Nieuwe Automatiseringsindustrie #1

DIT IS EEN COMMERCIËLE UITGAVE, VERSPREID MET HET FINANCIEELE DAGBLAD. DE REDACTIE VAN HET FINANCIEELE DAGBLAD HEEFT GEEN BETROKKENHEID BIJ DEZE PRODUCTIE.

NR 1 SEPTEMBER 2016 NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

NIEUWE

AUTOMATISERINGSINDUSTRIE MET FOCUS OP SMART INDUSTRY

WERELDKLASSE

Nederland staat bol van de hightech SEE FOR YOURSELF

World of Technology and Science / 4 t/m 7 oktober / Jaarbeurs Utrecht

INEKE DEZENTJÉ HAMMING-BLUEMINK VOORZITTER ONDERNEMERSVERENIGING FME

‘In je comfortzone is out of business’ EGBERT-JAN SOL ‘Eat or be eaten’

STEEDS SLIMMER Industrial Internet Of Things bezig aan grote opmars

ONDERZOEK PWC: ‘Het mag allemaal wel wat sneller gaan’

TOEKOMST

De robot als superchirurg

Advertentie

2

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

EDITORIAL – NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

‘Het gaat niet alleen om technologie, het gaat ook over banen en business modellen’

Prof. Dr. Ir. Egbert-Jan Sol Director program bureau at Smart Industry (TNO)

DUNCAN TIPT! Smart Industry is het toverwoord, PwC deed er onderzoek naar. De conclusie?

Lees het zelf op pagina 4 en 5.

Duncan van Moll, Project Manager

INHOUD 4

’Het mag allemaal wel wat sneller gaan’

6

De robot als superchirurg

8

Profiel interview: Dezentjé Hamming-Bluemink

10

Nieuws

11

’Voor de haven is het ideaal om scheepsonderdelen te 3D-printen’

12

Nederland staat bol van de hightech

14

Traditionele maakindustrie wordt steeds slimmer

NIEUWE AUTOMATISERINGSINDUSTRIE Project Manager: Duncan van Moll

EAT OR BE EATEN

D

duncan.van.moll@europeanmediapartner.com Managing Director: Jonathan Andersson

e digitalisering en automatisering van onze industrie versnelt.

Internationaal wordt dit de vierde industriële revolutie genoemd.

Omdat deze ontwikkeling impact heeft op de hele business spreken wij in Nederland over Smart Industry.

is eat or to be eaten. Waar begin je als klein bedrijf? De innovaties gaan te snel om alles nog alleen te doen. Samenwerken in regio’s en in waardeketens wordt belangrijk, ook bij het op peil houden van de kennis van medewerkers.

Bijscholing/training in de praktijk met digitale technieken is een vereiste.

Het doel is om te komen tot snelle levering van producten en diensten.

Robots, CNC-machines, 3D-printers en dergelijke zijn allemaal in staat om binnen de cyclustijd om te schakelen naar een ander product. Ook de administratie van offertes, orders, leveringen wordt steeds meer geautomatiseerd. Zodoende zijn we steeds beter in staat om enkelstuks of kleine series just-in-time te maken en te leveren. Als alles onderling samenwerkt, kunnen we enkelstuk productie realiseren voor de kostprijs van massaproductie. Dan worden onze producten en onderdelen om de hoek gemaakt en niet meer in China.

In Nederland kennen wij het Smart Industry actieprogramma van FME, TNO, KvK, Min EZ en Nederland-ICT. Dit programma werkt allereerst aan de awareness bij ondernemers. Daarna wordt in de Smart Industry fieldlabs gezamenlijk gewerkt aan het inzetten van nieuwe technologieën en aan training in operationele omgevingen. Hierbij komen ook zaken aan de orde als de juiste juridische contractvormen bij samenwerking, de (internationale) standaarden en de strijd tegen cybercrime. Er zijn oplossingen beschikbaar en in de fieldlabs worden die verder verbeterd en gedeeld.

Het gaat niet alleen om technologie, het gaat ook over banen en businessmodellen en wat betekent dat voor jouw baan, jouw bedrijf? Als jij niet meegaat, krijgt de concurrent de order omdat die sneller kan leveren. Het

In het kort, de verdere digitalisering van de industrie biedt nieuwe businesskansen. Smart Industry gaat over slim samenwerken, met collega’s, met opleidings- en kennisinstituten om gezamenlijk die kansen om te zetten in een toekomst vaste industrie en bijbehorende banen.

Volg ons digitaal:

nieuweautomatiseringsindustrie.nl

@europeanmediapartner

Hoofdredacteur:

Mats Gylldorff

Eindredacteur:

Jerry Huinder

Office Manager:

Amanda Ghidoni

Layout:

European Media Partner

Tekst:

Dennis De Vries Ger de Gram

Coverfoto:

FME

Gedistribueerd:

Het Financieele Dagblad 2016

Drukkerij:

RODI Rotatiedruk

European Media Partner Nederland B.V Kleine-Gartmanplantsoen 21, 1017 RP Amsterdam Tel: +31 202 622 010 Email: nl@europeanmediapartner.com www.europeanmediapartner.com European Media Partner is gespecialiseerd in contentmarketing en native advertising.

Wij combineren redactionele inhoud met themakranten die bij toonaangevende dagbladen zijn bijgevoegd. Wij zorgen ervoor dat de boodschap van uw merk wordt overgebracht, en uw doelgroep de juiste beslissingen neemt.

Recycle of geef het magazine door!

Your Global Automation Partner

Industry 4.0 Data-, Communicatie- en Automatiseringsoplossingen

Hoe zorgt u voor een (verdere) voorsprong op uw concurrentie? Als ambassadeur van Smart Industry helpen wij de Nederlandse machinebouw met het toepassen van de nieuwste digitale technologieën. Door onze automatiseringsoplossingen kunt u sneller op de eisen van uw klanten inspelen en daarbij de kosten reduceren!

WOTS Jaarbeurs Utrecht Wij zijn er voor u!

Hal 10, Stand B020

www.turck.nl

The IoT approach to achieve the right results in industrial Automation Volgens het adviesbureau Gartner zullen in 2020 26 miljard apparaten aan het IoT verbonden zijn. We zien dit in ons dagelijks leven al gebeuren en vinden dit volkomen normaal.

Wie kan zich bijvoorbeeld nu nog een leven voorstellen zonder smartphone?

Ook de industrie staat aan de rand van deze nieuwe ontwikkelingen en zal op termijn niet meer zonder kunnen.

Wat nu wellicht nog verre toekomst lijkt zal snel tot de normale werkwijze gaan behoren.

Mitsubishi Electric Factory Automation heeft al jaren bewezen om technologisch gezien tot de top te behoren. Vanaf het ontstaan van de afdeling Factory Automation heeft Mitsubishi Electric fors geïnvesteerd om de technologie van de producten en oplossingen op het hoogste niveau te houden.

Anz_the_IoT_approach_to_achieve.indd 1

Nieuwe productlijnen, functionaliteiten en oplossingen volgen elkaar snel op om te voldoen aan de vraag uit de markt, terwijl er al rekening gehouden wordt met toekomstige ontwikkelingen.

Het is dan ook niet voor niets dat al in 2015 e-F@actory van Mitsubishi Electric de prestigieuze Frost & Sullivan Technological Leadership Award heeft gewonnen. Deze award erkent Mitsubishi Electric’s e-F@ctory als leverancier van technologie op het gebied van “Industrial Internet of Things in Factory Automation”.

Neem contact met ons op en ontdek wat Mitsubishi voor u kan betekenen!

Meer informatie op eu3a.mitsubishielectric.com of per telefoon 0297 250 350.

08.07.16 11:19

Advertentie

4

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

ONDERZOEK – NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

‘HET MAG ALLEMAAL WEL Smart Industry, waarbij digitalisering en automatisering zorgen voor betere productie en hogere omzet en marges, is het toverwoord in de industrie. Zakelijk dienstverlener PwC heeft dit jaar onderzoek laten doen naar de staat van de Smart Industry wereldwijd. Michel Mulders van PwC concludeert: “We zijn er nog niet”.

De maakindustrie staat midden in een grote omslag. Technologische ontwikkelingen en de opkomst van het Internet of Things, waarbij gegevens van elk denkbaar object kunnen worden uitgelezen, gedeeld en geanalyseerd, maken het mogelijk het maximale uit het productieproces te halen. Sneller, beter, goedkoper. Maar hoever zijn bedrijven in deze nieuwe industriële revolutie? PwC onderzocht meer dan 2000 bedrijven in 9 sectoren van 26 verschillende landen, wat resulteerde in het rapport ‘Industry 4.0: Building the Digital Enterprise’. Daaruit blijkt onder meer dat bedrijven wereldwijd van plan zijn jaarlijks 907 miljard dollar te investeren in digitale toepassingen voor hun industrie. Tot aan het jaar 2020 is nog eens 40 procent van de bedrijven van plan om zelf grote stappen te zetten. De vooruitzichten zijn namelijk niets dan goed. Investeren in Smart Industry loont, zo blijkt uit hetzelfde rapport. Van de meest vooruitstrevende bedrijven die zijn onderzocht, wist een derde de omzet met meer dan 30 procent te verhogen en tegelijkertijd de kosten met meer dan 30 procent te verlagen.

