Scenes for new dialogues: Aanbevelingen voor het ontwerp van lokale politieke debatruimtes

Scenes for new dialogues

Aanbevelingen voor het ontwerp van lokale politieke debatruimtes

Werkboek - Concept

Inleiding ‘Scenes for new dialogues’ is een ontwerpend onderzoek naar nieuwe ontwerpen voor ruimtes waar lokaal politiek publiek debat plaatsvindt. Het raadhuis en de raadszaal zijn eeuwenoude gebouwtypes, die in West-Europa zijn ontstaan op de handelsmarkten om geschillen op te lossen en de gemeenschap te organiseren. De verbinding met de markt is tegenwoordig voor een gemeenteraad niet meer de belangrijkste, maar er is wel een andere verbinding die je in het licht van de huidige maatschappelijke ontwikkelingen wat gebrekkig zou kunnen noemen. (Lokale) politiek wordt door velen steeds meer ervaren als een zelfstandig systeem, waarbij meer aandacht lijkt te zijn voor de argumenten en de woorden, dan voor de oplossingen en de dingen zelf. Steeds meer mensen zijn bang dat de verbinding tussen politiek en de wereld te abstract wordt.

Daarnaast ontstaat er een behoefte aan een nieuwe soorten verbindingen tussen de politieke en de burger(s). Die laatste wordt mondiger en veeleisender, wenst soms mee te doen of direct geraadpleegd te worden, maar heeft daarvoor nu weinig ruimte, en kan vooral zijn/haar proteststem laten horen. Tegelijkertijd is die burger minder goed in te delen in groepen zoals dat vroeger was, dus vindt vertegenwoordiging ook veel kleinschaliger plaats. Deze behoefte aan nieuwe verbindingen staan tegelijkertijd in het licht van grote politieke decentralisaties, en tegelijkertijd van gemeentelijke herindelingen en fusies, waardoor stadhuizen vaak verbouwd of nieuw gebouwd worden, en opeens een hele regio vertegenwoordigen.

Bij de bouw van stadhuizen is er vandaag de dag verhoudingsgewijs veel aandacht voor het ontwerpen van innovatieve werkplekken, en weinig voor het ontwerp van bijzondere debat- en publieksruimtes, inclusief de raadzsaal. Deze zijn zoals ze altijd al geweest zijn, terwijl je zou verwachten dat ook hier innovaties mogelijk zijn. Dit ontwerpend onderzoek draait om de vraag; kunnen deze ruimtes op een nieuwe manier ontworpen worden om de maatschappelijke vraag naar betere verbindingen te faciliteren, en zoja, hoe dan?

Het onderzoek begint met een verkenning van voorbeeldprojecten en -situaties waar initiatiefnemers en ontwerpers van deze ruimtes inspiratie kunnen vinden. Een gesprekkenserie met een zestal experts heeft geleid tot een overzicht van 59 aanbevelingen voor het ontwerp van beter verbonden politieke publieke debatruimtes.

Deze verkenning vormt slechts de start van het project. In een volgende fase zullen deze aanbevelingen gebruikt worden om te komen tot het ontwerp van een aantal gewaagde prototypes voor nieuwe lokale publieke politieke debatruimtes, in samenwerking met enkele gemeentes in het land. Met deze ontwerpen willen we het gesprek openen over wat er allemaal mogelijk en zinnig zou kunnen zijn in het nieuw ontwerpen van ruimtes voor beter verbonden lokale politieke gesprekken.

- Civic Architects, augustus 2021

59 aanbevelingen uit voorbeelden Dit werkboek presenteert negenenvijftig referentieprojecten van plekken voor debat, discussie en gesprek, verspreid over verschillende tijden, culturen en locaties.

We kijken bewust niet alleen naar klassieke raadszalen, zodat er ook kruisbestuiving kan plaatsvinden vanuit andere omgevingen.

Veel van de voorbeelden zijn complex, en hebben verschillende betekenissen en achtergronden, waaronder natuurlijk ook

Occupy Wallstreet 01 De Bode 02 Lost People... Betafo 03 De groene stoel 04 Geurontwerp 05 Althing 06 Parlement Zweden 07 Kgotla 08 Performa Hub 09 Conversation balance 10 Schumanplein 11 Caucus 12 Now Speak 13 Plenum 14 The end of sitting 15 Parlement India 16 Parlement Schotland 17 De Meerpaal 18 MFA 19 Maagdenhuis 20 Markttribune 21 Mauerpark Arena 22 Muziektent 23 Aanplak- en oreerzuil 24 The Cineroleum 25 Polikliniek VUmc 26 Reineer de Graaf Gasthuis 27 Museum Voorlinden 28 Stadskantoor Utrecht 29 Buiten de raadszaal 30

politieke. Voor dit werkboek is van ieder referentieproject één specifieke aanbeveling gedestilleerd, los van de eventuele andere betekenissen en associaties die een referentie heeft. Het resulterende overzicht is een open inspiratiebron voor hoe het vormgeven van ruimtes voor lokaal politieke debat anders zou kunnen, maar biedt zelf geen waardeoordelen of principiële overtuigingen.

31 Stopera 32 Stadhuis Midden-Delfland 33 Prismare Buurtcentrum 34 Brink 35 Moeierboom 36 Stadhuispromenade Almere 37 Apple Park 38 Stadhuis Oslo 39 Hoeksche Waard 40 Westland 41 Hardenberg 42 Noord Beveland 43 Provinciezaal Drenthe 44 Constellations Installation 45 Landsgemeinde Glarus 46 Speakers Corner 47 Townhall Meeting 48 Clermont Ferrand Forum 49 Gymzaal Steenbergen 50 Theaterformen 51 House of One 52 Meca Debate Space 53 GLA Chamber 54 De ronde tafel 55 Theaterturm Julierpass 56 Paleis voor Volksvlijt 57 NATO Summit 58 Grondwetbank 59 Onzicht

Werkvorm De verkenning is geïnitieerd door Civic Architects. Het onderzoeken en vernieuwen van publieke gebouwtypologieën is één van de speerpunten van het bureau, zowel in concrete ontwerpopgaven als in onderzoeken en verkenningen. Daarbij is een open interdisciplinaire aanpak altijd randvoorwaardelijk.

Om het project te starten zijn een serie expert-gesprekken gehouden. Voor deze interviews werkte Civic met partners met

specifieke thematische kennis en ervaring op verschillende disciplines en een brede professionele en culturele achtergrond.

De gesprekken waren associatief van aard, waarbij over en weer werd gesproken, gebrainstormt, en referentieprojecten werden uitgewisseld. Uit deze gesprekken tussen de individuele experts en Civic is achteraf door Civic een lijst van besproken referentieprojecten en aanbevelingen gedistilleerd, en uitgewerkt.

BreukersGodrie

Het duo BreukersGodrie ontwikkelt nieuwe visies op actuele thema’s zoals duurzaamheid, klimaatverandering, innovatie en nieuwe technologie. Dit doen zij vanuit een interdisciplinair perspectief, waarbij geschiedenis en filosofie een belangrijke rol hebben. Eerder wonnen zij de ‘Post Fossil City’ prijs voor hun visie op de duurzame stad.

