco pero chegar a algúns sitios pode ser hora e media de andaina.

-E construimos unha maqueta dirixidos polo profesor de Plástica, Roberto Brañas.

Autoría: Uxía, Candela, Dani e Luís (1º ESO)

Por onde se moven máis os animais?

O obxectivo do noso traballo foi determinar que usan máis os animais salvaxes:

• O medio do bosque

• Unha senda

• Ou unha pista de terra pola que poden pasar tamén coches.

A nosa hipótese era que usarían máis o bosque.

O noso lugar de estudo foi a Devesa da Rogueira. A Rogueira é o bosque máis grande e coñecido do Courel, e por el pasa a ruta máis coñecida do noso concello.

Usamos cámaras de fototrampeo, que son cámaras que se activan coa calor que emite un animal. Así cada vez que pasa un animal fará un video.

Puxemos 3 cámaras: unha en cada un dos sitios, é dicir: unha no medio do bosque da Rogueira, outra nunha senda pola que pasan moitos sendeiristas, e outra nunha pista de terra. Todo nos arredores do bosque.

As cámaras estiveron 5 meses postas.

Logo retiramolas e vimos os videos.

Apuntamos o número de individuos que pasaban cada día. Se pasaba por exemplo, dous corzos o mesmo día, soamente contabilizabamos 1 para evitar contar o mesmo individuo dúas veces, a non ser que puidesemos identificar individuos (por exemplo, machos e femias, ou que sairan 2 individuos xuntos no mesmo video).

Tamén apuntamos se o video estaba feito de día ou de noite, porque ainda que non fora un obxectivo do traballo, pareceunos interesante despois, saber cando se moven máis os animais.

Despois pasamos os datos a unha folla de cálculo, para facer sumas e gráficas.

En canto os resultados.

Corzo

Lobo

Oso Rebezo

Gato montés Lebre

66

Ariadna, Ainoa, Erea, Sabela e Tegra (3º,4º e 6º Prim) 1- Pasan máis animais na pista de terra Bosque

Senda

Pista

2- Pasan máis especies na pista de terra Bosque

Senda

Pista

RESULTADOS

1º Vimos que os animais usan máis a pista (322 animais salvaxes usaron a pista, 186 o bosque e 59 o sendeiro).

2º Houbo máis variedade de especies de novo na pista: 17 especies na pista, fronte as 8 especies do bosque e da senda. Entre as especies que sairon na pista, destacamos o oso pardo (xa que é moi escaso en Galicia) e o rebezo, xa que non se tiñan probas da súa existencia no Courel. Tamén é interesante a lebre.

Fixonos moita ilusión ver o oso nas nosas cámaras. Eses datos foron pasados á Fundación Oso Pardo.

3º Os animais son máis nocturnos que diurnos: hai ata 3 veces máis animais de noite que de día (427 fronte a 140).

Os animais por tanto usan máis as pistas.

3- Móvense máis de noite que de día Bosque

Senda

67

Pista

TEATRO SALIDA A OURENSE El día 30 de marzo el alumnado de la ESO de nuestro centro hizo una excursión a Ourense, en la cual visitó las Burgas, unas fuentes de aguas termales, ricas en azufre, en el medio de la ciudad y asistió a la representación de una adaptación del Lazarillo de Tormes en el Teatro Principal.

A las 8 de la mañana, el autobús salió de Seoane con la intención de llegar a la primera sesión, a las 10. Pero hubo un pequeño percance, un pinchazo, que causó un pequeño retraso que nos obligó a asistir a la segunda sesión, a las 11:30h y nos impidió visitar el museo geológico de Quiroga.

La obra fue representada por dos mujeres que hicieron de todos los personajes, excepto la mujer de Lázaro, un maniquí y otros personajes secundarios que fueron representados por marionetas. La interpretación de los actores y la adaptación hacen de la misma una obra entretenida, el sonido, aunque mejorable, no dejaba nada que desear y la iluminación fue excelente.

