Tekstenboekje Spoor ZeS touwtje-trek

Touwtje-trek

tekstenboekje van Spoor ZeS voor Broederlijk Delen 2012 met tekstjes, tips, doordenkers en methodiekjes

‘Je moet trouw zijn aan een droomland, en niet zozeer aan het land waarin je wakker wordt.’

- Richard Rorty, Amerikaans postmodern filosoof -

Edito Bij het touwtrekken wint de ploeg die het harst kan trekken en anderen over de streep kan trekken of doen vallen.

Wie trekt aan het langste eind in het echte leven? Wie heeft de toekomst in handen? Wie leeft het beste leven?

Stel je jezelf weleens zulke vragen?

Nood aan (grond)stof tot nadenken, aan discussiestof?

Aan stukjes poëzie van anderen over het goede leven?

Aan methodiekjes om er in groep eens bij stil te staan?

Delf door dit boekje.

Els

titel tekst Rabbijn Simon bar Yochai over het gat in de boot

4

Dat is onze grootheid; dat wij alle dingen als met elkaar verbonden beschouwen: de mens, de aarde, de dieren en heel de natuur.

Alles heeft met alles te maken en niets of niemand staat geĂŻsoleerd binnen het geheel.

Alles in deze wereld is ĂŠĂŠn enkele werkelijkheid.

Het is de plicht van de mens om de harmonie van de aarde veilig te stellen.

Zonde is: het natuurlijk evenwicht van de aarde verstoren.

De aarde brengt vruchten voort naargelang hoe de mens met haar omgaat.

Als de mensen zich goed gedragen, ontvangen ze goede oogsten en wordt het leven beschermd.

Als ze zich slecht gedragen, komen er natuurrampen en brengt de aarde niets voort.

Mensen hebben ons gezegd dat de aarde er is om uitgebuit te worden, om ons te verrijken, om machtig te worden en over andere mensen te kunnen heersen.

Maar volgens onze opvatting moet de aarde beschermd en gerespecteerd worden.

Ze moet vereerd worden met geschenken en offers omdat ze ons het leven geeft.

5

Ik voel me als de bewaarplaats van een stuk kostbaar leven, met alle verantwoordelijkheid daarvoor. Ik voel me verantwoordelijk voor het mooie en grote gevoel voor dat leven dat ik in me heb en dat moet ik onbeschadigd door die tijd heen trachten te loodsen, naar een betere tijd toe.

- Etty Hillesum, Joods-Nederlandse jonge vrouw, schrijfster van een oorlogsdagboek (1914-1943) -

De mens heeft voor zijn geluk niet alleen het plezier van dingen nodig, maar ook hoop, vooruitgang en verandering.

- Bertrand Russell, Engels filosoof en wiskundige (1872-1970) -

Het campagnethema van Broederlijk Delen doet ons dit jaar nadrukkelijk nadenken over de grondstoffenverslindende manier van leven in het Noorden en haar effect op het leven van mensen in het Zuiden.

Wat zijn voor jou belangrijke dingen die je hebt?

Laptop, gsm, iPod, iPad, ICE-horloge Welke grondstoffen zijn hiervoor nodig?

Cadmium, lithium, kobalt en waarschijnlijk nog enkele ertsen.

Waar worden die ontgonnen?

Geen idee, Afrika? Zuid-Amerika? China misschien?

Wat krijgen die landen daarvoor in de plaats?

Veel waarschijnlijk, als je kijkt hoeveel mensen al die elektrospullen kopen.

Nee? Amai, echt? Halen ze al die stoffen in Latijns-Amerika?

En waarom zijn die dan zo arm?

Omdat de lokale bevolking helemaal geen inspraak heeft, omdat de milieuwetten genegeerd worden, omdat de mijnen het water vervuilen en dorpen inpalmen, enz.

Oei, dat wist ik niet. Opeens vind ik mijn laptop, iPod en ICE-horloge minder ‘cool’.

- Julian, 16 jaar -

Goud waard Veertig dagen om je te verdiepen in wereldschokkende problemen.

Veertig dagen om je vragen te stellen over je eigen manier van leven.

Om verbanden te leggen tussen Noord en Zuid.

8

Om je het lot aan te trekken van mensen zoals jij en ik die lijden onder uitbuiting en ongerechtigheid.

Mensen die, vervreemd van hun roots, ook zoeken naar kwaliteit van leven.

Laat je informeren, trek aan de alarmbel, luister naar het verhaal van God met mensen, zoek medestanders en kom anders uit die tijd.

Dan kan het voluit Pasen worden in je hart, feest van bevrijding en hoop.

Zo’n periode van veertig dagen van leeg worden en nieuwe volheid is meer dan goud waard.

9

Trots op zon en wind Ja, ik neem groene stroom af.

Stroom uit windenergie, geleverd door enkele windmolens in de buurt.

Als ik er langskom, kijk ik er altijd naar met een trots gevoel: die slanke constructies met de draaiende wieken zijn mijn leveranciers van schone energie.

10

Ook mijn buren kijken met een trots gevoel, niet naar draaiende molenwieken, maar naar de zonnepanelen op hun dak.

Toen ze er pas lagen, keken ze elke dag op de teller: hoeveel groene stroom heeft de zon voor ons vandaag gemaakt?

Is onze trots niet terecht?

