Unia Afrykańska a ochrona środowiska – instytucje i inicjatywy organizacji w walce ze zmianami klimatu

Agata Pyka

Uniwersytet Jagielloński

Państwa afrykańskie pozostają świadome zagrożeń związanych z antropogeniczną degradacją środowiska na kontynencie tak wrażliwym i podatnym na zmiany klimatu, jak Afryka. Wśród największych problemów wymienia się brak środków na wprowadzanie efektywnych rozwiązań, niską adaptacyjność kontynentu oraz zależność od usług natury i rolnictwa. Współpraca w ramach Unii Afrykańskiej stanowi dla nich szansę na wprowadzenie zintegrowanych działań na poziomie instytucjonalnym w celu walki ze zmianami klimatycznymi w Afryce. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie działalności Unii Afrykańskiej w zakresie ekologii oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na środowisko naturalne mają inicjatywy podejmowane przez organizację. Przeanalizowane zostaną materiały dostępne na oficjalnej stronie internetowej Unii Afrykańskiej, dokumenty źródłowe organizacji oraz opracowania naukowe i literatura przedmiotu z obszaru stosunków międzynarodowych. W pierwszej części pracy przedstawiona zostanie historia i struktura Unii Afrykańskiej ze szczególnym naciskiem na organy zajmujące się środowiskiem naturalnym i przeciwdziałaniem zmianom klimatu. Przedstawione zostaną także zadania wyżej wymienionych organów. Druga część artykułu dotykać będzie kwestii proekologicznych, rozwiązaniach prawnych oraz inicjatywach ekologicznych przedstawionych w Agendzie 2063 i podejmowanych w ramach tego programu. W podsumowaniu przedstawiona zostanie ocena działań Unii Afrykańskiej na rzecz środowiska.

Słowa kluczowe: Unia Afrykańska, Afryka, Organizacja Jedności Afrykańskiej, Wielki Zielony Mur, ochrona środowiska w Afryce, zmiany klimatu w Afryce

Agata Pyka – studentka, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych, Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Jagielloński. Kontakt: agata.pyka@student.uj.edu.pl Recenzent: dr Ewa Szczepankiewicz-Rudzka, Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ.

Wprowadzenie

Unia Afrykańska (UA) powstała w 2002 r. jako ulepszona następczyni Organizacji Jedności Afrykańskiej. Stanowiła wyraz nowego etapu dla ruchu panafrykańskiego – przyświecał jej cel głębszej i trwalszej integracji państw Afryki. Po dziś dzień głównym zadaniem Unii jest promowanie współpracy gospodarczej, politycznej i wojskowej pomiędzy wszystkimi państwami obszaru. W ten sposób organizacja stara się dążyć do demokratyzacji i stabilizacji regionu, a także do zwiększenia poziomu jego rozwoju gospodarczego. Wśród podejmowanych przez UA inicjatyw znajdują się także te z zakresu ekologii i ochrony środowiska naturalnego, pomimo że wśród kontynentów Afryka zajmuje przedostatnie miejsce na liście światowych emitentów dwutlenku węgla. Niewielki poziom emisji w Afryce146 kontrastuje jednak z wysoką podatnością kontynentu na zmiany klimatu, przez co proaktywne działania na rzecz środowiska są szczególnie istotne w tym regionie. Unia Afrykańska jako organizacja zrzeszająca wszystkie państwa kontynentu stanowi dla Afryki szansę na wprowadzenie zintegrowanych i spójnych działań na poziomie instytucjonalnym w celu walki ze zmianami klimatycznymi. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie działalności Unii Afrykańskiej w zakresie ekologii i wpływu inicjatyw podejmowanych przez organizację na środowisko naturalne. Przeanalizowane zostaną materiały dostępne na oficjalnej stronie internetowej Unii Afrykańskiej, dokumenty źródłowe organizacji oraz literatura przedmiotu z obszaru stosunków międzynarodowych. Pierwsza część pracy poświęcona zostanie historii i strukturze Unii Afrykańskiej ze szczególnym naciskiem na organy zajmujące się środowiskiem naturalnym i przeciwdziałaniem zmianom klimatu. Przedstawione zostaną także zadania wyżej wymienionych organów. W drugiej części artykułu zaprezentowane zostaną rozwiązania prawne oraz inicjatywy ekologiczne przedstawione w Agendzie 2063 i podejmowane w ramach tego programu. Podsumowanie zawierać będzie ocenę działań Unii Afrykańskiej na rzecz środowiska.

