Σπύπορ Ιαγιαλέρ (1872-1929) Ο ήπυαρ πος έκανε ηο κοπμί ηος ιζηό για ηην Eλληνική ζημαία
Ν Ππύξνο Θαγηαιέο – Θαγηαιεδάθεο, ν «Θξύινο ηνπ Αθξσηεξίνπ», έγξαςε κε ηνλ εξσηζκό ηνπ θαη ηελ απηνζπζία ηνπ, κηα από ηηο πην έλδνμεο ζηηγκέο ηεο Διιάδνο, θαηά ησλ Αγώλα ησλ Θξεηώλ, ην 1897, γηα έλσζε κε ηελ Κεηέξα Ξαηξίδα.
Ν Ππύξνο Θαγηαιέο γελλήζεθε ην 1872. Ν παηέξαο ηνπ Γεκήηξεο, θαηαγόηαλ από ηε Γξακβνύζα θαη ήιζε λσξίο, καδί κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, από ηα Θακπηά θαη εγθαηαζηάζεθε ζηελ νδό Ιάθσλ, ζηε Σαιέπα. Όηαλ αξγόηεξα εγθαηαζηάζεθαλ εθεί θαη ηα παηδηά ηνπ κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο, νιόθιεξε ε γεηηνληά απνθιήζεθε «Θαγηαιεδηαλά». Ζ κεηέξα ηνπ Καξία, ην γέλνο Νξλεξάθε, ήηαλ από ηα Πθαθηά. Όινη νη άλδξεο ηεο νηθνγέλεηαο έιαβαλ κέξνο ζε όινπο ηνπο αγώλεο ηεο επνρήο ηνπο γηα ηελ Διεπζεξία θαη ηελ Έλσζε ηεο Θξήηεο κε ηελ Διιάδα. Πην Αθξσηήξη ν Ππύξνο Θαγηαιέο ππεξέηεζε από ηελ αξρή ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1897 καδί κε ηνπο αδειθνύο ηνπ Γηώξγν, Καλώιε, Αληώλε θαη Πήθε. Δπίζεο, έιαβε κέξνο ζηηο κάρεο ηνπ Γξίζθνπ θαηά ηνπο Βαιθαληθνύο Ξνιέκνπο ηνπ 1912-1913, όπνπ θαη πάιη δηαθξίζεθε γηα ηελ αλδξεία ηνπ θαη ηηκήζεθε κε ηελ απνλνκή εηδηθώλ κεηαιιίσλ θαη δηπιώκαηνο. Γελλαίνο πνιεκηζηήο ππήξμε θαη ν κνλάθξηβνο γηνο ηνπ Γηώξγνο, πνπ δηαθξίζεθε ζηα πεδία ησλ καρώλ ζηε Καθεδνλία, όπνπ θαη έπεζε. Ν ρακόο ηνπ αγαπεκέλνπ ηνπ γηνπ, ζεκάδεςε ηελ ππόινηπε δσή ηνπ θαη ππήξμε ε πξαγκαηηθή αηηία ηνπ ζαλάηνπ ηνπ, αξγόηεξα. Από ηε γπλαίθα ηνπ Καξία, ην γέλνο Θαπληζάθε, πνπ ήηαλ από ηα Θνληόπνπια ησλ Θεξακεηώλ, απόθηεζε εθηόο από ηνλ Γηώξγν θαη κία θόξε, ηελ Δηξήλε, πνπ δε δεη πιένλ θαη ηελ νπνία είρε παληξέςεη ζηηο Ζ.Ξ.Α. κε έλα άμην Θξεηηθόπνπιν, ηνλ Ξαύιν Καληά. Από ηελ Δηξήλε, απόθηεζε ηξία εγγόληα, ηνλ Κάθε (πνπ θαη απηόο δε δεη πηα), ηε Καξία (ζύδπγν ηνπ Γ. Καθξίδε) θαη ηελ Θαηεξίλα (ζύδπγν ηνπ j. kentz), πνπ δνπλ κελ ζηηο Ζ.Ξ.Α. αιιά πνηέ δελ έπαςαλ λα θιείλνπλ βαζηά ζηελ θαξδηά ηνπο ηελ Θξήηε θαη ηελ Διιάδα.
