Power+ augustus 2019

Informatieblad Techlink voor installatiebedrijven speciale technieken

AUGUSTUS 2019 DRIEMAANDELIJKS LEDENBLAD

by Techlink

by Tech

Social media als communicatiemiddel

Dossier

Revisie van het voorschrift C10/11

MIJN HUIS GECONNECTEERD “Valena Next with Netatmo� maakt van elke elektriciteitsinstallatie in een handomdraai een geconnecteerde installatie, zonder breekwerk, zonder software en is eenvoudig te installeren via plug&play pakketten. De bediening verloopt via de Home + Control app, via vocale assistent en uiteraard ook via schakelaars.

EDITO

Strategie van Techlink Hopelijk heeft u genoten van een welverdiende vakantie en zijn de batterijen voldoende opgeladen om er weer tegenaan te gaan in de tweede helft van dit jaar! Wat mij betreft, het is onder de blauwe lucht aan de Noordzee dat ik, in gezinsverband, mijn batterijen heb kunnen opladen.

Veranderingen brengen altijd weerstand met zich mee. Ook in onze beroepsfederatie.

Laten we wel wezen: met de oude manier van werken is veel bereikt. Maar door de jaren heen hebben we ons teveel gericht op de interne organisatie. Om staande te blijven in de dynamiek van de veranderende markt, trends en opportuniteiten is een andere aanpak aangewezen. Dicht bij vaststaande waarden en met een solide strategie: een federatie die alle technieken en installatiebedrijven verbindt, versterkt en vertegenwoordigt!

De transitie naar slimme geïntegreerde technieken is hoe langer hoe meer dagelijkse realiteit. Onze sector zit volop in een energietransitie. Techlink wil haar leden zoveel mogelijk helpen met deze evolutie. We doen dat door de sector te informeren en te adviseren. Niet een paar keer per jaar maar het liefst op elk gewenst ogenblik.

Karl Neyrinck

Als bestuur hebben we onze schouders gezet onder bovenstaande prioriteiten door middel van het uitwerken van een strategisch plan met een concreet actieprogramma. Één van de acties die we reeds hebben genomen, is het versterken van onze organisatie middels het aantrekken van nieuwe adviseurs − Joël Dewalheyns en Olivier Linder − met voldoende technische kennis waarop onze leden een beroep kunnen doen. Op pagina 26 volgt een overzicht van onze structuur.

Met ons allen streven we er van harte naar om Techlink nog slagvaardiger te maken en meer verbondenheid, innovatie en flexibiliteit uit te stralen.

Karl Neyrinck VOORZITTER TECHLINK NATIONAAL

COLOFON Confederatie Bouw Lombardstraat 34-42 • 1000 Brussel confederatiebouw.be BTW: BE 406 479 092

Techlink vzw Joseph Chantraineplantsoen 1 • 3070 Kortenberg T. +32 2 896 96 10 info@techlink.be • www.techlink.be

Redactie Dirk De Wolf dirk.dewolf@confederatiebouw.be T. +32 2 545 59 48

Verantwoordelijke uitgever Filip Coveliers, directeur communicatie filip.coveliers@confederatiebouw.be

Director General Kris Van Dingenen kris.vandingenen@techlink.be

Vertaling André Verkaeren, Metaphrasis bvba

Periodiciteit • Oplage 4x per jaar • 3000 Nederlandstalig, 2000 Franstalig

Publiciteit Inge De Ridder T. +32 53 80 87 47 inge.deridder@confederatiebouw.be

Vormgeving Nikka Cuypers nikka.cuypers@confederatiebouw.be Drukwerk Graphius

by Techlink

by Techlink

BESCHERM JE THUIS MET WHATSUP HOME.

OP

WAAR JE OOK BENT, HOU ZELF EEN OOGJE IN HET ZEIL.

€ 10

KOR T

0

ING

EEN PA SEN SOR KKET IN E AM EMB N* VAN TELLIG ER ENT FIF OF NIK THPLA E OG Y ROU , P

Aan het strand, op het werk of op restaurant, check via je smartphone of alles goed gaat thuis. Ben je gerustgesteld?

Geniet dan nu ten volle van je leven!

Ontdek ons aanbod op whatsuphome.be.

De verzekeraar die zijn winst met u deelt

* Aanbod en voorwaarden op whatsuphome.be. Om te kunnen genieten van € 100 korting op een pakket WhatsUp Home dient een nieuwe brandverzekering Multirisk Brand Woning onderschreven te worden. Vooraleer een verzekering af te sluiten, neem zeker de IPID en AlgemeneVoorwaarden door. In samenwerking met fifhtplay, member of Niko Group. V.U.: Tom Meeus. Federale Verzekering – Stoofstraat 12 – 1000 Brussel. www.federale.be. Coöperatieve Vennootschap voor Verzekering tegen Ongevallen, Brand, Burgerlijke Aansprakelijkheid en Diverse Risico’s CVBA. Financieel rekeningnummer: BIC: BBRUBEBB IBAN: BE31 3100 0723 3155 - RPR Brussel BTW BE 0403.257.506

INHOUD

14

18

38

Projectbezoek GIA Systems

Revisie van het voorschrift C10/11

Studiedag PV in Vlaanderen

Meer dan ooit hebben smart buildings nood aan elektrotechnische oplossingen op maat. Lidbedrijf GIA Systems zorgde in het project Cordeel voor de verlichtingsturing, detectoren in het klimaatplafond en zonweringsturing.

Onze partnerorganisatie Volta bespreekt het voorstel van nieuwe synergrid C10/11, die ten vroegste vanaf midden september 2019 van kracht kan worden.

Op deze studiedag van ODE en Techlink werden de meest recente concrete ontwikkelingen in het PV-beleid met een directe impact op de installatiesector besproken.

3

18

40

Edito: Strategie van Techlink

6

Actualiteit: Social media in de installatiesector

10

Event: Uitdagingen voor elektrische groothandels

12

Technisch dossier: Revisie van het voorschrift C10/11

24

Project: De Hallepoorttunnel

26

Organigram Techlink

28

Technisch dossier: KB Ventilatie

Vraag en antwoord:

arbeidsplaatsen

Hoogwerker met mobiel hefplatform, welke regels?

32

14

Project: GIA Systems

Event: Elektricien, een

Event: Studiedag PV in Vlaanderen

44

Sectorraad “Elektrotechniek”

46

Kort

48

De medewerker: Advisor Lucine Albertian

50

Productnews

knelpuntberoep! Wat doen we eraan?

36

Actualiteit: Nieuw sectoraal akkoord PSC 149.01

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

5

hlink

Actualiteit

Social media

in de installatiesector Connectie met de klant, technische innovaties of primeurs in de kijker zetten, informeren over dienstverlening, nieuwe medewerkers aantrekken, zich positioneren als werkgever, reageren op berichtgeving in de pers, … zijn allemaal mogelijk door social media toe te passen als communicatiemiddel. Uit onze enquête blijkt echter dat de meeste installatiebedrijven geen of nauwelijks gebruik maken van social media ondanks hun laagdrempeligheid. van hun bedrijf ’, zegt Jan Lhoëst, commercieel directeur van Techlink. ‘Vooral de kleinere installateurs hebben niet echt een idee hoe ze voordeel kunnen halen uit digitale communicatie. Maar evolueer je mee of niet, het is niet echt een keuze. Je kunt de digitalisering niet ontwijken. Uiteraard is niemand verplicht om in te zetten op digitale kanalen, maar ze zijn wel een groeimiddel dat ondernemingen kunnen uitbuiten. In een concurrentiële sector maakt dat een verschil.’

Door hun laagdrempelige karakter is het gebruik van social media exponentieel gestegen. Ook steeds meer technische professionals zijn aanwezig op social media. Wat wel opvalt is dat vele onder hen weinig informatie posten over hun bedrijf of werkzaamheden. Dit betekent dat ze de netwerken liever gebruiken om met andere professionals te netwerken en informatie te delen dan hun eigen organisatie te promoten. De vraag is en blijft waarom niet meer technische ondernemingen social media consequent toepassen binnen hun organisatie?

Digital Report 2019

Het internationale agentschap We Are Social en het beheerplatform voor social media Hootsuite onthullen elk jaar hun digitale rapport met de laatste internationale cijfers in de digitale wereld, social media, het gebruik van mobiele apparaten en e-commerce in ruim 230 landen.

Hieronder volgt een samenvatting van enkele cijfers voor België.

In ons land maakt het digitale gedrag geen spectaculaire sprongen. Toch stijgt

Enquête

‘Het grootste deel van onze installatiebedrijven zeggen onvoldoende tijd te hebben om meer gebruik te maken van social media. Daarnaast speelt dat installateurs onvoldoende kennis denken te hebben van social media en het gebrek aan middelen (budget) speelt ook een rol. Tegelijkertijd zeggen zij dat social media niet aansluiten op de klanten en producten

het internetgebruik ook hier jaar na jaar, vooral bij de mobiele gebruikers (zie figuur 1 op p. 8).

• 11,53 miljoen inwoners (+0,6 % ten opzichte van 2018) • 10,18 miljoen unieke gsm gebruikers (-5,8% ten opzichte van 2018) • 10,86 miljoen internetgebruikers (+6,4% ten opzichte van 2018) • 7,50 miljoen actieve sociale media gebruikers (+0% ten opzichte van 2018) • 6,60 miljoen actieve sociale media gebruikers op gsm (+4,8% ten opzichte van 2018) Tussen YouTube en Facebook woedt al lang een hevige strijd, maar dit jaar stoot YouTube Facebook van de troon en verovert het platform de eerste plaats in de lijst van sociale netwerken in België. In absoluut volume is het Facebook Network (met Facebook, Messenger, WhatsApp en Instagram) evenwel veruit het grootste sociale netwerk in België (zie figuur 2 op p. 8).

Grafiek:

IN WELKE MATE GEBRUIKT U SOCIALE MEDIA OM UW KLANTEN TE BEREIKEN?

0%

10%

ik gebruik geen sociale media

6

Grafiek 2:

20%

30%

minder dan één keer per week

40%

50%

1 à 2 keer per week

2019 • augustus WAAR KOOPT U HET VAAKST PRODUCTEN AAN?

by Techlink

60% meer dan 2 keer per week

9,02% 70%

80% dagelijks

90%

0,82%

23,77%

4,92%

53,28%

8,20%

Elektrobedrijven

100%

meermaals per dag

Met een advertentie op Facebook (of Instagram) kun je meer mensen bereiken, ook al wordt Snapchat onontkoombaar bij de jongeren en staat LinkedIn heel sterk in België (zie figuur 3 op p. 8). LinkedIn groeit en bloeit. Dit kanaal geniet dan ook de voorkeur om je merkimago en reputatie als werkgever te verhogen.

Online marketing WAAROM?

1

DE VERANDERENDE MEDIACONSUMPTIE VAN CONSUMENTEN.

Ze besteden steeds meer tijd op internet. Dat gaat ten koste van traditionele kanalen (denk aan tv, radio en print). Bedrijven die niet zichtbaar zijn op het internet missen kansen om hun boodschap aan consumenten te tonen. De tijd dat men telefoonnummer van een vakman opzocht in de Gouden Gids is voorgoed voorbij.

2

HET VERANDERENDE KOOPGEDRAG VAN CONSUMENTEN EN BEDRIJVEN. Zij kopen in

toenemende mate producten en diensten via internet. Bedrijven die alleen nog via traditionele kanalen hun producten verkopen, zullen steeds meer omzet mislopen.

3

DE UITSTEKENDE MOGELIJKHEDEN DIE ONLINE MARKETING BIEDT. Elke campagne is

tot in detail te meten. Elke uiting en positie is te testen. Kleine campagnes met beperkte budgetten

zijn goed mogelijk en bijsturen kan simpel en snel. Bovendien: iedereen kan het zelf. Veel efficiënter dan bijvoorbeeld folders verspreiden.

Online marketing is al lang niet meer het simpel plaatsen van een banner op een website. Die tijd is al jaren voorbij.

Nu gaat het erom dat je slim de juiste plekken op internet weet te vinden waar je nog een goede deal kunt maken. Of de juiste keyword combinaties te kiezen bij het adverteren op zoekmachines.

‘Soms hoor ik bedrijfsleiders zeggen dat ze geen behoefte hebben aan nieuwe digitale kanalen omdat hun orderboekje toch goed gevuld is. Maar dat moet het natuurlijk ook blijven. Een inhaalbeweging maken wanneer nieuwe projecten uitblijven is een stuk lastiger dan nu proactief zijn’, legt Jan uit.

STRATEGIE Succesvolle online marketing vereist zowel een uitgekiende strategie als een slimme tactiek bij de uitvoering van de vastgestelde strategie. De online marketingstrategie van een bedrijf beschrijft de wijze waarop diverse vormen van online marketing samenwerken teneinde bezoekers te genereren die via de website van het bedrijf klant worden en zo winst opleveren. De online marketingtactiek beschrijft de praktische wijze waarop de diverse vormen van online marketing operationeel worden uitgevoerd. Er kan bijvoorbeeld gekozen worden voor affiliate marketing, zoekmachine marketing,

enkele banners, weblog marketing en social media marketing. Één van de grootste uitdagingen is de diversiteit van de verschillende sociale media, die elk hun eigen publiek hebben.

Wil u elke doelgroep bereiken, dan bent u meer dan voltijds bezig met het verspreiden van (versies van) uw boodschap via de verschillende kanalen. Merk op dat uw Facebook pagina niet dezelfde berichten kan bevatten als uw LinkedIn pagina. Deze pagina’s hebben verschillende soorten van content nodig. Waar Facebook veel meer bedoeld is om het gezicht achter uw bedrijf te laten zien, vraagt LinkedIn weer meer om zakelijke updates en relevante informatie.

Social media marketing

Hieronder volgt een opsomming van enkele sociale netwerken die het meest gebruikt worden. Elk netwerk heeft zijn eigen spelregels, doelen en inzetmogelijkheden.

FACEBOOK Facebook is een laagdrempelige manier om in contact te blijven met uw doelgroep. Via gericht posten en adverteren kan u bovendien verschillende segmenten van uw doelgroep aanspreken met gepersonaliseerde boodschappen.

Foto’s werken nog altijd het beste, dus gebruik uw Facebook pagina om nieuw beeldmateriaal te tonen. Gaat u naar een seminarie, staat u op een evenement of heeft u een leuke inspiratiebron gevonden voor een nieuw project, aarzel dan niet om de foto’s of video’s op uw pagina ››› augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

7

hlink

Actualiteit

Figuur 1:

JAARLIJKSE GROEI INTERNETGEBRUIK TOTALE BEVOLKING

+0,6% ››› te delen. Tip: Tag uw werknemers en op-

drachtgevers in berichten. Zo verbreed u uw netwerk!

Regelmatig wordt u op de hoogte gehouden van onze activiteiten via onze Facebook pagina! Volg en like ons! https://www.facebook.com/Techlinkbe/

LINKEDIN

Veel van uw zakelijke relaties in de installatiesector zullen een profiel hebben op dit platform. Maak voor uw bedrijf een bedrijfspagina aan en zorg dat uw netwerk deze pagina gaat volgen. Dit doet u door continue relevante informatie te blijven delen. Heeft u bijvoorbeeld een blogpost geschreven over de vooruitgang die u met uw technisch project hebt geboekt, dan kan u die zeker ook op LinkedIn delen. Hierbij toont u uw expertise én u inspireert uw netwerk. Tip: Tag uw opdrachtgever en de betrokken partijen in het bericht over uw project.

Hierdoor komt u in hun netwerk onder de aandacht!