146 W 2020 r. poziom emisji dwutlenku węgla w Afryce wyniósł 1 195 milionów ton metrycznych, co równe jest 3,7% łącznej emisji wszystkich kontynentów (31 983 miliony ton metrycznych). Źródło: Carbon dioxide emissions worldwide from 1965 to 2020, by region, https://www.statista.com/statistics/205966/world-carbondioxide-emissions-by-region/ (data dostępu: 04.09.2021).

Ekologia w strukturach Unii Afrykańskiej

Unia Afrykańska została powołana w 2002 r. w miejsce istniejącej od 1963 r. Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA), która okazała się mało skuteczna w jednoczeniu państw Afryki po latach rządów kolonialnych, m.in. ze względu na duże wpływy dyktatorów na działalność instytucji oraz permanentne nieuiszczanie składek członkowskich przez niektóre państwa147 . Do najważniejszych organów Unii Afrykańskiej należą Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów, Rada Wykonawcza, Komitet Stałych Przedstawicieli, Rada Pokoju i Bezpieczeństwa, Parlament Panafrykański, Rada Gospodarczo–Społeczno–Kulturowa, (ECOSOCC) i Trybunał Sprawiedliwości. W ramach Unii działają także wyspecjalizowane komitety techniczne i instytucje finansowe, a także Komisja Unii Afrykańskiej, wzorowana na Komisji Europejskiej, z dziewięcioma departamentami148. Jeden z nich –“Agriculture, Rural Development, Blue Economy, and Sustainable Environment” – odpowiada za koordynowanie działań Unii Afrykańskiej w obszarze rozwoju obszarów wiejskich, zarządzania terenami morskimi i promowania zrównoważonego rozwoju. Departament ten składa się z trzech działów – są to 1) rolnictwo i bezpieczeństwo żywnościowe, 2) środowisko, zmiany klimatu, zarządzanie wodą i lądem oraz 3) gospodarka terenów wiejskich. Departament posiada także pięć tematycznych biur regionalnych – Międzyafrykańską Radę Fitosanitarną, Międzyafrykańskie Biuro ds. Zasobów Zwierząt, Panafrykańskie Centrum Szczepień Weterynaryjnych, Panafrykańskie Biuro Kampanii dot. Eradykacji Much Tsetse i Trypanosomozy oraz Biuro na rzecz Badań i Rozwoju Półsuchych Ziaren Żywności149 . Zgodnie z informacjami przedstawionymi na oficjalnej stronie internetowej Unii Afrykańskiej, do najważniejszych zadań departamentu “Agriculture, Rural Development, Blue Economy, and Sustainable Environment” należą150:

 promowanie wdrażania Agendy 2063, w tym Kompleksowego Programu Rozwoju

Rolnictwa w Afryce (CAADP);  promowanie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich;

147 B. Ndiaye, Od Organizacji Jedności Afrykańskiej do Unii Afrykańskiej, Olsztyn: Forum Politologiczne, t. 1, s. 94. 148 C. T. Ekwealor, N. Okeke–Uzodike, The African Union Interventions in African Conflicts: Unity and Leadership Conundrum on Libya, “Journal of African Union Studies (JoAUS)”, 2016, t. 5, nr 1, s. 64. 149 African Union, About Agriculture, Rural Development, Blue Economy, and Sustainable Environment (ARBE), https://au.int/en/directorates/about–agriculture–rural–development–blue–economy–and–sustainable–environment–arbe (data dostępu: 20.08.2021). 150 Ibidem.