Τι κλίμα ηηρ εποσήρ Νη ρξηζηηαλνί ηεο Θξήηεο ππέθεξαλ αθάληαζηα από ηελ αθόξεηε θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνύζε ζην λεζί θη έηζη όπσο ζπλέρηδε λα εμειίζζεηαη ζηηο αξρέο ηνπ 1897. Πηηο 20 Ηαλνπαξίνπ νη Ρνύξθνη ππξπνινύλ πνιιέο ζπλνηθίεο θαη ηδηνθηεζίεο ρξηζηηαλώλ ζηα πεξίρσξα ησλ Σαλίσλ. Νη Σξηζηηαλνί αλαιακβάλνπλ δξάζε, δεκηνπξγνύλ πξνγεθπξώκαηα θαη πνιηνξθνύλ πεξηνρέο όπνπ θπξηαξρνύζε ην ηνπξθηθό ζηνηρείν. Πηηο 22 ε θαηάζηαζε ρεηξνηεξεύεη θαη ηελ επόκελε εκέξα θαη από ηηο 3.30 κ.κ. νη Ρνύξθνη ππξνβνινύλ αδηάθξηηα θαηά παληόο. Νη ρξηζηηαλνί θιείλνληαη ζηα ζπίηηα θαη ζηα καγαδηά ηνπο πνπ ππξπνινύληαη, ελώ πξνεγνπκέλσο παξαβηάδνληαη θαη ιεειαηνύληαη «ελ κέζσ πάζεο ζεξησδίαο». Ζ θαηάζηαζε είλαη θξηθηή. Νη θιόγεο θαίλνληαη από κίιηα καθξηά. Κόρζνη 10εηηώλ εμαθαλίδνληαη. Ξπθλόο θαπλόο ζθεπάδεη νιόθιεξε ηελ πόιε. Γηάθνξεο εύθιεθηεο ύιεο πξνθαινύλ ηζρπξέο εθξήμεηο, πνπ καδί κε ηνπο θξόηνπο ησλ όπισλ θαη ηηο «θσδσλνθξνπζίεο ησλ εθθιεζηώλ δεκηνπξγνύλ θξηθώδεο παλδαηκόλην». Απηό ην ζθεληθό θξάηεζε 3 πεξίπνπ κέξεο. Ρα Σαληά θαη ε Σαιέπα εξεκώζεθαλ θαη όζνη xξηζηηαλνί δηαζώζεθαλ, θαηέθπγαλ ζε δηάθνξα ζεκεία ηεο ειεύζεξεο Διιάδαο. Πηηο 24 Ηαλνπαξίνπ γίλεηαη ζύζθεςε ζην ζπίηη ηνπ Έιιελα πξόμελνπ ζηε Σαιέπα, Λ. Γελάδε, ζηελ νπνία κεηέρνπλ ν ίδηνο θαη νη Θ. Κεηζνηάθεο, Α. Πήθαθαο, Λ. Ενπξίδεο θαη Θ. Φνύκεο. Απνθαζίζηεθε λα θεξπρζεί ε Έλσζε θαη λα θιεζεί ν βαζηιηάο ησλ Διιήλσλ Γεώξγηνο λα θαηαιάβεη ην λεζί. Ρελ επόκελε εθδίδεηαη ςήθηζκα ππέξ ηεο Έλσζεο, αλαγγέιιεηαη όηη πξόθεηηαη λα θαηαπιεύζεη ζην λεζί ειιεληθόο ζηόινο θαη θαηαιακβάλνληαη από ηνπο επαλαζηάηεο ζηξαηεγηθέο ζέζεηο ζην Αθξσηήξη. Πηηο 26 απνθαζίδεηαη λα αλπςσζεί ε ειιεληθή ζεκαία ζηνλ Ξξνθήηε Ζιία ηνπ Αθξσηεξίνπ ( «Ζκεξνιόγην Αθξσηεξίνπ» Γ.Πήθαθα, έθδνζε 1953, ζειίδα 23).
Ρελ ίδηα εκέξα δεκηνπξγείηαη πξνζσξηλό ζηξαηόπεδν ζηνλ πεξίβνιν ηνπ ειιεληθνύ πξνμελείνπ θαη ηα κεζάλπρηα, θηάλνπλ έμσ από ην ιηκάλη ησλ Σαλίσλ ηα ειιεληθά πνιεκηθά πινία «Ύδξα», «Κπθάιε», «Κηανύιεο» θαη «Αιθεηόο». Ρελ απγή επηδίδεηαη ην ςήθηζκα ζηνπο πξόμελνπο ηεο Διιάδαο θαη ησλ Κεγάισλ Γπλάκεσλ. Πηηο 28 Ηαλνπαξίνπ 1897, ν ιαόο ηεο Δπαξρίαο Πεηείαο, δεηά ηελ Έλσζε ηεο Θξήηεο κε ηελ Διιάδα. Ρελ επνκέλε, κε ιατθό ςήθηζκα θεξύζζεηαη ε Έλσζε ζηνπο Ρδεξκηάδεο Ιαζηζίνπ θαη ζηελ Ηεξάπεηξα. Ρελ ίδηα εκέξα, απνπιέεη κε πξννξηζκό ηελ Θξήηε κνίξα ηνπ ειιεληθνύ πνιεκηθνύ ζηόινπ, ππό ηηο δηαηαγέο ηνπ πξίγθηπα Γεσξγίνπ πνπ ηελ απνηεινύζαλ ηνξπηινβόια. Ν ίδηνο επηβηβάδεηαη ζην πινίν «Πθαθηεξία». Πηηο 2 Φεβξνπαξίνπ απνβηβάδεηαη ζην Θνιπκπάξη Σαλίσλ ειιεληθό εθζηξαηεπηηθό ζώκα πνπ ην απνηεινύζαλ δύν ηάγκαηα πεδηθνύ, έλαο ιόρνο κεραληθνύ θαη κία νξεηβαηηθή ππξνβνιαξρία, ζπλνιηθήο δύλακεο 1.500 πεξίπνπ αλδξώλ. Δπηθεθαιήο ηνπο ήηαλ ν ζπληαγκαηάξρεο θαη ππαζπηζηήο ηνπ βαζηιηά, Ρηκνιέσλ Βάζζνο. Πηηο 3 Φεβξνπαξίνπ εθδίδεη ηελ πξώηε ηνπ πξνθήξπμε σο «αξρεγόο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ θαηνρήο ηεο Θξήηεο» από ηελ Ηεξά Κνλή Γσληάο θαη ζηε ζπλέρεηα μεθηλά γηα ηα Σαληά, αληηκεησπίδνληαο κε επηηπρία όζεο ηνπξθηθέο δπλάκεηο ζπλάληεζε ζηνλ δξόκν ηνπ. Ζ πξνέιαζή ηνπ όκσο εκπνδίζηεθε από αγήκαηα ηνπ ελσκέλνπ ζηόινπ ησλ ηόηε Κεγάισλ Γπλάκεσλ, πνπ δηνηθνύζε ν Ηηαιόο ππνλαύαξρνο Θαλεβάξν. Ρα αγήκαηα απηά είραλ απνβηβαζζεί από ηα πινία ηνπ ζηόινπ γηα λα απνηξέςνπλ ζύγθξνπζε, λα πξνζηαηεύζνπλ ηελ πόιε θαη λα δηεπθνιύλνπλ δηαπξαγκαηεύζεηο γηα ην θαζεζηώο ηνπ λεζηνύ. Ν Ρηκνιέσλ Βάζζνο, δεηά θαη ιακβάλεη νδεγίεο από ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε ηνπ Θεόδσξνπ Γειεγηάλλε, λα απνθύγεη ζύγθξνπζε κε ηνπο «μέλνπο». Ραπηόρξνλα ε θπβέξλεζε ηεο Διιάδαο απνξξίπηεη απαίηεζε ησλ Κεγάισλ Γπλάκεσλ, πνπ δεηνύζαλ λα απνζύξεη από ηελ Θξήηε ην ειιεληθό εθζηξαηεπηηθό ζώκα.
