Co pacjent ze stomią powinien wiedzieć o żywieniu?

Co pacjent ze stomią powinien wiedzieć o żywieniu?

BEZ DOCINANIA, BEZ OBAW O PODCIEKANIE Technologia Plastyczna ConvatecTM

TECHNOLOGIA PLASTYCZNA CONVATECTM BRAK PODCIEKANIA Jedyny system, który szczelnie otula stomię i zapewnia skuteczną ochronę przed podciekaniem EFEKT PAMIĘCI Umożliwia dopasowanie do każdego rodzaju i wielkości stomii DOSKONAŁE PRZYLEGANIE Materiał plastyczny przylega bezpośrednio do skóry, zapewniając właściwą ochronę

SPIS TREŚCI Budowa przewodu pokarmowego

6

Rodzaje stomii jelitowych

7

Stomia na jelicie grubym - kolostomia PODSTAWOWE ZASADY ŻYWIENIA

9

Stomia na jelicie cienkim - ileostomia / jejunostomia PODSTAWOWE ZASADY ŻYWIENIA

12

Zespół krótkiego jelita

14

Produkty nasilające oraz łagodzące dolegliwości i problemy związane ze stomią

15

Okres okołooperacyjny - jak żywieniowo przygotować się do zabiegu chirurgicznego

17

Okres okołooperacyjny - zasady stopniowego rozszerzania diety po zabiegu

18

Produkty, które pomogą usprawnić funkcję przewodu pokarmowego po zabiegu

19

Praktyczne wskazówki dla pacjentów, których stomia funkcjonuje prawidłowo

20

Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie lekkostrawnej 26

Zbilansowana i indywidualnie dostosowana do potrzeb oraz rodzaju wyłonionej stomii dieta może przyczynić się do poprawy i/lub utrzymania prawidłowego stanu odżywienia. Dzięki odpowiednim modyfikacjom żywieniowym możemy skutecznie zapobiec dolegliwościom oraz dyskomfortowi związanymi z wyłonioną stomią – takim jak obfite wydzielanie, zaparcia, wzdęcia i bóle brzucha, nadmierna produkcja gazów, a także związany z nimi nieprzyjemny zapach, czy głośnie przelewanie treści jelitowej – lub w znacznym stopniu je złagodzić.

Podstawowe pojęcia:

Stomia jelitowa to chirurgicznie wytworzone połączenie pomiędzy światłem jelita a powierzchnią ciała, czyli skórą.

Dieta to nic innego jak sposób żywienia. Jest to pojęcie bardzo szerokie, ponieważ obejmuje nie tylko sposób doboru produktów żywnościowych, lecz także odnosi się do naszych zachowań oraz nawyków żywieniowych.

Jeśli zatem chcesz zadbać o właściwe odżywienie organizmu, powinieneś uwzględnić wiele czynników, począwszy od oceny obecnego stanu zdrowia, stanu odżywienia, choroby podstawowej i innych dolegliwości towarzyszących, przez planowane lub przebyte leczenie, zdolności organizmu do przyswajania - trawienia spożytego pokarmu, aż po Twoją aktywność fizyczną.

Jak widzisz, jest to złożony proces, dlatego zawsze warto zasięgnąć opinii specjalisty dietetyka, który wskaże Ci odpowiedni sposób postępowania żywieniowego, indywidualnie dostosowany do potrzeb Twojego organizmu.

Zasady zawarte w publikacji pomogą lepiej zrozumieć, na czym polega żywienie pacjenta stomijnego i na co warto zwrócić uwagę, by utrzymać organizm w jak najlepszym stanie odżywienia.

4

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

5

Budowa przewodu pokarmowego Aby zrozumieć zasady właściwego żywienia oraz doboru produktów, gdy masz wyłonioną stomię jelitową warto najpierw poznać podstawową budowę i fizjologię przewodu pokarmowego (Rys.1).

Określenie pozostawionego bliższego odcinka jelita do miejsca wyłonionej stomii jest niezbędne, aby ustalić ryzyko wystąpienia powikłań związanych z zaburzeniami wchłaniania składników pokarmowych oraz koniecznością dostosowania najlepszego postępowania w zakresie żywienia.

Kiedy patrzysz na schemat budowy przewodu pokarmowego (Rys. 2), w ujęciu piętrowego wchłaniania składników pokarmowych i wody w jelitach – widzisz, że im wyżej jest ulokowana stomia, tym większe są ograniczenia w zakresie prawidłowej funkcji jelit. Wiąże się to z koniecznością dostosowania odpowiedniego sposobu odżywiania oraz doboru produktów w taki sposób, by to, co spożywasz, było w jak największym stopniu strawione i wykorzystane przez organizm.

Przełyk Wątroba Pęcherzyk żółciowy

Żołądek Trzustka

Jelito cienkie Kątnica jelita grubego Wyrostek robaczkowy Rys. 1

6

Jelito grube Odbytnica

Rodzaje stomii jelitowych Jeśli więc weźmiemy pod uwagę budowę przewodu pokarmowego oraz pełnione funkcje wchłaniania różnych składników pokarmowych na poszczególnych jego odcinkach, w dużym uogólnieniu możemy uznać, że osoby z wyłonioną stomią na jelicie grubym (kolostomia) nie wymagają znacznych zmian żywieniowych w porównaniu z okresem przedoperacyjnym. Jednak pacjent powinien mieć świadomość, że jego dieta, rozumiana jako całokształt postępowania związanego z przyjmowaniem posiłków, powinna minimalizować ryzyko wystąpienia powikłań lub efektów niepożądanych.

