230 Det industrielle gjennombruddet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Konsesjonsloven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Det store hamskiftet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 Bedre skoletilbud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Klassesamfunnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Arbeiderklassen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 Kvinnenes rettigheter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 Fra land til nasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 Nasjonalromantikken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Fornorskingspolitikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 Samene under press . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 Kvener og skogfinner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Jødeforbudet opphevet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Romani- og romfolket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 Demokratisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 Embetsmannsstaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 Forholdet mellom statsmaktene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Vern av Grunnloven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Motkulturene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Bøndene i flertall på Stortinget. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Kommunalt selvstyre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Politiske organisasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 Avisenes nye samfunnsrolle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Statsrådssak og vetostrid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Et politisk systemskifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 Utvidet stemmerett og nye partier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Splittelse i Venstre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Høyre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Arbeiderpartiet blir dannet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 Ut av unionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Ønsket om eget konsulatvesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Forhandlingsbrudd og unionsoppløsning . . . . . . . . . . . . . . 257 Krig eller forhandlinger? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Det nye monarkiet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Barnearbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KAPITTEL 10
Første verdenskrig
...........................
263
Årsakene til krigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 Skuddene i Sarajevo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 Opptrapping til storkrig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 Krigsplanlegging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Blodbadet på vestfronten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Nye våpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Kvinnerollen endres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 USA går inn i krigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 Norge under press . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 Østfronten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 Fredsavtalen i Brest-Litovsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 Våpenhvilen 11.11. klokken 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Versaillesfreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 Svalbard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Fra Det osmanske riket til Tyrkia . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 KAPITTEL 11
Mellomkrigstiden
............................
281
Den russiske revolusjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Årsakene til revolusjonene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Oktoberrevolusjonen: Kommunistene tar makten . . . . . . 283 Borgerkrig 1917–1922 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Fra krigskommunisme til NEP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Industrialisering og kollektivisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Moskvaprosessene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Børskrakket i 1929 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Roosevelt og New Deal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 Krisen når Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Fascismen i Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 Fascistisk imperialisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 Den katolske kirken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Det tredje riket. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Nasjonalsosialismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 Maktovertakelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 Propaganda og ensretting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 Jødene blir rettsløse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Innvandringen til Palestina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 En ny krig? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 Japansk militarisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 Den spanske borgerkrigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 Bruddet med Versailles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 Den tysk-sovjetiske ikkeangrepspakten . . . . . . . . . . . . . . . . 310 Vinterkrigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
7