Eja 15

15

2 € (in DONU)

ié iva evet

yes sí oui ja sì sim da oc bai

JORGE, s’amigu nostru Contos de sa vida de Papa Frantziscu Libru in sardu publicadu dae Papiros editziones

PAPIROS

in sa limba, semus natzione

SANTANDRIA > 2014

Intervista a s’autora

JEANNE PEREGO

16

Sa nostra nostra sa no est est no A RISTRUTTURAZIONE CON FINSTRAL una unaventana ventana cale si si siat siat cale Sas 12 calidades de sas ventanas FINSTRAL

■ Isulamentu tèrmicu e aorru energèticu ■ Isulamentu acùsticu mannu ■ Protetzione manna dae su sole ■ e dae su calore ■ Resistèntzia a su bentu e a s'abba ■ Protetzione e seguràntzia ■ Abertura e aeratzione manìvile "#"$%&"'(&')$'*"++&,#-'.,*/,#0'"1&0"0&2, ■ Cuidadu pagu ■ Disinnu e figura galana ■ Traballu a mesura de su cliente ■ Consulèntzia de calidade ■ e posta in òpera a règula de arte ■ Ambiente e risorsas naturales ■ Garantzia e calidade

Porte, finestre e persiane

In Facebook, agiunghe su nùmene tuo a sos:

“amigos de sa LIMBA SARDA COMUNA”

Una de sas possibilidades

NOVA-LINE

NOAS

Elegàntzia e tecnologia moderna

Diretore editoriale Diegu Corraine Diretore responsàbile Chiaffredo Valla Segretària de redatzione Frantzisca Spiggia Collaboradores de custu nùmeru Sarvadore Serra, Gianfranco Pinna, Giuanne Luisu Stochino Registratzione Tribunale de Nùgoro, n. 85/1987 de su 12.6.1987 Gràfica Didàc Imprenta Press Up srl,

ABERTURAS IN PVC, LINNA E ÀTERU

NOAS EJA P.tza de Tola 24, 07100 TÀTARI

ESPONIMUS in carrera de Biasi 117 08100 NÙGORO tel./fax 0784 204110 www.openinfissi.it info@openinfissi.it BENDIDORE AUTORIZADU

Post.el. noas.eja@gmail.com

MODERNIDADE E/O TRADITZIONE

EJA est in distributzione gratùita in sas librerias elencadas inoghe, a manu dereta

EJA est unu DONU DE PAPIROS EDITZIONES

Aberturas in PVC, linna e àteru ESPONIMUS in: carrera de Biasi 117 · 08100 NÙGORO tel./fax 0784 204110 • www.openinfissi.it • info@openinfissi.it

Bendidore autorizadu

Iscrie·nos pro nos propònnere argumentos noos, realidades, eventos, documentos, pessonàgios e pro nos imbiare crìticas e cussìgios

iscrie a:

“Si nois cherimus, peruna limba est mala a imparare, a faeddare e a iscrìere”

RAS: a chie no interessat su venidore de su sardu!

EJA e sa publitzidade amiga in sardu Chie cheret èssere amigu de EJA, cun publitzidade in sardu, iscriat a s’indiritzu de post.el. nostru.

EJA lu distribuimus in DONU in sas LIBRERIAS: CANU, CASTA, de ARISTANIS / PAESE D’OMBRE de BIDDEXIDRU / TI CON ZERO, de BOSA / DATTENA, de CABUTERRA / IL LIBRO de CARBÒNIA / BIBLOS, DATTENA MONDADORI, DETTORI CARTOLIBRERIA, IL BASTIONE, LA STAZIONE CARTOLIBRERIA, LE LIBRERIE SRL, MIELE AMARO, MURRU, PIAZZA REPUBBLICA, SUCCA, TIZIANO, de CASTEDDU / MONDADORI de IGRÈSIAS / GULLIVER PAPER POINT de ÌSILI / EMMEPI de MACUMERE / MIELE AMARO, NOVECENTO, SAN PAOLO, de NÙGORO / LO SCOLARO de PULA / IL LABIRINTO, IL MANOSCRITTO, LOBRANO, LYTHOS, MONDOLIBRO, de S’ALIGHERA / COBER srl, DESSI’ MONDADORI, FELTRINELLI POINT, IL RIBALTINO, KOINÈ, MAX 88, MESSAGGERIE SARDE, MONDADORI, ODRADEK, PAOLINE, PETALI DI CARTA, de TÀTARI FELTRINELLI EXPRESS de terranoa ABBONAMENTOS: imbiamus EJA a domo, a sos letores chi lu cherent retzire, paghende 3€ a nùmeru (includende sos gastos postales).

Tocat a lu cumandare in su situ:

◗◗ www.papiros.it

Bil-lingwa ta’ Sardinja, jekk jogħġbok

Noas EJA, telef.: 0784-1890030

ISCÒTZIA dipendente!

S’issèberu «dipendentista» de s’Iscòtzia in su referendum de su 18/9/2014 mustrat totu sa debilesa de unu movimentu indipendentista basadu petzi in fatores econòmicos e amministrativos.

Sa mancantzia de sa limba, comente resurtadu de unu protzessu de assimilatzione, in ue su gaèlicu est torradu a s’1%, at favoridu un’assimilatzione culturale e natzionale profunda chi at vanificadu in parte manna sa voluntade de si diferentziare dae sa majoria anglòfona de su Rennu Unidu.

Una letzione finas pro sa Sardigna. Si non paramus fronte dae deretu, sena isetare interventos guvernativos, a s’assimilatzione linguìstica, su resurtadu at a èssere s’assimilatzione natzionale. Si amus a èssere italianos in sa limba, pro ite dìamus dèvere disigiare unu venidore soberanu? Petzi ca semus un’ìsula? Bi nd’at de ìsulas in su mundu, ma no est chi a mala gana devent èssere totus indipendentes!

Sa mancàntzia de sa limba, comente fatore fundamentale in su progetu de liberatzione natzionale, cundennat a su fallimentu, mescamente in Sardigna in ue sa limba b’est, est galu forte e populare.

Sa normalizatzione linguìstica “nostra”!

Cando una limba comente su sardu tenet giai una norma iscrita segura, su segundu passu pro li dare ufitzialidade est s’impreu “normale” de sa limba in cada àmbitu e logu. Una parte de custa òpera la devet fàghere su Guvernu, s’àtera la devet fàghere sa gente, NOIS, cun su voluntariadu personale e econòmicu, si b’at bisòngiu.

Mescamente cando bidimus in manera crara chi su Guvernu blocat cale si siat polìtica linguìstica, semus nois chi devimus fàghere polìtica linguìstica, gherrende galu de prus pro custrìnghere chie guvernat a unu cambiamentu, ma finas “suplende” a sa polìtica contrària. Comente? Faghende, nois, in sa sotziedade e in su territòriu. Bi cherent petzi ideas e... atziones.

«IN SARDU, PRO PRAGHERE» in limba maltesa: MALTI

15·2014

S’idea culturale e polìtica chi pretendet su «sardu ufitziale», nàschida in sos ùrtimos 40 annos, si cunfrontat semper cun sa voluntade polìtica de sos rapresentantes nostros in su Guvernu sardu e italianu. Si finas a como amus assìstidu a passos mannos a dae in antis in sa polìtica linguìstica, como semus torrende a dae segus, cun su Guvernu Pigliaru chi cheret torrare a nudda sa presèntzia ufitziale de su sardu e sa LSC, pro pònnere mente a su peus localismu. Ma cale est sa mediatzione alternativa?

Su dialetalismu e su nudda!

Reconnoscamus su Genotzìdiu armenu!

Sa lege aprovada su 22-12-2011 dae su Parlamentu de Frantza (in ue istant a su nessi 600.000 armenos) previdet sa reclusione finas a un’annu o una multa finas a 45mìgia èuros pro chie negat unu genotzìdiu reconnotu dae sa lege frantzesa, finas su de sos armenos de su 1915.

Guvernos e entes istràngios ant reconnotu su genotzìdiu armenu, sa Camera de sos Deputados italiana l’at fatu su 17.11.2000.

In Sardigna l’at reconnotu petzi sa Comuna de Durgali su 25.03.2011.

E sa RAS cando?

SAS ERBAS NOSTRAS TI PODENT AGIUARE A ISTARE MÈGIUS E FINAS A SANARE

Erboristeria Erbas

CUNCURSU

Prèmiu CASTEDDU DE SA FAE de LITERADURA SARDA · 2015 Sa SOTZIEDADE CULTURALE CASTEDDU DE SA FAE / SCCF, cun su patronadu de sa COMUNA DE PASADA, bandit su Cuncursu “Prèmiu de Literadura Casteddu de sa Fae” Fundadu dae Màuru Deledda Editzione 2015, dedicada a Giuanne Frantziscu Pintore ROMANZU in Limba Sarda Regulamentu —Sas òperas, inèditas, in prosa, in forma de romanzu, devent èssere iscritas in limba sarda e non devent èssere istadas mai premiadas o sinnaladas in àteros cuncursos.

—At a èssere premiadu, cunforma a su pàrrere de sa giuria, su mègius romanzu.

—Su prèmiu pro s’autore de s’òpera chi binchet est: • s’editzione de s’òpera premiada in unu libru publicadu a contu de sa SCCF, chi est titulare de sos deretos literàrios pro tres annos dae sa data de publicatzione; • su diploma chi mustrat su Casteddu de sa Fae. Pro cuncùrrere, s’òpera devet èssere iscrita cunforma a sas normas linguìsticas de referèntzia de sa RAS (Delìbera Giunta Regionale n. 16/14 de su 18-4-2006 “Limba Sarda Comuna”). Sa SCCF at a pòdere sistematizare, si bi nd’at bisòngiu e de acordu cun s’autore, su testu e sa grafia de s’òpera premiada cunforma a sas normas in pessu numenadas.

• S’òpera premiada at a èssere publicada petzi in limba sarda. In prus, sa SCCF at dare unu cuntributu de € 1.500 a cada editore chi pùblicat su libru in un’àtera limba. Sa SCCF est titulare de sos deretos de tradutzione pro tres annos dae sa data de publicatzione.

• S’òpera e su libru premiadu ant a èssere presentados in Pàsada e in sa bidda in ue istat s’autore.

• Sas òperas in cuncursu devent èssere a su mancu de 70 pàginas (de 60 caràteres x 30 rias cada una).

• Sas òperas devent èssere imbiadas, in 2 còpias imprentadas a: Segreteria de su “Prèmiu de literadura Casteddu de sa Fae”, c/o Biblioteca, via Nazionale 1, 08020 PASADA, NU (tel. 0784-854494, oras 9-12) e devent arribbare intro de su 31 de martzu de su 2015.

Intro de sa matessi data, devet arribbare una còpia in formadu WORD de s’òpera in cuncursu a: casteddudesafae@gmail.com —Sa GIURIA at a èssere formada a su nessi dae 15 professores de matèrias literàrias, de ruolu in sas iscolas superiores sardas.

Sos giurados ant a espressare su giudìtziu issoro, dae 0 a 10, tenende in cunsideru calidade de su lèssicu, curretesa de sa norma de su sardu e originalidade de s’idea e de sa trama.

Pasada, 25·9·2014

15·2014

Caffè TETTAMANZI 1875 cursu de Garibaldi, 71 08100 NÙGORO https://www.facebook.com/caffe.tettamanzi

Unu logu pro pessare, unu logu pro bisare 15·2014

AMBIENTE

Petròliu incuinante a Sardigna Àteros velenos arribbende a Sardigna?