Hebben we niet de stap in de toekomst gezet, lang voor de grote massa dat doet?

Hebben we niet gehandeld, wetend dat de tijd dringt en dat we de aarde zo snel mogelijk moeten voorzien van duurzame energie?

Het tijdschrift Scientific American stelde eind 2009 een plan op: 3,8 miljoen windturbines in de wereld, en 90 000 zonneparken tegen 2030.

Maar zonnecellen en windturbines bevatten – hoe raad je het – zeldzame en dure metalen.

De wereldvoorraden zijn te klein voor het fijne plan van Scientific American.

Een harde les voor mijn buurman en mijzelf: niets is vanzelfsprekend. Alles heeft zijn prijs.

Echt trots mogen we pas zijn als we erin slagen ons grondstoffen- en energieverbruik te matigen.

Meer lezen en weten? Zoektermen om te surfen: duurzame energie metaaltekort Down To Earth Magazine

11

Over de grens Hoger, dieper, verder.

Het kost een sporter bloed, zweet en tranen.

Elk jaar is er zo’n oefentijd voor het leven, de vastentijd: veertig dagen patronen durven loslaten en grenzen overschrijden om Pasen te bereiken

12

- uit Leeftocht, maart 2012 -

Zieners, profeten, wijzen: in alle tijden liepen er rond.

Joël was zo’n profeet, hij riep het volk hartstochtelijk op om tot inkeer te komen. Hij schetste een visioen van een bevrijde, geheelde en verzoende samenleving waar overvloed heerst.

Naar Joël 2, 18-24

“Ons concept van ‘goed leven’ is leven in harmonie met de natuur: lucht, water, energie, aarde.

In onze cultuur spreken we niet over zogenaamde vooruitgang en ontwikkeling.

De staat, het leger, de multinationals, de rijke families breken de relatie tussen mens en natuur.

Waar is de wederkerigheid?”

- Aura Lolita Chávez Ixcaquic, gemeenschapsleidster van de Quiché (een Mayavolk uit Guatemala) -

13

“Volgens de internationale conventie ILO 169 hebben inheemse volkeren binnen hun territoria recht op zelfbeschikking. Ze moeten geïnformeerd en geraadpleegd worden als er binnen hun gebied ingrepen gepland worden.”

Bijna alle elektronica uit deze tijd is een luxe, maar je bent het zodanig gewoon dat je je geen leven zonder dat alles kunt voorstellen. Bijvoorbeeld: vroeger deed ik alles met de fiets, maar nu ik een auto heb, stap ik zelfs voor de kortste afstanden in de auto.

- Andy -

- Udiel Miranda van onze Guatemalteekse partnerorganisatie COPAE -

Ik kan mij niet voorstellen dat je zonder elektronica kan leven, ook al help je daarmee anderen aan hun basisrecht.

- Mats -

14

“Sinds het mijnbouwbedrijf hier is gekomen, hebben we alleen nog maar problemen. Iedereen keert zich tegen ons, maar we eisen enkel onze rechten op.”

Je hebt geen idee van de mogelijke schade van grondstofontginning, ik kan me dat niet voorstellen..

- Andy -

- Diodora Hernández, Guatemala Er zijn wel grondstoffen nodig, dus ik denk niet dat ‘niet ontginnen’ de oplossing is.

- Mats Als niemand elektronica gebruikt, is het ook niet erg om er zelf geen te gebruiken. Zeker niet als je daarmee anderen helpt. Vroeger had niemand een gsm of laptop en dat ging toch ook goed?

- Andy -

15

Indrukwekkend, als ik eens stilsta bij de dingen die ik vandaag al heb gebruikt. Dan valt het op dat zo goed als alles uit het buitenland komt. Toen de leerkracht vroeg om na te gaan vanwaar de grondstoffen komen, waren de antwoorden: Colombia, Peru, Bolivië, enz.

Ik kreeg het gevoel dat ik misbruik maakte van die landen. Bijna alles komt van daar, en wij geven hen niets terug.

- Indra, 15 jaar Voorwerpen die ik vandaag al gebruikte: Een balpen die in het Verenigd Koninkrijk werd gemaakt, een horloge van stainless steel en een trui uit China van katoen en elastane.

- Jolien Voorwerpen die ik vandaag al gebruikte: Een hemd uit katoen, gemaakt in Bangladesh, een boekentas uit China en een bril uit Italië

Voorwerpen die ik vandaag al gebruikte:

- Aäron -

Gel Tandenborstel Tandpasta Oxfam-choco

Brood Mes Tas Gsm

- Celine, 17 Een boekentas uit Vietnam, een T-shirt van katoen en modal uit België, een trui van katoen, nylon en wol uit China.

- Sarah, 17 Ik vind dat we duurzaam moeten produceren omdat we anders een beetje opgelicht worden.

- Sarah, 17 Ik koop iets nieuws als ik geld genoeg heb om iets te kopen, meestal gaat het om elektronica. Ik spaar en geef het dan uit. Als ik een product echt beu ben, koop ik een ander.

- Louise, 17 -

Kleren Washand Handdoek Zeep

Duurzame producten?

Producten moeten zeker en vast duurzamer worden. Wat doen we echter nadat we iets hebben weggegooid? We recycleren, maar is dat wel genoeg?

Ik gebruik mijn producten tot ze versleten en kapot zijn. Waarom moet het weg als het nog werkt?

