Estudo das bolboretas de Froxan

ESTUDO DAS BOLBORETAS DA ALDEA DE FROXÁN (O COUREL)

ARNAU VISUÑA COSTA (2º ESO) ADRIÁN AIRA SACO (3º ESO) CPI POETA UXÍO NOVONEYRA

TÍTULO: Estudo das bolboretas da aldea de Froxán (O Courel) AUTORES: Arnau Visuña Costa Adrián Aira Saco RESUMO: Realizamos un estudo na aldea de Froxán, no Courel comparando a biodiversidade de bolboretas en dous hábitats diferentes. Tomamos mostras durante un ano (setembro de 2016 ata setembro de 2017) das bolboretas diurnas dun ecosistema de bosque mixto e duns prados (campazos). O método de mostraxe foi mediante a realización dun transecto de 430 m por ditos ambientes, fotografando todos os individuos atopados neles. Usamos gráficas e o índice de biodiversidade de Shannon para comparar estas dúas contornas.

INTRODUCIÓN: O concello de Folgoso do Courel está no leste da provincia de Lugo, na Serra do Courel, limitando coa provincia de León. Ao sur do concello está a aldea de Froxán, a 450 m de altitude, nunha zona de vexetación con forte carácter mediterráneo (presenza de sobreiras, érbedos, carpazas…)

As bolboretas son insectos pertencentes a orde dos lepidópteros, e no seu ciclo vital poden distinguirse 4 etapas: 1. Ovo ou embrión 2. Eiruga ou larva 3. Crisálida ou pupa 4. Bolboreta ou adulto A etapa do ovo ten como misión protexer o embrión. A larva é tan pequena como o ovo cando nace. Durante esta etapa o obxectivo é alimentarse e crecer. A eiruga busca un lugar resgardado para transformarse en pupa, fase na que se converte en adulto. A última etapa é a de bolboreta, na que se reproducen.

Hai que destacar que cada larva aliméntase dunha ou varias plantas determinadas, que se denominan plantas nutricias. Os adultos, por tanto, deixarán os ovos nesas plantas para que cando nazan as larvas teñan alimento.

Segundo o naturalista Carlos Pereira, a maior biodiversidade botánica maior biodiversidade de lepidópteros. Imos comparar dous hábitats diferentes, haberá diferenzas entre bolboretas a pesar da súa proximidade?

PROPÓSITO: - Coñecer as bolboretas presentes en 2 habitats (bosque e campazos) diferentes da aldea de Froxán (Folgoso do Courel, Lugo) - Comparar a biodiversidade de lepidópteros destes dous hábitats.

- Detectar se existen diferenzas ao longo do ano nas especies de bolboretas.

ESTUDO DE ESTADO DA ARTE: As bolboretas xeran moito interese en Galicia, pero aínda que hai moitos científicos e afeccionados observándoas, e artigos publicados, non hai libros actualizados aos que ter acceso.

Atopamos blogs como o de Eliseo Higinio Fernández Valín (mariposasengalicia.blosport.com.es).

HIPÓTESE: Existirán poucas diferenzas entre o bosque e os campazos ao ser zonas tan próximas.

MATERIAL E MÉTODOS Tomamos mostras durante un ano (setembro de 2016 ata setembro de 2017) das bolboretas diurnas de dous hábitats diferentes na aldea de Froxán: 1. Bosque mixto de castiñeiros e sobreiras, cunha maior biodiversidade vexetal.

2. Campazos (prados sen rega) Os dous ecosistemas están separados por uns 200 m.

Para coñecer o número de individuos e as especies de lepidópteros presentes, marcamos uns roteiros (imaxe 1) duns 430 m de media por cada un deles que foi repetido unha vez ao mes, nas horas centrais do día para atopar o maior número posible de individuos. Foron fotografados cunha cámara Canon SX50 HS. Unha vez fotografadas, e xa na casa, identificámolas cunha guía de bolboretas.

Os datos foron analizados cunha folla de cálculo.

Imaxe 1: Ortofoto do Google Earth onde se indica a aldea de Froxán e os dous roteiros realizados. En vermello o que atravesa os campazos e en amarelo o que atravesa o bosque.

RESULTADOS Identificamos un total de 23 especies na contorna de Froxán. Na táboa 1 mostramos a presenza destas especies en cada un dos hábitats.

Familia

Especie

Lycaenidae

Lycaena phlaeas Pseudophilotes baton Polyommatus icarus Leptotes pirithous

Nymphalidae

Aglais urticae Euphydryas aurinia Inachis io Mellicta athalia Polygonia c-album Vanessa atalanta

Bosque ✔ ✔ ✔ ✔

Campazos

✔ ✔

✔ ✔ ✔ ✔ ✔

✔

Papilionidae

Iphiclides podalirius

✔

Pieridae

Artogeia napi Artogeia rapae Colias crocea Gonepteryx rhamni Leptidea sinapis Pontia daplidice Pyronia tithonus

✔ ✔ ✔ ✔

Satyridae

Kanetisa circe Melanargia lachesis Maniola jurtina Neohipparchia statilinus Pararge aegeria

✔ ✔ ✔ ✔

✔ ✔

✔ ✔ ✔ ✔ ✔

✔ ✔ ✔

Táboa 1: Especies atopadas en cada un dos hábitats.

