Naturfag 1+2 Elevbok nyn (utdrag) by Cappelen Damm

frå CAPPELEN DAMM

Elevbok Heidi Antell Haugen Liv-Tone Nilsen

Nynorsk

Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskild avtale med Cappelen Damm AS er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov, eller gjennom avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.

NATURFAG 1+2 frå Cappelen Damm er laga til fagfornyinga i faget naturfag og er til bruk på barnetrinnet i grunnskulen.

Forfattarane har fått støtte frå Det faglitterære fond.

Hovudillustratør: Ingebjørg Faugstad Mæland / Sandnes Media AS Øvrige illustrasjonar: Johnny Dyrander

Graﬁsk design: Bøk Oslo AS

Omslagsdesign: Tank Design AS

Omslagsillustrasjon: Ingebjørg Faugstad Mæland / Sandnes Media AS Forlagsredaktør: Ane Ramm

Biletredaktør: Ane Ramm

Omsett til nynorsk av: Lene Christine Simonsen, Totaltekst AS

Repro: Narayana Press

Trykk og innbinding: Livonia Print SIA, Latvia

Fotograﬁ

Arve Danielsen Fjuken s. 31

Getty Images: ozgurdonmaz, morningarage, Maks Narodenko, julichka, Muhla1, Avalon_Studio, Azure-Dragon, kgfoto s. 6, domin_domin, LoveTheWind, LIgorko, Diana Taliun, Saddako, Magone, Floortje s. 7, violetkaipa, oah1611, Eivaisla, deepblue4you, Pineapple Studio, LIgorko, FrankvandenBergh s. 8, stacey_newman, fcafotodigital, Fascinadora, Marat Musabirov, Foto MacBook, kolesnikovserg, Floortje, Oliver Hoffmann s. 10, Grybanov s. 14, freemixer, kdshutterman s. 16, LSOphoto s. 17, Saklakova, MicroStockHub s. 18, yellowsarah s. 19, radenmas, Ljupco Smokovski, koya79, Lalocracio, joey333, GlobalP, Aleksander Kaczmarek, serkanmutan, Ljupco Smokovski s. 20, Boonchuay1970, Paul Schwarzl - unpict.com, Frans Rombout, Marat Musabirov, anna1311, Marat Musabirov, Natalia Zakharova s. 22, MAKSIMS_LIENE, ivanastar, Demianenko Nina, Nataliia Pyzhova, BOMBAERT Patrick, Thomas Lydell, Nik Merkulov s. 23, Victor Tondee, Floortje, serebryakova, anna1311, Alexander Raths s. 24 , Avalon_Studio s. 29, Fredrik Hagen, Prasith_To, Chris Price, Anders Vestin s. 32, LiliGraphie; s. 37, TOMAS RAGINA, Arina Bogachyova, Olga Guchek, Ringsi s. 38, Maria Pavlova s. 40, Konstantin Postumitenko, max-kegﬁre, Robert Daly s. 44, monkeybusinessimages, Kristen Prahl, OJO Images, Sergey Lavrentev, Johnny Greig, skynesher, pinstock, puhimec s. 45, Hanna_Alandi, wachira aekwiraphong, monkeybusinessimages, ERIK VERREPT, hanohiki, THITIKARN PAOTHONGTHAI, Andrei Kuzmik s. 46, _LeS, beerkoff, Evgenii_Bobrov s. 47, Rost-9D, RoBeDeRo s. 48, Ale-ks s. 52, 53, 54, AlasdairJames, Vasyl Helevachuk, HHelene, Henrik_L, GlobalP, Antagain s. 53, Goldﬁnch4ever s. 53, 57, Kaphoto s. 53, 54, Jrleyland s. 59,