Z kolei stomia na jelicie cienkim, zwłaszcza wysoka ileostomia oraz jejunostomia, zwykle powoduje większe straty pokarmowe i utratę wody, stąd też pacjenci z tym rodzajem stomii wymagają dokładnego zbilansowania i dostosowania żywienia, z uwzględnieniem odpowiedniej formy nawadniania.

Kolostomia na poprzecznicy Jelito cienkie Kolostomia na kątnicy

Ileostomia

Jejunostomia Jelito grube

Kolostomia na esicy

Rys. 2

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

7

Schemat wchłaniania jelitowego • Woda i elektrolity • Witaminy H i K

• Krótkołańcuchowe kwasy

tłuszczowe

• Żółć

• Enzymy trzustkowe

• Wapń

• Sole kwasów żółciowych

• Węglowodany proste

• Witaminy rozpuszczalne

• Żelazo

• Witaminy rozpuszczalne

w wodzie

• Elektrolity

• Witamina B12

8

• Kwasy tłuszczowe

w tłuszczach • Białko • Woda • Magnez

Stomia na jelicie grubym kolostomia PODSTAWOWE ZASADY ŻYWIENIA Jelito grube

Zalecenia żywieniowe po wyłonieniu kolostomii powinny przede wszystkim opierać się na właściwym bilansie płynów, a także wykluczeniu produktów nasilających dolegliwości związane głównie z tzw. blokowaniem stomii lub nadmierną produkcją gazów, często o nieprzyjemnym zapachu.

Wydzielanie ze stomii waha się w granicach 700-1000 ml.

Konsystencja treści jelitowej pojawiającej się w worku stomijnym jest raczej papkowata.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

9

Ogólne zalecenia: • Stopniowo rozszerzaj dietę i bezwzględnie zadbaj o jak najwyższą jakość spożywanych produktów.

• Unikaj żywności wysoko przetworzonej, w postaci m.in. gotowych dań (jeśli takie wybierasz, sprawdź ich skład na etykiecie), dań typu instant, a także fast food.

• Staraj się, by Twoja dieta była pełnowartościowa, zbilansowana, a więc zawierała wszystkie składniki odżywcze.

• Pamiętaj o właściwym nawadnianiu, średnio ok. 1,5-2 l/dobę, w postaci wody, ewentualnie świeżych soków warzywnych, owocowych (bez dodatku cukru), łagodnych naparów herbat czy delikatnych naparów ziołowych. Unikaj słodkich, gazowanych napojów.

• Dzień zaczynaj od pełnowartościowego śniadania.

• W zależności od potrzeb zaplanuj 4 do nawet 6 posiłków w ciągu dnia.

Pomiędzy głównymi posiłkami (jak śniadanie, obiad, kolacja) rozplanuj mniejsze przekąski.

• Wciel w życie zasadę - mniejsze porcje, spożywane częściej w ciągu dnia, zamiast bardzo obfitych posiłków, spożywanych w długich odstępach czasu.

10

• Pamiętaj, by ostatni posiłek (kolacja) był możliwie lekki (nie obciążał organizmu na noc), zjedzony nie później niż 2-3 godziny przed snem.

• Ograniczaj spożycie tłuszczów zwierzęcych. Zastępuj je olejami roślinnymi.

• Unikaj jedzenia cukru i słodyczy.

• Przygotowując posiłki, staraj się stosować techniki, które pozwolą zachować jak najwięcej wartości odżywczej produktów.

• Polecane jest pieczenie w piekarniku w folii lub naczyniach ceramicznych żaroodpornych i na ruszcie, delikatne grillowanie na patelni czy też duszenie pod przykryciem. Pamiętaj przy tym, iż niewskazane jest nadmierne przypiekanie potraw, a jedynie niewielkie zrumienienie jak najmniejszym dodatkiem tłuszczu.

• Unikaj picia alkoholu, palenia papierosów i innych używek, które niekorzystnie wpływają na Twój organizm.

• Jeśli nie ma przeciwwskazań, stopniowo wprowadzaj pokarmy pełnoziarniste, świeże warzywa i owoce, które dzięki zawartości błonnika pokarmowego umożliwią prawidłową funkcję przewodu pokarmowego.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

11

Stomia na jelicie cienkim ileostomia jejunostomia PODSTAWOWE ZASADY ŻYWIENIA Jelito cienkie

Wydzielanie ze stomii waha się w granicach 1200-1500 ml.

Konsystencja treści jelitowej pojawiającej się w worku stomijnym jest płynna (im niżej umiejscowiona stomia, tym konsystencja bardziej się zagęszcza).

Celem postępowania dietetycznego jest, maksymalizacja absorpcji (wchłaniania przez przewód pokarmowy) wody, składników pokarmowych, a także możliwe wydłużenie czasu pasażu jelitowego, a tym samym zmniejszenie wydzielania ze stomii (co jest szczególnie ważne przy wysokich stomiach).

