Computer!Totaal 03-2020 Preview

3

TEST

SSD’S

45 sataen m.2-ssd’s

+ GEBRUIK JE

HÉ T A N T WO O RD O P A L J E T E CH -V R AGEN

OUDE SSD OPNIEUW

UPGRADEN & TUNEN TEST

AMD MOEDERBORDEN

HEEFT DAT NOG WEL ZIN?

UPGRADE- EN TUNINGSGIDS BACK-UPSTRATEGIE WINDOWSLICENTIES

20 AMD X570-moederborden WORKSHOP

INSTAGRAM BACK-UPPEN

Download foto’s, video’s en stories

STILLERE COMPUTER SYSTEEMPRESTATIES METEN WINDOWS 10 REDDINGSSTICK

BASISCURSUS

MAAK PERFECTE PDF’S

Creëren, annoteren en converteren BASISCURSUS

MICROSOFT EXCEL

Haal meer uit de standaardfuncties 02003

15

TIPS VOOR LEUKERE WHATSAPP-BERICHTEN

8 718226 106193 28e JAARGANG | MAART 2020

€ 7,50

GENIET VAN VEILIG INTERNET, SAMEN MET 110 MILJOEN GEBRUIKERS WERELDWIJD ESET.NL/BEGINMETONS

VOORWOORD

Voorwoord

Upgraden en tunen Upgraden, tunen, overklokken: daar heb ik menig uurtje aan besteed. Het begon bij mijn allereerste pc.

Een XT-kloon met NEC V20-processor. Standaard draaide die op 4,77 MHz en met de fysieke turboknop op 8 MHz. Groot was mijn geluk toen ik een dos-programmaatje vond waarmee ik hem op 10 MHz kon krijgen. Pure snelheidswinst op alle fronten; dat was nog eens overklokken! Tegenwoordig is overklokken een stuk lastiger en marginaler. Daarbij komt nog dat voor de meeste toepassingen moderne pc’s en laptops gewoon snel genoeg zijn. De vraag die dan opkomt is: heeft upgraden en tunen nog wel zin?

Dat is een heel relevante vraag. De hobbyist in mij zegt: jammer genoeg niet. Want nog even terug naar mijn eerste pc, daar zat een Seagate ST225 harde schijf van 20 MB met MFM-formattering in. Ruim twee jaar na aanschaf (dat kostte me een vermogen, leve de krantenwijk) stuitte ik op een low-level formatteerprogramma die de schijf ook een RLLformattering kon geven. Dat zou voor 30 MB opslagcapaciteit zorgen, 50 procent meer! Het leek erop dat mijn harde schijfcontroller ook RLL ondersteunde, maar dat wist ik niet zeker. En even opzoeken op internet was er in 1988 niet bij. Toch heb ik de gok gewaagd, en na een flinke tijd zweten was het gelukt: ik kon DOS en al mijn programma’s opnieuw installeren; alles bleef goed werken! Dat geknutsel mis ik wel een beetje.

Aan de andere kant heb ik er nu de tijd en het geduld niet meer voor. Mijn computer, tegenwoordig laptop, moet gewoon werken.

Daarvoor heb ik hem te veel en te vaak nodig. Knutselen doe ik lekker met Arduino’s en Raspberry Pi’s. Dus terugkomend op de vraag of upgraden en tunen nog wel zin heeft: zelden. Maar dat neemt niet weg dat je de samenstelling, configuratie en softwareinstellingen van je laptop of pc wel goed op orde moet hebben.

Daar helpen we je bij in dit nummer. Mét een goede back-up, welteverstaan. Want dat blijft altijd noodzakelijk. Voor als er wat misgaat, ook al ben je niet aan het upgraden of tunen.

Veel veilig leesplezier!