Est arribbada a sa Saras de Sarrocu sa Minerva Gloria, sa nae càrriga de arenas bituminosas e ògios chi nde derivant, mòida su 24 de cabudanni dae su pontile de sa Suncor Oil de Sorel-Tracy, una tzitade de su Quebec sud-otzidentale.

Petròliu in forma de arenas bituminosas.

Cunforma a sa denùntzia fata dae su deputadu Micheli Piras (SEL), pro partzire s’arena dae sa terra presente in custu càrrigu de arena bituminosa, servint tècnicas costosas chi, però, sunt cumbeniosas ca est aumentadu su preju de su petròliu normale e ca su depòsitu de Alberta est mannu meda a beru.

Sa Saras at rispostu chi si trataiat de pretròliu cruu giai rafinadu e chi non bi cheriat unu traballu diferente dae su sòlitu.

Noas a cunfirma o a ismentida si su càrrigu est giai rafinadu o nono, finas a como non si nd’ant ischidu.

Una risorsa incuinante.

A nche bogare su petròliu dae sas arenas bituminosas in su territòriu de Albetra at causadu dannons ambientales e sanitàrios graes meda, luende sas benas de abba, sos rios e sos lagos. Sas tècnicas impreadas pro s’estratzione e pro sa prima rafinaztione de su petròliu dae sas arenas sunt a emissiones tòssicas fortes (gas serra, incuinantes chìmicos e metallos graes), dannende sos padentes, sos giassos ùmidos tìpicos de cussu territòriu e sa salude de

sos abitantes, chi medas sunt autòctonos.

Produtziones perigulosas.

A sa Suncor Energy Inc., chi est s’impresa prus manna pro s’estratzione de su petròliu e de su gas de Canada, l’ant achicadu unas cantas santziones pros dannos ambientales. Su petròliu otentu dae sas arenas bituminosas est de calidade bassa. Pro nde nàrrere una, sas emissiones de CO2 de custu petròliu non cunventzionale sunt de su 23% in prus de su cunventzionale. Su guvernu canadesu, chi no at atzetadu su protocollu de Kyoto, cun custos livellos de emissiones (in particulare sa CO2) diat dèvere pagare santziones mannas.

E tando esportat a Sardigna una produtzione incuinante e dannàrgia.

Sa polìtica de s’ENI. Dae su 2009, s’UE teniat s’obietivu de reduire sas emissione de su 10% intro de su 2020. S’Itàlia s’est oposta a custa detzisione, paret pro duos fatores: su primu ca sa classificatzione de carburantes cherta da s’UE aiat crèschidu su preju de su petròliu “grae non cunventzionale” a cunfrontu cun su cunventzionale; su de duos, ca s’Eni tenet interessos intenatzionales in s’estratzione e in sa produtzione de su petròliu dae sas arenas bituminosas in su tzentru de s’Àfrica.

Su mercadu de su petròliu grae o “non cunventzionale” est forsis su tentativu de s’indùstria petrolìfera de illonghiare in su tempus custu modellu de isvilupu chi est in declinu pro s’insustenibilidade de una crèschida sena 15·2014

Angelo Canu

de VISSENTE MIGALEDDU

lìmite basada in risorsas fòssiles. Sa chirca sena sentidu de idrocarburos sòlidos e lìcuidos in sos logos prus recuidos de su Praneta —e cun tècnicas a gastos ecònomicos e ambientales semper prus artos— andat paris cun s’incapatzidade de s’atmosfera (pro more de sos cambiametos chìmicos suos) de regulare sos iscàmbios de calore cun su sole.

Sos cambiamentos climàticos chi nde derivant sunt e ant a èssere, in su tempus venidore, sa base irreversìbile de sos càmbios de s’habitat nostru, e de sa manera de produire e de istare in sa Terra. Sa Sardigna no est istada in foras de custu modellu e duncas no est in foras de custu mercadu “nou”. S’arriscu est de fàghere crèschere galu s’incuinamentu in Sarrocu, ca su “heavy crude” batidu dae sa Minerva Gloria cuntenet cantidades prus artas de sùrfaru, idrògenu surforadu e vanàdiu. Totu custu in una bidda chi tenet giai problemas de salude ligados a su degradu ambientale, in pessones mannas e in sos minores, chi giai essende criduras tenent su DNA modificadu dae s’incuinamementu. Cun bona paghe de chie at impromìntidu un’incràs sustenìbile. n

PÒPULOS

ARMÈNIA 2015: 100 annos dae su «Metz Yeghern», su Male Mannu, su genotzìdiu Sa note de su 24 de abrile de su 1915 cumintzaiat su segundu istermìniu orrorosu e sistemàticu de su pòpulu armenu in sos territòrios de s’Impèriu otomanu. Su primu istermìniu antiarmenu, difatis, fiat istadu cumandadu dae su sultanu otomanu Abdul-Hamid II in sos annos 1894-1896.

Su movimentu de sos Giòvanos Turcos, nàschidu in su cumintzu de su sèculu 20, teniat sa finalidade de formare un’istadu mononatzionale de etnia “turca”. S’idea fiat de una Turchia chi aeret aunidu sos pòpulos de limba turca de s’Àsia tzentrale. Mescamente sos armenos, cristianos e indoeuropeos, fiant un’impèigu chi nche cheriat catzadu pro tènnere unu territòriu “turcu” dae su Mediterràneu finas a s’Uiguristan o Turkestan Orientale, su Xinjiang tzinesu.

Ma finas sos àteros pòpulos cristianos de s’Impèriu, gregos e assiros fiant istadas sas vìtimas de s’istermìniu.

A sa prima, sos Giòvanos Turcos si fiant servidos finas de sos Curdos, de orìgine irànica ma in parte mussulmanos, pro ispèrdere sos àteros pòpulos! A dolu mannu pro issos, ca sos Curdos ant ocupadu dae tando territòrios ocupados dae sos Armenos, e pustis sunt istados e sunt oprimidos dae sos Turcos!

Nche sunt colados 100 annos. Est s’ocasione pro nde faeddare, pro lu reconnòschere e pro nde tirare profetu.

Sa letzione de custos eventos est chi sos istados nàschidos dae una natzione majoritària chi inglobat in intro de unu territòriu àteras natziones sena las reconnòschere, arriscat de las negare e ispèrdere. n

Oratzione in limba armena Sa frama perenne chi brùsiat in su Mausoleu de su Genotzìdiu, Erevan

Su Cristianèsimu, religione semper prus minoritària in s’Oriente Probianu

Su Presidente de sa Comunità di Sant’Egidio Marco Impagliazzo e su presidente armenu Serž Azati

“Dae inoghe a pagos meses amus a ammentare sos 100 annos de su genotzìdiu de totu unu pòpulu cristianu, su de sos armenos. Unu crìmine contra a s’umanidade chi a dolu mannu no at tentu finas a como unu giudìtziu ècuu e una cundenna giusta. Non b’at alternativas.

Custu giudìtziu una die o s’àtera at a bènnere e at a èssere craru e sena dudas”. L’at naradu Serž Sargsyan, presidente de sa Repùblica de Armènia, chi su 18 de cabudanni passadu at inauguradu in Roma sa mustra fotogràfica “Parabole d’Oriente. Il cristianesimo alla sfida del nuovo millennio”. Sa mustra, organizada dae s’Ambasciada de sa Repubblica de Armènia in sa Santa Sede e dae sa Comunità di Sant’Egidio, est istada esposta in sa Gipsoteca de su Vitorianu, in Roma, e est durada finas a su 1 de santugaine de su 2014.

Su cristianèsimu oramai est una religione minoritària pròpiu in sos logos in ue est essidu a laghe. Sas comunidades, totus a pare, rapresentant dae 10 a 13 milliones de fideles e duncas rapresentant dae su 2 a su 5 pro chentu de sa populatzione. Sos cunflitos de sos ùrtimos annos e sas violèntzias patidas dae sas minorias religiosas, nd’ant minimadu galu su nùmeru. In sos annos ‘50 intre su Tigri e s’Eufrate b’istaiant chimbe millione e mesu de cristianos; oe bi nd’at abbarradu petzi mesu millione.

Pro tres annos su fotògrafu Michele Borzoni at documentadu sa vida de sos cristianos de Egitu, Turchia, Israele, Iraq, Cisgiordània, Giordània e Lìbanu, presentes in sa Mustra.

15·2014

LITERADURAS

Dublinesos ponet in pare contos curtzos iscritos dae James Joyce e publicados in su 1914.

Sos bìndighi contos rapresentant, a bias in manera satìrica, sas classes mèdia e bassa irlandesas, in sa tzitade de Dublinu de sos primos annos de su sèculu 20.

Joyce iscriet custas istòrias cun tonu realista, in un’època in ue si fiat isvilupende meda su natzionalismu irlandesu, in cherta de fundare un’istadu lìberu e soberanu.

❝

James JOYCE «Dublinesos» Sas sorres Non b’aiat isperu custa bia pro isse: fiat su de tres atacos. Cada sero colaia a curtzu a domo sua (fiat tempus de vacàntzias) e abbaidaia bene su cuadru illuminadu de sa ventana: e cada sero lu bidia illuminadu in sa matessi manera, dèbile e aguale. Si isse esseret mortu, pessaia, dia bìdere su riflessu de sas candelas in sa cortina abbassada, ca deo ischia chi si ponent duas candelas in cabitza a su mortu. Isse mi naraiat a s’ispissu: non b’apo a abbarrare meda in custu mundu, e deo aia pessadu chi fiant paràulas sena cabu. Como ischia chi fiat a beru. Cada sero, fissende sa ventana, ripitia a bellu a mie matessi sa paràula “paràlisi”. Aiat tentu semper unu sonu curiosu pro mene, che a sa paràula “gnomone” in Euclide e sa paràula “simonia” in su catechismu. Ma como mi sonaiat che a su nùmene de un’èssere

15·2014

LITERADURAS

Podides lèghere totu su libru: JAMES JOYCE Dublinesos Bortadu dae Sarvadore Serra Nùgoro 2012 / Papiros editziones pp. 282 /16,00 € www.papiros.it

JAMES JOYCE

Dublinesos

Papiros

15·2014

DUBLINERS de James Joyce.

Editzione Viking Press 1958-1960 Coberta de Ellen Raskin.

Cotter su betzu m’at abbaidadu pro un’iscuta. Deo intendia cuddos ogritos nieddos imperelados chi mi fiant osservende cun s’atentzione prus manna, ma no li dia àere dadu su cuntentu pesende·nche sos ogros meos dae su pratu. Isse est torradu a sa pipa sua; pustis, cun rustighesa, at gruspidu in sa cardiga.

«No mi diat agradare chi fìgios meos», aiat naradu, «apant meda de ite fàghere cun un’òmine gasi».

«Ite cherides nàrrere, su sennor Cotter?» - at pregontadu tzia mea.

«Su chi chèrgio nàrrere», at naradu Cotter su betzu, «est chi no andat bene pro sos pitzinnos.

S’idea mea est chi sos giòvanos devent giogare e iscurrigiare cun sos fedales issoro e no èssere...

❝

malèficu e pecaminosu. Custu èssere mi prenaiat de terrore, e macari gasi disigiaia de l’istare a curtzu e de assìstere a s’òpera sua mortale.

Cotter su betzu fiat sèidu a curtzu a su fogu, pipende, cando so faladu pro chenare. In s’interi chi tzia mea mi fiat ponende sa minestra in su pratu, isse aiat naradu, comente torrende a leare un’argumentu chi aiat lassadu: «Nono, non dia nàrrere chi esseret pròpiu... ma b’aiat carchi cosa de curiosu... carchi cosa de misteriosu in isse. Bos apo a nàrrere su pàrrere meu...».