Geld Fiets Boekentas

- Rodrigo, 18 -

Re-creatie

titel

De bijbel staat vol verhalen.

tekst

Zo begint het boek met ‘de schepping’.

18

Het gaat niet over gisteren.

Het biedt je geen wetenschappelijke verklaring.

Het verhaal bevat een opdracht, voor vandaag en morgen: de mens is verantwoordelijk voor de aarde, voor zijn medemensen Hoe zetten we onze kennis in?

Waar zijn onze uitvindingen goed voor?

Worden we er beter van in Noord en Zuid?

Hoe meer je de medaille omkeert, hoe meer keerzijden je ontdekt.

Rabbijn Simon bar Yochai over het gat in de boot

- Karel Boullart -

19

Smart, zeer smart Keuzestress. Ken je dat?

Het overkwam mij toen ik een nieuwe gsm wou kopen.

Reclamefolders en uitstalramen staarden mij uitnodigend aan.

20

Websites boden mij de kans om te vergelijken: tientallen modellen, de prijs, de afmetingen, het gewicht, of er een touchscreen was, of ik ermee op internet kon, of hij een camera, een tweede camera, een videospeler, een radio, een mp3-speler en geheugenkaart aan boord had, of ik verbinding kon maken via wifi, Bluetooth of usb.

Het hield niet op.

Het viel dus niet op dat er ook een massa zaken waren die ik niet kon vergelijken.

Welke grondstoffen waren er nodig om die gsm te maken, en waar komen ze vandaan?

Zijn ze ontgonnen op een milieuvriendelijke manier?

Betalen de mijnbedrijven een eerlijk loon aan hun arbeiders?

En een eerlijke belasting aan het land waar ze hun ertsen uit de grond halen?

En wat met de mensen die wonen op de grond waar ze een nieuwe mijn willen graven?

Is mijn schitterende, toekomstige gsm een schoon product, of kleeft er onrecht, milieuvervuiling en armoede aan?

21

Elida Elida uit Guatemala woont samen met haar vier kinderen op een goud- en zilvermijn. Niet tot haar vreugde, maar tot haar grote spijt. De groene heuvel waarop ze als kind speelde, is nu een reusachtige ontoegankelijke krater. De omgeving is vervuild. Zij en haar dorpsgenoten werden nooit ingelicht over de komst van de mijn, laat staan geraadpleegd.

22

Vele dorpsgenoten van Elida werden verplicht om hun landbouwgronden af te staan. Met het geld dat ze ervoor kregen, kunnen ze hun familie niet lang onderhouden. Waar moeten ze van leven zonder akkers? In de mijn is nauwelijks werk. Anderen konden hun gronden behouden, maar doordat ze te dicht bij de mijn liggen, is een deel ervan onbruikbaar geworden. De mijn loost giftige stoffen in het water en vervuilt zo de hele streek. Groeiende armoede, ondervoeding en sociale problemen zijn het gevolg.

Zelf kon Elida haar velden behouden. Ze kan ook nog gewassen telen. Maar ze staat onder druk want de mijn wil uitbreiden en haar grond kopen. Dat weigert ze echter. Ze heeft genoeg gezien. Mensen die vroeger gezond waren, zijn nu ondervoed. Anderen hebben een huid die vol vlekken staat, een gevolg van gif in het water.

Samen met haar dorpsgenoten heeft ze die wanpraktijken aangeklaagd bij de overheid. Een riskante zaak, want wie protesteert, wordt niet zelden behandeld als een misdadiger.

23

De groep van 17 “Aaaandacht, aaaandacht, oooud iiijzer, koooper, looood en ziiink slechte batterieees en oude wrakken van aaauto’s”

24

China heeft zowat het monopolie in ‘zeldzame aardmetalen’ produceren . Niet dat ze elders niet te vinden zijn, maar zowel ontginning als verwerking zijn duur en milieuvervuilend.

Restmateriaal is radioactief of zeer giftig. China deed minder moeilijk over het milieu en leverde goedkoop. Het Westen stopte met de productie, maar tot woede van de VS, de EU en Japan beperkt China sinds 2010 de uitvoer van de kostbare grondstoffen. Het land wil vooral de eigen industrie bevoorraden.

Sinds kort stimuleert de EU dan toch recyclage.

Umicore, wereldleider in recyclage van metalen, verwachtte er eind 2011 mee te kunnen beginnen.

Meer lezen en weten? Zoektermen om te surfen: Zeldzame grondstoffen Eos Magazine Kritieke elementen

Elke maand rijdt hij door de straten: een vrachtwagen, de laadbak gevuld met oude metalen die mensen meegeven.

Uit de luidspreker klinkt om de paar seconden hetzelfde opgedreunde lijstje.

Het mag duidelijk zijn: met grondstoffen recycleren kun je vandaag geld verdienen.

(Ook met grondstoffen stelen , zo blijkt uit de lange lijst koperdiefstallen langs onze spoorwegen.)

Het blijven wel de klassieke metalen die het doen.

Er rijden nog geen vrachtwagens rond die dringend vragen om onze restjes in te leveren van neodymium, europium, lutetium, germanium of andere van de zeventien zeldzame aardmetalen.