SAÍDA A SANTIAGO O 16 de outubro do ano 2018 os alumnos da ESO visitamos Santiago. Fomos ver unha obra de teatro, "Arnoia Arnoia, o circo da casa pequena", unha adaptación do libro "Arnoia Arnoia". A obra conta a historia de Nmogada, unha nena que queda orfa despois de que a súa nai fose asasinada. Ela quere atopar a república de Arnoia, onde as guerras non chegan, e para esto viaxa e viaxa, coñecendo así a numerosos personaxes que se convertirían nos seus amigos ou inimigos. Ó saír do teatro visitamos a catedral, e fixemos unha visita guiada na que saímos ós tellados e aprendimos a historia da cidade e a catedral. Á 1 comemos no Centro Comercial e ás catro montamos no bus para volver á casa.

68

ERASMUS + Este curso grazas a Fundación Uxío Novoneyra, o profesorado está a participar no proxecto Europeo “Integration of museums into school education”.

Neste proxecto participa de cada país un museo e unha escola. A Fundación Uxío Novoneyra tivo a deferencia de escoller o colexio do Courel como socio.

Erasmus + é un programa da UE de apoio á educación en

Europa.

Ofrece oportunidades para organizacións e escolaras promocionando melloras educativas.

Neste proxecto o profesorado reflexiona sobre a importancia das actividades extraescolares fóra da escola e intenta dar coas claves para que o alumnado teña un mellor aproveitamento das mesmas.

Tivemos 2 xornadas de formación en Eslovenia e

Grecia e continuaremos compartillando experiencias co profesorado participante deste proxecto de lugares tan dispares coma Madrid, Polonia, Turquía, Italia, Grecia e Eslovenia.

CURSO DE MELLORA DA CONVIVENCIA Continuando o traballo para mellorar a convivencia doutros cursos, este ano realizar esta formación. Os obxectivos polos que decidimos realizar este curso un seminario de formación relacionado coa convivencia foron os seguintes: -Mellorar a convivencia no centro e entre toda a comunidade educativa.

-Crear un ambiente de traballo que favoreza a actividade docente e o d e s e n v o l v e m e n t o competencial e persoal do alumnado.

-Dotar ao profesorado de ferramentas para resolver

adecuadamente conflictos entre alumnado.

-Transmitir ao alumnado esas ferramentas para que sexan eles mesmos os que resolvan os seus conflitos.

-Diminuir o número de accións contrarias á convivencia rexistradas pola xefatura de estudos.

-Clarificar o proceso de corrección de condutas contrarias á convivencia para facelo máis áxil e polo tanto máis efectivo.

Grazas ó Centro de Formación e Recursos do Profesorado de Monforte de Lemos e o seu asesor Álvaro Naveira, puidemos contar con 2 ponentes moi interesantes: 1)José J. Suárez Fernández, inspector educativo.

Aclarounos como deberían ser as normas de convivencia

69

e aplicación dos protocolos das medidas correctoras propostas pola consellería.

2)Bibiana Caamaño Rodal, orientadora que nos suxeriu estratexias para mellorar o clima en clase.

Por outra banda, e suxerido tamén pola AMPA realizamos actividades conxuntas con todo alumnado que melloran a cohesión do grupo dirixidas polo profesorado de Plástica como o mural, a actividade de landart e a mellora do patio.

Nome: Adrián Aira (4º ESO) Data: 8-12 de abril de 2019

? li doing went a K s i . How ip. We g is OK n a school tr n i h , t n y r o s ng Italy o pe eve Hi Nel y walki ou? Ho went to visit es. l y p m e i r s a we How were vant nth ago school of Cer olonia and we o so m e n O the wn and in B o h d d t e i d v w i n r r r up a ut 2 togethe irst day we a know it.