Η δημιοςπγία ζηπαηοπέδος Από ηηο 28 κέρξη θαη 31 Ηαλνπαξίνπ δηακνξθώλεηαη θαη εληζρύεηαη ην ζηξαηόπεδν ηνπ Αθξσηεξίνπ. Νπιαξρεγνί κε πεξίπνπ 650 καρεηέο άθεζαλ ηα κεηεξίδηα ηνπο θαη εγθαηαζηάζεθαλ ζην Αθξσηήξη. Ξαξάιιεια ην ζηξαηόπεδν εθνδηάδεηαη κε πνιεκηθό πιηθό θαη άιια ρξήζηκα είδε, πνπ έθζαζαλ θύξηα κε ην πινίν «Ιαύξην» ζηελ ζέζε Πηαπξόο θαη απνζεθεύηεθαλ ζηελ Ηεξά Κνλή ηεο Αγίαο Ρξηάδνο. Αξρεγόο ησλ επαλαζηαηώλ ηνπ ζηξαηνπέδνπ ήηαλ ν γελλαίνο νπιαξρεγόο Αληώλεο Πήθαθαο, έκπνξνο θαη πνηεηήο, πξώηνο κεηαμύ ίζσλ, αλάκεζα ζηα κέιε ηεο Δπηηξνπήο ηνπ επαλαζηαηηθνύ ζηξαηνπέδνπ, πνπ ηελ απνηεινύζαλ κεγάιεο πξνζσπηθόηεηεο ηεο επνρήο νη Διεπζέξηνο Βεληδέινο, δηδάθηνξαο ηνπ Γηθαίνπ, δηθεγόξνο θαη π. βνπιεπηήο, Ληθόιανο Ξηζηνιάθεο, δηδάθηνξαο ηνπ Γηθαίνπ θαη π. εηζαγγειέαο, Γεώξγηνο Κπισλνγηαλλάθεο, δηδάθηνξαο ηεο ηαηξηθήο θαη νπιαξρεγόο, Σαξάιακπνο Ξαπαδάθεο, δηδάθηνξαο ηνπ Γηθαίνπ, Θσλζηαληίλνο Φνύκεο, δηδάθηνξαο ηνπ Γηθαίνπ θαη π. γεληθόο δηνηθεηηθόο ζύκβνπινο ηεο Γηνίθεζεο Θξήηεο. Όινη ηνπο κηινύζαλ μέλεο γιώζζεο θαη αξγόηεξα απνηέιεζαλ θαη κέιε ηεο Γηνηθεηηθήο Δπηηξνπήο Αθξσηεξίνπ. (“Ζκεξνιόγην Αθξσηεξίνπ”, ζειίδεο 152, 202, 210).
Οι ππώηερ ζςγκπούζειρ Πηηο 1 θαη 2 Φεβξνπαξίνπ Έιιελεο θαη Ρνύξθνη πξνζπαζνύλ λα πξνσζήζνπλ ηηο δπλάκεηο ηνπο ζε δηάθνξεο επίθαηξεο ζέζεηο, ελώ ήδε από ηελ 1ε Φεβξνπαξίνπ, ν ηόηε γεληθόο δηνηθεηήο Θξήηεο Βέξνβηηο Ξαζάο, πνπ αληηηάρζεθε ζηηο εηζεγήζεηο ησλ Ρνύξθσλ κπέεδσλ θαηά ησλ Σξηζηηαλώλ, ππνρξεώλεηαη ζε παξαίηεζε. Πηηο 4 ν ηνπνηεξεηήο ηνπ γεληθνύ δηνηθεηή Θξήηεο Ηζκαήι Βέεο, εθδίδεη πξνθήξπμε γηα ηνλ απνθιεηζκό ηνπ λεζηνύ από ηνπο ζηόινπο ησλ Κεγάισλ Γπλάκεσλ, ηνλ νπνίν απνθαιεί «επηρείξεζε πξνζηαζίαο ηεο Θξήηεο» θαη θαιεί ηνπο Σξηζηηαλνύο λα θαηαζέζνπλ ηα όπια. Ζ πξνθήξπμε πέθηεη ζην θελό. Ρελ ίδηα εκέξα, ν ύπαξρνο ηνπ ζσξεθηνύ «Ύδξα» Θσλζηαληίλνο Θαλάξεο, εγγνλόο ηνπ έλδνμνπ λαύαξρνπ Θαλάξε, παξαδίδεη ζηνπο Διεπζέξην Βεληδέιν θαη Σξύζαλζν Ρζεπεηάθε, κεγάιε πνιεκηθή ειιεληθή Πεκαία κε ηελ «θνξώλα» ζηε κέζε, γηα λα αλπςσζεί ζην ζηξαηόπεδν ηνπ Αθξσηεξίνπ. Πηηο 7 νη Σαιεπηαλνί ππό ηνπο Δ. Βεληδέιν, Γ. Κνπληάθε, Κ. Θαινξίδηθν, Π. Κνπξνύδε, Σ. Ρζεπεηάθε, Λ. Ξεηξίδε, Θσλζηαληίλν, Ηεξώλπκν θαη Ησάλλε Φνύκε θαη 15 νπιίηεο από ην Γαβαινρώξη ππό ηνπο Δ. Ξαπαδάθε θαη Γ. Θνηδάκπαζε, θαηαιακβάλνπλ νξηζηηθά ηελ ζέζε ηνπ Ξξνθήηε Ζιία θαη ζε πεξίνπηε ζέζε πςώλνπλ ηελ Πεκαία. Πηηο 8 γίλεηαη ζπλελλόεζε γηα ηελ ηαπηόρξνλε πξνζβνιή ησλ ηνπξθηθώλ ζέζεσλ, από όιεο καδί ηηο Θξεηηθέο θαη Διιαδηθέο δπλάκεηο. Έηζη, ζηηο 9 Φεβξνπαξίνπ, αξρίδνπλ νξηζκέλεο «αςηκαρίεο» ζηελ πεξηνρή κεηαμύ Καιάμαο θαη Λαπζηάζκνπ, πνπ γξήγνξα επεθηάζεθαλ θαη από ηνλ Λαύζηαζκν κέρξη ηηο Θνξαθηέο.