Nochtans zijn die zeldzame metalen – allemaal uit Chinese mijnen – onmisbaar voor onze alledaags geworden producten: spaarlampen, gsm’s en smartphones, computers en televisies, zonnepanelen, elektrische auto’s en windturbines.

Maar zeldzaam of niet: recycleren is duur en ingewikkeld.

De metalen uit de groep van 17 komen nog vaak als e-waste op de vuilnisbelt terecht, en later, als gif, in het milieu.

25

Mijn eigen kleine mobiele mijn Om een gsm, maar ook een laptop, flatscreen of tablet te maken, zijn tientallen grondstoffen nodig.

Uit petroleum maken ze de plastic onderdelen.

Lithium is voor de batterij. Verder vinden we ijzer, koper, aluminium, nikkel, en kleine hoeveelheden goud, zilver, platina, tantalium, kwik, lood, kobalt en tientallen andere zeldzame aardmetalen. We mogen wel zeggen dat we in onze broekzak of handtas allemaal onze eigen kleine mobiele mijn hebben.

Jacht op grondstoffen

26

Omdat de vraag naar al die grondstoffen de voorbije jaren zo sterk toenam, stegen ook de prijzen spectaculair. Daardoor zoeken bedrijven koortsachtig naar nieuwe vindplaatsen. En jammer genoeg zijn mens en milieu daarbij van weinig of geen tel. Basisrechten zoals het recht op een eigen voedselwinning, zuiver water en gezondheid worden met de voeten getreden.

Dorpen, landbouw, lokale economie en cultuur moeten wijken voor nieuwe en vaak zeer vervuilende ontginningen van ertsen, olie en gas.

Wat ieder van ons graag zou willen verzamelen: medailles zonder keerzijde.

- Otto Weiss, Duits-Joods schrijver en dichter (1898-1944) -

De aarde is voor ons Aymara’s de maat van de liefde.

De aarde is voor ons niet zomaar ‘aarde’.

Ze is het centrum van ons bestaan, de bron van gemeenschapsleven en de oorsprong van onze tradities en gewoonten.

We mogen zeggen dat de aarde het leven zelf is van ons volk.

Ze is ook onze gemeenschappelijke en persoonlijke geschiedenis.

De aarde is er niet om uitgebuit te worden maar om erop te leven, in vrede, van generatie op generatie.

Vertaalde tekst van een Aymara-priester, uit “De Aymara-indianen” van Hans Van den Berg

27

De test van onze vooruitgang is niet of we meer kunnen toevoegen aan de rijkdom van mensen die al veel hebben, maar of we voldoende kunnen geven aan diegenen die te weinig hebben.

- Franklin D. Roosevelt, Amerikaans staatsman en 26e president (1882-1945) -

Als iedereen zijn gsm 4 jaar zou gebruiken in de plaats van maar 1 jaar, zouden de milieueffecten dalen met 40%.

Hoe lang doe jij met je gsm? Wat is de reden dat je een nieuwe koopt?

In 2005 werd in Europa maar 2,2 van de in totaal 8,3 miljoen ton elektronisch afval ingeleverd voor recycling.

Amper 1% van alle gsm’s wordt gerecycleerd. Al te vaak blijft een oude gsm gewoon in een lade liggen.

We kunnen de inzamelpunten om elektronisch afval binnen te brengen beter schrappen want ze worden toch niet gebruikt.

Je gsm weggooien in de prullenbak is verboden in CaliforniĂŤ, Maine en Westchester County in New York.

Breng jij je oude gsm naar een inzamelpunt, of gooi je hem in de vuilnisbak?

Elektronisch afval uit Europa wordt in Aziatische en Afrikaanse landen uit elkaar gehaald voor de waardevolle grondstoffen.

Om te voorkomen dat de derde wereld volstroomt met westers computerafval zouden de rijke landen hun apparaten zelf moeten opruimen.

Om ‘ns bij stil te staan

Goud of water?

Een auto maken vraagt evenveel water als een gezin in 60 jaar verbruikt.

Een leven zonder auto’s maakt dus dat je elk gezin ter wereld genoeg water kunt geven om 60 jaar te overleven.

COPAE is een organisatie van het bisdom San Marcos in Guatemala. Zij doen onderzoek naar de gevolgen van de mijnbouw en helpen de lokale bevolking om op te komen voor hun rechten.

Bisschop Alvaro Ramazzini kreeg zelf al meermaals bedreigingen, maar hij blijft het onrecht aanklagen. Hij ontkent met klem dat de goud- en zilvermijn goed is voor de lokale economie en dat ze zorgt voor jobs en een inkomen voor de lokale bevolking: “99 procent van de mensen heeft er geen enkel voordeel bij. De enigen die profiteren van de megawinsten zijn de internationale bedrijven en de rijke toplaag van Guatemala. Een van onze grootste milieuproblemen is het gebrek aan drinkwater en water voor de landbouw. Dan komt er zo’n mijn, en die gebruikt elke dag duizenden en duizenden liters grondwater. Als onze schaarse watervoorraden uitgeput zullen zijn, is dat een ecologische catastrofe. Wat hebben we gewonnen als we wel goud hebben, maar geen water? Dat is geen ontwikkeling.“

Al goud wat blinkt?

30

Bij ontginning van mineralen wordt er heel veel afval geproduceerd, bij goud gaat het om 99,99 % van de gedolven grond.