Van de 2000 bedrijven die meededen aan het onderzoek kwamen er een

goede 100 uit Nederland. Michel Mulders, partner en Industry 4.0 leader bij PwC, is nog bezig de lokale cijfers te analyseren en om sectorcuts te maken, maar een eerste voorzichtige conclusie is wel te trekken: “Wereldwijd geeft zo’n 33 procent van de bedrijven aan dat ze zichzelf digitaal volwassen vinden.

In Nederland ligt dat percentage op 50 á 60 procent.” Maar tussen jezelf digitaal volwassen vinden en het ook daadwerkelijk zijn, kan nog weleens een verschil zitten, zo merkt ook Mulders op. “Wat we zien in de praktijk, is dat dit hoge percentage deels op grootspraak berust. Het lukt bedrijven soms niet de juiste bril op te zetten. Eentje waardoor ze kunnen zien waar ze nu echt staan op het gebied van Smart Industry en digitalisering. Als je niet precies weet waar je staat, weet je ook niet waar je moet beginnen.”

‘We zijn in Nederland heel goed bezig met de Smart Industry’ Mulders proeft bij veel Nederland-

se bedrijven toch nog wel wat koudwatervrees. Bedrijven die de eerste stap zetten, plukken daar de vruchten van. Het platforom voor productietechnologie FPT-VIMAG heeft genoeg voorbeelden uit de afgelopen weken beschikbaar. Nieuws over metaalbedrijven die investeren in 3D-printing, tot de ontwikkeling

van software om machines beter aan te sturen. Maar voor die eerste stap gezet wordt, moeten er volgens Mulders een aantal knelpunten overwonnen worden.

Ten eerste moeten bedrijven inves-

teren in kennis. “Veel ondernemingen hebben momenteel niet de knowhow in huis om een goede businesscase te maken die past bij de nieuwe industrie.” Ook is er een cultuuromslag nodig zodat er binnen het bedrijfsleven meer geëxperimenteerd kan worden. Mulders: “Je moet meer een cultuur creëren waarin pilots en proeftuinen de ruimte krijgen. Nederland heeft een levendige start-up scene. Bedrijven kunnen veel leren van start-ups en vice versa. Dat gaat verder dan het organiseren van wat netwerkborrels. Start-ups zijn juist in staat antwoorden te vinden op vragen die de nieuwe industrie opwerpt, terwijl bestaande bedrijven daar vaak moeite mee hebben.”

Die visie wordt gedeeld door Remco Janssen. Als oprichter van van Proudly Represents, een consultancy voor startups en hoofdredacteur van startup-blog Silicon Canals, werkt hij intensief met veel nieuwe startups: “Wat bedrijven niet kunnen, is razendsnel een oplossing verzinnen voor een veelvoorkomend probleem. Al doen ze dat wel, dan is het nog niet direct rendabel. Een startup met zo’n oplossing kan het aan meerdere klanten verkopen, waardoor het product niet alleen voordeliger wordt maar, door alle lessen geleerd bij andere klanten, ook snel veel beter wordt.”

Bedrijven wereldwijd zijn van plan jaarlijks 907 miljard euro te investeren in digitale toepassingen.

INDUSTRY 4.0

– De vierde revolutie is hier Verbeterde productie-efficiëntie en kwaliteit Versterking concurrentiepositie Grotere flexibiliteit in productie en levering Volledig geautomatiseerde fabrieken

1300

1400

1500

1600 Voor de eerste industriële revolutie

1700

Advertentie

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL – ONDERZOEK

WAT SNELLER GAAN’ Een goed voorbeeld hiervan is VIBES, een jonge Nederlandse startup die al in heel vroeg stadium ongewenste vibraties in complexe ontwerpen zoals auto’s kan ontdekken. Veelbelovend, vindt Janssen: “Zij hebben net een deal gesloten met BMW. Als een startup zoiets ontwikkelt, bespaart dat niet alleen kosten voor BMW maar het zorgt er ook voor dat de startup zich kan specialiseren in dat specifieke, enorm technische euvel. Dat lukt BMW nooit zelf, want dat is niet hun kerntaak.”

Maar los van het start-up denken

wil Mulders dat bedrijven zich niet teveel focussen op de technologie zelf: “Veel bedrijven focussen zich heel erg op de technologie zelf.

Terwijl het daar niet om gaat.

Het gaat om het creëren van een digitale cultuur in je bedrijf. En dat gebeurt alleen maar als de top zich ermee bemoeit. Die moeten geen genoegen nemen met kleine stapjes.” Mulders hoort vaak bij bedrijven de opmerking: ‘Ja, maar ik heb toch een app’. “Heel leuk natuurlijk, en dat werkt misschien prima aan de voorkant. Maar hoe werkt het aan de achterkant? Dit soort initiatieven komen dan niet van de grond omdat het doodloopt bij de supplychain.” Technologische innovatie begint niet bij een app, meent Mulders, maar bij een cultuurverandering in het hele bedrijf: “First movers in de industrie hebben dat door.”

Als goed voorbeeld van zo’n first mo-

Michels Mulders: “Het gaat om het creëren van een digitale cultuur binnen je bedrijf.”

De eerste industriële revolutie Water en stoom worden gebruikt voor mechanische productie .faciliteiten.

1800

De stoommachine

De tweede industriële revolutie

ver noemt Mulders General Electric. Het in 1892 opgerichte Amerikaanse technologieconglomeraat

Lopende banden

Electriciteit creëert werk en massaproductie.

gedraagt zich volgens Mulders bijna als een start-up: “Bijna alle mogelijkheden zijn zowel horizontaal als verticaal gepakt. Denk daarbij aan zaken als planbaar onderhoud en smart manufacturing. En die initiatieven waren nu eens niet afkomstig van een R&D-afdeling.

Nee, dit veranderproces is vanuit de top geleid.” In Nederland ziet Mulders goede ontwikkelingen bij machinefabrikant ASML: “Die zijn al heel ver om hun eigen ecosystemen met elkaar te verbinden. Het bedrijf heeft slimme netwerken verzameld om de eigen waardeketen te vergroten.” te wijzen op het feit dat er in Nederland ook genoeg bedrijven zijn die denken dat ze al een digitaliseringslag hebben gemaakt, maar in werkelijkheid niet zo goed weten hoe te beginnen. Staat die boodschap niet haaks op de positieve geluiden uit de Smart Industry, die aangeven dat we in Nederland vooroplopen? Mulders: “Die waarheden kunnen prima naast elkaar bestaan. We zijn in Nederland heel goed bezig. Maar het mag gerust wel wat sneller allemaal.”

Dennis de Vries

FEITEN Voor het rapport ‘Industry 4.0: Building the Digital Enterprise’ van PwC zijn 2000 bedrijven onderzocht, afkomstig uit 26 landen uit heel de wereld. Ruim een vijfde van de onderzochte bedrijven is afkomstig uit de maakindustrie. Momenteel is een derde van het aantal onderzochte bedrijven vergevorderd met de Smart Industryaanpak, in 2020 verwacht PwC dat het om ruim 70 procent van de bedrijven gaat.

Robotica

IT-systemen automatiseren en ontwikkelen productielijnen.

1900

2000

DRIE VRAGEN AAN BERT MAES

Europese marketingmanager Haas Automation.

Wat is een CNC-Machine precies?

“Een CNC-Machine (Computer Numerical Control-machine, red.) is een machine die is ingeregeld door een computer. Conventionele machines maken geen gebruik van computers: je werkt volledig analoog. Vroeger moest je metaal handmatig bewerken, nu kun je tegen een computer zeggen: ‘Doe die handeling’, en hij voert het foutloos uit. Het is sneller, goedkoper en veel meer accuraat.”

CNC-Machines bestaan al heel lang.

Wat zijn de laatste trends?

Maar Mulders’ onderzoek lijkt dus

De derde industriële revolutie

5

“Vooral op het gebied van communicatie gebeurt er veel. Het wordt steeds meer mogelijk om constant te monitoren hoe het met machines gaat. Dan krijg je de status door via een smartphone-app. Stel, je bent productieleider en een operator is bezig met de machine. Jij kan in de gaten houden of het allemaal goed gaat en waar het beter kan. Zo kun je de zaak optimaliseren.”

Wat is een mooi voorbeeld van een geslaagde CNC-machine?

“Nou, het mooie aan CNC-Machines is dat ze eigenlijk aan alles dat jij dagelijks gebruikt meewerken.

Bijna alles is een of twee stappen van zo’n machine verwijdert: auto-onderdelen, medische apparatuur, zelfs de kleren die je aan hebt - die worden gemaakt door een textielmachine. De metalen componenten van die textielmachine zijn gemaakt door een CNC-machine.

Een frisdrankfles bestaat uit kunststofkorrels gespoten in een mal.

Die mal is weer gemaakt door een…

CNC-Machine. Zo’n machine is verweven in de samenleving, zonder dat je het door hebt.”

De vierde industriële revolutie

Industry 4.0

IoT en cloud technology automatiseren complexe vraagstukken.

Heden

Advertentie

6

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

TOEKOMST – NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

DE ROBOT ALS SUPERCHIRURG Binnenkort word je geopereerd door een robot. Dat stelt Maarten Steinbuch, hoogleraar aan de TU in Eindhoven. “Een robot is eigenlijk een superchirurg.”

