Axxon_september_exclusief_nl

SEPTEMBER 2019

Beroepsvereniging voor kinesitherapeuten

Exclusief

SPECIAL

Urogynaecologie Het ledenmagazine voor en door kinesitherapeuten

INHOUD

EXXTRA

AXXON IN ACTIE

04 06 09

De CDLH, een voordeel zonder meer!

Vergoedbare en niet-vergoedbare verstrekkingen: een wegwijs General meeting en congres van de WCPT in Genève

EXXPERT

10

Ready, steady… GO! Postnatale vrouwen verzekeren dat ze klaar zijn om hun favoriete (loop)sport te hervatten!

16 18

Bekkenbodemspiertraining voor vrouwen met urine-incontinentie Hoe maak ik een financieel plan, en wat moet erin?

AXXON EXCLUSIEF PUBLICATIE VAN AXXON VZW – SEPTEMBER 2019 DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE, JAARGANG 11, IMPERIASTRAAT 16 – 1930 ZAVENTEM AFGIFTEKANTOOR: BRUSSEL X ERKENNINGSNUMMER: P910666 VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: PETER BRUYNOOGHE, IMPERIASTRAAT 16 – 1930 ZAVENTEM REDACTIE & COPYWRITING SÉBASTIEN KOSZULAP, SOPHIE JANS, REDACTIE@AXXON.BE VERTALING: EMILY VAN COOLPUT, ERIK VERTRIEST CONCEPT EN VORMGEVING: C3CREATIES DRUKWERK: SYMETA CORRESPONDENTIEADRES AXXON:

IMPERIASTRAAT 16 – 1930 ZAVENTEM, TEL: 02 709 70 8, FAX: 02 749 96 89, WWW.AXXON.BE REKENINGNUMMER VOOR LIDMAATSCHAP: BE18 3631 0868 1365 U ontvangt dit tijdschrift op de naam en het adres die zijn opgenomen in ons adressenbestand. In uitvoering van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke leefsfeer hebt u inzage- en correctierecht. De artikels/publiciteit verschijnen onder verantwoordelijkheid van de auteurs/ firma’s. Axxon houdt zich het recht voor om ingestuurde teksten en/of publiciteit die het beroep kunnen schaden te weigeren. © Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotocopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

02

SEPTEMBER 2019

VAKLITERATUUR Mangomoment Met een klein gebaar naar warmere zorg Kris Vanhaecht Elly Van Bael Deborah Seys Ellen Coeckelberghs Charlotte Van Der Auwera Filip Decruynaere

Het zijn die kleine dingen in het leven, zoals een glimlach, een complimentje, een kleine attentie, … die ons verdriet en onze zorgen even doen vergeten en ruimte maken voor geluk, liefde en hoop. Kleine momenten die een wereld van verschil maken.

Dat zijn Mangomomenten.

Momenten van grote waarde die ontstaan via kleine, onverwachte gebaren die geen of weinig tijd, geld en moeite kosten.

Het boek Mangomoment met zijn waargebeurde verhalen en prachtige portretfoto’s wil je inspireren om kleine momenten van groot geluk te creëren voor de mensen om je heen. Zo werken we allemaal samen aan een warmere zorg met meer morele veerkracht en positiviteit.

VOORDEELPRIJS MET 10% KORTING

€ 21,15

incl. 6% BTW

(Normale prijs €23,50)

Titel: Mangomoment, Met een klein gebaar naar warmere zorg Uitgeverij: ACCO Publicatiedatum: 2019 ISBN: 9789463792479 Pagina’s: 160

ONLINE BESTELLEN MET ACTIECODE AXXON10GZ0419 VIA WWW.ACCO.BE/MANGOMOMENT DEZE KORTING IS GELDIG TOT EN MET 30 NOVEMBER 2019.

DIRK VERLEYEN VOORZITTER AXXON, KIK

VOORWOORD

Technologie op een intelligente en humane manier inzetten wordt een échte uitdaging in de kinesitherapie!

Zouden we momenteel niet te veel zorg verlenen? Kunnen we niet door het inzetten van intelligente robotten en technologieën de zelfredzaamheid van personen met een zorg- en ondersteuningsnood stimuleren in de thuissituatie, in de WZC, in ziekenhuizen en revalidatie-instellingen? Een humanoïde robot zoals Zora zou de kinesitherapeuten in de WZC’s op een heel fijne en vernieuwde manier kunnen ondersteunen, waarbij er extra ruimte vrijkomt om een meer gedifferentieerde revalidatie te bieden aan de complexe zorgbehoefte. Met exoskeletons zouden rolstoelpatiënten terug kunnen leren stappen! Maar ook sommige eenvoudige wearables en mobile apps bieden momenteel al heel wat nuttige informatie die kan gebruikt worden door de kinesitherapeut om complementair de kwaliteit van zijn behandelprogramma te evalueren, te ondersteunen en eventueel bij te sturen. Virtual reality (bijvoorbeeld een bril) biedt eindeloos veel mogelijkheden in verschillende deeldomeinen binnen de revalidatie.

Een niet te stuiten ontwikkeling als aanvulling bij de huidige revalidatie, nuttig in de opvolging van een patiënt met een chronische aandoening, met klinische evaluatie van de PROMS en PREMS met focus op beleidsmatige en doelgerichte zorg!

Natuurlijk mag deze nieuwe technologie niet leiden tot onpersoonlijke zorg en moeten we ons afvragen in welke mate deze telegeneeskunde en mobilehealthtoepassingen bijdragen aan zorg en welzijn (ethische aspecten van zorginnovatie) en vooral ook de kostprijs van de gezondheidszorg

opmars van de polypathologie, de trend om ziekenhuispatiënten vroegtijdig te ontslaan, de kinesitherapeutische lacune aan preventie en gezondheidspromotie en de gemiddelde leeftijd van de artsen die behoorlijk hoog is, zijn parameters die de samenwerking niet echt bevorderen. Huisartsen blijken dikwijls ook onvoldoende op de hoogte te zijn van de jobinhoud en competenties van de kinesitherapeut.

De reorganisatie van de eerste lijn in Vlaanderen probeert via de zorgraden en eerstelijnszones deze samenwerkingsdynamiek tussen artsen en zorgverstrekkers te verbeteren. Zorgprotocollen, multidisciplinair overleg en digitale gegevensdeling kunnen de communicatie en samenwerking sterk bevorderen.

onder controle houden! En hoe moet dat dan financieel geregeld worden binnen onze eigen sector, de kinesitherapie?