Er zit genoeg goud in 200 gsm’s om een gouden trouwring van te maken.

31

Touwtrekken is een spel waarbij twee teams zo hard mogelijk aan de beide uiteinden van een sterk en dik touw proberen te trekken.

Gezamenlijk touwtrekken Bevestig het touw aan een zwaar voorwerp.

Je hebt nu twee verschillende mogelijkheden:

32

Trek het voorwerp met een vast aantal personen over een bepaalde afstand verder.

De snelste tijd wint.

Probeer met zo weinig mogelijk mensen het voorwerp verder te trekken. De kleinste (en dus sterkste) ploeg wint de wedstrijd.

Touwtrekken Driehoektouwtrekken: Knoop het touw dicht en vorm een driehoek. In elke hoek staat een persoon die al trekkend moet proberen een honk te bereiken die vijf meter achter hem of haar ligt.

Kruistrekken: Touwtrekken met vier ploegen tegen elkaar! Je hebt hiervoor twee touwen nodig die je in het midden laat kruisen zodat je een brede X krijgt.

Aan de vier benen van de X staat een ploeg.

Touwtrekken zonder touw: Twee ploegen staan elk in een rij achter elkaar.

De spelers houden elkaar bij hun middel vast.

Degenen die vooraan staan, nemen elkaars handen vast. En trekken maar! In plaats van elkaars middel vast te nemen kun je ook de armen in elkaar haken.

Zittend touwtrekken: De spelers zitten en trekken zo het touw naar hun kant.

Slangtrekken: Het touw ligt in het midden van het speelveld, over de volledige breedte. Twee ploegen staan elk aan een kant, naast elkaar en met hun gezicht naar de tegenspelers. Zo pakken ze het touw op. Na het startsignaal proberen ze de andere ploeg over hun achterlijn te trekken, vijf meter verder.

33

‘Het langste eind’

Doel: Met je team als eerste eindigen en proberen niet af te vallen.

34

Spel: Alle teams krijgen een minuut de tijd om zoveel mogelijk woorden te vinden waar ja of nee in voorkomt. Voorbeelden: jas, snee, enz.

De teams moeten om beurten een woord van hun lijstje afroepen, en wel zo dat je afwisselend een 'ja'- en een 'nee'-woord hoort.

Stel de groep op alsof je gaat touwtrekken. Het middelste gedeelte van het touw laat je vrij. Je spreekt een middellijn af (of tekent die op de grond): de ploeg die daarover getrokken wordt, verliest.

De ene helft is voorstander van de ene stelling, de andere helft van de andere stelling. Per goed argument mag de ploeg een stap achteruit doen en moet de andere ploeg volgen.

Materiaal: Papier, balpen Stelling één: Ontwikkelingslanden moeten zelf kunnen kiezen hoe ze hun grondstoffen gebruiken voor hun ontwikkeling.

Stelling twee: Ontwikkelingslanden moeten verplicht worden grondstoffen ruw te exporteren.

35

titel

JE MOET dit eens PROBEREN

tekst

Op een dag in de week sla je een maaltijd over.

Je eet niets, je moet dus ook geen boterhammen smeren of aardappelen schillen.

De tijd die daardoor vrijkomt, besteed je aan iets waarvan je al lang zegt dat het belangrijk is maar waarvoor je gewoon geen tijd had of maakte: het lang beloofde telefoontje, het telkens maar uitgestelde bezoekje, die wandeling met opa, dat spelletje met je kleine zus.

Rabbijn Simon bar Yochai over het gat in de boot

36

Gegarandeerd, je dag wordt anders.

De kringloop van eten en hebben en de vrees van nooit genoeg wordt plots doorbroken.

- Naar Carlos Desoete -

37

Om over na te denken, Om over in gesprek te gaan

Ondanks het zelfbeeld van de rusteloze doener en innovator dringt ook bij mensen van vandaag telkens weer het besef door dat het zwaartepunt van het menselijk bestaan niet ligt in allerlei ‘nuttige’ activiteiten, hoe belangrijk die overigens ook zijn, maar in wat de Grieken ‘scholè’ noemden, de tijd van ‘onnutte’ handelingen, van het tot zichzelf komen, van het musiceren, het lezen van een goed boek, het zich inzetten voor een ideëel doel, het tijd en aandacht hebben voor elkaar, voor een goed gesprek enz.

- Koo Van der Wal, 1997 -

In Congo werken ongeveer 50 000 kinderen in de kobaltmijnen. Dat metaal is bestemd voor mobiele telefoons, laptops en mp3-spelers.

Kijk je op een andere manier naar het probleem met grondstofontginning nu je weet dat er kinderarbeid aan te pas komt?

Elke twintig jaar verdubbelt het wereldverbruik van delfstoffen.

Denk je dat je hier zelf een rol in gespeeld hebt?

39

Touwtje-trek

40

Getouwtrek genoeg onderweg.

Over wie onze weg-wijzer mag zijn.

Velen stoppen ons een kompas in de hand, en toch raken we vaak het noorden kwijt.

Toch komen ook zij op je weg: de tegendraadse stemmen, de trekkers die de horizon afspeuren, onrustig weerwerk bieden, lastige vragen stellen.

Merknamen nestelen zich ongevraagd op ons computerscherm, ze koloniseren onze tijd, onze aandacht, beloven ons geluk, genot, gezondheid, liefde.