Niezwykle istotny jest dobór produktów oraz sposób żywienia zgodny z indywidualną tolerancją pacjenta.

12

Ogólne zalecenia: • Postaw na izotoniczne płyny nawadniające – mają zwiększone wchłanianie w jelicie cienkim, dzięki czemu lepiej nawodnisz organizm.

• Ze względu na większe straty wody i elektrolitów korzystne może być dodatkowe dosalanie potraw.

• Płyny spożywaj jednorazowo w niewielkiej objętości, zachowując odstęp czasowy od spożywanych pokarmów stałych. Dostosuj wielkość doustnego nawadniania do stopnia wydzielania i utraty wody ze stomii.

• Pamiętaj, aby nowe produkty wprowadzać pojedynczo w niewielkich ilościach. Ułatwi Ci to wyeliminowanie tych, które nie są tolerowane i nasilają dolegliwości, takie jak: obfite wydzielanie, nudności czy wzdęcia i nadprodukcja gazów jelitowych.

• Jeśli stomia funkcjonuje prawidłowo, a Ty nie odczuwasz żadnych dolegliwości, możesz przejść do zasad zamieszczonych na kolejnych stronach.

• W zależności od potrzeb, zaplanuj 4 do nawet 6 posiłków w ciągu dnia. Pomiędzy głównymi posiłkami (jak śniadanie, obiad, kolacja) rozplanuj mniejsze przekąski.

• Kieruj się zasadą – mniejsze porcje, spożywane częściej w ciągu dnia, zamiast bardzo obfitych posiłków, spożywanych w długich odstępach czasu.

• Pamiętaj, by ostatni posiłek (kolacja) był możliwie lekki (nie obciążał organizmu na noc), jedzony nie później niż 2-3 godziny przed snem.

• Ograniczaj spożycie tłuszczów zwierzęcych. Zastępuj je olejami roślinnymi.

• Przygotowując posiłki, staraj się stosować techniki, które pozwolą zachować jak najwięcej wartości odżywczej produktów.

• Polecana jest metoda pieczenia w piekarniku w folii lub naczyniach ceramicznych żaroodpornych i na ruszcie, delikatne grillowanie na patelni czy też duszenie pod przykryciem. Pamiętaj jednak, iż niewskazane jest nadmierne przypiekanie potraw, a jedynie niewielkie/ostrożne zrumienienie z ograniczeniem dodawania tłuszczu.

• Unikaj picia alkoholu, palenia papierosów i innych używek, które niekorzystnie wpływają na Twój organizm.

• Jeśli nie ma przeciwwskazań, stopniowo wprowadzaj pokarmy pełnoziarniste, świeże warzywa i owoce, które dzięki zawartości błonnika pokarmowego umożliwią prawidłową funkcję przewodu pokarmowego.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

13

Zespół krótkiego jelita • Szczególną grupę pacjentów stanowią osoby z zespołem krótkiego jelita, rozwijającego się w następstwie rozległych resekcji jelit i pozostawienia niewielkiej powierzchni wchłaniania jelitowego.

• Zespół ten jest związany z poważnymi powikłaniami, jak obfite wydzielanie, co prowadzi do zaburzeń wodno-elektrolitowych, odwodnienia, utraty masy ciała i niedożywienia.

• Jeśli masz rozpoznany zespól jelita krótkiego, żywienie odbywa się u Ciebie drogą pozajelitową, a utrzymanie doustnej podaży pokarmów, jeśli jest możliwe, to zwykle dodatkowe niewielkie uzupełnienie.

• Konieczna jest opieka zespołu poradni leczenia żywieniowego w warunkach domowych.

Zespolenie jelitowo-jelitowe

Zespolenie jelitowo-jelitowe

Jejunostomia

Przykłady zmienionej anatomii przewodu pokarmowego pacjentów z zespołem krótkiego jelita Żródło: https://int.shortbowelsupport.com/patient/causes-sbs

14

Produkty nasilające oraz łagodzące dolegliwości i problemy związane ze stomią Produkty nasilające dolegliwości

Produkty łagodzące dolegliwości

Nieprzyjemny zapach stolca

szparagi, fasola, kapusta, cebula, czosnek, jaja, ryby, sery pleśniowe, napoje alkoholowe, bardzo tłuste potrawy, preparaty żelaza

sok żurawinowy, świeża pietruszka, sok pomarańczowy, sok pomidorowy, jogurt naturalny

Nadprodukcja gazów

napoje gazowane, alkohol, fasola, soja, kapusta, kalafior, mleko, orzechy, cebula, rzodkiew, produkty bogate w węglowodany złożone

ryż biały, świeża pietruszka, jogurt naturalny, maślanka

Zwiększona ilość wypróżnień (biegunki)

surowe owoce, surowe warzywa, fasola, ostre przyprawy, suszone śliwki, rodzynki, mleko, kofeina, alkohol

nieprzejrzałe (lekko niedojrzałe) banany, ryż biały, wafle ryżowe, skrobia ziemniaczana, purée z ziemniaków, kisiel, mus jabłkowy

Zaparcia

błonnik pokarmowy (przy niedostatecznym spożyciu płynów), zielony groszek, szpinak

woda, gotowane i świeże owoce, soki owocowe, gotowane warzywa, kawa

Blokowanie stomii

skórka jabłka, surowa kapusta, seler, kukurydza, kokos, suszone owoce, grzyby, orzechy, pomarańcze, grejpfruty – białe włókna, ananas, nasiona, popcorn

należy unikać spożywania produktów należących do grupy przeciwwskazanych

Żródło: Kuczyńska B.: Zalecenia dietetyczne dla chorych ze stomią.