Communicatie is een tandem met vierkante wielen!

Een tool, het “Medisch Kinesitherapeutisch Overleg”, wensen we vanuit de Vlaamse Koepel te ontwikkelen en ter beschikking te stellen aan de AXXON-kinekringen om locoregionaal uit te rollen.

De interprofessionele onwetendheid en de heterogeniteit op het terrein verhinderen dikwijls de goede samenwerking tussen arts en kinesitherapeut. De eerste lijn in België is bijzonder heterogeen.

Nieuwe uitdagingen zoals de

SEPTEMBER 2019

03

AXXON IN ACTIE

SÉBASTIEN KOSZULAP

De CDLH, een voordeel zonder meer!

Profiteer als AXXON-lid van de gratis toegang tot de volledige CEBAM Digital Library for Health (CDLH).

Om toegang te krijgen tot deze elektronische medische bibliotheek, betaalt u normaal gesproken € 100 per jaar per gebruiker.

Als AXXON-lid is dit niet het geval: uw beroepsvereniging biedt u de mogelijkheid aan om de CDLH volledig gratis te raadplegen!

Grijp uw kans om gebruik te maken van deze goudmijn aan verschillende informatiekanalen; het resultaat van de samenwerking tussen het RIZIV en het Centrum voor Evidence-Based Medicine (CEBAM). Met enkele muisklikken heeft u toegang tot:

• Nationale en internationale klinische richtlijnen • Systematic reviews • Prestigieuze internationale medische tijdschriften • Literatuursamenvattingen en besprekingen, evenals EBM-handboeken • Geneesmiddeleninformatie • Een databank met 3000 medische naslagwerken

02 709 70 80 04

SEPTEMBER 2019

Neem een kijkje op www.cdlh.be en maak kennis met het aanbod van deze digitale bibliotheek. De eenvoudige toegang tot objectieve en onafhankelijke wetenschappelijke informatie is zonder twijfel een voordeel voor uw werk in de praktijk.

Neem contact op met het AXXON-infopunt voor uw logingegevens, om zo gratis de CDLH te kunnen raadplegen. Na een mail of telefoontje heeft u vrije toegang tot een schat aan medische en wetenschappelijke informatie!

Wacht niet langer en sluit u aan bij uw collega’s die reeds gebruik maken van de CDLH! info.nl@axxon.be

SEPTEMBER 2019

05

AXXON IN ACTIE

PETER BRUYNOOGHE

Vergoedbare en niet-vergoedbare verstrekkingen: een wegwijs Door de toenemende competenties van kinesitherapeuten evolueren actuele praktijken naar een globaal verdienmodel, zowel binnen als buiten de ziekteverzekering.

Een evolutie die volledig beantwoordt aan het beroepscompetentieprofiel waar de kinesitherapeut, naast de rol van zorgverstrekker ook de rol van manager en ondernemer op zich neemt. In het najaar wil AXXON dan ook actie ondernemen om de praktijken te ondersteunen bij de uitbouw van het verdienmodel buiten en naast de ziekteverzekering, dit binnen een legaal kader. De modaliteiten waarop dit dient te gebeuren, moeten afgestemd worden met de fiscale verplichtingen die je als zorgverstrekker moet naleven.

06

Vergoedbare verstrekkingen

Supplementen

Volgens de GVU-wet zijn vergoedbare verstrekkingen, verstrekkingen die in de overeenkomst overlegd en bepaald zijn. De verstrekkingen zijn opgenomen in nomenclatuurtabellen.

Bij de vergoedbare prijzen van de verstrekkingen (honoraria) wordt onderscheid gemaakt tussen geconventioneerde en niet-geconventioneerde kinesitherapeuten, waarbij de patiënt bij een gedeconventioneerde kinesitherapeut 25% minder terugbetaald krijgt. Een reeks van toeslagen, benoemd als pseudocodes, worden bijgevoegd bij de vergoedbare prestaties op hetzelfde getuigschrift voor verstrekte zorg, zoals voorzien in de overeenkomst tussen de verzekeringsinstellingen en de beroepsorganisatie.

Volgens art. 53 § 1/2 van de GVUwet worden supplementen gezien als extra bijdrage voor de patiënt bovenop de reglementaire honoraria en prijzen. Een supplement is dan een bedrag dat aangerekend wordt bovenop een vergoedbare verstrekking.

SEPTEMBER 2019

Supplementen kunnen enkel toegepast worden indien men niet toegetreden is tot de overeenkomst en indien de patiënt niet behoort tot een voorkeursgerechtigde. In alle gevallen moet men de patiënt hiervan vooraf op de hoogte brengen.

Meer nog, het aanrekenen van een supplement door een toegetreden kinesitherapeut tot de overeenkomst wordt zelfs als strafbaar gezien en dit ongeacht of het door de kinesitherapeut zelf, zijn vennootschap of associatie aangerekend wordt.

Verbruiksgoederen met eventueel aanvullende akte (niet-vergoedbare verstrekking binnen de ziekteverzekering) AXXON vindt het een noodzaak om een lijst op te maken van materialen die buiten de gewone installatie van een kinepraktijk behoren en door de patiënt bijkomend vergoed moeten worden. Het betreft materiaal dat door de kinesitherapeut vooraf dient aangekocht te worden. Dit materiaal heeft een individueel karakter en wordt éénmalig of verschillende keren na elkaar gebruikt door dezelfde patiënt en dit om hygiënische redenen. We denken hierbij bijvoorbeeld aan anale sondes, vaginale sondes, kleefelektroden, tapemateriaal, individueel oefenmateriaal, theraband, enz.

De verbruiksvergoeding is de kostprijs van dit specifiek materiaal.

Het moet gezien worden buiten het gebruik van toestellen en producten

die normaal deel uitmaken van de behandeling en die reeds vervat zitten in het bedrag van de honoraria van de nomenclatuur. In het najaar brengt AXXON een lijst met verbruiksgoederen uit, met een richtinggevende kostprijs.

In bepaalde gevallen kan ook een bijkomende vergoeding voorzien worden voor een uitgevoerde acte bij het verbruiksgoed. We denken daarbij aan de acte om de tape aan te leggen. Hier spreken we over de niet-vergoedbare verstrekking binnen de ziekteverzekering.

Onder niet-vergoedbare verstrekkingen worden verstaan: verstrekkingen waar er geen tegemoetkoming is van de ziekteverzekering en die dus nietgenomenclatureerd zijn. Onder nietvergoedbare verstrekking kan men de verstrekkingen verstaan die zijn ondergebracht onder art. 7 § 6 van de kinesitherapienomenclatuur.