Is er een weg uit de crisissen die onze wereld treffen?

Kunnen we zelf iets veranderen?

Kunnen we de touwtjes van ons leven weer zelf in handen nemen, weerwerk bieden, tegenkracht ontwikkelen, en mee aan de kar trekken voor een duurzame, rechtvaardige wereld, hier en in het Zuiden?

Er wordt aan onze mouw getrokken voor hier een party en daar een buitenkans, en ginds een niet te missen evenement. een bericht dat we leuk moeten vinden, een foto waarop we getagd zijn, een link die we moeten aanklikken, een kandidaat-vriend die we moeten bevestigen, Er wordt hard aan ons getrokken om ons te leiden naar consumptieland, en ons dan daar te houden: in de opgewekte stroom verstrooiing in het feelgoodverhaal zonder einde, in de permanente staat van opwinding.

Daarin past geen stilte, geen scherp gestelde vraag naar zin en betekenis, geen plotse twijfel over de richting die we uitgaan.

41

VERZOENING Laat ons niet al te eigenzinnig zijn in wat we doen, laat ons niet vast of verloren lopen in het leven.

Laat ons wijs wegwijzers zien als kansen, laat ons grenzen erkennen en respecteren.

titel Vrijheid betekent tekst verantwoordelijkheid. Daarom zien Rabbijn Simon bar Yochai over het gat in de boot de meeste mensen er tegenop.

- George Bernard Shaw, Iers-Engels schrijver-criticus, 1856-1950 -

Opdracht: Voer een wegwijzer of grens in in de klas, op school of in de groep, die het samenleven voor iedereen beter maakt.

42

Leer ons respecteren wat leeft en groeit, laat ons respectvol omgaan met het klimaat en het milieu, zodat mensen in het zuiden, het westen, het oosten en het noorden toekomst hebben.

Opdracht: Formuleer een individueel voornemen om met (meer) respect om te gaan met de natuur.

Uit de Jongerenviering van Broederlijk Delen in 2012

43

WEGWIJZERS

Vrijheid en verantwoordelijkheid titel

De Israëlieten trokken door de woestijn. Ze wisten precies waar ze NIET naartoe moesten. Niet naar Egypte, niet naar een land waar de sterken de zwakken onderdrukken. Waar hel land lag waar ze WEL moesten zijn, wisten ze niet en nog minder hoe ze daar konden geraken. Mozes was met hen op weg en ze vroegen hem om hun de weg te wijzen.

Ooit tekstwaren de joden slaven in Egypte.

Rabbijn Simon Yochai over het gat in de boot Ze hadden debar moed om weg te trekken.

Ze wilden leven als vrije mensen.

Mozes voerde hen aan.

- Naar Nico Ter Linden, originele tekst te vinden in ‘Het land onder de regenboog’, ISBN 90 5018 799 4 -

De tocht door de woestijn, langs ongebaande wegen, was geen lachertje.

Ze gaven meermaals de moed op, indringende vragen kwamen in hen op.

Waar gaan we naartoe?

Zullen we er wel geraken?

Wie is God en waar is Hij te vinden?

Hoe leven we zorgzaam, in harmonie met mens en natuur?

44

Naar het boek Exodus

Het zijn ook onze vragen.

Gisteren, vandaag en morgen.

Elke tijd opnieuw moet de mens antwoorden geven.

We kunnen misschien de ‘tien woorden ten leven’ van de joden tot de onze maken en vertalen naar vandaag.

45

Ik was er toen alles met je begon, toen je de weg vond uit de vervreemding.

Laat je dus niet opnieuw overheersen door vreemde machten.

Ik heb je tot vrijheid geroepen.

Ik, die jou de adem gaf en levenskansen, Ik ben niet te vatten in een beeld of welke voorstelling ook.

Ik zal altijd meer zijn dan wat je hebt uitgedacht.

Maak van niets of niemand een afgod.

46

Ik ben er niet om je eigen woorden of daden te rechtvaardigen.

Misbruik mijn Naam niet om je eigen positie te onderschrijven en onrecht toe te dekken.

Want mijn Naam is ‘Ik zal er zijn’, vol ongekende mogelijkheden.

Maak tijd om te vieren.

Word geen slaaf van je werk.

Je hebt een dag van rust nodig waar je dankbaar kan genieten van wat goed is.

En waar mijn droom met deze wereld weer kansen krijgt.

Schakel de anderen niet uit om alleen voor jezelf te leven.

Als je raakt aan een ander, dood je ook het leven in jezelf. Samen ben je mijn schepping.

Verbreek niet de band met de ander.

Blijf niet steken in wantrouwen en zelfbeklag, maar groei in trouw en wederzijds begrijpen.

Je zult niet grijpen waar een ander recht op heeft: zijn huis of akker, de vrucht van zijn arbeid. Dat is diefstal.

Je zult de waarheid niet verdraaien om je eigen doel te bereiken.

Je zult geen valse getuigenis afleggen en met leugens je macht over anderen handhaven.

Zelfs als je alleen nog maar je begeerte de vrije loop laat en je zinnen zet op wat een ander dierbaar is, dan is de roof al aan de gang.

Vergeet het niet: Ik ben er, zelfs in de kreet van de onderdrukte.