Bolonia 20 km in abo g f n o i e t k h l t t a e On lso w round y to g the cit day we were a We walked a rip. d n er. u o r . a et nd ity ed tow h o c n t i c l e e m c h s o n t r i e f city h the On th around as vourite , the city wit e day as it w a hike a f e d y a m m a Luis we nia was e visited Pis ptistery all th ry same day o l o B . s e a dle b yw tv hour the mid all hird da d around the n places. Tha t n i e h p t u On rtai nded a´s w walke visit ce ght and we e ound the Pis local ity we c ’t n e d h l t u i r a In co en the walked and we ia in th lem in raining lost in Bolon o we couldn’t he same prob ot Als had t ople and I g nows-where. age -we ocal pe r l e e d k h n t o u s are trip of wh r how ncia, o ty’’ from the all of u e r e s o l u F a c i be ent to that tant c ay we w ‘’most impor he properties y during d h t hostel. r u fo the all t e cit On the e. There was visited t family in th downtown, e w z e r n e n Fire porta opping ry. Th call it: s histo i, the most im re time for sh t i f o e e e spa becaus to the Medic to mak ad som ucci. e h m d e i e t w g e n d e ily r n G belo e had f irs for my fam sance a like Zara or s w i a g n n i e the R tores e morn ouven isited s ast day, in th ght a lot of s v to e w o s ou ld love b he l u t I o . n w a o n I d An e and n Bolog Maggiore. reat tim pping i g o a z a h s z d a i e a som he P we h ate in t ic trip, and we was a fantast Italy future. in the m you soon, k c a b go fro o hear Hope t .

Adrián Boloña, na Praz a Maior

Torr e de Pisa

70

Due Torri, Boloña

Nome: Candela Fernández (1º ESO) Entre os días 8 e 12 de abril de 2019 fomos de excursión de fin de curso a Boloña, Florencia e Pisa cos do colexio de Cervantes.

O primeiro día saímos ás 6 da mañá en autobús para Madrid e alí collemos o avión, foi a primeira vez que subín nel. Pola tarde chegamos a Boloña e fomos ver a Piazza Maggiore, que é onde está a igrexa de San Petronio que ten unha parte de ladrillo porque non se terminou e quedou así.

O segundo día fomos ver dúas torres, as “Due Torri”, tamén en Florencia, e subimos á máis alta delas. Tamén vimos o “Canale delle Moline”, que é un río que pasa polo medio da cidade. Pola tarde fomos facer unha ruta na que pasamos por debaixo de 666 arcos e tiña 23 km.

O día 10 fomos a Pisa, que foi un dos sitios que máis me gustou, pero só vimos a torre por fóra.

O cuarto día fomos a Florencia en tren, alí vimos a catedral de Santa Maria dei Fiore; o Baptisterio, que tiña unhas portas de ouro, e tamén vimos a Galleria dell`Accademia, onde está o David de Michelangelo orixinal e moitas cousas máis.

E o último día tivemos tempo libre e mercamos en Boloña e, pola tarde, volvemos en avión a Madrid e despois en autobús ata o Caurel. Chegamos á casa ás 4 ou 5 da mañá.

Teatro anatómico, Boloña

Biblio

teca de Boloña

Vistas nocturnas de Florencia

cia de Flor en Catedral

CON P DE POSITIVO

CON P DE POSITIVO. Traballando as competencias socioemocionais na escola.

O currículo das diferentes etapas educativas ten por finalidade o desenvolvemento dunha serie de competencias clave, entre as que atopamos a Competencia Social e Cívica.

Vivimos nunha sociedade en permanente cambio, globalizada, consumista, caracterizada por acadar obxectivos inmediatos e na que se está a perder o gusto pola dedicación, a paciencia e a satisfacción de acadar unha meta pola que se traballou con moito esforzo; unha sociedade na que a forma de relacionarse tamén mudou coa aparición das novas tecnoloxías, abrindo unha fiestra ao mundo e alonxando, en ocasións, aos que temos máis preto.

Por todo isto, é preciso que apoiemos no noso alumnado no desenvolvemento de competencias socioemocionais e sexan capaces de poñerse no lugar do outro, recoñecer e expresar as súas emocións, aceptar as diferenzas, ser tolerante, respectar aos demais, vencer a frustración, adquirir unha visión crítica do mundo e ser partícipe da evolución cara unha sociedade máis equitativa e xusta.