Η μάση Πηηο 15.30 ηεο 9εο Φεβξνπαξίνπ 1897, δίδεηαη ην αξρηθό ζύλζεκα γηα ηνλ βνκβαξδηζκό από ην ζσξεθηό “Πηθειία”, πνπ απνηεινύζε ηελ λαπαξρίδα ηνπ αξρεγνύ ηνπ ελσκέλνπ ζηόινπ Ηηαινύ ππνλαύαξρνπ Θαλεβάξν θαη πνπ λαπινρνύζε έμσ από ην ιηκάλη ησλ Σαλίσλ. Ακέζσο ηα πνιεκηθά πινία ησλ Κεγάισλ Γπλάκεσλ, αξρίδνπλ ρσξίο πξνεηδνπνίεζε, έλα ζθνδξό βνκβαξδηζκό ηνπ ζηξαηνπέδνπ ηνπ Αθξσηεξίνπ, όπνπ ήδε θπκάηηδε ε ειιεληθή πνιεκηθή Πεκαία.
Νιόθιεξε ηελ πεξηνρή Αθξσηεξίνπ «θάιπςε βαξηά πνιεκηθή αληάξα πνπ έθαλε ηελ γε λα ζείεηαη κέζα ζε ππθλνύο θαπλνύο, δέζκεο θσηηάο, ζύλλεθα ζθόλεο θαη βξνρή θαηαθεξκαηηδόκελσλ ζηόρσλ πνπ ηηλάδνληαλ ζηνλ αέξα, κε ηελ ππόθξνπζε ζθνδξώλ ζνξύβσλ». Όπσο ζεκεηώλεηαη εηδηθόηεξα ζην «Ζκεξνιόγην ηνπ Πηξαηνπέδνπ ηνπ Αθξσηεξίνπ»,… «νη ήρνη ησλ νκνβξνληηώλ ησλ πινίσλ ήηαλ εθθσθαληηθνί θαη έκνηαδαλ κε ηζρπξέο βξνληέο πνπ αθνύγνληαη κόλν όηαλ πέθηνπλ θεξαπλνί. Νη βνιηδνθόξεο νβίδεο θαηά ηελ έθξεμή ηνπο, πξνθαινύζαλ θξόην κεγαιύηεξν από ηηο βνιέο ησλ ππξνβόισλ. Πην παλδαηκόλην ησλ θξόησλ πξνζηίζεην θαη ν θξόηνο θαηαηγηζηηθώλ ππξνβνιηζκώλ. Ζ ερώ όισλ απηώλ, πνιιαπιαζηαδόηαλ κέζσ ησλ βνπλώλ ηνπ Αθξσηεξίνπ θαη ζπγθιόληδε θπξηνιεθηηθά όιε ηελ επξύηεξε πεξηνρή, πνπ ηελ κεηέβαιε ζε πξαγκαηηθή θόιαζε. Ρν κειαλό ρξώκα ησλ νβίδσλ, θαηλόηαλ θαζαξά ζηνλ αέξα. Ρελ εηθόλα ζπκπιήξσλε ε έθξεμή ηνπο. Άθζνλνο καύξνο θαπλόο θαη βαζπθόθθηλεο θιόγεο, αλαθαηεύνληαλ κε ζύλλεθα ζθόλεο θαη κε βξνρή από ρώκαηα, ιίζνπο, βξάρνπο θαη θνκκάηηα από εξείπηα πνπ πξνθαινύζε ε πξόζθξνπζε ησλ βιεκάησλ ζην έδαθνο». Κε κηα κόλν από ηηο νβίδεο απηέο πνπ είραλ δηακεηξήκαηα 21, 27 θαη 32 εθαηνζηά, κία θαηνηθία ζηηο Θνξαθηέο έγηλε ακέζσο ζσξόο από εξείπηα θαη νγθώδεηο βξάρνπο. Νη Ρνύξθνη «αιαιάδνληεο» επσθειήζεθαλ θαη επηρείξεζαλ έθνδν θαηά ηνπ ζηξαηνπέδνπ γηα λα ην θαηαιάβνπλ. Αιιά νη εξσηθνί αγσληζηέο ηνπ Αθξσηεξίνπ πξόβαιαλ ζζελαξή αληίζηαζε θαη ηνπο απώζεζαλ κε επηηπρία.