Warren_Price s. 60, wabeno 62, masterzphotois s. 64, Grassetto, Nerthuz, StudioBarcelona, WendellandCarolyn, julichka, Andrei Kuzmik, Martin Holverda, hocus-focus s. 65, RonTech2000 s. 66, Animaﬂora, alexlmx, fongfong2, pidjoe, Hayati Kayhan s. 67, chengyuzheng, Szasz-Fabian Ilka Erika, kyoshino, Michael Burrell, subjug, Anastasiia Romashina, Photographer: Ognian Medarov, JohnGollop, Natalia Shabasheva, DNY59 s. 68, hedgehog94 s. 69, Andrey_Kuzmin, Chillim s. 71, D-Keine, jacoblund, deepblue4you, Howard Shooter, Evhen, NosUA, Hemera Technologies s. 74, 78, Stefan Petersohn, EJJohnsonPhotography, Rawpixel, anyamay, Manon Allard s. 74, A.J. Rich s. 76, Claudia Nass, frantic00, frantic00, Baranovskaya, Jeka33 1001nights, s. 78, Sergiy Troﬁmov (SergeyIT), s. 80, olaser, FatCamera, JazzIRT, ASHRAF ABDALLAH, Photographer: Erik Simonic, brebca, nazarethman, s. 81, Serdarbayraktar s. 80, Sasiistock, s. 84, Maria Sbytova, Paul Fleet s. 85, Maria Sbytova s. 86, Detry26 s. 87, Niclasbo s. 88, Alexandru Sava, RICCARDO MAYER s. 89, Dimitris M. Stephanides, s. 90, kozorog, titoOnz s. 96, SergeyAK, 3DSculptor

ISBN 978-82-02-60712-8

Utgåve 1 Opplag www.skolen.cdu.no

s. 97, Tatyana Tomsickova, 4kodiak, -Mosquito-, MUMEMORISE, LeManna, m-gucci s. 98, Guenter Albers s. 100, PongMoji, EasyBuy4u s. 102, SJOERD VAN DER WAL s. 103, MIAOYUN s. 105, Cris Huang 106, SB, NAMNING, Papichev Aleksandr, sololos s. 107, pferdebildagentur M. Schroeder; A. Henke; I. Löser GbR s. 110, Szajcz Anita, Rudmer Zwerver, taviphoto, Damian Kuzdak s. 111, Craig Dingle, edevansuk s. 112, Neil Burton, Gregory Johnston Photography s. 113, Jamie s. 114, rpbirdman, Michelle Holihan s. 115, Joop Snijder, Gregory Johnston Photography, Thomas D Mørkeberg s. 116, taviphoto, Photographer: Dmitry Deshevykh s. 117, serezniy s. 120, yaoinlove, frantic00 s. 121, AnaDiana, wibs24 s. 122, Imgorthand s. 124, Stevica Mrdja, BlackJack3D s. 128, Usis s. 129, PENCHAN, GeorgiosArt s. 130, Chris Futcher s. 131, baona, ﬁzkes s. 133, vistoff, 123ArtistImages s. 134, AndreyPopov s. 135, Zaikina s. 138, Jasmina007 s. 141, Evtstratenko Yuliya, Anneliese Gruenwald-Maerkl, Anneliese Gruenwald-Maerkl, BrianAJackson s. 142, SafIrin s. 144, Domnitskyi Yaroslav, LockieCurrie s. 145, Elena Shutova, SBKW7, dabjola, Antonel, 6, FrancisXT s. 146, oluolu3 s. 147, CHRIS STEIN s. 149, LordRunar s. 150, Morsa Images, lev dolgachov s. 156, StockPlanets, Maxim Larin, Nick Murrall s. 158, Richard Clark ]]L, Olexandr Kazinskiy s. 162, Chaosamran_ Studio s. 163, urﬁnguss, studiocasper s. 164, RobMattingley, serezniy s. 165, nopponpat s. 166, Symchych Maria, Deagreez, AndreyPopov, a s. 172, Vladimiroquai, ilkercelik s. 173, STEVE DEBENPORT, Delmas Lehman s. 174, anyamay, Lasha Kilasonia, Grafner, Henrik5000 s. 175, 182, Stepan_Bormotov, Baranovskaya, Alexsandr Mol, Debbie Ann Powell s. 175, baranozdemir, malerapaso, michal-rojek s. 176, SASCHA STEINBACH s. 178, clu, Ociacia, larn, Lasha Kilasonia, ilbusca, Grafner s. 179, 182, Selcuk Mumcu, skalapendra s. 181, RistoArnaudov, gemena communication, jittawit.21, s. 182 Høgskolen i innlandet ved Jon Arnemo s. 117 iStock by Getty Images: bazilfoto, Voren1 s. 7, pomarinus, PicturePartners, Nosyrevy, witoldkr1, paci77, malerapaso s. 9, bgfoto s. 36, rob_lan s. 52, proxyminder s. 54, Jacom Stephens, Henrik_L s. 56, orinoco-art s. 159 Kristin Eikanger/Norges KFUK-KFUM-speidere s. 92 Mills: s. 7 Nordic Life: Terje Rakke s. 31 NTB Scanpix: s. 32, Stig Tronvold, Bård Løken s. 36, Ove Bergersen, Løken, Bård s. 41, Fredrik Bjerknes s. 68, 71, 81, 163, Stian Lysberg Solum, Gisle Oddstad, Solstad s. 71, Tore Wuttudal s. 112, Fredrik Hagen, Bergersen, Ove s. 146, Johanna Geron s. 167, Magne Johansen, Jon Olav Nesvold s. 182 Samfoto: Steinar Myhr s. 30, Vêrvarsel frå Yr levert av Meteorologisk institutt og NRK s. 84, 86

