Teliknaq 1.
wey Enkatekemk
ey Apiksiktuaqney Enkatekemk, L’nu’ji’jk Apiksiktuaqney Enkatekemk u’ji’jk ( tewijo’ltijik 18 mi’soqo 29) ksatmi’tis nmitu’tij elmi’knik wjit ewe’wmukl:
Teliknaj wen aqq Mawkwamk
ij, L’nui’simk
qq Mawkwamk
Koqoey pipanikesimk teli-wikasik apoqntmn tel-mawa’tumk pipanuijkaqn wjit koqoey
L’nu’ji’jk sespete’tmi’tij, nuta’tij aqq koqoey enqankwi’tij, aqq il-lukwasikek apoqntmi’tip Nutqo’ltijik aqq Nuji-ilumuek Mawio’mi. Nespiw ula wi’katikn, kisi-ewe’wasik wjit tel-lukutimk aqq apoqnmasuti teplutekemkewey-iktuk. L’nu’ji’jk
Apiksiktuaqney Enkatekemk siawi-lukwattaq apje’jkl wi’katiknn, ekinua’taqne’l aqq keknue’kl kwilutaqnn aqq wtapsutimkl wije’ti’tij ula lukwaqney kisi-panuijkatmi’tij
Ula newtipunqek kisi-pmiaq , etlewistu’timkik
L’nu’ji’jk aqq menaqaj iloqaptasik koqoey kis-mawa’tumk, aji-wli-nsutmek koqoey nutqo’ltijik menueke’tij tla’siktn aqq talamu’k apoqnmaqn nuta’tij kisa’ttunew koqoey ketu’tl-lukutijik Nemitu’titl wutanmual aqq nemia’tiji pilue’k L’nu’ji’jk ala’tu’tij melkiknaq tel-mawkwa’tij BIPOCe’l mawkwamkl kulaman mawo’ltimk aqq mawi-apoqnmatultitaq. Te’sɨk wesku’tasikɨp kisi-iloqaptmek, nemitumk L’nu’ji’jk ksatmi’tis nmitu’tij elmi’knik wlimimajultinew aqq wije’wmnew L’nuey telo’ltimk
11,125 ,125 te’sijik wiaqpultijik
7 mawaknutma’timkl ta’nwenik eymu’tijik
1 / / Koqoey wejiaq: Koqoey wejiaq:
3
Nutqo’ltijik Metisaq
Nutqo’ltijik Inuitk
Nutqo’ltijik Kan’takwejk
Nutqo’ltijik
Milakutmu’tijik
Kjikane’kati’l
Wikultijik amasek kisna mu tepow etenuk kjikan
L’nue’katik
Koqoey ketu’ tla’taqatijik
L’nu’ji’jk elmi’knik?
Pipanimkɨtɨpnik L’nu’ji’jk wi’tmnew koqoey maw-keknue’k ketu’ tla’taqatijik ; mawi-kaqi’sk telua’tijik:
74%
Menaqaj pemawsimk (ta’n telita’simk, telkwija’ltimk, mjijaqamijuey, aqq jajiko’qney)
““Kiseyasimk.
Sko’tmn ta’n wikimk wjit ni’n aqq nikmaq. Wikultimkl ta’n wenik kisi-alsuttaq elmi’knik. Jajike’k wskitqamu kulaman kikmanaq wljaqo’ltitaq.
-Inuit Nunangat kompu’tliktuk Mawaknutmamk wiaqpit
49%
mlkiknewa’tumk ta’n wetapeksimk aqq tel-nenmumk ta'n L'nu'k telo'lti'tij
48%
Weljesimk aqq jajikeyumk ta’n pasɨk teli-mili-ala’simk.
39%
Kiseyasimk
34%
Apoqntmumk wl-pmian aqq melkiknan wutanm
Pipanimkɨtɨpnik Nutqo’ltijik mawaknutma’timkl wjit ketu’ tla’taqati’tij elmi’knik Tett, Nutqo’ltijik wesku’tmi’tip ta’n ketu’tla’taqati’tij kaqi-kisa’tunew kina’masuti aqq espi-kina’masuti, aqq ta’n tli-aji-wla’taq wutanmual, we’jitunew kelu’k lukwaqn, aqq msnmnew westawik aqq tepawtukwemk wikultimk Teli-pkijiaq mawaknutma’timkl, nutqo’ltijik kaqi’sk ewi’tmi’tip menueke’tij westawik, jajikeyumk aqq menaqaj pemawsimk aqq nmianew wikmawaq aqq wutanmual nkutey tla’taqatinew.
Koqoey enqankwi’tij L’nu’ji’jk ta’n ketu’tla’taqati’tij?
Mawaknutmamkek, pipanimkɨtɨpnik Nutqo’ltijik koqoey enqnkwi’tij ta’n ketu’ tla’taqati’tij Na nutqo’ltijik ewi’tmi’tipn pikwelkl enqnuekl kutey jajiko’qn aqq weleyuti, mtmo’taqne’l aqq apoqnmasuti (kisna ta’n mu eyknukl), apoqnmaqn wejiaq wutanl aqq enqanawekl ki’s etekl kisna ika’tasikl, kutey ula ewi’tasikl aqq me’ elt pilue’l etekl:
““
Penoqite’taqn etek e’tasiw mtmo’taqne’l
Mu wela’sinuk telita’simk
Almesi-msnmumk ta’n wikimk aqq waqme’k sam’qwan
Almesi-msnmumk etli-nsɨpimkl wjit mijua’ji’jk
Almesi-msnmumk apoqnmaqn wjit lukwaqn
Almesi-msnmumk suliewey wkit telkina’masimk
Koqoey apoqnmaqn nuta’tij L’nu’ji’jk tepteskmnew ta’n ketu’tla’taqati’tij?