Aínda que estas competencias son transversais a todas as áreas, dende o Departamento de Orientación e a través das titorías realizáronse diferentes actividades que contribuíron o desenvolvemento das mesmas.

Así, traballamos: A cohesión de grupo: recoñecer que tod@s somos diferentes, que nos caracterizamos pola nosa forma de pensar e de expresarnos, que as nosas motivacións e intereses son diferentes e que isto é precisamente o que enriquece ao grupo, complementándonos e aprendendo uns d@s outr@s.

O recoñecemento das emocións: medo, ira, sorpresa, aversión, tristura, alegría, vergoña, amor,... son emocións que podemos sentir a miúdo pero que, en ocasións, non sabemos recoñecer. Por isto, debatemos sobre o significado de cada unha e os graos que hai dentro das mesmas.

A empatía: capacidade de poñerse no lugar doutra persoa e así, observar as emocións que pode sentir esa persoa ante unha determinada situación.

A asertividade: ser capaz de expresar a nosa opinión ou tomar postura nunha situación sen danar a outra persoa ou sen sentirnos reprimidos é fundamental nas relacións humanas.

No desenvolvemento destas competencias é fundamental a implicación familiar a través do diálogo como instrumento principal, axudándolle a entender as situacións que poidan xurdir e guiándoos na canalización positiva das diferentes emocións.

Algunhas recomendacións de lectura sobre esta temática son:

•

Maurice J. Elias, Steven E. Tobias e Brian S. Friedlander (2017). Educar con intelixencia emocional. Editorial Debolsillo. Este libro proponnos consellos, suxerencias e actividades para aplicalos na crianza dos fill@s e axudarlles a controlar as súas emocións nos conflitos que poidan xurdir.

•

Nuñez C. e Romero R. (2013). Emocionario. Editorial Palabras aladas. Unha excelente ferramenta para poñer nome ás emocións que sentimos.

• Punset E. (2014). Unha mochila para o universo. Editorial Destino. Un libro que é unha lixeira mochila na que meter todas as emocións para “aprender a comprender e a xestionar mellor a realidade do mundo que nos rodea”.

•

Lantieri L.(2009). Intelixencia emocional infantil e xuvenil. Editorial Aguilar. Ofrece técnicas para aumentar a autoestima, mellorar a concentración e a conciencia e potenciar a empatía e a comunicación.

Beatriz Trigo, Orientadora 72

Actividade Con P de Positivo na que con cada unha das letras do nome dos nen@s do grupo de 4º e 6º buscamos un adxectivo positivo que caracterizase a esa persoa.

ANTÓN FRAGUAS (Arnau, 3º ESO)

Antón Fraguas (Loureiro, Cotobade, Pontevedra 28 de decembro de 1905 – Santiago de Compostela, A Coruña 5 de novembro de 1999) foi un escritor, historiador, antropólogo, etnógrafo e xeógrafo de ideoloxía galeguista.

Naceu no concello de Cotobade e foi á escola pública da súa parroquia, en 1912 o seu pai volveu de América, casou coa ai e recoñeceu a Fraguas, que xa tiña 7 anos. En 1918 os pais tiñan pensado volver emigrar, esta vez todos xuntos a Brasil, e querían que o neno fose un maquinista. Refusaron da idea pola intervención dun mestre que tiña unha escola en Famelga, Augasantas, na que Fraguas ingresou porque vía capacidade nel para facer maxisterio. De 1919 a 1924 estudou o bacharelato no Instituto de Pontevedra onde foi alumno de entre outros Daniel Fraga Aguilar, Antón Losada Diéguez e Alfonso Daniel Rodríguez Castelao.

Xa con 19 anos, en 1923 fundou a Sociedade da Lingua en Pontevedra, xunto a outros compañeiros, que tiña o obxectivo de defender a lingua galega, quixo publicar un dicionario pero nunca se chegou a facelo.