Jeroen de Jager Hoofdredacteur jeroen@computertotaal.nl

|

MAART 2020

|

W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L

|

|

3 |

NUMMER 3 2020

Vroeger was het simpel: was je pc langzaam, dan ging je upgraden. Tegenwoordig is het upgraden van bijvoorbeeld het geheugen of de processor niet zo vanzelfsprekend meer. Wat kun je wel doen om je pc zo snel mogelijk te houden? Wij zetten in dit nummer alle opties op een rij.

Upgraden & tunen Weer een snelle pc

ENTER

SHORTLIST: SSD HERGEBRUIKEN

36

6

INFOGRAPHIC Internet is groot

Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cij-

Sterker nog: het internet is gigantisch …

fers, uitspraken én meningen. Uit alles wat

maar hoe groot precies? Wat gebeurt er pre-

langs is gekomen, viel dit ons het meeste op.

cies in één minuut online en hoeveel data-

Is dát even lekker binnenkomen!

verkeer verbruiken we?

52

TIPS & TRUCS 15 tips voor WhatsApp-stickers Met stickers kun je het appen nog leuker maken! Zo download, verstuur én maak je ze zelf.

92

WORKSHOP Bewaar je Instagram-beelden Je leert hoe je foto’s, video’s en verhalen

|

Vervang je je ssd door een nieuwe, omdat

downloadt van Instagram. Je kunt je eigen

die groter of sneller is? Zonde om die oude

beelden downloaden, maar ook die van ie-

weg te doen: zo hergebruik je die schijf!

mand anders!

4 |

96

INHOUD

TEST 45 ssd’s vergeleken Een ssd is onmisbaar in elk nieuw en

18

24

De zin en onzin van knutselen aan je com-

Over op een nieuwe pc of iets upgraden: wat

puter, anno 2020.

mag wel en niet met je licentie?

26

30

In verschillende stappen minimaliseren we

Wil je je laptop langer gebruiken zonder

de geluidsproductie van je pc.

stopcontact? Zo krijg je al snel een extra uur-

STAND VAN ZAKEN

ouder systeem. De vraag is: welke ssd kies je? We testen maar liefst 45 recen-

WINDOWS-LICENTIES

BASISCURSUS MAAK JOUW COMPUTER STILLER

te exemplaren om uit te zoeken wat de beste keuze is.

74

BASISCURSUS ACCUTIJD LAPTOP VERLENGEN

tje mobiele werktijd!

40

TEST 20 moederborden met AMD-X570-chip

46

BASISCURSUS ONDERDELEN BACK-UPPEN

BASISCURSUS LIVE REDDINGSSTICK

Om het maximale uit de derde generatie

Stel het Windows-register, stuurprogramma’s, applicatie-instellingen en mobiele data

Start Windows niet meer? Zo red je hem

je een van de nieuwe moederborden met

veilig.

met een usb-stick met Hiren’s BootCD.

X570-chipset nodig. We leggen twintig

Ryzen-processors van AMD te halen, heb

moederborden op de pijnbank!

BASISCURSUS Maak écht kennis met Excel

QUICK FIX

Voordat je in Excel aan de slag gaat met complexe taken is het handig om eerst alle standaardfuncties echt goed onder de knie

REFLECTIFY: HET EENVOUDIGSTE DAGBOEK

73

MOOIERE INSTA-STORIES MET CANVA

90

STOP MOTION STUDIO

117

104

te hebben.

84

SHORTLIST Bescherm je mobiel Tablets en smartphones krijgen nogal veel te verduren, dus een robuust hoesje

BASISCURSUS Maak perfecte pdf’s

VRAAG & ANTWOORD

overbodige luxe. Op zoek naar kwalitatieve hoesjes en screenprotectors voor

Pdf’s zijn ideaal omdat ze er op alle platfor-

bekende smartphones en tablets.

KIJKEN, KIEZEN, KOPEN Chromebooks

men hetzelfde uitzien. We gaan aan de slag met het maken en bewerken van pdf’s met

112

gratis tools.

en degelijke screenprotector zijn geen

126

Voor weinig geld een goede laptop.