Isse at cumintzadu a tirare bucadas de fumu dae sa pipa, sena duda ordinende mègius custas ideas in sa mente. Macu! In sos primos tempos chi l’aiamus connotu pariat finas interessante, faeddende de limbicos e serpentinas; ma deretu mi nde fia istracadu de isse e de sos contos suos sena agabbu subra de sas distillerias.

«Apo sa teoria mea in propòsitu. Pesso chi fiat unu de cuddos... casos particulares... Ma benit male a lu nàrrere...».

At cumintzadu torra a tirare bucadas dae sa pipa sena nos crarire sa teoria sua. Tziu meu, bidende chi fia abbaidende a fissu, m’aiat naradu: «Tando, s’amigu tuo si nch’est mortu, t’at a dispràghere a l’ischire».

«Chie?» apo naradu.

«Padre Flynn.

«Mortu est?».

«Su sennor Cotter nos lu fiat pròpiu narende.

Est coladu a domo sua».

Eo l’ischia chi mi fiant osservende, duncas apo sighidu a mandigare comente chi no m’aeret importadu nudda de sa noa. Tziu meu at craridu a Cotter su betzu: «Isse e su pitzocu fiant amigos corales. Su tziu l’imparaiat unu muntone de cosas, mi devet crèere; e nat chi li cheriat bene a beru».

«Chi Deus apat piedade de s’ànima sua», at naradu tzia mea cun devotzione.

Sèrie de Literadura universale in collaboratzione CONDAGHES & PAPIROS

Ti nche giughimus nois a su coro de Islovènia,

Ljubljana

AJÒ, viàgios e turismu A SERVÌTZIU DE SOS CLIENTES DAE 30 ANNOS / Billeteria Aèrea, Marìtima, Ferruviaria / Prenotatziones Alberghieras – Crotzeras – Autonolègiu / Viàgios Organizados, Cungressos / Turismu Aziendale e Iscolàsticu

07100 TÀTARI, pratza de Fiume 1 / tel. 079-2064300, fax 079-238311/postel: info@ajo.it / situ internèt: www@ajo.it 15·2014

ÀTERA POESIA

Àtera poesia, àtera limba: Rrom

Poetas Rrom de sos Balcanos

Rajko Đuric´ć Limba Rromanì Sa limba rromanì est limba [de fogu e de bentu; est su levante e s’arbèschida, [est s’interlughes, est s’ùrulu de su lupu.

In cue bi creschent àrbores e padentes: galu bi retumbant annos canudos.

Est una limba in ue si bident, [comente frutos cumpridos, corpos ruende dae sos àrbores, e sennores pranghende a su fritu, [agromerados in s’afràngiu de sa luna.

Sa limba rromanì est limba [de terra, de ludu, de su chi at fatu s’òmine; sa terra de nudda, sa terra de Deus.

Paràula chi aberit sas ghennas [de sos sacràrios, limbàgiu chi ponet a prànghere [sos isteddos.

Non b’at limba in sa terra prus de sa nostra iscantzigheddada, Raјko Đurić, nàschidu su 3 de santugaine de su 1947 in Malo Orasje, Belgradu, Sèrbia, est un’iscritore rromanì. Est finas unu polìticu ativu comente esponente màssimu de sa Roma Unione de Sèrbia e de campagnas dedicadas a su pòpulu suo.

At istudiadu filosofia in s’Universidade de Belgradu. In su 1986 at otentu unu Dotoradu de Sotziologia cun sa tesi “Cultura de sa populatzione rromanì in sa RSF de Jugoslàvia”. In su 1991 si nch’est tramudadu a Berlinu pro s’istesiare dae sas gherras jugoslavas.

At iscritu prus de 500 artìculos e

suspesa, brusiada, negada.

Pro custu torrat a si nche pesare [dae s’inferru!

Limba in subra de totu [sas limbas.

Su chi no l’est mai tocadu [a peruna limba, su rromanì l’at connotu.

Duncas faeddade, faeddade rromanì, isparghide sas alas de seda, non [timais sas ingiùrgias suas...

Faeddade·la.

Aberide·nde su coro, medide·nde [su tempus e su logu, e de su chi bos at nàrrere su coro, [nd’ais a fàghere su caminu bostru.

Limba rromanì est limba de fogu [e de traschia; est su levante e s’arbèschida, [est sa chirca de s’òmine. unos 34 libros. At traballadu finas in tzìnema, collaborende in sa pellìcula Apo connotu finas zìngaros ditzosos (Skupljaci perja) de Aleksandar Petrović e est istadu finas coiscenegiadore in Tempus de sos gitanos (Dom za vešanje) de Emir Kusturica.

Finas a cando si nch’est andadu dae Jugoslàvia, a fatu a redatore capu de sa setzione culturale de su cuotidianu Politika in Belgradu. Est istadu Presidente de s’Unione Romanì Internatzionale, e est Segretàriu Generale de su Tzentru Rromanì de su PEN Internatzionale. Sas òperas literàrias suas las ant bortadas in prus de chimbe limbas.

15·2014

Su cuidadu de custu libru l’at fatu Marcel Courthiade, uno de sos istudiosos e promotores prus mannos de sa limba rromani, nàschidu in Albania su 2 de austu de su 1953.

At traballadu meda in progetos educativos pro sos rrom albanesos.

In su 1995 est devènnidu professore assotziadu in sotziuIinguìstica rromanì in sa EPHE (École pratique des hautes études) e, dae su 1997, est professore assotziadu in s’INALCO (Institut national des langues et civilisations orientales )de Parigi. Marcel Courthiade est poliglota, pràticat su frantzesu, s’otzitanu, su gregu, s’albanesu e àteras limbas balcanicas.

Pro prus de binti annos, at diretu e gestidu progetos de isvilupu pro sas minorias de unos cantos istados europeos: Albania, Polònia, Sèrbia, Kosovo, etc. Est istadu organizadore de sa International Rromani Summer School. Dae su 2011, est ativu in su progetu educativu Red-Rrom pro s’educatzione in rromani.

AA.VV. (cuidadu de M. Courthiade) POETI RROM DEI BALCANI in romanì, otzitanu, italianu pp. 144 • 12,00 € ed. Chambra d’Oc www.chambradoc.it

Gùtios de sole

ORO DI SARDEGNA Via Malta 13, Nuoro · tel.:+39 0784 39008 · orodisardegna@virgilio.it

unu donu est un’ammentu 15·2014

14

ARTESANIA CUSSÌGIOS PRO S’IMPREU DE SU SARDU Si cherimus afortire sa presèntzia pùblica de su sardu e cunsentire a semper prus gente de faeddare in sardu, devimus tirare profetu dae cale si siat ocasione, pro lu faeddare e l’iscrìere.

Mescamente, si su babbu o sa mama non ant faeddadu in sardu a sos fìgios dae sa prima die de sa vida, at a èssere prus traballosu a imparare su sardu a pustis. Traballosu ma no “impossìbile”! Inoghe proponimus unos cantos cussìgios, giai isperimentados dae medas pessones e chi podent tènnere efetu seguru, sighende cun sos puntos: La Robbia · Laboratorio Tinture Naturali e Arti Applicate di Maurizio Savoldo · ATZARA

ARTIMANOS: “s’arte est in sas manos” de FRANTZISCA SPIGGIA Artimanos est un’assòtziu, cun finalidades sotziales e culturales, chi punnat a promòvere s’atividade artìstica de sos artesanos sardos.

S’assòtziu est nàschidu in su 2012, gràtzias a s’initziativa de 21 artesanos chi traballant in campos artìsticos diferentes manigende materiales de cada casta: dae su bidru a sa linna, dae s’oro a su ferru e a sa tzeràmica.

Su traballu de s’artista nd’espressat sos sentidos. Est pro custu chi s’òpera no est petzi unu produtu de bèndere, ma finas e mescamente unu mèdiu de identidade e de unidade pro totu sos chi pòmpiant a sas traditziones de sos mannos nostros cun interessu nou e modernu.

Sa novidade manna de Artimanos est s’idea de promòvere formas de partetzipatzione ativa de sos artesanos a totu sos mamentos de su protzessu

produtivu, mescas a cussos de cunfrontu cun sas istitutziones.

Est custa duncas una possibilidade de importu mannu, ca medas bias su singru non tenet sa fortza chi bisòngiat pro si fàghere finas intèndere —no ascurtare ebbia—, in unu cuntestu econòmicu in ue sa burocratzia lìmitat sa possibilidade de operare de s’impresa.

Artimanos punnat duncas a bogare a pìgiu su valore agiuntu de s’atividade artìstica de sos artesanos chi no est petzi atividade econòmica ma finas espressione culturale de sas traditziones de unu pòpulu.

In unu mamentu de dificultade manna, s’unidade est su mèdiu chi dat fortza e valore a sas punnas de sos singros, proponende caminos noos de isvilupu e crèschida.

S’arte duncas est in sas manos, ma finas in sas concas de chie resessit a pompiare a sa traditzione in manera moderna, sena pro custu pèrdere sa richesa e sa bellesa de s’arte sua. n 15·2014

3 Si tenes àteros parentes o amigos chi ischint su sardu mègius de tene, pedi·lis de ti faeddare in sardu.

4 Frecuenta o promove, paris cun àteros amigos, cursos de iscritura in sardu, ca s’iscritura cunfirmat sa limba, l’afortit e ti dat prus ocasiones de la praticare in pùblicu cun materiales iscritos dae tene. Est mègius a imparare a iscrìere in un’istandard comente sa LSC, chi non in sa variedade locale. Bi cheret su matessi isfortzu a imparare sa LSC e una variedade locale, ma sa LSC est prus universale e fàtzile e ti cunsentit de intrare in cuntatu cun unu pùblicu prus mannu.

5 Pone e cussìgia de pònnere carta intestada, billetes de vìsita, faturas, bullas de cunsinna, insinnas, cartellones, publitzidade in sardu.

6 Iscrie e pùblica in sardu locandinas, augùrios, invitos, necrològios, telegramas, annùntzios de nàschida, comunione, crèsima, isposòngiu, làurea.

LIMBA SARDA

Iscola “de” e “in” sardu: norma comuna e dialetos

GTN Gestione

PISCINA COMUNALE

GTN carrera de Lombardia 08100 NÙGORO segreteria 0784/230774

NADARE pro nos ispassiare, NADARE pro èssere sanos

de DIEGU CORRÀINE Gràtzias a sas leges in vigore, mescamente sa 482/99, s’iscola dat sa possibilidade de imparare “su” sardu e sas matèrias (totus) “in” sardu.

In sas iscolas de sas biddas in ue su sardu l’allegant, bastat a sighire a praticare sa variedade de su logu, orale e iscrita, faeddada dae sos pitzinnos. Ca sos dialetos si podent iscrìere totus! Bastat a istabilire ite grafia bi cheret pro trascrìere fonemas particulares.

S’in casu, est su maistru chi devet fàghere cada isfortzu pro addatare su limbàgiu suo a su de sos iscolanos.

A cadaunu su limbàgiu suo Sigomente su sardu est una limba chi assegurat s’intercumprensione a pare in su territòriu linguìsticu suo, maistros e iscolanos ant a pòdere impreare cadaunu su limbàgiu suo.