Stomia – prawidłowe postępowanie chirurgiczne i pielęgnacja.

Red.: Banasiewicz T., Krokowicz P., Szczepkowski M. Termedia. Poznań 2014:361-368.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

15

Okres okołooperacyjny – jak żywieniowo przygotować się do zabiegu chirurgicznego Zabieg chirurgiczny zawsze stanowi ogromne wyzwanie pod kątem wymagań metabolicznych, nie tylko ze względu na samą interwencję chirurgiczną, lecz także ogólny stan pacjenta związany z chorobą podstawową.

Poniższe zasady pozwolą Ci lepiej przygotować organizm i szybciej powrócić do zdrowia.

1. Twoja dieta powinna uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie organizmu m.in. na energię i białko, o co najlepiej zadbać jak najwcześniej, jeszcze przed operacją.

2. Niezwykle ważna jest wczesna ocena stanu odżywienia i rozpoznanie niedożywienia bądź zwiększonego ryzyka jego rozwoju.

W tym celu odpowiedz na 2 pytania: • Czy w ciągu ostatnich 3-6 miesięcy zauważyłeś niezamierzoną utratę masy ciała?

• Czy w w ostatnim tygodniu lub jeszcze wcześniej zauważyłeś utratę apetytu, zmniejszone spożycie posiłków bądź odczuwasz ograniczenia w zakresie możliwości spożywania pokarmów?

Jeśli przynajmniej jedna odpowiedź jest twierdząca, koniecznie zwróć się do dietetyka i/lub lekarza po odpowiednie wsparcie żywieniowe.

BMI, czyli wskaźnik masy ciała, może pomóc w pewnym zakresie ocenić wstępnie Twój obecny stan odżywienia, choć pamiętaj, że nie jest on wyznacznikiem stanu odżywienia organizmu.

16

wzrost (cm)

210

7

8

9

10

11

12

14

15

16

17

18

205

7

8

10

11

12

13

14

15

17

18

19 20 21 23 24 25 26 27 29 30 31

200

8

9

10

11

13

14

15

16

18

19 20 21 23 24 25 26 28 29 30 31 33

19 20 22 23 24 25 26 27 28 29

195

8

9

11

12

13

14

16

17

18 20 21 22 24 25 26 28 29 30 32 33 34

190

8

10

11

12

14

15

17

18

19

185

9

10

12

13

15

16

18

19 20 22 23 25 26 28 29 31 32 34 35 37 38

180

9

11

12

14

15

17

19 20 22 23 25 26 28 29 31 32 34 35 37 39 40

21 22 24 25 26 28 29 30 32 33 35 36

175

10

11

13

15

16

18 20 21 23 24 26 28 29 31 33 34 36 38 39 41 42

170

10

12

14

16

17

19

165

11

13

15

17

18 20 22 24 26 28 29 31 33 35 37 39 40 42 44 46 48

21 22 24 26 28 29 31 33 35 36 38 40 42 43 45

160

12

14

16

18 20 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

155

12

15

17

19

150

13

16

18 20 22 24 27 29 31 33 36 38 40 42 44 47 49 51 53 56 58

145

14

17

19

140

15

18 20 23 26 28 31 33 36 38 41 43 46 48 51 54 56 59 61 64 66

21 23 25 27 29 31 33 35 37 40 42 44 46 48 50 52 54

21 24 26 29 31 33 36 38 40 43 45 48 50 52 55 57 59 62

30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130

BMI <18,5 niedożywienie BMI 18,5-20 zagrożenie niedożywieniem (przy współistniejącej niezamierzonej) BMI >20 niskie zagrożenie niedożywieniem BMI 25-30 nadwaga BMI >30 otyłość

masa ciała (kg)

3. Stosuj zasady zbilansowanej diety dobranej do potrzeb Twojego organi-

zmu oraz obecnego stanu – poproś o konsultację dietetyka.

4. Dbaj o najwyższą jakość produktów, z których przygotowujesz posiłki, staraj się, by były one pożywne i pełnowartościowe.

5. Jeśli stwierdzono u Ciebie zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze lub ich niepełne pokrycie pokarmami naturalnymi, po konsultacji z zespołem terapeutycznym rozważ zastosowanie doustnych suplementów odżywczych.

6. Jeżeli masz nadwagę lub otyłość, zadbaj o zmianę nawyków żywieniowych i normalizację masy ciała. Racjonalnie prowadzona redukcja wagi już o 10 proc. pozwala na zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań związanych z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej. Unikaj jednak stosowania restrykcyjnych diet.