Pipanikesuti-iktuk, pipanimupnik L’nu’ji’jk wi’tmnew nankl koqoe’l ketmoqjenkwi’tijl lukwatmnew aqq kisa’tunew ta’n koqoey ketu’ tla’qtaqatijik Maw-kaqi’sk msɨt L’nu’ji’jk ew’tmi’tip:
68%Apoqnmakwi’tijik wikmawaq aqq witapuaq 68%
Tepite’lsimk
60% Etek suliewey wjit apoqnmaqn
Ala’lan kelu’sultijik wenik nikana’linew aqq ilumunew
59% Kisi-msnmumk apoqnmasuti aqq weli-wtapsutimkl 57%
Mawaknutmamkl, nutqo’ltijik eymu’tijik kjikane’kati’l wesku’tmi’tis tetuji nuta’ql westawik kisi-l’ta’mk kutey Wi’kmatultimk Etl-mawitamkl Wjit pikelkik L’nu’ji’jk Wi’kmatultimk Etl-mawitamkl keknue’kl teli-msnmumk wtapsutimk aqq toqa’ma’timk. Nutqo’ltijik amasek kisna mu tepow etenuk kjikan kisna L’nue’kati’l kaqi’sk wesku’tmi’tisnuta’q aji klu’kl mtmo’taqne’l aqq wtapsutimkl wutanmuaq, kutey westawikl aqq tepawtukwemk ta’n wikultimk aqq kisi-nasa’simk tel-nastaqa’simk mattaqte’kney aqq kompu’tl. Wjit eykik Nutqo’ltijik na’te’l, tel-nuta’q mtmo’taqne’l aqq apoqnmasuti mu pasɨk metua’tuk teli-msnmumk wtapsutimk nuta’titl tepteskmnew ta’n ketu’ tla’taqati’tij, apjiw metua’toq elt westawimk.
Wjit ni’n, ta’n tleyawi apje’jk wutanji’j
aqq mawi-wjuow etek kjikan nesiska’q ajiet sqana’qu’ji’j. Mu naqmasianuk teli-msnmumk lukwaqney apoqnmasuti mu eymu’n L’nue’katik aqq ewlamu’k tel-nastaqa’simk mattaqte’kney. Na, wlias wutanminaq etek kina’matnewey kisna ta’n tett etl-nastaqa’simk mattaqte’kney. -Naspip L’nue’katik Kompu’tl-iktuk Mawaknutmamk.
Talua’tijik L’nu’ji’jk wjit koqoey net mawk mawkwamkk.
Etlewistu’timkek eymu’tijik aqq pipanimujek pilue’k kompu’tl-iktuk, nutqo’ltijik pekaji wsku’tmitip tewɨtki’k aqq te’sɨk wiaqtek wesku’tmumk mawkwamk Pikwelkik nutqo’ltijik telua’tijik mawkwamk wttaqne’wasik tela’matultimk aqq wetapeksimk, tujiw pilue’k telo’tmi’tij mawkwamk wejiaq ta’n eymumk Wjit nutqo’ltijik wikultijik kjikane’kati’l, mawkwamk wejiaq kisa’matultimkl.
Nutqo’ltijik elt ewe’wmi’tisn klusuaqnn kutey westawimk, welotekemk, mawio’mi’l, mawi-apoqnmatimk, aqq wiaqpultimk ta’n tujiw wesku’tasik ta’n tel-nmitu’tij mawkwamk Wesku’tmi’tip tetuji keknue’k mawialsutmumk maqamikew, ta'n L'nu'k telo'lti'tij, L’nui’simk’l aqq sespete’ltultimk
L’nui’simk
Pipanimujek nutqo’ktijik ula koqoey wjit wutan, telimkntɨpnik wsku’tmnew wutanmua’ kisna kjikann ta’n tleyawulti’tij, wutan kisna kjikan wikultijik, kisna ta’n tekenn wela’sikl.
Ta’n tujiw pipanimuj wsku’tmnew koqoe’l mawiknaql wutanmuaq, nutqo’ltijik ta’n elukwatmi’tipn pipanikesuti’l weja’tut mese’k kinua’taqn wjit msɨt koqoey mawi-keknuite’tmi’tij wjit wutanmual.
Ula pkewe’ke’l etekl maw-kaqi’sk ewitasikl mawiknaql.
Mawiknaql etekl wutank kis-w’tmi’titl nutqo’ltijik.
Nikana’luejik aqq kisiku’k eymu’tijik
Telo’tmumk sespete’tasimk, apoqnmuksimk, tleyawimk aqq westawimk
Etekl kisi-tko’tmumkl tetpiaqewe’l, pestie’wa’ltimkl aqq wi’kupaltimkl
Etekl maqamikew aqq kina’masuti wejiaq maqamikek
(aliktuknimk, netuklimk, ketantekemk aqq me’ pilue’l koqoe’l)
L’nui’simk kelo’tmumk aqq siawa’sik
Wiaqa’lujik Nutqo’ltijik aqq iknmuj nikana’luenew
TA’PUEWEY WESKU’TASIK WISQAPTMUMK
Teo’ltimkewey, L’nui’simk aqq Jajiko’qn
Tali-apoqnmakwi’tij Ta’n L’nu’k telo’lti’tij L’nu’ji’jk?