De stap naar robots die je huis helpen

te bedienen is dan gauw gemaakt, en, aldus Ter Braak, “zeker niet ondenkbaar”. Volgens Steinbuch zullen deze in eerste instantie echter niet zo bewegelijk zijn. “Ze kunnen vooral praten en leren, maar fysiek bewegen – dat is andere koek.” De hoogleraar geeft als voorbeeld de huidige zorgrobots: kleine, grappig ogende machines die op een soort Siriachtige wijze met je communiceren.

In ‘Ik Ben Alice’, een documentaire van Sander Burger, zagen we al wat voor een positief effect deze robots kunnen hebben: ze maken het leven van de soms geïsoleerde bejaarde een stuk leuker door basale vragen over familie en vrienden te stellen of ze te herinneren aan oefeningen of het slikken van pillen. “Ze zijn enorm handig in het activeren van bejaarden. Ze gaan de vereenzaming tegen.”

Door de opkomst van de Smart Indus-

try, is de vraag naar slimme robots enorm toegenomen. De cijfers zijn indrukwekkend. Volgens de International Federation of Robotics (IFR), een club die zich bezighoudt met de toekomst van robotica, zal het aantal robots in de industrie in 2018 oplopen tot 1,8 miljoen stuks. Consultancybureau The Boston Consulting Group heeft zelfs berekend dat tot 2025 het aantal geïnstalleerde robots stijgt met zo’n 10% per jaar, tot een totaal van 4 miljoen stuks.

Vooral in de automotive-sector is de toepassing van robots enorm gestegen. “Lasrobots zijn daar een goed voorbeeld van. Die zijn programmeerbaar en kunnen daardoor heel specifieke opdrachten uitvoeren”, zegt Maarten Steinbuch, hoogleraar aan de TU Eindhoven en vorig jaar nog onderscheiden met de KIVI Academic Society Award, vanwege de manier waarop hij verbinding weet te leggen tussen wetenschap en maatschappij.

Volgens Steinbuch is ons land voor-

loper op het gebied medische robots: wij krijgen het door jarenlange industriële activiteiten en kennis bij de verschillende technische universiteiten voor elkaar robots te maken die bepaalde operaties beter kunnen uitvoeren dan chirurgen.

Steinbuch noemt een ingreep waarbij een minimale hoeveelheid vloeistof in de vaatjes van een netvlies wordt geïnjecteerd als ultiem voorbeeld. Eventuele blindheid wordt

Volgens de IFR zal het aantal robots in de industrie in 2018 oplopen tot 1,8 miljoen stuks.

daarmee voorkomen. “Dat dit nu kan met robots, dat is toch fantastisch? Daar ligt echt een enorm potentieel. We creëren als het ware superchirurgen.” Ontwikkeld aan de Technische Universiteit in Eindhoven, zal komende zomer in Oxford voor het eerst deze ‘oogchirurgierobot’ in de praktijk worden gebracht. Steinbuch voorspelt een grote toekomst voor deze vorm van ‘microchirurgie’.

Maar niet alleen in de zorg ziet Steinbuch kansen. De gehele Nederlandse maakindustrie profiteert van onze ervaring op het gebied van robotica. “Werktuigbouw, elektrotechniek, natuurkunde en ook software: wij kunnen als geen ander vakgebieden bij elkaar brengen”, aldus de hoogleraar. “Ze komen vanuit

India kijken hoe wij onze varkensindustrie hebben geautomatiseerd. Dat zegt eigenlijk genoeg.”

Steinbuch roemt de kracht en

creativiteit van de Nederlandse maakindustrie. Die is nodig, want in andere delen van de wereld lijkt de productie van robots tot ongekende hoogtes te stijgen. De verwachting is dat over twee jaar China liefst een derde van de totale robotproductie op zich zal nemen, terwijl ZuidKorea al een enorme robotdichtheid heeft: gemiddeld genomen worden er 478 robots gebruikt per 10.000 medewerkers.

Ter vergelijking: in Nederland gebruiken we iets meer dan 100 robots per 10.000 medewerkers.

Maar hoe is het eigenlijk thuis?

Collaboratieve Robotarmen

Wanneer kunnen we zelf een robot verwachten? Zuid-Koreaans elektronicagigant Samsung heeft becijferd dat in 2020 ons hele huis verbonden zal zijn met het internet. Het merk investeert de komende vier jaar liefst 1,2 miljard in de ontwikkeling van slimme apparatuur. Zo heeft het al een slimme robotstofzuiger en introduceerde het in september SleepSense, een platte schijf die door sensoren bijvoorbeeld weet wanneer je slaapt en daar naar handelt – het zet de tv of lamp uit en de airconditioning op een lager pitje, om maar wat te noemen. “Slimme apparatuur zorgt er onder meer voor dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen, ze blijven langer onafhankelijk”, stelt Anne ter Braak, woordvoerder van de fabrikant. “De voordelen kunnen we niet negeren.”

met de snelste terugverdientijd in de industrie > Eenvoudige Programmering > Snelle Installatie > Flexibel Inzetbaar > Collaboratief en Veilig > Snelste Terugverdientijd in de Industrie Verhoog productiviteit en waarde met een collaboratieve robotarm van Universal Robots. Met een gemiddelde terugverdientijd van slechts 195 dagen bieden wij het snelste rendement op investeringen in de industrie.

Bezoek onze website voor diverse toepassingen en ontdek hoe een Universal Robot zichzelf terugverdient. www.universal-robots.com/nl/

Voor meer informatie neem contact op met onze Benelux partner Gibas Automation: www.gibas.nl

Maar, zo zegt de hoogleraar, echt functioneel zijn ze nog niet. “Ze kunnen nog geen pak melk uit de koelkast halen.” De interactie is er, maar de bewegelijkheid nog niet – het is simpelweg nog te ingewikkeld om een bewegende ‘servicerobot’ te maken die ook echt kan tillen. De kleine Alice uit de film van Burger zit alleen maar op de bank en komt er niet meer vanaf. Wel gaat dit soort relatief eenvoudige robots de komende vijf jaar een stuk goedkoper worden, betoogt de professor.

“Daarna komen er vanzelf robots die de domotica uit de muren halen.

Alles dat nu geautomatiseerd is, wordt dan in de robot gestopt. Hij doet de gordijnen automatisch dicht, regelt je verwarming en loopt met je mee de kamer in. Zoiets. Dan wordt het echt spannend. Dat we een soort van persoonlijke butler krijgen.”

Ger de Gram

VSE INDUSTRIAL AUTOMATION UW BS-FILTER VOOR HOOGCOMPLEXE PROJECTEN

VSE HOUDT HET OVERZICHT EN HOUDT HET SIMPEL. VOOR U. ALS HET GAAT OM: •

MOTION CONTROL

•

INDUSTRIËLE AUTOMATISERING

•

HYGIËNISCH ONTWERP

•

ROBOT-INTEGRATIE

•

SERVICE & ONDERHOUD

VSE Industrial Automation is een nieuwsgierige club specialisten.

‘Waarom’ is voor ons - en wij denken ook voor u - de vraag waar alles mee begint.

Complete Solutions Multi-touch Panels

WOTS, Jaarbeurs Utrecht

04.10. - 07.10.2016 standnummer 11E038

C o nt r

ol - &

I/O S

ystem

powered by

www.sigmacontrol.eu

s

Advertentie

8

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

PROFIEL – NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

‘SMART INDUSTRY VEREIST INNOVATIE, GELD, MAAR VOORAL MEER DURF’ Out of business gaan, dat is precies waar Ineke Dezentjé Hamming–Bluemink, voorzitter van ondernemersvereniging FME, voor wil waken. Voorheen zat ze namens de VVD in de Tweede Kamer waar ze zich onder meer bezighield met financiën, verkeer en waterstaat en onderwijs. Ervaring die van pas komt nu ze door minister Henk Kamp is gevraagd het team voor te zitten dat de Smart Industry in Nederland van de grond moet krijgen.

Na de stoommachine, de lopende band en de montagerobot zitten we volgens economen nu midden in de vierde industriële revolutie. Deze revolutie neemt geen decennia om te groeien, het roer gaat in enkele jaren volledig om. Tenminste, als het aan Ineke Dezentjé Hamming– Bluemink ligt. Zij is voorzitter van team Smart Industry, een actiegroep die de revolutie binnen de Nederlandse industrie stimuleert. Naast FME doen TNO, het ministerie van Economische Zaken, VNONCW, Kamer van Koophandel en Nederland ICT mee. Met Dezentjé aan het hoofd is het team nu een jaar onderweg om bedrijfsleven en politiek wakker te schudden en aan te sporen om de zaken anders aan te pakken. Er worden fieldlabs opgericht en er wordt samengewerkt met universiteiten en start-ups om de Nederlandse maakindustrie te moderniseren. Of zoals Dezentjé zelf met veel gevoel voor dramatiek over Nederlandse bedrijven zegt: “In je comfortzone is out of business.”

Bedrijven kunnen inzetten op Smart Industry, of de deuren sluiten zegt u.

Hoe zorgt u dat het eerste gebeurt?

“We willen de maakindustrie vooral moderniseren, met ICT als grote drijfveer. VDL Nedcar is een mooi voorbeeld van een bedrijf dat daar al mee bezig is binnen Nederland. In de autofabriek in het Limburgse Born worden in opdracht van BMW de Mini’s gemaakt. De productielijn is zo ingericht dat er op elk gewenst moment meerdere modellen of losse uitvoeringen tegelijk gemaakt kunnen worden.