Ontken je eigen verleden niet. Neem het beste van je ouders met je mee en wees goed voor hen. Dan zal de toekomst voor je opengaan.

Hertaling van de 10 geboden, Exodus 20, 1-17, door Jan De Roeck

47

Eeuwig moes Ze woont in de stad. en heeft een klein terras waar ze kruiden en groenten kweekt.

Tuinbouw in de stad heet dat tegenwoordig, en het is populairder dan je denkt.

“Nu heb ik iets interessants gekregen,” zegt ze, “een stekje van eeuwig moes.”

48

“Eeuwig moes?!”

Ik moet er bijzonder dom uitgezien hebben, want ze begreep meteen dat ik extra uitleg nodig had.

“Eeuwig moes is een doorlevende koolsoort, ze kan jaren en jaren oud worden.

Je kunt naar behoefte de blaadjes plukken, en ze klaarmaken zoals witte kool.”

Laat ze hun plan trekken.

Wij trekken mee.

Natuurlijk kunnen we die zaken negeren als we naar de winkel stappen om een nieuwe gsm te kopen, of een nieuwe auto, of een van de tientallen andere producten die ons leven vullen.

‘Laat ze hun plan trekken’, is een gemakkelijke reactie voor wie de ogen wil sluiten voor problemen die ver weg lijken te zijn.

Broederlijk Delen keert die uitspraak om. Mensen trekken inderdaad hun plan, hun eigen plan tegen armoede en onrecht. Dat is de beste manier om armoede te bestrijden. Geen gemakkelijke zaak, maar wel haalbaar, met de steun van velen. Laat ze hun plan trekken. Wij trekken mee, met onze financiële steun, en ook met een sobere, bewuste, eerlijke levensstijl.

Ik had er nog nooit van gehoord.

Eeuwig moes behoort dan ook tot de categorie van de ‘vergeten groenten’.

Zij haalt ze uit de vergetelheid en plaatst ze in het licht, op haar terras dat CO2 uit de lucht haalt, en dat omzet in lekkere dagelijkse kost.

Eeuwig moes is geen vorstgevoelige groente en kan dus ongestoord buiten groeien.

De plant blijft jaar na jaar teruggroeien.

Ze kan tot 40 jaar oud worden. Die oude koolsoort kan perfect verwerkt worden in de keuken. Ze bevat heel wat vitamines en versterkt het immuunsysteem. bron: www.vergetengroenten.be

49

Creatief als Noah Het gebeurde lang geleden: een afschuwelijke overstroming zette het tweestromenland blank, een groot stuk bijbels land werd van de kaart geveegd.

50

Noah bleef niet bij de pakken neerzitten.

Doemdenken helpt je immers niet vooruit.

Noah bouwde een ark en begon opnieuw.

Een ingeving van God die hem niet in de steek liet.

Als vandaag onze wereld bedreigd wordt, maken we dan ook een nieuw begin?

Passen we onze levensstijl aan?

Zoeken we naar duurzame oplossingen die de aarde en de mensen respecteren?

In de grote vloed van crisissen zoeken ook wij vandaag een ark, een veerkrachtige omgeving die ons toelaat te overleven. Heb je al gehoord van het Transitienetwerk Vlaanderen? Gemeenschappen pakken samen piekolie en klimaatverandering aan met een ‘Minder Energie Plan’.

Ga eens kijken op www.transitie.be

Ik weet wat ik in de vasten ga doen.

Minder mijn gsm en laptop gebruiken.

Op die manier denk ik aan de mensen van LatijnsAmerika.

- Louis, 14 jaar Ik heb via de jeugdbeweging het fietskaartje gekregen: “Weer een auto minder”.

Superleuk idee, en het doet nadenken!

(Zeker de auto’s die me inhalen.)

- Mégan, 16 jaar Wij hebben zeer veel.

Zij hebben zeer weinig. (“zeer veel” + “zeer weinig”)/ 2= iedereen evenveel!

- Brent, 16 jaar -

Misschien ziet God dan dat het goed is.

Zie je zijn regenboog ook nu weer in de wolken?

Meer lezen en weten? Zoektermen om te surfen: Groene logistiek Retourlogistiek

52

Tips

Mijn eigen kleine transitie

Als je iets wilt doen voor het klimaat, bespaar dan op energieverbruik. Ondanks alle aandacht die uitgaat naar alternatieven voor fossiele brandstoffen is afname van energieverbruik nog altijd de meest effectieve manier om CO2-uitstoot te verminderen en zo klimaatverandering tegen te gaan.

Kijk na of apparaten energiezuinig zijn voor je ze koopt, en laat ze niet onnodig aan staan.

Kies voor groene energie bij je energieleverancier.

Probeer CO2-uitstoot te compenseren of onderneem andere actie om klimaatneutraler te leven.

Snelkookpan Uitdagend stond ze daar te blinken, inox uitvoering, ruim bemeten volume, ideaal kortom.

Alleen: ze stond niet in een uitstalraam, maar in de metaalcontainer van het containerpark.

Vreemd, dacht ik, dat zo’n intact lijkende pan stuk is, en weggegooid moet worden.

Ik lichtte het deksel op, en zag dat de rubberen afdichtring ontbrak.

Misschien was die stukgegaan, en wist de eigenaar niet hoe je een nieuwe moet bestellen?