Crimson Architectural Historians / Independent School for the City

Sinds 1994, toen Crimson onderdeel werd van het ontwerpteam voor de uitbreiding van Utrecht ’Leidse Rijn’, heeft het bureau een hybride praktijk ontwikkeld die de hedendaagse stad tot onderwerp neemt. Crimson ontwerpt voor de stad, onderzoekt haar, schrijft teksten en boeken, toont haar in tentoonstellingen en kunstwerken, geeft er advies over en maakt er beleid voor. Daarnaast is het bureau mede-initiatiefnemer van de ‘Independent School for the City’, in Rotterdam.

Perikles Instituut

Het Periklesinstituut begeleidt gemeenteraden in het verbeteren van het debat en het politieke proces, verzorgt trainingen voor fracties en individuele politici en coacht wethouders en andere politiek bestuurders. John Bijl adviseert gemeentes in het inrichten en verbouwen van hun raadszalen.

Studio LA

Studio L A zet de architectuurpraktijk in als middel om maatschappelijke westies, fenomenen en verhalen te onderzoeken en in een nieuw perspectief te plaatsen.

Studio L A projecten gaan vaak kritisch om met in- en uitsluitingsmechanismen, vluchtelingenkwesties, collectieve identiteit en het publieke domeinen.

Verschillende projecten van studio L A gaan in op het thema van de ruimtelijke organisatie van een gesprek.

De omgevingspsycholoog

De omgevingspsycholoog is een interdisciplinair ontwerp en onderzoeksbureau werkzaam voor de publieke sector en ontwikkelaars. Ze maken gebruikerservaringen door gebouwen, steden en landschappen af te stemmen op ruimtelijke behoeften van mensen. Wouter Toorn is psycholoog, doceert op de UVA en studeerde bouwkunde. Hij was eerder betrokken bij de ontwerpstudio ‘Stadhuis Rituelen’ aan de RAVB

LOLA Landscape Architects

Lola landscape architects is een bureau voor progressieve landschapsarchitectuur. Lola werkt aan plekken die op het punt staan om ingrijpend te veranderen en faciliteert deze veranderingen met een optimistische en conceptuele ontwerphouding. Het bureau werkt aan openbare ruimte van verschillende aarde: van het centrum in de stad tot het afgelegen platteland.

XML Architecture Urbanism Research

XML is actief op het gebied van architectuur, stedenbouw en onderzoek.

Het bureau zet zich in voor het ontwerpen van architectuur die zowel de hedendaagse manier van leven weerspiegelt als deze bevraagt. Het kantoor wordt gevoed door een onderzoeksgestuurde aanpak, en was eerder verantwoordelijk voor een groot onderzoek naar de organisatorische principes van parlementszalen door de gehele wereld, met de titel Parliament.

Faciliteer een gradueel communicatieen betrokkenheidsmodel

01

Occupy Wallstreet Over de occupy-beweging is veel te zeggen en vinden, maar op ruimtelijkorganisatorisch vlak is één aspect hoe dan ook interessant. De overleggen tijdens de ‘bezettingen’ vonden vaak plaats in een concentrisch model, waarbij de boodschap van binnen naar buiten door verschillende schillen werd doorverteld. Zo werd communiceren in een hele grote groep overzichtelijk en haalbaar, en ontstonden verschillende niveaus van betrokkenheid.

Tijd: 2011 Plek: New York (USA) Auteur/ontwerper: David Graeber Expertsessie: Breukers en Godrie

Tref gastvrijheidsvoorzieningen zodat iedereen zich op zijn/haar gemak voelt

02

De Bode Een gesprek komt het beste tot zijn recht als iedereen zich helemaal op zijn/haar gemak voelt. Dit comfort wordt in klassieke raadsvergaderingen gesymboliseerd door de functie van de ‘bode’, die een groot aantal kleine organisatorische taken heeft, maar ook met name alle raadsleden en hun gewoontes en wensen kent, vergelijkbaar met de maître in een goed restaurant. Deze aandacht voor comfort/aangenaamheid kent ook ruimtelijke aspecten.

Tijd: voor 1800 - nu Plek: stadhuizen/ raadzalen NL Auteur/ontwerper: Expertsessie: Breukers en Godrie

Maak ruimte voor verschillende narratieve achtergronden

03

Lost People... Betafo David Graeber geeft in zijn antropologisch onderzoek inzicht in hoe culturele afkomst sterk beinvloedt hoe gemeenschappen opereren en met elkaar omgaan. Hij pleit ervoor niet één algemene omgang/mores/ taal voor interactie te hanteren of op te leggen, maar mee te bewegen met de individuele achtergronden en narratieven van de deelnemers, ongeacht opleidingsniveau, sociale status, culturele achtergrond, etc.

Tijd: 2007 Plek: Betafo, MG Auteur/ontwerper: David Graeber Expertsessie: Breukers en Godrie

Organiseer ruimtelijke definities en reserveringen voor algemene belangen

04

De groene stoel De Triodos Bank richt zijn focus op een duurzame economie. In vergaderzalen is er soms één groene stoel gereserveerd voor de partij die niet zelf het woord kan voeren: de natuur. De persoon die deze stoel tijdens de vergadering bezet spreekt de gehele vergadering namens de natuur. Hiermee krijgt een abstract thema een fysieke aanwezigheid in de ruimte.

Tijd: 2019 Plek: Zeist (NL) Auteur/ontwerper: RAU Architects Expertsessie: Breukers en Godrie

Geef aandacht aan álle zintuiglijke atmosfeerbepalende factoren

05

Geurontwerp Er is vaak veel aandacht voor daglicht en uitzicht, als het gaat om de sfeer in een vergaderruimte, maar de andere zintuigen worden vaak over het hoofd gezien. Geur heeft bijvoorbeeld een enorme sterke band met het geheugen, associaties en het gemoed, en dient als zodanig ook mee ‘ontworpen’ te worden. Het vak van geurontwerper is in opkomst, zoals ook te ervaren in de geurschilderijen van Caro Verbeek.

Tijd: 2018 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Caro Verbeek Expertsessie: Breukers en Godrie

Lees en ontwerp een

06

gespreksruimte als topografie

Althing De Althing in Ijsland wordt gezien als plek/evenement van de eerste parlementsbijeenkomsten, waar alle groepen uit het land jaarlijks naartoe trokken. Het relief van het landschap vormde een veelvormige natuurlijke arena die niet de vorm van een perfecte cirkel had, maar door lager gelegen gedeeltes, kloven en holtes juist een natuurlijke diversiteit aan aanleidingen gaf. Ieder onderdeel van de vergadering vond hier op natuurlijke wijze zijn plek, inclusief het ‘volk’.

Tijd: 930 Plek: Ijsland Auteur/ontwerper: nvt Expertsessie: XML

Cluster zitplaatsen niet volgens fractiegrenzen

07

Parlement Zweden Politici in het Zweeds parlement zitten niet per fractie bij elkaar, maar met de mensen van andere fracties uit dezelfde regio. Indirect biedt dit mogelijkheden om het spreken, fluisteren en stilletjes onderhandelen te focussen op oplossingen en samenwerkingen voor specifieke plekken en problemen in het land, en minder op politieke winst van de fractie.

Tijd: 1905 Plek: Stockholm (SE) Auteur/ontwerper: Aron Johansson Expertsessie: XML

Maak meekijken en meeluisteren zo laapdrempelig mogelijk

08

Kgotla De Kgotla is een traditionele rechtbank en plek waarin beslissingen van de gemeenschap bediscusseerd kunnen worden. De plek waar dit gebeurt is een open overkapping op de hoofdkruising van het dorp. Door de locatie en openheid van de ruimte kan iedere voorbijganger mee kijken en luisteren, zonder verplicht mee te doen aan het gesprek.