Tegenwoordig wil niemand meer alleen kunnen kiezen voor een zwarte Ford T. We willen ook niet een half jaar wachten op onze auto, omdat er

toevallig geen rode in de showroom staat. Wat BMW in Nederland doet is Smart Industry.

Maatwerk produceren tegen een prijs van massaproductie.”

‘We horen vaak dat bedrijven wel proberen te innoveren, maar dat gebeurt dan op vrijdagmiddag, als het even rustig is’ Maar dat is slechts een deel van het verhaal. Jullie zijn ook bezig met het opzetten van zogenaamde Fieldlabs.

Wat gebeurt daar?

“Er zijn momenteel inderdaad tien Fieldlabs, die wij door het hele land opzetten. Wetenschappers werken daar samen met start-ups en grote ondernemingen aan praktische toepassingen. In het nieuwe Fieldlab Campione in Gilze Rijen wordt bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar zogeheten condition-based onderhoud aan apparatuur in de chemische- en voedingsindustrie: volledig voorspelbaar onderhoud, zodat het nooit onnodig veel, maar ook nooit te laat wordt gepleegd. Een ander Nederlands Fieldlab, genaamd Smart Connected Supplier Network, doet onderzoek naar de voordelen van uitwisseling van data tussen verschillende branches. Grote

high-tech bedrijven als ASML, Thales en Philips Healthcare werken daaraan mee. Dit onderzoek naar veilige, efficiënte uitwisseling van data tussen industriële partners kan tot wel 20 procent schelen in kosten en fouten tijdens productie en transport.”

Maar uiteindelijk moet de innovatie bij de bedrijven zelf vandaan komen.

Waarom zijn ze niet in staat dit zelf uit te vogelen?

“We horen vaak genoeg dat bedrijven wel proberen te innoveren binnen hun productgroep, maar dat gebeurt dan op vrijdagmiddag, als het even rustig is. Zo werkt het natuurlijk niet. Veel bedrijven zijn duidelijk zoekende. Ze kunnen bij ons bijvoorbeeld een innovatiescan laten doen, om te zien hoe innovatief ze werken. Je moet je hele businessmodel laten doorlichten.

Zo voorkom je dat je grote kansen laat liggen. Wanneer digitalisatie in de productieketen toeneemt, worden er bijvoorbeeld veel data verzameld. We kijken met bedrijven mee wat zij met die big data kunnen. Wat zijn de mogelijkheden en hoe zetten ze de data in om bijvoorbeeld de service te verbeteren?”

Automatisering kan kosten drukken.

Maar op de korte termijn kan het ook verlies van banen tot gevolg hebben. Deloitte rekende in een recent onderzoek uit dat er de komende jaren wereldwijd 2 tot 3 miljoen banen verdwijnen door automatisering. Zien jullie eenzelfde keerzijde van de medaille?

“Ik zie het niet zo somber in.

Als we 40 procent van de bedrijven in Nederland meekrijgen, zal dat Nederland een groei van 1 procent BBP opleveren. Als wij daarin

slagen en meer efficiëntie en automatisering brengen, blijft Nederland economisch gezien juist aan kop. Automatisering schept ook banen, vooral in de technologiesector. Op die manier breng je werk naar Nederland.”

‘We zitten in een revolutie, we moeten elkaar helpen. Het belangrijkste is uiteindelijk dat we exportkampioen worden. Dat kunnen we’ De consument krijgt straks maatwerk, er komen meer banen en het bedrijfsleven ziet innovatie als een standaard onderdeel van zijn werk. Wanneer is de revolutie wat u betreft geslaagd?

“Uiteindelijk gaat het mij erom dat iedereen gaat innoveren. Niet alleen bedrijven, ook de bonden en de politiek. Ik wil een ministerieel topteam dat zich richt op de digitalisering. Een team dat bijvoorbeeld ook snel en duidelijk regels kan aanpassen aan de veranderende wereld. Zo was ik laatst bij een start-up die een drone heeft ontwikkeld om precies te kunnen zien hoe de akkers bewaterd moeten worden.

Fantastisch, maar het apparaat is zo’n 6 meter groot. Dat komt niet door de regels heen en mag de

lucht niet in. Ook op het gebied van beveiliging is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid.

De Marine had als oertaak de handelsroutes van de koopvaardij beschermen. Nu lopen handelsroutes digitaal; er is nog steeds een taak van de overheid om die te beschermen. De vijand komt tegenwoordig uit het stopcontact.”

De kost gaat ook hier voor de baat uit?

“Ja, want ik wil niet alleen dat ze gaan samenwerken met de industrie, maar ook dat ze geld gaan vrijmaken om de actieagenda Smart Industry te voltooien en bij te blijven bij het buitenland. Daar hebben we zo’n 200 miljoen per jaar voor nodig. Er zullen dus keuzes gemaakt moeten worden in de politiek, aan mij de taak ze te overtuigen van de noodzaak van deze ontwikkeling. Ik heb de afgelopen jaren geleerd om niet tegen de overheid aan te schoppen. We zitten midden in een revolutie, de overheid weet ook niet alles. We moeten elkaar helpen. Het belangrijkste is uiteindelijk dat we exportkampioen worden. Dat kunnen we.”

Dennis de Vries

FEITEN Het team Smart Industry bestaat uit 14 leiders uit hightech industrie, ICT, logistiek, dienstverlening en de creatieve sector, variërend van CEO’s van Thales of machinebouwers NTS tot professoren van TU Delft en Eindhoven. Het team heeft een actieagenda, waarin plannen gemaakt worden om bestaande kennis te verzilveren, innovatie te versnellen in Fieldlabs en het fundament van de maakindustrie te versterken.

Advertentie

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

Foto: FME

DRIE VRAGEN AAN CONSTANTIJN TSIRIS

General manager regio Benelux van Emerson Process Management.

Waarom wordt de opkomst van de Smart Industry ook wel de Vierde Industriële Revolutie genoemd? ”Smart Industry zorgt ervoor dat we op een heel andere manier gebruik gaan maken van data, internet en interconnectiviteit. Het biedt kansen om van proceskritisch veel breder naar bedrijfskritisch te gaan kijken. En daarom gaat Smart Industry een fundamentele verandering teweeg brengen in hoe de industrie er over pakweg tien, vijftien jaar uit zal zien. Het biedt kansen om productieprocessen aan te passen om meer te produceren, met minder fouten en meer servicegericht. Dat verandert niet alleen complete bedrijfsstructuren, maar bespaart op termijn ook nog eens enorm veel geld. Kortom, een industriële revolutie.”

Wat zijn de grootste voordelen voor de (maak)industrie?

“In Nederland en België ligt het grootste voordeel momenteel op reliability, de betrouwbaarheid van fabrieksonderdelen. Vroeger werden alleen de belangrijkste, bedrijfskritische assets gemeten, en meestal periodiek. Nu kunnen we dankzij slimme sensoren die data realtime binnenhalen, waardoor er bij afwijkingen direct geschakeld kan worden. Maar het gaat veel verder dan dat: ook minder kritieke zaken, denk aan een gemiddelde koelwaterpomp, worden continu in de gaten gehouden. Dat gebeurde in het verleden vaak niet, wat op termijn voor problemen kon zorgen.

Nu komt er data van zo’n beetje alle onderdelen binnen op 1 dashboard, waar een expert er een grondige analyse op los kan laten.”

Is de industrie wel klaar voor zulke grote veranderingen?

“Je hebt altijd early adopters, maar de maakindustrie is best conservatief. Het idee dat je je data moet delen via het grote boze internet, daar is nog niet iedereen klaar voor. Maar de nieuwe generatie engineers en plant managers groeit nu op met het Internet of Things (IoT). Het is dus een kwestie van tijd: IoT heeft de toekomst.”

Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink: “Er zullen keuzes moeten worden gemaakt in de politiek, aan mij de taak ze te overtuigen van de noodzaak van deze ontwikkeling.”

9

Advertentie

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

10 NIEUWS – NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

Smart Industry en Industry 4.0 zijn mooie termen waar veel over valt te vertellen, maar: hoe ziet dat er nou precies uit? Antwoord op die vraag is te vinden op de World of Technology and Science (WOTS), die van 4 tot en met 7 oktober gehouden wordt in de Jaarbeurs in Utrecht. “Om de Smart Industry echt tot leven te brengen, moet je het zelf ervaren”, aldus Paul Petersen.

Hij is directeur van federatie voor technologiebranches FHI en medeorganisator van de WOTS. “Geen filmpje, presentatie of instructie kan op tegen een concrete demonstratie in een fabriek of op een beursvloer.”

WOTS bestaat uit vier verschillende onderdelen, met een focus op automatisering, elektronica, laboratoria en aandrijvingen.

Om de bezoeker bij de hand te nemen hebben fabrikanten een route uitgestippeld langs de meest belangrijke ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld veiligheid. “Onderwerpen variëren van een risicobeoordeling aan een robotapplicatie tot veiligheidsschermen en de modulaire opbouw van veiligheidsschakelaars”, legt Petersen uit. En dat

Wat is er te zien op WOTS?

is volgens hem niet alleen droge kost.