Mawaknutmamkl, nutqo’ltijik telua’tijik ta’n L’nu’k telo’lti’tij wejiaq melkikno’ti, melkipukuimk, ta’n wenimk, mekite’lsuti aqq ta’n tleyawimk. Nutqo’ltijik wesku’tmi’tip tetuji keknue’kl ekina’masimk ta’n L’nu’k telo’lti’tij – kutey a’tukutimk, ketantekemk, aqq L’nui’simk- kulaman nenasiten. Aqq elt, nutqo’ltijik wesku’tipnik ta’n L’nu’k telo’lti’tij apoqnmakwi’tij nenmnew aqq kisi-alta’new ta’n pasɨk tami wskitqamu’k.
Mawaknutmamkl aqq Pipnanikesuti-iktuk,pikwelkik nutqo’ltijik wesku’tmi’tip telmawtaqne’wasik ta’n L’nu’k telo’lti’tij aqq mawkwamk, aqq elt telua’tijik mawkwamk na kejitme’k aqq wela’toq newte’jilitl kisna mawkwajik wleyutiemuew aqq wejiaq etek ta’n kis-tl mawita’mk kisi-kina’masimk ta’n L’nu’k telo’lti’tij
n L’nu’k telo’lti’tij pekwika’toq qoey keknuite’tm, ketlamsɨtm q ta’n tel-nmitu wskitqamu. ua’toq ta’n ni’n teli-ankami’si aqq teli-ankamk e’k wenik aqq we’tua’toql tela’matultie’k wenik q ta’n telqamiksi. Ta’n L’nu’k telo’lti’tij we’tua’toq tel-kutai, koqoey malqutm, teli’si, tela’lukwey, telewistu aqq sa’qewe’l telo’ltimkewe’l wije’wmann.
-Pipanikesuti kisa’toq
””
Mawa’tumk, Pipanikesuti kisa’tu’tij elt wesku’tmi’tip Ta’n L’nu’k telo’lti’tij aqq sa’qewe’l telo’ltimkewe’l wije’wmumkl tel-mawnajik wikmawaq aqq wutanmual. Newte’jimk, wenik pem-wije’wmi’tij ta’n L’nu’k telo’lti’tij telua’tijik ta’n wetapeksimk me’ki-apoqnmaj wjit tel-milamu’k meknk tla’teken, we’kaw ta’n ketu’ tl-lukwej aqq koqoey malqutk, ta’n wikit, tel-mila’matultimk, aqq menaqaj pemawsimk
““Ta’n
L’nu’k telo’lti’tij kesi-we’tua’toq ta’n teleyi.
Weja’tekemk teli-amiltekemk, telo’ltimkewe’l, mijipjewey, ta’n tela’matultie’k wenik. Tluenes, ta’n L’nu’k telo’lti’tij wela’toq ta’n teleyi.
-Pipanikesuti kisa’toq
Tali-wiaqa’lsultijik L’nu’ji’jk Ta’n L’nu’k telo’lti’tij?
”
Pipanikesuti-iktuk, nutqo’ltijik telua’tijik kesi-tlo’tmi’tij wiaqpultijik ta’n telio’ltimk ta’n tujiw eymu’t wutanmuaq. Nankl tel-lukutimkl ewikasikl pkewe’ke’l, kisi-piluamkutetal, na nankl tela’tekemkl tlo’tmi’titl nutqo’ltijik apqonmakwi’titl wiaqpultinew ta’n L’nu’k telo’lti’tij Api’s, Nutqo’ltijik Inuitk e wiaqa’tu’tipn, ketapekiemk, amalkamk aqq/kisna pepkijete’kemk nankl mawi-espite’tmi’titl aqq netuklimk wiaqtek ne’siskl mawi-espite’tmi’titl
Nankl mawi-espite’tasikl wjit tel- wiaqa’lsimk ta’n telo’ltimk:
Eymu’timk wutanmual
Kisi-l’ta’new Kisiku’k aqq Telo’timkewey apoqnmaqn
Ekina’masimk aqq teko’tmumk kina’masuti 53% Netuklimk, we’kaw ketantaqatimk, ekwitamtimk, loqte’knikemk aqq mena’taqumk sqaliaqnn aqq mpisunn
Teko’tmumkl tetpiaqewe’l
LNU’JI’JK
Eymu’timk wutanmual
Kisi- l’ta’new Kisiku’k aqq Telo’timkewey apoqnmaqn
Ekina’masimk aqq teko’tmumk kina’masuti
NUTQO'LTIJIK INUITK
Eymu’timk wutanmual
Kisi- l’ta’new Kisiku’k aqq Telo’timkewey apoqnmaqn
Netuklimk, we’kaw ketantaqatimk, ekwitamtimk, loqte’knikemk aqq mena’taqumk sqaliaqnn aqq mpisun
NUTQO’LTIJIK METISAQ
Ekina’masimk aqq teko’tmumk kina’masuti
Eymu’timk wutanmual
Kisi- l’ta’new Kisiku’k aqq Telo’timkewey apoqnmaqn
Koqoey telo’tmi’tij L’nu’ji’jk ejiklkuek ta’n telo’ltimk aqq koqoey enqankwi’tij tel-wiaqa’lsimk.
Msɨt Pipanikesuti wiaqpultijik telua’tijik mu kejitumnt ta’n tmk tlia’teketen/wen lietesk mawi-mtue’k enq’nawemkLnu'ji’jk a’sikmi’tij ta’n tujiw ketu’ wiaqa’lsulti’tij ta’n te’lo’ltimk. Nankl mawi-kaqi’sk ewi’tasikl enqanawekl wjit msɨt nutqo’ltijik kisa’tu’tij pipanikesuti na:
80% Mu kejitumnt ta’n tmk tlia’teketen/wen lietesk
70% Mu tepianuk kina’matnewey
54%
Enqanawek mu sulieweymik wen aqq ksɨka’tuek pemawsimk.