• Het gaat hier over oog- of orthoptische

gymnastiek, magnotherapie, sonotherapie (die moet worden onderscheiden van de ultrasone therapie), plantaire reflexologie, auriculotherapie, hippotherapie, alleen uitgevoerde applicaties van warmte en/of koude, acupunctuurverstrekkingen, vertebrale tracties op een mechanische tafel of een tafel met elektromotor of door suspensie.

Recentelijk werd hier dry-needling aan toegevoegd (Staatsblad van 10 juli 2019).

• Mogen eveneens niet worden vergoed binnen

de ziekteverzekering: de verstrekkingen van louter esthetische aard of inzake persoonlijke hygiëne (inzonderheid onderhoudsgymnastiek, fitness, sauna en zonnebank) en de verstrekkingen betreffende de voorbereiding en begeleiding in het kader van de uitoefening van elke sportieve activiteit.

• Fysische technieken in het kader van

elektrotherapie, ultrasone therapie, lasertherapie en diverse andere technieken voor warmteapplicatie mogen niet worden vergoed binnen de ziekteverzekering als ze alleenstaand en dus exclusief worden toegepast en niet aanvullend aan een andere acte.

Bovenstaande lijst van nietvergoedbare verstrekkingen zou kunnen worden uitgebreid met nieuwe technieken (actes) die in de hedendaagse kinépraktijk worden gebruikt. Vele actes, waarvoor de kinesitherapeuten opgeleid zijn, die ook tot het domein van de kinesitherapie behoren maar geen nomenclatuurnummer bezitten, moeten hun rechtmatige vergoeding krijgen. Als voorbeeld kunnen wij verwijzen naar de intellectuele prestatie bij het aanleggen van een tape. Naast de kostprijs van de tape, die verrekend wordt in een verbruiksvergoeding, zou tegenover de acte om de tape op een professionele manier aan te leggen, een vergoeding moeten staan. Hetzelfde geldt voor alle preventieactiviteiten, coaching, educatie en begeleiding van patiënten/cliënten.

SEPTEMBER 2019

07

AXXON IN ACTIE

In het najaar gaat AXXON samen met de AXXON Belgian Clinical Interest Groups (ABCIG’s) en de opleidingen bijkomende kinesitherapeutische actes oplijsten die tot de nietvergoedbare verstrekkingen binnen de ziekteverzekering behoren, m.a.w. die niet onder de RIZIVnomenclatuur kunnen worden gecatalogeerd. Daarnaast willen we een richtprijs kleven op deze niet-vergoedbare verstrekkingen binnen de ziekteverzekering.

Bewijsstuk

• Indien u enkel vergoedbare verstrekkingen

(nomenclatuurgebonden) verleent, moet er geen bewijsstuk worden uitgereikt, gezien er reeds een getuigschrift verstrekte hulp (GVH) aan de patiënt wordt afgeleverd.

• Als er tegelijkertijd vergoedbare en

niet-vergoedbare verstrekkingen worden aangerekend, moet er naast het getuigschrift verstrekte hulp een vereenvoudigd bewijsstuk worden afgeleverd.

Sommige softwareprogramma’s hebben reeds een model van bewijsstuk opgenomen overeenkomstig de financiële en boekhoudkundige verplichtingen waaraan kinesitherapeuten onderworpen zijn. Op verzoek van de belastingadministratie moet men een kopie van het bewijsstuk kunnen voorleggen met daarop de gegevens die in het originele bewijsstuk zijn opgenomen, met uitzondering van de gegevens betreffende de identiteit van de patiënt, dit in het kader van de GDPR.

niet toegezonden worden aan de ziekenfondsen. De reglementering geneeskundige verzorging sluit niet uit dat het bewijsstuk langs elektronische weg wordt uitgereikt aan de patiënt.

Wanneer de kinesitherapeut minder dan € 25.000 op jaarbasis gaat factureren binnen de nietvergoedbare verstrekkingen dient er geen btw te worden gefactureerd. U dient zich wel administratief in regel te stellen met de btw-wetgeving. U neemt in dat verband best contact op met uw boekhouder.

Een factuur kan eveneens gelden als bewijsstuk voor het geheel van de (vergoedbare en niet-vergoedbare) verstrekkingen.

Aan de patiënt wordt het vereenvoudigd bewijsstuk uitgereikt, dat een overzicht bevat van de vergoedbare en niet-vergoedbare verstrekkingen. Dit bewijsstuk moet

Vereenvoudigd bewijsstuk (volgens de GVU-wet) Dit bewijsstuk kan worden uitgereikt wanneer een getuigschrift verstrekte hulp (GVH) dat alle vergoedbare verstrekkingen bevat, aan de patiënt werd uitgereikt. Het bevat:

• Het totaal te betalen bedrag (met inbegrip van de reeds betaalde voorschotten) • Het totaal te betalen bedrag voor de vergoedbare verstrekkingen (waarvan geen details worden gegeven, aangezien die op het GVH vermeld staan) • Lijst van de betrokken niet-vergoedbare verstrekkingen, met voor elke verstrekking: • De omschrijving • Het te betalen bedrag Dit vereenvoudigd bewijsstuk mag niet worden opgesplitst. Het bevat het totaal te betalen bedrag, voor zowel de vergoedbare als de niet-vergoedbare verstrekkingen (dus één enkel bedrag voor de twee soorten verstrekkingen).

08

SEPTEMBER 2019

AXXON IN ACTIE

PETER BRUYNOOGHE

General meeting en congres van de WCPT in Genève Op 8 en 9 mei 2019 vond de 4-jaarlijkse meeting van de WCPT plaats in Genève.

Voor België was Peter Bruynooghe (voorzitter AXXON, PTiB) als stemgerechtigde gedelegeerd. Een kort overzicht.

Maar liefst 13 nieuwe ledenorganisaties werden voorgesteld en goedgekeurd door de General Meeting.

Dit brengt nu het totaal op 121 ledenorganisaties binnen de WCPT. Naast de herbevestiging van de bestaande Subgroups van de WCPT werden volgende nieuwe Subgroups erkend: de International Organisation of Aquatic Physical Therapists (IOAPT), de International Federation of Physical Therapists working in Occupational Health and Ergonomics (IFPTOHE) en de International Physical Therapy for HIV/AIDS, Oncology, Hospice and Palliative Care (IPT-HOPE).