7. Ważne jest odstawienie alkoholu i zaprzestanie palenia papierosów.

8. Pamiętaj, że im wcześniej przed zabiegiem zadbasz o odpowiednie odżywienie swojego organizmu, tym bardziej zwiększysz szanse na szybszy powrót do zdrowia.

Ty także masz wpływ na przebieg procesu leczenia dzięki podejmowaniu dobrych i świadomych wyborów żywieniowych oraz prowadzeniu zdrowego stylu życia.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

17

Okres okołooperacyjny – zasady stopniowego rozszerzania diety po zabiegu Po leczeniu chirurgicznym, zwłaszcza bezpośrednio po operacji, w organizmie dochodzi do nasilonego katabolizmu, czyli tzw. stanu hipermetabolicznego.

Powoduje to m.in. wzrost zapotrzebowania na białko i energię. Istotne jest więc właściwe i dopasowane do indywidualnych potrzeb postępowanie żywieniowe. Uwzględnia ono trzy etapy wpływające na skuteczność leczenia oraz umożliwiające szybki powrót do zdrowia: przed leczeniem (tzw. prehabilitacja), w trakcie leczenia (bezpośredni okres okołooperacyjny) oraz po prowadzonym leczeniu (jako kompleksowa rehabilitacja).

Oto kilka zasad, które pomogą Ci w bezpieczny sposób rozszerzyć dietę po operacji: 1. Po pierwsze, zacznij obserwować swój organizm: • Jak reaguje na pokarmy?

• Po jakim czasie od zjedzonego posiłku w stomii pojawia się treść?

• Czy odczuwasz jakiekolwiek dolegliwości bądź dyskomfort w zakresie przewodu pokarmowego?

2. Nowe produkty wprowadzaj stopniowo, pojedynczo, w mniejszych ilościach, dzięki czemu ocenisz ich tolerancję przez organizm i indywidualnie dostosujesz swoją dietę.

3. Kontrola ilości, objętości oraz konsystencji wypróżnień pozwoli również ocenić prawidłową funkcję jelit. To szczególnie ważne, jeśli masz stomię na jelicie cienkim.

4. Raz na tydzień kontroluj masę ciała, a w przypadku niepokojącej, utrzymującej się utraty wagi zgłoś się do lekarza i/lub dietetyka.

5. Pomocny może okazać się dzienniczek, w którym codziennie będziesz zapisywał powyższe uwagi, a dzięki temu szybko uchwycisz niepokojące symptomy.

18

6. Warto zasięgnąć opinii dietetyka w zakresie zmian jakościowych diety oraz modyfikacji zachowań żywieniowych, które pozwolą Ci na redukcję objawów niepożądanych, a tym samym poprawę jakości i komfortu codziennego funkcjonowania ze stomią.

7. Pamiętaj przy tym, że dostosowanie diety doustnej jest rzeczą indywidualną, istotnie wpływającą na komfort życia, często opartą na metodzie „prób i błędów” samego chorego.

8. Zwracaj uwagę na dokładne gryzienie pokarmów, stawiaj na częste, małe objętościowo posiłki.

9. Pamiętaj, że adaptacja jelit trwa wiele miesięcy, w trakcie których Twój przewód pokarmowy przystosowuje się, dążąc do możliwie prawidłowego funkcjonowania po zabiegu.

Produkty, które pomogą usprawnić funkcję przewodu pokarmowego po zabiegu (przed sięgnięciem po którykolwiek z nich koniecznie skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem): • Produkty zagęszczające treść jelitową (naturalne albo przemysłowo przygotowywane).

• Probiotyki – odpowiednio dobrane szczepy wpływają na regulację funkcji przewodu pokarmowego.

• Arginina – jako składnik immunomodulujący, działający przeciwzapalnie, odżywia komórki śródbłonka jelitowego, potencjalnie wpływając na regenerację oraz adaptację jelit.

• Doustne suplementy pokarmowe (jednoskładnikowe lub kompletne pod względem odżywczym) – pozwalają zwiększyć wartość kaloryczną diety oraz wzbogacić posiłki o konkretne składniki odżywcze, m.in. białko (szczególnie ważne w przypadku pacjentów chirurgicznych).

• Doustne płyny izotoniczne – zapewniają skuteczne nawodnienie, szczególnie gdy dochodzi do dużej utraty płynów (znacznego wydzielania ze stomii).

• Kwas masłowy – wpływa na poprawę funkcji jelit, ma działanie przeciwzapalne. Jest polecany pacjentom z kolostomią lub po zabiegu odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego z zachowanym jelitem grubym.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

19

Praktyczne wskazówki dla pacjentów, których stomia funkcjonuje prawidłowo I. Od czego zacząć po zabiegu?

Tuż po operacji, kiedy będziesz już mógł zacząć rozszerzać dietę, wprowadź pokarmy dość łatwo przyswajalne, delikatne dla przewodu pokarmowego.

1. Gotuj warzywa i owoce. Początkowo możesz przyrządzać je w postaci purée, kremów, musów (szczególnie jeśli w wydzielanej treści jelitowej obserwujesz jeszcze niestrawione części posiłków).