Tijd: Plek: Botswana Auteur/ontwerper: nvt Expertsessie: XML

Maak het meubilair verschuifbaar en aanpasbaar

09

Performa Hub Performa Hub organiseert twee keer per jaar een evenement met tentoonstelling, waarbij de Hub iedere keer op een andere manier wordt ingericht als plaats voor dialoog en ontmoeting. De loods- of poppodiumachtige opzet van de ruimte maakt van alles mogelijk, en het meubilair is flexibel inzetbaar.

Tijd: nu Plek: New York (USA) Auteur/ontwerper: Studio Miessen Expertsessie: XML

Combineer mentale activiteit met fysieke activiteit

10

Conversation balance In deze kunstinstallatie exploreert Julien Thomas interpersoonlijk politiek agentschap en de relatie tussen lichaam en geest. Het doel van het kantelende meubel is om het gesprek tussen twee personen in balans te houden, zowel in fysieke als mentale zin. Het is conceptueel gezien het tegenovergestelde van een boksring waarin mensen het ‘met elkaar uitvechten’ Tijd: 2016 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Julien Thomas Expertsessie: XML

Organiseer publieke politieke activiteit op het hoofdknooppunt van een plek

11

Schumanplein Het competitieontwerp van XDGA voor de Schumanplein-rotonde in het hart van het Europese kwartier in Brussel viert de ‘Europese burger’ met een monumentaal amphitheater voor evenementen en bijeenkomsten, in het oog van de storm van een drukke verkeersader, als tegenhanger van de omringende vergaderbastions. Transparanter en nabijer kan het bijna niet.

Tijd: 2017 Plek: Brussels (BE) Auteur/ontwerper: XDGA Expertsessie: XML

Geef lichamen de ruimte om van standpunt te veranderen

12

Caucus Lokale voorverkiezingen worden vaak gehouden in sporthallen of gymzalen, waarbij de aanwezigen niet zitten, maar staan en lopen. Een organisch proces van groepsvorming en letterlijke positiebepaling resulteert in een aantal groepen die achter een bepaalde vertegenwoordiger ‘staan’, waardoor de stemming beslecht wordt. Men kan door de vorm van positie veranderen, en voegt de letterlijke daad bij het woord.

Tijd: nvt Plek: USA Auteur/ontwerper: nvt Expertsessie: XML

Reserveer een vrije en ondersteundende plek voor de nog niet gehoorde stem

13

Now Speak Dit openbare spreekgestoelte is een uitnodiging aan iedereen die dat wil om zijn of haar stem te laten horen. Het vormt een conceptueel symbool van het recht je uit te spreken in de openbare ruimte, door een fysieke plek te markeren en reserveren. Het spreekgestoelte geeft fysieke steun en richting aan de spreker.

Tijd: 2009 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Amalia Pica Expertsessie: Studio LA

Adresseer de veelheid van stemmen óók bínnen gelijkgezinde groepen

14

Plenum Dat meerdere mensen tegelijkertijd ontevreden kunnen zijn wil nog niet zeggen dat ze dezelfde visie delen. De ‘plenum’-protesten in BosniëHerzegovina hebben de vorm van interne gesprekken en dialogen, en zijn daarmee een inhoudelijk en genuanceerd protest in plaats van een primitieve aanklacht. Ieder krijgt het woord en iedereen is welkom. De ‘kleur’ van de ‘groep’ mag de kleur van het ‘individu’ nooit overschaduwen, Tijd: 2014 Plek: Bosnië-Herzegovina Auteur/ontwerper: nvt Expertsessie: Studio LA

Voorkom dat ergonomische gewoontes je in slaap sussen

15

The end of sitting Zitten in de standaard houding van de dienden bureaustoel maakt lichaam en geest afwachtend en passief. ‘The end of sitting’ is een onderzoek naar adaptiviteit en creativiteit van het menselijk lichaam in combinatie met de menselijke geest. Het zit-landschap biedt verschillende (non)ergonomische aanleidingen aan om de ruimte te gebruiken en met elkaar te interacteren op een actieve en adaptieve wijze.

Tijd: 2014 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: RAAAF Expertsessie: Studio LA

Druk veelstemmigheid uit met representatieve middelen

16

Parlement India Het Parlementsgebouw in New Delhi is een voorbeeld van koloniale architectuur die historische Indiaase motieven combineert met Europees classicisme, en daarmee hybridisering uitdrukt, in dit geval in de vorm van assimilatie. Het hybrideren van een verscheidenheid aan culturele symbolen kan, op de juiste wijze toegepast, juist óók recht doen aan een veelheid aan stemmen en achtergronden.

Tijd: 1927 Plek: Delhi (IN) Auteur/ontwerper: Sir Edwin Lutyens, Sir Herbert Baker Expertsessie: Crimson

17

Gebruik representatieve verwijzingen die generaties overstijgen

Parlement Schotland Het parlementsgebouw in Edinburgh refereert in de vormgeving naar neutrale historische en landschappelijke symbolen, die verschillende generaties van Schotten bindt in een genuanceerde combinatie van het ‘vaste en plaatsgebondene’ (de rotsgrond) en het ‘veranderlijke en mobiele’ (de historische boten)bootjes’).

Tijd: 2004 Plek: Edinburgh (SCH) Auteur/ontwerper: Enric Miralles Expertsessie: Crimson

Minimaliseer harde ruimtelijke grenzen

18

De Meerpaal Cultureel centrum de Meerpaal was hét architectonische ideologisch experiment van zijn tijd: één grenzeloze grote open en gastvrije ruimte waarin verschillende activiteiten van verschillende aard en omvang náást elkaar konden plaatsvinden, rekening houdend met elkaar. Hoewel de radicaliteit van het project ervoor gezorgd heeft dat het niet slaagde in zijn ambities, zet het tot denken over de manier waarop wij debatruimtes ruimtelijk en visueel begrenzen, en daarmee exclusief maken.

Tijd: 1967 Plek: Dronten (NL) Auteur/ontwerper: Frank van Klingeren Expertsessie: Crimson

Positioneer grote ruimtes in publieke buurtvoorzieningen aan de gevel

19

MFA Nederland staat vol met MultiFunctionele Accomodaties en Kindcentra.

Deze bevatten vaak ook een grote centraal gelegen gym- en sportzaal.

Zou het echter lukken om deze zaal aan de straatzijde te plaatsen, mogelijk met grote vensters of te openen delen, dan heeft de buurt er een laagdrempelige ruimte voor initiatieven en bijeenkomsten bij, waar ook niet-kind-gerelateerde doelgroepen zoals jongeren en ouderen zich welkom voelen om te participeren en initiëren.

Tijd: 2015 Plek: Zaanstad (NL) Auteur/ontwerper: UArchitects Expertsessie: Crimson

Zorg ervoor dat onvrede tot dialoog kan leiden

20

Maagdenhuis Het Maagdenhuis is als bestuurshoofdgebouw van de UVA meermaals bezet door ontevreden studenten. De hal waar deze bezettingen veelal plaatsvonden vormde als centrale binnenplaats met verhoogde gallerij de juiste ruimtelijke randvoorwaarden om de groep bezetters ook intern in gesprek te kunnen laten zijn, en de eigen inhoud aan te scherpen en bevragen.