100

130

REVIEWS

MASTERCLASS Tools voor benchmarking

HARDWARE

58

SOFTWARE

63

lekker? Met tools kun je de prestaties van je

APPS

68

systeem en de diverse componenten haar-

GAMES

70

Draait een onderdeel van je systeem niet

120

fijn meten.

|

MAART 2020

|

W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L

|

|

5 |

ENTER

Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel ons dit het meest op. Is dát even lekker binnenkomen!

De beste nieuwe techproducten van het afgelopen jaar krijgen een Tech Award. Sinds 2017 geven de tech- en gamemerken van Reshift ook Tech Awards Hotlists aan een select aantal veelbelovende producten.

Een product hoeft nog niet getest te zijn door de redactie, wat bij een Tech Award wel het geval is.

GAMING

TECH AWARDS HOTLIST

Xbox Series X

|

Redelijk vanuit het niets onthulde Microsoft medio decem-

de huidige Xbox One X, maar maakt hij niet meer geluid. De nieu-

ber het ontwerp van de nieuwste Xbox. Daarvan was al be-

we controller lijkt veel op die van de One X en heeft een aparte

kend dat hij net voor de feestdagen van 2020 uit moet gaan komen,

knop om snel content te delen met vrienden. De Xbox Series X

maar nu weten we ook grotendeels hoe de volgende console eruit-

ondersteunt 4K-gaming met 60 frames per seconde, inclusief een

ziet. En hoe ‘ie heet: de Xbox Series X. De Series-naam doet ver-

variabele verversingssnelheid van je tv. Sommige games draaien

moeden dat Microsoft meer dan één model gaat uitbrengen. De

straks met 120 fps of kunnen 8K-resolutie aan, aldus Microsoft.

Series X is zwart, heeft een 4K-blu-rayspeler en kan horizontaal of

Eerder werd al bekend dat de nieuwe Xbox een ssd gebruikt, hdmi

verticaal geplaatst worden. Een grote koeling aan de bovenkant

2.1 ondersteunt en een aangepaste AMD-processor heeft. Een

(of zijkant, afhankelijk van hoe je hem neerzet) regelt de hitte-

echte concurrent voor de PlayStation 5 dus, die rond hetzelfde mo-

afvoer. Volgens Microsoft is de Series X vier keer krachtiger dan

ment moet uitkomen.

6 |

ENTER

SMARTPHONES

INSTAPPER

NOKIA 2.3: SPOTGOEDKOPE ANDROID-SMARTPHONE Als je een Android-smartphone onder de honderd euro zoekt, kun je terecht bij allerlei obscure merken die kwalitatief matige toestellen afleveren en geen enkele vorm van softwareondersteuning aanbieden. Dat zouden wij niet doen. Je kunt bijvoorbeeld beter kijken naar de nieuwe Nokia 2.3, die 109 euro kost en afkomstig is van een gerenommeerde fabrikant. Interessant is dat de telefoon Android One-software draait en dus – verplicht door Google – twee jaar upgrades krijgt. Daarnaast ben je verzekerd van drie jaar lang regelmatig beveiligingsupdates. De Nokia 2.3

AUTO

FLITSMEISTER ONE

Alles in ONE

heeft bovendien een royale accu (4000 mAh)

Flitsmeister is voor veel automobi-

De batterijen zouden twee jaar mee moe-

die in combinatie met het 6,2 inch grote hd-

listen dé app om files, flitsers en on-

ten gaan. Stap je in je auto, dan verbindt

scherm voor een goede accuduur moet zorgen.