Siat comente si siat, su maistru devet fàghere imparare sa currispondèntzia de sa variedade locale (orale e iscrita) cun sa norma iscrita generale, comente podet èssere sa Lsc. Sa comodidade de sa norma In biddas in ue s’italianu est sa limba chi imparant in famìlia, a sos pitzinnos, e a sos babbos e mamas chi no ischint su sardu, lis at a pàrrere de comodidade manna a imparare deretu sa norma iscrita generale, chi ant a pòdere pronuntziare cun pagas reguleddas de cunversione.

15·2014

A imparare unu limbàgiu locale, difatis, bi cheret su matessi isfortzu chi bi cheret pro imparare una norma generale.

Libros e materiales didàticos E sos libros e materiales didàticos? Unos cantos materiales los podent ammaniare, finas in sas variedades locales, maistros e professores chi los podent imprentare cun unu fotocopiadore o imprentadoras laser.

Cunforma a su dinare a disponimentu e a su cumbèniu, b’ant a èssere libros iscritos in variedade locale (de matèrias locales) e in sa norma generale (sos àteros).

Ma, a su sòlitu, libros e entziclopedias in pabiru, pro resones econòmicas e de economia de iscala, no at a cumbènnere a los iscrìere in sa variedade locale, ma in sa norma generale.

In prus de su materiale in pabiru, sas tecnologias de sa Rete internet podent cunsentire de iscrìere testos in cada variedade locale o sighende una norma iscrita ebbia, generale pro totus, ma cun sas pronùntzias locales.

Est craru chi, prus est generale e costante s’iscritura e prus at a crèschere s’intercumprensione e intercambiabilidade de sos documentos, e sa lestresa pro los lèghere in totu sa Sardigna.

Totu ideas, custas, chi semus narende, iscriende e repitende dae dècadas, ma chi sa disinformatzione, interessada a ispartzinare benenu, cuat o deformat! n

[CATALANOS] Sos Catalanos mustrant sas ungras a Madrid chi proibit su referendum Su referendum de su 9-N (9 de santandria) l’at suspesu su 30/09/2014 su Tribunale Constitutzionale (TC), a pustis chi su guvernu ispagnolu aiat presentadu unu ricursu contra a su decretu de cunvocatzione de sa votatzione emanadu dae sa Generalitat catalana.

Su presidente de su guvernu catalanu, Artur Mas, insistit chi su referendum de su 9-N cheret fatu. Mas at naradu chi sa suspensione no ìmplicat s’annullamentu e chi su guvernu catalanu at a presentare ricursu.

In unu documentu de trìulas de su 2013 in contu de referendum, su Cussìgiu de Consulèntzia pro sa Transitzione Natzionale (CATN) at analizadu sas “alternativas” de su guvernu catalanu “in casu chi non si poderet fàghere sa consulta legale”.

A pàrrere de su CATN, b’at bator alternativas: una votatzione “in manera alternativa”, “eletziones plebiscitàrias”, una mediatzione internatzionale o de sa UE e una decraratzione unilaterale de indipendèntzia. Su CATN iscussìgiat sa prima idea, narende chi sas eletziones sunt prus addatas pro connòschere “su pessu de sos tzitadinos” subra de sa chistione de s’indipendèntzia. n

[BRÈTONOS]

[CURDOS]

Cherent sa Lòira atlàntica paris cun sa Bretagna

Partzidos in chimbe istados ma una natzione

Su Guvernu frantzesu, cun paràulas de su Primu ministru Manuel Valls tenet s’idea de «reduire a su mesu su nùmeru de sas regiones» dae 22 a 14. Custu progetu est contrariadu dae sos bretonistas chi gherrant pro sa riunificatzione de sos bator dipartimentos brètonos chi como formant sa regione ufitziale de Bretagna cun sa Lòira Atlàntica –chi format parte de sa regione de sos Paisos de sa Lòira–, ca la cunsìderant parte de sa natzione brètona.

In sas ùrtimas dies de cabudanni, unas 35.000 pessones ant manifestadu in sa capitale de sa Lòira Atlàntica, Nantes, pro sa riunificatzione. Sos manifestantes pediant chi su guvernu frantzesu tèngiat contu de s’identidade brètona de sa Lòira Atlàntica. n

Su Kurdistàn sirianu, collocadu in su nord e nord-est de sa Sìria, cramadu finas Rojava, est sa pàtria de belle 2 milliones de Curdos, chi b’ant formadu unu guvernu autònomu.

Sunt sos ùnicos chi gherrant contra a sos giadistas de s’Isis chi ant ocupadu sa tzitade de Kobane, a probe de sa Turchia, ma nemos

SITUATZIONE ATUALE

Populatzione curda

paret intentzionadu a los agiuare a beru. Ca nemos lis cheret garantire un’istadu ùnicu e lìberu.

Sos Curdos sunt unos 35 milliones. A pàrrere de s’Istitutu curdu de Parigi, diant èssere15 milliones in Turchia (su 20 % de sa populatzione de s’istadu), dae 6 a 7 milliones in Iran (dae s’8 % a su 10 % de sa populatzione), 2 milliones in Sìria (9 % de sa populatzione) e 5 milliones in Irak (22 % de sa populatzione). Si non pro àteru, sos atacos Isis sunt servidos a internatzionalizare sa chistione curda. n

PRATICAMUS

S’ARTE Fografias leadas dae: www.sardegnaartigianato.com

NATZIONES

DE S’IDENTIDADE

Valeria Tola

PROGETU BRETONISTA

Sa Lòira atlàntica (in brètonu: LigerAtlantel), como in sa Regione de sos Paisos de sa Lòira. Sos Bretonistas la cherent aunire a sa Bretagna. Su guvernu la cheret lassare in sos Paisos de sa Lòira!

15·2014

Cursu Umberto I, 64 08015 MACUMERE, NU, Sardigna valeriatolaceramiche@gmail.com Tel.: +39 (0)785 72700 +39 340 3555054 www.facebook.com/pages/ValeriaTola-Ceramiche

INTERVISTA S’ARMÈNIA, a: INTERVISTA:

JEANNEPEREGO …apo intesu, che a totus, cussu “buonasera”… e mi so indeosada dereta de su papa nou.

Tando apo leadu su pessu de mi “pònnere a disponimentu” suo comente isco fàghere deo: iscriende pro pitzinnos.

JORGE, s’amigu nostru Contos de sa vida de Papa Frantziscu Pregontas de Diegu Corràine Pro cada libru chi essit a lughe, sos letores tenent sa curiosidade de ischire comente est nàschida s’idea. Inoghe faeddamus de JORGE, cun s’autore de su testu: Jeanne Perego. ◗◗ Agradadu est su libru a sa gente?

Meda! De s’editzione italiana ant bèndidu giai totu. L’ant bortadu in limbas medas, dae s’inglesu a su coreanu. In carchi logu, comente in Germània, ant fatu sa de duas editziones. Su 31 de maju, a su libru l’ant dadu unu prèmiu/mentzione ispetziale in Nàpule, in ocasione de su Prèmiu Cardinale Michele Giordano, pro su valore pedagògicu suo.

15·2014

◗◗ E sos pitzinnos ite nde narant?

Sos chi apo pregontadu ant naradu chi lis agradat meda: lis praghet siat su testu siat sas figuras galanas. ◗◗ E su Papa?

A nàrrere sa veridade no nd’isco, pesso chi apat àteru ite de fàghere chi non lèghere libros pro pitzinnos. Isco chi l’est agradadu meda a su Papa emèritu, Beneditu 16: mi l’at fatu ischire Missennor Georg Gänswein, cun unu messàgiu in ue si mustraiat totu cuntentu. ◗◗ Comente t’est bènnida s’idea de custu libru?

Sende chi aia giai iscritu sa biografia pro pitzinnos de un’àteru Papa, Beneitu 16, cando b’est istada sa fumada bianca fia dende cara a beru a su chi fiat capitende. Pustis apo

INTERVISTA intesu, che a totus, cussu “buonasera”… e deretu mi so indiosada de su pontèfitze nou. Duncas apo detzisu de mi “pònnere a disponimentu suo” cun su pagu chi isco fàghere: a iscrìere pro sos pitzinnos. ◗◗ Peleadu meda as pro agatare sa fòrmula giusta de su Libru?

Comente bi ses resessida?

A agatare sa fòrmula giusta de unu libru est belle semper sa parte peleosa de su traballu de un’autore. In custa ocasione apo cambiadu idea prus de una bia.

Tando, a pustis chi so istada in Buenos Aires chirchende informatziones e sensatziones subra de Jorge M. Bergoglio, sa vida sua e sas òperas suas, mi so agatada, belle pro maghia, in dae antis de sa fòrmula chi apo impitadu. ◗◗ E su raportu cun s’illustradore?

Est istadu bonu a beru, dae su primu mamentu chi nos semus connotos. Giovanni Manna est bravu meda, est istadu un’ onore a acumpangiare sas paràulas meas cun sas figuras suas.

◗◗ De cambiare s’istòria t’at cussigiadu?

Nono, pro nudda. De seguru, apo dèvidu fàghere carchi mutzadura pro guvernare s’ispàtziu in sa mègius manera, ma est normale in custu traballu. ◗◗ In ue e comente as collidu su materiale? Testimonias as collidu o documentos biogràficos giai publicados b’aiat?

Apo collidu totu su materiale in Buenos Aires, cando bi so istada pro duas chidas e apo bidu collaboradores suos, amigos, parentes. Apo lèghidu meda de su chi ant publicadu in Argentina sas dies a pustis chi l’ant elèghidu, e apo chircadu meda in internèt.

Ma no apo agatadu nudda pro pitzinnos, francu sas omelias suas in ocasione de sas missas archi-

diotzesanas pro sos minores, ammaniadas cada annu in un’istàdiu mannu de sa tzitade. Sos collaboradores suos m’ant dadu contos e materiales informativos. Pustis apo bidu logos in ue est istadu, dae cando fiat piseddu a cando est bènnidu a Roma e apo ascurtadu cun cuidadu su chi teniant de riferire bighinos e connoschentes. Totu contos “minores”, elementares, umanos meda, chi testimòniant sa coerèntzia e sa seriedade de una pessones chi a mannu at dedicadu totu sa vida sua a sa Crèsia.

JEANNE PEREGO, (Jeanne Perego (Milanu, 1958) est una giornalista e iscritora italiana. Si interessat de libros pro pitzinnos, de arte , de turismu culturale. At iscritu in il Tirreno, L’Eco di Bergamo, La Provincia di Como/Weekend, Topolino, Madre, Carnet, Dove e Giardinaggio. At collaboradu finas cun Radio Popolare, faeddende de viàgios e tratende argumentos culturales. Istat unu pagu in Baviera e unu pagu in Toscana. At iscritu sa biografia originale de Papa Beneitu 16, cun su tìtulu “Joseph e Chico”. Pustis, cun Edizioni San Paolo, at publicadu “Il nostro amico Jorge”. Su libru l’ant bortadu in limbas medas. In sardu l’ant publicadu sas Editziones Papiros.

15·2014

JEANNE PEREGO · GIOVANNI MANNA

Istòria de

Figuras de

JEANNE PEREGO

GIOVANNI MANNA

INTERVISTA

Jorge, s’amigu nostru Contos de sa vida de Papa Frantziscu

Jorge, s’amigu nostru

◗◗ Connotu in pessone l’as a Jorge, cando galu non fiat Papa?

Nono. ◗◗ E como?

A dolu mannu, nono! ◗◗ Pro contare sos mamentos de importu de sa vida de Jorge, t’est tocadu a girare unu pagu in totue!

Calicunu t’at agiuadu in custu caminu?