Benieuwd naar wat er reilt en zeilt bij Techlink? Volg dan onze bedrijfspagina op LinkedIn. https://www.linkedin. com/company/techlink-be/

TWITTER

Dankzij het real-time en snelle karakter van het medium verspreidt nieuws zich op Twitter in een razend tempo. Een belangrijke rol is hierbij ook weggelegd voor trending topics, waardoor gebruikers in één oogopslag kunnen zien wat

De identiteit van uw onderneming is fundamenteel om u te profileren op d­ igitale kanalen. Daarvoor moet u zich baseren op uw missie, visie en kernwaarden, en vervolgens de doelgroep definiëren. Wie social media gebruikt, doet dat niet voor de fun maar omdat men er het nut van inziet. Indien men social media gebruikt voor zakelijke doeleinden, en dan ingezoomd op het zoeken van informatie voor de werkzaamheden, dan wordt op social media vooral gezocht naar innovaties/nieuwigheden/nieuwe pro­ducten/ trends en (technische) productinformatie. Vergis u niet: een social media strategie opstellen, en uw social mediakanalen naargelang beheren en opvolgen, veronderstelt engagement en tijd.

42%

8%

TWITCH

8%

TUMBLR

8%

WECHAT

8%

BADOO

8

by Techlink

6%

• augustus 2019

Figuur 3:

PUBLIEKE ADVERTENTIES OP SOCIAL MEDIA (maandelijks actieve gebruikers)

7,10

MILJOEN

VROUW

50%

MAN

50%

3,50 MILJOEN

VROUW

32%

VROUW

54%

MAN

46%

MAN

68%

MAN

46%

3,60

10%

VIBER REDDIT

+ 300 DUIZEND

MILJOEN

29%

25%

+4,8%

2,95

54%

WHATSAPP

25%

0%

MILJOEN

62%

FB MESSENGER

SKYPE

ACTIEVE SOCIAL MEDIA GEBRUIKERS

1,03 79%

SNAPCHAT

+654 DUIZEND

54%

FACEBOOK

25%

+6,4%

VROUW

81%

PINTEREST

GEBRUIKERS

GEBRUIKERS SOCIAL MEDIA VIA SMARTPHONE

YOUTUBE

26%

-624 DUIZEND

Tot slot

(percentage internetgebruikers die de verschillende platformen gebruiken)

TWITTER

-5,8%

ONGEWIJZIGD

MEEST ACTIEVE SOCIAL MEDIA PLATFORMEN

LINKEDIN

ABONNEMENTEN SMARTPHONE

https://twitter.com/Techlink_nl

Figuur 2:

INSTAGRAM

+67 DUIZEND

er speelt in de wereld. Reageer op vermeldingen! Dit zijn tweets die persoonlijk naar u gericht zijn. Wanneer iemand uw twitternaam in een tweet vernoemd krijgt u hiervan aan melding bij uw notificaties. Check deze dagelijks en probeer zo snel mogelijk te reageren. Blijf ook constant twitter screenen op uw bedrijfsnaam. Tip: Hashtags kan u tegenwoordig ook op Facebook of LinkedIn gebruiken, maar Twitter blijft het medium bij uitstek om hashtags te gebruiken.

Volg uw concurrenten en kijk welke van hun hashtags goed scoren!

De laatste nieuwtjes van Techlink vindt u als eerste op onze Twitter pagina:

SOCIAAL NETWERK MESSENGER / VOIP

MILJOEN

VROUW

MAN

44% 56%

hlink

Event

Uitdagingen voor elektrische groothandels Techlink was aanwezig op de 64e editie van het European Union of Electrical Wholesalers (EUEW) General Convention in Dolce La Hulpe Hotel te Brussel.

Aan deze tweedaagse conventie (9-11 mei) namen 300 gasten deel van 120 belangrijke elektrische groothandels en elektrische fabrikanten uit 21 Europese landen.

Heeft de groothandel nog toekomst?

EUEW

EUEW werd opgericht in 1955 en is een 16 landenorganisatie die de belangen behartigt van de elektrogroothandels die huishoudelijke en industriële producten distribueert, waaronder lampen, verlichtingsarmaturen, elektrische en elektronische draad en kabel, huishoudelijke apparaten en elektronische componenten. EUEW vertegenwoordigt ongeveer 1050 bedrijven met meer dan 8250 verkooppunten en waar ongeveer 103.000 werken.

EUEW heeft Alexander Dewulf werd op deze conventie aangesteld als nieuwe voorzitter van de Europese federatie. De CEO van Cebeo en Sonepar Belgium zal Ulrich liedtke (Würth) opvolgen aan het hoofd van de organisatie.

fabrikant naar de installateur, al dan niet via het internet, zet de groothandel onder druk (zie figuur 1).

Hans Hanegreefs, Secretary General van EUEW, haalde op de conventie aan dat de rol van de elektrische groothandel is geëvolueerd op het vlak van logistiek en klantenservice.

‘Denk aan de technische ondersteuning, systeemplanning, assortiments- en voorraadbeheer, etc. Deze mate van professionaliteit verzekert de optimale verhouding tussen kwaliteitsservice en prijs’. De groothandels geven steeds meer productneutraal advies en koppelen de verschillende merken tot één installatie. Deze service is belangrijker dan de allerlaagste prijs. Door uit te blinken in digitalisering en het gebruik van data en door de overige schakels in de supply chain te ontzorgen kunnen groothandels ­relevant blijven.

Grafiek 1:

MARKT VOOR GROOTHANDEL IN ELEKTRISCHE PRODUCTEN relevante markt

Rol van de elektrische groothandels

­ an oudsher komt technisch materiaal V via de groothandel bij de elektricien terecht. De materialen werden vervaardigd door een fabrikant die ze dan verkocht aan gespecialiseerde groothandels voor installatiematerialen, ijzerwarenhandels, etc. Om de materialen aan te kopen, kon de elektricien dan bij een of meerdere groothandels terecht. Toch rijzen er de laatste jaren steeds meer vragen rond dat businessmodel. Dit bleek ook uit het rondetafelgesprek in P ­ ower+ nr.

2/2018 (p. 22-30). Niet enkel e-commerce via middlemans als Amazon, maar ook rechtstreekse verkoop van de

10

by Techlink

• augustus 2019

Desondanks kwam uit onze ledenbevraging (zie Power+ nr. 1/2019 (p. 6-9)) naar voren dat 82% van de elektrobedrij-

directe verkoop

fabrikant verkoop

webshops pl

groothandel verkoop

detailhandel, industrie en installateurs verkoop

eindklanten Bron: Norton Rose Fulbright

ik gebruik geen sociale media

minder dan één keer per week

1 à 2 keer per week

meer dan 2 keer per week

dagelijks

meermaals per dag

Grafiek 2:

WAAR KOOPT U HET VAAKST PRODUCTEN AAN?

6%

25%

49%

82%

Elektrobedrijven

0%

20%

40%

60%

bij een groothandel

online/webshop groothandel

bij een fabrikant/leverancier

online/webshop fabrikant

80%

100%

Grafiek 3:

WELK VOORDEEL ERVAART U BIJ EEN DIRECTE AANKOOP BIJ DE GROOTHANDEL?

1%

6%

19%

22%

24% 24%

33%

34%

39%

45%

Elektrobedrijven

0%

10%

20%

30%

40%

snellere levering

meer keuze in het assortiment

beter probleemoplossend vermogen

betere prijzen

betere garantie

betere kennis

betere afhaalservice

betere voorwaarden

geen voordelen

50% andere

Grafiek 4:

IK VERWACHT VAN EEN FABRIKANT EN GROOTHANDEL ACTIEVE ONDERSTEUNING OP HET GEBIED VAN PRODUCTKENNIS EN BEDRIJFSVOERING. Elektrobedrijven

0%

10%

helemaal van toepassing

20%

30% van toepassing

ven zijn producten het vaakst aankoopt bij de groothandel. De traditionele aankoopmanier (fabrikant-groothandel-installateur) blijft voorlopig nog de meest courante. Aankopen rechtstreeks bij de fabrikant en via het internet nemen namelijk meer tijd in beslag.

40%

50% neutraal

60%

70%

niet van toepassing

Onze vakman is bij de groothandel vooral te spreken over aspecten als snelle levering, aantrekkelijke prijzen, betere afhaalservice (inclusief behulpzaam personeel dat goed advies geeft), meer keuze in het assortiment, etc.

80%

90%

100%

helemaal niet van toepassing

Tenslotte bleek uit onze ledenbevraging ook dat een meerderheid van de elektrobedrijven een actieve ondersteuning verwacht op het gebied van productkennis en bedrijfsvoering.

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

11

hlink

Vraag en antwoord

Welke voorschriften gelden er voor hoogwerker met mobiel hefplatform?

In vele gevallen zijn hoogwerkers een veilig arbeidsmiddel om werken uit te voeren op moeilijk bereikbare plaatsen. Ondanks dat er weinig ongevallen gebeuren met deze arbeidsmiddelen, zijn ze vaak ernstig. Gezien het de verantwoordelijkheid is van de werkgever om ervoor te zorgen dat de werknemers die met hoogwerkers werken op een doeltreffende manier beschermd worden, is het relevant om de voorschriften op een rijtje te zetten.

Over het algemeen kunnen we twee groepen van hoogwerkers met een mobiel werkplatform definiëren: • Hoogwerkers die enkel verticaal kunnen bewegen; • Hoogwerkers met een telescopische arm of een knikarm die zowel in de hoogte als zijwaarts kan bewegen.

Gezien het grote aantal risico’s (bijvoorbeeld kantelrisico’s, knelgevaar, overbelasting, valgevaar, elektrocutie, enz.) dat hoogwerkers met zich meebrengen, is het van vitaal belang om, voorafgaand, een grondige risicoanalyse op te maken.

Aan de hand van deze risicoanalyse en de gerichte vragen die erin beantwoord worden, kan u dan bepalen welke hoogwerker het beste overeenstemt met de werkzaamheden die u gaat uitvoeren. De keuze van de juiste hoogwerker zal er namelijk voor zorgen dat de risico’s op een ongeval geminimaliseerd worden.

EU-normen

In de NBN EN 280-A1:2015 zijn de essentiële eisen voor veilig werken met hoogwerkers opgenomen, met als doel de constructie- en veiligheidsregels voor alle soorten hoogwerkers in één norm te verzamelen. De norm geeft een uitgebreide lijst van alle risico’s én daarbij worden voor de relevante items ook de te nemen veiligheidsmaatregelen uitgewerkt.

Gebaseerd op deze norm werd een gids (te downloaden op de website van Tech-

12

by Techlink

• augustus 2019

link) uitgewerkt met optimale richtlijnen voor het voorkomen van letsels doordat personen op het platform ingesloten of ingeklemd worden. Deze gids is slechts een “guideline”, er is geen wetgeving die het gebruik van deze gids verplicht.

Opleiding

Hoogwerkers met een mobiele werkplatform mogen enkel bestuurd worden door een werknemer die hiervoor een adequate opleiding voor gevolgd heeft.

Er zijn geen specifieke wettelijke bepalingen rond de inhoud van deze opleidingen. De wet stelt namelijk dat een opleiding inhoudelijk moet worden aangepast aan de gehanteerde arbeidsmiddelen. De werkgever dient zijn werknemer dus op te leiden in functie van de hoogwerker waarop hij/zij moet werken.

De opleidingen kunnen worden gevolgd bij een extern opleidingscentrum of er kunnen interne opleidingen worden georganiseerd door het bedrijf zelf. Het belangrijkste is dat er kan worden aangetoond dat de werknemer een aangepaste opleiding heeft gevolgd.

Keuring

Het indienststellingsonderzoek (door een erkende EDTC) en de driemaandelijkse periodieke keuring van een hoogwerker gebeurt overeenkomstig het ARAB. Gezien de uniformisering van de Europese regelgeving, om dubbel werk te

voorkomen en om het vrije verkeer van goederen en diensten te garanderen, kunnen de hoogwerkers ook in het buitenland gekeurd worden.

Hier zijn echter een aantal voorwaarden aan verbonden, waaronder: • Het keuringsverslag moet in één van de 3 landstalen zijn (Nederlands, Frans of Duits); • Registratie van de datum van indienstname in België.

VRAGEN? Mail ze naar lucine.albertian@techlink.be

WINDBELASTING VOLGENS NBN EN 280 De maximum toegelaten wind­ snelheid in m/sec is één van de verplichte aanduidingen op de plaat die de fabrikant moet vastmaken op het werktuig. Een voorbeeld: stel dat de hoogwerker geacht wordt stabiel te blijven tot een windsnelheid van 12,5 m/sec (windkracht 6 op de schaal van Beaufort of 45 km/u). Deze windsnelheid kan nul bedragen bij hoogwerkers die enkel binnenshuis gebruikt mogen worden. Raadpleeg dus eerst de voorspelde windsnelheid vooraleer een hoogwerker buitenshuis te gebruiken. De beste oplossing is een draagbare windmeter. Zo kan er rekening gehouden worden met ­lokale kenmerken van de omgeving.

INBOUWDOZEN EN VERBINDINGS- EN BEVESTIGINGSTECHNIEKEN

•

vormvaste dozen ook wanneer ze in serie

•

met de gemengde koppeling kunnen dozen

geplaatst worden

van verschillende diktes zowel vertikaal als horizontaal gecombineerd worden

•

met extra lange vijzen beschikbaar

•

vormvaste groeven voor een langdurige

•

inbouwdozen van 65 mm diepte zijn

voor een makkelijke montage

fixatie van het stopcontact of de schakelaar compatibel met buizen met diameter 16, 20 en 25 mm

•

doorzichtige zijden voor een snelle plaatsing

•

verwijderde zijden kunnen opnieuw

•

optionele muurbevestigingen om de

van de buizen

bevestigd worden

inbouwdozen zijdelings of op de rug te monteren

www.preflex.com

hlink

Project

Switch to efficiency in futuristisch gebouw UITGEVOERDE WERKEN IN CIJFERS: Verlichting:

Buitenkant

Het inventieve (imposante) gebouw krijgt een plaatsje boven het droogdok van de vroegere Boel-scheepswerf. Het kantoor bevindt zich 14 meter boven de grond en 20 meter boven het wateroppervlak, steunt op twee pilaren die dienst doen als liftkokers en is 100 meter lang en 26 meter breed. Het stalen gebinte van 700 ton werd vorig jaar in één stuk naar boven gehesen. Dit betreft dan het gedeelte tussen de pijlers. Beide uitkragingen in staal wegen elk ook nog eens 250 ton waardoor het gewicht van de totale staalstructuur 1.200 ton bedraagt.

De prefabcentrale, metaalafdeling, schrijn­­ werkerij, magazijn, garage en dispatch bevinden zich naast het hoofdkantoor en zijn met elkaar verbonden. De schrijnwerkerij is het gebouw waaraan de laatste hand wordt gelegd.

14

by Techlink

• augustus 2019

Binnenkant

De technieken van het gebouw zijn al even vooruitstrevend. Cordeel deed voor de verlichtingssturing, detectoren in het SAPP-plafond en zonweringsturing een beroep op GIA Systems. Cordeel koos voor GIA Systems omwille van hun aantoonbare ervaring met de automatisering van Dali-verlichting, zonwering en HVAC-naregeling in smart buildings.

Dat bleek ook uit hun werkzaamheden bij de renovatie van de Astrotoren in Brussel. De 107 meter hoge toren met 33 verdiepingen, gerenoveerd in 2016, mag zich het hoogste passiefgebouw in België noemen.