“Sommige fabrikanten hebben daarvoor een ludieke aanpak. Zo maakt fabrikant Turck de actuele principes rond interoperabiliteit, modulariteit, decentralisatie, service oriëntatie en virtualisatie inzichtelijk door een demonstratie vier-op-een-rij.”

ENDRESS+HAUSER OP DE WOTS

Naast het tastbaar maken van nieuwe con-

cepten, is er ook ruimte voor het overdragen van kennis door seminars. Petersen: “Zo krijgen we van Arnold Stokking van TNO een lezing over hun Smart Industry Fieldlabs waarin geëxperimenteerd wordt met de Digital Factory en Smart Dairy Farming. Evelien Bras van Thales Nederland gaat dieper in op Extended Product Life Cycle Management en cyber security.”

Uit Duitsland komt Pia Gausemeier van Miele, die laat zien hoe in Duitse fabrieken een reeks aan projecten is opgezet en wordt uitgevoerd. Petersen: “Dit is een prachtig industrieel voorbeeld van simpele verbeterstappen tot krachtige modellen voor het benutten van volledige connectiviteit. Daarbij is het ook een goede kans om Gausemeier te horen spreken.”

Rob Hommersen, CEO Endress+Hauser.

Endress+Hauser is marktleider op het gebied van slimme meetinstrumentatie en services voor de industrie. Alles wordt in eigen huis ontwikkeld en geproduceerd. De Nederlandse vestiging van het Zwitsers familiebedrijf mag volgens CEO Rob Hommersen niet ontbreken op de WOTS. Wat is er op de WOTS allemaal te zien bij Endress+Hauser?

Hommersen: “Dat is een hele waslijst.

We laten de bezoekers kennismaken met ons bedrijf in de volle breedte. We hebben een aantal eigen ontwikkelingen die gelijktijdig uit productie komen. Die kunnen we mooi voor het eerst tonen op de beurs.”

STARTERS BIJ BOSCH REXROTH

Aan welke producten moeten we dan denken?

Bosch Rexroth is een grote naam in aandrijf- en besturingstechniek en is prominent aanwezig op de WOTS. Marketing director Erik Snoeijen legt uit wat er te verwachten valt: “We willen de mogelijkheden tastbaar maken en hebben dus een geautomatiseerde assemblagelijn op de stand, waarmee enkele stuks te produceren zijn.” Sleutelwoord bij hun nieuwe ontwikkelingen is volgens Snoeijen de ‘sensortechnologie’.

Maar Bosch Rexroth staat er ook met een ander doel. “We willen nadrukkelijk studenten voor ons winnen. We merken dat de opleidingen een gat laten vallen. We willen ons meer direct op studenten richten zodat die bij ons komen werken”, laat Snoeijen weten. Het initiatief om een hackathon te organiseren op het Development Paviljoen, door Bosch ondersteund, sluit daar mooi bij aan. Studenten worden daarbij uitgedaagd om met bestaande hardware nieuwe toepassingen te bedenken voor een ‘smart home’.

YOUNG PROFESSIONAL AWARD BIJ FEDA-LOUNGE De Federatie Aandrijftechniek is een van de twee organisatoren

van de WOTS en pakt uit met hun eigen huiskamer waar ze ruimte bieden aan de toekomst van de aandrijftechnologie.

Speciaal daarvoor is ruimte ingericht voor geselecteerde studentenprojecten. Jeroen Jongeling van FEDA: “We willen ook vooral studenten van het HBO interesseren in de industrie.

Daarom zijn er verschillende teams gemaakt van studenten uit de mechatronica en industriële automatisering, afkomstig van de Hogescholen Fontys, Saxion, Hogeschool Utrecht en de Haagse Hogeschool Delft. De beste projecten die daaruit voort zijn gekomen, worden gepresenteerd in de lounge.” Uiteindelijk kiest een jury een winnaar, die de lounge verlaat met de Young Professional Award op zak. FEDA zet zich ook op andere manieren in om jongeren te binden aan de industrie. Jongeling: “We presenteren op de WOTS ook een serie publicaties die gebruikt kunnen worden in de onderwijspraktijk. Op die manier zorgen we dat het onderwijs altijd beschikt over de actuele kennis.” Maar uiteindelijk is de lounge ook vooral geschikt om nieuwe contacten op te doen of bestaande te onderhouden.

“Onze lounge is echt een ontmoetingsplek”, aldus Jongeling.

“Het is lekker ongedwongen, gastvrijheid staat voorop.”

Terwijl er gehamerd wordt op de ontwikkeling van Smart Industry, valt ook de term ‘IoT’ vaker en vaker. KPN, Vodafone en T-Mobile zetten in Nederland netwerken die speciaal geschikt zijn voor het Internet of Things.

Welke varianten zijn er?

NIEUWE SMAAK NETWERK DIENT ZICH AAN

KPN werkt al sinds 2015 aan zijn LoRa, een wifi-variant die over grote afstand kleine beetje data kan overbrengen. Zowel T-Mobile als Vodafone zetten in op Narrow-

“Denk daarbij aan nieuwe lijnen drukmeters, levelswitches en een nieuwe, veel betere flowmeter voor stoom die onder andere als kwaliteitsindicatie een signaal afgeeft als er natte stoom wordt gemeten.

Stoom meten is energie meten. En in de industrie levert elke verbetering in het energieverbruik meteen geld op.”

Welke trend wordt belangrijk op de WOTS? “Mijn mening is dat de Industry 4.0 en de opkomst van het Internet of Things de belangrijkste trends zijn van de huidige tijd. Door de nieuwe ontwikkelingen groeit het aantal mogelijkheden exponentieel. Zaken die we voorheen niet wisten te bedenken, worden nu ineens mogelijk. “ Gaat u zelf nog een kijkje nemen op de beursvloer?

“Jazeker, ik zit op de stand voor onze relaties maar er zijn, zeker in de World of Automation, weinig stands waar ik niet langs zal gaan. In deze tijd van Industry 4.0 moet je je blijven oriënteren, want de ontwikkelingen gaan razendsnel.”

band IoT (NB-IoT). Dit netwerk kan, anders dan LoRa, gebruik maken van bestaande 4G-zendmasten wat de uitrol een stuk gemakkelijker moet maken.

Knelpunt is echter dat er nog geen apparaten beschikbaar zijn die gebruik kunnen maken van NB-IoT.”

Wanneer kunnen we er gebruik van maken?

Ook T-Mobile doet verschillende proeven, zoals een sensor die informatie over vrije parkeerplekken verstuurt.

Jongeneel: “NB-IoT biedt beter bereik binnenshuis en kan meer en sneller data overdragen. Veel bedrijven zien daarin weer kansen voor nieuwe business.”

T-Mobile en Vodafone onthulden de plannen enkele maanden terug. “We willen het netwerk ergens midden volgend jaar commercieel lanceren”, zegt Jan Jongeneel, hoofd consumentendiensten van Vodafone.

“We doen momenteel verschillende trials.

Welke toepassingen zijn zoal mogelijk?

Advertentie

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL – TREND 11

Foto: Oceanz

Foto: Oceanz

De 3D-print markt was in 2015 in Nederland goed voor 45 miljoen euro omzet.

‘VOOR DE HAVEN IS HET IDEAAL OM SCHEEPSONDERDELEN TE 3D-PRINTEN’ Nederlandse bedrijven zijn wereldwijd een begrijp op het gebied van 3D-printen. Toch mag Nederland zich nog geen 3D-printland noemen, meent Sylvia Roelofs.

Vooral op industrieel niveau heeft de branche volgens haar nog wat stappen te maken.

“Nederland heeft twee decennia

terug de maakindustrie verloren aan de lagelonenlanden. Het ambachtelijke vakmanschap dat 3D-printen mogelijk maakt, geeft ons de kans dat weer terug te krijgen. 3D-technologie biedt maatwerk, maar dan veel sneller.”

Aan het woord is Sylvia Roelofs, voorzitter van 3Din, een platform voor de 3D-printindustrie.

Volgens Roelofs is 3D-printen

precies iets waar de industrie op zit te wachten. “Een bedrijf als Siemens kijkt naar het printen van onderdelen. Het zou ideaal zijn als je wasmachine stuk is en de monteur die langs komt kan het onderdeel dat stuk is achterin zijn auto meteen uitprinten.” Ook op grotere schaal wordt daar volgens haar naar gekeken: “Voor de haven van Rotterdam is het ideaal als ze ter plekke scheepsonderdelen

‘We hebben er belang bij de maakindustrie weer volop naar Nederland te halen’ kunnen printen. Dat maakt ze veel aantrekkelijker voor scheepvaarders.” De voordelen zijn volgens Roelofs legio. Onderdelen hoeven niet op voorraad gehouden worden, terwijl ze toch vrijwel direct beschikbaar zijn.

Maar hoewel dit technologisch al mogelijk is, zijn er een aantal hobbels op de weg. Regelgeving is er één van. Roelofs: “Elk onderdeel in een wasmachine moet gecertificeerd zijn en aan bepaalde eisen voldoen. Die certificering is er nog niet voor producten uit de 3D-printers. Dat betekent dat verzekeringsmaatschappijen ze niet verzekeren, waardoor het risico voor bedrijven te groot is.”