Fraguas comezou a carreira de Filosofía e Letras en 1924 e rematouna en 1928. En 1929 comezou a docencia na Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela. En 1932 apareceu varias veces na Radio Galega falando en lingua galega, foi un dos primeiros en falar en galego na radio. Ese mesmo ano casou con Teresa Martínez Magariños e foi profesor do instituto da Estrada dende 1933 ata o comezo da guerra civil. Fraguas participou nas campañas a favor do Estatuto de Autonomía ó ser secretario xeral do Partido Galeguista pero ó comezar a ditadura isto tivo repercusións, xa que sufriu moita represión polas súas ideas galeguistas e mesmo chegou a ser detido. O 6 de maio de 1950 foi nomeado catedrático do actual instituto IES Lucus Augusti e en 1959 pediu un traslado a Santiago de Compostela onde exerceu ata a súa xubilación en 1975.

Antón Fraguas publicou numerosas obras sobre a cultura popular galega, a xeografía, arqueoloxía e a historia da arte de Galicia. Fraguas escribiu varios libros, e máis de 1300 artigos para xornais e revistas como A Nosa Terra, La Voz de Galicia, Faro de Vigo...

Tamén fixo colaboracións con outros antropólogos galeguistas da súa época.

En 1976 fúndase o Museo do Pobo Galego grazas a, entre outros, Antón Frguas ou Ramón Otero Pedrayo, unha institución que quere conservar as costumes e cultura popular galegas.

73

DESPEDIDAS ADRIÁN AIRA SACO Tras 12 anos de colexio, toca marchar para enfrontar novos retos. Por unha banda, teño ganas de marchar de aquí para empezar no instituto pero dame pena deixar un lugar onde pasei tantos momentos bos.

Aquí fixen as miñas mellores amizades, cas que sempre manterei contacto.

Tras 12 anos, por aquí pasaron moitos profes dos cales sempre aprendín algo e recordarei.

Botarei de menos as excursións, onde viaxamos por Europa e a Península, cunha especial mención ós desaugadoiros de Roma (puxemos a proba o alcantarillado romano). Viaxando co cole coñecín Londres, Oviedo, Roma, Burgos, Andorra, Extremadura, Bolonia, Pisa, Florencia, Bilbao e a costa vasca.

E a pesar das liortas, unha das cousas que me marcou deste centro foi o fútbol. Xogando todos os días e vivindo cada 20 minutos destes partidos coma unha final da Champions.

Volveremos atoparnos!

A Belén: E chegou o temido momento: o final de curso… Os seres humanos encántannos etiquetar e clasificar o noso mundo, pero as relacións son difíciles de etiquetar. Que somos? Amig@s? Compañeir@s de traballo?

O traballo é só traballo ou tamén nos define como persoas? Non se contesta cunha soa palabra e as respostas están cheas de matices. Nun centro con tanta mobilidade, tócame intentar traducir en primeira persoa o que colectivamente, por un curso ou máis, sinte o profesorado que se achega a este refuxio de montaña que é o noso cole. Eu só sei que traballo con Belén porque non sei traballar doutro xeito.

Que lle podo contar as cousas, e contarllas por riba, porque se profundizo máis, empeza o melodrama e non convén . Ela sabe escoitar, preguntando o xusto, sen querer cotillear pero estando aí... Que no profesional, ponme as ás para que voe e traeme de volta á terra cando entro en bucle; que sabe ver o positivo de todas as persoas e das situacións aínda que sexan adversas; que non se rinde ante as dificultades, todo o contrario, faina máis poderosa e intelixente... podería seguir e seguir pero ela sobre todo é AMOR e INTELIXENCIA. Non é un amor cursi, non. É amor forte, incondicional pero cheo de realidade, no que te podes apoiar para non desmoronarte. É intelixencia tal e como se define nos dicionarios :“capacidade de comprender”, “capacidade de resolver problemas”… se alguén pode atopar a cadratura dun círculo, é Belén.

Belén pensa que a que muda de traballo é ela, pero cambiamos tod@s...Teremos que aprender a camiñar sen ela, pero esperamos contar con ela sempre.