‘Er kwam heel wat specialisatie en expertise bij kijken, waar onze eigen R&D-afdeling - gevestigd in België - instaat voor een continue ontwikkeling van nieuwe producten, maar ook nieuwe systemen en oplossingen voor elektrische installa-

1250 armaturen

Detectoren:

310

Multifunctionele detectoren voor SAPP®-klimaatplafond

Zonwering:

145 screens

ties. Samen met flexibiliteit, efficiëntie en knowhow staat innovatie centraal in onze bedrijfscultuur. Voor onze klanten betekent dit: 1. Veel kortere en efficiëntere doorlooptijd;

Het nieuwe hoofdkantoor van bouwfirma Cordeel op de Zaat in Temse is niet alleen langs de buitenkant imposant door zijn bijzondere locatie en atypische vorm.

Het gebouw beschikt immers ook over de meest moderne technieken aan de binnenkant. Voor de verlichtingsturing, detectoren in het klimaatplafond en zonweringsturing zorgde lidbedrijf GIA Systems. ‘Meer dan ooit hebben smart buildings nood aan elektrotechnische oplossingen op maat. Met GIA Systems werken wij dagelijks aan betaalbare en betrouwbare oplossingen voor energiebesparing in gebouwen’, zegt zaakvoerder Michel Grosemans.

2. In een vroeg stadium een solide ondersteuning kunnen geven; 3. Meer flexibiliteit ten aanzichte van de noden van de klant; 4. Eenvoudiger om op maat gemaakte oplossingen te ontwikkelen en zo complexe taken uit handen te nemen.

Snel inspelen op vragen van klanten en constant innoveren zijn continue aandachtspunten om onze voorsprong op de concurrentie te vrijwaren’, legt Michel Grosemans uit. ‘Als Belgisch bedrijf zijn we: • ervan overtuigd dat lokale productie in België een sterke troef is want hierdoor hebben we meer controle over het productieproces. Steeds meer klanten associëren dit met kwaliteit en betrouwbaarheid. Bovendien zorgt lokaal produceren niet enkel voor lagere logistieke kosten, maar laat ook meer flexibiliteit toe. Wie erin slaagt Just

in Time te leveren, kan besparen op voorraadkosten én inspelen op de snel veranderende voorkeuren van klanten.

• ervan overtuigd dat een totaalaanpak, inclusief stekerbare oplossingen en stekerbare bekabeling aanzienlijk bespaart op installatiekosten.

• tevens ontwikkelaar en fabrikant maar vooral een systeemintegrator waarbij alle oplossingen op elkaar afgestemd zijn. Het voordeel hiervan is dat alles in één hand zit. Hierdoor is er geen discussie tussen partijen over bepaalde verantwoordelijkheden. Indien ge­wenst leidt GIA Systems uw eigen techniekers op om onderhoud en aanpassingen in eigen beheer te doen.

Onze toekomstgerichte systemen hebben we ook toegepast bij Cordeel. Door een GIA-systeem op te bouwen met intelligente modules voor de sturing van

de verlichting, verwarming, zonwering en/of toegangscontrole, worden gebouwen dus intelligenter en op een duurzame manier geautomatiseerd. Dit project toont aan dat we een partner kunnen zijn van A tot Z, van studie tot oplevering en onderhoud.’

Het GIA -systeem

Gia Systems heeft een eigen, krachtig systeem met unieke eigenschappen: • grote betrouwbaarheid omwille van uniek collision avoidance systeem; • werkt zonder vertraging (de snelheid van schakelen is slechts 8 milliseconden) wat essentieel is in een goed lichtstuursysteem; • werkt zonder IP-communicatie en dus geen overtollige data-bekabeling nodig heeft. In heel het systeem is er één computerkabel: die tussen de besturingscomputer en de LAN-module; • een open systeem dat kan communi- ››› augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

15

hlink

Project

Detectoren in het SAPP®-klimaatplafond

›››

ceren met andere systemen via Bacnet, Modbus, TCP/IP. • Tevens is er geen programmatie noodzakelijk gezien de configuratie tabelgestuurd verloopt.

‘Wij kiezen bewust voor een decentrale intelligentie. Elke component binnen ons GIA-systeem bevat zijn eigen intelligentie. Hierdoor is het systeem zeer stabiel. Het heeft dan ook geen updates nodig om 25 jaar (en meer) de voorziene functionaliteiten uit te voeren. Zonder verplichte updates voor beveiliging en andere aanpassingen’, gaat Grosemans verder. ‘Momenteel bezien wij het Internet of Things in gebouwen als een hype: de continue noodzaak aan updates, gebrekkige beveiliging, snel evoluerende technieken en dure servers met jaarlijkse licenties, duur onderhoud maken dat er momenteel geen rendabel, duurzaam businessmodel is in gebouwen. Ongetwijfeld zal er links of rechts wel eens iemand willen uitpakken met een of andere case, maar een gebouw moet toch minstens 20-25 jaar mee kunnen gaan.’

Verlichtingsturing

Met het GIA-systeem kan u elk type verlichting schakelen of dimmen. Zo kan de verlichting analoog of via een DALI protocol geregeld worden, afhankelijk van daglicht of biodynamisch.

Het paradepaardje van GIA Systems is het DALI-lichtstuursysteem: snelheid, flexibiliteit en uitgebreide functionaliteiten, perfect integreerbaar met zonwering en HVAC-naregeling.

16

by Techlink

• augustus 2019

OVER GIA

‘Wat ons systeem sterker maakt dan onze concurrenten is dat de integratie tussen DALI-balasten op de lampen en het GIA-systeem voor de detectoren/bediening snel en betrouwbaar is. Meer dan 100 DALI-gateways (x64 DALI-adressen) en meer dan 1500 detectoren met volautomatische daglichtdimming kunnen samenwerken zonder gebruik te maken van een computer, noch PLC, noch IP-communicatie. Er zijn 32 groepen, ontelbare scenario’s en extra intelligentie per gateway. Verlichtingstoestellen en detectoren op meerdere gateways kunnen flexibel gecombineerd worden.

Zo werkt het GIA-systeem als een turbo op het dali-protocol’, aldus Grosemans.

Detectoren in SAPP®klimaatplafond

Het door Interalu ontwikkelde SAPP® plafond staat voor Smart Acoustic Passive Power en is een revolutie in de klimaatplafonds: hogere energetische

Michel Grosemans en Leen Geebelen staan sinds 2007 aan het roer van GIA Systems in Bree.

De zaakvoerders hebben de taken mooi verdeeld: Leen bekommert zich over administratie, finance en HR, terwijl Michel instaat voor het operationele, de commerciële en marketing-gerelateerde activiteiten van het bedrijf. GIA Systems biedt oplossingen voor gebouwautomatisering en ontwikkelt, maakt en verdeelt een compleet pakket van 100% stekerbare producten, systemen en oplossingen voor elektrische installaties. Door hun specialisatie vormen ze de schakel tussen de bouwheer, studiebureau/architecten en de elektro- of HVAC-installateur. GIA Systems is actief in de Benelux (tweede vestiging in Eindhoven) en heeft een jarenlange ervaring met grote gebouwen. ‘Met 15 ervaren medewerkers zijn ze een flexibele onderneming die snel kan inspelen op vragen van klanten’, zegt Grosemans.

CEO Michel Grosemans: "Laat ons eens fier zijn op wat we allemaal in België kunnen doen."

een ingebouwde IR-ontvanger. ‘Aan-of afwezigheidsdetectie en daglichtsturing verminderen het energieverbruik van een gebouw en dragen bij aan duurzaamheid en ecologie’, zegt Grosemans.

Zonweringsturing Projectleider Jochen Smeets toont de verschillende GIA-systemen; 1e rij : Voeding 4A: verzorgt de 24VDC busspanning.

Repeater/Terminator: Optische ­scheiding tussen floor en backbone.

4 relais, 4 ingangen 24V: mogelijkheid tot sturen van 47 kringen (230V) alsook de mogelijkheid om 4 bedienings­apparaten aan te sluiten (detector, schakelaar,…).

Klokmodule: Mogelijkheid om tot 16 kringen aan te sturen volgens een klokregime.

2e rij : Bacnet modules: Koppeling via TCP/IP met andere gebouwbeheersystemen.

LAN interface: Toegang tot het ­systeem vanop afstand.

Dali gateway: Module welke tot 64 ­armaturen, voorzien van een Dali driver, aan kan sturen.

3e rij : Gia Visual Tool: Bediening van de ­verlichting, screens, HVAC, … via smartphone of tablet.

per­formantie, meer comfort voor de gebruiker en een architecturaal pareltje: een meerwaarde voor elk eigentijds kantoor gebouw. De strakke eigenschappen van een SAPP® plafond kunnen extra benadrukt worden middels SAPP® detectoren, speciaal ontwikkeld door GIA Systems. De kleine 24V-detectoren worden in de 2 cm brede voeg tussen de plafondelementen geplaatst. Dankzij deze onopvallende detectoren blijft het strakke ontwerp van het plafond behouden.

Middels de rubberen elastiek om de detectoren op hun plaats te houden en de soepele bekabeling zijn de detectoren makkelijk en veilig verplaatsbaar als de inrichting verandert.

De detectoren kunnen in aanwezigheid en afwezigheid worden geconfigureerd. Bij detectoren met daglichtsturing wordt de lichtsterkte automatisch aangepast aan de aanwezige hoeveelheid daglicht. De detectoren zijn bovendien vanop een afstand te bedienen dankzij

Toen we de schrijnwerkerij bezochten stond er een felle zon die niet alleen storend is voor het visuele comfort, maar ook steeds sneller leidt tot oververhitting van het binnenklimaat. GIA Systems maakt voor dit gebouw gebruik van een geautomatiseerde zonweringssturing die helpt om de stralingswarmte buiten te houden in de zomer en gratis zonnewarmte te benutten in de winter.

GIA Visual Tool (GVT)

Het geheel van het GIA-systeem kan bestuurd worden door Smartphone, Tablet, computer en touchscreen. Ook hier werd een eigen oplossing ontwikkeld: de gebruiker surft naar zijn eigen web-based visualisatie van de installatie vanwaar hij alles kan bedienen. Hierdoor is men platform-onafhankelijk (Apple, Google, Microsoft, ...) en gezien de module zich in de eigen installatie bevindt moet er geen dure internetserver betaald worden en wordt de GDPR gerespecteerd. ‘Met onze Personal ­Office View kan je licht, zonwering en verwarming bedienen met 3 klicks’, besluit Grosemans. augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

17

hlink

Technisch dossier

Revisie van het voorschrift C10/11 Synergrid heeft een grondige revisie van het technisch voorschrift C10/11 opgesteld. Dit bevat de “specifieke technische aansluitingsvoorschriften voor gedecentraliseerde productie-installaties die in parallel werken met het distributienet”.

De nieuwe versie zou midden september 2019 van kracht kunnen worden. Daarom willen we jullie alvast op de hoogte brengen van een aantal van de belangrijkste wijzingen.

Dit artikel is niet meer dan een bondige samenvatting. Daarom geven we ook telkens het nummer van het hoofdstuk of paragraaf van het voorstel. Naast de C10/11 kan elke distributienetbeheerder (DNB) nog aanvullende voorschriften uitvaardigen (§ 1.4).

Tijdschema

De huidige versie dateert van juni 2012.

Een aanpassing was nodig om te beantwoorden aan de nieuwe Europese regels over de goede werking van het Europees elektriciteitsnet. Op 17 mei 2019 heeft Synergrid voor de tweede maal een voorstel van nieuwe C10/11 ingediend bij de regionale regulatoren BRUGEL, CWaPE en VREG. Die hebben twee maanden om te reageren. Na de officiële publicatie volgt een overgangsperiode van nog eens twee maanden, waarna de nieuwe versie

18

by Techlink

• augustus 2019

in werking treedt. Dit kan dus ten vroegste gebeuren midden september 2019, als de regulatoren geen belangrijke opmerkingen maken.

TIP! Het lijkt alleszins verstandig om de geldigheidsduur van offertes op basis van het huidige reglement te beperken tot twee maanden.

Bestaande installaties

Één van de punten waarover nog discussie bestaat is de definitie van een “bestaande” installatie, die dus niet moet voldoen aan de nieuwe voorschriften. Volgens de beslissing van de VREG BESL-2019-06 is er sprake van een bestaande installatie indien, kort samengevat: • de eigenaar van de elektriciteitsproductie-installatie ten laatste twee maanden na de officiële publicatie een definitief en bindend contract heeft gesloten voor de aankoop van het belangrijkste onderdeel van de productie-installatie; • en dit ten laatste drie maanden na de officiële publicatie gemeld heeft aan de bevoegde netbeheerder.

Het voorstel van Synergrid hanteert echter nog volgende referentiedatum (§ 3): ›››

urban jungle

a walk through the jungle of life and light 9 & 10/10/2019 PLANTENTUIN MEISE

... een wandeling door de unieke botanische tuin van Meise, het langste bospad van Brussel, een oud kasteel met karakter, de serres en de magnifieke orangerie aan de voet van het uitgestrekte meer, ... onthuld in een prachtig spectrum van herfstlicht.

on ac is ab htl Lig

Meer info en registratie via www.lightlab.be/event

ce

pt

of

Re xe lB elg

ium

Wandel door de serres en ontdek wat meer dan 40 verlichtingspartners tijdens dit uniek belevingsevent voor u in petto hebben.

hlink

Technisch dossier

››› • voor kleine productie-installaties: de

datum op het keuringsverslag van het erkend organisme; • voor andere installaties: de datum van ontvankelijkheidsverklaring door de DNB. Dit verschil moet nog uitgeklaard worden. In § 3 staan ook een aantal uitzonderingen waarvoor een langere overgangsperiode geldt.

Batterijen

§ 2: Energieopslagsystemen (§ 4.1.10) die technisch in staat zijn parallel te werken met het net, worden beschouwd als volwaardige elektriciteitsproductie-eenheden, ongeacht of ze al dan niet gecombineerd zijn met andere elektriciteitsproductie-installaties. Een energieopslagsysteem dat aan de DC-zijde gekoppeld is met een andere elektriciteitsproductie-eenheid, wordt beschouwd als één eenheid.

Noodvoedingssystemen, wanneer die sporadisch en kortstondig in parallel met het distributienet moeten kunnen werken (§ 4.1.9), moeten ook voldoen aan de C10/11, maar een aantal eisen worden afgezwakt.

MERK OP! Alhoewel dit niet uitdrukkelijk vermeld wordt, vallen ook installaties waarmee de batterij van een elektrisch voertuig elektriciteit aan het net kan leveren (Vehicle-to-grid, V2G) onder de C10/11.

Maximaal vermogen

§ 4.1.8 Tenzij anders vermeld in de tekst is het maximale vermogen van een elektriciteitsproductie-installatie gelijk aan de som van de maximale vermogens van alle in de productie-installatie aanwezige elektriciteitsproductie-eenheden, inclusief energie-opslagsystemen. In feite is hierop maar één uitzondering: voor kleine productie-installaties (zie volgende paragraaf ) wordt het vermogen van een eventueel energieopslagsysteem niet opgeteld bij dat van de andere productie-eenheden (§ 4.1.7.1).

Kleine productie-installaties

Kleine productie-installaties worden gedefinieerd in § 4.1.7. Zoals vroeger gaat het om eenfasige installaties tot 5 kVA en driefasige installaties tot 10 kVA met een automatisch scheidingssysteem (instellingen: annex C1 – eisen: annex D3).