gelukken te ontwijken of in ieder geval

de ONE via bluetooth automatisch met je

De overige specificaties zijn van instapniveau,

op tijd op te merken. Maar die geluiden

telefoon. De Flitsmeister-app start ver-

wat past bij de verkoopprijs. Die grote accu

en informatie komen toch van je smart-

volgens direct op. Nader je een ongeluk,

laadt bijvoorbeeld via een oude micro-usb-

phone, en dat leidt je dan weer af in het

flitspaal of is er iets anders meldens-

poort met slechts 5 watt op, waardoor laden

verkeer. Het bedrijf achter de Flitsmeis-

waardig, dan stuurt de One drie verschil-

uren duurt. De MediaTek Helio A22-processor

ter-app presenteerde daarom in oktober

lende geluids- en lichtsignalen. Die moet

met 2 GB werkgeheugen maakt de telefoon

de Flitsmeister ONE, die sinds kort te

je even uit je hoofd leren. Met de knop-

ook geen hoogvlieger. Achterop zit een dub-

koop is voor vijftig euro. Dit compacte

pen kun je een meldingssituatie beoor-

bele camera en het opslaggeheugen meet 32

accessoire plak je aan het dashboard van

delen als juist of onjuist. Zo help je andere

GB. Een vingerafdrukscanner, nfc en snelle

je auto. Hij beschikt over twee knoppen,

Flitsmeister-gebruikers zonder dat je op

wifi-ac-ondersteuning zijn wegbezuinigd.

een luidspreker en een meldingslampje.

je smartphone hoeft te kijken.

ECHT GEZEGD Die twee clubs, dat durf ik hier echt te zeggen, doen mee aan de Champions League van de cyberwereld.

Foto: Ministerie van Defensie

|

MAART 2020

|

W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L

|

Zegt Commandant der Strijdkrachten Rob Bauer in gesprek met BNR over de staat van inlichtingendiensten MIVD en AIVD en het Defensie Cyber Commando.

|

7 |

ENTER

TIJDLIJN

PROBLEMEN APPLE MACBOOKS Apple verkoopt jaarlijks miljoenen Mac-

kwijt bent voor een reparatie. De afgelopen

omdat een software-update problemen oplever-

Books en MacBook Pro’s. Logisch dat een

maanden was Apple regelmatig in het nieuws

de. Hoe zat het vorig jaar ook alweer?

klein deel problemen vertoont, al blijft het na-

omdat het weer een reparatieprogramma startte

tuurlijk erg vervelend als je je dure laptop even

voor één of meerdere MacBook-modellen of

NOVEMBER 2018 EEN ‘KLEIN DEEL’ VAN DE 13-INCH MACBOOK PRO’S UIT 2017 HEEFT EEN HARDE SCHIJF DIE KAN CRASHEN, INCLUSIEF DATAVERLIES. ER START EEN REPARATIEPROGRAMMA.

MEI 2019 APPLE BEGINT EEN REPARATIEPROGRAMMA VOOR MACBOOK PRO 13 UIT 2016: EEN DEEL VAN DE LAPTOPS HEEFT SCHERMPROBLEMEN.

JUNI 2019 BEZITTERS VAN MACBOOKS EN MACBOOK PRO’S MET EEN DEFECT ‘VLINDERTOETSENBORD’ KOMEN NA MAANDEN KLAGEN IN AANMERKING VOOR EEN GRATIS REPARATIE.

OKTOBER 2019 MEDIACREATIEVE GEBRUIKERS KUNNEN HUN MACBOOK BETER NIET UPDATEN NAAR MACOS CATALINA, WANT BELANGRIJKE AUDIO-APPS WERKEN DAN NIET MEER.

DECEMBER 2019 DE MACBOOK PRO 13 2019 KAN ZICHZELF AUTOMATISCH UITSCHAKELEN ALS DE ACCU GEWOON VOL IS. APPLE START WEER EEN REPARATIEPROGRAMMA.

DECEMBER 2019 DE NIEUWE MACBOOK PRO 16 MAAKT EEN PLOPGELUID BIJ HET AFSPELEN VAN MUZIEK.

W E T- E N R E G E LG E V I N G

ACM ONDERZOEKT UPDATEBELEID DOMOTICA

Updates over updates De Autoriteit Consument en Markt (ACM) gaat onderzoeken of verkopers van domotica klanten vooraf moeten informeren over het updatebeleid van hun apparatuur. Dat gebeurt nu niet altijd, meldt de toezichthouder.