 promowanie polityk oraz opracowywanie strategii i programów w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego;  pomaganie państwom członkowskim w dążeniu do zrównoważonego rozwoju i pozyskiwania lepszych źródeł utrzymania poprzez rozsądne zarządzanie środowiskiem i zasobami naturalnymi;  promowanie inicjatyw społeczności wiejskich i transferu technologii;

 koordynacja wysiłków na rzecz wyeliminowania ubóstwa;  promowanie wysiłków na rzecz zwalczania pustynnienia i suszy, w tym realizacji kluczowych projektów, takich jak Inicjatywa Wielkiego Zielonego Muru dla Sahary i Sahelu (GGWSSI);

 promowanie wielostronnych porozumień środowiskowych, inicjatyw dotyczących polityki zarządzania gruntami, globalnych ram dla usług klimatycznych, ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych;

 promowanie Partnerstwa na rzecz Kontroli Aflatoksyn w Afryce (PACA),

Afrykańskiego Mechanizmu Finansowania Nawozów (AFFM) oraz Afrykańskiego

Programu Nasion i Biotechnologii (ASBP);

 promowanie polityk i strategii łagodzenia skutków katastrof;  wspieranie harmonizacji polityk i strategii wśród Regionalnych Wspólnot

Gospodarczych;

 inicjowanie badań dotyczących zmian klimatu, wody i kanalizacji oraz gospodarki gruntami. Powyższe działania skupiają się zatem nie tylko w bezpośredni sposób na zmianach klimatu, lecz również dotykają obszarów takich, jak katastrofy naturalne, rolnictwo czy poziom życia obywateli, które determinowane są w dużej mierze przez stan środowiska naturalnego. W działaniach na rzecz klimatu departament ten wspierany jest przez inne, np. Education, Science, Technology and Innovation, który nadzoruje rozwój nowych technologii, lub departament Infrastructure and Energy, do którego zadań należy rozwijanie infrastruktury, transportu i źródeł energii. Departamenty działają w ramach Komisji Unii Afrykańskiej, która reprezentuje Unię, koordynuje działania pozostałych organów, wspomaga państwa członkowskie w implementacji projektów i rozwiązań, a także zarządza budżetem organizacji. Unia Afrykańska wykształciła także struktury (rysunek nr 1) poświęcone rozwijaniu programu Klimat na rzecz Rozwoju w Afryce (ClimDEV-Africa). Afrykańskie Centrum Polityki Klimatycznej (ACPC) zajmuje się poprawą dostępności informacji o klimacie

w Afryce, prowadzi też działania analityczne. Drugi organ – Jednostka ds. Zmian Klimatu i Pustynnienia (CCDU) – zapewnia wytyczne afrykańskich przywódców politycznych i harmonizuje działania Afryki w dziedzinie zmiany klimatu. Z kolei ClimDev Special Fund (CDSF) to fundusz, który gromadzi zasoby na finansowanie działań inwestycyjnych promujących rozwój odporny na zmiany klimatu na terenie Afryki. Fundusz przyznaje dotacje na projekty, które następnie wdrażane są przez krajowe i regionalne organizacje151 .

Rysunek nr 1

Struktury utworzone w ramach programu Klimat na rzecz Rozwoju w Afryce (ClimDEV-Africa)

Źródło: http://www.climdev-africa.org/system/files/frameworkdoc/01_Revised_ClimDevAfrica_Framework_Program_Document_April2012.pdf

Innym organem prowadzącym działania na rzecz ekologii w ramach Unii Afrykańskiej jest Wyspecjalizowany Komitet Techniczny ds. Rolnictwa, Rozwoju Obszarów Wiejskich, Wody i Środowiska. W swoich zadaniach skupia się na:  ocenie celów strategicznych organizacji,

 dążeniu do osiągnięcia nadrzędnych celów Deklaracji z Malabo w sprawie przyspieszonego wzrostu i transformacji rolnictwa na rzecz wspólnego dobrobytu i lepszych źródeł utrzymania,  wspomaganiu bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego,

151 ClimDev-Africa Parts, https://www.climdev-africa.org/ (data dostępu: 20.08.2021).

 zmniejszaniu ubóstwa;

 ożywianiu handlu wewnątrzafrykańskiego,  zwiększaniu odporności regionu na zmiany klimatu oraz związane z nimi wstrząsy i katastrofy.