Deze grenzen gelden apart voor een eventueel energieopslagsysteem en voor de som van alle andere productie-eenhe(figuur uit § 7.1)

DISTRIBUTIENETWERK

Aansluitingspunt

Netwerk DNG

relevante markt Hoofdschakelaar Netontkoppelrelais

Belastingen die NIET gevoed kunnen worden in lokaal eilandbedrijf

Belastingen die eventueel gevoed kunnen worden in lokaal eilandbedrijf

20

by Techlink

• augustus 2019

Netontkoppelschakelaar

Schakelaar productieéénheid

~

Productie-éénheid

den. Bij de combinatie van beide moet een zogenaamde EnFluRi-sensor en vermogenbeheersysteem geïnstalleerd worden (§ 4.1.7.3) die samen het vermogen dat geïnjecteerd kan worden beperken tot het vermogen van de installatie zonder energieopslag (§ 7.11.2.1). Voorbeeld: • een PV-installatie met een driefasige omvormer van 6 kVA; in combinatie met • een batterij met een driefasige omvormer van 10 kVA; vereist • een EnFluRi-sensor ingesteld op 6 kVA. Zoniet wordt de installatie niet meer beschouwd als klein. Bij driefasige installaties moet het max. onevenwicht beperkt blijven tot 5 kVA (§ 8.2.5.2 en § 7.11). § 5.3 (en 5.1) beschrijft de procedure die moet doorlopen worden voor het plaatsen van een kleine productie-installatie.

Kort samengevat: een aanvraag op voorhand is niet nodig, een melding achteraf volstaat. De omvormer moet nog steeds in de lijst met gehomologeerde materialen C10/26 van Synergrid staan. Die lijst wordt aangepast, aangezien de omvormers aan bijkomende eisen moeten voldoen. Ook voor de EnFluRi-sensor zou er zo’n lijst komen.

Installaties tot 30 kVA

Dit is nieuw! Voor installaties tot 30 kVA volstaat een gehomologeerd automatisch scheidingssysteem (instellingen:

annex C1 – eisen: annex D3). Er is geen veiligheidsonderbreking en ook geen netontkoppelrelais nodig (§ 7.5.2).

MERK OP! Als het niet om een kleine productie-installatie gaat, moet wel de standaard­ procedure tot indienstneming gevolgd worden (§ 5.1 en 5.2), met als stap 1 een principeaanvraag die door de distributienetbeheerder moet worden goedgekeurd.

ANDERE AANDACHTSPUNTEN VOOR DE INSTALLATEUR

Hier vestigen we nog de aandacht op een aantal belangrijke eisen, zonder enige volledigheid te betrachten.

Technische basisvereisten staan in hoofdstuk 6 en annex D Aanvullende basisvereisten staan in hoofdstuk 7 De figuur uit § 7.1 (zie p.20) geeft een principeschema met de belangrijkste schakelapparatuur in een elektriciteitsproductie-installatie (dit principeschema is niet van toepassing op kleine productie-installaties).

DE AANSLUITING

TIP! Belangrijk om weten is dat het AREI nog steeds een vergrendelbare veiligheidsonderbreking vraagt voor installaties > 10 kW (art. 235) maar dat de FOD Economie een nota in voorbereiding heeft om dit conflict te overbruggen.

De elektriciteitsproductie-eenheid moet via een vaste bekabeling (die niet zonder gereedschap kan verwijderd worden) aangesloten worden, dus nooit via een stekker (§ 7.2).

AARDING - EILANDWERKING

De eventuele nulgeleider van de elektriciteitsproductie-eenheid mag enkel geaard worden indien een galvanische scheiding met het distributienet verzekerd wordt door middel van een transformator. Zo niet, dan is het verboden om de eventuele nulgeleider van de elektriciteitsproductie-eenheid te aarden (§ 7.4). Wanneer de installatie in eiland-

werking gaat, kan een aardverbinding wel, maar die moet verbroken en vergrendeld worden vooraleer de installatie terug aan het net gekoppeld wordt. Los van de C10/11: wanneer een installatie in eilandwerking gaat, moet de bescherming tegen onrechtstreekse aanraking verzekerd blijven!

VEILIGHEIDSONDERBREKING

Indien de elektriciteitsproductie-installatie is aangesloten op laagspanning, moet de veiligheidsonderbreking bereikbaar zijn onder dezelfde voorwaarden als de energiemeter van de distributienetgebruiker (DNG) (§ 7.5).

NETONTKOPPELBEVEILIGING

Als algemeen principe kan gesteld worden dat de plaats van de meting van het netontkoppelbeveiligingsrelais zich best zo dicht mogelijk bij het aansluitingspunt op het distributienet bevindt. Dit voorkomt de ontijdige afschakeling van de elektriciteitsproductie-eenheid (§ 7.6.2.3).

De eisen inzake de toegankelijkheid van het netontkoppelbeveiligingsrelais staan in § 7.6.2.5.

De netontkoppelschakelaar bevindt zich best zo dicht mogelijk bij de elektriciteitsproductie-eenheid (§ 7.6.2.6).

Tot een lijnstroom van 375 A (op laagspanning), mag een contactor gebruikt worden in plaats van een vermogensschakelaar (§ 7.6.2.6).

De netontkoppelbeveiliging moet verplicht voorzien worden van een backup-werking (§ 7.6.2.8).

De vereiste aanvullende – en hulpcontacten staan in §7.6.2.9.

BEVEILIGINGSRELAIS VERMOGENSONEVENWICHT

De plaatsing van een beveiligingsrelais tegen vermogensonevenwicht is verplicht als de elektriciteitsproductie-installatie bestaat uit meerdere eenfasige elektriciteitsproductie-eenheden waarbij een risico bestaat op een vermogenson- ››› augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

21

hlink

Technisch dossier

››› evenwicht van meer dan 5 kVA (§ 7.6.7

en 8.2.5). Zie ook § 7.11.1 voor het vermogensonevenwicht bij de combinatie van opslag met andere productie.

aan een spanning die hoger is. Daarmee moet rekening gehouden worden bij de keuze van de toestellen (§ 7.7.2).

DISTRIBUTIENET VAN TYPE 3 X 230 V

SPANNINGSSTIJGING IN DE INSTALLATIES VAN DE DNG

De spanningsstijging tussen de hoofdmeter en de aansluitingsklemmen van de elektriciteitsproductie-eenheid (of de plaats waar het netontkoppelbeveiligingsrelais de spanning meet) moet steeds kleiner zijn dan 1% van de nominale spanning (§ 7.7).

Het netontkoppelbeveiligingsrelais is, wat overspanning betreft, ingesteld op de toegelaten maximumspanning aan het aansluitingspunt (110% Un). Indien er andere verbruikstoestellen aangesloten worden tussen de plaats waar de netontkoppelbeveiliging de spanning meet en de elektriciteitsproductie-eenheid, is het mogelijk dat die worden blootgesteld

De voeding van een meerfasig aangesloten elektriciteitsproductie-eenheid moet gemakkelijk kunnen worden omgeschakeld van 3 x 230 V naar 3 N 400 V (§ 7.8). De aansluiting op 3 x 230 V moet in principe gebeuren via een isolatietransformator, behalve indien de omvormer speciaal ontworpen is om te kunnen functioneren zonder isolatietransformator. Volg steeds de richtlijnen van de fabrikant (§ 7.8).

VERMOGENSBEHEERSYSTEEM

Voor kleine productie-installaties wordt dit gecombineerd met de EnFluRi-sensor (§ 7.11.2.1). Voor grotere installaties waarvan het injectievermogen naar het distributienet beperkt wordt, is een vermogensbeheersysteem noodzakelijk zo-

als beschreven in § 7.11.2.2.

De wisselwerking met het distributienet staat in het 8e en laatste hoofdstuk.

Besluit

Zoals gezegd is dit een zeer bondige samenvatting van het voorstel voor een nieuwe C10/11, die ten vroegste vanaf midden september 2019 van kracht kan worden. Ze is bedoeld om u te wijzen op de veranderingen die op til zijn en als inleiding op het lezen van het document zelf.

Volta plant hierover een infoavond op verschillende locaties in de komende periode “einde augustus tot begin september 2019”.

Auteur: William Stinissen, VOLTA

OPROEP TOT HET INDIENEN VAN EEN PROJECT Techlink plaatst haar leden graag in de kijker. Dit blijkt ook uit deze editie van Power+.

Heeft jouw bedrijf onlangs een interessant project uitgevoerd?

Neem dan vrijblijvend contact op met onze redacteur Dirk De Wolf (dirk.dewolf@confederatiebouw.be).

Dit project laat je toe om als bedrijf via een andere invalshoek in het nieuws te komen.

22

by Techlink

• augustus 2019

hlink

Project

De Hallepoorttunnel, een technisch en technologisch hoogstandje Midden januari werd de nieuwe Hallepoorttunnel officieel ingehuldigd.

Er was twee jaar werk en een budget van 32 miljoen euro nodig om deze tunnel te renoveren; het resultaat is een slimme en zeer veilige tunnel.

De geschiedenis van de Brusselse tunnels

De geschiedenis van de Brusselse tunnels is uiteraard nauw verbonden met die van de kleine Brusselse ring, een 8Â km lange lus die het stadscentrum van de voorsteden scheidt. Een lus die de zogeheten Vijfhoek omcirkelt. Deze kleine ring volgt grotendeels het tracĂŠ van de tweede omwalling van Brussel, de oude vestingmuren waarvan de meest zichtbare sporen vandaag de dag te vinden zijn aan de Hallepoort en aan de Naamse Poort.

Het besluit om dit complex van tunnels en boulevards aan te leggen, werd genomen voor de Wereldtentoonstelling van 1958.

24

by Techlink

• augustus 2019

De Hallepoorttunnel wordt gebouwd in 1957 en voor het eerst gerenoveerd in 1983. Hij is 640 meter lang. Het is een hellende tunnel in een bocht en een van de laatste Brusselse tunnels met twee ongescheiden rijrichtingen. Elke dag rijden er 48.000 voertuigen door de tunnel. Vroeger was er geen scheidingswand tussen de twee keer twee rijstroken. Dit vormde een risico bij brand en evacuatie.

tunnel. Voor de voorbereiding van het bestek en de aanbesteding heeft Mobiel Brussel gekozen voor Egis, een Frans bedrijf met een stevige reputatie op het gebied van tunnelveiligheid dankzij zijn ervaring, onder meer in de Mont Blanc.

De opdracht werd binnengehaald door de Franse Bouwgroep Eiffage, een bedrijf in de top 3 van de Europese marktleiders in bouw en concessies.

Renovatie van de Hallepoorttunnel

De omvang van het werk was indrukwekkend. Het ging daarbij niet alleen om de burgerlijke bouwkunde (de grond, het plafond, de zijwanden), maar ook om alle elektrische uitrusting: vervanging van de middenspanning, laagspanning en ook

Vanwege de bouwvalligheid van zijn tunnels heeft het Brussels Gewest een renovatieplan opgesteld met als eerste stap de volledige renovatie van de Hallepoort-

OVER COLLIGNON Collignon is gespecialiseerd in de studie, het ontwerp, de realisatie en het onderhoud van elektrische, HVAC- en industriële installaties.

De uitgebreide waaier aan vaardigheden van zijn medewerkers maken van hem een echt veelzijdige specialist. Door zijn expertise, nabijheid en betrouwbaarheid is Collignon de referentiepartner voor de uitvoering van grote projecten, in alle sectoren. Sinds 2007 maakt Collignon deel uit van de Franse groep Eiffage, Europees marktleider op het gebied van grote bouwen infrastructuurwerken. Het feit dat Collignon deel uitmaakt van een groep met 65.000 medewerkers, die een pionier is inzake werknemersparticipatie, is een garantie voor de financiële stabiliteit van een onderneming die daarnaast ook een heel grote beheersautonomie behoudt.

De nabijheid en de flexibiliteit waarmee Collignon als familiebedrijf zo succesvol is geworden, blijven wel troeven.

De verlichting in de tunnel werd vervangen door LED-verlichting. Visueel maakte men de link met de middeleeuwse Hallepoort, die boven deze tunnel ligt.

Het telebeheer van de elektromechanische uitrusting werd vernieuwd.

van het project hield onder andere verband met het feit dat de vervanging van alle elektrische installaties moest worden uitgevoerd met behoud van de continuïteit van de dienstverlening. Het Algemeen Laagspanningsbord (ALSB) en de laagspanning moesten dan ook vervangen worden met een zo kort mogelijke uitschakeltijd. Met als uitvalsbasis zijn werkplaats in Erezée ontwierp, leverde en plaatste Collignon een ALSBbord van het type Okken voorzien van MCC-lades (Motor Control Center).

Het bord, gevoed door twee 1600A transformatoren, maakt het mogelijk om de lades te vervangen, zelfs wanneer ze in gebruik zijn. De tunnel kan dus tijdens het gebruik worden onderhouden. Verder omvat de installatie nog twee Okken-hulpborden en een aantal verdeelborden van het type Smartpanel Prisma met Masterpack MTZ2. Alle elektrische installaties zijn verbonden met het nieuwe centrale technische beheersysteem, waardoor alle onderdelen van de oplossing met elkaar in verbinding staan en van op afstand aanstuurbaar zijn.

Voor de middenspanning heeft Collignon twee onderstations van 11 kV geplaatst. In elk onderstation zijn er twee droge transformatoren van 1000 kVA. Om de installatie zo betrouwbaar mogelijk te maken, zijn de twee onderstations aan elkaar gekoppeld. In elk onderstation zorgen SM6 AA33-cellen voor de middenspanning. Ze zijn voorzien van Sepam-relais, tellers en bescherming voor de transformatoren.

Resultaat

De tunnel is niet alleen technisch nieuw, maar ook voorzien van scenografische verlichting. Als automobilisten 50 km/u rijden, zullen ze maximaal van deze scenografie kunnen genieten. Het is de eerste keer dat een dergelijke artistieke interventie wordt uitgevoerd in een Brusselse tunnel.

om de signalisatie, de verlichting, de ventilatie, de brandveiligheid en het gecentraliseerd technisch beheer (CTM).