70%
Alme’si-tetaputestumk, malaqmj kisna awsame’lk ki’s elukwatk.
62% Ankita’suaqney jajiko’qn
Mawaknutmamkl, L’nu’ji’jk wesku’tmi’tip telo’tmitij mu wiaqpultikɨpnik L’nue’l telo’ltimkewe’l wejkwikuti’tijek mɨta (aqq me’ piluey koqoey kisi-wi’tasis) penoqo’taqn wejiaq Etlqatmumkl Kina’matnewo’kuo’ml wjit L’nu’k, Apijo’tekemkek L’nuji’jk 1960’sek, etl-kina’masimk Aklasie’we’l Kina’matnewo’kuo’ml ekina’muekl tepkisite’tekemk aqq ajkno’qn wejita’mk Kaqi’sk, ejiklkuek ta’n telo’ltimk nutqo’ltijik wesku’tmi’tip kitk pipanikesuti-iktuk aqq mawaknutmamkl wejiaq netakite’lsimk mita telo’tmumk mu tepiaq nenmu’n kisna mu tepite’lsiwun wiaqpin
““
Mijua’ji’juianek, mu telo’tmuap tleyawin kitk Kantakwejuey aqq L’nuey telo’ltimk,
na’sɨk pemikweyanek kina’matnewo’kuo’m aqq nikmaq apoqnmuipnik pqoji tlo’tm wiaqpi L’nuey. Me’ nike’ jijuaqa telo’tm mu tepi-L’nuiw kisna tepi-Kantakwejewin, katu poqji-nenaqek pilue’k wutanmk ekina’muikɨp mu newtukwa’lukwew na telita’si aqq mu mu nuta’nuk na tlita’sin. Iknmakweyap ala’tun tetuji-klu’k l’nuey apoqnmaqn ne’kaw pemikina’masianek Kinamatnewo’kuo’mk aqq Espi-kinamatnewo’kuo’mk. Aqq elt ta’n Teli-l’nui aqq Teli-kantakwejewi apoqnmuik kekina’masi aqq ta’n ketu’ tl-lukwey, ajipjutm kisi-jikla’tun ta’n telimoqe’jua’tasik ankita’suaqney jajiko’qn wutanminaq.
””
-Pipanikesuti kisa’toq
Keknue’k, ula telo’tmumk mu wiaqpimɨt, netakite’lsimk aqq telo’tmumk newtukwa’lukwemk kaqi’sk ewitmi’tij a’qatakutmu’tijik L’nu’ji’jk, aqq ta’nik mu wejikuti’k wutanmual Pikwelkik nutqo’ltijik ewi’tmi’tip ta’n telamu’k wa’qi we’tua’toq ta’n wetapeksimk wutanmuew. Apjiw, nutqo’ltijik telua’tijik weji-apaji-wiaqa’lsin L’nuey telo’ltimk metue’k katu wela’toq teleyimk aqq telite’lsimk.
Koqoey L’nu’ji’jk enqankwi’tij
ekina’masulti’tij L’nui’simk?
Ki’s kisitluemk, pikwelkik L’nu’ji’jk telua’tijik nenmi’tij kisna pem-kina’masultijik kisna ketu kina’masit L'nui'simk Katu wjit 16% L’nu’ji’jk, mu etenuk ta’n tl-kina’masultitaq, tlia’j ktu’ kina’masulti’tij Eykik mawo’ltijik nutqo’ltijik tlua’titaq mu etenuk ta’n tl-kina’masultitaq L’nui’simk, wekaw Nutqo’ltijik Milakutmu’tijik, Pilui-wsua’lsultijik, Etuite’lsultite’wk, Nutqo’ltijik wikultijik Mi’kma’ki kisna Oqwatnuk (katu mu Nunavut)
L’nuakutk aqq Metisewakutk 23% Kantakwejewakutk aqq L’nuakutk 27%
Inuitji’jk 16% % mu etenuk tl-kina’masultitaq L’nui’simk, ewe’wmumk ta’n telakutk:
18% L’nu’ji’jk
Nutqo’ltijik Metisaq 7%
Wesku’tasikek keknue’kl enqanawekl tel-kina’masimk L’nui’simk nutqo’ltijik ewitmi’tipn Mu tetaputesknuk kina’masin tela’tek elukwemk, pemkina’masimk kina’matnewo’kuo’mk, mu tepie’k nata’l’nui’sultijik, suliewey enqanawek (Mu suliewey etenuk ika’tasiktn ekina’muemkl kisna wen iknmuksin na’kwekl etlukwemk naji-kina’masin), amujpa etlkina’masimk espi-kina’matnewo’kuo’m, metue’k tel-la’timk, mu kisi-liewun etlkina’masimk aqq ekina’muemkl, mu tepianukl westawikl kis-la’titen.
““Mu tepie’k nata’l’nui’sultijik (tepow eym)
… a nukl ekin wsm nike pem uemk. Pkija ewey ’toq
””
Pipanimkɨtɨpnik nutqo’ltijiketlite’tmnew pemi-aji-wtaqaniaq wsitqamu we’tua’tun wleyuti, aqq ketloqo tliaq, koqoey maw-we’tua’luek Eykik nutqo’ltijik telua’tijik mu wetua’lukwi’yik kisna mu kejituk, pilue’k telua’tijik pemi-aji-wtaqaniaq wsitqamu we’tua’lukwitij aqq we’tua’toql wuatanmual Tett, nutqo’ltijik wesku’tmi’tip sespeta’suti wjit pemi-aji-wtaqaniaq wsitqamu, wenmajo’qn, kispnmemk aqq sespete’taqn wjit wejkwi’ta’jik elmi’knik aqq ko’kmanaq waisisk. Eykik elt telua’tijik pemi-aji-wtaqaniaq wsitqamu aji-mtua’toql ksukwaqnn (kutey wejjlamimk). Wjit pikwelkik L’nu’ji’jk, L’nuey mijipjewey keknue’k wjit wleyuti, aqq pemi-aji-wtaqaniaq wsitqamu we’tua’toq teli-msnmumk ula mijipjewey.