Het dichten van het gat tussen de technologische vooruitgang en de

regelgeving is bij uitstek een taak voor 3Din, meent Roelofs: “We hebben nu met het certificeringsinstituut Dekra in Arnhem de afspraak dat als er een verzoek komt voor certificering, dat zij er naar gaan kijken. We hebben ook een verzekeraar bereid gevonden die daar vervolgens een polis voor maakt. Zo kunnen we praktische oplossingen vinden buiten de politiek om.”

‘Die eerste printers worden nu vervangen voor professionelere modellen van 10.000 euro per stuk’ 3D-printen is nog niet zo ingeburgerd in Nederland als Roelofs graag zou willen. Omringende landen lijken daar een voorsprong mee te hebben. “In Engeland moet elke basis-

school een 3D-printer hebben. Om de kinderen al op vroege leeftijd om te laten gaan met technologie en software. In België lopen ze ver voor met het printen van protheses.

En in Italië maakt de auto-industrie veel gebruik van 3D-printers.”

Voor het zware industriële 3D-print-

werk zijn er volgens Roelofs ook prima Nederlandse opties beschikbaar. Ze wijst op het Eindhovense bedrijf Additive Industries, een start-up die industriële 3D-printers maakt ter grootte van zeecontainers, voor het maken van metalen constructies en onderdelen. Daan Kersten, CEO van Additive Industries, geeft aan dat zijn MetalFab1 printer uniek in de wereld is. “Het is de eerste industriële 3D-printer die serieproductie mogelijk maakt.

Hij werkt tien keer sneller dan de printers die voor prototyping gemaakt worden.” Ook kan de printer, door verschillende bouwkamers, snel wisselen tussen verschillende materialen of opdrachten. Dat slaat aan. “We zijn in 2012 begonnen, door eerst te praten met ervaren gebruikers van 3D-printers. Op basis daarvan zijn we gaan ontwikkelen.

Al snel sloten we een overeenkomst met Airbus, voor vliegtuigonder-

delen. De laatste klant is een grote partij in auto-onderdelen.”

Roelofs merkt dat de maakindustrie langzaamaan warmloopt voor 3D-printen als productiemiddel.

“Wat je dan ziet gebeuren is dat er eerst een consumentenprinter wordt aangeschaft, om mee te experimenteren. Maar inmiddels zitten we net na de experimenteerfase en wordt er flink opgeschaald. Die eerste printers worden nu vervangen voor professionelere modellen van 10.000 euro per stuk.”

De 3D-print markt was in 2015 in

Nederland goed voor 45 miljoen euro omzet. Hoe de zaken ervoor staan in 2016, durft Roelofs nog niet te zeggen. Maar succesverhalen als die van Additive Industries dragen bij aan een verdere groei van een markt die de Nederlandse maakindustrie een stevige duw in de rug kan geven. Roelofs: “In Nederland zijn we vooral goed in de dienstverlening, maar je hebt altijd sectoren nodig die waarde creëren in die diensten. Als je dat niet hebt, valt de basis weg. Daarom hebben we er belang bij de maakindustrie weer volop naar Nederland te halen.”

Dennis de Vries

Advertentie

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

12 INSPIRATIE – NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

NEDERLAND STAAT BOL VAN DE HIGHTECH en op die manier altijd verbonden met de buitenwereld.” Zo is TNO-ESI dit jaar een samenwerkingsverband aangegaan met het Duitse Fraunhofer Instituut voor Experimentele Software Engineering. “Voor sommige zaken zijn we als Nederland een maatje te klein. Maar we hebben een goede klik met Duitsland. Nederland en Duitsland zijn nog altijd grote handelspartners en de politiek is daar wat meer betrokken bij de ontwikkeling van de Smart Industry.”

Moderne auto’s zijn rijdende supercomputers en machines in fabrieken onderhouden contact met elkaar in geavanceerde netwerken. Deze onzichtbare logica in machines, die de slimheid van deze apparaten bepaalt, noem je embedded systems. “Door op dit vlak te innoveren bouwen we aan een sterke economie.”

TNO steekt veel energie in het stimuleren van de ontwikkeling van de slimme embedded systems in machines. Daar komen veel nieuwe toepassingen uit voort, maar een goede beveiliging staat bovenaan de agenda, aldus Arnold Stokking. Hij brengt als managing director van TNO Embedded Systems Innovation (ESI) de industrie en academici samen om de ontwikkeling in Nederland te stimuleren. “Als je wilt dat een robot veilig is, dan zet je er een kooi omheen”, legt hij uit. “Een embedded system moet op zijn beurt beveiligd zijn om afluisterpraktijken te voorkomen.”

Daarnaast is het belangrijk dat syste-

Arnold Stokking: “Goede beveiliging staat bovenaan de agenda.”

richt is intellectueel eigendom. In de Smart Industry lijkt geen ruimte voor een businessmodel met een geheim recept. Stokking: “Meedoen met de Smart Industry betekent dat apparaten en machines gegevens uitwisselen. De vraag: ‘van wie zijn de gegevens’ wordt daarmee een stuk ingewikkelder.”

Volgens Stokking hebben sommige bedrijven al goede antwoorden gevonden op de vragen over beveiliging, standaardisatie en intellectueel eigendom. “De Nederlandse Embedded Systems zijn van wereldklasse.” Een goed voorbeeld is volgens hem de ijzerfabriek van 247TailorSteel in Varsseveld. Zij laten hun digitale medewerker Sophia alle offertes opstellen en de productielijn is zo ingericht dat enkele stuks net zo makkelijk

MC2016-007

men dezelfde taal met elkaar spreken. Audi en Volkswagen zullen elk hun eigen systeem ontwikkelen om zelfrijdende auto’s te maken, maar op de snelweg wil je wel dat die auto’s elkaar herkennen en begrijpen. Dat deel van de communicatie moet gestandaardiseerd verlopen.

Een derde punt waar TNO zich op

Ondanks de initiatieven in Drachten

te maken zijn als massaproductie.

Grootschaliger, maar zeker niet minder slim, is de scheerapparatenfabriek van Philips in Drachten. Stokking: “Door slimme technieken kunnen er veel verschillende modellen aan de lopende band gemaakt worden, en is het eenvoudig om nieuwe modellen rechtstreeks vanuit de laboratoria in de productielijn te voeren.” Philips is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de Nederlandse Smart Industry, laat woordvoerder Steve Klink weten: “In Drachten doen we samen met universiteiten en andere bedrijven onderzoek naar de meest efficiënte productiemethodes.”

Nederland staat volgens Stokking echter niet op zichzelf in deze ontwikkeling. “We zijn een exportland,

en Varsseveld lopen we in Nederland volgens Stokking wat achter op het prioriteit geven aan innovatie. TNO-onderzoek wijst uit dat elke euro die je in R&D investeert, dubbel terugkomt. “Ik denk dat die schatting nog heel voorzichtig is. Als je niet innoveert moet je uiteindelijk op prijs concurreren. Wel innoveren betekent dat je nieuwe producten kunt maken, en bouwt aan een sterke economie.

Die kant moeten we op.”

Dennis de Vries

FEITEN Het Embedded Systems Institute is in 2002 opgericht en als speciale onderzoeksgroep sinds januari 2013 onderdeel van TNO. Founding partners zijn ASML, NXP, Philips en Thales, samen met de TU van Delft en Eindhoven. Arnold Stokking is afkomstig van Philips, en sinds 2010 managing director van TNO.

BESTURINGSTECHNIEK PROCESOPTIMALISATIE RISICOBEOORDELING AANDRIJFTECHNIEK CE-MARKERING

Products - services - solutions Verbeter uw productie-, logistieke en onderhoudsprocessen met Endress+Hauser.

De perfecte combinatie van topkwaliteit instrumentatie én onze expertise in projectmanagement, fieldbusengineering, systeemintegratie, service en training helpen u de productiviteit te verbeteren en de kosten te verlagen.

Onze oplossingen maken we voor u op maat, zodat u ervan bent verzekerd dat elk stukje van de puzzel precies past. www.nl.endress.com Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel: (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

MACHINEVEILIGHEID VIRTUAL REALITY

Uw partner in industriële automatiseringsoplossingen Pilz Nederland | 0347-320477 | info@pilz.nl | www.pilz.nl

DRIE VRAGEN AAN STEFAAN POPPE

Managing director van Gibas Automation.

Wat is een collaboratieve robot precies? ”Een ‘cobot’ is een robot die in dezelfde ruimte, zonder hekwerken en andere veiligheidssystemen, met een operator (degene die het apparaat bedient, red.) kan samenwerken. Belangrijk daarbij is ook dat hij gebruiksvriendelijk is. Dat laatste wordt veel vergeten.

Zelfs iemand die geen verstand van techniek heeft, moet een ’cobot’ kunnen bedienen.”

Wat is het voordeel van een cobot ten opzichte van een volautomatische robot?

“Een volwaardige autonome robot moet alles helemaal zelfstandig kunnen. In een tijd waar we zoveel en zo snel mogelijk productie op maat willen maken, is dat een dure grap. Bovendien gaat de kwaliteitscontrole volautomatisch, wat veel tijd en daarmee geld kost. Bij een cobot gebeurt de kwaliteitscontrole door de mens - als je ziet dat er een fout in het systeem zit, pas je dat direct aan. Dat is veel efficiënter. De cobots vervangen robots niet, maar lossen problemen op die eerst niet op te lossen waren.”