Na de openingsceremonie kregen alle aanwezigen een receptie aangeboden in de exporuimte. De aanwezige landgenoten vonden elkaar snel terug aan de ER-WCPTstand waar Algemeen Directeur van AXXON, Marina Gasten, gedurende 3 dagen de taak had om het ER-WCPT-congres in Leuven op 11 en 12 september 2020 te promoten. Op zondagmiddag vond een kort netwerkmoment plaats voor de 80-tal aanwezige Belgische deelnemers. Hierop werden ervaringen uitgewisseld, contacten gelegd en afspraken gemaakt voor de toekomst.

Het Wetenschappelijk Comité voor het ER-WCPT-congres in Leuven dat zal instaan voor een boeiend 2-daags programma.

Méér dan 4.300 kinesitherapeuten uit 130 landen namen in totaal deel aan het WCPT-Congres. In meer dan 12 zalen vonden lezingen, workshops en debatten plaats, waarvan sommige via livestream konden worden bijgewoond. Uitgebreide abstracts van de vele lezingen zijn terug te vinden op www.wcpt.org/wcpt2019.

Een volledig verslag van de General Meeting en WCPTcongres kunt u terugvinden op de AXXON-website.

121

ledenorganisaties meer dan

4.300

aanwezige kinesitherapeuten

80

Belgische deelnemers

Het WCPT-congres was boeiend, leerzaam en verrijkend.

AXXON verbreedt zijn horizon!

SEPTEMBER 2019

09

EXXPERT

HEDWIG NEELS

Ready, steady… GO! Postnatale vrouwen verzekeren dat ze klaar zijn om hun favoriete (loop)sport te hervatten!

Meer mensen dan ooit lopen vandaag, en dat toenemende aantal komt waarschijnlijk door het toenemende aantal meisjes en vrouwen dat actief deelneemt aan deze sport (Lynch en Hoch 2010). Voor veel vrouwen, of het nu gaat om trainen voor vrije tijd of competitie, heeft hardlopen unieke voordelen: het is een efficiënte manier om de fysieke fitheid te verbeteren, kan bijdragen aan een slankere lichaamssamenstelling en geeft de lopende vrouw de kans om wat welverdiende ‘headspace’ of sociale voldoening te krijgen.

Drie redenen die sterk kunnen bijdragen aan de levenskwaliteit van vrouwen die na een zwangerschap en bevalling zoeken naar een nieuw evenwicht als jonge mama.

10

SEPTEMBER 2019

De etiologie en exacte pathofysiologie van postpartum bekkenbodemdysfunctie is multifactorieel en vaak nog onduidelijk in de huidige literatuur. Maar de hoge prevalentiecijfers van deze belastende symptomen (die later in dit artikel aan bod komen) worden wereldwijd wel erkend en worden stilletjes aan beter en beter benadrukt, hoewel dit proces van taboedoorbreking meestal traag en voorzichtig verloopt en vele vrouwen hier erg weinig kennis over hebben. (Neels et al, 2016) Deze bekkenbodemproblemen kunnen zich voordoen als een moeder niet adequaat rehabiliteert voordat ze terugkeert naar een ‘high impact’-oefening zoals (hard) lopen.

Hardlopen na de zwangerschap Maar Gráinne Donnelly, Emma Brockwell en Tom Goom benadrukken graag dat er belangrijke factoren zijn die overwogen moeten worden vooraleer een vrouw op een veilige manier terug het (hard)lopen kan hervatten nadat ze een baby heeft gekregen. Is de jonge mama zich immers wel bewust van de mogelijke risicofactoren voor bekkenbodemdysfunctie? Bekkenbodemdysfunctie omvat een brede waaier aan onaangename symptomen, waarvan urineverlies en stoelgangs- of flatusincontinentie de meest gekende zijn, maar ook orgaanverzakkingen, constipatie, dysfunctioneel plassen of defeceren, pijnklachten en overactiviteit van de bekkenorganen of de bekkenbodemspieren kunnen zich voordoen (Neels et al, 2018)

Ondanks de groeiende aandacht voor deze (vaak beschamende problemen) is het een onderwerp dat nog steeds wordt onderschat en verkeerd wordt begrepen in de gezondheids- en fitnesswereld van vandaag.

We zijn allemaal opgeleid binnen de principes van letselherstel en revalidatie, inclusief de optimale belasting bij optimale tijdsperioden. En we zouden niet overwegen een voetballer terug te sturen om te spelen na, bijvoorbeeld, een graad 2 ligamentaire verstuiking of een ACL-blessure, totdat hij de juiste progressie heeft gemaakt door middel van revalidatie, gescreend is aan de hand van specifieke ‘terugkeer naar speelcriteria’ en werd beoordeeld als ‘match ready’. We gebruiken allen de hulp van erkende guidelines en consensusverklaringen om dit beslissingsproces te sturen (Adern et al.2016). Maar waarom houden we dan geen rekening met de enorme fysieke en mentale implicaties die een zwangerschap en een bevalling aan een vrouw geven vooraleer we ze het startschot geven om te oefenen (en het lopen te hervatten)?

Postnatale vrouwen die terugkeren naar hardlopen: een richtlijn In maart 2019 werd de allereerste Britse richtlijn uitgegeven om specifieke evidence-based aanbevelingen te doen voor postnatale vrouwen die terug willen keren naar hun favoriete (of nieuwe) sport: “Returning to running postnatal – guidelines for medical, health and fitness professionals managing this population” (Goom, Donnelly & Brockwell 2019) . U kunt de volledige richtlijn bekijken op https://mailchi. mp/38feb9423b2d/returning-to-running-postnatalguideline.

SEPTEMBER 2019

11

EXXPERT

Over ‘Pelvic Health’ Vele lezers van dit artikel zijn misschien minder bekend met “pelvic health”, bekkengezondheid, bekkenbodemproblemen en alle terminologie die daarbij hoort. Maar desondanks is een beknopte achtergrond over dit domein een belangrijke meerwaarde voor alle gezondheids- en fitnessprofessionals die met vrouwen werken en verwijzen naar de functies en de gezondheid van spieren, organen, zenuwen en bindweefsel rondom en in het bekken. Het gaat over veel meer dan alleen het adviseren van “Kegel’s” of bekkenbodemspieroefeningen.

Zo’n 15 tot 30 % van de primipare vrouwen (mama’s die voor een eerste keer bevielen) ervaart urineincontinentie (Milsom et al.