““ E’e,
ni’n Inuit tleyawi Nunavut,
wejkwikwey, nemitu kesi-pilua’sik wsitqamuey.
Sespete’lmkik nutqo’ltijik wejwita’jik ma’ kis-tla’taqati’k koqoey ni’n tela’tekey wejkwikwey maqamikek. Wetnu’kwalsi pejilita’sin, katu ajkna’toq wleyutim.
-Pipanikesuti Kisa’toq
Koqoey apoqnmaqn etek wjit L’nu’ji’jk ketu’ maliaptmi’tij wleyutimuew?
L’nuey telo’ltimk, L’nui’simk aqq wleyuti mawtekl wjit pikwelkik L’nu’ji’jk. Mawaknutmamkl, nutqo’ltijik telua’tijik pikwelkl etl-lukutimkl mu keknuite’tmi’tikl kisna apoqntmi’tikl tela’taqatimkl L’nuey telo’ltimk wjit wleyuti. Newte’jit wiaqpip wesku’tkɨp ta’n tetuji welkija’luek etl-lukwemk ika’toql na’kwekl pemipkwatekemk wjit tela’taqatimkl wjit L’nuey telo’ltimk, aqq suliewey etek wjit wleyuti ta’n kisi-ewe’wmumk apankɨtmn koqoey ewe’wasik wjit tela’taqatimkl wjit L’nuey telo’ltimk aqq ta’n teli-ksika’tuek kina’masuti Aqq elt Mawaknutmamkl, nutqo’ltijik telua’tijik ta’n tetuji-nuta’q koqqwajamu’k L’nuey telo’ltimk wjit Wleyutie’l wtapsutimk, pikwelkik nutqo’ltijik telua’tijik mu tepianuk apoqnmasuti etek kisna penoqo’tekek
““Weji-apaji-kina’masimk, jipaqa’luek
nemitumk te’sɨk entu’k. Mu kejitumɨt I’tla’taqatimkɨs mɨta kaqia’tijik ta’n wenik kejitu’tip. Wela’si nemi’k pilue’k weji-apaji-kina’masultijik. Mu tela’tekewun wjit pasɨk ki’k, tela’teken wjit wejkwita’jik elmi’knik, kulaman ma’ entu’tik aqq wejikutitaq L’nuey telo’ltimk.
-Victoria Mawaknutmamk Kisa’toq
””
Pipanikesuti-iktuk, ta’n telnuta’qetl-mawita’mkl ta’n apoqntɨtew ekina’masimk L’nuey telo’ltimk wesku’tasikɨp api’s kinua’taqn wjit wenik wiaqpultijik pipanikesuti Pipanimujek nutqo’ltijik wsko’tmnew ta’n kis-tl-mawita’mk wutanmuaq kisna ta’n nike’ wikultijik apoqntm ekina’masimk L’nuey telo’ltimk, 35% telua’tijik mu ala’tu’tik koqoey, tujiw 65% telua’tijik amuj ala’tu’tij. Iloqaptmumk ula telua’tijik wejiaql istua’mukl kinua’taqnn wjit wenik wiaqpultijik pipanikesuti, nemitumk eykik nutqo’ltijik mu ala’tu’tik kis-tl-mawita’mkl ta’n apoqntɨtew ekina’masimk L’nuey telo’ltimk. Ula wutanl aji-kaqi’sk telua’tijik mu ala’tu’tik etl-mawita’mkl ta’n apoqntɨtew ekina’masimk L’nuey telo’ltimk
nutqo’ltijik wikultijik New Brunswick
Inuitji’jk
nutqo’ltijik British Columbia 39% teli-ksualsultijik kutey e’pitjik
Nutqo’ltijik Kantakwejewakutk aqq L’nuakutk 37%
nutqo’ltijik wikultijik the Northwest Territories (tapusijik kisa’tu’tij pipanikesuti)
nutqo’ltijik Metisaq
nutqo’ltijik No’pa SKo’sia
Nutqo’ltijik amasek kisna mu tepow etenuk kjikan wikulti’tij
SI’STEWEY WESKU’TASIK WISQAPTMUMK
Kina’matnewey aqq Wel-lukwemk
Koqoey etlite’tmi’tij ekina’masimkewey L’nu’ji’jk
Wjit pikwelkik L’nu’ji’jk, ekina’masimkewey atki’k jel mu mesnmumk sapa’simkewey wi’katikn wejiaq Kina’matnewo’kuo’mk Msɨt L’nu’ji’jk kisa’tu’tij pipanikesuti pipanimuj koqoey net kina’matnewey, maw-kaqi’sk telua’tijik
Weji-kina’masimk koqoey wejiemk
Wejikina’masimk aknutmaqnn
Mesnmumk sapa’simkewey wi’katikn wejiaq Kina’matnewo’kuo’mk
Weji-kina’masimk wsitqamu jiko’tmumk aqq wetnu’kwalsimk
Weji-kina’masimk teko’tmumk tetpiaqewe’l
““Wjit ni’n, kina’masuti wiaqtek
ekina’masi L’nuey telo’ltimk aqq ekina’maqik wejkwikutijik.