Wat zijn de mooist denkbare toepassingen?

“Dat zijn voorbeelden die medewerkers echt helpen. Zo is er in een Groningse kroeg een cobot die likeuren tapt. Een gemiddelde barman heeft totaal geen robot-technische kennis, maar weet wel hoe hij die robot moet bedienen. Dan wordt zo’n cobot echt je vriendje.”

ENGINEERING SENSORIEK TRAININGEN

De strijd om technisch talent is losgebarsten!

De zoektocht naar technisch talent wordt steeds lastiger. Er is een tekort aan goed opgeleid technisch personeel terwijl de vraag alleen maar toeneemt.

Roel Greutink, manager business development bij ROVC, legt uit hoe organisaties al bij het opstellen van een vacature op deze trend kunnen inspelen.

“Bijna iedereen kent wel het zoekboek ‘Waar is Wally?’. De opdracht op elke bladzijde is: zoek Wally, een man in een rood-wit gestreept overhemd.

Dat klinkt simpel, maar de platen staan zo vol dat het een hele klus is om Wally te vinden”, zegt Roel Greutink. “Waarom ik hierover begin? Organisaties in de technische branche staan voor dezelfde uitdaging. Het vinden van technisch talent is lastig en wordt alleen maar moeilijker de komende jaren. Dat blijkt wel uit de cijfers van het rapport TechBarometer. De strijd om technisch talent is nu echt losgebarsten. We hebben een andere aanpak nodig om technici te vinden én te behouden. Dat begint al bij het selectieproces en het opstellen van de vacature. En, eenmaal binnen, hoe zorgt u dan dat medewerkers willen blijven?”

Techneuten hebben een grote drive en eagerness om zich te ontplooien.

Opleiding als arbeidsvoorwaarde Een belangrijke aanleiding voor technici om ergens te solliciteren is de mogelijkheid om zichzelf te ontwikkelen. Meer nog dan de kans om hogerop te komen. Greutink: “Technici vinden persoonlijke groei erg belangrijk.

Ze willen zo allround mogelijk inzetbaar zijn. Dat betekent vaak dat er bijgeleerd moet worden, omdat ze meestal heel specifiek voor één vakgebied zijn opgeleid. Laat in een vacature dus altijd blijken dat er aandacht is voor ontwikkeling. En wees daarbij zo concreet mogelijk. Geef bijvoorbeeld aan dat elke medewerker een persoonlijk ontwikkelplan krijgt of dat er regelmatig opleidingen en cursussen worden aangeboden. Voorkom vacatures die bol staan van de technische termen, maar beschrijf liever naar wie u op zoek bent. Techneuten hebben een grote drive en eagerness om zich te ontplooien.

Ze zijn resultaatgericht, nieuwsgierig, betrokken en bevlogen. Dit zijn eigenschappen waarop u al tijdens het wervingsproces kunt selecteren. In de sollicitatiegesprekken, maar ook door ze te vermelden in de vacaturetekst.”

Voorbereiden op de toekomst Naast het wervingsproces, verdient ook het verloop van het technisch personeel binnen uw organisatie aandacht. “Over het algemeen blijven techneuten lang werkzaam bij een bedrijf. Maar als er dan toch iemand vertrekt, plaatsen de meeste bedrijven direct een nieuwe vacature. Klinkt ogisch. Toch is het beter om eerst kritisch naar het personeelsbestand en de toekomst te kijken. Welke technische functies zijn er en wie moeten die uitvoeren? Welke competenties zijn precies nodig, nu en straks? Misschien blijkt dan wel dat er niet één maar twee nieuwe medewerkers nodig zijn. Of dat u andere competenties zoekt dan vooraf verwacht. Begin dus ook op tijd met het werven van technisch personeel. En zoek niet naar een exacte kopie van iemand die na 15 jaar vertrekt.

Met het huidige tekort aan technici vindt u niet snel iemand die aan alle eisen voldoet en direct allround inzetbaar is. U kunt beter op zoek gaan naar iemand met de juiste eigenschappen die de potentie en motivatie heeft om zich verder te ontwikkelen”, zegt Roel Greutink.

DRIE TIPS VAN ROEL GREUTINK

1 2

Zet persoonlijke ontwikkeling centraal in de vacature

Voorkom dat vacatures bol staan van technische termen en opleidingsvereisten

3

Kijk vóór het plaatsen van een vacature naar uw personeelsbestand en bedenk wat u nodig hebt, nu en in de toekomst

Wilt u meer lezen over de ontwikkelingen binnen de techniek? Vraag nu het onderzoeksrapport TechBarometer aan via www.rovc.nl/ techbarometer

THIS IS AUTOMATION

Parker’s nieuwe automatiseringsplatform is ontworpen voor open Ethernet-communicatie.

Het levert een essentiële bijdrage aan Industrie 4.0 en aan een consistente uitwisseling van gegevens van en naar de productielijnen. Cruciale elementen van dit nieuwe platform zijn de nieuwe PAC automation controller en de PSD servo-aandrijving series. Meer informatie over Parker vindt u op www.parker.nl en specifiek over deze twee producten op solutions.parker.com/nieuweautomatiseringsindustrie

Advertentie

Een commerciële uitgave van European Media Partner, gedistribueerd door Het Financieele Dagblad

14 ONTWIKKELING – NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL

TRADITIONELE MAAKINDUSTRIE WORDT STEEDS SLIMMER Binnenkort krijgen bedrijven in de maakindustrie een totaal andere relatie met klanten. Ze gaan diensten leveren, in plaats van alleen machines of apparaten te produceren. Hoe dat komt?

De Industrial Internet Of Things wint sterk aan terrein.

‘De maakindustrie is van oudsher nauwgezet en secuur, in de IT-branche gaat men juist heel snel te werk’

“De Nederlandse machinebouw is

ontzettend succesvol en verdient nieuwe verdienmodellen.” Aan het woord is Steven Peters, sectorbankier bij ABN AMRO, die zich verdiept heeft in de Industrial Internet Of Things, kortweg IIoT. Peters schreef samen met collega-bankier David Kemps een uitgebreid rapport over de samenwerking tussen de IT- en (maak) industrie. De conclusie: er valt nog veel te winnen. Heel veel. Er is alleen al op landelijk niveau een potentieel van twee miljard euro meer omzet voor de IT-sector.

Met The Internet Of Things wordt feitelijk het verbinden van verschillende apparaten aan (digitale) systemen bedoeld. Deze ‘smarttechnologie’ is een trend die op consumentenvlak al langer aan de gang is, denk bijvoorbeeld aan de Nest thermostaat, maar in de (maak) industrie is de innovatie nog lang niet daar waar hij kan zijn, meent Peters. “Voor de normale industrie is The Internet Of Things een nieuwe dimensie. Bedrijven zijn heel erg bezig met hun eigen machines, maar denken nog niet altijd na over wat de klant nodig heeft”, zegt de bankier. “De ‘industrie 4.0’ zorgt ervoor dat je als bedrijf meer gaat nadenken over wat de klant echt wil en toch efficiënt te werk kan gaan.”

Tegelijkertijd zal de Smart Industry

niet alleen een efficiëntere productieketen opleveren, maar ook nieuwe markten aanboren en verdienmodellen creëren, zo valt er te lezen in het rapport. Onderzoeksbureau Gartner verwacht dat de IT-bestedingen aan IoT in 2016 wereldwijd met 22 procent zullen groeien, naar 235 miljard dollar.

Verder zijn er nog aardig wat

Er is alleen al op landelijk niveau een potentieel van twee miljard euro meer omzet voor de IT-sector.

‘Alles moet digitaal.

Zelfs fysieke producten’

namelijk continu de conditie van de anodes en geeft online de corrosie-ontwikkeling op de romp van een schip door. De rederij kan ruim van te voren de vervanging van de anodes inplannen en zo zorgen dat het schip zo kort mogelijk in het dok ligt.

Moeilijkheden zijn er ook. Naast

Internet of Things zo’n belangrijke rol in. Want door goed te monitoren en data van slimme machines en producten te analyseren, kunnen er betrouwbare inschattingen worden gemaakt. Peters noemt het een vorm van ‘predictive maintenance’.

Nog voordat een probleem zich heeft voorgedaan, kan er op worden ingespeeld. Door slim te produceren, kan er dan ‘standaard maatwerk’ worden geleverd.

slimme technieken kan het bedrijf met haar ‘Lely Astronaut A4’ niet alleen automatisch een koe melken, maar ook de gezondheid van de koe meten. “Zo kun je aan de melk zien of de koe bijvoorbeeld ziek of drachtig is. Daar kun je als veehouderij rekening mee houden. Uiteindelijk kan er zelfs een situatie ontstaan waar op basis van de melkrobotdata individuele koeien voeding op maat krijgen, om zo ziektes tegen te gaan.” Een dokter geeft dus in wezen al een pil, terwijl de verkoudheid nog niet eens is begonnen.

Succesverhalen zijn er genoeg. Als

Of in het geval van Corrosion uit

Maar dat is op lokaal niveau mak-

kelijker gezegd dan gedaan. Peters en Kemps omschrijven het als de zogeheten ‘productie-paradox’.