Collignon, actief in de elektriciteitssector sinds 1947, heeft alle borden gebouwd en geplaatst. De complexiteit

De tunnel beschikt nu over de nieuwste technologieën en het hoogste veiligheidsniveau. Bouwgroep Eiffage en haar klant, Mobiel Brussel, zijn trots op dit hoogstandje. augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

25

hlink

DIRECTOR GENERAL KRIS VAN DINGENEN

COMMERCIAL DIRECTOR JAN LHOËST

OFFICE MANAGER Magali Mannaerts

TEAMLEADER TECHNICAL ADVISORS

TEAMLEADER STUDY DEPARTMENT

Joël Dewalheyns

Willy Pauwels

ELECTRICAL ENGINEERING Olivier Linder

ADVISOR Lucine Albertian

TEAMLEADER ACCOUNT MANAGERS & COMMUNICATION Jan Lhoëst

ACCOUNT MANAGERS VLAANDEREN - BRUSSEL Sandra Mertens

HVAC & SANITARY Georges Gronsfeld

WALLONIË- BRUSSEL Rudo Bonni

Lenn Coussement

COMMUNICATION ENERGY TRANSITION Jozefien Vanbecelaere David Germani

COMMUNICATION & EVENTS OFFICER Sofie Lapière EDITOR Dirk De Wolf

maakt deel uit van:

Techlink vzw • J. Chantraineplantsoen 1, 3070 Kortenberg • T. +32 2 896 96 10 • info@techlink.be • BE 0682.796.163

26

by Techlink

• augustus 2019

23,6 is positief

Account Manager Vlaanderen-Brussel Sandra Mertens

Account Manager Wallonië-Brussel Rudo Bonni

Het eerste aanspreekpunt voor Nederlandstalige leden Contact: sandra.mertens@techlink.be of +32 2 896 96 18 • +32 478 934 824

Het eerste aanspreekpunt voor Franstalige leden Contact: rudo.bonni@techlink.be of +32 2 896 96 19 • +32 470 175 590

Teamleader Technical Advisors Joël Dewalheyns

Teamleader Study Department Willy Pauwels

Contact: joel.dewalheyns@techlink.be of +32 2 896 96 24

Studiediensten, sociaal, economisch, juridisch, fiscaal, CAO Contact: willy.pauwels@techlink.be of +32 2 896 96 12

Technical Advisor Electrical Engineering Olivier Linder Opvolging elektrotechnische trends en ontwikkelingen Contact: olivier.linder@techlink.be of +32 2 896 96 22

Technical Advisor HVAC & Sanitary Georges Gronsfeld Opvolging trends en ontwikkelingen Contact: georges.gronsfeld@techlink.be of +32 2 896 96 21

Technical Advisor HVAC & Sanitary Lenn Coussement Opvolging trends en ontwikkelingen Contact: lenn.coussement@techlink.be of +32 2 896 96 23

Technical Advisor Energy Transition Jozefien Vanbecelaere Opvolging hernieuwbare energie Vlaanderen Contact: jozefien.vanbecelaere@ode.be of +32 2 218 87 47

Technical Advisor Energy Transition David Germani

Advisor Lucine Albertian Opvolging sociaal-juridische actualiteit Contact: lucine.albertian@techlink.be of +32 2 896 96 13

Office Manager Magali Mannaerts Onthaal & secretariaat Contact: magali.mannaerts@techlink.be of +32 2 896 96 10

Communication & Events Officer Sofie Lapière Online communicatie en events Contact: sofie.lapiere@techlink.be

Editor Dirk De Wolf Redactie magazines en nieuwsbrieven Contact: dirk.dewolf@confederatiebouw.be

Commercial Director Jan Lhoëst Innovatie, business development, marketing & communicatie, ledenzaken Contact: jan.lhoest@techlink.be

Opvolging hernieuwbare energie Wallonië Contact: david.germani@techlink.be of +32 2 896 96 17

Director General Kris Van Dingenen Strategie, financiën, algemeen beleid, HR Contact: kris.vandingenen@techlink.be

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

27

hlink

Technisch dossier

Nieuwe regelgeving ventilatie op het werk De werkgever moet ervoor zorgen dat zijn werknemers in de werklokalen over een goede binnenluchtkwaliteit beschikken.

Om dit te bereiken legt de federale regering een risicoanalyse op en een nieuw plafond voor de CO2-concentraties.

Welke wetgeving is van toepassing?

Niet-residentiële ventilatie moet aan diverse normeringen en reglementeringen voldoen. Enerzijds zijn er ventilatie eisen in de EPB-regelgeving voor nieuwe bouwen en grondige renovaties. EPB legt minimum debieten vast op basis van de Europese norm NBN EN 13779 (er is nu ook een nieuwe norm EN 13798-3). Anderzijds is er het koninklijk besluit (KB) van 2 mei 2019 tot wijziging van de codex over het welzijn op het werk inzake de binnenluchtkwaliteit in werklokalen.

Dat werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 21 mei 2019 (Numac: 2019201857) en trad in werking op 31 mei 2019.

KB ventilatie

Merk op! Het KB is geen vervanging voor de EPB-regelgeving. Beide regelge-

28

by Techlink

• augustus 2019

vingen staan naast elkaar, en de strengste van beide zal altijd moeten gevolgd worden. Het KB is ook zo algemeen mogelijk gehouden zodat dit toepasbaar is op zowel bestaande en gerenoveerde als nieuwe gebouwen. Hoe er met bestaande situaties moet omgegaan worden, wordt verder uitgelegd in de Praktijkrichtlijn (gepubliceerd op 5-07-2019 op de website van de FOD WASO). De Praktijkrichtlijn is weliswaar geen expliciet deel van het KB, maar zal door de FOD WASO wel gebruikt worden voor de evaluatie van situaties in de praktijk.

Deze Praktijkrichtlijn is gebaseerd op wetenschappelijk inzicht, praktijkervaring en consensus en zal periodiek worden geëvalueerd, bijgestuurd en verfijnd waar nodig. Voor bestaande situaties doet men er dus goed aan om deze periodiek te toetsen aan de recentste versie van de Praktijkrichtlijn.

Verschil met het verleden

In het verleden werd de eis uitgedrukt in m³/h.persoon. Deze eis was quasi onmogelijk te checken op conformiteit tenzij met gespecialiseerde apparatuur: • Indien mechanische ventilatie: debietsmetingen door middel van anemometer.

• Indien natuurlijke ventilatie: metingen waren erg moeilijk en niet eenduidig.

Er was dus weinig risico dat er frequent vaststellingen van niet-conformiteit zouden plaatsvinden en sancties zouden volgden.

In het nieuwe KB is de eis ook uitgedrukt in ppm CO2. Het voordeel hiervan is dat het eenvoudig te meten is en bij niet-conformiteit zijn er grote gevolgen. ›››

Design radiator

Comfortabele ventilatie

Verwarmings-en koelplafondsystemen

Clean air solutions

Always the best climate for

INTELLIGENT VENTILATION NIEUW Zehnder CO2 -sensor

Installatie via ComfoControl App

Hoe opgenomen vermogen meten in situ?

Begin 2019 wijzigde de EPB-rekenmethodiek voor de ingave van ventilatie, via de zogenaamde hulpenergie. De wijziging is van toepassing op projecten met bouwaanvraag vanaf 1 januari 2019. Vanaf begin 2019 geeft de EPB-verslaggever gedetailleerd de hulpenergie van de ventilatie-unit in: merk en type met bijbehorend ventilatorvermogen zijn zeer belangrijk. De vereenvoudigde berekening scheert alle merken over één kam en is vanwege het slechte resultaat niet meer mogelijk.

Wanneer de eindgebruiker in overleg met de EPB-verslaggever kiest voor krachtige maar zuinige ventilatoren, haalt het ventilatietoestel een laag vermogen in vergelijking met het verplaatste debiet.

Het benodigde vermogen gaat verder naar omlaag bij een kanalensysteem met weinig tegendruk. De ventilatiever-

slaggever kan na uitvoering het vermogen van de ventilatie-unit opmeten met een goedgekeurde vermogensmeter, bijvoorbeeld de Christ CLM1000 professional. Om het vermogen op te meten, plugt de ventilatieverslaggever de stekker van het ventilatietoestel in zijn vermogensmeter en leest het vermogen af op de display.

Een goede uitvoering staat gelijk aan een laag ventilatorvermogen en resulteert in een verdere verlaging van het E-peil. De bouwheer profiteert via deze opmeting van een verlaging tot 15 E-peilpunten, t.o.v. de vereenvoudigde berekening van hulpenergie. Meer dan ooit kan u zich als installateur onderscheiden door de combinatie van een performante ventilatie-unit en een goed uitgevoerd kanalensysteem. www.zehnder.be

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

29

hlink

Technisch dossier

Figuur 1: EEN OVERZICHT VAN DE VERSCHILLENDE MOGELIJKHEDEN OM TE VOLDOEN AAN DE EISEN INZAKE LUCHTKWALITEIT. Lokaal met aanzienlijk verminderde verontreinigingsbronnen?

Ofwel vloerbekleding conform § 4.2 Ofwel metaal, keramiek, steen Ofwel emissie VCC < limietwaarden Ofwel meting in situ conform bijlage 3

• •

• •

NEEN

• •

• • • •

JA Ventilatie Ofwel CO2 < 1200 ppm Ofwel debiet > 25 m3/u. pers.

EN permanente organisatorische maatregelen Aangegeven nominale bezetting ...

Ventilatie Ofwel CO2 < 900 ppm Ofwel debiet > 40 m3/u. pers.

EN permanente organisatorische maatregelen Aangegeven nominale bezetting ...

Alternatieve methode (bijlage 4)

NEEN

Corrigerende organisat. maatregelen

+ Actieplan

JA NEEN

• •

JA Deze ruimte voldoet aan de eisen m.b.t. binnenluchtkwaliteit

›››

Inhoud BINNENLUCHTKWALITEIT

Het algemene principe bestaat erin dat werknemers over een goede binnenluchtkwaliteit moeten beschikken. Dit is ruimer dan de vroegere doelstelling waarbij alleen “voldoende verse lucht” als criterium gold, maar niets gezegd werd over het aanpakken van verontreinigingsbronnen.

De werkgever is ertoe gehouden een risicoanalyse uit te voeren van de binnenluchtkwaliteit. Hij houdt daarbij rekening met het debiet van de aangevoerde lucht en de mogelijke bronnen van verontreiniging. Zoals: • de aanwezigheid en fysieke activiteit van personen; • de in de werklokalen aanwezige producten en materialen; • het onderhoud, het herstel en de reiniging van de arbeidsplaatsen; • de kwaliteit van de aangevoerde lucht als gevolg van infiltratie en ventilatie, verontreiniging en werking van het ventilatie-, luchtbehandelings- en verwarmingssysteem.

De risicoanalyse bestaat uit een visuele inspectie en een controle van de installaties en documenten, met medewerking van de werknemers. Indien nodig, worden er metingen of berekeningen uitgevoerd.

30

by Techlink

• augustus 2019

ÉÉN CO2-GRENS MET UITZONDERINGEN

Net als nu, moet de werkgever maatregelen nemen om de CO2-concentraties onder een bepaalde grens te houden.

Maar de standaardgrens van 800 ppm [KB van 2016-03-25] wordt versoepeld tot 900 ppm, aangevuld met een ventilatiedebiet. De werkgever neemt de nodige technische en/of organisatorische maatregelen om ervoor te zorgen dat de CO2-concentratie in de werklokalen gewoonlijk lager is dan 900 ppm of dat een minimum ventilatiedebiet van 40 m³/u per aanwezige persoon wordt gerespecteerd.

Als de werkgever echter op basis van de risicoanalyse kan aantonen dat de werknemers een gelijkwaardige of betere bescherming genieten als gevolg van het uitschakelen of verminderen van zoveel mogelijk verontreinigingsbronnen (bijvoorbeeld door het gebruik van emissiearme materialen), dan volstaat het dat de CO2-concentratie in de werklokalen gewoonlijk lager is dan 1200 ppm, of dat er een minimum ventilatiedebiet is van 25m³/u per aanwezige persoon.

Men dient er zich wel van bewust te zijn dat er nog weinig classificatiesystemen bestaan om emissies te kunnen evalueren, en dat het best mogelijk is dat door voortschrijdend wetenschappelijk inzicht een “propere” ruimte plots wél

schadelijke stoffen blijkt te bevatten.

Maar ook een andere aankleding of gebruik van een ruimte kan al tot een ongunstigere situatie zorgen.

Hoe moet dit in de praktijk toegepast worden?

VOORBEELD: BESTAAND KLASLOKAAL (SCHOOL)

In een bestaand schoolgebouw bestaat de vloerbekleding van een klaslokaal uit keramische vloertegels. Het klaslokaal is niet voorzien van een ventilatiesysteem.

• Het drempelniveau voor de emissies van keramische vloertegels wordt in het koninklijk besluit betreffende vloerbekleding (BS van 18 augustus 2014 – Numac: 2014024239) als laag beschouwd. De risicoanalyse brengt geen andere problematische bronnen van vervuiling in het lokaal aan het licht.

• De toepassingsvereiste is dus: maximaal CO2-niveau 1200 ppm of minimaal debiet 25 m³/h per persoon.

• Aangezien er geen ventilatiesysteem aanwezig is, moet er een actieplan worden opgesteld met maatregelen op korte, middellange en lange termijn om binnen afzienbare tijd aan de eisen te voldoen.

• De organisatorische maatregelen op korte termijn kunnen met name het volgende omvatten: o Een CO2-sensor met weergave van

EURO-INDEX, compleet in meten. de CO2-concentratie installeren in het klaslokaal. o Een verluchtingsstrategie invoeren waarbij de ramen worden geopend, afhankelijk van de gemeten CO2-concentratie.

• Één van de technische maatregelen op lange termijn zou de installatie van een mechanisch ventilatiesysteem in het klaslokaal kunnen zijn. Dat systeem zal geschikt zijn voor een minimaal debiet van 25 m³/h per persoon en de nominale bezetting zal in het lokaal worden weergegeven.

In het actieplan worden de installatietijd en de middelen die moeten worden ingezet om de doelstellingen te bereiken, aangegeven.

Vanaf 1 januari 2020

De werkgever moet alle technische en organisatorische maatregelen nemen die nodig zijn om aan de grenswaarden te voldoen wanneer hij nieuwe werklokalen laat bouwen, of bestaande werklokalen laat verbouwen of renoveren met een bouwaanvraag die na 1 januari 2020 wordt ingediend. Voor alle andere werklokalen zal de werkgever samen met de preventieadviseur en het comité, een actieplan opstellen dat ervoor zorgt dat de binnenluchtkwaliteit wordt verbeterd en er binnen een niet nader bepaalde “afzienbare termijn” voldaan wordt aan de grenswaarden.

Slot

Een duidelijke verandering is de meetbaarheid van luchtkwaliteit. Tot voor kort was luchtkwaliteit bijna synoniem met luchtdebiet. Er zijn echter zoveel onvoorspelbare factoren – met de gebruiker voorop – dat debiet niet altijd een garantie biedt over luchtkwaliteit [en anderzijds is te veel ventileren zonder dat er een nood aan is niet gunstig voor de energieprestatie]. Het KB Ventilatie verlaat (deels) dit pad en verlegt de aandacht naar daadwerkelijke prestaties in plaats van theoretische waarden. Het lijkt er sterk op dat ventilatie stilaan het statuut van “bijzaak voor de installateur” ontgroeit en tegen 2020 een echte gespecialiseerde activiteit binnen de installatietechniek wordt.

Dit samenvattend artikel kwam tot stand in samenwerking met Bertrand Waucquez (energieconsulent bij Vlaamse Confederatie Bouw), Yves Lambert (voorzitter van sectororganisatie Ventibel) en Samuel Caillou (Labohoofd bij het WTCB). Het volledige artikel kan u lezen in de augustus editie van Heat+.

Meetinstrumenten voor inspectie en controle van elektrotechnische installaties. Mét eigen gecertificeerde service- en kalibratiediensten aan vaste, lage prijzen.

Advies, verkoop & verhuur We helpen u aan het juiste meetinstrument voor uw toepassing.

Support Heeft u een technische vraag over uw toestel?

Onze medewerkers staan voor u klaar.

Onderhoud & kalibratie Met onze unieke KWS® serviceformule houdt ons geautoriseerd labo uw toestel steeds in topconditie.

Transparant & duurzaam Werk zorgeloos met online inzage in uw certificaten, vaste serviceprijzen, afhaaldienst, etc.

EURO-INDEX bvba Leuvensesteenweg 607 - 1930 Zaventem T: 02 757 92 44 - sales@euro-index.be - www.euro-index.be

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

31

hlink

Event

Elektricien, een knelpuntberoep!

Wat doen we eraan?

We weten dat elektricien onder de knelpuntberoepen gerekend wordt. Een uitdaging die wij als sector dienen aan te gaan! Wat kunnen we eraan doen? Dat was de centrale vraag op het sectorevent van Volta op dinsdag 11 juni 2019.

Wat doet Volta? Hoe spelen bedrijven uit de sector hierop in? Welke antwoorden geven de diensten van arbeidsbemiddeling? Al deze topics kwamen aan bod tijdens een uiterst boeiende namiddag.