Ekologiczne inicjatywy OJA i Unii Afrykańskiej

Państwa Afryki podejmowały próby wdrożenia prawnej i zinstytucjonalizowanej ochrony środowiska naturalnego już w okresie funkcjonowania Organizacji Jedności Afrykańskiej. Wśród istotnych dokumentów podpisanych przez OJA, a w późniejszym czasie aktualizowanych przez UA, należy wymienić Konwencję Fitosanitarną dla Afryki z 1967 r., Afrykańską Konwencję o Ochronie Natury i Zasobów Naturalnych z 1968 r., Konwencję o Utworzeniu Afrykańskiego Centrum Rozwoju Nawozów z 1985 r. oraz Konwencję z Bamako w sprawie zakazu importu do Afryki oraz kontroli transgranicznego przewożenia i gospodarowania odpadami niebezpiecznymi w Afryce z 1991 r. Konwencja Fitosanitarna dla Afryki została przyjęta w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób roślin i szkodliwych owadów, a także wszelkich innych zagrożeń dla roślinności afrykańskiej. Zgodnie z tekstem konwencji, każde państwo członkowskie zobowiązane jest do podjęcia odpowiednich środków inspekcji, certyfikacji i kwarantanny w stosunku do wszelkich żywych organizmów, roślin, materiału roślinnego, nasion, gleby, kompostu lub opakowań (np. kontenerów) oraz wszelkich innych artykułów, które mogą stanowić zagrożenie dla rolnictwa w jakiejkolwiek części Afryki. Państwa zobowiązane są do postepowania zgodnie z zaleceniami organizacji w celu efektywnej walki z zagrożeniami. Na mocy konwencji powołano zespół doradców naukowych. Składa się on ze specjalistów ds. patologii roślin, entomologii, nematologii i dziedzin pokrewnych. Konwencja podpisana została 13 września 1967 r. i weszła w życie 6 października 1992 r.152 . Rok po sygnowaniu Konwencji Fitosanitarnej podpisano Afrykańską Konwencję o Ochronie Natury i Zasobów Naturalnych, która weszła w życie już 16 czerwca 1969 r. Konwencja ta skupia się na ochronie, wykorzystaniu i rozwoju zasobów ziemi, wody, flory i fauny kontynentu afrykańskiego zgodnie z zasadami nauki oraz najlepszym interesem ludzkości. Zgodnie z podjętymi zapisami, państwa członkowskie powinny podejmować działania zwalczające erozję gleby i niewłaściwe wykorzystanie terenów. Plany