Hai 9 especies que son exclusivas do bosque (en amarelo) e 6 dos campazos (en verde). Polo tanto, si que existen diferenzas entre os dous hábitats. A causa, a necesidade de plantas nutricias para as eirugas, fai que os adultos visiten con máis frecuencia os hábitats no que se atopan ditas plantas.

O número de especies atopadas no bosque é maior que nos campazos (16 especies fronte a 13) polo que a maior biodiversidade do bosque fronte os prados, refléxase nunha maior biodiversidade de bolboretas.

Estudando a evolución das especies por estacións apreciamos que algunhas especies aparecen en dúas estacións diferentes e incluso tres (ver gráficas 1 e 2).

Informándonos na guía, fálase de voltinismo ao número de xeracións anuais. Nas especies que atopamos hainas univoltinas (unha xeración), bivoltinas (2), trivoltinas (3),

polivoltinas (máis de 3).

Gráfica 1: Observacións medias para cada especie (1-23) no bosque mixto de Froxán nas 4 estacións.

Nº

Especie

1

Lycaena phlaeas

2

Pseudophilotes baton

3

Polyommatus icarus

4

Leptotes pirithous

5

Aglais urticae

6

Euphydryas aurinia

7

Inachis io

8

Mellicta athalia

9

Polygonia c-album

10

Vanessa atalanta

11

Iphiclides podalirius

12

Artogeia napi

13

Artogeia rapae

14

Colias crocea

15

Gonepteryx rhamni

16

Leptidea sinapis

17

Pontia daplidice

18

Pyronia tithonus

19

Kanetisa circe

20

Melanargia lachesis

21

Maniola jurtina

22

Neohipparchia statilinus

23

Pararge aegeria

Gráfica 2: Observacións medias para cada especie (1-23) nos campazos de Froxán nas 4 estacións.

GrĂĄfica 3 (Inverno); 4 (Primavera); 5(VerĂĄn); 6 (Outono): Histogramas por estaciĂłns das observaciĂłns medias de cada unha das especies.

NÂş

Especie

1

Lycaena phlaeas

2

Pseudophilotes baton

3

Polyommatus icarus

4

Leptotes pirithous

5

Aglais urticae

6

Euphydryas aurinia

7

Inachis io

8

Mellicta athalia

9

Polygonia c-album

10

Vanessa atalanta

11

Iphiclides podalirius

12

Artogeia napi

13

Artogeia rapae

14

Colias crocea

15

Gonepteryx rhamni

16

Leptidea sinapis

17

Pontia daplidice

18

Pyronia tithonus

19

Kanetisa circe

20

Melanargia lachesis

21

Maniola jurtina

22

Neohipparchia statilinus

23

Pararge aegeria

O Ă­ndice de biodiversidade de Shannon ĂŠ un xeito de cuantificar a biodiversidade dun lugar. Para iso hai que aplicar a seguinte fĂłrmula: H= - âˆ’ÎŁ đ?‘?! đ?‘™đ?‘œđ?‘”! đ?‘?!

Sendo đ?‘?! =

!! !

; sendo đ?‘›! o nĂşmero de individuos dunha especie e đ?‘ o nĂşmero

total de individuos de todas as especies atopadas. A maior valor do Ă­ndice, maior biodiversidade. Os valores medios estĂĄn entre 2 e 5.

Aplicando o Ă­ndice para os 2 hĂĄbitats, observamos que existe unha lixeira diferenza entre os dous, sendo algo mĂĄis biodiverso o bosque.

H

Bosque

Campazos

2,30

2,24

Ademais, analizando o Ă­ndice por estaciĂłns e hĂĄbitats atopĂĄmonos con que os campazos presentan unha maior biodiversidade no inverno e no verĂĄn. Esto parece lĂłxico xa que no verĂĄn aumenta substancialmente o nĂşmero de flores nas praderĂ­as. Os bosques son ecosistemas moito mĂĄis estables e complexos que manteĂąen unha biodiversidade similar todo o ano.

H

Bosque

Campazos

Inverno Primavera VerĂĄn Outono

1,04 1,62 1,67 1,29

1,30 0,95 1,82 0,09

Nas grĂĄficas 4, 5, 6 e 7 pĂłdese confirmar esta tendencia do Ă­ndice de Shannon coas observaciĂłns en cada estaciĂłn para os dous hĂĄbitats.