“We willen met zijn allen zo efficiënt mogelijk te werk gaan, maar tegelijkertijd moeten we als bedrijven wel producten op maat leveren”, verklaart Peters. “Waar investeer je precies in? Het is massa versus maatwerk.“ En juist daar speelt The Industrial

voorbeeld noemt Peters een melkrobot van Lely Group uit Maassluis. Door middel van sensoren en

Moerkapelle: een schip wordt gerepareerd voordat deze op zinken staat. Het MKB-bedrijf monitort

veiligheid (Peters: “In een productieomgeving is safety altijd al van belang geweest, nu komt daar data security bij” ) wordt vooral het verschil in cultuur als probleem gezien om de Smart Industry (sneller) te laten groeien. “De maakindustrie is van oudsher heel nauwgezet en secuur, het is tenslotte vaak gericht op eindproducten voor consumenten: de ontwikkeling daarvan kost tijd”, zegt Peters, die al meerdere rapporten op het gebied van technologie op zijn naam heeft staan.

“In de IT-branche gaat men juist heel snel te werk. In ‘betà zijn’, is in die sector een heel gebruikelijke term. Die wisselwerking is een uitdaging: in feite praten die sectoren twee totaal verschillende talen.”

(te) traditionele bedrijven in Nederland. Er wordt in sommige gevallen nauwelijks gedigitaliseerd en koppelingen tussen verschillende systemen ontbreken. Peters: “Je moet zo snel mogelijk papierloos te werk gaan. Alles moet digitaal.”

Zelfs eventuele fysieke producten of machines moeten via simulatie digitaal beschikbaar zijn.

‘Ervaring of fingerspitzengefühl mag

geen invloed meer hebben op de kwaliteit van het project’, zo valt te lezen in het rapport. Minder mens, meer betrouwbare slimme technologie, dus. Zo is uiteindelijk de kans op productiefouten een stuk kleiner en dus is er gegarandeerd meer omzet. “Dat is een hele interessante ontwikkeling”, zo besluit Peters. “Als je als IT- of industriebedrijf met IIoT aan de slag gaat, heb je de komende jaren zeker een goede uitgangspositie.”

Ger de Gram

FEITEN Wat moet de maakindustrie doen om slimmer te worden?

Zorg voor een: 1. Geïntegreerd EHP-systeem; 2. Modulaire opbouw van product en software; 3. Compleet digitaal (papierloos) product; 4. Operationeel MES-systeem; 5. Slimme analyse voor afnemers van je product.

SICK enables Industry 4.0 No big data with

sensor technology uld not be possible No big data without sensor technology

SICK enables In Industry 4.0

CK Sensor Intelligence BENIEUWD NAAR ONZE SMART SENSOR SOLUTIONS VOOR INDUSTRIE 4.0?

ndustry 4.0 would not be possible GA NAAR WWW.SICK.NL/INDUSTRY4.0

Sensor Intelligence.

Industry 4.0 would not be possible without SICK Sensor Intelligence

ONTDEK MEER OP NIEUWEAUTOMATISERINGSINDUSTRIE.NL www.europeanmediapartner.com

Let’s be Smart!

Tastbaar maken van Smart Industry • Stap voor stap grenzen verleggen, • Intelligentie toevoegen aan productieprocessen, • Smart Solutions stapsgewijs implementeren, • Smart Customization en flexibel standaardiseren, • Configure to Order middels modulaire bouwblokken, • Kostenbesparing door digitalisering orderstromen.

Moeiteloos installeren

Meer weten ?

055-36811 11

smart@hollandertechniek.nl

Smart Industry | Smart Customization | Smart Solutions

Apeldoorn | Almere | Amersfoort | Almelo

info@hollandertechniek.nl

www.hollandertechniek.nl

Eenvoudig in gebruik Kostenbesparend Veilig

ADVERTENTIE

De nieuwe industriële revolutie: Industrial Internet of Things De hype is gigantisch, maar Industrial Internet of Things (IIoT) is niet zomaar een hype. IIoT kan een gamechanger zijn voor de manier waarop de procesindustrie werkt. Roel Van Doren, president van Emerson Process Management Europe, legt uit hoe de procesindustrie in de toekomst kan profiteren van IIoT. Managers in de procesindustrie staan onder toenemende druk om de kosten van hun fabrieken te verlagen en tegelijkertijd efficiënter, betrouwbaarder en veiliger te werken. Een lastige opgave, omdat andere factoren de druk ook al opvoeren: ervaren medewerkers die met pensioen gaan, verouderde apparatuur, het vraagstuk hoe je apparatuur op afgelegen plekken kunt monitoren en steeds strengere regelgeving.

Geavanceerde automatiseringstechnologie biedt bedrijven hiervoor cruciale ondersteuning, vooral wanneer die technologie de kracht van Industrial Internet of Things (IIoT) kan versterken.

Het concept IIoT wordt heel erg gehyped, maar het heeft dan ook de potentie om de manier waarop bedrijven hun procesinstallaties gebruiken, ingrijpend te veranderen. IIoT gaat in essentie over informatie – niet over het produceren van steeds meer informatie, maar vooral over het toegankelijk en relevant maken ervan zodat je er de juiste acties op kunt baseren.

Deze data wordt geleverd door nieuwe software-applicaties die zijn ingebouwd in industriële apparatuur waardoor het de operationele performance en betrouwbaarheid aanmerkelijk kan helpen verbeteren. Bovendien maakt het niet uit waar ter wereld de applicaties en hun operators zich bevinden. Dit bespaart tijd en reiskosten en is efficiënter.

IIoT kan op verschillende gebieden de bedrijfsvoering flink helpen verbeteren.

Bijvoorbeeld:

Monitoren op afstand Er worden in de procesindustrie al veel sensoren gebruikt om assets te monitoren en te beheren. Moderne, eenvoudig te installeren sensoren en wireless communicatie bieden echter nieuwe mogelijkheden voor sensorapplicaties.

Gebruikers kunnen assets op afstand monitoren en bijstellen en krijgen waardevolle informatie waarmee ze de betrouwbaarheid, veiligheid en efficiëntie van de installatie kunnen verbeteren. Dit is vooral belangrijk voor de zogenaamde ‘4D’- locaties (Dangerous, Dirty, Distant, Dull) - waar bedrijven hun medewerkers liever niet naar toe sturen. Een uitgebreide sensorstrategie kan aanzienlijke kostenbesparingen opleveren, met een snel rendement op geïnvesteerd kapitaal.

en efficiënter te worden moeten eindgebruikers de gegevens van hun hele fabriek effectief kunnen analyseren en interpreteren. Zo kunnen ze weloverwogen beslissingen nemen over wat er moet gebeuren. Zo’n analyse is mogelijk dankzij Integrated Operations (iOps) commandocentra. Deze bundelen via IIoT de expertise die voorheen nog verspreid was. De medewerkers van een iOps-centrum hebben een holistische blik op alle werkzaamheden in een fabriek.

Ze kunnen gegevens van verschillende bronnen combineren en zo betere beslissingen nemen.

kunnen zich het best laten informeren door bedrijven die daar ervaring mee hebben. Emerson werkt met tientallen bedrijven samen en implementeert IIoT in tal van industrieën en voor allerlei toepassingen. Bijvoorbeeld voor het op afstand bewaken van condenspotten voor energie-efficiëntie of het monitoren van de onderhoudsstatus van kleppen. Met behulp van Emerson kunnen bedrijven een IIoT-strategie uitwerken waarmee ze verouderde werkwijzen kunnen vervangen om zo hun bedrijfsvoering meetbaar en significant te verbeteren.

Managers die willen weten hoe ze IIoTtechnologie kunnen implementeren,

IIoT is een volgende fase in het digitale veranderingsproces dat al 25 jaar gaande is in de procesindustrie. Oplossingen die voorheen vooral gebaseerd waren op sensors en onderlinge communicatie tussen machines worden door IIoT op een veel breder, wereldwijd niveau gebracht. Dat is een fundamenteel andere benadering. Gezien de complexiteit van dit veranderingsproces zal IIoTtechnologie niet ineens overal worden ingevoerd. De implementatie zal waarschijnlijk tijd vergen en evolutionair verlopen. Maar zelfs in deze vroege fase is het al duidelijk dat managers die er bij hun investeringsbeslissingen voor open staan om IIoT-technologie toe te passen, een enorm voordeel kunnen ontwikkelen ten opzichte van hun concurrenten.

Minder stilstand Als er storingen aan de apparatuur zijn, leidt dat tot ongeplande stilstand wat tijd en omzet kost. IIoT-technologie maakt het mogelijk om real-time condition monitoring in te voeren en met voorspellende analyses te weten te komen hoe de apparatuur zich gaat gedragen en wanneer er storingen te verwachten zijn.

Hierdoor kunnen eindgebruikers bepalen welke apparatuur onderhoud nodig heeft, voordat deze uitvalt. Dit levert aanzienlijke kostenbesparingen op.

Betere gegevensanalyse Toegang tot ‘big data’ over apparatuur en processen is weliswaar belangrijk, maar informatie is niet alles. Om veiliger

HITTING TOP QUARTILE MEANS Liberating data to flow as freely as your production

Emerson.com/IIoT

The Emerson logo is a trademark and a service mark of Emerson Electric Co. © 2016 Emerson Electric Co.

IIoT is de nieuwe industriële revolutie - dit is hét moment om te bepalen hoe het uw bedrijfsvoering kan veranderen.