Ξεληαθόζηνη πεξίπνπ Δπξσπαίνη αμησκαηηθνί θαη πεδνλαύηεο, παξαθνινπζνύζαλ ηηο ζθελέο θξίθεο από ηηο επάιμεηο ηνπ θξνπξίνπ Σαλίσλ, όπνπ είραλ ζηεζεί καδί κε ηελ ηνπξθηθή θαη νη ζεκαίεο ησλ Κεγάισλ Γπλάκεσλ. Πην κεηαμύ, νη αμησκαηηθνί ηνπ ειιεληθνύ ζσξεθηνύ «Ύδξα», λόκηδαλ όηη ν ελσκέλνο ζηόινο ζα βάιιεη θαη ελαληίνλ ηνπο. Γη‟ απηό ν θπβεξλήηεο Βώθνο έδσζε από ηελ αξρή εληνιή ζην πιήξσκα ηνπ, λα ιάβεη ζέζεηο θαη λα είλαη έηνηκν γηα ηνλ «ππέξ πάλησλ αγώλα», κέρξη θαη ηελ ηειηθή πηώζε-ζπζία ζην βσκό ηεο πίζηεο θαη ηεο παηξίδαο. Όπσο ζεκεηώλεηαη ζην «Ζκεξνιόγην ηνπ Πηξαηνπέδνπ ηνπ Αθξσηεξίνπ», ηα γεξκαληθά ππξά ήηαλ ηα πξώηα πνπ μεθίλεζαλ ηνλ βνκβαξδηζκό. Ρα αγγιηθά ήηαλ ηδηαίηεξα ππθλά. Ρα ξσζηθά εμαηξεηηθά επζύβνια. Ρα απζηξηαθά πξνθαλώο «επίηεδεο» ξίρλνληαλ, κάιινλ, θαηά ησλ ηνπξθηθώλ ζέζεσλ θαη όρη θαηά ησλ ρξηζηηαληθώλ. Θαηά ηνπο Γάιινπο ηα πνιεκηθά πινία ηνπο, δελ έιαβαλ κέξνο ζηνλ βνκβαξδηζκό, ελώ θαηά Ηηαινύο πνιεκηθνύο αληαπνθξηηέο πνπ παξαθνινπζνύζαλ ηα γεγνλόηα θαη ηα ηηαιηθά πνιεκηθά δελ κεηείραλ ζηελ «επαίζρπληε απηή ελέξγεηα». Όκσο, πεξηζζόηεξεο από 100 νβίδεο ξίρηεθαλ ζπλνιηθά θαηά ηνπ ζηξαηνπέδνπ ηνπ Αθξσηεξίνπ θαη ήηαλ αξθεηέο γηα ηνλ ραιαζκό πνπ αθνινύζεζε.
Η πηώζη ηηρ ζημαίαρ και ηο έπορ ηος Ιαγιαλέ Μαθληθά, κία ξσζηθή νβίδα πιήηηεη ην εθθιεζάθη ηνπ Ξξνθήηε Ζιία θαη άιιε, πνπ πξνεξρόηαλ από ην ξσζηθό πνιεκηθό «Κπειίθε» ρηππά θαη θαηαξξίπηεη ηνλ ηζηό κε ηελ κεγάιε ειιεληθή πνιεκηθή Πεκαία. Ρόηε ν άμηνο ζηξαηνπεδάξρεο Κηράιεο Θαινξίδηθνο, δηαηάδεη λα ζηεζεί θαη πάιη ζηε ζέζε ηνπ ν θνκκέλνο ηζηόο κε ηε Πεκαία. Γελ πξνιαβαίλεη λα νινθιεξώζεη ηε δηαηαγή ηνπ θαη πεηάγεηαη ζαλ ειαηήξην από ην ηακπνύξη ηνπ ν αηξόκεηνο αγσληζηήο Σπύπορ Ιαγιαλέρ. Κε κεγάιν θίλδπλν γηα ηελ δσή ηνπ κέζα ζηελ πύξηλε θόιαζε ηνπ βνκβαξδηζκνύ, έρνληαο ζηα ρείιε ηνπ -όπσο ν ίδηνο δηεγνύηαλ αξγόηεξα- ηνπο γλσζηνύο ζηίρνπο «γηα ηνπ Σξηζηνύ ηελ πίζηε ηελ αγία θαη ηεο παηξίδαο ηελ ειεπζεξία», αξπάδεη ηνλ ηζηό, αλαδηπιώλεη ηελ ηεξάζηηα Πεκαία γύξσ από ηνλ ώκν ηνπ, μαλαζηήλεη ηνλ ηζηό θαη απιώλεη ηελ Πεκαία πνπ θπκαηίδεη θαη πάιη πεξήθαλε, κέζα ζε παλδαηκόλην ελζνπζηαζκνύ ησλ επαλαζηαηώλ.
Λέα νβίδα θαηαξξίπηεη θαη πάιη ηνλ ηζηό. Θαη πάιη ν Ππύξνο Θαγηαιέο πεηάγεηαη θαη ηνλ μαλαζηήλεη όπσο πξηλ, ελώ ην ζηξαηόπεδν «ζείεηαη από νπξαλνκήθεηο δεησθξαπγέο». Ξξνηνύ όκσο θαηαζηγάζνπλ νη δεησθξαπγέο, ηξίηε νβίδα ζξπκκαηίδεη πηα ηνλ ηζηό θαη ξίρλεη θάησ ηελ Πεκαία. Ρόηε ζπλέβε θάηη ην απίζηεπην, θάηη αλεπαλάιεπην: Ο Σπύπορ Ιαγιαλέρ, οπμά αμέζυρ, αππάζει ηην ζημαία, κάνει ηο ίδιο ηος ηο ζώμα ιζηό, και ανςτώνει με ηα σέπια ηος ηη Σημαία, πος ζςνέσιζε να κςμαηίζει πεπήθανη απένανηι από ηα κανόνια ηος ξένος ζηόλος. Νη επαλαζηάηεο θαη ηα πιεξώκαηα ησλ ειιεληθώλ πνιεκηθώλ πινίσλ πνπ παξαθνινπζνύζαλ ηελ εμέιημε ηνπ βνκβαξδηζκνύ, έγηλαλ κάξηπξεο κίαο απξόζκελεο έθπιεμεο, ελόο ζαύκαηνο πνπ πξνθάιεζε ε ηόζν ξηςνθίλδπλε όζν θαη κνλαδηθή εξσηθή πξάμε ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ θαη εμέθξαδε κε κνλαδηθό ηξόπν ηελ ακεηάθιεηε απόθαζε ησλ επαλαζηαηεκέλσλ Θξεηηθώλ γηα ειεπζεξία ή ζάλαην. Κόιηο νη λαύαξρνη ηνπ ελσκέλνπ ζηόινπ είδαλ κε ηα θηάιηα, όηη ε Πεκαία θαη πάιη θπκαηίδεη κε θνληάξη έλαλ επαλαζηάηε, έλαλ από ηνπο αγσληζηέο πνπ νξζώζεθε θόληξα ζηα θαλόληα ηνπο, δελ πίζηεπαλ ζηα κάηηα ηνπο! Θαύκαζαλ ηόζν, πνπ δηέηαμαλ ακέζσο παύζε ππξόο. Ήηαλ ηόηε πνπ ν Διεπζέξηνο Βεληδέινο, θιαίγνληαο αγθάιηαζε ηνλ εγνύκελν Ηεξόζεν θαη ηνπ είπε: «Ηεξόζεε, λα γηα πνηνλ ιαό αγσληδόκαζηε! Ζ λίθε θαη ε Έλσζε κεηά από απηά είλαη βεβαία». (Καξηπξία ηνπ ίδηνπ ηνπ Ηεξόζενπ ζηελ εθεκεξίδα “Αζελατθή” 13 Λνεκβξίνπ 1961) Το ζηπαηόπεδο δονείηαι από ηιρ ζηηυκπαςγέρ και ηοςρ πανηγςπιζμούρ. Σηο θυπηκηό “„Υδπα” τέλνεηαι ο εθνικόρ ύμνορ. Ζηηυκπαςγέρ και σειποκποηήμαηα ακούγονηαι πλέον όσι μόνο από ηα ελληνικά, αλλά και από ηα ιηαλικά και γαλλικά πλοία!!!