-Pipanikesuti Kisa’toq
Aqq pipanimupnik nutqo’ltijik pipanikesuti-iktuk ta’n ketu’ tl-lukuti’tij wejkwipunqekl. Pikwelkik (93%) telua’tijik ketu’ ewe’wmi’tij wkina’masutiewmuew wla’tunew aqq mlkiknewa’tunew wutanmual. Keknue’k, 70% L’nu’ji’jk pipanimujek telua’tijik ejikluksultitaq wutanmual naji-lukutinew, aqq 57% naji-kina’masultinew. Keknue’k witasin, wjit eykik nutqo’ltijik mu meknmi’tik ejikluksultinew amujpa tela’tekemk naji-kina’masultimk kisna elukutimk. Pikwelkik nutqo’ltijik
telua’tijik ketu’ wjimsnk espi-kina’matnewey, aqq 39% telua’tijik wejkwipunqekl wji-msntaq Wtui’katiknual Sapa’simk Lukwaqnn Ekina’masimk, 48% telua’tijik wji-msntaq Wtui’katiknual
Sapa’simk Espi-kina’matnewo’kuo’m, 67% telua’tijik anku’kina’masultitaq Espi-kina’matnewo’kuo’m naji-espitek wi’katikn ktantunew, aqq 53% telua’tijik wji-msntaq Wtui’katiknual
Sapa’simk Malpale’wituey Espi-kina’matnewo’kuo’mk
L’nu’ji’jk telua’tijik wejikina’masimk koqoey wejiemk, tujiw 63% telua’tijik kina’matnewey na sapa’simkewey wi’katikn wejiaq Kina’matnewo’kuo’mk.
Koqoey enqankwi’tij
L’nu’ji’j telkina’masulti’tij?
Wesku’tmi’tijek enqanawekl ekina’masimk aqq elukwemk, mu tepnmaq suliewey aqq teli-ksɨka’tuek pemawsimk ewi’tasikl. Eykik nutqo’ltijik wesku’tmi’tip mu etenuk suliewey tepu’ksimk pemkina’masimkwjit mu piskuiwikasik nutqo’ltijik, aqq ta’n teli-we’tua’lukwi’tij mu mesnmi’tik suliewey tepu’ksimk pem-kina’masimktel-kina’masulti’tij. Ta’nik mesnmi’tij suliewey tepu’ksimk pemkina’masimkwejiaq L’nu Saqamaw aqq Wunaqapemk wesku’tmi’tip mu tepianuk kisna metue’k telimsnmumk mɨta kisutasikl amujpa wije’wmumkl kutey amujpa puktaqi kina’masimk, aqq eykik ewi’tmi’tip metue’k weji-pkwatumk apankituewey wjit tel-kekina’masimk Wjit eykik Metisaq pemkina’masultijik, enqanawek mu newte’ teltenukl teli-tpi’ketumk suliewey tepu’ksimk pem-kina’masimk Metise’l Kaplno’lk Wesku’tasikek enqanawekl wjit apoqnmasutiey suliewey, kaqi’sk ewi’tasik teliksɨka’tuek pemawsimk Pikwelkik nutqo’ltijik wesku’tmi’tip amujpa elukutijik ke’sk pemkina’masulti’tij kulaman kise’tew, toqo metua’toq tel-kina’masimk aqq we’tua’toq wleyuti
““
Weli-iknmakweyap mesnm tepu’ksimk suliewey
pem-kina’masimk wejiaq L’nu Saqamaw aqq Wunaqapemk wjit telkina’masi, katu elt entuekɨp na suliewey tepu’ksimk pem-kina’masimk Amujpa elukweyap pemkina’masianek, metue’kip wjit ankitasuaqney wleyuti aqq jajiko’qnm L’pa mu kisi-almittukew kisna tu’en naji-tkweywan nitapk aqq ajkna’toqɨp tetujamkw’tekey kina’matnewey-iktuk.
-Mi’kma’kik tleyawit Mawaknutmamk Kisa’toq
““
Metue’k
weji kaqi-lukwatmumk ula koqoey. Ne’wt nesiskekipuna’n kaqiaq suliewey tepu’ksimk pem-kina’masimk.