L’apo giau naradu: sos collaboradores suos, sos amigos suos, e finas sa sorre Maria Elene chi apo bidu pro duas oras in sa domo sua de provìntzia de Buenos Aires. M’at agiuadu meda s’amigu e sòtziu professionale meu Claudio Marchiondelli, ìtalu -argentinu, nàschidu e pàschidu pròpiu in Flores, su bighinadu de Papa Frantziscu. M’at semper “iscortadu” cando fia in Buenos Aires. Sa capitale argentina oe cheret vìvida cun unu pagu de cuidadu dae chie benit dae foras e no la connoschet. ◗◗ C omente podes sintetizare sa personalidade de Jorge e, pustis, de Papa Frantziscu?

Forte, sèriu, coerente e determinadu. Elementare e diretu in su cumprimentu de su ministèriu satzerdotale. ◗◗ Nos at meravigiadu s’eletzione sua, pustis semus istados cuntentos, cuntentos mannos. A pàrrere tuo, pro ite?

Forsis ca est unu papa bènnidu

“dalla fine del mondo”, chi nos est faghende torrare a una visione originale de sa Crèsia. ◗◗ Pesso chi, finas como chi su libru nch’est agabbadu, tue ses sighende s’acuntèssida umana e religiosa de Jorge Bergoglio. Su Papa giustu in su mamentu giustu?

Eja. Est una figura chi dat seguresas in tempos de dudas mannas. ◗◗ A pàrrere tuo, comente est rispondende sa periferia de sa Crèsia a s’atzione sua e a sas paràulas suas?

Dia nàrrere chi est rispondende comente si tocat, cun entusiasmu e cuidadu mannu a su messàgiu chi cada die Papa Frantziscu nos annoat. Nudda de nou, ca isse, in sa vida argentina, est semper istadu unu “preìderu de periferia”, semper dende cara a sos bisòngios de chie nch’istat a tesu dae su tzentru de su sistema. ◗◗ Ite est ammaniende Papa Frantziscu pro sa Crèsia, pro comente lu connosches?

Ite nos est ammaniende?

Dia pòdere proare a intzertare narende “ispantos mannos!”.

E, dia agiùnghere, “ditzosias mannas”, comente cheret sa fide nostra. n

Sas figuras de su Libru e de custu artìculu sunt de Giovanni Manna

15·2014

SLS

Sotziedade pro sa Limba Sarda

su Gatu

Iscola in sardu

Finas a mie...

sa coa sa conca s’origra

s’ischina sos mustatzos

su cùmeru

s’ogru su nare su murru sa buca

FIGURA DE PIA VALENTINIS

s’anca

sa bentre

...m’agradant sas PARÀULAS GIUSTAS «ISCRIE SU SARDU CUN SA NORMA» 15·2014

sa branca

VIÀGIOS

EUSKADI: LIMBA BASCA UNIFICADA IN SA SOTZIEDADE E IN SU TERRITÒRIU de GIUANNE LUISU STOCHINO A fàghere unu viàgiu est a bias un’esperièntzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intèndere cunfirmas.

In Europa, mescamente in s’Istadu ispagnolu, su dibàtitdu e su livellu de isvilupu de sas polìticas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos Sardos, est

Xabier Kintana

proponende custa prospetiva de polìtica linguìstica.

Pro cumintzare a imparare sas mègius ideas de sos Bascos, sa Sotziedade pro sa limba sarda,

rapresentada dae Diegu Corràine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola mèdia Giuanneluisu Stochino e su funtzionàriu de sa comuna de Carbònia, Nigola Merche, at organizadu unu viàgiu de istùdiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de trìulas. Tapas fundamentales de su viàgiu sunt istadas Bilbo (in isp.

Bilbao) e Donostia (in isp.

San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca.

EUSKALTZAINDIA. Sa prima vìsita est istada a sa Euskaltzaindia (Acadèmia de sa limba basca), in ue su segretàriu generale Xabier Kintana at contadu comente est nàschida s’istitutzione, cales sunt sas finalidades e sos setores de atzione: toponomàstica, filologia, chirca dialetològica e difusione de materiale de divulgatzione pro s’afortimentu de s’euskara.

Su segretàriu at craridu chi s’Acadèmia òperat cun dinare pùblicu e tenet ùndighi pessones assuntas e collaboradores medas, cunforma a su bisòngiu e a sa casta de traballu chi devet fàghere.

S’Acadèmia est depositària de sa norma iscrita de

15·2014

sa limba basca, su euskara batua [bide ●].

UZEI, tzentru bascu de terminologia.

S’incràs de sa vìsita a Euskaltzaindia, semus andados a Donostia/San Sebastian, a visitare sa sede de Uzei.

Sa vìsita a Uzei l’at ghiada Paulo Agirrebaltzategi, unu padre frantziscanu chi in sos annos ‘70, cun pagu dinare e passione manna, s’at leadu s’incàrrigu, paris cun àteros cumpàngios, de creare s’ente Uzei, pro ammodernare sa limba basca donende·li sa terminologia sientìfica chi non teniat.

In su Tzentru Bascu de Terminologia e Lessicografia, chi como s’est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e àteros entes, Miriam Urkia e sos chircadores e espertos de s’Uzei ant ammustradu totu sos sistemas informàticos aplicados a sa terminologia e a sa lessicografia e sas pu-

VIÀGIOS

Totu paris, sos Bascos, cun coerèntzia, continuidade e disciplina in sa defensa de sa limba e de s’identidade dae manca: G. L. Stochino, N. Merche, P. Agirrebaltzategi, D. Corràine, M. Otamendi

blicatziones fatas finas a oe, in contu de terminologia de fìsica, biologia, chìmica, matemàtica, religione, etc. Un’ispantu a beru.

Su traballu terminològicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in su web.

In Uzei totu sos resurtados tentos finas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giòvanos de oe.

dre Agirrebaltzategi e Joseba Intxausti, unu de sos pensadores catòlicos prus nòidos de sa cultura basca, ant aprofundidu un’argumentu de importu mannu: s’impreu de su bascu in sa Crèsia. Agirrebaltzategi e Intxausti ant ammustradu comente est istadu possìbile chi custa limba oe siat ufitziale pro nàrrere missa e pro sas àteras funtziones.

Una limba moderna, difatis, non podet fàghere a mancu de èssere “normle” finas in sa Crèsia.

BERRIA A merie de sa matessi die, padre Agirrebaltzategi at acumpangiadu su grupu a su “Tzentru de sa cultura basca” in Andoain, in ue at visitadu sa sede de su giornale Berria. In ie, pro prima cosa, una giornalista at intervistadu a Diegu Corràine. A pustis, su grupu at addoviadu su diretore Martxelo Otamendi.

Sa redatzione de Berria s’agatat in unu fràigu modernu, nou e mannu inghiriadu de giardinos e prados birdes. Bi trabal-

Redazione de JAKIN. Crèsia e limba basca.

Pustis de sa vìsita a Uzei, padre Agirrebaltzategi nos at acumpangiadu in sa residèntzia de sa rivista Jakin, in ue istat finas issu paris cun àteros religiosos chi ant tentu sa dispensa dae sa Crèsia a sas atividades eclesiàsticas pùblicas pro si dedicare totora a sos istùdios culturales e linguìsticos bascos.

In custa ocasione, pa15·2014

lant prus de 60 giornalistas fissos chi s’òcupant de totu sos setores de s’informatzione: crònaca locale, èstera, cultura. Berria essit ses dies sa chida, dae annos. Sa presèntzia de un’organismu de informatzione gasi dat unu podere istremenadu a sa limba. Berria est unu cuotidianu normale ma totu in bascu unificadu, s’euskara batua. Sa cosa importante est chi sa gente lu còmporat, sas impresas ponent sa publitzidade e si bendet in totue. Duncas est una mustra de una visione militante de sa limba chi a nois Sardos mancat!

Paulo Agirrebaltzategi

Joseba Intxausti

KONTSEILUA In su matessi merie, b’at àpidu unu addòviu de su grupu de sa SLS cun Paul Bilbao diretore de Kontseilua, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguìsticas de su Paisu Bascu, pro s’afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territòriu.

MINTZALAGUN Agabbada sa vìsita a San Sebastian, s’incràs in Bilbao, su grupu at connotu sos fundadores de su situ internet pro imparare sa limba basca in su web Mintzalagun, duos giòvanos de 26 e 27 annos chi s’ant imbentadu un’atividade punnende a s’afortimentu de sa limba issoro. Su cursu in lìnia est nàschidu in freàrgiu e tenet giai prus de 700 iscritos. Su cursu est a pagamentu, 50 èuros e

Paul Bilbao

Miriam Urkia

VIÀGIOS

Finas sas cassas automàtica de sas Bancas impreant sa limba basca.

lu “frecuentat” gente de totu su mundu.

Paragones e cunsideros In Bilbao, su grupu SLS at tentu ocasione de bìdere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilìngues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu lu podimus intèndere semper de prus in buca de sa gente, mescamente giòvana, chi at leadu cussèntzia de su valore de sa limba. Lu faeddant cun sos fìgios a manera chi non si perdat e sigat in su venidore.

Su grupu at leadu profetu mannu dae custu viàgiu, cun ideas chi inoghe in Sardigna istentant a intrare. Pro prima cosa, est istadu craru chi, sena

sièntzia o de unu romanzu.

In Paisu Bascu, nemos tenet dudas subra de una règula ùnica, rapresentativa e autorèvole.

Comente Sardos in Euskadi, nos est partu chi, si est beru chi in Sardigna non podimus torrare in palas dae su camminu de ufitzialidade de su sardu, bi chèrgiat galu un’isfortzu mannu pro arribbare a resurtados paragonàbiles a sos bascos. B’at bisòngiu de militàntzia, voluntariadu e voluntade de pònnere sas bases pro chi su sardu non mòrgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su sardu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunvivèntzia tzivile de sas culturas e de sos pòpulos.

In Sardigna non podimus prus andare in fatu a sos localismos chi arriscant de privare sa limba de s’istrumentu primu pro s’ufitzialidade: s’istandard.

Como non tenimus prus iscusas: b’at sas leges, tenimus un’istandard iscritu, ma bi cheret una polìtica linguìstica coeren-

Martxelo Otamendi, in sa redatzione de BERRIA

un’istandard iscritu, totu su chi ant fatu sos Bascos in contu de ufitzialidade de sa limba non diat èssere istadu possìbile, nen sa publicatzione de unu cuotidianu, nen de unu libru de

te e forte de su guvernu sardu, chi cheret controllada, puntorgiada, integrada dae sas ideas de sa gente, de sos intelletuales, de sos militantes, de su movimentu. n 15·2014

Tratoria Kebaberia DAL ROSSO Via Salaris 15 08100 NUORO (NU) P.I. 01295270910 http://www.trattoriadalrosso.it info@trattoriadalrosso.it

LIMBAS

EUSKARA BATUA, “bascu unificadu”: sa norma orale e iscrita de su bascu S’euskara batua, in sardu “bascu unificadu”, est sa norma istandard orale e iscrita de su bascu. Su EB est una norma elaborada, cumplementare a sos dialetos, promòvida dae sa Real Academia de la Lengua Vasca - Euskaltzaindia, fundada in su 1918, comente Istitutzione Acadèmica ufitziale chi “dat cara”, guvernat, sa limba basca, s’euskara.

Est basadu in sos dialetos tzentrales de s’euskara: su navarresu, su navarresu-labortanu e su dialetu tzentrale de s’euskara. Duncas, si tratat de una mediatzione ùnica intre sas variedades de sos dialetos classificados (dae 5 a 7) dae sos dialetòlogos bascos.