Ο απόησορ ηηρ ηπυικήρ ππάξηρ ηος Σπύπος Ιαγιαλέ Ν Ηηαιόο ππνλαύαξρνο ηόηε, Θαλεβάξν, γξάθεη ζηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ: Κνπ έθαλε βαζηά εληύπσζε ε ςπρξαηκία ησλ επαλαζηαηώλ. Κνπ έθεξε δάθξπα ζηα κάηηα ε ζηάζε ησλ. Κνπ ζπγθινληδόηαλ ε ςπρή όηαλ κεηά από θάζε νβίδα αθνπγόηαλ ε δεησθξαπγή: Εήησ ε Διιάο! Ζ αλύςσζε ηεο ζεκαίαο κε απηόλ ηνλ ηόζν εξσηθό ηξόπν, απνηέιεζε κηα ζηηγκή ηεο δσήο κνπ πνπ δελ ζα ιεζκνλήζσ πνηέ. Ζ ςπρή κνπ ήηαλ απ‟ αξρήο καδί ηνπο, όπσο θαη ησλ πιεξσκάησλ κνπ, πνπ βνκβάξδηδαλ κε πόλν ζηελ θαξδηά θαη δεησθξαπγάδνληαο ηνπο γελλαίνπο. (Δθεκεξίδα “Ζλσκέλνο Ρύπνο” Σαλίσλ, 9 Φεβξνπαξίνπ 1937).
Όπσο δηεγήζεθε αξγόηεξα ν ίδηνο ν Διεπζέξηνο Βεληδέινο, ν λαύαξρνο Θαλεβάξν ηνπ είρε πεη ηόηε, πσο έκεηλε άλαπδνο από ζαπκαζκό γηα ηελ σξαία απηή θαη θαη‟ εμνρήλ εξσηθή πξάμε ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ, πνπ εθείλε αθξηβώο ηελ εκέξα λίθεζε -ζηελ θπξηνιεμία- ηελ επξσπατθή δηπισκαηία. Γηαηί όρη κόλν πξνθάιεζε ηελ άκεζε παύζε ηνπ βνκβαξδηζκνύ ηνπ Αθξσηεξίνπ, αιιά θαη ηελ ππνβνιή, από ηνπο λαπάξρνπο, επλντθώλ εηζεγήζεσλ πξνο ηηο θπβεξλήζεηο ηνπο. (Δθεκεξίδεο: «Έζλνο» 24 Ηνπιίνπ 1929 & «Ζλσκέλνο Ρύπνο» Σαλίσλ, 9 Φεβξνπαξίνπ 1937). Ζ είδεζε γηα ηελ εξσηθή πξάμε ηαμίδεπζε γξήγνξα ζηα πέξαηα ηνπ θόζκνπ θαη πξνθάιεζε “ζύειια”. Π‟ απηό ζπλέβαιαλ πνιινί μέλνη έγθξηηνη δεκνζηνγξάθνη θαη πνιεκηθνί αληαπνθξηηέο, όπσο ν Binder ηεο εθεκεξίδαο ηεο Βηέλλεο «Fremdemblatt», o Dillons, αξρηζπληάθηεο ηεο «Daily telegraph”» ηνπ Ινλδίλνπ, Decio Graziotti ηεο «Popolo Romano» ηεο Οώκεο, ν αληαπνθξηηήο Θαιαπνζάθεο ησλ «Times» ηνπ Ινλδίλνπ, θ.ά. Ήηαλ αηηία λα νξγαλσζνύλ πνιιά ζπιιαιεηήξηα ζε δηάθνξεο ρώξεο, θαηά ηα νπνία απαίηεζαλ νη ειεύζεξνη ιανί, λα βνεζεζεί ε Θξήηε θαη λα δήζεη επηηέινπο ειεύζεξνο ν ιαόο ηεο. Ν επξσπατθόο Ρύπνο «βάθηηζε» ηόηε ηνλ βνκβαξδηζκό ηνπ Αθξσηεξίνπ σο «αληηλαπαξίλν», εθθξάδνληαο έηζη ηελ απνδνθηκαζία ηνπ γη‟ απηόλ θαη εμαίξσληαο ηνλ εξσηζκό θαη ηελ απηνζπζία ησλ Θξεηηθώλ. Ζ εξσηθή πξάμε ηνπ «Θξύινπ ηνπ Αθξσηεξίνπ» πξνθάιεζε κεηά από ιίγνπο κήλεο ηελ παξαρώξεζε απηνλνκίαο ζηελ Θξήηε (16/28 Νθησβξίνπ 1897), πνπ πξνεγήζεθε ηεο Έλσζεο ηεο κε ηελ Διιάδα (1/14 Λνεκβξίνπ 1913).