Tijd: 1780 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Abraham van der Hart Expertsessie: Crimson

Geef een stadhuis ruimtelijk tegenwicht in het ontwerp van de openbare ruimte

21

Markttribune Vaak staan stadhuizen aan een stads- of dorpsplein, waar ze soms ook solitair, hoog en machtig boven uit torenen. In Groningen stond daar echter ook jarenlang het tijdelijke informatiecentrum-gebouw, met een grote openbare trap die zich op het stadhuis richtte. Hoewel deze voor zover bekend geen politiek publieksdoel diende, bracht die een sterk ruimtelijk ‘tegenwicht’ tegenover de institutionele ‘ivoren toren’ die een ruimtelijke dialoog mogelijk maakt.

Tijd: Plek: Groningen (NL) Auteur/ontwerper: Expertsessie: Crimson

Bouw functieloze openluchtarena’s in parken en op pleinen

22

Mauerpark Arena Hoewel iedereen aanvoelt en beaamt dat publieke cirkelvormige amfitheaters in parken en op pleinen een grote verscheidenheid aan publieke goepsactiviteiten kunnen herbergen, bestaan dit soort plekken maar weinig. Het karaoke-theater in Mauerpark, Berlijn, is een goed voorbeeld van een dergelijke open en genereuze publieke verblijfsplek.

Tijd: 1989 (park) 2004 (karoke) Plek: Berlijn (DE) Auteur/ontwerper: Expertsessie: Crimson

Bouw kleinschalige fysieke ankerpunten voor buurten en wijken

23

Muziektent Burgerparticipatie richt zich meer en meer op de kleinere schaal, op buurt- en straatniveau. Er bestaan echter relatief weinig neutrale gemeenschappelijke publieke voorzieningen op deze schaal. Een sympathiek voorbeeld uit de geschiedenis is de muziektent. Een transparante ontmoetingsplek voor performances, die tegelijkertijd voor verschillende andere activiteiten en publieke initiatieven gebruikt kan worden.

Tijd: Plek: Baarn (NL) Auteur/ontwerper: Expertsessie: Crimson

Breng politieke boodschappen en verhalen naar de openbare ruimte

24

Aanplak- en oreerzuil Een publiek spreekgestoelte gecombineerd met een bank waarop kan worden samengeschoold, gemarkeerd door een aanplakzuil voor boodschappen. Bedoeld als plek waar de ‘volgende revolutie kan uitbreken’. Waarom zijn er in de openbare ruimte geen permanente plekken voor actuele politieke boodschappen? We kennen wel de tijdelijke verkiezingsborden en de graffiti-leuzen en protestposters, maar die bieden geen ruimte voor collectieve reflectie en dialoog.

Tijd: 1997 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Frank Halmans Expertsessie: Crimson

Realiseer flexibele scheidingen tussen binnen en buiten

25

The Cineroleum The Cineroleum is een kleine bioscoop met een groot oprolbaar gordijn als grens tussen het theater en de straat. Het openen van het gordijn transformeert de gehele besloten bioscoop-ruimte tot een openluchttheater voor publieksactiviteiten. Een vergelijking met de raadszaal is snel gemaakt: Enerzijds willen deze de grootst mogelijke transparantie uitstralen, maar anderzijds ook een ruimte zijn voor een geconcentreerd gesprek. Flexibele scheidingen kunnen beiden faciliteren.

Tijd: 2010 Plek: London (GB) Auteur/ontwerper: Assemble Expertsessie: Crimson

Biedt een neutrale context met een natuurlijke hoeveelheid prikkels

26

Polikliniek VUmc Kennis uit de wereld van ‘healing environments’ kan helpen bij het nadenken over omgevingen met het juiste prikkelniveau voor alle zintuigen. De ‘school’ die gelooft in radicale neutraliteit in de ruimtelijke condities van debatruimtes zou zich namelijk niet moeten richten op ‘prikkelloze’ ruimtes, maar op het aanbieden van een natuurlijke hoeveelheid zintuiglijke prikkels, zoals de mens in de natuurstaat gewend was/is.

Tijd: Plek: Auteur/ontwerper: Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Geef ruimte aan geleidelijke graduele overgangen en keuzevrijheid

27

Reinier de Graaf Gasthuis De ene persoon heeft last van pleinvrees, de ander loopt zo naar het centrum. Barrières en ruimtelijke overgangen kunnen zó abrupt zijn dat ze mensen afschrikken om toenadering te zoeken. Het oprekken van overgangszones tussen buiten en binnen, tussen meedoen en toehoorder zijn kan hierbij helpen, zoals dat ook gebeurt bij het ontwerpen van stressvolle omgevingen als ziekenhuizen.

Tijd: 2014 Plek: Delft (NL) Auteur/ontwerper: EGM Architecten Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Synchroniseer ruimtelijke belevingen met maximale spanningsbogen

28

Museum Voorlinden Een mens kan zich niet continu concentreren en tegelijkertijd alle opgedane informatie verwerken en organiseren. Daarom is het van belang voldoende ruimte voor tussentijdse ontspanning in te bouwen, in de agenda, maar ook fysiek voor de zintuigen. Museum Voorlinden biedt door de afwisseling van inwendig en uitwendig gerichte ruimtes een sterke sequentie van inspanning en ontspanning die prettig is voor lichaam en geest.

Tijd: 2016 Plek: Wassenaar (NL) Auteur/ontwerper: Kraaijvanger Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Faciliteer dialogen niet in het hol van de leeuw maar op neutrale grond

29

Stadskantoor Utrecht Participatie- en inspraaksessies kun je op verschillende plekken houden.

Het is verleidelijk om júíst raadszalen en formele ruimtes in te zetten omdat ze goed vindbaar zijn en omdat je wilt laten zien dat je de inspraak serieus neemt. Het gebruik van juist minder met symboliek geladen ruimtes maakt de sfeer ontspannen en sommige deelnemers worden er opener van om te participeren.

Tijd: 2014 Plek: Utrecht (NL) Auteur/ontwerper: Kraaijvanger Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Bied geïnteresseerden betrokkenheid en inzicht daar waar de dingen écht gebeuren

30

Buiten de raadszaal De raadsvergadering is het laatste moment in een lang beslistraject, en daarmee eigenlijk niet de juiste plek voor dialoog. De theatraal aangeklede raadszaal is in die zin misleidend voor het publiek. De ambtelijke vergaderruimtes, wethouderskamers en commissieruimtes zijn de plekken waar plannen gesmeed worden. Laat dit eerlijk zien, of maak deze ruimtes transparanter en toegankelijker.

Tijd: 2016 Plek: Deventer Auteur/ontwerper: Neutelings Riedijk Architecten Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Combineer het stadhuis met laagdrempelige publieke voorzieningen

31

Stopera Het stadhuis van Amsterdam kent binnenstraten die verweven zijn met de markt van het Waterlooplein en met het muziektheatergebouw. Het idee om mensen vanzelfsprekend in aanraking te laten komen met het stadhuis is sterk, hoewel een opera-gebouw misschien juist weer niet de meest voor de hand liggende brede publiekstrekker is.

Tijd: 1986-8 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Cees Dam Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Realiseer de raadszaal op begane grond niveau, met een directe deur

32

Stadhuis Midden-Delfland Van oudsher liggen raadszalen gesitueerd op de eerste verdieping, verheven boven de straat. Om er binnen te komen moet je vaak verschillende ruimtes, deuren en trappen passeren. Door een natuurlijk hoogteverschil heeft het stadhuis van Midden-Delfland vanuit één zijde direct gelijkvloerse toegang vanuit de entree van het gebouw. Dat voelt veel toegankelijker en laagdrempeliger.