Est adotadu dae s’amministratzione pùblica, dae s’iscola e dae sos mèdios de comuni-

EUSKARA

catzione, televisione, ràdiu, internet.

Su Euskara Batua est su resurtadu unificadu de propostas diferentes chi, in su 1968, sa Euskaltzaindia (in ocasione de sos 50 annos de sa nàschida sua), in sa riunione de su Santuàriu de Aranzazu, aiat detzìdidu de agiuare e promòvere.

Finas in Euskadi, sa proposta de istandard de s’EB aiat pesadu, a sa prima, totu una cuntierra, in ue sos contràrios naraiant chi su EB diat àere fatu dannu a sos dialetos, “ochiende·los”. Ma iscritores comente Koldo Mitxelena e Koldo Zuazo aiant naradu, giai dae tando, chi su EB no est àteru si no una norma destinada a impreos formales (iscola, televisione, etc.), cumplementare a sos dialetos, sena los esclùdere. Antis, pro issos, su “batua” fiat —e est— unu mèdiu pro afortire sos dialetos, ca cunsentit de afortire “totu” sa limba basca.

Bascu e sardu, su matessi caminu in sa norma Comente si podet cumprèndere, intre su caminu de su Euskara Batua e su de sa LSU (2001) e LSC (2006) nostras, b’at assimìgios mannos, ca sos critèrios e sas modalidades pro arribbare a una norma “comuna” sunt belle sos matessi in totu su mundu, in s’època nostra. Eja Membros de Euskaltzaindia riunidos in su Santuàriu de Arantzazu en 1972. In artu, dae manca a dereta: Koldo Mitxelena, Iratzeder, Jean Haritxelhar, Alfonso Irigoien, Luis Villasante, José María Satrustegi, Patxi Altuna e Imanol Berriatua. In bassu: Juan San Martín, José Luis Lizundia, Joseba Intxausti e Xabier Kintana (segretàriu atuale de Euskaltzaindia)

dialetu otzidentale dialetu tzentrale dialetu navarresu dialetu navarresu-labortana dialetu suletinu zonas vascòfonas in su sèc. 19 e como ispanòfonas

Sa base dialetale reale (cunforma a su chi iscriet Koldo Zuazo, 2008) de su “euskara batua”: sa variedade dialetale, cumplementare a sa norma iscrita.

15·2014

SARDU

Iscrìere in sardu cun Règulas de DIEGU CORRÀINE n ···························································· “sièntzia” NON “scienza” In sardu tenimus unas cantas paràulas, medas, chi non benint deretas dae su latinu ma benint dae su catalanu e dae su castiglianu, pro more de su domìniu e sa colonizatzione issoro, pustis de sa derrota sarda de su 1409 in Seddori.

Unu de custos faeddos est sièntzia, addatamentu dae su cast. ciencia (chi benit dae su lat. scientĭa).

Un’àteru addatamentu, chi moet dae sièntzia, est sientziadu.

In sardu, b’at finas s’addatamentu modernu dae s’ita. scienza: iscièntzia.

Duncas non b’at bisòngiu de impreare s’italianismu scienza.

Addatamentos che custu bi nd’at finas àteros, comente passièntzia dae isp. paciencia, cussièntzia dae isp. conciencia. n ···························································· “in contu de...”

Custa espressione sarda andat bene pro bortare s’ita. “per quanto riguarda...” o “a proposito di...”, es.: “in contu de polìtica, in democratzia, est giustu chi cada unu tèngiat s’idea sua”. n ···························································· “cumpartzire, cumpartzidu” NON “cundividere, cundivisu” In sardu tenimus “cumpartzire, cumpartzidu” pro s’italianu “condividere, condiviso”.

Non b’at perunu bisòngiu, duncas, de nàrrere “cundividere, cundivisu”, a s’italiana. n ···························································· sìndigu NON sìndacu In sardu, sa pessone incarrigada de ghiare sa Comuna, est su “sìndigu”, dae s’isp. “síndico” o dae s’it. ant. “sindico” (in càmbiu de s’atuale “sindaco”). Totus derivant dae su lat. tardu syndĭcus, dae gr. sýndikos, cump. de σύν, “cun”, e δίκη, “giustìtzia”.

MÙSICAS

Djivan Gasparyan .................

Nàschidu in su 1928 in Armènia, est unu mùsicu e cumposidore. Sonat su duduk, un’istrumentu de bentu a duos limbeddos chi assimìgiat a s’òboe.

Su primu cuntzertu l’at fatu in Mosca in su 1947! Ma s’at giradu su mundu sonende mùsica populare armena.

At collaboradu cun artistas mannos che a Erkan Oğur, Sting, Peter Gabriel, Brian May, Lionel Richie, Derek Sherinian, Ludovico Einaudi, David Sylvian, Hans Zimmer e Andreas Vollenweider.

At bìnchidu bator medàllias UNESCO (1959, 1962, 1973 e 1980) pro sas mùsicas suas.

Gasparyan, dae tando, cumintzat a collaborare finas in sas colunnas sonoras, comente in “S’ùrtima tentatzione de Cristos” (1988) e in “Su Gladiadore” (2000). n

Limbeddu de dudùk

Ara Dinkjian ............................

Creazioni Maestrodascia

Corso Cattedrale, 39 09091 ABAS/Ales, OR, Sardigna post.el: info@maestrodascia.com o maestrodascia@yahoo.it. https://www.facebook.com/ federico.g.coni Tel.: +39 (0)783 91811 +39 340 0939318 www.maestrodascia.com

Nàschidu in su 1958, est unu mùsicu armenuamericanu. Ara Dinkjian est cunsideradu unu de sos sonadores prus mannos de ud in su mundu, at cumpostu mùsica in limbas medas (comente su pluripremiadu “Dinata”), at sonadu in sa tzerimònia finale de sos Giogos Olìmpicos de Atene in su 2004.

A sa prima, at cumintzadu s’esperièntzia musicale sua acumpangende su babbu Onnik Dinkjian, unu cantante armenu famadu.

Dinkjian at imparadu a sonare istrumentos otzidentales e orientales (pianoforte, chitarra, darbuka) e in su 1980 s’est laureadu in su Hartt College of Music.

Est su fundadore, in su 1986, de su cumplessu Night Ark, chi at propostu a sos ascurtadores unu misturu de mùsica anatòlica e de jazz.

Su primu discu cun sos Night Ark est istadu “Picture” essidu in su 1986.

In su 2002, a Dinkjian l’ant isseberadu pro rapresentare s’Armènia in su Primu Addòviu Internatzionale de Ud, in ue ant leadu parte dòighi de sos mègius sonadores de su mundu, in Salonicu, Grètzia Su primu CD comente solista, in su 2006, est istadu “Un’armenu in Amèrica”​​, cumpostu dae 12 mùsicas.

In su Festival Ud 2008 in Israele, at registradu su discu “Paghe in sa Terra “, cun Sokratis Sinopoulos (Grètzia), Tamer Pinarbasi (Turchia), Rimon Haddad (Palestina) e Zohar Fresco (Israele).

Ara Dinkjian at iscritu cantzones pro Eleftheria Arvanitaki, grega, e Sezen Aksu, turca.

In prus, sos cantantes turcos Gülsen, Kibariye, Miniera Kosan, Ahmet Kaya, Coşkun Sabah, Burcu Gunes ant registradu cantzones suas. n ■■ ascurta a Djivan Gasparyan e a Ara Dinkjian in: http://grooveshark.com 15·2014

literadura universale

in sardu?

COMO SI PODET! olias

GABRIEL GARCÍ A MÁRQUEZ , naschet in de martzu de Aracataca, Colò su 1927. In mbia, su 6 su 1947 and de Colombi at a Bogotà, a, in ue la capital istùdiat lege s’Universida de Natzion ale e cumintz s e giornalismu in ratziones cun at sas prim su giornale as collaboEl A bintisete annos pùblicat Espectador.

(Fògias mor tas), in ue cum su primu romanzu, La hojarasca intzat a bog caraterìstica are a s de Gabriel García sas òperas suas, sa fant campu una de sas asia Márquez, chi sighit sa rivo tirat a sos moi istremenada. lutz mentos de man amigu de Fide ione cubana finas a su ca, triunfu de su l Castro e leat 1959, est Latina, s’ag entzia de noa parte in sa fundatzione de Prensa s de In su 1961, iscriet s’òpera Cuba. coronellu. presente, Nem os iscr iet a su Petzi in su 1967, però, García Márque un’editore, in Argentina, z resessit a chi aga unu de sos romanzos pru li pùblicat su cabuòpera tare universale de suo e s importantes su sèculu 20, de sa liter Chentu annos contat s’istòria adura de soledade. familiare de S’òpera sos Buendía do, bidda de s e duncas de fantasia in ue Mac sua e, in su ponet in pare matessi tem sa vida de sa onpus americanu. , de Colòmbi bidda In custa òpe a ra e in sas àter e de su continente mìtica, su mun as contat, in du reale de manera iscrìere e de Amèrica Lati con na. Una man re», ca si b’ad tare, chi ant a cramare era de «realismu inca dòviant elem entos realista ntadoeventos fant asiosos. s cun pesson àgios e A pustis de un’època cola tràmudat a da in Parigi, Bartzellona, in su1969 in si sos mègius rapresentant ue si cunfirmat comente nche es de sa liter unu In su 1972, de adura ispa otenet su Prèm Rómulo Gall iu Internatzion nuamericana. ego ale de Rom Latina, e and s. Pustis de pagos ann anzu os, torrat a at a istare a Am Cartagena de México.

Indias e a Ciud èrica In su 1982, oten ad de At iscritu rom et su Prèmiu Nobel pro sa Literadura. anzos e con tos medas.

Contu de unu Sos prus con nàu notos patriarca, 197 fragu, 1955; S’ora mala, 1962; S'atùng sunt: 5; iu de su S'amore a s’èp Crònaca de una morte annuntziada oca de su cole , 1981; dimònios, 199 ra, 1985; De 4. s'amore e de àteros

EDUARDO MENDOZA

UEZ Su labirintu Nemos iscr de sas olias a su coron iet ellu RCÍA MÁRQ

Eduardo Mendoza

Márquez

€ 16,00

Su labirintu de sas

onellu

Dublinesos

GABRIEL GA

Gabriel García

James Joyce

JAMES JOYCE

€ 9,00

duos de freàrgiu frades in una

giòvana ue fiat pesse a Continente, in s andare cun isse coladu duos mese Sos duos nch’ant insinnare inglesu. os a Trieste, in ue, su 1905, sunt mòid carchi viàgiu a in Pola, pustis, in in Roma e os colad s su mese francu pagos de làmpadas de os finas a su mese a.