Elektroclub

Het event vond plaats op de locatie van Technopolis te Mechelen. De locatie was niet toevallig gekozen want Volta is een partner van Technopolis om samen wetenschap en technologie dichter bij de mensen te brengen. Tijdens het event werd er stilgestaan bij “Elektroclub”, een initiatief van Volta, dat er is voor jonge techneuten van 10 tot 14 jaar. Op www.elektroclub.be vinden zij spelletjes, proefjes en de basisbegrippen uit de wereld van de elektriciteit op een speelse en spannende manier uitgelegd.

Sectorcijfers

‘In 2016 waren 32.212 werknemers aan de slag bij 4.725 werkgevers, in 2018 waren dat al 38.255 werknemers bij 5.187 werkgevers’, aldus Volta-directeur Peter Claeys bij de presentatie van de nieuwe sectorcijfers (2018). Volta voorspelt dat de groei alleen maar zal toenemen: hernieuwbare energie wordt steeds belangrijker en er is een grotere vraag naar beveiliging en automatisering, ook in de particuliere woningbouw. Dat zorgt voor stijgende hoogspanning op de arbeidsmarkt: bedrijven zijn dringend op zoek naar meer dan 2.000 elektrotechnici alleen al voor de komende twee jaar.

Kwalitatief personeel vinden en houden

Uit onze grootschalige enquête bleek dat een aantrekkelijk salarispakket (inclusief

32

by Techlink

• augustus 2019

V.l.n.r.: de moderator, Yves Magnan, Liesbeth Driesen en Fons Leroy

“

Een technisch geschoolde elektricien is erg gegeerd en zal dat altijd blijven.

Er is werk genoeg in onze snel groeiende sector!

”

.

JAN LHOËST

maaltijdcheques, bedrijfswagen en tankkaart, Gsm, laptop, hospitalisatieverzekering, pensioenplan, etc.) alleen niet volstaat om kwalitatief geschikt personeel aan te trekken of aan boord te houden. Het imago van het bedrijf, flexibele arbeidstijden en het geven van verantwoordelijkheid spelen ook een rol. De belangrijkste factor bleek echter sfeer op het werk te zijn. Een slechte sfeer heeft

namelijk gevolgen voor de mensen die er werken: gezondheidsklachten, demotivatie of het verlaten van het bedrijf.

‘Techlink is ervan overtuigd dat een goed opleidingsaanbod ervoor zorgt dat uw bedrijf net dat streepje voor heeft op andere bedrijven. Een uitdagend takenpakket en goede arbeidsvoorwaarden zijn voor toekomstige werknemers tegenwoordig bijna overal voorhanden bij het solliciteren. De kans tot opleidingen kan dan het verschil maken, gezien werknemers hier steeds meer belang aan hechten’, zegt Jan Lhoëst, commercieel directeur bij Techlink. ‘De enquête toont aan dat onze elektrobedrijven veel tijd en middelen voorzien voor bijscholing van hun werknemers op verschillende gebieden (zie grafiek p.34). Helemaal bovenaan de lijst staat elektriciteit (72%), gevolgd door domotica (51%) ››› en ventilatie (27%).’

TECH LEDNO LUX 14.0

SMART

TECHNISCHE & ARCHITECTURALE VERLICHTING

VRAAG UW EXEMPLAAR

in uw Cebeo filiaal of download op www.cebeo.be/nl-be/tools/downloads

hlink

Event

››› De bijscholing van werknemers moet

uiteraard niet enkel gericht zijn op de vaktechnische vaardigheden, de hard skills. Soft skills zijn ook belangrijk: samenwerken, klantgericht werken, projectmanagement en timemanagement zijn hier enkele voorbeelden van. Het wordt voor elektrobedrijven steeds belangrijker dat hun werknemers naast vakinhoudelijke kennis beschikken over communicatie- en ICT-vaardigheden om op een professionele en servicegerichte manier met klanten en collega’s om te gaan.

Duaal en levenslang leren

Aangezien de instroom uit het technisch en beroepsonderwijs onvoldoende kandidaten oplevert en de zeldzame geïnteresseerde werkzoekenden vaak de nodige gespecialiseerde kennis missen, moeten bedrijven steeds creatiever uit de hoek komen. Dus: de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt moet beter. Er werd ook opgemerkt dat sommige afgestudeerden te weinig arbeidsrijp zijn, dat ze de waarden en normen van het bedrijfsleven nog te weinig kennen. Hier-

bij is het duaal leren (waarbij jongeren 2 à 3 dagen per week op de werkvloer leren en 2 dagen op de schoolbanken) een stap in de goede richting. Daarnaast zet de sector samen met de arbeidsbemiddelaars VDAB, Actiris en FOREM en diverse partners volop in op levenslang leren.

Imago

Zowel de bedrijven als de arbeidsbemiddelaars erkennen dat het schoentje knelt bij het negatieve imago van de job als elektricien. Technische jobs worden vaak nog in verband gebracht met slechte werkomstandigheden, hard werk en een karig loon. Bovendien zien ouders hun zoon of dochter veel liever voor administratief bediende dan voor elektricien studeren, terwijl de werkzekerheid in het tweede geval stukken hoger is. Ook jongeren pikken deze vooroordelen op en zijn dus niet snel geneigd om een technische opleiding te volgen. Het is hoog tijd om de keuze van een studierichting niet meer te baseren op de reputatie van die studierichting maar op de talenten van studenten! Want reputaties kloppen

niet altijd of zijn niet altijd een garantie op een goede aansluiting op de arbeidsmarkt.

Er is duidelijk een belangrijke rol weggelegd voor overheidsinstanties om de technische opleiding uit het verdomhoekje te halen en jongeren vanaf jonge leeftijd de troeven van technische beroepen te laten ontdekken. Dit kan onder andere door een social media campagne te starten waarbij getuigenissen worden getoond van mensen uit de sector die hun passie delen voor techniek.

Tech-ambassadeur

Tot slot werd er vanuit de VDAB het idee geopperd om een technologie-ambassadeur aan te stellen. Technologie heeft namelijk een diepe impact op alle aspecten van onze samenleving. Deze ambassadeur moet een omvattende dialoog aangaan met een breed spectrum aan stakeholders (bedrijven, sociale partners, overheid, scholen, etc.) en een plan uitwerken om technische opleidingen aantrekkelijker te maken. Technologie op tijd en stond onder de aandacht brengen!

Grafiek:

OP WELKE GEBIEDEN KRIJGEN UW WERKNEMERS DE KANS OM ZICH BIJ TE SCHOLEN? Elektrobedrijven

72% 51% 27% 21% 16% 16% 12% 12% 12% 9% 7% 7%

0%

34

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

elektriciteit

domotica

ventilatie

warmtepomp

elektriciteitsinstallaties MS/HS

PV-panelen

koeltechnieken

RESCert hernieuwbare installatietechnieken

gasinstallaties

stookolieinstallaties

hydraulisch inregelen van installaties

zonneboilerinstallaties

by Techlink

• augustus 2019

LiHD

Topprestaties ook zonder snoer.

Nu in oo 12 k V

De krachtige cellen van de Metabo LiHD accu-packs leveren voldoende power, om zelfs meest veeleisende toepassingen snoerloos het hoofd te bieden. Dankzij de LiHD-technologie dekt Metabo als enige fabrikant wereldwijd de totale vermogensbreedte van 400 tot 3.200 Watt.

12 of 18 Volt: maximaal vermogen, die extreem lang beschikbaar is – voor iedere toepassing.

www.metabo.be

QUADRA BLACK! Tot 4 gebruikers.

Comelit APP

Werkt op WiFi/3G/4G

Art. 8451V/BLACK

QUADRA BLACK KIT MINI HANDSFREE WIFI

€

450

2

WI-FI

Aanbieding geldig van 1 JUNI tot 31 AUGUSTUS 2019.

DE OPGEGEVEN PRIJZEN ZIJN NETTOPRIJZEN EXCL. BTW VOORBEHOUDEN VOOR DE PROFESSIONELE INSTALLATEUR.

hlink

Actualiteit

Nieuw sectoraal akkoord

PSC 149.01

De sociale partners hebben op 26 juni 2019 in het paritair subcomité voor de elektriciens een sectoraal akkoord ondertekend voor de jaren 2019-2020.

Hieronder vindt u een kort overzicht van de belangrijkste punten voor de werkgevers.

Verhoging van de flexibiliteit door meer vrijwillige overuren

• Voorheen mochten maximaal 100 vrijwillige overuren per jaar gepresteerd worden. De wetgever heeft dit aantal naar 120 gebracht, maar in het kader van de onderhandelingen hebben wij verkregen dat vanaf 1 juli 2019 tot en met 30 juni 2021, 180 vrijwillige overuren mogen gepresteerd worden, mits cao op ondernemingsvlak in bedrijven met een vakbondsafvaardiging en mits toetredingsakte (melding) in de andere bedrijven.

• Deze vrijwillige overuren moeten niet gerecupereerd worden, maar men dient wel rekening te houden met de interne grens. Wij hebben verkregen dat 60 van deze vrijwillige overuren niet meetellen voor de berekening van de interne grens. De 180 vrijwillige overuren komen in aanmerking voor wat betreft de regeling van de fiscaal vriendelijke overuren (180 uren voor werven waar er een aanwezigheidsregistratie is, zo niet 130 uren). Deze overuren kosten minder aan de werkgever en de werknemer houdt er substantieel meer aan over.

Maatregelen om de instroom van jongeren te bevorderen en inzake vorming en opleiding

• Binnen het kader van Volta gaan er acties ondernomen worden naar jongeren toe met de bedoeling de instroom in de sector te bevorderen.

• Men zal ook verder inzetten op het duaal leren, dat in onze sector een groot succes kent. Voor meer info over duaal leren, zie Power+ nr. 2/2019 (p. 28-30).

• Er wordt werk gemaakt om “knelpunten” weg te werken, zodat de regeling van het duaal leren vlotter kan verlopen.

• De sociale partners hebben zich geëngageerd om te streven naar een groeipad inzake vorming en opleiding.

36

by Techlink

• augustus 2019

• Aan Volta wordt de opdracht toevertrouwd om een peterschapsopleiding van 4 dagen uit te werken die gratis zal zijn voor alle peters (zij die de jongeren in de onderneming zullen begeleiden). Zowel werknemers als werkgevers zullen de rol van peter kunnen vervullen. Indien de peter een werknemer is, zal zijn werkgever kunnen genieten van het stelsel premiekrediet.

Behoud van de bestaande regeling mobiliteitsvergoedingen

Gezien de problemen van de toegenomen congestie op onze wegen die een langere verplaatsingstijd meebrengen, eisten de vakbonden dat men zou overgaan naar een combinatie van afstand en tijd voor wat betreft de mobiliteit. Dit zou betekenen dat een stuk van de afgelegde weg als arbeidstijd zou beschouwd worden. Wij hebben de vakbonden kunnen overhalen (met heel veel moeite) om die eis niet te weerhouden, maar hebben in ruil daarvoor het bestaande stelsel (modaliteiten en bedragen) wel aangepast. Het principe, waarbij de mobiliteitsvergoedingen vrijgesteld zijn van RSZ-bijdragen en maar voor de helft belast zijn in hoofde van de werknemer, blijven hierdoor behouden.

MERK OP! Er is echter een nieuw KB nodig om het actuele grensbedrag dat de vrijstellingen mogelijk maakt te verhogen, zodat de regeling pas in voege zal treden na publicatie van het KB.

“

mobiliteitsvergoedingen verdedigen, aangezien deze vaak een klein lichtpuntje betekenen voor bedrijven die elk dag geconfronteerd worden met alsmaar langere files.

Daartegenover staat de verhoging van de bedragen woon-werkverkeer en mobiliteitsvergoedingen

• Zoals hiervoor aangehaald behouden we de bestaande regelingen, maar worden de verschillende bedragen verhoogd. Wat de mobiliteitsvergoedingen betreft is dat substantieel, maar daartegenover staat dus dat verplaatsingen naar de werf niet als arbeidstijd beschouwd worden.

”

• Er wordt ook specifiek een bedrag ingevoerd voor de chauffeur die alleen rijdt (5% meer dan wat de passagier ontvangt). Arbeiders die 43.000 kilometer of meer afleggen per jaar (in kader van mobiliteit) krijgen het jaar nadien 1 dag “mobiliteitsverlof ” betaald door de werkgever.

Verhoging koopkracht

Invulling van de loonnorm door een verhoging van de baremieke en effectieve lonen op 1 juli 2019 met 1,1%. Ondernemingen met een vakbondsafvaardiging kunnen een ander invulling overeenkomen via een ondernemingsenveloppe.

Hét domotica alternatief!       

Wij blijven de

.

Fonds voor bestaanszekerheid

Bestaande vergoedingen worden geïndexeerd en een aantal nieuwe vergoedingen worden ingevoerd. Al deze vergoedingen worden gefinancierd vanuit de bestaande middelen van ››› het FBZ zonder bijkomende bijdragen van de werkgevers.

Eltako Wireless

Draadloos Zonder batterijen Zowel drukknoppen als sensoren Betaalbaar Makkelijk te installeren Betrouwbaar Flexibel

www.eltako.com/vl

SERELEC NV • Gasmeterlaan 207 • 9000 Gent 09/ 09/223.24.29.

223.24.29. info@serelec.be

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

37

hlink

Actualiteit

›››

Verlenging regelingen SWT (brugpensioen), tijdskrediet en loopbaanplanning

Deze regelingen, met specifieke voorwaarden waaraan de werknemers moeten voldoen, worden verlengd. Ook hier zijn er geen bijkomende werkgeversbijdragen voorzien.

Werkbaar werk

Naar analogie met andere sectoren, verbinden de sociale partners zich ertoe om een sectoraal model van werkbaar werk te ontwikkelen. Dit zal onder andere elementen omvatten zoals loopbaangesprek, peterschapsopleiding en eindeloopbaanplanning waarbij werknemers kunnen overgaan naar een alternatieve functie (compenserende vergoeding vanuit het FBZ in geval van loonverlies).

VRAGEN? Mail ze naar lucine.albertian@techlink.be

HOE VERDEDIGT TECHLINK JOUW BELANGEN? Hoe slaagt Techlink erin om jouw belangen als lidbedrijf zo goed mogelijk te verdedigen?

‘Wij nemen geen enkel standpunt in zonder nauw overleg met onze achterban’, benadrukt Lucine Albertian, advisor bij Techlink. ‘We be­ spreken de belangrijkste sociaaleconomische thema’s niet alleen binnen de sectorraad, maar betrekken ook de provinciale afdelingen inten­ sief bij onze werking. Zij vaardigen mensen af voor de werkgroep sociale zaken, waarin ook de afgevaardigden voor het paritair sub­comité zetelen. Bovendien koppelen we voortdurend terug, zowel voorafgaand aan de sectorale onder­ handelingen als tijdens de gesprekken. Voor ons is het een topprioriteit dat alle leden akkoord gaan met de voorstellen op tafel.’

SECTORAAL AKKOORD PC 200 In het aanvullend paritair comité voor bedienden (PC 200) is op 1 juli ook een sectoraal akkoord gesloten voor de jaren 2019-2020. We geven hierna de voornaamste punten van het akkoord weer:

functie van het aantal tewerkgestelde werknemers.

Belangrijk is dat vakantie als sanctie voor het niet toekennen van opleidingsdagen is geschrapt.