Tijd: 2012 Plek: Schipluiden (NL) Auteur/ontwerper: inbo Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Breng politiek debat naar het buurthuis of buurtplein

33

Prismare Buurtcentrum Buurtcentra functioneren als vanzelfsprekende gemeenschapsplekken waar iedereen wel eens komt, zeker als deze gecombineerd zijn met zorgfuncties en/of cultuurfuncties. Zoek juist deze plekken op voor de organisatie van gesprekken en inspraakmoment, en gebruik hiervoor centrale tussenruimtes, zodat mensen ongemerkt kunnen aansluiten of verder lopen.

Tijd: 2007 Plek: Enschede (NL) Auteur/ontwerper: Olaf Hübner Expertsessie: De Omgevingspsycholoog

Breng politiek debat naar het centrum van de lokale economie

34

Brink De brink functioneerde als grasland om het vee te verzamelen in de agrarische dorpseconomie, vaak als terrein dat gemeenschappijk gebruikt werd (Meent). Deze plekken vormden vanzelfsprekende ontmoetings- en gespreksplaaten. Later werden deze plekken dorpspleinen voor (vee) markten. De koppeling van politieke ruimte met de economische ruimte maakt ze een vanzelfsprekend onderdeel van het openbare leven.

Tijd: Plek: Deventer (NL) Auteur/ontwerper: Expertsessie: LOLA Landscape Architects

Stimuleer extra-generationeel denken door keuze van plek/context

35

Moeierboom De 250 tot 350 jaar oude Moeierboom is een stille getuige van de geschiedenis van Etten-Leur, en de levens van haar inwoners. Al generaties lang is het een plek waar mensen verblijven, spreken en elkaar ontmoeten. Niet-vluchtige plekken als deze vormen een sterke toonzettende context voor gesprekken over onderwerpen die generaties overstijgen.

Tijd: ca. 1675 Plek: Etten-Leur Auteur/ontwerper: Expertsessie: LOLA Landscape Architects

Praat óp de plek óver de plek, niet ergens anders

36

Stadhuispromenade Almere Men kan lering trekken uit participatietrajecten rond ruimtelijke thema’s en projecten. Deze worden namelijk steeds vaker op de locatie zelf georganiseerd. Om binding met het concrete gespreksonderwerp ter garanderen wordt soms bijvoorbeeld al een tijdelijke opstelling van het beoogde resultaat gemaakt, zoals voor de stadhuispromenade in Almere.

Dit kan natuurlijk ook voor niet-ruimtelijke thema’s.

Tijd: 2019 Plek: Almere Auteur/ontwerper: LOLA, BRAND Expertsessie: LOLA Landscape Architects

Biedt ontspanningsruimte naast werkruimte, dáár onstaan de ideeën

37

Apple Park Het grootse hoofdkantoor van apple bestaat uit een grote ring van kantoor- en vergaderruimtes. Ingesloten tussen al deze ruimtes bevindt zich een omsloten tuin/park, waarin werknemers even van hun werkplek weg kunnen om een wandeling te maken en hun gedachten te ordenen, of samen met een collega van gedachten te wisselen en op nieuwe ideeën te komen. Deze tuin is misschien wel de meest creatieve ruimte van het kantoor.

Tijd: 2018 Plek: Cupertino (USA) Auteur/ontwerper: Foster and Partners Expertsessie: LOLA Landscape Architects

Omring je met je het verhaal van de plek en de mensen

38

Stadhuis Oslo De wanden van de burgerzaal in het stadhuis van Oslo zijn niet abstract of neutraal, maar volledig bekleed met schilderingen van de volledige geschiedenis van de stad, waarin zowel de momenten van trots en vreugde als de momenten van schaamte en verdriet opgetekend zijn. Men omringt zich met de gehele geschiedenis van de plek, en neemt dit als bagage mee in het gesprek.

Tijd: 1950 Plek: Oslo (NO) Auteur/ontwerper: Arnstein Arneberg, Magnus Poulsson Expertsessie: LOLA Landscape Architects

Laat de burgers niet naar jou komen, maar ga naar de burgers toe

39

Hoeksche Waard Fusies en herindelingen in gebieden met een relatief lage dichtheid en verschillende lokale dorps- of stadsculturen maken dat de locatie van de raadsvergadering soms gevoelig ligt. De samengestelde gemeente Hoeksche Waard vergaderde een poos telkens in één van haar verschillende kernen om te laten zien dat er geen hiërachie tussen bestond.

Tijd: 2020 Plek: Hoeksche Waard (NL) Auteur/ontwerper: RoosRos (renovatie) Expertsessie: Perikles instituut

40

Verstop de raadzaal niet, maak het het zichtbare hart van het gebouw

Westland Een transparante overheid kent ook een ruimtelijke component. Het gemeentehuis van de gemeente Westland heeft een volledig glazen raadszaal, die centraal boven de entree gelegen is.

Tijd: 2017 Plek: Naaldwijk (NL) Auteur/ontwerper: Cepezed Expertsessie: Perikles instituut

Maak de schaal en ernst van de representatie voelbaar in de zaal

41

Hardenberg De raadszaal van de gemeente Hardenberg heeft twee royale tribunes aan beide zijden van de ruimte die doen denken aan een theater- of tribuneopstelling, en op de verdieping een ruime glazen gang/passage.

Deze twee elementen zorgen ervoor dat de raadsleden in het centrum de betekenis van hun representatieve rol bijna letterlijk ‘voelen’. Ze zijn goed zichtbaar voor de personen namens wie ze spreken.

Tijd: 2013 Plek: Hardenberg (NL) Auteur/ontwerper: de Architecten Cie Expertsessie: Perikles instituut

Reserveer een vaste plek voor insprekers en/of gasten

42

Noord Beveland In de raadszaal van Noord Beveland is er een vaste plek gereserveerd voor insprekers, monumentaal geplaatst aan het einde van de U-vormige vergadertafel, tegenover het college.

Tijd: n/a Plek: Wissenkerke (NL) Auteur/ontwerper: n/a Expertsessie: Perikles instituut

Zorg voor een kalm uitzicht

43

Provinciezaal Drenthe Met een grote glaze gevel zorgt de zaal van Provinciale Staten in Drenthe voor veel daglicht, en uitzicht op het groen buiten. Dit zorgt voor een prettige en frisse ruimtelijke sfeer en het groen is niet afleidend, maar juist ontspannend.

Tijd: 1973 Plek: Assen (NL) Auteur/ontwerper: Marius Duintjer Expertsessie: Perikles instituut

Voorkom dat een cirkelvormige opstelling hermetisch wordt

44

Constellations Installation Deze publieksinstallatie gebruikt een afwisseling van inwendig en uitwendig gericht stoelen die zorgen voor interacties op verschillende manieren. De naar buiten gerichte cirkels openen zich naar voorbijgangers en onderwerpen buiten de cirkel, de naar binnen gerichte cirkels bieden focus en concentratie, maar sluiten ook uit.