2. Unikaj nadmiernego przypiekania potraw.

3. Wybieraj dodatki takie, jak: drobne kasze i ryż biały, drobne makarony, makaron ryżowy, które możesz dobrze ugotować, a nawet (w przypadku kasz i ryżu) lekko rozgotować.

4. Jeśli chodzi o pieczywo, początkowo zacznij od pszennego, stopniowo przechodząc do mieszanego (żytniego/graham). Jeśli są ku temu wskazania, bazuj na pieczywie z mąk bezglutenowych.

5. Mięso o długich włóknach mięśniowych (np. wołowina, wieprzowina – chude gatunki) przygotowuj w formie bardziej rozdrobnionej, np. pulpetów.

Dobrym rozwiązaniem są ryby, które mają krótkie włókna mięśniowe.

6. Unikaj pokarmów bardzo tłustych.

7. Zrezygnuj, przynajmniej na jakiś czas, z jedzenia słodyczy, słodkich napojów.

8. Tłuszcze, jako dodatek do potraw, polecane są głównie w postaci olejów roślinnych jak: oliwa z oliwek, olej lniany, z czarnuszki, z ostropestu, z wiesiołka, ryżowy, rzepakowy, z pestek dyni (najlepiej dodawać je w postaci surowej, do gotowych potraw). Korzystne są również tłuszcze omega-3 zawarte m.in. w mięsie ryb morskich. Unikaj tłuszczów i tłustych gatunków mięs.

20

9. Jeśli to możliwe, staraj się, aby w każdym posiłku znalazł się produkt będący źródłem pełnowartościowego białka: • ryby, • mięso (drób, cielęcina, królik, młoda wołowina), • nabiał (przetwory mleczne – m.in. twarogi, jogurty naturalne probiotyczne), • jaja, • źródła białka roślinnego, takie jak: warzywa strączkowe (m.in. fasola, ciecierzyca, groch, soczewica) – stanowią pewien zamiennik dla wegetarian i wegan, jednak mogą początkowo powodować nasilenie wzdęć i nadmierną produkcję gazów jelitowych.

10. Spożywaj 5-6, a w razie potrzeby, nawet 8 posiłków w ciągu dnia. Niech to będą niewielkie porcje. Jedz regularnie, co 2-3 godziny.

11. Dbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu. Jeśli obserwujesz zwiększone wydzielanie ze stomii, rozważ wprowadzenie płynów izotonicznych.

12. Stale obserwuj swój organizm, nowe produkty wprowadzaj pojedynczo, w małych porcjach, by w łatwy sposób sprawdzić, czego jeszcze nie tolerujesz.

13. Jeśli nie ma przeciwwskazań, nie odczuwasz żadnych dolegliwości poposiłkowych, a Twoja stomia funkcjonuje prawidłowo, po około dwóch tygodniach stopniowo możesz w pełni rozszerzyć swoje menu, mając jednak na uwadze zasady tzw. zdrowej i zbilansowanej diety. Dbaj o jak najwyższą jakość produktów.

II. Produkty działające spowalniająco na pasaż i zagęszczające treść jelitową 1. Ryż

Ryż na słodko przygotujesz z dokładnie ugotowanego ryżu, przy czym do jego przyrządzenia możesz dodać mleko roślinne. Dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie wolnowaru. Koniecznie zwróć uwagę na to, by ryż był dokładnie ugotowany, a nawet lekko rozgotowany. W trakcie gotowania dodaj szczyptę soli, płaską łyżeczkę miodu, możesz też użyć naturalnej wanilii.

Tak przygotowany ryż możesz podawać z musem owocowym (np. bananowym, brzoskwiniowym, jabłkowym) z dodatkiem cynamonu i/lub naturalnego kakao oraz drobno posiekanymi suszonymi owocami.

Jeśli wolisz opcję wytrawną, dokładnie ugotuj ryż na wodzie lub bulionie warzywnym, ewentualnie drobiowym i dopraw solą.

22

2. Skrobia ziemniaczana

Purée z ziemniaków przygotujesz z ugotowanych ziemniaków, do których w trakcie ugniatania/mielenia dodasz łyżkę jogurtu naturalnego, oliwę z oliwek lub olej lniany, ewentualnie masło i sól do smaku.

Kisiel owocowy – przyrządzisz go np. z owoców leśnych, mogą być mrożone lub inne preferowane (120 g), wody i 2 łyżek mąki ziemniaczanej.

Wlej 250 ml wody do niewielkiego garnka, dodaj owoce i całość doprowadź do wrzenia.

Do szklanki z 50 ml wody dodaj 2 stołowe łyżki mąki ziemniaczanej i dokładnie wymieszaj. Tak przygotowany roztwór wlewaj powoli do gotujących się owoców i cały czas mieszaj trzepaczką. Kisiel szybko zacznie gęstnieć. Po około minucie wyłącz palnik, ostudź kisiel.

3. Banany (niedojrzałe – lekko zielone)

Mus bananowy to doskonały dodatek do ryżu, wafli ryżowych, biszkoptów czy jogurtu naturalnego.