2014) en wel één op de vijf eerste moeders klagen over fecale incontinentie één jaar postnataal, vooral als ze tijdens de zwangerschap symptomen vertoonden (Johannessen et al. 2014).

Drie tot zes maanden postnataal vertoont 56 % van de nieuwe moeders graad 2 of meer bekkenbodemverzakking (Bø et al. 2017). Dit betekent dat één of meer van de bekkenorganen (blaas, darm of baarmoeder) kunnen indalen in de vagina tot op het niveau van de vaginale opening.

Welke veranderingen gebeuren er in het bekkengebied tijdens en na de zwangerschap?

Om meer inzicht te geven in de invloed van zwangerschap en bevalling op het lichaam van een vrouw is het belangrijk om de veranderingen te begrijpen die zich voordoen in de bekkenregio. De levator hiatus verbreedt tijdens de zwangerschap en neemt aanzienlijk toe tijdens de vaginale geboorte. Hersteltijd voor de weefsels wordt geacht te liggen tussen vier tot zes maanden na de bevalling (Shek et al.2010, Stær-Jensen et al. 2015). Dat is dus veel langer dan het traditioneel aanvaarde concept dat uitgaat van een volledig herstel na een positieve postnatale controle, uitgevoerd op zes weken na de bevalling. Daarenboven, als we rekening houden met de uitkomsten van de literatuur die het herstel na keizersneden onder de loep nam, kunnen we vermoeden dat de abdominale fascie slechts iets meer

12

SEPTEMBER 2019

dan 50 % van hun oo Gespecialiseerde bekkenbodemen perinatale kinesitherapeuten van overal ter wereld proberen gepassioneerd bij te dragen aan het vergroten van het bewustzijn van die verlengde herstelperiode die eigenlijk nodig is. Te vaak wordt vanuit gewoonte of juridische gronden die eerste zes weken na de bevalling als belangrijke mijlpaal gehanteerd. Een mijlpaal die dient als een aanvinkhokje dat de ‘gereedheid’ en ‘geschiktheid’ bevestigt om terug te keren naar fysieke activiteiten die oplopen van een normaal niveau tot ambitieuze trainingsklasses, sportactiviteiten of elitetrainingen. Het genezingsproces gaat echter verder dan dit, en het is essentieel dat het verhaal over dit onderwerp verandert en zich aanpast om onze sportieve vrouwen beter van dienst te zijn.

Laten we daarom de focus veranderen van een aanpak die bij sportieve mama’s tot op heden vooral gericht was op de secundaire preventie van bekkenbodemproblemen (het behandelen van problemen nadat ze de vrouwen belemmeren) naar een nieuwe aanpak, waarin de primaire preventie (het vermijden van symptomen vooraleer ze zich voordoen) alvast prioritair wordt!

Wetenschappelijke evidentie geeft aan dat verbeterde kwalitatieve zorg kan groeien uit nieuwe strategieën waarin de focus verschuift naar één die begrijpt (gewaarwording vergroot) en vrouwen bekrachtigt om voor hun eigen bekkengezondheid te op te komen (vrouwen sterker maakt in eigenzorg).

Zo zouden we in de toekomst vele problemen kunnen voorkomen én beperken indien ze zich toch in de eerste plaats voordoen. Dit zal op zijn beurt waarschijnlijk een positieve invloed hebben op het vermogen van vrouwen van alle leeftijden om sportieve activiteiten op lange termijn te onderhouden. We moeten zwangerschap en bevalling hetzelfde niveau van aandacht geven als het weldoordachte herstel dat we bevorderen bij ligament-, pees-, zenuw- en spierblessures elders in het lichaam.

De geïncludeerde richtlijn beveelt aan dat postnatale vrouwen wachten tot ten minste 12 weken voorafgaand aan het plannen van een terugkeer naar het lopen. Dit tijdschema wordt als richtlijn geadviseerd maar is niet generaliseerbaar voor elke vrouw. Afwijken van deze richtlijnen op basis van duidelijke, gegronde klinisch onderbouwde argumenten, kan natuurlijk steeds.

CONSIDERATIONS TO GUIDE RETURN TO POSTNATAL RUNNING Subjective screen and use of validated outcome measures e.g.

Australian pelvic floor questionnaire Objective Screening

Is the mother at least 3 months postnatal?

Pelvic Floor Screen via a Specialist Physio

Strength testing

Load and impact screening +/- video analysis

RED-S screen

Abdominal Screen for DRA including functional dynamic/load tests

BMI <30

Yes Continue screen - potential to return to running if recommended tests are passed but screening may highlight she isnâ&#x20AC;&#x2122;t ready

Additional considerations Psychological screen (breastfeeding/scar tissue/ for PND sleep)

Screening passed?

No

No

Continue screen if >6 weeks postnatal informing that the minimum recommended recovery prior to return to running is 3 months

Yes

Rehabilitation programme to address dysfunctional areas or signposting to relevant professionals e.g. physio, GP or Uro-gynae consultant

Graded return to running e.g. couch to 5K

Source - Goom T, Donnelly G & Brockwell E. Returning to running postnatal - Guidelines for medical, health and fitness professionals managing this population. March 2019

EXAMPLES OF EXERCISE PROGRESSION IN THE POSTNATAL RUNNER Weeks Postnatal

Examples of Exercise Progression

Weeks 0-2

Pelvic floor muscle strength & endurance

Weeks 2-4

Progress walking, pelvic floor muscle/ core rehab

Weeks 4-6

Low impact exercise static cycling

Walking for Cardiovascular exercise

Basic core exercises e.g. pelvic tilt

Introduce squats, lunges & bridging in line with day-to-day requirements Low impact - cross trainer Individualise according to postnatal recovery, mode of delivery, perineal trauma & saddle comfort

Weeks 6-8 Power walking

Scar mobilisation

Weeks 8-12

Introduce swimming

Increase low impact exercise

Add dead lift

Add resistance to lower limb & core

Dependent if lochia stopped & wound healing satisfactory

Spinning if comfortable sitting on a spinning sadle

Week 12 & Beyond Graded return to running

Goal specific

Consider running coach

Consider risk factors e.g. obesity

Modify according to signs & symptoms

Source - Goom T, Donnelly G & Brockwell E. Returning to running postnatal - Guidelines for medical, health and fitness professionals managing this population. March 2019

Opmerking: Bij dit voorbeeld van oefenprogressie blijft het volhouden van de basis (bekkenbodemspieroefeningen gericht op kracht en uithouding) noodzakelijk (Woodley 2017).