Tijd: 2017 Plek: Brussels (BE) Auteur/ontwerper: City3, Atelier Starzak Strebicki and Laura Muyldermans Expertsessie: Civic

Maak serieuze happenings van inspraak- en burgerraden

45

irekt Landsgemeinde Glarus De Zwiterse traditie van de Landsgemeinde bestond uit jaarlijkse directe volksvergaderingen die het hoogste politieke orgaan vormden, en waar op basis van meerderheid gestemd werd. Hoewel het stemgeheim op deze manier niet bewaard bleef, en er een ‘tirannie’ van de meerderheid dreigde, is het happening-achtige karakter met de tijdelijke tribunes een interessant publiek en gemeenschapsvormend fenomeen.

Tijd: 16de eeuw - nu Plek: Zwitserland Auteur/ontwerper: nvt Expertsessie: Civic

Bied een podium voor het uiten en vormen van opinies in de openbare ruimte

46

Speakers Corner De aloude Speakers Corner in Hyde Park biedt iedereen die dat wil een spreekgestoelte om zijn gedachten en geloven te uiten voor het grote publiek, en in debat en gesprek te gaan. Het is gezond om in het openbare leven met verschillende opinies in aanraking te komen, en je hiertoe te verhouden.

Tijd: 1866-nu Plek: London (GB) Auteur/ontwerper: nvt Expertsessie: Civic

Biedt meubilair aan op verschillende niveaus van (in)formaliteit

47

cht.

Town Hall Meeting In de cultuur van hippe jonge bedrijven (oa in Silicon Valley) bestaat het fenomeen van de groepsbijeenkomst die ‘town hall meeting’ is gedoopt.

Het gehele team is aanwezig en wordt bijgepraat door de organisatie, en er is ruimte voor vragen en gesprek. Een radicaal verschil met de echte ‘town hall meetings’ zoals we die kennen is de ontspannen opzet van de ruimte en het meubilair, waardoor het moment meer de sfeer van een informele werkbespreking heeft. .

Tijd: Hedendaags Plek: Chicago (USA) Auteur/ontwerper: partners by design Expertsessie: Civic

48

Maak polycentrische debatruimtes en gespreksruimtes

Clermont Ferrand Forum Deze forum-ruimte bestaat niet uit een theateropstelling met één centrum, maar combineert drie veelvormige zalen die in verbinding staan met elkaar. Verschillende gesprekken kunnen parallel naast elkaar plaatsvinden, en het publiek kan zich op verschillende manieren informeren door van ruimte te wisselen. Gesprekken kunnen samengevoegd, of uit elkaar gehaald worden, naar gelang de ontwikkelingen in het gesprek.

Tijd: 2023 Plek: Clermont Ferrand Auteur/ontwerper: Stanton Williams Expertsessie: Civic

Debatteer altijd in een fatsoenlijke ruimte met een passende statuur en akoestiek

49

Gymzaal Steenbergen De ‘inspraakmomenten’ over de komst van een AZC in Steenbergen haalden het nieuws vanwege de obscene spreekkoren van tegenstanders tegen een inspreker die ‘voor’ was. De gehele scene deed, ook door de ruimte, meer denken aan het publiek van een voetbalwedstrijd dan aan politiek gesprek. De sfeer van de ruimte (een galmende gymzaal van goedkope materialen) droeg hier zeker aan bij.

Tijd: 2015 Plek: Steenbergen (2015) Auteur/ontwerper: onbekend Expertsessie: Civic

Richt je fysiek op de stad, en maak dat zichtbaar

50

Theaterformen Deze grote tribune creëert een open en toegankelijke inversie van de balletzaal in het gebouw, en maakt daardoor een ruimte die normaalgesproken niet toegankelijk is opeens zichtbaar en benaderbaar voor iedereen. Een naar binnen gericht systeem bindt zich plots met de stad en omgeving, zoals een Grieks theater.

Tijd: 2002 Plek: Hannover (DE) Auteur/ontwerper: Kuehn Malvezzi Expertsessie: Civic

Faciliteer het veranderen van standpunten, fysiek en mentaal

51

House of One Deze installatie in Parijs bestaat uit verschillende typologieën van religieuze ruimtes op de grond zonder muren te plaatsen, waardoor de grenzen tussen de religies vervagen en het opeens heel voorstelbaar lijkt om van overtuiging te wisselen. De subtiele ‘begrenzingen’ en de afwezigheid van meubilair waarborgt een hoge mobiliteit voor de aanwezigen, zowel fysiek als mentaal. Men staat open om van standpunt te wisselen.

Tijd: 2016-17 Plek: Parijs (FR) Auteur/ontwerper: Kuehn Malvezzi Expertsessie: Civic

Biedt gradiënten van nabijheid en betrokkenheid aan

52

Meca Debate Space Deze zit- en gespreksplaats is niet in een concentrische cirkel georganiseerd maar met een uitlopende spiraal die de arena een zekere openheid geeft en waardoor de normale hiërarchie van schillen en hoogteverschillen genuanceerd wordt.

Tijd: 2019 Plek: Bordeaux (FR) Auteur/ontwerper: Bjarke Ingels Group Expertsessie: Civic

53

Maak de aanwezigheid van het publiek voelbaar voor de raad

GLA Chamber De publieke tribune in de GLA Chamber in London omringt de gehele debatopstelling in de zaal, en torent er flink boven uit. Op haast intimiderende wijze voelt iedere vertegenwoordiger bijna letterlijk het gewicht van zijn/haar representatieve functie.

Tijd: 2002 Plek: London (GB) Auteur/ontwerper: Foster and Partners Expertsessie: Civic

Zorg dat het meubilair verbindend werkt

54

De Ronde Tafel De ronde tafel heeft door zijn vormgeving geen hoofd. Dit betekent dat er geen hierarchie is en de zeggingskracht van iedereen gelijk is. Men eet en spreekt samen aan één tafel. Het meubel als verbindend element kan krachtig werken. De vraag is welke vorm een dergelijk meubel zou kunnen hebben in de huidige tijd, waarbij niet één select gezelschap de dienst uitmaakt, maar die gekenmerkt wordt door meerstemmigheid, fractievorming en publieksparticipatie.

Tijd: 1155 * Plek: Auteur/ontwerper: Expertsessie: Civic

Maak hoogteverschillen en hiëarchie in het gesprek wisselbaar

55

Theaterturm Julierpass Dit theater heeft een bijzonder hangend podium dat van hoogte kan wisselen, waardoor gespeeld kan worden met de relatie en verhouding tussen publiek en toneel. Omdat hoogteverschillen vaak ook machtsen gezagverhoudingen illustreren of bevestigen kan het variëren met hoogtes ook voor publieke politieke debatruimtes interessant zijn.

Tijd: 2017-2020 Plek: Julier Pass (CH) Auteur/ontwerper: Giovanni Netzer, Walter Bieler Expertsessie: Civic

Markeer ook plekken die vooral de burger dienen en vieren

56

Paleis voor Volksvlijt Het raadhuis is dé gebouwde representatie van het institutioneel gezag.

Daar tegenover had men voorheen ook het gezag van de kerk als instituut, met de gebouwde tegenhanger van het raadhuis; het kerkgebouw. Past bij de groeiende politieke emancipatie van de burger niet ook een nieuwe fysieke markering? Waar een gebouw als het Paleis voor Volksvlijt de kennisontwikkeling van de burgers vierde, kan een nieuwe gebouwtypologie de politieke ontplooiïng van burgers vieren?