Dublinu, sunt istad ineddu e una fèmin duos fìgios, un’òm 1915. Ant tentu ica de càmera”, l’ant poesias de “Mùs libru Su primu libru, sas , e “Dublinesos”, unu 1907 su in ra a publicadu in Lond s’Itàlia in sa prim 1914. S’intrada de a de istòrias, in su a si nche mòere at custrintu a Joyce gherra mundiale a su 1919. In custa abbarradu finas o fiat Zurigu, in ue est u de s’artista cand ritrat “Unu u època at publicadu un’òpera de teatr os”, errad “Dist e du a Trieste, ma giòvanu” (1916) s’armistìtziu est torra li pariat chi li (1918). A pustis de i, ca de mòere a Parig de “Ulysses”, unu deretu at detzìdidu ne catzio publi pro sa E beniat prus bene llare in su 1914. ntzadu a bi traba , libru in ue aiat cumi u publicadu in Parigi in su 1922 istad difatis su libru est annos, e l’at dadu at cròmpidu sos ssi annu at pròpiu sa die chi mate su In atzionale. deretu fama intern llare a “Su bigiadòrgiu pro traba lecumintzadu a u a tènnere prob ri aeret cumintzad pro sa maladia Finnegans”, e maca et dispràghidu meda bare e a lu mas a ogros, e esser l’agab est resessidu a mentale de sa fìgia, A pustis chi est cumintzada sa 1939. du a istare in sa publicare in su iale, Joyce est anda , segunda gherra mund in su mese de nadale de su 1940 ada e, s, Frantza no ocup u ses chidas a pusti u. Si nch’est mort interradu in su est tzucadu a Zurig L’ant u de su 1941. su 13 de ghennàrgi “Fluntern Cemetery”.

iet a su cor

, cando fiat ària. Però, a a s’isperu de ispainende isetare sas ghe balangiare proparras de pud dinare meda, mugere sun dos, in ue ten bi cheret galu t pessament ent ados, tem Cando su cor onellu cumpre ca cada die in prus est una pus, e maridu e ndet chi, si si finas noighe pelea pro cam nche bendet ntos pesos, pare. su puddu, bi si disponet gherrende in balàngiat a lu bènder sas proas, li e. Pero can dolet a si nch do lu bidet e lu dare e si lu mantenet ...

idu in Dublinu su

JAMES JOYCE est nàsch

u de oto Su labirintu de sas olias . Fiat su prus mann ditzosia, fiat est una parod de suia1882 satìric dessuderoman pagos annos de e politziescu, chi conta zu sentimistudiare in sas chi, a apusti famìl t de s’aven turaia de pòve gasi, at pòtzidu entale ersity un’ invest Belle ra. fronte a una rete segre igado a re chi da su “Univ devet torra in parare ta de bandi dos itas e, pustis, chi gesu est s in prena de dinare, pèrdid cherta iscola talentu suo us de su una de dda valige proa a in tzircumègi at dadu stàntz iasdecurios Dublinu, as. in ue Su protagonista abban ge” est andadu a donat suColle , a pustis laureadu, sanatòriuriu.menta In su 1902 inserradu pro ses annos re, ma deretu le inreue istraordinà dutoradu estla de abbar pro cumprire sighi s’isco de a s’idea una cun i, missione: leare valigedda prena de Parig e s’est dedicadu a nes Madri dinare. Ma s’inve d sa entare sas letzio de frecu stigad du ore at lassa formulende unu tenet dificu curtzos, beru: dae Bartzellona, mann cun s’agiudu de Emilia as a fiat ias e contosltades iscrìere poes Corral inu ca sa mama e de su pessonàgiu es, àlias a Dubl du"Suza nna Ghira Trash" istrambòtigu “siste sa icu”. a , estèt chirru don ma Plutarquete Pajare incaminadu contu totu intritzidu ll,s’est intrat , a bellu a bellu in unu in ue essint amalà ida grave connotu una camp 1904 at u atoresIn frustra de su mannos de olia, unu bendiedores ria. s’istadedos, padre e ses ingen ra literà l’at cumbinta a carre ieris ispatzGalw ay, Nora Barnacle, nde de de iales...

Nemos iscr

Dublinesos

Sos libros de sa sèrie “SenaLà canas”: – PERE COROMINES I MONTANYA , Sa morte austera – JOHANN WOLFGANG VON GOETHE , Sos patimentos de unu giòvanu – MIGUEL DE UNAMUNO I JUGO , Donna Berta Nemos iscriet – ROBERT LOUISaSTEVENSON su coro nell , S’acontè u,ssida isetend est istrana s’ist – de eDr.de retze ire Jeckyll Sr. Hyde s’avisu chi l’an òria de unu coronellu giai pro mo t cuntzèdidu betzu, chi est – JOSÉreSARAMAGO de àere , Su serv contuidu sa pensione de s’ìsula disconn , a giò du dae vanota – GABRIEL u, in AurGelia ARCÍAno MÁRQUEZ èrtzitu rivolutz chi li diat tocare Bue, Nemos a su coronells’es ndía iscriet u annos (su ma ionàriu cum – Ede DUARDO ENDOZA, Su labirintu soleMdad andae). Su corone de sas oliastessi pessonàgiu am custrin mentadu in – Ltos UIS SEPÚLVEDA, Su contu e sa mu a bèndere sade unu caullu gere, ma Chentu marinu paga cos – esdee su gatu chi l’aiat imparad re, isso a de valore chi làida de asma, si sunt bid su puddu ghe u a bolare os teniant pro pod rrer – JAMES JOYCE, Dubline i pròpiu chi lis sos aiat ere in s’arena de nt lassadu su fìgi sa, Mare AVID HERBERT LAWRENCE ghee rra u Agustín, mo campaganda– Drivo deasos puddos Sardign rtu a ball lutzion

Papiros

Papiros

232 pp.

16€

IN SAS MÈGIUS LIBRERIAS O IN LÌNIA www.saribs.it

www.papiros.it

72 pp.

Papiros

9€

Àteros autores: JOHANN WOLFGANG VON GOETHE – MIGUEL DE UNAMUNO I JUGO – JOSÉ SARAMAGO – GABRIEL GARCÍA MÁRQUEZ – EDUARDO MENDOZA – LUIS SEPÚLVEDA – JAMES JOYCE 15·2014

232 pp.

16€

Sèrie noa in collaboratzione CONDAGHES&PAPIROS

ED Da te rom de In pro am 200 In p cata prim casti a be In su sa crí Sas ò tenen tzìnem Savol ispant Mend faculta Pompe

LIMBAS [CATALANU]

[BASCU]

In catalánu belle 900 longumetràgios e 2700 curtzos

Sa Banca Terminològica Basca in dispositivos mòbiles

[GALITZIANU] “Su Galitzianu est un’oportunidade” Su campus de Lugo de s’Universidade de Santiago de Compostela at propostu sa prima die de santugaine sa campagna ‘O galego é unha oportunidade’ pro sensibilizare e pònnere in evidèntzia sas oportunidades chi dat su de pòdere comunicare in galitzianu.

S’idea naschet dae José Ramom Pichel e Valentim Fagim, autores de su libru ‘Su galitzianu est un’oportunidade’.

Unu de sos cumbènios prus mannos de faeddare in “galego”, est chi si tratat de una limba chi aberit sas ghennas desa lusofonia e de sos 250 milliones de faeddadores suos.

Sa projetzione mundiale de su galitzianu (de sa matessi famìlia linguìstica de su portughesu) est nòida.

In custa ocasione, sos duos autores ant cunfirmadu cantu est de profetu pro sos galitzianos a faeddare duas limbas pro sos professionistas, sos espertos culturales, audiovisivos, turìsticos.

{g

Dae su 2008 a su 2013 ant sutatituladu in catalanu 3694 pellìculas, presentadas in totu sos festivales de tzìnema de Catalugna. De custos, 880 sunt longumetràgios e 2614 sunt curtzumetràgios. Custa atividade est istada possìbile gràtzias a un’acordu intre su Dipartimentu de sa Cultura e su Coordinamentu de Festivales e Mustras de Tzìnema e Vìdeo de Catalugna (CI & VI) pro promòvere sa sutatitulatzione in catalanu de produtos audiovisivos.

Su Guvernu Bascu at isvilupadu un’aplicatzione noa pro cunsentire s’intrada cun sos dispositivos mòbiles a sa Banca Terminològica Pùblica Basca Euskalterm.

Custu est mèdiu informàticu chi collit a pare tèrmines ispecializados de informàtica, economia, amministratzione e deretu, e incluit definitziones e sa tradutzione de custas paràulas in euskara a àteras limbas.

EuskalTerm lu podimus lèghere intrende in web: www.euskadi.net/euskalterm, o cun iOS e Android.

[BRÈTONU] Nono a sos cartellos in frantzesu

[GALLESU] Versione gallesa de FIREFOX Mozilla Firefox, navigadore impreadu dae unu 20 % de sos internàutas de totu su mundu, tenet como una versione in gallesu pro utentes de telèfonos intelligentes. Firefox at a èssere a disponimentu finas in armenu, fula, gaèlicu iscotzesu, bascu e islandesu.

Membros de su colletivu pro sa limba brètona Ai’ta ant torradu simbolicamente a su Cussìgiu Generale de su Dipartimentu de Morbihan una chentina de cartellos istradales iscritos petzi in frantzesu pro pedire “una polìtica linguìstica bera pro sa limba brètona”.

15·2014

Prèmiu PINTORE de Giornalismu in sardu · ed. 2014

In ammentu de s’iscritore e giornalista Giuanne Frantziscu Pintore (Irgoli 1939 - Nùgoro 2012) • Iscadit su 30·11· 2014 PAPIROS editziones e sa COMUNA DE IRGOLI bandint su Cuncursu de giornalismu in limba sarda, ed.

2014, chi at a premiare tres artìculos iscritos in sardu, in LSC (Limba sarda comuna), dae autores finas a 45 annos de edade.

Pro ocannu sos artìculos podent tratare de polìtica internatzionale relativa a sas natziones sena istadu, de informàtica e de turismu.

Sos artìculos devent èssere inèditos, de 4200 caràteres (includende tretos biancos).

Ant a èssere premiados cun 200 € cada unu e sa publicatzione in sa rivista EJA. Sos artìculos cherent imbiados, intro de su 30 de santandria de su 2014, a: PAPIROS, c. de Lombardia 46, 08100 NÙGORO, in una busta, cun pseudònimu, e, in intro, un’àtera busta cun nùmene e sambenadu de s’autore, indiritzu e telèfonu, logu e data de nàschida.

Cada autore podet imbiare petzi un’artìculu.

Idea e organizatzione de PAPIROS ed., cun su Patronadu de sa COMUNA DE IRGOLI e de sa Sotziedade pro sa limba sarda. info: papiros.ed@gmail.com

ISCOLA E LIMBA:

15·2014

S’ISCOLA ELEMENTARE E SU SARDU

Oscar

CRÈSIA Sèrie noa in collaboratzione CONDAGHES&PAPIROS

IDADE NOV

Xavier Novell, pìscamu catalanu pro s’autodeterminatzione Su pìscamu de Solsona, Xavier Novell, at defensadu in s’ùrtima lìtera parrochiale su deretu de detzìdere de sos catalanos e sa legalidade de su referendum. In s’iscritu suo, Novell assegurat chi “cando afirmant chi Catalugna non tenet deretu a s’autodeterminatzione e chi diat èssere illegale su referendum, sunt impreende sa lege pro impeigare unu deretu fundamentale chi est anteriore e superiore a s’ordinamentu giurìdicu vigente”. A pàrrere suo, “sende chi in sos ùrtimos sèculos sunt medas sos episòdios istòricos in ue ant intentadu de eliminare o limitare s’identidade natzionale sua, custu pòpulu no at sessadu mai de la defensare e, oe prus chi non mai, cheret praticare sos deretos chi li tocant”.