152 Organization of African Unity, Phyto–sanitary convention for Africa, 13.09.1967.

zagospodarowania ziemi powinny być przyjmowane zgodnie z analizami naukowymi z zakresu ekologii, pedologii, ekonomii i socjologii. Wszelkie działania rolnicze i reformy agrarne należy przeprowadzać tak, aby nie ograniczały one długoterminowej urodzajności gleb. W celu zapewnienia ciągłego i wystarczającego dostępu do wód podziemnych i gruntowych na kontynencie, konwencja zobowiązuje państwa członkowskie do badania cykli wodnych i badania każdego obszaru zlewni, koordynacji i planowania projektów rozwoju zasobów wodnych, administracji i kontroli wykorzystania wody oraz zapobiegania i kontroli stopnia zanieczyszczenia wody. Państwa zobowiązane są także do przyjęcia naukowo uzasadnionych planów ochrony, użytkowania i zarządzania lasami i pastwiskami, z uwzględnieniem potrzeb społeczno–gospodarczych ludności, znaczenia pokrywy roślinnej dla utrzymania bilansu wodnego obszaru, produktywności gleb i potrzeb fauny zamieszkującej dane terytorium. Autorzy tekstu konwencji zwrócili także uwagę na problemy takie, jak pożary terytoriów naturalnych, deforestacja czy nadmierne wypasanie zwierzyny hodowlanej. W konwencji zawarto także listę gatunków chronionych wraz z zasadami ich ochrony. Wprowadzono również zapisy dotyczące obszarów chronionych i czuwających nad nimi Narodowych Służb Ochrony, do których utworzenia zobowiązano wszystkie kraje członkowskie153 . Z uwagi na nasilające się problemy suszy i głodu, OJA zdecydowała się na podpisanie 1 lipca 1985 r. Konwencji o Utworzeniu Afrykańskiego Centrum Rozwoju Nawozów. Do zadań utworzonego na jej mocy Centrum należało wspomaganie dystrybucji ulepszonych nawozów, przeprowadzanie i promowanie badań nad nawozami, współpraca z podmiotami państw członkowskich oraz przeprowadzanie szkoleń w sektorze nawozów. Celem powyższej działalności miała być stabilizacja produkcji rolnej w Afryce. Jednocześnie konwencja zezwalała na “maksymalne wykorzystanie rdzennych materiałów i zasobów Afryki w produkcji przemysłowej, jeśli tylko będzie to ekonomicznie i technicznie możliwe”. Centrum zostało utworzone, lecz sama konwencja nie weszła w życie154 . Ostatnią z podpisanych przez OJA konwencji była Konwencja z Bamako w sprawie zakazu importu do Afryki oraz kontroli transgranicznego przewożenia i gospodarowania odpadami niebezpiecznymi w Afryce. Dokument, podpisany 30 stycznia 1991 r., wszedł w życie 22 kwietnia 1998 r.155 Konwencja ta, mając na uwadze bezpieczeństwo ludzkości

153 Organization of African Unity, African convention on the conservation of nature and natural resources, 15.09.1968. 154 Organization of African Unity, Convention for the Establishment of the African Centre for Fertilizer Development, 01.07.1985. 155 Organization of African Unity, Bamako Convention on the Ban of the Import into Africa and the Control of Transboundary Movement and Management of Hazardous Wastes within Africa, 30.01.1991.

i dobro środowiska naturalnego, określa zakres pojęciowy terminu “niebezpieczne odpady” i wprowadza istotne regulacje dot. przewożenia ich na teren państw Afryki. Import tego typu substancji określony został jako nielegalny i stanowiący czyn przestępczy. Konwencja zakazuje składowania odpadów w wodach morskich i oceanicznych, wodach wewnętrznych oraz drogach wodnych. Ponadto konwencja zaleca wdrożenie mechanizmów zapobiegawczych i utworzenie odpowiednich służb kontrolnych w celu minimalizacji ryzyka wystąpienia wypadku z udziałem niebezpiecznych substancji. W 2012 r. państwa członkowskie Unii Afrykańskiej, motywowane świadomością, że zmiany klimatu przyczynią się do intensyfikacji problemu głodu i niedożywienia w Afryce, zdecydowały się na utworzenie nowego organu. Na mocy podpisanej 23 listopada 2012 r. Umowy o Utworzeniu Afrykańskiej Agencji ds. Zdolności Ryzyka powstał organ (The African Risk Capacity Agency), którego celem jest wspomaganie państw członkowskich w reagowaniu na ekstremalne zdarzenia pogodowe i katastrofy naturalne. Agencja zapewnia państwom członkowskim systemy wczesnego ostrzegania, planowania awaryjnego, ubezpieczenia parametrycznego, a także gromadzenia i transferu ryzyka156 . Współcześnie, poza umowami, Unia Afrykańska regularnie przyjmuje dokumenty strategiczne, których przykładami mogą być: Strategia dla Dzikiej Fauny i Flory (Wildlife Strategy), Ramy Rozwoju Systemu Nawadniania i Gospodarki Wodnej w Rolnictwie w Afryce (Framework for Irrigation Development and Agricultural Water Management in Africa) czy Strategia Zarządzania Gruntami (Land Governance Strategy). Obecnie większość działań proekologicznych Unii Afrykańskiej realizowana i koordynowana jest przez omówiony w pierwszej części artykułu departament “Agriculture, Rural Development, Blue Economy, and Sustainable Environment”. Podejmowane inicjatywy skupiają się na zmianach klimatu oraz na zarządzaniu lądem i terenami wodnymi. W stosunku do kwestii zrównoważonego rozwoju, departament ten w swoich działaniach skupia się na157:

 rozwijaniu afrykańskiego programu działań na rzecz zmian klimatycznych, w tym wspieraniu negocjacji afrykańskich w sprawie zmian klimatycznych na poziomie globalnym dzięki koordynacji wspólnego stanowiska w sprawie zmian klimatycznych oraz sformułowaniu afrykańskiej strategii w tej kwestii;  zwiększaniu dostępu państw członkowskich do informacji o środowisku, zasobach naturalnych i klimacie na potrzeby prowadzenia bieżącej polityki i podejmowania

156 African Union, Agreement for the Establishment of the African Risk Capacity (ARC) Agency, 23.11.2012. 157 African Union, Sustainable Environment, https://au.int/en/directorates/sustainable–environment (data dostępu: 20.08.2021).

decyzji oraz planowania rozwoju poprzez wdrożenie systemu monitoringu środowiska i bezpieczeństwa w Afryce (MESA);

 operacjonalizacji programu Klimat na rzecz Rozwoju w Afryce (ClimDEV-Africa);

 pomaganiu państwom członkowskim w wypełnianiu ich obowiązków i czerpania korzyści wynikających z wielostronnych porozumień środowiskowych;  rozwijaniu i wdrożeniu Inicjatywy Wielkiego Zielonego Muru dla Sahary i Sahelu (GGWSSI) w ramach walki z degradacją gleby i pustynnieniem.  zwiększaniu dostępu do wody i urządzeń sanitarnych oraz wspieraniu inicjatyw dotyczących basenów wodnych;  formułowaniu i wdrażaniu zintegrowanej afrykańskiej strategii w sprawie meteorologii w celu poprawy świadczenia usług pogodowych i klimatycznych we współpracy z państwami członkowskimi, Afrykańską Konferencją Ministerialną w Sprawie Meteorologii (AMCOMET) i Światową Organizacją Meteorologiczną;  ułatwianiu i koordynowaniu wdrażania regionalnej strategii ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych w Afryce. Na szczególną uwagę zasługują inicjatywy takie, jak utworzenie Komitetu Afrykańskich Szefów Państw i Rządów ds. Zmian Klimatycznych, program ClimDEV-Africa, rozwijanie Afrykańskiej Strategii Wobec Zmian Klimatu oraz budowa Wielkiego Zielonego Muru. Pierwsza z wymienionych inicjatyw – Komitet ds. Zmian Klimatycznych (CAHOSCC) – została utworzona przez Zgromadzenie Unii Afrykańskiej w celu zapewnienia odpowiedniego organu kierowniczego dla procesu negocjacji klimatycznych. Komitet uczestniczył m.in. w Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (COP19) w Warszawie w 2013 r. oraz w Szczycie Elizejskim poświęconym pokojowi i bezpieczeństwu w Afryce w 2013 r. Komitet prowadził również przygotowania do licznych konferencji (np. Rio+20) oraz spotkania ewaluacyjne po Konferencjach Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (np. W 2019 r. po COP24)158 . Unia Afrykańska zdecydowała się także zaadresować problem zmian klimatu za pomocą dedykowanego programu. Nadrzędnym celem programu ClimDEV-Africa jest trwała redukcja ubóstwa i osiągnięcie pozostałych milenijnych celów rozwoju w Afryce za pomocą polityk uwzględniających szanse i zagrożenia związane ze zmianami klimatu na wszystkich poziomach (regionalnym, subregionalnym, krajowym, lokalnym,

158 Green Climate Fund, African Union calls for an ambitious and successful GCF replenishment, https://www.greenclimate.fund/news/african–union–calls–for–an–ambitious–and–successful–gcf–replenishment (data dostępu: 20.08.2021).