A Carme: Na figura de Carme marcha da montaña un cachiño de poesía. Non é un caligrama de Novoneyra, mais un fío que enche o oco entre a natureza de nós e a simplicidade do cotiá. En só nove meses podemos chegar a ver o fondo de alguén que sorrí abertamente cando casan os paxariños na candelaria, e fita dende as pólas da biblioteca do como as neves do cuco anuncian o cambio de estación. Ese mesmo sorriso acompaña a todo o alumnado, que, igual que nós, han lembrar a Carme pola súa forma de ser e ensinar, de comunicar e escoitar.

Cada certo tempo toca cambiar de estación, migrar por dentro e por fóra. Carme non é un caligrama, é un verso libre, non de rima senón de acción. E por iso loita, por espertar a autonomía e o espírito libre en cada alumnx.

Desta volta migra ela, pero o seu fitar sorrinte e o seu falar doce quedan nas pólas do souto ao lado do cole e na porta aberta da biblioteca que tanto coidou.

Bo novo ciclo, Carme!

Compañeir@s: De novo pasou outro curso e de novo tivemos a sorte que pasaran por nós outros profes… que teñen que marchar. A Consellería non se da conta do potencial que tén o seu profesorado… Se alguén asomase polas nosas aulas, vería uns profes que intentan comprender o seu alumnado, que procuran ensinar cousas que non están nos libros, que abren portas a outras formas de pensar, que abren ventás ó exterior…

Outro ano máis, fixeronse moitas cousas que serían imposibles se non houbese un profesorado implicado.

Un proverbio africano di que as pegadas dos que camiñan xuntos nunca se borran...

74

NO VERÁN TAMÉN LEMOS!

AQUÍ TEDES UNHAS CANTAS RECOMENDACIÓNS PARA O VOSO TEMPO DE LECER

Esta é a historia dun espantallo que en vez de espantar os melros, faise amigo dos animais e dos rapaces. Un día, para defender unha figueira das peteiradas voraces dos melros, o tío Ramón de Rebordena colle a machada, corta uns casqueiros miúdos de pino manso, átaos cun vimbio e fai unha cruz.

Xosé Neira Vilas, 1971.

Somos os monstros. Paula Carballeira, 2019.

Unha nena e un neno pérdense cando saen a xogar no bosque arrasado polo último incendio. Un monstro grande e un mostro pequeno habitan nese bosque.Nenos e monstros vanse atopar. O medo dá paso á curiosidade e comezan a interrogarse. Quen son os nenos e quen os monstros?

"Que broma é ista?". É o que Lila pregúntase cando, con doce anos, os seus seos empezan a crecer baixo a camiseta. Se puidera, arrincabaos. Lila sabe de sempre que é un rapaz e esto provoca confusión no seu círculo: é lesbiana? Quere ser un chico? Xa o é?

Llamadme Nathan. Catherine Castro, 2019.

Cambiemos el mundo. Greta Thunberg, 2019.

Greta Thunberg é unha adolescente sueca que ten o propósito de loitar contra o cambio climático e a supervivencia do ser humán. En Decembro de 2018 foi invitada polas Nacións Unidas para falar sobre o cambio climático. Este libro recolle os seus discursos.

Monstruo Rosa é un contro sobre o valor da diferencia. Unha historia para entender a diversidade como elemento enriquecedor da nosa sociedade. É un grito de liberdade ante a uniformización que a sociedade impón.

Monstruo rosa. Olga de Dios, 2013.

A guerra dos botóns. Louis Pergaud, 2019.

Levada ao cine con éxito en varias ocasións, a novela A guerra dos botóns relata a intensa rivalidade que enfronta os nenos e nenas de dúas vilas veciñas, rivalidade que dá lugar a numerosas emboscadas, golpes, batallas, insultos e pedradas repartidas entre un e outro bando.

A Escola de Artefactos e Oficios acolle os mozos e mozas máis brillantes. Ágata McLeod é unha das mellores alumnas, pero hai moitas cousas que descoñece da institución... e do seu pasado, E terá que viaxar á orixe do mundo nunha travesía ateigada de aventuras e perigos.