-L’nue’katik tleyawit Pipanikesuti Kisa’toq
””
””
Pikwelkl me’ enqanawekl ewi’tasikɨpnn Mawaknutmamk, kutey naqtmn ta’n tleyawin naji-kina’masin (wjit kina’matnewey kisna espi-kina’matnewey, a’sɨkmn tepisite’taqn aqq weskiji-wla’muksimk kina’matnewo’kuo’mk, mu tepianukl etekl etli-nsɨpimkl wjit mijua’ji’jk, aqq alme’si msnmumk wi’katikn wetnu’kwalsimk kisi-piskwa’nespi-kina’matnewo’kuom Eykik nutqo’ltijik ewi’tmi’tip mu tepianuk wtapsutimkl wjit L’nu’ji’jk pem-kina’masultijik, aqq ta’n tetuji-mtue’k we’jitumk wtapsutimk etek
Koqoey apoqnmaqn L’nu’ji’jk nuta’tij sapa’sin kina’matnewey
Wije’wmumk kisi-wsku’tasiklmaw-wikasik ke’kwe’k, nutqo’ltijik telua’tijik nankl mawi-keknuite’tasikl apoqnmaqn nuta’q tel-sapa’timk kina’matnewey na:
91%
52%
50%
Suliewey tepu’ksimk pem-kina’masimk (kutey, pkwatumk apankituewey wjit telkekina’masimk, teli-ksɨka’tuek pemawsimk, suliewey tepu’ksimk pem-kina’masimk kisna pkesikn mu nuta’nuk apankɨtmn tel-kina’masin)
43% L’nu’k nikana’tu’tij koqoey ekina’muemk 52%
Westawik aqq apoqnmaqn etek etl-kina’masimk
Mawa’mamk, telita’suaqney kisna telo’timkewey apoqnmaqn etek ta’n etl-kina’masin
etek tepow poqtamu’luemk
Pikwelkik kwilutmi’tip aji-wlpmiaq aqq aji-nqamasiaq teli-msnmumk suliewey wjit apoqnmaqn kutey mu metu’tenuk teli-iknmuksimk suliewey apoqnmulin pem-kina’masin. Pikwelkik nutqo’ltijik elt kwilutmi’tip ajelk apoqnmaqn kwilmumk aqq wejimsnmumk iknmuetumk kisna ketanumk suliewey apoqnmulin pem-kina’masin aqq – aqq we’kaw tel-piskwa’timkl kina’matnewe’l- aqq ika’tasin ajelk apoqnmasuti espi-kina’matnewo’kuo’ml. Eykik suliewey tepu’ksimk pem-kina’masimk wejiaq L’nu Saqamaw aqq Wunaqapemk, ula apoqnmasuti keknue’k wjit tel-sapa’simk kina’matnewey aqq ekinua’tekek tetuji nuta’q tepiaq suliewey tepu’ksinew msɨt L’nu’k etl-kina’masultijik espi-kina’matnewo’kuo’ml
Pikwelkik elt wesku’tmi’tip tetuji nuta’q keknuite’tasiktn kina’matnewo’kuo’mk koqoey wejita’mk aqq L’nuikjijitaqn, aqq elt kwilutmi’tij espi-kina’matnewo’kuo’ml aji-koqqwaja’tasiktn wjit L’nu’k etlkina’masultijik. Eykik nutqo’ltijik elt wesku’tmi’tip me telo’ltimkewey aqq wleyutiey apoqnmaqnn ika’tasiktn kina’matnewo’kuo’ml kulaman ketlewe’tew L’nu’ji’jk sapa’tunew kina’masuti na’te’l.
Koqoey L’nu’ji’jk etlite’tmi’tij wela’tekemk kina’matnewey-iktukaqq lukwaqn-iktuk.
Suel msɨt nutqo’ltijik kisa’tu’tij pipanikesuti, pipanimujek meknmnew koqoey etlite’tmi’tij wela’tekemk kina’matnewey-iktuk aqq lukwaqn-iktuk, maw-kaqi’sk ula nankl telapukuekl mekenmi’tipn:
apoqntmumkk aqq weji-wla’luj L’nu’k
52%
Nikana’lan nikmaq aqq/kisna wutanm
Weji-wla’matultimkik kikmaq, kunaqapemk aqq wutann
Mawaknutmamkl, nutqo’ltijik kaqi’sk ewi’tmi’tip ksatmi’tis ta’n tel-lukuti’tij aqq tel-kina’masulti’tij wutanmual wla’lukunew. Eykik telua’tijik ajipjutmi’tij kisi-iknmuanew koqoey kisikina’masulti’tij aqq natawa’qa’tu’tij pilue’k L’nu’ji’jk aqq wenik wutanmuaq Eykik telua’tijik ta’n ketu’ tla’taqatijik na pilua’tunew 9 mi’soqo 5 elukutimk aqq pilu’kaqniktn etl-lukutimkl
App wesku’tasikɨp l’nu’ji’jk kaqi’sk telo’tmi’tij wela’tekemk kina’matnewey-iktuk aqq lukwaqn-iktuk wettaqne’wasik tetapue’kl lukwaqn aqq pemawsimk aqq kisi-tko’tmumkl telo’ltimkewe’l ke’sk aq ma’ sespeta’siwun opla’lsin lukwaqn-iktuk kisna kina’matnewo’kuo’mk.
Wel-pukuin kisi-apoqnmuan kikmaq aqq wutanm
Ajite’tmumk mawapesimk wela’tekemk jel mu newtite’lsimk
““ Wela’tekemk etl-kina’masimk wiaqa’luek aqq weltesinumk
wjit wenik mawi-we’tua’lukwi’tij teleyuj wejiaq Eleke’witewey Alsutekemk penoqite’taqn aqq istuo’taqn, api’s mu wiaqa’luksi’k ejelo’ltijik ta’n ki’s tetuji-pikwelkl enqanawekl ala’tu’titl kisi-l’ta’new ta’n pasɨk tami.
-Inuit Nunangat Kompu’tl-iktuk Mawaknutmamk wiaqpit
““
Etek “ketlewo’qn” teluemk Ketlewo’qn aqq Apiksiktuaqn katu wenik awanta’suatmi’tij.
Wenik mu nenmi’tik ketlewo’qn mɨta mu kejitu’tik kisna mna’q ekina’muksi’k. Pelaptmumk ketlewo’qn aqq ankmteskmumk apiksiktuaqn, kutey esata’sinek. Apiksiktuaqn, tel-nmitu kutey keta’matultimkl kisa’tu’titl wutanl, eleke’wa’ki’l aqq kaplno’lk.
Mu welo’tekew ta’n tujiw pilue’k wenik ejiklapukuet ketlewo’qnkisna telta’si ma’ wlsɨtui’k wsku’tman ketlewo’qn.
Kejitu’tij mu wel-nenmi’tik aqq kwetayakwi’tij te’sɨk mu nenmi’tik.