wspólnotowym i indywidualnym). Program ma za zadanie zapewnić Afryce odpowiednie mechanizmy reagowania na zmiany klimatyczne w oparciu o159:

 budowę infrastruktury naukowej i obserwacyjnej;  umożliwienie zawarcia partnerstw między instytucjami rządowymi, sektorem prywatnym i cywilnym, w tym wśród społeczności nieuprzywilejowanych;  tworzenie i wzmacnianie ram wiedzy w celu wsparcia i integracji działań. Istotną inicjatywą Unii Afrykańskiej jest Afrykańska Strategia Wobec Zmian Klimatu. Swoje założenia wywodzi z Agendy 2063, długoterminowego planu rozwojowego dla Afryki, którego realizację w obszarze ochrony środowiska ma wspierać. W tym celu w 2013 r. Komisja Unii Afrykańskiej odbyła spotkania z Regionalnymi komitetami Ekonomicznymi, w trakcie których pracowano nad szkicem strategii. Dokument ten pozostaje w fazie przygotowań. Docelowo ma stanowić uniwersalny przewodnik dla państw członkowskich Unii, umożliwiający mitygację szkodliwych skutków zmian klimatycznych i adaptację do nowych warunków160 .

Najbardziej znanym projektem Unii Afrykańskiej pozostaje inicjatywa budowy Wielkiego Zielonego Muru – pasu roślinności o szerokości całego kontynentu afrykańskiego (rysunek nr 2). Choć inicjatywa ma swoje korzenie w latach 70. XX wieku, dopiero w 2007 r. pod przywództwem Unii Afrykańskiej podpisano porozumienie inaugurujące realizację projektu. Jego celem jest przeciwdziałanie suszy i zmianom klimatu oraz zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego i miejsc pracy w regionie (Great Green Wall, 2021). Wdrażanie projektu w trzynastu uczestniczących państwach członkowskich rozpoczęło się opracowaniem Zharmonizowanej Strategii Regionalnej Realizacji Inicjatywy. Dzięki wsparciu Unii Europejskiej, Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa i Banku Światowego opracowano 13 krajowych strategii implementacji projektu, spośród których wdrożono i uruchomiono 11161. Dzięki tej inicjatywie w Senegalu zasadzono 12 milionów drzew odpornych na suszę, w Burkina Faso z pomocą lokalnych społeczności odzyskano 3 miliony zdegradowanych hektarów ziemi, w Nigerii i w Nigrze – po 5 milionów, a w Etiopii – 12 milionów162 .

159 African Union, Revised ClimDev‐Africa. Framework Programme Document 2012, http://www.climdev–africa.org/system/files/frameworkdoc/01_Revised_ClimDevAfrica_Framework_Program_Document_April2012.pdf (data dostępu: 20.08.2021). 160 African Union, Draft Africa climate change strategy 2020 – 2030, https://archive.uneca.org/sites/default/files/uploaded-documents/ACPC/2020/africa_climate_change_strategy__revised_draft_16.10.2020.pdf (data dostępu: 20.08.2021). 161 Great Green Wall, https://www.greatgreenwall.org/ (data dostępu: 20.08.2021). 162 Stan na sierpień 2021 r. Great Green Wall, https://www.greatgreenwall.org/results (data dostępu: 20.08.2021).

Rysunek nr 2.

Mapa Wielkiego Zielonego Muru w Afryce

Źródło: https://www.greatgreenwall.org/results.