De klant op voorhand informeren is wel verplicht via de consumentenwet; een overtreding kan een boete van maximaal 900 duizend euro opleveren. De ACM stelt dat aanbieders van domotica een potentiële klant duidelijk moeten maken hoelang het apparaat updates krijgt. Het C I J F E R TJ E

900 MILJOEN

Zoveel euro gaan providers komend voorjaar minimaal betalen voor de drie laagste frequenties voor het komende 5G-netwerk. Dat meldt de overheid, die de veiling organiseert. Vanaf 2022 volgen er nog minimaal twee veilingen voor hoge frequenties.

|

8 |

gaat om beveiligingsupdates en de minimale periode waarin hoofd- en randfuncties van het apparaat blijven werken. Aan de hand van dergelijke informatie kun jij als geïnteresseerde klant vooraf inschatten of het verstandig is zo’n slimme lamp, thermostaat, stekker of camera in huis te halen. Want een product dat over zes maanden (mogelijk) geen ondersteuning meer krijgt, kun je beter links laten liggen. Updates zijn namelijk onder andere belangrijk om een smarthomeproduct veilig te houden.

ENTER

JEROEN BOER HOOPT DAT HET GEEN SCHONE SCHIJN IS

De door Berners-Lee bedachte negen regels voor een beter internet klinken nobel, maar of het tekenen van dit manifest iets oplost? Er staat namelijk geen sanctie op het niet naleven van de regels. Vanuit de World Wide Web Foundation is dit vast goed bedoeld, maar of dat voor de grote internetgiganten ook zo is? Die staan onder vuur, hopelijk is dit niet slechts een pr-stunt. Mozilla heeft het om die reden in ieder geval niet getekend en wil een minder vrijblijvende variant.

DAAN DOEDENS TIM BERNERS-NEE

Het feit dat het woord ‘contract’ in de intro tussen aanhalingstekens staat, zegt genoeg. Zuckerberg heeft zo vaak geroepen dat hij de privacyproblemen binnen Facebook gaat oplossen, Microsoft is zeker niet heilig en Google zit zo diep in het internet verweven dat het er bijna synoniem aan geworden is.

Overheden die het internet nu al misbruiken of beheersen blijven dat doen, en gebruikers die moeten ‘vechten voor het web’?

Nee. Berners-Lee heeft het web dan uitgevonden, laat het zichzelf nu lekker reguleren in plaats van nepcontracten op te zetten.

WWW-UITVINDER WIL INTERNET ‘REPAREREN’

Contract for the web Het internet gaat op de huidige manier kapot, zei de bedenker Tim Berners-Lee vorig jaar. Bepaalde partijen worden te machtig, gebruikersdata wordt misbruikt en privacy verdwijnt. De World Wide Web-stichting van Berners-Lee presenteerde onlangs het ‘Contract for the Web’. Hierin staat dat overheden, bedrijven en burgers zich ieder aan bepaalde verantwoordelijkheden moeten houden om het internet beter te maken dan het nu is. Zo moeten bedrijven onder meer de privacy van hun gebruikers respecteren en beschermen, mag een overheid het internet niet (tijdelijk) offline halen en dienen gebruikers ‘te vechten voor het web’.

Meer dan 150 (tech)bedrijven, inclusief Google, Facebook en Microsoft, en drie overheden steunen het ‘contract’. Wie zich niet aan de verantwoordelijkheden houdt, mag geen partner meer zijn. Gaat dit plan (zie https://contractfortheweb.org) het internet repareren?

|

MAART 2020

|

W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L

|

JEROEN DE JAGER VAN ‘CONTRACT’ NAAR ‘NAMING AND SHAMING’

Dit contract is natuurlijk een wassen neus, want hoe dwing je goed gedrag af als je niets om te handhaven/sanctioneren hebt? Toch vind ik het een goede ontwikkeling. Laat er bij bedrijven en overheden maar nagedacht worden over privacy en vrijheid online. Vaak zijn de medewerkers van techgiganten progressiever en vrijheidslievender dan hun bazen. Dus hoe meer hierover wordt gesproken en nagedacht, hoe beter. En voor het naleven of sanctioneren hebben we ‘naming and shaming’. De publieke opinie is vaak machtiger dan regeltjes of contracten.