Meer lezen en weten? Zoektermen om te surfen: Milieu centraal Duurzame energiebronnen Duurzame lifestyle Energieverbruik verlagen

Ik keek in de pan.

Daar zat de rubberen ring, er was niks mis mee.

De pan staat nu in mijn keuken.

Ze werkt perfect.

53

Ze hoefde dus helemaal niet te worden weggegooid getransporteerd samengedrukt hersmolten enzovoort

54

Door haar te redden heb ik dubbel energie gespaard.

Dat wou ik even vertellen aan de mens die haar in de container gooide, en niet naar de kringloopwinkel bracht.

In een hogedrukpan of snelkookpan worden levensmiddelen onder druk gekookt, met een temperatuur die hoger is dan 100 째 Celsius, zodat de gerechten eerder klaar zijn en er meer vitaminen intact blijven. De hogedrukpan is zuinig met energie. Het is wel een zware pan met een grote warmtecapaciteit, maar er moet maar weinig water aan de kook gebracht worden. (bron: Wikipedia)

Alles hangt met alles samen.

De aarde behoort niet aan de mens, de mens behoort aan de aarde.

Wat er met de aarde gebeurt, gebeurt met de kinderen van de aarde.

De mens heeft het web van het leven niet geweven, hij is slechts een draad ervan.

Wat hij met het web doet, doet hij met zichzelf.

- Seattle, hoofd van de Duwanish, toespraak 1855 -

55

De langste adem

56

Misschien hebben wij het ons te eenvoudig voorgesteld toen we destijds vertrokken voor de lange tocht door de woestijn om betere methoden te vinden voor het leven met elkaar.

We dachten: ‘O Heer, maak ons tot werktuig van uw vrede.’

Maar toen kwam de moeizame strijd met de autoriteiten die orde wensten en geen vrede; het dagelijkse zwoegen om kleinigheden, het ontzettend alleen gelaten worden.

- Uit ‘Adem halen’, een uitgave van Broederlijk Delen -

Wij hebben de langste adem.

Wij hebben de betere toekomst nodig.

Bij ons horen de mensen met ergere pijn, de slachtoffers van het kapitaal.

Bij ons heeft al eens iemand brood verdeeld dat voldoende was voor allen.

Wij hebben de langste adem.

Wij bouwen de menselijke stad.

Onze bondgenoten zijn mensen zonder rechten in instellingen, mensen zonder land in steden.

Bij ons horen de doden van de Tweede Wereldoorlog die eindelijk gerechtigheid te eten willen hebben.

Bij ons is al eens iemand opgestaan uit de doden.

- Dorothée Solle -

57

Als mensen niet geloven in de kracht van het zaadje, zullen ze geen toekomst kunnen maken.

- Paulo Freire -

Jongerenspel: ¿Menos Minas?

In dat spel kruip je als ploeg in de huid van een team ontginners. Jullie opdracht: kostbare grondstoffen opdiepen en invloedkaarten bemachtigen. Het ontginnen op zich is eenvoudig.

De echte uitdaging komt daarna: de opbrengst eerlijk verdelen onder alle betrokken partijen.

“Kom op voor je rechten” is de boodschap. Zorg dat je sterk staat in onderhandelingen met overheidsambtenaren en multinationals.

Heeft jouw team op het einde van ¿Menos Minas? de kostbaarste materialen in handen? ¿Menos Minas? is een bron vol kant-en-klaar spelplezier, die het beste wordt aangeboord door twaalf- tot achttienjarigen. Het spel is op maat van jeugdverenigingen, maar na enkele kleine ingrepen kun je er ook in de parochie of het onderwijs mee aan de slag.

Een uitgave van Spoor ZeS en Broederlijk Delen

59

60

Leeftocht

Colofon

Is ‘proviand’ voor alle zoekende onderwijsmensen die hun job in het katholiek onderwijs ter harte nemen, en voor alle geïnteresseerden.

Is een maandelijkse ‘tochtgenoot’ die stilstaat bij de spirit van bewogen bezig zijn op school, met een open blik en in dialoog met de lezer.

Bevat ernstige en ludieke elementen: een kunstwerk, een bespiegeling, een cursiefje en cartoon, een bezinning of gebed.

Redactie Mia Verbanck en Karel Malfliet Eindredactie Els Van Doren Gingen in gesprek met hun leerlingen of leden Joke Bekaert van het Sint Aloysiuscollege in Menen Lesley Heylen van het Regina Caelilyceum in Dilbeek Rozemieke Baelus van Chiro Tom uit Merksem Taalcorrectie Bart Boone Vormgeving Valerie Van der Looy Foto's Nele Vermeulen Druk DVP print Wettelijk Depot D/2011/2909/13

Het VSKO-jaarthema voor 2011-2012, ‘Inpakken en wegwezen’, roept op om onmiddellijk opnieuw de koffers te pakken en met open vizier de hele werkelijkheid in alle hoeken en kanten te verkennen. www.vsko.be/pastoraal

www.spoorzesindeklas.be met steun van de Vlaamse gemeenschap

61

62

Koffiestop

Zuidprik 2012

Schenk koffie op het dorpsplein, aan het jeugdhuis, aan de schoolpoort, in de kerk of bij je vereniging – kortom: overal!

Durven jullie de uitdaging aan?

www.broederlijkdelen.be/campagne/koffiestop

www.zuidprik.be/acties

63