SEPTEMBER 2019

13

EXXPERT

Moeders kunnen ook Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S) ontwikkelen Natuurlijk, zoals bij elke blessure of elk revalidatieproces, is genezing na de bevalling niet alleen een kwestie van tijdschema’s. Integendeel, een veelvoud aan factoren speelt een belangrijke rol in het herstel van een vrouw, zoals onder andere slaapkwaliteit, voeding, borstvoeding, gewicht en haar psychologische status.

Het risico voor postnatale moeders om Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S) te ontwikkelen mag niet over het hoofd worden gezien. RED-S, voorheen bekend als “the Female Athlete Triad”, verwijst naar een verstoring van het evenwicht tussen de energieinname (via de voeding) en het energieverbruik dat nodig is om homeostase, gezondheid en activiteiten van het dagelijkse leven, groei en sport te ondersteunen (Mountjoy et al. 2014). De verstoring van het evenwicht resulteert in een energietekort. Een energietekort, dat vele aspecten van de fysiologische functie beïnvloedt, waaronder metabole snelheid, menstruatie, gezondheid van de botten, immuniteit, eiwitsynthese, cardiovasculaire en psychologische gezondheid. Met de mogelijke levensstijlveranderingen die het prille moederschap met zich kan meedragen (inclusief slaapgebrek, gebrek aan routine, impact van borstvoeding en eventuele veranderingen in eetgewoonten), is het niet moeilijk om te voorspellen hoe een energietekort kan optreden. Bovendien voelen vele sportende moeders zich onder druk gezet om weer in vorm te geraken, training te hervatten en terug te keren naar hun prenatale lichaamsbouw, wat soms keuzes in de hand werkt die eigenlijk als risicofactoren voor RED-S geïnterpreteerd kunnen worden. Voor meer informatie over RED-S verwijzen we graag naar een recente blog van de British Journal of Sports Medicine (Dudgeon 2019).

De kernboodschap van deze nieuwe internationale richtlijn: alle postnatale vrouwen, ongeacht de wijze waarop hun bevalling verliep, kunnen best beoordeeld worden door een kinesitherapeut gespecialiseerd in de bekkengezondheid voordat ze terugkeren naar sport met een hoge impact. Tekenen of symptomen van disfunctie van de bekkenbodem vormen een duidelijke indicatie voor diepgaande en gespecialiseerde onderzoeken en beoordelingen. Die kunnen dienen

14

SEPTEMBER 2019

als mooie basis voorafgaand aan of begeleidend bij voortgezette training. Het opstellen van een specifieke belasting-belastbaarheidsanalyse, de bijkomende onderzoeken en de mogelijke impact van deze resultaten op het behandelings- en/of begeleidingsplan bij sporthervatting worden besproken in de richtlijn.

De aard van de impactoefeningen die de postnatale vrouw zichzelf terug als doel wil opleggen, alsook de mogelijke tekenen van musculoskeletale en/ of bekkenbodemdisfunctie spelen daarin een cruciale rol.

Veelvoorkomende symptomen zijn onder meer verlies van urine of stoelgang, zwaarte/ zakkingsgevoel in het bekkengebied, pijn bij geslachtsgemeenschap, obstructieve ontlasting, abdominale scheiding die de buikfunctie verstoort (diastasis rectus abdominus) of lumbopelvische pijn die vóór, tijdens of na het rennen bestaat. Net daarom zou een gepersonaliseerde aanpak voor iedere jonge mama moeten nagestreefd worden.

Het aantal sessies van de vereiste begeleiding, de focus en de timing, evenals de redenen om herevaluatie voor te stellen, kunnen én mogen dan ook sterk variëren van vrouw tot vrouw.

De richtlijn stimuleert gezondheids- en fitnessprofessionals om samen te werken over de traditionele grenzen van het specialisme heen en om een meer holistische benadering van postnataal herstel na te streven.

Deze adviezen en richtlijnen kunnen nagelezen en toegepast worden door vele partners binnen de sport- en bewegingsgeneeskunde, door artsen en musculoskeletaal gerichte kinesitherapeuten en door vele coaches en trainers die succesvol samenwerken met kinesithe-rapeuten, die bijzonder bekwaam zijn in de bekkenbodemreëducatie en perinatale kinesitherapie en deskundig kunnen evalueren waar een postnatale vrouw zich bevindt in haar proces om het lopen weer te hervatten.

Tot slot moeten we toevoegen dat dit artikel zeker geen angst mag uitlokken om gezonde fysieke activiteiten te promoten bij jonge mama ’s maar net als bewuste en realistische motivatie kan dienen om jullie als gezondheidsprofessionals te versterken in jullie werk.

Laat die moedige en sportieve moeders hun favoriete sport maar hervatten, maar met de begeleiding die ze écht verdienen.

Auteurs Grainne Donnelly @ABSPhysio is een gespecialiseerde bekkenbodem- en perinatale kinesitherapeute in een privépraktijk en tevens verantwoordelijk voor de Pelvic Health in Western Health and Social Care Trust Website in Noord-Ierland.

Tom Goom @tomgoom is klinisch diensthoofd en eigenaar van “the physio rooms” en gespecialiseerd in ‘running injuries’.

Emma Brockwell @emma_physiomum is een gespecialiseerde Women’s Health Physiotherapist.

Hedwig Neels @HedwigNeels is een gespecialiseerde bekkenbodem- en perinatale kinesitherapeute aan de UAntwerpen (postdoctoraal onderzoek) en klinisch actief in het UZA, België.

Infographics with thanks to @SportsMedNI

References

• Ardern, C., Glasgow, P., Schneiders, A., Witvrouw, E., Clarsen, B., Cools, • Milsom, I., Coyne, K., Nicholson, S., Kvasz, M., Chen, C. and Wein, A. A., Gojanovic, B., Griffin, S., Khan, K., Moksnes, H., Mutch, S., Phillips, N., Reurink, G., Sadler, R., Grävare Silbernagel, K., Thorborg, K., Wangensteen, A., Wilk, K. and Bizzini, M. (2016). 2016 Consensus statement on return to sport from the First World Congress in Sports Physical Therapy, Bern. British Journal of Sports Medicine, 50(14), pp.853-864.

• Bø, K. Artal, R., Barakat, R., Brown, W. J., Davies, G. A. L., Dooley, M., Evenson, K. R., Haakstad, L. A. H., Kayser, B., Kinnunen, T. I., Larsénm K., Mottola, M. F., Nygaard, I., van Poppel, M., Stuge, B., Khan, K. M. (2017) Exercise and pregnancy in recreational and elite athletes: 2016/17 evidence summary from the IOC Expert Group Meeting, Lausanne. Part 3-exercise in the postpartum period. Br J Sports Med 51(21), pp.1516-1525.