Ζ εμέιημε απηή «πξναλαγγέιζεθε» δύν κέξεο κεηά ηελ εξσηθή θαη αλεπαλάιεπηε πξάμε ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ, κε ηελ Ξξνθήξπμε ησλ Λαπάξρσλ ηνπ ελσκέλνπ ζηόινπ Ηηαιίαο, Γαιιίαο, Απζηξίαο, Γεξκαλίαο, Αγγιίαο θαη Οσζίαο (11/23 Φεβξνπαξίνπ 1897). Π‟ απηήλ ππνγξακκηδόηαλ, όηη θαλέλα άιιν ζθνπό πηα δελ είρε ε παξνπζία ηνπο, παξά κόλν ηελ εμαζθάιηζε ηεο εζπρίαο θαη ηεο εηξήλεο θαη ηελ πξνζηαζία ησλ θαηνίθσλ ηεο Θξήηεο κέρξη λα δνζεί ηθαλνπνηεηηθή ιύζε ζην Θξεηηθό Εήηεκα, κεηά από ζπλελλόεζε ησλ δπλάκεσλ, ηηο νπνίεο αληηπξνζσπεύνπλ. Κεηά ηνλ βνκβαξδηζκό ηνπ Αθξσηεξίνπ, νξγαλώζεθε θαη ζηελ Αζήλα κεγάιν ζπιιαιεηήξην, όπνπ ρηιηάδεο ιανύ απαίηεζε πιήξε ειεπζεξία γηα ηελ Θξήηε. Έηζη, ε απαξάκηιιε αλδξεία θαη ν εξσηζκόο ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ ήηαλ ε πην βξνληεξή «θαλνληά» ησλ Θξεηηθώλ επαλαζηαηώλ, ελαληίνλ εθείλσλ πνπ πξνζπαζνύζαλ κε ηε βία, εκθαληδόκελνη σο απηόθιεηνη «πξνζηάηεο» λα ηνπο ζηεξήζνπλ ηελ ειεπζεξία. Ζ πξάμε ηνπ «Θξύινπ ηνπ Αθξσηεξίνπ» απνηέιεζε ηελ ζπλέρεηα κηαο αηέιεησηεο ζεηξάο ζπζηώλ θαη ακέηξεησλ εξσηζκώλ ηνπ αδνύισηνπ Θξεηηθνύ ιανύ. Δλόο ιανύ ε παξάδνζε θαη ην όξακα ηνπ νπνίνπ είλαη εκπλεπζκέλα «από ηνλ αγώλα ηνλ θαιό». Από ηελ πξόγεπζε ειεπζεξίαο πνπ πεγάδεη από ηα ηεξά θόθαια ησλ Διιήλσλ, πνπ είραλ αλά ηνπο αηώλεο γη‟ απηήλ ζπζηαζηεί. Ξξώηνο ζεκαληηθόο ζηαζκόο γηα ηελ ηειηθή θαηάθηεζε ηεο ειεπζεξίαο ηεο Θξήηεο, ήηαλ ε αλαθήξπμε ηεο απηνλνκίαο ηεο Κεγαινλήζνπ ππό ηνλ πξίγθηπα Γεώξγην κε 3εηή ζεηεία. Κέρξη ην ηέινο ηνπ 1897, ε εξσηθή πξάμε ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ, βνήζεζε ζηελ απνρώξεζε ησλ ηνπξθηθώλ ζηξαηεπκάησλ θαη ηεο ηνπξθηθήο ρσξνθπιαθήο από ην λεζί. Ζ ηζηνξία θαηέγξαςε ζηηο ρξπζέο ηεο ζειίδεο ηελ πξάμε ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ. Ζ επηινγή ηνπ λα κεηαηξέςεη ην ζώκα ηνπ ζε ηζηό ζηελ θνξπθή ηνπ βξάρνπ κέζα ζηνλ «νξπκαγδό θαη ηελ θόιαζε ηνπ ππξόο», εθεί όπνπ δύν θνξέο πξηλ νη ερζξηθέο νβίδεο είραλ πεηύρεη ηνλ ηζηό θαη ηνλ ζώξηαζαλ θαηαγήο, πεξηέρεη ηελ απόθαζε ηεο ζπζίαο, κπξνζηά ζηελ επζπβνιία ησλ ξσζηθώλ ππξώλ. Δδώ θαίλεηαη θαη ην κεγαιείν ηεο πξάμεο ηνπ, πνπ έζεζε ηνπο Δπξσπαίνπο πξν ησλ επζπλώλ ηνπο.
Θζηοπικά νηοκοςμένηα Απηή ηελ αμία ηεο πξάμεο ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ επηβεβαηώλεη θαη ε ππ‟ αξ. 68/3-101897. Ξηζηνπνίεζε ηεο Γηνηθνύζαο Δπηηξνπήο ηνπ Πηξαηνπέδνπ ηνπ Αθξσηεξίνπ. Όπσο αλαθέξεηαη ζην «Ζκεξνιόγην ηνπ Πηξαηνπέδνπ ηνπ Αθξσηεξίνπ» (ζειίδεο 47 & 97), παξά ην ζθνδξό θαη θαηαηγηζηηθό ππξ πνπ έπιεμε ηελ πεξηνρή ηνπ ζηξαηνπέδνπ, θακία απώιεηα δελ ππήξμε κεηαμύ ησλ επαλαζηαηώλ. Ρν απίζηεπην θαη αλεμήγεην θαηλόκελν, όινη ην απόδσζαλ ζηελ «παληνδύλακε πξνζηαζία ηνπ ςίζηνπ». Δπεηδή όκσο θξίζεθε όηη ππήξρε θόβνο ε έιιεηςε ζπκάησλ λα κεηώζεη ηελ επλντθή εληύπσζε πνπ δεκηνπξγήζεθε γη‟ απηνύο δηεζλώο από ηνλ απάλζξσπν βνκβαξδηζκό, αλαγγέιζεθε ζηνλ λαύαξρν Θαλεβάξν, όηη ζθνηώζεθαλ 3 θαη ηξαπκαηίζηεθαλ 12 άλδξεο θαη 3 γπλαίθεο, από ηηο νπνίεο ε κία ήηαλ θαιόγξηα.