Podsumowanie

Unia Afrykańska jako ugrupowanie zrzeszające wszystkie 55 państw Afryki, posiada potencjał do wprowadzania istotnych zmian i trwałego oddziaływania na arenie międzynarodowej, również w sferze ekologii i ochrony środowiska. Państwa Afryki są świadome swojej podatności na negatywne skutki zmian klimatu, co przekłada się na agendę polityczną i projekty podejmowane na forum Unii Afrykańskiej. Organizacja utworzyła przedmiotowe struktury przeznaczone do walki ze zmianami klimatycznymi. Podpisane i wdrożone zostały odpowiednie konwencje dla ochrony natury, a obecnie implementowane jest wiele ambitnych projektów takich, jak Wielki Zielony Mur czy Afrykańska Strategia Wobec Zmian Klimatu. Tematyka ekologii regularnie podejmowana jest na forum organizacji, a Unia jest aktywnym członkiem debaty publicznej w tym zakresie, między innymi w ramach tematycznych konferencji międzynarodowych. Podejmowane działania zdają się być dobrze zintegrowane z nadrzędną strategią organizacji – Agendą 2063. Pomimo opisanych powyżej wysiłków, najnowsza aktywność Unii Afrykańskiej w obszarze klimatu i środowiska wydaje się niewystarczająca – większość omawianych dokumentów pochodzi z okresu funkcjonowania Organizacji Jedności Afrykańskiej lub z okresu opracowywania Agendy 2063 (2013 r.). Od tego czasu tempo implementacji zmian

zmniejszyło się. Działania pozostają rozproszone, a mnogość instytucji może wprowadzać chaos administracyjny i osłabiać efektywność organizacji. Dodatkowym utrudnieniem pozostaje budżet Unii Afrykańskiej – ponad 200 razy mniejszy od budżetu Unii Europejskiej. Problematyczna jest też kwestia niestabilności niektórych państw członkowskich, która utrudnia skuteczną współpracę i wdrażanie planów ratowania środowiska naturalnego. Szansą dla organizacji jest współpraca międzynarodowa – między innymi z Unią Europejską czy Organizacją Narodów Zjednoczonych, która pozwoli na harmonizację działań, zwiększenie inwestycji i dalszą promocję proekologicznych wartości w regionie.

BIBLIOGRAFIA

Literatura źródłowa Publikacje książkowe

Agreement for the Establishment of the African Risk Capacity (ARC) Agency, 23.11.2012. Organization of African Unity, African convention on the conservation of nature and natural resources, 15.09.1968. Organization of African Unity, Bamako Convention on the Ban of the Import into Africa and the Control of Transboundary Movement and Management of Hazardous Wastes within Africa, 30.01.1991. Organization of African Unity, Convention for the Establishment of the African Centre for Fertilizer Development, 01.07.1985. Organization of African Unity, Phyto–sanitary convention for Africa, 13.09.1967.

Artykuły w czasopismach naukowych

Ekwealor C. T., Okeke–Uzodike N., The African Union Interventions in African Conflicts: Unity and Leadership Conundrum on Libya, “Journal of African Union Studies (JoAUS)”, 2016, t. 5, nr 1, s. 63–82. Ndiaye B., Od Organizacji Jedności Afrykańskiej do Unii Afrykańskiej, Olsztyn: Forum Politologiczne, t. 1, s. 91–100.

Źródła elektroniczne Publikacje elektroniczne

About Agriculture, Rural Development, Blue Economy, and Sustainable Environment (ARBE), https://au.int/en/directorates/about–agriculture–rural–development–blue–economy–and–sustainable–environment–arbe. African Union calls for an ambitious and successful GCF replenishment, https://www.greenclimate.fund/news/african–union–calls–for–an–ambitious–and–successful–gcf–replenishment. African Union, Draft Africa climate change strategy 2020 – 2030, https://archive.uneca.org/sites/default/files/uploadeddocuments/ACPC/2020/africa_climate_change_strategy_-_revised_draft_16.10.2020.pdf. African Union, Revised ClimDev‐Africa. Framework Programme Document 2012, http://www.climdev–africa.org/system/files/frameworkdoc/01_Revised_ClimDevAfrica_Framework_Program_Document_April2012.pdf. African Union, Sustainable Environment, https://au.int/en/directorates/sustainable–environment. Carbon dioxide emissions worldwide from 1965 to 2020, by region, https://www.statista.com/statistics/205966/world-carbon-dioxide-emissions-by-region/ (data dostępu: 04.09.2021). ClimDev-Africa Parts, https://www.climdev-africa.org/. Great Green Wall, https://www.greatgreenwall.org/.