• Ceydeli, A., Rucinski, J. and Wise, L. (2005) Finding the best

abdominal closure: an evidence-based review of the literature. Curr Surg 62, pp.220–5.

• Dudgeon, E. (2019). Relative energy deficiency in sport (RED-S):

recognition and next steps. [Blog] BJSM. Available at: https://blogs. bmj.com/bjsm/2019/04/22/relative-energy-deficiency-in-sport-red-srecognition-and-next-steps/ [Accessed 25 Apr. 2019].

• Goom, T.,

Donnelly, G. and Brockwell, E. (2019) Returning to running postnatal – guideline for medical, health and fitness professionals managing this population. [https://mailchi.mp/38feb9423b2d/ returning-to-running-postnatal-guideline]

• Lynch, S. and Hoch, A. (2010). The Female Runner: Gender Specifics.

(2014). Global Prevalence and Economic Burden of Urgency Urinary Incontinence: A Systematic Review. European Urology, 65(1), pp.7995.

• Mountjoy, M., Sundgot-Borgen,, J., Burke,, L., Carter, S., Constantini,

N., Lebrun, C., Meyer, N., Sherman, R., Steffen, K., Budgett, R., Ljungqvist, A. (2014) The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad—Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S) Br J Sports Med 48, pp.491–497. doi:10.1136/bjsports-2014-093502.

• Neels H, Wyndaele JJ, Tjalma WA, De Wachter S, Wyndaele M,

Vermandel A. (2016) Knowledge of the pelvic floor in nulliparous women. Journal of physical therapy science. 28(5):1524-33.

• Neels H. Pelvic Floor Dysfunction in Women: Tackling Barriers. ISBN 978-90-5728-560-8

• Shek, K. and Dietz, H. (2010). Intrapartum risk factors for levator

trauma. BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 117(12), pp.1485-1492.

• Stær-Jensen, J., Siafarikas, F., Hilde, G., Benth, J.Š., Bø, K. and Engh, M.E. (2015) Postpartum recovery of levator hiatus and bladder neck mobility in relation to pregnancy. Obstet Gynecol 125, pp.531–539.

• Woodley S, Boyle R, Cody J, Mørkved S, Hay - Smith J. (2017) Pelvic

floor muscle training for prevention and treatment of urinary and faecal incontinence in antenatal and postnatal women. Cochrane Database of Systematic Reviews. 12, 1465-1858.

Clinics in Sports Medicine, 29(3), pp.477-498.

SEPTEMBER 2019

15

EXXPERT

TRUDY BEKKERING (1) SIMONS EMMANUEL (1, 2)

Bekkenbodemspiertraining voor vrouwen met urine-incontinentie Klinische vraag

Wat is het effect van bekkenbodemspiertraining voor vrouwen met urine-incontinentie?

Context Bekkenbodemspiertraining wordt vooral toegepast bij vrouwen met stressincontinentie en minder vaak voor andere typen urine-incontinentie. Bij stressincontinentie verliezen vrouwen wat urine tijdens lichamelijke inspanningen en bij verhoogde druk zoals plotse schokken, hoesten, niezen, lachen of persen. Een andere vorm is urge-incontinentie, een plotse drang om te plassen, waardoor vrouwen soms te laat op het toilet geraken. Bij gemengde incontinentie komen urge- en stressincontinentie samen voor.

Deze Cochrane review includeerde gerandomiseerde trials bij vrouwen met stress-, urgeof gemengde incontinentie. De studies vergeleken bekkenbodemspiertraining met geen behandeling, placebo of andere inactieve controle behandelingen.

Resultaten De review includeerde 31 gerandomiseerde studies, met 1817 vrouwen. Er was veel variatie in de inhoud en duur van de behandeling, aantal deelnemers en uitkomstmaten. De follow-up was meestal korter dan 12 maanden. De meeste studies onderzochten vrouwen met stressincontinentie of includeerden een mix van patiĂŤnten. Slechts 1 studie onderzocht specifiek vrouwen met urge-incontinentie en 1 andere studie includeerde alleen vrouwen met gemengde incontinentie.

Vrouwen met stressincontinentie die bekkenbodemspiertraining kregen hadden 8 maal meer kans om klachtenvrij te zijn (zelf gerapporteerd) vergeleken met vrouwen die geen of een inactieve

16

SEPTEMBER 2019

controle behandeling kregen (56% vs 6% klachtenvrij, RR 8,38; 95%CI 3,68 tot 19,07; 165 vrouwen). Bij vrouwen met elk type incontinentie, was deze kans 5 maal hoger (35% vs 6% klachtenvrij, RR 5,34; 95%CI 2,78 tot 10,26; 290 vrouwen).

Vrouwen met stressincontinentie die bekkenbodemspiertraining kregen hadden meer kans op significante verbetering in specifieke incontinentiesymptomen (7 trials, 376 vrouwen) of significante verbeteringen in levenskwaliteit gerelateerd aan incontinentie (6 trials, 348 vrouwen) vergeleken met vrouwen die geen of een inactieve controle behandeling kregen.

Bekkenbodemspiertraining verminderde het aantal episodes van urineverlies op het einde van de behandeling met 1 episode bij vrouwen met stressincontinentie (gemiddeld verschil 1,23 minder; 95%CI 1,78 tot 0,68 minder; 432 vrouwen). Bij vrouwen met alle typen incontinentie was het gemiddelde verschil ook 1 episode lager (gemiddeld verschil 1,0; 95%CI 1,37 tot 0,64 lager; 349 vrouwen).

Bekkenbodemspiertraining verminderde de hoeveelheid verloren urine tijdens kortdurende testen (tot 1 uur) bij vrouwen met stressincontinentie. Zij verloren gemiddeld 9,71 gram minder urine (95%CI 18,92 tot 0,50 minder; 185 vrouwen). Dit was ook het geval bij vrouwen met andere typen incontinentie (gemiddeld verschil 3,72 gram urine minder; 95%CI 5,46 tot 1,98 minder; 146 vrouwen).

Vrouwen die bekkenbodemspiertraining kregen waren meer tevreden over hun behandeling (3 trials). Zeven studies rapporteerden neveneffecten; vijf vonden geen neveneffecten bij bekkenbodemspiertraining.