KOOPKRACHT

De specifieke sectorale regelingen inzake SWT (regelingen vanaf 59 jaar: lange loopbaan en nachtarbeid/zwaar beroep) worden verlengd tot 30 juni 2021. De algemene regeling vanaf 62 jaar (cao 17) geldt voor onbepaalde duur. Ook het stelsel van de landingsbanen wordt verlengd tot 31 december 2020 (mits optrekken leeftijd naar 57 jaar voor het halftijdse stelsel).

Concreet betekent dit het volgende: • De bedienden van de bouwbedrijven die een aanvullend pensioen genieten gunstiger dan het sectoraal plan van de arbeiders, ontvangen een loonsverhoging van 1,1% op 1 september 2019; • De bedienden van de bouwbedrijven die geen of een minder gunstige aanvullende pensioenregeling hebben dan die van de arbeiders, ontvangen geen loonsverhoging maar een gelijkwaardige jaarlijkse premie (tijdelijk met het oog op de latere aanwending ervan voor een aanvullende pensioenregeling op het niveau van de sector). In 2019 bedraagt deze premie 5,5% van het bruto maandloon van november 2019 en wordt samen met het loon van december 2019 uitbetaald. Vanaf 2020 bedraagt de premie 15,31% van het bruto maandloon van november en wordt telkens samen met het loon van december uitbetaald.

VORMING Vanaf 2020 wordt het aantal aan te bieden opleidingsdagen geleidelijk aan opgetrokken in

38

by Techlink

• augustus 2019

EINDE LOOPBAAN

TIJDSKREDIET Verlenging tot 30 juni 2021 van de bestaande uitbreidingen van het recht op tijdskrediet (recht op 24 maanden voltijds of halftijds tijdskrediet met motief; als de bediende minstens 5 jaar anciënniteit in de onderneming telt dan bedraagt dit recht resp.

36 maanden voor het volgen van een opleiding en 51 maanden voor de andere motieven).

MOBILITEIT Vanaf 1 juli 2020 wordt een fietsvergoeding ingevoerd van € 0,10 per effectief afgelegde km met een maximum van € 4/dag.

H E T E N I G E P L U G & P L AY

SYSTEEM OP DE MARKT

S N E L L E M O N TAG E HOOGTEREGELING VOOR

VISUELE AANDUIDING MINIMUM H O O G T E B E TO N N E N D E K V LO E R

HET NA-NIVELLEREN

VEILIG IN GEBRUIK

INZETBAAR ALS

ECOLOGISCH

TREKDOOS

ONTWIKKELD VOLGENS DIN-EN-50085

R

MEER INFORMATIE OP WWW.TRAYCO.BE/THEBOX opm. adv_185x130mm_powerplus_Trayco-NL.indd 1

24/04/19 13:23

www.nussbaumer.be

Het onbedoeld aanraken van spanningvoerende delen wordt voorkomen door de standaardconforme anti-slip bescherming.

De vertrouwde en beproefde functies van onze Next Generation blijven behouden. Zo kunt u alle informatie in één oogopslag zien, dankzij het geïntegreerde display.

hlink

Event

MARKTCIJFERS GEÏNSTALLEERD PV VERMOGEN Het Vlaams Energieagentschap (VEA) publiceert op regelmatige basis een update van de verwerkte marktcijfers voor geïnstalleerd PV-vermogen en kondigde afgelopen mei de definitieve cijfers voor 2018 aan. De netbeheerder stelt momenteel enkel het omvormervermogen ter beschikking van het Vlaams Energieagentschap.

Groei

De markt in Vlaanderen groeide afgelopen jaar met 15,4%: er werd in total 225 MWAC vermogen geplaatst in 2018, tegenover 195 MWAC in 2017: • Het residentiële segment draagt sinds 2013 het meest bij aan het bijkomend vermogen, met een percentage van 85% in 2018. De eerder verwachte groeivertraging van dit segment onder invloed van de onzekerheid over de digitale meter viel uiteindelijk mee, want dit segment groeide met 6,4 % in 2018.

• Ook middelgrote installaties konden een groei optekenen. Bij installaties bij met een vermogen tussen 40 en 250 kVA, kwam dubbel zoveel vermogen bij in 2018. Dit kan verklaard worden door de opsplitsing van de categorie 10-250 kVA in twee kleinere categorieën met een verschillend steunbedrag. Ook in de categorie 10-40 kVA was er een groei op te tekenen, maar deze was met 33% kleiner dan het segment 40-250 kVA, mogelijks omdat deze categorie vaak minder rendabel is dan de grotere en kleinere categorie.

• Grote projecten van 250-750 kW noteren in 2018 een opvallende stijging:

40

by Techlink

• augustus 2019

Studiedag PV in Vlaanderen Organisatie Duurzame Energie (ODE) en Techlink organiseerden op 8 mei 2019 een PV-Vlaanderen studiedag in Brussel. Op deze studiedag werden de meest recente concrete ontwikkelingen in het PV-beleid met een directe impact op de sector besproken. Hieronder volgt een kort verslag van de bijdragen en conclusies. er kwamen 25 installaties bij, met een totaal vermogen van 11,01 MW, tegenover slechts 3 installaties in 2017.

• Er kwamen geen installaties groter dan 750 kW bij, waarschijnlijk door de administratieve procedure om de project-specifieke bandingfactor voor dergelijke installaties aan te vragen.

• Het aantal installaties is opvallend hoog, met 48.599 installaties. Dit is ongeveer evenveel als in 2009 en enkel in 2011 waren er substantieel

meer installaties. Het bijkomend vermogen in 2018 blijft echter lager dan de periode 2009-2012, een periode waarin veel meer grote projecten gerealiseerd werden.

Volgens Jozefien Vanbecelaere (beleids­ medewerker bij PV-Vlaanderen) zijn volgende acties bepalend voor de groei: 1 Vergoedingssysteem nieuwe prosumenten na 2021; 2 Vereenvoudiging aanvraag steun projecten >750 kW.

Grafiek:

6%

25%

49%

IN WELKE MATE GEBRUIKT U SOCIALE MEDIA OM UW KLANTEN TE BER • energiekaart: www.energiesparen.be/ aankoop en het onderhoud van de installaties. Björn Mallants, directeur van Verenergiekaart • Elektrobedrijven stroomvoorspeller: www.energie­ eniging van Vlaamse Huisvestingsmaatsparen.be/stroomvoorspeller 53,28% schappijen (VVH), is ervan overtuigd 23,77% • zonnekaart: www.energiesparen.be/ dat het benodigde geld er komt via de zonnekaart Europese Investeringsbank of andere ka• zonnegids: www.energiesparen.be/ mede omdat ze werken60% met een 70% 0% 10% 20% 30% nalen, 40% 50% zonnegids split-incentive model, een terugverdienmodel waarbij iedereen wint. ik gebruik geen minder dan 1 à 2 keer d meerDe dansocia2 keer media één keer per week per week per week PV sociale op daken van le huisvestingmaatschappijen kunnen sociale woningen namelijk de kosten van investeringen De komende Jaren worden er 20.000 in hernieuwbare energiebronnen verhaGrafiek 2: len op sociale huurders. Die betalen dat PV-­ installaties (totaal vermogen van 39 WAAR KOOPT VAAKST AAN?Hun kosten stijgen via de energiefactuur. megawatt) geplaatst UopHET Vlaamse socia- PRODUCTEN le huurwoningen (geraamde investering echter niet; het uitgangspunt is dat het Elektrobedrijven van € 42 miljoen > 10.000 ton CO2-revoordeel sociale huurders op energiefacductie per jaar). De basis voor deze opetuur altijd groter dan vergoeding voor ratie wordt momenteel gelegd met onduurzame investeringen. dersteuning van een subsidie van de Recyclage en verwerking Europese Unie. ASTER staat hierbij centraal. Waarom? Meewerken aan een beter zonnepanelen Je hoort vaak zeggen dat zonnepanelen klimaat, aanpakken van energiearmoede niet recycleerbaar zijn. Het tegendeel is en onderzoeken van financieringsmogelijkheden overheid. echter waar: kan er tot 0% buiten de Vlaamse20% 40% technisch gezien 60% 90% van een paneel gerecycleerd woreenproject groothandel groothandel den. Janonline/webshop Clyncke, directeur bij PV CyASTER isbijeen binnen het ELEbij een fabrikant/leverancier online/webshop fabrikant NA-subsidieprogramma van de ­Europese cle Belgium gaf een inkijk in wat er vandaag werkelijk gebeurt met afgedankte Commissie bedoeld om efficiënte en zonnepanelen. duurzame energieprojecten te stimuleren. Deze subsidie dient voor voor­ bereidende activiteiten, lonen van medeElke Belgische fabrikant, verdeler of inwerkers en honoraria deskundigen (geen voerder van zonnepanelen is verplicht de subsidiëring investeringen). Dit finanpanelen te registreren, de afgedankte pacieringsvehikel moet het nodige kapitaal nelen terug te nemen én te verwerken. van de kapitaalmarkt aantrekken voor de Ze kunnen dat individueel of collectief ›››

Doelstellingen

De doelstelling van de Vlaamse regering voor 2020 is 3.700 MW PV-vermogen: • Eind 2018 was er in Vlaanderen een totaal PV-vermogen van 2.764 MW, waardoor er in 2019 en 2020 telkens 468 MW moet bijkomen om deze doelstelling te behalen.

• 468 MW per jaar is heel ambitieus, en hoger dan de jaarlijkse doelstelling tussen 2020 en 2030 (300 MW), maar is mogelijk. We zagen een dergelijke sterke toename al in de jaren 2009 – 2012, deels door grote projecten (>750 kVA). Het is daarom belangrijk om in te zetten op de rechtszekerheid en administratieve vereenvoudiging van deze grote projecten.

Grafiek 1:

EVOLUTIE TOTAAL EN BIJKOMEND VERMOGEN (MWAC) 3000

2764 2539

2500 2084

Om het dakpotentieel op ideale daken (57 GW) tegen 2040 te benutten, zou de doelstelling voor 2030 30 GW moeten zijn, waardoor het belangrijk blijft in te zetten op een verdere sterke groei van de markt.

Sensibiliserende instrumenten groene energie

Veronique Vens van het VEA gaf in haar presentatie enkele handige tools voor installateurs:

2134

2173

2351

2237

2000 1728

1500 1000

900 458 548 345

500 0

816

2 3

367

65 89 18 22

43

2006 2007 2008 2009 2010 jaarlijks

2011 2012

47

75

131

195

225

2013 2014 2015 2016 2017 2018

cumulatief

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

41

hlink

Event

Grafiek 2:

PV GROEI, DOELSTELLINGEN EN POTENTIEEL (MWAC) VOOR VLAANDEREN

benutting optimaal dakpotentieel in 2040

60.000

900 800

50.000 700 600

benutting optimaal dakpotentieel tussendoel 2030

500

30.000 400 20.000

MW AC per jaar

MW AC cumulatief

40.000

300 2040 huidig groeitempo

200

10.000 100 2030; doelstelling 6700 MW 2020; doelstelling 3700 MW

0

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040

0

jaarlijks

cumulatief

potentieel

››› doen. Het collectief systeem wordt ge-

grotere hoeveelheden gevaarlijke metalen zoals cadmium en moeten dan ook in gespecialiseerde installaties verwerkt worden: ofwel in installaties van de fabrikanten zelf ofwel in installaties die gebruik maken van processen zoals bij de verwerking van afvalwater of batterij of gevaarlijk afval.

dat ze de verdamping van het water en algvorming tegengaan. Regen- en zoetwaterreservoirs, irrigatiebekkens, baggerdepots, zandwinplassen en bassins bij zuiveringsinstallaties, meren en andere watermassa’s bieden volop kansen voor de toepassing van drijvende zonnepanelen.

Technisch gezien kan er tot 90% van een paneel gerecycleerd worden. Vandaag ligt dat percentage bij Belgische panelen een stuk lager. Door de lage tonnages is het economisch niet interessant om een hogere recyclagegraad te halen.

Dat kan veranderen, als het tonnage aan afgedankte panelen zou toenemen. Dan dalen de verwerkingskosten en worden de gerecycleerde grondstoffen goedkoper. Er is dan ook ruimte voor investeringen in nieuwe verwerkingsmethoden.

Elke ton silicium zonnepanelen die gerecycleerd wordt, vermijdt volgens onafhankelijk onderzoek de emissie van ca.

1,2 ton CO2. Wat het equivalent is van de jaarlijkse uitstoot van een kleine wagen.

• Het concept van PV in geluidsmuren is eveneens niet nieuw. Er zijn tientallen voorbeelden in Europa. Op het eerste zicht zijn de geluidsmuren ideaal voor BIPV (Building Integrated Photo Voltaics): platte vlakken, grote oppervlaktes, bijkomende functie van PV is welkom, gratis plaats beschikbaar, vermeden kosten draagstruktuur en mooie oplossingen zijn mogelijk. Toch zijn grote projecten niet zo eenvoudig omdat PV voornamelijk (en vaak uitsluitend) op het financieel rendement afgerekend wordt waardoor ‘innovatie’ moeilijk implementaarbaar is. Publieke aanvaarding is op zich geen probleem. Echter op administratief vlak zijn er wel heel wat vragen en riskeer je heel wat vertragingen zeker indien er gewerkt wordt met derdepartijfinanciering (Wie is juist de eigenaar? Wat met de stroom?, ...).

organiseerd door PV Cycle Belgium vzw en wordt gefinancierd door een milieubijdrage van € 2 per paneel (excl. BTW).

Die bijdrage dekt vandaag ruimschoots de kosten van ophalen en verwerken.

Met de rest wordt een buffer aangelegd voor de toekomst.

Een zonnepaneel bestaat gemiddeld uit 78% glas, 10% aluminium, 7% plastic en 5% elektrische componenten. De meeste zonnepanelen zijn gebaseerd op silicium technologie, deze panelen kunnen door hun samenstelling verwerkt worden in dezelfde installaties waar vlakglas en lampen gerecycleerd worden.

Niet-silicium panelen bevatten vaak

42

by Techlink

• augustus 2019

Tot slot: enkele nieuwe evoluties

• Het concept van drijvende zonnepanelen is zeker niet nieuw. In bijvoorbeeld Azië en Japan zijn ze al langer in opmars. Ook in België komt het steeds meer voor vanwege hun milieuvriendelijk (groen) imago met minder maatschappelijke weerstand (visueel/ functies water) en prestatievoordelen. De drijvende zonnepanelen leveren niet alleen meer stroom op dan zonnepanelen op het land (door koeling van de panelen en reflecties van het licht aan het wateroppervlak), ze hebben als bijkomend voordeel nog

MULTICAST*

by Teco Professional SMART LIGHTING, SMART SOLUTIONS

Teconex ontwikkelt de MULTICAST*, een product met de Casambi-technologie, zowel eenvoudig, veilig, intelligent en krachtig als evolutief en koppelbaar.

Gecombineerd met een gratis App**, kan de MULTICAST* tot 20 verlichtingstoestellen bedienen met behulp van smartphone, tablet, laptop of smartwatch !

Zo wordt design gecombineerd met visueel comfort, wordt energie bespaard om de planeet minder te belasten, en is het ontwerp van de verlichting beter afgestemd op de mens.

In een handomdraai !

* ** compatible avec iOS et Android

www.teconex.eu

Teconex S.A./N.V. - Rue de MagnĂŠe, 108 - 4610 Beyne-Heusay - Belgium Tel.: +32 (0)4 358 85 75 - Fax: +32 (0)4 358 23 73 - info@teconex.be

hlink

Sectorraad

Techlink: uw belangen, onze zorg!