Ο θπύλορ Σπύπορ Ιαγιαλέρ Ν Ππύξνο Θαγηαιέο, κεηά ηνλ Βνκβαξδηζκό ηνπ Αθξσηεξίνπ, έγηλε γλσζηόο θαη σο «ηζηθη ληάλ». Όπσο γξάθεη ν Λ. Β. Ξεηξνπιάθεο ζηελ εθεκεξίδα «Φσλή ηνπ Απνθνξώλνπ» (θύιιν Γεθεκβξίνπ 1995), «ην παξάμελν απηό άθνπζκα, ήηαλ ν απόερνο από ην ζθάζηκν ηεο νβίδαο. Γη‟ απηό θαη ζπλήζηδε λα απαληά ζηνπο άιινπο: «Κπόκπα ληαλ», κηκνύκελνο ηνλ ήρν από ηελ πξόζθξνπζε ηεο νβίδαο ζην έδαθνο, πνπ όια απηά ζπκβόιηδαλ ηελ εξσηθή πξάμε ζην Αθξσηήξη». Ν Ππύξνο Θαγηαιέο πέζαλε ζηε Σαιέπα ζηηο 5 Πεπηεκβξίνπ 1929 θαη αλαπαύεηαη ζηνλ ηάθν ηεο νηθνγέλεηαο ζην λεθξνηαθείν ηεο Αγίαο Φσηεηλήο Σαιέπαο. Κεηά ηνλ ζάλαηό ηνπ, ν Ππύξνο Θαγηαιέο ηηκήζεθε από ηνλ Γήκν Σαλίσλ, πνπ ζηηο 30 Απγνύζηνπ 1960 έδσζε ην όλνκά ηνπ ζε κία γξαθηθή πιαηεία θνληά ζην ζπίηη ηνπ, πνπ βξίζθεηαη ζηελ νδό Γξακβνύζεο 3 ζηε Σαιέπα. Δπίζεο ηηκήζεθε θαη από ηελ Θνηλόηεηα ησλ Πηεξλώλ Αθξσηεξίνπ , πνπ ηνπ έζηεζε άγαικα – αλαπαξάζηαζε ηεο ζξπιηθήο ηνπ πξάμεο. Ν δήκνο Αθξσηεξίνπ γηνξηάδεη θάζε ρξόλν ηελ επέηεην ηνπ βνκβαξδηζκνύ ηεο 9εο Φεβξνπαξίνπ 1897 θαη καδί ηηκά κε θαηαζέζεηο ζηεθάλσλ ζηνλ
αλδξηάληα ηνπ (δίπια ζηνπο Ράθνπο ησλ Βεληδέισλ), ηνλ ήξσα Ππύξν Θαγηαιέ – Θαγηαιεδάθε, πνπ έγηλε ζύκβνιν ζηνλ αγώλα ησλ Θξεηηθώλ γηα ηελ Έλσζε ηεο Θξήηεο κε ηελ Διιάδα. Νη Θξήηεο ησλ ΖΞΑ (Ξαγθξεηηθή Έλσζε Ακεξηθήο), ρξεκαηνδόηεζαλ ηελ θαηαζθεπή ηνπ κεγάινπ αγάικαηνο ηνπ «Θξύινπ ηνπ Αθξσηεξίνπ» Ππύξνπ Θαγηαιέ Θαγηαιεδάθε, πνπ θηινηέρλεζε ζηα Σαληά ν γιύπηεο Γηάλλεο Καξθαλησλάθεο θαη πνπ ηνπνζεηήζεθε ζην ζεκείν εθείλν, όπνπ έπεζε ε Πεκαία από ηηο νβίδεο θαη ηελ ύςσζε θάλνληαο ην ίδην ηνπ ην θνξκί θνληάξη. Ν αλδξηάληαο ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ Θαγηαιεδάθε βξίζθεηαη ζηνλ Ξξνθήηε Ζιία, παξάπιεπξα από ηνπο Ράθνπο ησλ Βεληδέισλ. Ρα εγθαίληα ηνπ αλδξηάληα έγηλαλ ην 1997 , ζηελ επέηεην ησλ 100 ρξόλσλ από ηελ εξστθή πξάμε ηνπ Ππύξνπ Θαγηαιέ θαη ηελ κεγάιε Δπαλάζηαζε ηνπ 1897, ζε κία ιακπξή ηειεηή. Απηόο ήηαλ ν ήξσαο Ππύξνο Θαγηαιέο, ν «Θξύινο ηνπ Αθξσηεξίνπ», πνπ από ηαπεηλνθξνζύλε δελ δήηεζε λα πάξεη ζύληαμε, από απηέο πνπ έδηλε ή δίλεη ην θξάηνο ζηνπο αγσληζηέο, σο ειάρηζηε αλαγλώξηζε ηεο πξνζθνξάο ηνπο. Ξνηέ ν ίδηνο δελ θόκπαζε γηα ηελ πξάμε ηνπ, γηαηί απιά ζεσξνύζε όηη έθαλε ην ρξένο ηνπ πξνο ηελ παηξίδα.
Ξεγή: www.kayales.gr