ELMAR REKERS ROEPT OM DRAAGVLAK

Allereerst: domme techreus die niet tekent. Hier liggen gratis karmapunten voor het oprapen, terwijl Berners-Lee niet meer kan doen dan Zuckerberg en Pichai ontvolgen op Twitter als zijn geboden direct in de versnipperaar belanden. Tot zover mijn scepsis (puur vanwege ruimtegebrek), want kansen op echte verandering zijn er natuurlijk wel. Sterker nog, dat begint doorgaans bij dit soort nobele initiatieven. Aan ons, de luidruchtige burger, de taak ervoor te zorgen dat er draagvlak ontstaat.

|

9 |

ENTER

WEER OUDERWETS LAMPJE AAN JEROEN BOER, WIL KNOPJES DIE HET DOEN

De Smartwares wall switch converter (20 euro) maakt ieder lichtknopje slim. Je sluit hem aan op je lichtknopje waarna je slimme

Techproblemen vragen een tech-oplossing! En in ons dagelijks tech-leven komen we vaak leuke nieuwe initiatieven tegen.

En de prijs? Die maakt niet zo veel uit als het een geniaal idee is.

lampen als de Philips Hue kunt bedienen zonder dat de spanning eraf gaat. Je hebt wel de Smartwares Link nodig om de wall switch converters te verbinden. www.smartwares.eu

LUIHEID IS WIJSHEID LORENZO JEPMA, HEEFT EFFICIËNTIE HOOG IN HET VAANDEL

Waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan? Met deze draadloze oplader kun je twee apparaten tegelijk van stroom voorzien. Je legt je iPhone of Android-telefoon erop, en klaar is Kees. Een leuke bijkomstigheid: de Courant Catch werkt ook met de Apple AirPods 2. Hij laadt zelfs door de hoesjes heen. https://staycourant.com/products/catch-2

LIFEHACKING

LEKKER SCHAKELEN

DAAN DOEDENS, HACKT GEEN PC’S, MAAR HET LEVEN

JEROEN DE JAGER, WIL GEEN VASTLOPER TIJDENS HET STREAMEN

Niet helemaal nieuw, wel in een compleet nieuw jasje: Lifehacking, dé website met

Livestreamen (dat doen we nog weleens bin-

tips om slimmer en vooral leuker te leven.

nen ons bedrijf) is een spannende bezigheid.

Een ei pellen? Fruitvliegjes vangen? Je voor-

Vooral de instabiliteit van de pc waar de strea-

ruit krabben? Lifehacking, een zusje van

mingsoftware op draait, is vaak een bron van

Computer!Totaal, heeft het allemaal. Neem

stress. Dankzij de ATEM Mini, een kastje waar-

een kijkje en laat ons weten wat je ervan

mee je tot vier camera’s kunt mixen en schake-

vindt! Want het leven is al moeilijk genoeg.

len, is die stress grotendeels verleden tijd.

https://lifehacking.nl

www.blackmagicdesign.com

VOORUITGANG IN ZIJN ACHTERUIT HANS KLUPPEL, HEEFT EIGENLIJK GEEN PARKEERSENSOREN NODIG

Enkele edities terug las je over de tablet die mijn autoradio vervangen heeft. Omdat daar de nieuwigheid vanaf is, heb ik een aanvulling gevonden: een achteruitrijcamera met nachtzicht. Door deze aan te sluiten op de radio én het achteruitrijlicht, schakelt het scherm in de radio automatisch over naar deze camera als ik de pook in zijn achteruit zet.

|

10 |