Trinn 1 Trinn 2 1 Mat ..................................................... 4 2 Sansane dine .............................. 12 3 Årstidene ....................................... 26 4 Trea våre ........................................ 34 5 Frisk som ein ﬁsk .................... 42 VÅR 6 Dyra våre ....................................... 50 7 Sorter etter kjenneteikn ... 62 8 Naturfag og teknologi ........ 72 1 Du kan måle vêret .................. 82 2 Sjå opp! ........................................... 94 3 Lure dyr .......................................... 108 4 Vanlege sjukdommar ........... 118 5 Vaksinar ......................................... 126 VÅR 6 Det blomstrar ............................ 136 7 Miljøet vårt................................... 154 8 Spennande teknologi........... 170

4 NATURFAG 1+2 FRÅ CAPPELEN DAMM 1 Trinn 1

5KAPITTEL 1 MAT LÆR OM G kvar maten kjem frå G kvifor vi treng mat OMGREP plantar, frukt, grønsaker, bær Lytt til Den gode historia i den digitale ressursen Skolen frå Cappelen Damm eller les ho høgt frå lærarrettleiinga. Spør elevane: Kvifor treng vi mat?

Frukt og bær veks på tre og buskar. Grønsaker veks i jorda og over jorda. Både frukt og bær smakar godt og inneheld viktig næring for kroppen.

Teikn. Teikn ein raud ring rundt frukter og ein blå ring rundt grønsaker.

Forklar omgrepet «næring». Snakk om frukt og grønt som blir dyrka i nærmiljøet. Fokuser på kortreist mat. Ein variant av oppgåva kan vere «Kven skal ut?».

6 NATURFAG 1+2 FRÅ CAPPELEN DAMM

Kjøt kjem frå mange ulike dyr. Mjølk kjem frå kua. Egg kjem frå høna.

Teikn strek.

Veit du kva for eit dyr maten kjem frå? Set strek frå maten til rett dyr.

Snakk saman.

Veit du om andre fuglar vi kan ete, enn høne?

Gris Høne Høn Ku Fisk

7KAPITTEL 1 MAT© Cappelen Damm. All kopiering forbode.

Kua gir ossJaNei

8 NATURFAG 1+2 FRÅ CAPPELEN DAMM

Inni ﬁsken er det feitt som inneheld omega-3. Det er det sunnaste feittet som ﬁnst.

Set kryss. Set kryss ved ﬁskane du har sett eller ete.

Ei skive med makrell i tomat om dagen er det du treng av det sunne feittet.

Snakk om at det ﬁnst mykje usunt feitt, til dømes i potetgull, bollar og kjeks.

9KAPITTEL 1 MAT© Cappelen Damm. All kopiering forbode.

Ferskvassﬁsk X gjedde åbor aure Saltvassﬁsk X sei torsk makrell

Du treng mat og drikke for at du skal vekse og vere glad og frisk.

Teikn.

Set ring rundt mat og drikke kroppen treng.

Snakk saman.

Kva synest du er eit hyggjeleg måltid?

Snakk med sidemannen.

Kva et du?

Kvar er du?

Kven et du med?

Kva snakkar de om?

Skriv.

Kva er det beste du veit å ete?

Snakk om ﬁnt og grovt mjøl og at variert kosthald er bra. Faste måltid gir energi gjennom heile dagen.

10 NATURFAG 1+2 FRÅ CAPPELEN DAMM

VIS AT DU VEIT

G kva mat som kjem frå plantar og frå dyr

G kvifor vi treng mat og drikke

Skriv. Kvifor treng du mat og drikke?

Teikn. Teikn ei god matpakke med mat frå plantar og frå dyr. Ville du ha ete pizza toppa med frukt eller grønsaker? izza eller