Tijd: 1864-1929 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Cornelis Outshoorn Expertsessie: Civic

Verzeker voldoende nabijheid om mimiek te kunnen lezen

57

NATO Summit Aan deze ronde tafel zitten alle vertegenwoordigers van hun landen zo ver van elkaar dat ze microfoons en een groot scherm nodig hebben om te kunnen zien wie er spreekt. Reguliere menselijke interactie levert in op kwaliteit zodra mensen meer dan 10 tot 15 meter uit elkaar geraken, omdat de gezichtsmimiek dan niet meer direct overgedragen en gespiegeld en/of beantwoord kan worden.

Tijd: 2012 Plek: Chicago (USA) Auteur/ontwerper: onbekend Expertsessie: Civic

Maak de politiek en de wet letterlijk zichtbaar in de openbare ruimte

58

Grondwetbank De grondwetbank staat direct buiten de tweede kamer en is een openbare zitplek waarop artikel 1 van de grondwet is te lezen. Tekens en symbolen in de openbare ruimte herinneren ons aan de lang geëvolueerde maatschappelijke fundamenten en systemen, die vaak al zo oud zijn dat je ze snel voor lieft neemt, of niet meer ziet waarom ze nodig zijn.

Tijd: 1992 Plek: Den Haag (NL) Auteur/ontwerper: Pi de Bruin Expertsessie: Civic

Zorg dat je ook écht kunt luisteren

59

Onzicht Deze installatie creëert een gespreksomgeving die langzamerhand pikdonker wordt, waardoor je elkaar niet meer ziet en alleen nog maar kunt horen. Door de visuele zintuigen even uit te schakelen ontstaat een andere focus op wat je hoort en zegt.

Tijd: 2020 Plek: Amsterdam (NL) Auteur/ontwerper: Julien Thomas Expertsessie: Civic

Thema’s Door de expertsessies heen zijn een aantal thematische rode draden te herkennen, die de start vormen voor het vervolgonderzoek.

Deze worden hier kort toegelicht.

A: Lichaam en geest B: Gradiënten van betrokkenheid C: Het onderwerp in de ruimte D: Positie innemen G: Het non-institutionele H: Voorbij de waan van de dag

A: Lichaam en geest Veel van de experts vragen aandacht voor de rol die het ‘lichamelijke’ speelt of kan spelen in het debat. In een wereld die zich meer en meer enkel richt op debattechniek en verbale communicatie komt het samenwerkende, menselijke en sociale aspect van politiek niet goed tot zijn recht.

Daarnaast spelen de verschillende zintuigen en het welzijn van lichaam en geest een grote rol, waar meer ontwerpaandacht naar zou mogen gaan.

02 05 10 26 28 37 43 59

Tref gastvrijheidsvoorzieningen zodat iedereen zich op zijn/haar gemak voelt Geef aandacht aan álle zintuiglijke atmosfeerbepalende factoren Combineer mentale activiteit met fysieke activiteit Biedt een neutrale context met een natuurlijke hoeveelheid prikkels Synchroniseer ruimtelijke belevingen met maximale spanningsbogen Biedt ontspanningsruimte naast werkruimte, dáár onstaan de ideeën

Zorg voor een kalm uitzicht

Zorg dat je ook écht kunt luisteren

B: Gradiënten van betrokkenheid Meerdere experts wijzen op het binaire karakter van participatie, je doet mee en bent gehoord, of niet. Er zijn verschillende voorbeelden van veel gelaagdere participatieve en communicatieve modellen, die ook ruimtelijk te maken zijn. Daarnaast is er veel gesproken over de juist en laagdrempelige positionering van debatplekken in stadsweefsels en de zichtbaarheid en benaderbaarheid ervan.

01 Faciliteer een gradueel communicatieen betrokkenheidsmodel

08 Maak meekijken en meeluisteren zo laapdrempelig mogelijk

11 Organiseer publieke politieke activiteit op het hoofdknooppunt van een plek

18 Minimaliseer harde ruimtelijke grenzen

19 Positioneer grote ruimtes in publieke buurtvoorzieningen aan de gevel

25 Realiseer flexibele scheidingen tussen binnen en buiten

27 Geef ruimte aan geleidelijke graduele overgangen en keuzevrijheid

30 Bied geïnteresseerden betrokkenheid en inzicht daar waar de dingen écht gebeuren

31 Combineer het stadhuis met laagdrempelige publieke voorzieningen

32 Realiseer de raadszaal op begane grond niveau, met een directe deur

33 Breng politiek debat naar het buurthuis of buurtplein

34 Breng politiek debat naar het centrum van de lokale economie

39 Laat de burgers niet naar jou komen, maar ga naar de burgers toe

40 Verstop de raadzaal niet, maak het het zichtbare hart van het gebouw

52 Biedt gradiënten van nabijheid en betrokkenheid aan

C: Het onderwerp in de ruimte De fysieke aanwezigheid of de representatie van het onderwerp, thema of de plek voorkomt een te abstracte benadering in het politieke gesprek, geloven meerdere experts. Dat kan op twee manieren: Het onderwerp kan naar binnen worden gebracht, of het gesprek naar buiten. Een enkeling merkt op dat échte interesse van de politiek in de maatschappij blijkt uit de moeite die de ene doet om van de ander te leren.

04 Organiseer ruimtelijke definities en reserveringen voor algemene belangen

16 Druk veelstemmigheid uit met representatieve middelen

36 Praat óp de plek óver de plek, niet ergens anders

41 Maak de schaal en ernst van de representatie voelbaar in de zaal

42 Reserveer een vaste plek voor insprekers en/of gasten

45 Maak serieuze happenings van inspraak- en burgerraden

53 Maak de aanwezigheid van het publiek voelbaar voor de raad

58 Maak de politiek en de wet letterlijk zichtbaar in de openbare ruimte

D: Positie innemen De inrichting van de ruimte, de aanpasbaarheid en de orientatie ervan, hebben grotere invloed dan velen vermoeden, blijkt uit verschillende gesprekken. Hoe kan een mens mentaal van positie veranderen, als hij/zij fysiek is vastgekluisterd aan de fractie, en altijd vanuit hetzelfde perspectief kijkt en denkt?

Hoe kun je ooit een niet-hermetisch gesprek voeren binnen een hermetische stoelenopstelling? Fysiek en mentaal positie innemen kunnen elkaar op verschillende manieren beïnvloeden.

06 Lees en ontwerp een gespreksruimte als topografie

07 Cluster zitplaatsen niet volgens fractiegrenzen

09 Maak het meubilair verschuifbaar en aanpasbaar

12 Geef lichamen de ruimte om van standpunt te veranderen

15 Voorkom dat ergonomische gewoontes je in slaap sussen

44 Voorkom dat een cirkelvormige opstelling hermetisch wordt

47 Biedt meubilair aan op verschillende niveaus van (in)formaliteit

48 Maak polycentrische debatruimtes en gespreksruimtes

50 Richt je fysiek op de stad, en maak dat zichtbaar

51 Faciliteer het veranderen van standpunten, fysiek en mentaal

54

Zorg dat het meubilair verbindend werkt

55 Maak hoogteverschillen en hiëarchie in het gesprek wisselbaar

57 Verzeker voldoende nabijheid om mimiek te kunnen lezen

E: Het non-institutionele Verschillende experts merkten op dat het faciliteren van een goed burgergesprek búiten de raadszaal minstens even belangrijk is als daarbinnen, waar meer regie en controle is van het instituut zelf.

Ruimtes voor protest zijn niet genoeg om het ontwikkelen van een politieke publieke opinie in het openbare leven een plek te geven. Decentralisatie tot aan de buurt of de straat zorgt hierbij potentieel voor een grotere betrokkenheid.