De installatiebranche is heel divers en omvat heel wat verschillende specialisaties en deelsectoren. Om te komen tot standpunten over bepaalde deelsectoren, baseert de Raad van Bestuur van Techlink zich op de mening van de leden die actief zijn in deze deelsectoren via de respectieve Sectorraad en Sectorcomités. Tijdens de laatste sectorraad “Elektrotechniek” kwamen volgende vakgebonden materies aan bod: STAND VAN ZAKEN: REGELGEVING

FEEDBACK PROVINCIALE AFDELINGEN

Danny Hermans van partnerorganisatie Techlink heeft 10 provinciale afdelingen Volta kwam in zijn presentatie tot en die vormen onze regionale het besluit dat nieuwe technologieën aanspreekpunten voor onze leden. opgenomen moeten worden in Zij gaven hun feedback op de sectorraad. de regelgeving (AREI en normen); dat gelijkstroom terug is van weggeweest Brussel-Vlaams-Brabant: door de opgang van hernieuwbare energieClausule “Asbestverwijdering” integreren bronnen en door de mogelijkheden van in de algemene voorwaarden en offertes. vermogenselektronica en doordat grotere Oost-Vlaanderen: spelers gaan voor “performance based” Specifieke clausules standaardisatie terwijl kleinere inzake verkoopsvoorwaarden & spelers (en EO) gaan voor algemene voorwaarden. “prescriptive based” DUURZAME INFOAVONDEN standaardisatie => VERWARMING & EVENTS spanningsveld.

Techlink steunt het pleidooi voor Dit najaar organiseert Techlink een 100% CO2-neutrale verwarming infoavonden over het C10/11-document tegen 2050. De installatiesector van Synergrid “Decentrale heroriënteert zich namelijk steeds meer naar productie-installaties”, AREI en hernieuwbare energie. Er is een noodzaak “Hoe omgaan met ontbrekende tot creatie van de juiste omstandigheden documenten bij (openbare) opdrachten?” (correcte info en stabiel beleidskader) Tot slot vindt op 22/11/2019 Install Day door overheden om een duurzame (www.installday.be) plaats. Deze beurs energietransitie mogelijk te maken. brengt in één dag Bovendien kunnen onze leden de hele installatiebranche samen, deelnemen in de werkgroep wat Techlink enkel “Uitrolplanning” van dit pleidooi. maar kan toejuichen.

WIL U DE VOLGENDE KEER OOK GRAAG AANWEZIG ZIJN OP ONZE SECTORRAAD? Of wil u een bepaald probleem dringend eens onder de aandacht brengen? Neem dan contact op met onze accountmanager Sandra Mertens (02 896 96 18 of sandra.mertens@techlink.be). Ze helpt je graag verder.

44

by Techlink

• augustus 2019

Electrical Safety for emobility

Electrical safety for DC charging stations Insulation monitoring ISOMETER® isoEV425 with AGH-EV coupling device

Electrical safety for AC charging Monitoring of direct fault currents I Δn DC ≥ 6 mA RCMB420EC Residual current monitoring

www.benderbenelux.com

Tel.: +31 (0) 76-5878713

HET JO WIFI-SYSTEEM

• WiFi-binnenpost met 7”-aanraakscherm en opname van audio en video op SD-kaart • Doorschakeling naar 8 smartphones • Raadpleging vanop afstand van live en opgenomen beelden.

• Verhoogde veiligheid door gebruik Amazon servers.

CCI nv, Louiza-Marialei 8/5, 2018 Antwerpen T: +32 (0)3 232 78 64 | info@ccinv.be | www.ccinv.be

© Erriko Boccia

• Plug&Play installatie (WPS-functie)

hlink

Kort

Chalumeau d’Or 2018

Op 15 juni 2019 werd de trofee van de Cv-installateur uitgereikt in een prachtig gekozen locatie namelijk Martin's Château du Lac. Dit kasteel met elegante 5-sterrenkamers is een eeuw oud en ligt tussen het Meer van Genval en een ruim landschapspark. Daar vond een groots opgezet galadiner met de nodige spektakeldosis plaats. Deze wedstrijd staat open voor alle Delta-T leden. Er zijn drie categorieeën waarbij de hoofdprijs per categorie gaat naar het lid, welke zijn zakencijfer (in euro) tegenover het vorige jaar het meest verhoogd werd. De winnaars werden daarbovenop nog beloond met een mooie prijs (€ 3000). Techlink is trotse sponsor van deze uitreiking.

Meet & Greet Circuit Zolder Op vrijdag 24 mei 2019 werden de rijvaardigheidstechnieken van de Techlink leden van de provincie Limburg getest op het Circuit van Zolder. ProMove gaf de slipcursus en bijhorende praktische rijvaardigheidstraining, inclusief ontwijkmanoeuvres op glad wegdek, bochtentechniek, kijktechniek, remtechniek en noodstop. Ruim 20 deelnemers beleefden mobiliteit op een verrassend leuke manier en met veel interactie op verschillende snelheden.

Meet & Greet Virtual Reality R.A.V.E.N.

Naar aanleiding van de oprichting van Techlink Brussel Vlaams-Brabant werden de leden uitgenodigd op donderdag 23 mei 2019 op een meet & greet bij R.A.V.E.N. De 30-tal aanwezigen lieten zich onderdompelen in de wondere wereld van Virtual Reality. Na de groepsactiviteit was het tijd voor een hapje en drankje. Iedereen maakte van de gelegenheid gebruik om bij te praten met oude bekenden en nieuwe contacten te leggen. We danken ook onze sponsor Stabiplan.

Regionale meeting bij Techlink

Op 4 juni 2019 vond de regionale meeting bij Techlink plaats waarbij we ons klaarstoomden voor de toekomst in onze sector in transitie, met een strategische oefening aangestuurd door Geert Vanhees. Om staande te blijven in de dynamiek van de veranderende markt, trends en opportuniteiten is een andere aanpak aangewezen. Dicht bij vaststaande waarden en met een solide strategie: een beroepsfederatie die alle technieken en installatiebedrijven verbindt, versterkt en vertegenwoordigt.

46

by Techlink

• augustus 2019

BORDEN • Uitvoering van elektrische borden • (Huis)automatisering en verkeerstelling • Gewone en specifieke produkten integratie • Bekwame technicusploeg • Uitvoering van dienstverlenende, industriële, lessenaar, fotovoltaïke uitrusting • Compatibel met normen (61439-1&2)

MAAT & BEREKENING • Registreerinrichtingtoestel belegging (schatten van elektrische afmeting, detectie van afwijkingen) • Cijfer verwezenlijking, berekeningen om afdelingen te bepalen, kabels, icc, phi cosinus • Termografie met volle reporting • Kabels onderzoek, differentiele toetsen • Integratie en beheer van vullingspalen

Zoning de la Voie Cuivrée 26 5503 - Sorinnes - Dinant T. +32 82 666 276 nrj@nrj-concept.be

hlink

De medewerker

LUCINE ALBERTIAN

> Geboren op 30 juni 1986 > Sterrenbeeld: Kreeft > Functie: Advisor > In dienst sinds 1 juli 2014 > Lievelingseten: Steak met frieten > Favoriete muziek: R&B >

48

Leden van Techlink kunnen met hun sociaal-juridische vragen bij Lucine terecht. Contacteer haar via 02 896 96 13 of lucine.albertian@techlink.be.

by Techlink

â&#x20AC;˘ augustus 2019

De werknemers van Techlink staan dagelijks voor jou op de barricaden.

Ze vertegenwoordigen onze sector in heel wat vergaderingen, beantwoorden al jouw vragen en doen zoveel meer. Toch verschuilt zich achter de façade ook gewoon een mens met zorgen en dromen.

ADVISOR LUCINE ALBERTIAN

“

Durf keuzes maken!

Op en top mama, gedreven en passioneel. Zo is Lucine Albertian. Als onze advisor aan tafel zit, vertelt ze precies hoe het zit zonder iets te verzwijgen. ‘Mocht ik mezelf in één woord mogen omschrijven’, zegt Lucine, ‘dan kies ik voor rechtuit. Mijn collega’s kennen me vooral als iemand die een eigen visie heeft, gecombineerd met een vleugje koppigheid. Deze eigenschappen helpen mij ook in mijn job als advisor. Ik zie dagelijks dat de sociaal-juridische noden veranderen en complexer worden in deze gemondialiseerde wereld. Vanuit mijn eigen, sterke identiteit slaag ik erin om in samenwerking met de studiediensten van de Confederatie Bouw steeds een onderbouwd standpunt in te nemen en te verenigen met de belangen van onze leden.

Armeense afkomst

Lucine is van Armeense origine en dat intrigeert velen onder ons. Armenië is namelijk een land waar we eigenlijk niet zo vaak over horen in onze contreien. Met zijn drie miljoen inwoners is het de kleinste internationaal erkende staat in de Zuidelijke Kaukasus. Het land grenst aan Georgië, Azerbeidzjan, Iran en Turkije.

‘Ik ben geboren in Georgië en heb er tot mijn dertiende gewoond. Georgië ligt op het breukvlak tussen oost en west en is een land waarin traditie en vernieuwing botsen en schuren. Er is ook veel culturele diversiteit waardoor je verscheidene talen, Armeens en Russisch, oppakt. Op zoek naar een betere toekomst hebben mijn ouders besloten om alles en iedereen achter te laten om in Europa, meer bepaald België, te belanden. Mijn ouders zijn inspirerende mensen omdat ze erin geslaagd zijn om, zonder de taal te spreken, helemaal van nul te beginnen in België.’

”

Tweede thuis

‘België is mijn tweede thuis en ik heb hier mijn leven opgebouwd. Ik heb biomedische wetenschappen gestudeerd aan de Katholieke Universiteit Leuven, waar ik ­tevens op kot zat. Op kot gaan was het ultieme excuus voor mij om geweldig los te gaan zonder dat je ouders erachter komen. Feesten, leven als een varken of gewoon niet studeren zijn een kotstudent niet vreemd’, lacht ­Lucine.

Lucine is erg trots op haar Armeense afkomst. Dit bleek ook uit onze wandeling in Brussel waarbij ze ons meenam naar een “khachkar” (kruissteen). Dit is een monument dat de slachtoffers van de genocide op de Armeniërs in 1915 herdenkt. De kruissteen is een rechtopstaande, rechthoekige steen op een rechthoekige basis, met inscripties en motieven waarbij het kruis als christelijk symbool doorgaans het centrale element vormt.

Goed voornemen

‘Iedereen heeft het tegenwoordig zo druk. Tijd voor jezelf is lastig in te plannen met alle verplichtingen die je hebt op een dag. Bovendien had ik vorig jaar net een appartement gekocht met alle administratieve, technische en financiële beslommeringen van dien. Toen besliste ik om mijn eigen work-life balance eens kritisch onder de loep te nemen. Mijn conclusie: Durf keuzes maken! Voor jezelf en voor je kinderen!’

‘Meer reizen werd één van mijn goede voornemens voor 2019. De bedoeling is om iedere zomer samen met mijn dochter onze familie te bezoeken in Georgië. Het is nu een plek vol natuurschoonheid en Georgiërs houden van gasten’, besluit Lucine.

augustus 2019 •

by Techlink

by Techlink

49

hlink

Productnews

MULTICAST*

by Teco Professional

Lightlab Event 2019: URBAN JUNGLE

De nieuwe MULTICAST* by Teco Professional vermenigvuldigt de gebruiksmogelijkheden van haar vooruitstrevende verlichting, door een reeks van functies op intuïtieve wijze te laten bedienen en automatiseren. Als stand alone of gekoppeld aan een reeks van toebehoren (bewegings- of lichtdetectoren, …), gebruikt en sublimeert het systeem de Casambi-technologie in installaties die bestemd zijn voor de industrie, kleinhandel en horeca, maar ook voor kantoren en medische zorginstellingen. Draadloos en grenzeloos. Als Europese speler op een markt in volle evolutie, ontwikkelt Teconex de MULTICAST*, een product met de Casambi-technologie, zowel eenvoudig, veilig, intelligent en krachtig als evolutief en koppelbaar. In combinatie met een gratis App (die compatibel is met iOS en Android), kunt u de MULTICAST* by Teco Professional tot maximum 20 verlichtingstoestellen bedienen met behulp van een mobiele telefoon of tablet! Zo wordt design gecombineerd met visueel comfort, wordt energie bespaard om de planeet minder te belasten, en is het ontwerp van de verlichting beter afgestemd op de mens. [*patent pending]

Lightlab, een concept van Rexel Belgium, is de onmisbare schakel tussen fabrikanten, architecten, installateurs en bouwheren op het vlak van verlichting. Het tweejaarlijks Lightlab Event is geen klassieke beurs, maar een origineel concept, volledig in het teken van licht, waar de bezoeker telkens op een creatieve manier wordt verrast door een uniek thema met een speciaal ingerichte zone door onze deelnemende partners. Elke editie gaat door op een opmerkelijke locatie. Deze keer is het een wandeling door de unieke botanische tuin van Meise, het langste bospad van Brussel, een oud kasteel met karakter, de serres en de magnifieke orangerie aan de voet van het uitgestrekte meer, … onthuld in een prachtig spectrum van herfstlicht.

Een roadmap helpt u verder op pad langs creaturen, spektakelshows, een uitgelicht kasteel met randanimatie, food & drinks, … Wandel door de serres en adem Lightlab. Een spektakel waarin allerlei planten en groen gemixt worden met prachtige verlichtingsarmaturen en exclusief design = URBAN JUNGLE. Lightlab Event gaat door op woensdag 9 en donderdag 10 oktober 2019 (telkens vanaf 19u00) te Plantentuin Meise.

www.teconex.eu

www.lightlab.be – www.rexel.be

save ate the d

22 NOV 2019 www.installday.be



De eerste en enige Belgische vakbeurs voor alle installatietechnieken: binnenklimaat, sanitair, elektrotechniek, automatisering én beveiliging, verwarming, schoorsteenvegen, waterbehandeling.

 In de ruime hallen van Brussels Kart Expo van 9u30 tot 19u00.  Met innovatieve seminaries rond integratie van technieken: op naar de energietransitie?  Gratis toegang voor bouwprofessionals.  Sfeer en gezelligheid verzekerd dankzij gratis buffetten en drank.  Meer dan 150 standhouders tekenden reeds present.

Meer informatie over het boeken van een stand voor dit unieke evenement via steve.caufriez@confederatiebouw.be. organisatie:

by Techlink

50

by Techlink

• augustus 2019

mediapartners:

by Techlink

by Techlink

by Techlink

met e atiev innov aries semin

initiatief van:

6 mm² versie

4 mm² versie

SERIE 221 THE WAY TO CONNECT! Hendel open, geleider invoeren, hendel dicht - klaar. www.wago.com/221

MAAK DUURZAME AMBITIES WERKELIJKHEID

DISTRIBUTIE

PROJECTS & FINANCIAL SOLUTIONS

ENERGIEOPLOSSINGEN

Solarclarity is een internationale zonnestroom specialist. Naast zonnesystemen voor woningen, levert Solarclarity steeds meer producten, engineering en financiering aan de grote zonne-energie installaties op bedrijfsdaken.

Ook heeft Solarclarity het totaalconcept voor de elektriciteitsproducent van de jaren twintig op de markt gebracht: Bliq. Een platform dat gebruikers in staat zal stellen om de voordelen in de elektriciteitsmarkt te benutten die mogelijk zijn geworden door de ontwikkeling van zonne-energie, batterijtechnologie en energiemanagement.

Deze spreiding van activiteiten heeft Solarclarity optimaal klaargemaakt voor ĂŠĂŠn van de belangrijkste veranderingen op de energiemarkt: de zon als grootste energiebron.

solarclarity.be