Twee andere studies vonden alleen geringe neveneffecten (initiële toename van de incontinentie die later verdween, pijn, oncomfortabel gevoel tijdens de oefeningen en niet het gevoel willen hebben continue met het probleem geconfronteerd te worden).

Opmerkingen De kwaliteit van het bewijs was hoog voor de uitkomst ‘zelf gerapporteerd klachtenvrij te zijn’ voor vrouwen met stressincontinentie, laag voor de uitkomst ‘levenskwaliteit gerelateerd aan incontinentie’ en middelmatig voor alle andere uitkomsten. De kwaliteit van het bewijs voor de meeste uitkomstmaten was verlaagd vanwege methodologische problemen zoals een gebrekkige blindering. Er is onzekerheid over de effecten op lange termijn vanwege de beperkte follow-up duur.

Conclusie Bekkenbodemspiertraining verbetert symptomen van stressincontinentie en lijkt ook effectief voor andere typen incontinentie. Het vermindert waarschijnlijk het aantal episodes van urineverlies, de hoeveelheid verloren urine en incontinentiespecifieke symptomen bij vrouwen met stressincontinentie en vrouwen met alle typen urine-incontinentie. Er waren weinig neveneffecten. Er is onzekerheid over de lange-termijn effecten.

Aanbeveling voor de praktijk Bekkenbodemspiertraining is nuttig als eerste vorm van conservatieve behandeling voor vrouwen met urine-incontinentie.

Bekijk de volledige tekst van deze review via de Cebam Digital Library for Health (www.cebam.be/nl/cdlh)

Referentie Dumoulin C, Cacciari LP, Hay-Smith EJC. Pelvic floor muscle training versus no treatment, or inactive control treatments, for urinary incontinence in women. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 10. Art. No.: CD005654. DOI: 10.1002/14651858.CD005654.pub4.

1. Belgian Centre for Evidence-Based Medicine (Cebam) 2. UVC-Brugmann

SEPTEMBER 2019

17

EXXPERT

PIETER VRANCKX PRODUCTMANAGER FISCALITEIT

Hoe maak ik een financieel plan, en wat moet erin?

Het nieuwe vennootschapsrecht stelt sinds 1 mei 2019 strengere eisen aan de opmaak van het financieel plan. Wat moeten starters minstens opnemen? Een checklist.

Als ondernemer in spe een financieel plan maken is allerminst evident.

En het is er niet makkelijker op geworden, want sinds mei 2019 zijn de wettelijke vereisten voor zo een plan strenger geworden. Lees hier wat de minimumvereisten zijn voor jouw financieel plan.

Een must voor elke vennootschapsvorm De wetshervorming heeft stevig geknipt in het aantal vennootschapsvormen.

Slechts vier van de 17 bestaande vormen werden behouden: de BV, NV, CV en de maatschap. De opmaak van een financieel plan is in principe enkel verplicht voor de eerste drie, omwille van hun eigen

18

SEPTEMBER 2019

afgescheiden vermogen. Voor de maatschap, met als subcategorie de vennootschap onder firma (VOF) en de commanditaire vennootschap (CommV), is dit plan geen wettelijke voorwaarde.

Good practice!

Verplicht of niet, je doet er goed aan in elk geval een financieel plan op te stellen. Het geeft je immers meer inzicht in je voorgenomen activiteit en het stelt je verwachtingen scherp.

Zeven minimumvereisten voor het financieel plan Je financieel plan moet minimum over twee jaar lopen. In de praktijk loopt dit vaak over drie jaar, namelijk gelijklopend aan de duur van de oprichtersaansprakelijkheid.

Het doel van dergelijk plan bestaat erin dat de ondernemer op voorhand goed nadenkt over de voorgenomen activiteit en dit op een gestructureerde en gefundeerde manier beschrijft in een financieel plan. Voor menig starter is de opmaak van een financieel plan echter niet eenvoudig.

Zeker nu de wettelijke vereisten een pak strenger zijn. Deze checklist helpt je bij het maken van een volledig financieel plan:

1. Omschrijf nauwkeurig je geplande activiteit Hierin ga je als ondernemer nauwkeurig omschrijven welke activiteiten uitgevoerd worden. Het volstaat bijvoorbeeld niet om te zeggen dat de activiteit ‘fietshandelaar’ is, indien je naast de aankoop en verkoop van fietsen ook herstellingen uitvoert.

2. Benoem je financieringsbronnen bij de oprichting Omschrijf zowel de eigen inbreng van de oprichters als externe middelen, zoals een investeringskrediet, een lening of crowdfunding. Vermeld ook de waarborgen die de aandeelhouders verleend hebben.

3. Maak een balans Dit omvat minstens een openingsbalans, een balans na 12 maanden en een balans na 24 maanden. De balans geeft weer welke activa ingezet worden voor de activiteit en welke middelen hiervoor aangewend worden.

4. Maak een resultatenrekening De resultatenrekening raamt de winst die voortvloeit door rekening te houden met de omzet en kosten van de activiteit voor de komende twee jaar. Dit is een belangrijke graadmeter voor de continuïteit en haalbaarheid van je onderneming.

5. Begroot je verwachte inkomsten en uitgaven Hierdoor krijg je als ondernemer zicht op de cashmatige inkomsten en uitgaven van je onderneming. De evolutie

van toekomstige cashflow geeft aan in welke mate schulden terugbetaald kunnen worden en in welke mate liquiditeit beschikbaar is voor toekomstige investeringen.

6. Vermeld de aangenomen hypotheses om te komen tot een bepaalde omzet en rentabiliteit Hier wordt er gepolst naar de mate waarin je als ondernemer nagedacht hebt over de te ondernemen activiteit. Welke informatie werd gebruikt om tot een bepaalde geprojecteerde omzet te komen? Heb je nagedacht over de kosten die met een bepaalde omzet verbonden zijn?

7. Vermeld de naam van de extern deskundige Enkel in het geval je je financieel plan opmaakt met de hulp van een expert of indien deze expert zelf het financieel plan opstelt en aftoetst dient zijn naam vermeld te worden.

Komt een boekhouder van pas?

Bij de opmaak van je financieel plan schakel je best een expert in. Het gaat immers om specialistenwerk. Je accountant is hiervoor perfect geplaatst.

Maak een vliegende start!

Net je eigen zaak gestart? Met onze startersgids ga je goed voorbereid aan de slag. Heb je toch nog vragen? Neem vrijblijvend contact op met een startersadviseur. Hij of zij helpt je graag op weg!

SEPTEMBER 2019

19