13 Reserveer een vrije en ondersteundende plek voor de nog niet gehoorde stem

14 Adresseer de veelheid van stemmen óók bínnen gelijkgezinde groepen

20 Zorg ervoor dat onvrede tot dialoog kan leiden

21 Geef een stadhuis ruimtelijk tegenwicht in het ontwerp van de openbare ruimte

22 Bouw functieloze openluchtarena’s in parken en op pleinen

23 Bouw kleinschalige fysieke ankerpunten voor buurten en wijken

24 Breng politieke boodschappen en verhalen naar de openbare ruimte

29 Faciliteer dialogen niet in het hol van de leeuw maar op neutrale grond

46 Bied een podium voor het uiten en vormen van opinies in de openbare ruimte

56 Markeer ook plekken die vooral de burger dienen en vieren

F: Voorbij de waan van de dag Hoe lokaler de politiek wordt, hoe kleiner deze wordt. Meerdere experts merkten echter op dat ook de lokale politiek zich geconfonteerd ziet met grote uitdagingen die tijdspannes en schaalgroottes kennen die niet zomaar te overzien zijn.

De ruimte mag iedereen aan deze grote uitdagingen, schaalgroottes en tijdspannen herinneren. De aanwezigheid van natuur en representatieve narratieven kunnen hierin een rol spelen, maar ook de aandacht voor de de evolutie van culturele systemen is hierbij van belang.

03 Maak ruimte voor verschillende narratieve achtergronden

16 Druk veelstemmigheid uit met representatieve middelen

17 Gebruik representatieve verwijzingen die generaties overstijgen

35 Stimuleer extra-generationeel denken door keuze van plek/context

38 Omring je met je het verhaal van de plek en de mensen

49 Debatteer altijd in een fatsoenlijke ruimte met een passende statuur en akoestiek

Opmaat In de volgende fase van het project zal gewerkt worden aan conceptuele prototypes voor alternatieve debatplekken voor publiek politiek debat. De rode draad is hierbij de zoektocht naar ruimtelijk ontwerp dat een meer verbonden lokaal politiek proces faciliteert, zowel op het niveau van de verbinding tussen politiek en burger, als de verbinding tussen politiek en de

onderwerpen waarover ze debatteert en beslist. Tijdens de gesprekken ontstonden al enkele voorzichtige denkrichtingen voor concepten. Als opmaat en illustratie van de mogelijke uitkomsten van het project worden deze hier benoemd, in de rudimentaire vorm die ze nu hebben. In de volgende fase zullen deze zeker worden heroverworgen, aangescherpt en ruimtelijk vormgegeven.

Concentrische werkplaats

Levend kabinet

Kosmische oerhal

Buurtpanel aanplakkiosk

Multi-generatie-plaats

Wandeltuinen

Een ruimte waar partijen samen werken aan oplossingen, met commissie- en fractieruimtes als uienringen om het centrum.

Een verzameling kleine publieke plekken, decentraal verspreid over parken en straten in de stad, waar visueel en verbaal geuit en gesproken wordt.

Een ruimte omkleed met letterlijke representaties van de debat-onderwerpen, en plek voor echte mensen

Een plek waar debat gekoppeld wordt aan alledaagse generatieoverstijgende activiteiten, zoals sport en/of recreatie.

Pluriform spreeklandschap Commissiemonument Een vrije en open meerduidige topografische ruimte waar in verschillende constellaties gesproken en besloten wordt.

Niet de raadszaal, maar de commissiekamers en alle andere voorbereidende werk-ruimtes vormen het monumentale hart van het stadhuis

Monumentale ruimte die tijd- en schaallagen representeert en de zwaarte van de urgente thema’s fysiek maakt

Geen wandelgangen, maar in het raadhuis geïntegreerde binnentuinen voor momenten van ontspanning en verheldering.

Pastorale kamer

Een raadszaal die geheel ontworpen en gesitueerd wordt om een zo ontspannen mogelijke sfeer voor lichaam en geest te realiseren.

Oproep aan mensen uit het veld In de volgende fase van dit studieproject zoeken we mensen bij drie gemeentes die willen participeren als klankbord in het proces en als ‘gastheer’ voor een kennisactiviteit. Daarom roepen we professionals die geïnteresseerd zijn in het nadenken over de debatruimtes van de toekomst op om contact op te nemen. Dit kunnen verschillende betrokkenen zijn: griffiers, beleidsmedewerkers ‘participatie’ of ‘directe democratie’ of beheerders/inrichters van gemeentelijk vastgoed. Hieronder vindt u wat meer informatie over wat dit precies betekent.

Wat gebeurt er in de volgende fase We gaan eerst met professionals uit het veld de aanbevelingen en de thema’s uit dit werkboek bespreken, evalueren en aanvullen. Vervolgens zullen een aantal ontwerpers aan de hand van de thema’s een serie fictieve ontwerpen maken voor mogelijke ‘debatruimtes van de toekomst’. Deze concepten worden vervolgens gepresenteerd en besproken met de vertegenwoordigers van de gemeentes in een kennisactiviteit bij de gemeente zelf. Mogelijk combineren we dit met real-life simulaties van de ideeën van de ontwerpers. In samenspraak met de deelnemende gemeentes kunnen we echter aanpassingen aan deze procedure doen.

Wat verwachten we concreet van deelnemers - Een online startsessie bijwonen van een paar uur met één of meerdere personen van iedere gemeente, en reageren op het werkboek-document (dat mag ook kritisch!)

- Deelnemen aan een inspirerende middagvullende kennissessie, met een aantal personen, waarin de ontwerpers de thema’s en concepten presenteren en maquettes getoond worden.

- Beschikbaar stellen van een vergaderruimte of hal waarin deze kennisactiviteit kan plaatsvinden, bij de gemeente zelf. Het is mogelijk hierbij meerdere collega’s uit te nodigen, als daar interesse voor is.

- Bonus: Beschikbaar stellen van een ruimte waar de maquettes een aantal weken getoond kunnen worden aan overige geïnteresseerden, en/of publiek.

Datums worden in overleg vastgesteld. Het project start eind 2021 en loopt een klein jaar.

Wat is de precieze aard van dit project Dit onderzoeksproject is een R&D-initiatief van architectenbureau Civic, gesteund door het stimuleringsfonds creatieve industrie. Het doel is om, samen met het werkveld, nieuwe ideëen te ontwikkelen voor het ontwerp van debatruimtes van de toekomst. De inspanningen van Civic worden vergoed door een bijdrage van het stimuleringsfonds, mits gemeentes bereid zijn om tijd en locaties ter beschikking te stellen. De resultaten zullen breed gedeeld en gepubliceerd worden voor alle geïnteresseerden. Het is expliciet niet de bedoeling om opgedane contacten met gemeentes in te zetten voor directe acquisitie of tijdens dit proces ontwerpen te maken voor gebouwen van de betreffende gemeentes.

Geïnteresseerden kunnen vrijblijven contact opnemen via gert@civicarchitects.eu / +31 (0)20 846 0158

Augustus 2021 Samenstelling en toelichting: Civic Architects Inbreng door: BreukersGodrie, Crimson Architectural Historians, Perikles Instituut, Studio LA, Wouter Toorn, Lola Landscape Architects, XML Architecture Urbanism Research, Civic Architects Ondersteund door het Stimuleringsfonds voor creatieve industrie