CONCLUSIĂ“NS - As especies de bolboretas atopadas en FroxĂĄn son: Lycaena phlaeas, Pseudophilotes baton, Polyommatus icarus, Leptotes pirithous, Aglais urticae, Euphydryas aurinia, Inachis io, Mellicta athalia, Polygonia c-album, Vanessa atalanta, Iphiclides podalirius, Artogeia napi, A. rapae, Colias crocea, Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pontia daplidice, Pyronia tithonus, Kanetisa circe, Melanargia lachesis, Maniola jurtina, Neohipparchia statilinus, Pararge aegeria.

- Hai 9 especies que son exclusivas do bosque (Lycaena phlaeas, Pseudophilotes baton, Leptotes pirithous, Euphydryas aurinia, Inachis io, Polygonia c-album, Leptidea sinapis, Kanetisa circe, Melanargia lachesis) e 6 dos campazos (Aglais urticae, Mellicta athalia, Iphiclides podalirius, Artogeia napi, Colias crocea, Pontia daplidice).

Non hai as mesmas especies ao longo do ano.

BIBLIOGRAFÍA García Martínez, Xosé Ramón. Guía das plantas de Galicia. Edicións Xerais de Galicia.

Vigo, 2008 Tolman, Tom. Mariposas de España y de Europa. Lynx Edicions. Barcelona, 2011. http://www.aegaweb.com/arquivos_entomoloxicos/ae17_2017_fernandez_vidal_lasioca mpidae_lepidoptera_courel_lugo.pdf https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lemos/2016/04/09/caceria-fotograficamariposas-zona-75-especies/0003_201604M9C12991.htm AGRADECEMENTOS A Álvaro Cal Rodríguez pola colaboración na análise estatística.

A Carlos Cortizo Amaro pola revisión dos textos.

A Lourdes González Sotelo pola dirección e seguimento do traballo.

Aos pais polo acompañamento nas mostraxes.

ANEXO I: Datos obtidos no bosque BOSQUE Nยบ Esp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Familia Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Papilionidae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Satyridae Satyridae Satyridae Satyridae Satyridae Nยบ DE ESPECIES Nยบ DE OBS. REALIZADAS (Dร AS)

Especie 14/07/1622/07/1628/07/1604/08/1611/08/1621/08/1625/08/1601/10/1613/11/1611/12/1615/01/1722/01/1705/02/1725/02/1718/03/1702/04/1723/04/1706/05/1714/05/1721/05/1711/06/1718/06/1709/08/1726/08/1702/09/1709/09/1716/09/17 Lycaena phaleas 1 2 1 Pseudophilotes baton 1 Polyommatus icarus 1 Leptotes pirithous 1 1 1 1 Aglais uIcae Euphydryas aurinia 1 1 Inachis io 1 Mellicta athalia Polygonia c-album 2 Vanessa atalanta 1 Iphiclides podalirius Artogeia 1 Artogeia napi Artogeia rapae 1 Colias crocea Gonepteryx rhamni 1 7 4 2 LepIdea sinapis 1 PonIa daplidice Pyronia Ithonus 6 3 4 7 9 2 6 KaneIsa circe 2 1 Melanargia lachesis 1 Maniola jurIna 2 1 3 7 3 2 2 Neohipparchia 1 1 staIlinus Pararge aegeria 3 3 1 25 28

Anexo II: Datos obtidos nos campazos CAMPAZOS Nยบ Esp 1 2 3 4 5 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Familia Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Nymphalidae Papilionidae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae Satyridae Satyridae Satyridae Satyridae Satyridae

Especie 02/10/1608/10/1604/12/1608/12/1604/01/1703/02/1711/02/1719/02/1725/02/1719/03/1729/04/1707/05/1720/05/1727/05/1701/08/1710/08/1727/08/1710/09/17 Lycaena phaleas Pseudophilotes baton Polyommatus icarus 1 Leptotes pirithous Aglais uIcae Euphydryas aurinia Inachis io Mellicta athalia Polygonia c-album Vanessa atalanta Iphiclides podalirius Artogeia Artogeia napi Artogeia rapae Colias crocea Gonepteryx rhamni LepIdea sinapis PonIa daplidice Pyronia Ithonus KaneIsa circe Melanargia lachesis Maniola jurIna Neohipparchia staIlinus Pararge aegeria

Nยบ DE ESPECIES Nยบ DE OBS. REALIZADAS (Dร AS)

25 18

1

1 1 2 1 2 1

3

1

1 1 1

4

5

1 3

1

2 1

1

3

BOLBORETAS I Aglais urticae

Inachis io

Euphydryas aurinia

Polyommatus icarus

Artogeia napi

Leptotes pirithous

Colias crocea

Vanessa atalanta

BOLBORETAS II Melanargia lachesis

Kanetisa circe

Gonepteryx rhamni

Iphiclides podalirius

CICLO VITAL Adulto

Ovo

Pupa

Eiruga