A balada dos unicornios. Ledicia Costas, 2018.

Parentesco. Octavia Butler, 2019.

Dana é unha xoven escritora negra recén mudada a Calfornia na década de 1970. De súpeto, viaxa no tempo até o sur de Estados Unidos durante a época escravista. Terá que axudar a Rufus a salvar a súa vida. Un cómic sobre o inferno da escravitude e o racismo.

A fraga milmañas. Manel Cráneo, 2018.

A raposa Fonsa e o lobo Ferocio protagonizan xunto a outros animais da fraga un clásico da banda deseñada galega que comezou a súa andaina no ano 2001 nas páxinas da revista Golfiño. Aventura, enxeño e humor disparatado nesta BD!

Cando non podemos seguir soñando, morremos.

EMMA GOLDMAN

NO VERÁN TAMÉN LEMOS!

AQUÍ TEDES UNHAS CANTAS RECOMENDACIÓNS PARA O VOSO TEMPO DE LECER

Infamia é unha novela de arrabalde, localizada en Merlo, un espazo enchoupado pola choiva onde se produciu unha traxedia cuxas consecuencias se alongan durante décadas e onde se impuxo o silencio machista, tan mesto como a néboa que a todos cega.

Infamia. Ledicia Costas, 2019.

Gracias a la vida. Jane Goodall, 2000.

Xa de pequena, Jane Goodall era unha nena curiosa e namorada de todos os seres vivos do seu xardín. Co tempo apaixonouse polo mundo dos animais e decidiu marchar a África a estudar a vida e costumes dos chimpancés. A historia dunha científica que ama a natureza.

A idade é só un número. Hai persoas que envellecen máis rápido que outras. Este libro descúbrenos os segredos da lonxevidade e o xeito de actuar para manterse sempre activx física, intelectual e emocionalmente.

La ciencia de la larga vida. Valentín Fuster, 2016.

Izan o da saca. Xabier Quiroga, 2015.

Unha perigosa pescuda sobre un dos feitos históricos máis intrigantes da posguerra: a misteriosa «Ruta das ratas» ao seu paso polo noroeste da península Ibérica e cara ao refuxio nazi en América do Sur. Esta é unha obra de divulgación contra o prexuízo lingüístico. Unha obra para deixcar de considerar unhas linguas mellores que outras, ou máis importantes. Unha obra que enlaza directamente coa realidade lingüística do noso país.

Lingüística eco. Teresa Moure, 2019.

Quen salva un can. Erica Esmorís, 2019.

Que farías ti por salvar o teu can? Por amor á súa cadela Nona, Rai lánzase á aventura máis disparatada e, por momentos arriscada, na terra onde os cans falan. Aventuras, emoción e humor nunha historia de busca e de sorprendentes achados.

Dos cinco estudantes castigados nunha aula dun instituto, só catro saen con vida. Todos os superviventes teñen algo que agochar:tráfico de drogas, dobres vidas, rumores dixitais…Todxs son agora sospeitosxs.

Un de nós mente. Karen M. McManus, 2019.

Sen Piedade. Pedro Feijoo, 2018.

Gordo, o meu mellor amigo, comprendeuno. «Neno, o que ti necesitas é unha boa festa», dixera. E así foi como decidimos tomar prestado o coche do vello, un impresionante Dodge Charger do 68, e botarnos á estrada nunha viaxe feroz.

Tan poca vida. Hanya Yanagihara, 2015.

Unha historia sobra amizade, vida e paso do tempo. Catro homes que crecen en Manhattan afrontan a vida e os cambios coa súa propia idea de amizade dun xeito que indaga nos límites da natureza humana.

Non hai barreira, fechadura, nin peche que poidas impoñer á liberdade da miña mente.

VIRGINIA WOOLF

WWW.EDU.XUNTA.ES/CENTROS/CPIPOETAUXIONOVONEYRA Caurel Cole