Banana pokrój na cząstki, wrzuć do blendera, dodaj 2 łyżki mleka kokosowego lub jogurtu naturalnego, łyżkę soku z cytryny, poczym całość zmiksuj.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

23

III. Posiłki, dzięki którym w razie potrzeby z łatwością zwiększysz wartość kaloryczną

Oprócz naturalnych składników do poniższych potraw możesz dodawać preparaty białkowe czy kompletne doustne suplementy odżywcze.

Owsianka – płatki lub otręby owsiane (lub inne zbożowe) zalane gorącą wodą i odstawione na co najmniej 2 godz. albo lekko rozgotowane w wodzie lub mleku roślinnym.

Im dłużej będziesz gotować płatki zbożowe, tym łatwiej przyswajalna będzie owsianka.

Dodatki: ½ banana, naturalne kakao, domowy dżem, drobno pokrojone suszone morele lub 1-2 szt. suszonych daktyli – według uznania i indywidualnej tolerancji + jogurt naturalny lub mleko roślinne, możesz również dodać łyżeczkę oleju lnianego, cynamon – całość ok. 200 g.

Pudding z nasion chia na mleku roślinnym z dodatkiem płatków kokosowych, migdałowych i świeżych owoców 2 łyżki nasion chia zalej 100 ml mleka roślinnego (preferowany rodzaj), dodając płaską łyżeczkę miodu, soku z cytryny lub limonki, płatki kokosowe lub migdałowe. Dokładnie wymieszaj (w tym momencie możesz też dodać produkt wysokobiałkowy), odstaw na 2-3 godziny. Na koniec dodaj świeży owoc lub mus owocowy, np. z mango lub jabłkowy – porcja 200 g.

Koktajle owocowe, które przygotujesz, miksując owoce np. banana (120 g) z jogurtem naturalnym (najlepiej probiotycznym) bądź mlekiem roślinnym – porcja 200-250 ml.

Uwaga: zaproponowane w powyższych przykładach mleko roślinne możesz zastąpić klasycznym krowim, jeśli je dobrze tolerujesz.

IV. Koktajle – smoothie – naturalne bomby witaminowe

Przygotowuj je ze świeżych warzyw oraz owoców. Składniki najlepiej dobieraj sezonowo, ponieważ zależy nam na możliwie jak najświeższych produktach.

Zielone smoothie - wprowadzane stopniowo, w niewielkich porcjach po minimum 2 tygodniach po zabiegu.

Koktajl przygotujesz z ½ pęczka pietruszki, garści jarmużu i/lub garści szpinaku, 2 łodyg selera naciowego. Do tego: jabłko, ogórek, 2 marchewki.

Warzywa obierz, całość zblenduj lub wrzuć do wyciskarki. Jeśli koktajl jest zbyt gęsty, dodaj wyciśnięty sok z jabłek lub pomarańczy – porcja 250 ml.

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

25

Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie lekkostrawnej (opracowanie własne na podstawie dostępnej literatury)

Grupa produktów Produkty zbożowe

Warzywa i owoce

Produkty zalecane w ograniczonych ilościach

Produkty przeciwwskazane

Pieczywo jasne i czerstwe: chleb pszenny, bułki pszenne, sucharki, mąka pszenna, kasze jęczmienna, manna, jaglana, drobne makarony jasne, ryż biały, naturalne płatki błyskawiczne: owsiane, jaglane, ryżowe

Pieczywo pszenno-żytnie, żytnie, graham, orkiszowe

Płatki zbożowe z dodatkiem czekolady, karmelu, miodu, crunchy.

Owoce i warzywa pieczone, duszone, gotowane, bez skórki i pestek

Kalafior, brokuły, kalarepa

Produkty zalecane

(w zależności od indywidualnej tolerancji)

Pieczywo cukiernicze: rogale, słodkie bułki, croissanty, ciastka francuskie, pączki, faworki

Ryż brązowy, ciemny makaron, kasza gryczana, kasza pęczak, mąka pełnoziarnista Owoce niedojrzałe, gruszki, śliwki, papryka, rzodkiewka, rzepa, szczypior, wszystkie odmiany kapusty, kukurydza, warzywa konserwowane octem, cebula, czosnek, smażone ziemniaki, frytki Owoce w syropie lub w czekoladzie, dżemy wysokosłodzone, owoce suszone

Aktywność fizyczna

26

Ruch usprawnia tempo wszystkich procesów zachodzących w organizmie. Aktywność fizyczna powinna być dobrana do Twoich możliwości i zainteresowań. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) osoby dorosłe powinny poświęcić na ruch o umiarkowanej intensywności minimum 150 minut tygodniowo lub 75 minut przy intensywnej aktywności fizycznej.

Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie lekkostrawnej (opracowanie własne na podstawie dostępnej literatury)

Grupa produktów Tłuszcze

Mięso, jaja, ryby, nasiona roślin strączkowych

Produkty zalecane Oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, świeże masło, margaryny miękkie dobrej jakości do smarowania pieczywa

Mięso: kurczak i indyk bez skóry, mięso z królika, cielęcina oraz w mniejszych ilościach chude części wołowiny i wieprzowiny (polędwica, rostbef, łopatka, mostek) Wędliny: szynka, schab, polędwica, filet

Produkty zalecane w ograniczonych ilościach (w zależności od indywidualnej tolerancji)

Orzechy, masło orzechowe

Smalec, utwardzany olej palmowy, olej kokosowy, twarde margaryny do pieczenia

Nasiona roślin strączkowych: młoda fasolka, groszek

Tłusta wieprzowina: schab karkowy, boczek, golonka, słonina; wołowina, baranina, gęś, kaczka

Ryby tłuste: łosoś, makrela Przetwory z nasion roślin strączkowych: tofu

Ryby morskie chude: dorsz, sola, mintaj, pstrąg tęczowy

Mleko i przetwory mleczne

Jaja: na miękko i na twardo, jajecznica na dozwolonych tłuszczach, omlet

Jogurt naturalny, kefir, zsiadłe mleko, maślanka, ser twarogowy chudy lub półtłusty, mleko <2% zaw. tłuszczu, ser żółty o obniżonej zawartości tłuszczu

Produkty przeciwwskazane

Tłuste wędliny: mielonka, salami, parówki, drobno mielone kiełbasy, pasztetowa, kaszanka, pasztety Surowe jaja, mięso lub ryby: sushi, tatar.

Ryby wędzone i konserwy rybne Nasiona roślin strączkowych: soja, soczewica, bób, cieciorka

Ser mozzarella light

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

Tłuste mleko i śmietana, sery topione i pleśniowe, mleko w proszku, serki typu fromage

27

Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie lekkostrawnej (opracowanie własne na podstawie dostępnej literatury) Nazwa produktu/ potrawa

Produkty zalecane

Produkty niezalecane

Zupy

Zupy krem w postaci kleików (kleik ryżowy, owsianka) bądź w postaci czystych, słabych wywarów, np. barszcz, pomidorowa, ziemniaczana, jarzynowa z dozwolonych warzyw

Fasolowa, kapuśniak, zupy zabielane śmietaną, zupy z zasmażkami, zupy w proszku, zupy z kostek rosołowych

Napoje

Naturalna woda niegazowana, lekki napar z herbaty oraz kawy

Mocna kawa i herbata, płynna czekolada, napoje alkoholowe, napoje gazowane

Przyprawy

Aromatyczne, łagodne przyprawy ziołowe, takie jak tymianek, bazylia, rozmaryn, cynamon, lubczyk, wanilia, majeranek, koperek, pietruszka *dopuszczalne jest (ale nie za często) stosowanie niewielkiej ilości pieprzu, curry, słodkiej papryki

Ostra papryka chili, musztarda, majonez, wszelkiego rodzaju pikle, ocet winny, vegeta, gorczyca

Sosy

Delikatne o łagodnym smaku zagęszczane zawiesiną z mąki, mleka, np. koperkowy

Ostre, na zasmażkach, sosy na tłustych wywarach mięsnych

Desery

Kompoty, kisiel, musy, galaretki, biszkopty, ciasto drożdżowe

Torty, ciasta z kremem, pączki, ciasto francuskie, faworki, batony

28

Sprzęt stomijny z dostawą do domu

stomia.pl

Zarejestruj się na stomia.pl

Skompletuj zamówienie

Zamów do domu!

• Dedykowane materiały edukacyjne

Starannie dobrane porady i wskazówki na temat stosowania sprzętu stomijnego, pielęgnacji stomii, oraz codziennego życia ze stomią.

• Profesjonalne i kompleksowe wsparcie

Uzyskaj poradę doświadczonych pielęgniarek stomijnych.

• Realizacja zleceń na sprzęt stomijny Zamów sprzęt stomijny dopasowany do Twojej stomii bez wychodzenia z domu.

Zarejestruj się na stomia.pl już dziś

stomia.pl

Co pacjent ze stomią o żywieniu wiedzieć powinien?

29

NOTATKI

30

Convatec Polska Sp. z o.o. al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa, tel. 22 579 66 50, faks 22 579 66 44 www.convatec.pl, www.stomia.pl, e-mail: dzial.pomocy@convatec.com Bezpłatna Infolinia Działu Pomocy Convatec

800 120 093

Linia czynna od poniedziałku do piątku, od 8:00 do 17:00 (wyłączając dni ustawowo wolne). „Dyżurny” numer Działu Pomocy:

608 555 536

Numer czynny pon.-pt. 17:00-20:00 oraz sob. 10:00-14:00 (opłata za minutę połączenia zgodna z cennikiem operatora)

www.convatec.pl

www.stomia.pl

PAMIĘTAJ, ŻE ZAWSZE MOŻESZ DO NAS ZADZWONIĆ!

Bezpłatny numer linii informacyjnej

800 120 093 (pon. - pt., 9.00 - 17.00).

Numer dyżurny

608 555 536*

działający: od poniedziałku do piątku w godzinach 17.00 - 20.00 sobota w godzinach 10.00 - 14.00 * Opłata za połączenie zgodna z cennikiem operatora Convatec Polska Sp. z o.o., al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa, tel. 22 579 66 50 dzial.pomocy@convatec.com ®/ TM oznacza zastrzeżony znak towarowy Convatec Inc. © Convatec Polska Sp. z o.o., listopad 2023 OC/149/11/2023, AP-66657-POL-POL-v1 (v1.0)

www.convatec.pl www.stomia.pl