Missennore Novell assegurat chi “mi tocaiat

ottobre 1854 . e a Dublino il 16 Oscar Wilde nacqu vinse l'Oxford Newdigate Prize òe a Nel 1878 silaure anno si trasferì na. Nello stesso per il poema Raven il Londra. dell'Estetismo, un esponente Divenne presto sosteneva un'arte e di fine '800 che (1881), d'arte movimento ingles critico . Lavorò come (1882) e fine a sé stessa Uniti, in Canada Stati negli metà degli anni tenne conferenze (1883-1884). Dalla e in Gran Bretagna il Pall Mall Gazett oratore fisso per '80 divenne collab

Su pantasma de Canterville

IN SAS MÈGIUS LIBRERIAS O IN LÌNIA www.saribs.it

e il Dramatic View. e intitolato Poesie pubblicò il volum Nel 1881, Wilde cinque edizioni. che in un anno ebbe nce Lloyd, morta nel 1898.

Consta delle Nel 1884, sposò Canterville, una ico Il fantasma di e Nel 1887, pubbl Il principe felice 1888, ciute; nel sue opere più conos ta di fiabe scritte per i suoi due raccol altri racconti, una di Dorian Gray. ritratto Il 1890, figli; nel o del teatro negli celebre nel mond di opere di Wilde divenne serie e il 1895 con una anni tra il 1892 Lady Windermere Il ventaglio di (1893), Un grande successo: senza importanza (1892), Una donna chiamarsi Ernesto , L'importanza di (1895) ideale marito i (1895). produsse divers so teatrale Wilde Prima del succes in maniera anoniquali furono scritti saggi, molti dei i dialoghi The Decay ori lavori furono ma. I suoi maggi (1890).

The Critic as Artist povero, a 1900, of Lying (1889) e bre il 30 novem Morì di meningite 46 anni.

Parigi, all'età di

de nàrrere una paràula indiritzada a totu sos fideles de sa diòtzesi subra de sa chistione fundamentale chi nos pertocat: a tenimus o no su deretu de detzìdere su tempus venidore nostru?”. Issu pessat chi sa dotrina catòlica subra de su deretu a s’autodeterminatzione de sos pòpulos e de sas natziones est “crara”, e tzitat a papa Giuanne Pàulu II, chi in dae in antis de s’assemblea de s’ONU aiat afirmadu chi “nemos est legitimadu a afirmare chi una natzione determinada no est dinna de esistire”.

Sa dotrina sotziale de sa Crèsia In s’iscritu, Novell sighit narende chi sa Catalugna “cumprit sos elementos chi sa dotrina sotziale de sa Crèsia inditat in contu de realidade de sa natzione: cultura, limba e istòria”. E pedit

Nàschidu in su 1969 in Montfalcó d’Agramunt, comuna de Ossó de Sió (Lèrida). In sos annos 1987-1990 devenit Ingenieri Tècnico Agrìcula in s’Universidade de Lèrida.

Leat sa làurea in Teologia dae sa Universidade Pontifìtzia Gregoriana in su 1997 e su Dotoradu in su 2004. Ordinadu preìderu in su 1997, in Tàrrega (Lèrida). Papa Beneditu XVI lu nòminat pìscamu in su 2010.

Manifestu de una sessantina de preìderos e diàconos pro su “deretu de detzìdere” Una sessantina de preìderos e diàconos ant postu sa firma issoro in unu manifestu in favore de su deretu de detzìdere e ant pedidu sa libertade de sos responsàbiles de sa Crèsia pro ca le si siat positzione polìtica. In su testu, preìderos e diàconos afirmant: “Non nos cherimus pònnere in dae in antis de sa gente de sas biddas nostras ma non cherimus mancu abbarrare a unu chirru”. Narant finas chi unos cantos de issos ant leadu parte a sa «V» de Bartzellona in favore de sa consulta del 9-N e cherent “cumintzare unu protzessu chi cunduat a s’indipendèntzia de Catalugna”.

15·2014

LIBROS

Sìmbulu de su pìscamu de Solsona

Sos Bèrberos e su fràigu de s’Istadu algerinu

a sos tzitadinos a manera chi “no abbarrent in foras de custu protzessu” e chi “cun ispìridu democràricu e patzìficu” issèberent “cun trancuillidade de cussèntzia s’optzione in su referendum chi bos paret mègius pro su bene de Catalugna”. In prus, Novell at finas defensadu sa libertade de sa Crèsia “a cunfrontu de cale si siat positzionamentu polìticu, comente sa legitimidade morale de su deretu de detzìdere de sos tzitadinos de Catalugna”.

S’Algeria tenet un’istòria cumplicada: a pustis de sa colonizatzione frantzesa e una gherra de liberatzione “natzionale” longa, est colada in su monopòliu de su partidu ùnicu, su multipartidismu e sa vitòria de una fortza polìtica de base religiosa, su radicalismu islàmicu e sa gherra tzivile.

Su libru proponet, un’istùdiu de una parte “minoritària”, sos Bèrberos, de custu cumplessu presentadu comente esclusivamente àrabu. Custa minoria linguìstica e culturale, est manna e currispondet a su 30% de sa populatzione algerina. Sende chi sunt sa populatzione originària, sunt istados semper postos a unu chirru e ismentigados in s’istòria algerina. Petzi in custos ùrtimos annos ant cumintzadu a nde tratare. Pro custu, su libru est intituladu “sa minoria insesistente”.

Fois istùdiat s’istòria de comente est nàschidu s’istadu algerinu, s’identidade sua e sos cuntrastos polìticos. Dae su cumintzu de sos “beranos àrabos” in su 2011, sa pretesa de su movimentu berberista de una “Algeria algerina”, contra a una Algeria “àrabu-islàmica”, rapresentat una chistione emblemàtica e de atualidade manna. Eja

Identidade natzionale Novell est su primu pìscamu in favore de su 9-N. A pàrrere suo, “sa Costitutzione de su 1978 diat chèrrere aplicada in manera de assegurare sa possibilidade chi sas natziones chi formant s’Ispagna potzant detzdire liberamente su tempus venidore issoro”. Eja

Marisa Fois • La minoranza inesistente / I berberi e la costruzione dello Stato algerino ed. Carocci, 2013 • pp. 120 • preju € 14,00

Preìderos e diàconos manifestant in Montserrat

Sos Bèrberos oe ◗◗ EJA > Prus de 35 milliones de Bèrberos ma su mundu non si nd’interessat!

Marisa FOIS* > Sunt cunsiderados una minoria numèrica, ma custa tzifra mustrat comente non potzant èssere cunsiderados una minoria culturale. ◗◗ EJA > I berberi, grandi vittime dell’arabizzazione?

Su protzessu reghente de arabizatzione in Algeria, cumintzadu dae sos annos ‘70, lu podimus sintetizare in una paràula: totalizante.

Sos Bèrberos s’ant dèvidu riservare e balangiare logos e ocasiones pro sighire a impreare sa limba issoro. In custu sunt vìtimas: in sa tutela mancada de su patrimòniu linguìsticu e culturale issoro.

15·2014

◗◗ EJA > Pro ite sunt parende fronte cun totu custa fortza?

Su sentimentu forte de apartenèntzia e su ligàmene transnatzionale intre totu sas comunidades, presentes in Marocu, Algeria, Tunisia, Lìbia, sunt istados de seguru elementos chi ant afortidu e ismanniadu sa resistèntzia ◗◗ EJA > E cale est su ruolu de sa limba tamazight in sa gherra issoro?

Fundamentale. Sa limba servit pro marcare s’identidade e pro si reconnòschere . Est, in su matessi tempus, su collante e sa finalidade de sas pretesas polìticas. n * Universidade de Casteddu, Dipartimentu de Sièntzias Sotziales e de sas Istitutziones: Istòria e istitutziones de s’Àfrica.

INFORMÀTICA

NOVIDADE in Libreria

Jorge, s’amigu nostru

EVERNOTE TEXTGRABBER TextGrabber + Translator est un’aplicatzione chi cunsentit de nche tirare partes de testu imprentadu dae rivistas, libros, documentos.

Su testu reconnotu podet èssere modificadu deretu, bortadu, publicadu in Facebook, Twitter o EVERNOTE, o imbiadu in posta el. o SMS, moende dae s’aplicatzione. Àteras caraterìstiche fundamentales: • Reconnoschimentu de su testu in prus de 60 limbas; • Tradutzione dae prus de 40 limbas (ma cun cunnessione Internet) • Possibilidade de modificare o copiare in sos apuntos su testu in pessu tiradu, pro l’incollare a pustis in àteras aplicatziones.

• Archiviatzione de fotografias de su testu in s’iPhone o in s’iPad. • Su testu “reconnotu” est memorizadu in una cartella e podet èssere abertu e modificadu in cale si siat mamentu.

• Caràteres mannos e avertèntzias sonoras pro sos elementos de s’interfaghe, a disponimentu de sos utentes ipovidentes. … Jorge, a bias ischit a torrare unu pagu

Figuras de

GIOVANNI MANNA

Jorge, s’amigu nostru Contos de sa vida de Papa Frantziscu

Preju: iOS 8,99 € / Android 5,99€ http://www.abbyy.com/textgrabber/

Jorge, s’amigu nostru

cantu est mannu s’amore de Deus …

iscritu dae Jeanne Perego figuras de Giovanni Manna Totu a colores F.du cm 21,5 x 32 Pàgg. 48 20 figuras 12.50 €

https://www.evernote.com

Nota

Istòria de

JEANNE PEREGO

pitzinnu. Forsis est pro custu chi ischit

faeddare gosi bene cun pitzinnos che a tie de

Si cherimus crèschere sa memòria e sas abilidades de EN, podimus pagare € 5,00 su mese o € 40,00 s’annu.

Elencu de sas notas Elencu de sos “tacuinos”

Contos de sa vida de Papa Frantziscu JEANNE PEREGO · GIOVANNI MANNA

Evernote cunsentit de ammentare cosas mannas e minores de sa vida tua de cada die, impreende s’elaboradore, su telefoneddu, sa tauledda e su web.

Sas caraterìsticas fundamentales de Evernote: • Creat testu, fotografias e notas àudiu.

Sa comodidade manna est chi sincronizat sas notas tuas in totu sos dispositivos.

• Chircat unu testu in intro de istantàneas e de imàgines.

• Totu sos datos e documentos sunt immagasinados in remotu (notas in intro de cartellas “tucuinos”), in sa Nue, in unu tretu personale e gratùitu de prus de 40MB su mese.

Tenet versiones pro su prus de sos dispositivos mòbiles: iPad, iPhone, iPod Touch, Android, Windows Phone, Blackberry, WebOS. Pro elaboradores eletrònicos: Mac OS X, Windows Desktop, Windows 8 (Touch).

In prus, cun Evernote Web Clipper (e sas estensiones pro Chrome, Safari, Opera, Firefox), podimus sarvare in su contu personale Evernote sas pàginas Web de totu su chi est visìbile in Internet, cun unu clic.

Nois l’impreamus pro iscrière testos, pro modificare sos chi importamus cun programas comente TEXTGRABBER (iOS o Android) o pro memorizare pàginas web. Iscriimus in iPhone e nos agatamus su testu aberende·lu in Mac, atualizadu a s’ùrtima vìrgula inserida!

Fotografia de su testu

Testu reconnotu

www.papiros.it 15·2014

AS

R U G I F S A S A R O COL ARSAS RA SAS FIGURU COCLO OLORA SAS FIG

CO

LO

RA

SA

S

FIG

UR

AS Coberta a colores Figuras internas de colorare e testos in BN F.du cm 22 x 24 Pàgg. 160 10.00 €

foto © Maria Laura Putzu

Franco Maritato

artista de s’identidade

I S C U LTORE DE C ARATZA S t r a d i t z i o n a l e s d e s u c a r r a s e g a r e d e O t z a n a Pratza de Santu Antoni 6, 08020 OTZANA (NU) / 346.2146234 / maritato.franco@tiscali.it 15·2014