-Whitehorse tleyawit mawaknutmamk wiaqpit
App ta’n L’nuji’jk telua’tijik mawaknutmamkl wjit apiksiktuaqn, aqq koqoey tela’taqatimk telo’tmi’tij kutey apiksiktuaqn ula etek:
Pemiaq, mu menapaqta’sinukl pemlukwatmumkl
Keknuite’tasik aknutmaqn
Naqtmumkl napuite’taqnn aqq mu telianukl
Wetnu’kwalsimk kina’masin aknutmaqn wjit L’nu’k
Keta’matultimk kisa’tu’tij wutanl, eleke’wa’ki’l aqq kaplno’lk
Kis-wije’wmumk ta’n telo’ltimk aqq L’nui’simk
Telo’tmumk westawik
Me’ ajelk aqq pasɨk keknuite’tasikl kmitkinal
Keknue’k apiksiktuaqn wjit L’nu’ji’jk?
Pipanimujek, 85% L’nu’ji’jk telua’tijik apiksiktuaqn keknue’k wjit nekmewk Pasɨk 2% L’nu’ji’jk telua’tijik moqo, aqq 8% mu kejitu’tik aqq 5% mu ketu’ tlua’ti’k koqoey Nutqo’ltijik Mawaknutmamkl nkutey telua’tijik, wjit nekmewk, apiksiktuaqn keknue’k nepisimk kis-tliaq wejkwa’taqnik aqq wjit ketlewa’tumk L’nu’k tliksua’laten newte’ nkutey pilue’k wenik. Ke’sk wesku’tasikek tetuji keknue’k apiksiktuaqn eykik nutqo’ltijik mektmi’tip elam kis tla’siktn
mu talua’ti’k 5%
““ (Apiksiktua’qn) keknuite’tm katu etuk tla’sitew? ””
Etek ta’n kis-tla’tekemk katu ta’sɨk apoqnmasuti msntesk ta’n tujiw me’ pikwelk penoqite’taqn etek?
-Whitehorse tleyawit mawaknutmamk wiaqpit
Katu, eykik nutqo’ltijik telua’tijik mu keknuite’tmi’tik kisna apiksiktuaqn mu tetuji keknuite’tmi’tik Wjit eykik L’nu’ji’jk, aji-keknue’k teli-nepitmumk wutanmual. Wjit ktɨkik, metue’k kisi-tla’sin apiksiktuaqn mɨta pikwelkl L’nue’kati’l mu wesko’tmi’tik koqoey nuta’q wjit mimajuaqn kutey waqme’k sam’qwan aqq westawikl wenji’kuo’ml, telua’tijik nuta’q ula tla’siktn ke’sk mu kisa’sinuk koqoey.
““ ””
Tal-kisi-apiksiktatultiten ta’n tujiw ula koqoey mu etenuk wjit kikmanaq?
-Whitehorse tleyawit mawaknutmamk wiaqpit
Tal-nmittu’tij L’nu’ji’jk apiksiktuaqn wjit elmi’knik?
Pipanimupnik L’nu’ji’jk tatuji wije’wasik apiksiktuaqn tami se’k L’nu’ji’jk maw-kaqi’sk telua’tijik Kanataewe’l L’nue’l mtmo’taqne’l natamiaw 76% wije’wmi’tij apiksiktuaqn Pemukwekl 69% L’nue’l kaplno’l Nutqo’ltijik pipanimujek tatuji wije’wmi’tij apiksiktuaqn kaplno’lk aqq mtmotaqne’l, 24% telua’tijik Kanataewey Kaplno’l wije’wk, 26% telua’tijik saqmawewa’ki’l aqq oqwatnukewe’l kaplno’lk wije’wmi’tij, aqq 27% kjikankewe’l kaplno’lk wije’wmi’tij. L’nu’ji’jk telte’tmi’tij ula mtmo’taqne’l mu tetuji wije’wmi’tik apiksiktuaqn.
Tatuji keknue’kl Mawkwamk aqq Wikɨtimk?
L’nu’ji’jk ksatmi’tis nmitu’tij me’ mawkwamkl wutanmuaq. Pipanimujek etuk mawkwamk pilue’l ewle’jkl wutann keknue’k, suel msɨt (73%) telua’tijik e’e, toqo 2% telua’tijik moqo, 19% mu kejitu’tik, aqq 6% mu ketu’ tlua’ti’k koqoey Ankaptasikek pasɨk Nutqo’ltijik Kantakwejewakutk aqq L’nuakutk ta’n telua’ti’tij, 83 3% telua’tijik mawkwamk keknue’k, toqo 16 7% mu kejitu’tik Katu ta’n tujiw L’nu’ji’jk pipanimujek tal-kaqi’sk wutanmuew toqita’tijik pilue’ ewle’jkl wutann 19% telua’tijik kaqi’sk, 41% telua’tijik jijuaqa, 20% telua’tijik awisiw, 4% telua’tijik mna’q, aqq 16% telua’tijik “mu kis-tluek ”
Keknuite’tmn mawkwamkik pilue’l ewle’jkl wutann?
muketu’talua’ti’k 6%
16%
Nutqo’ltijik kaqi’sk telua’tijik keknue’k mawkwamkik petqatmu’tite’wk mɨta weljewiaq kisi-ewe’wmi’tij teli-alsusulti’tij l’tunew kis-tl-mawita’mkl wjit L’nu’ji’jk kulaman kisinikana’luetaq aqq nututaq, aqq mɨta pikwelkik mawkwa’tij aqq apoqnmatulti’tij aji-nqamasiaq pilua’sin koqoey Pikwelkik nutqo’ltijik ewi’tmi’tip koqoey kisi-opla’sis wikɨtimk, api’s ta’n tujiw pasɨk tela’tekemk nmu’ksin kisna wskittuk teleyimk toqo mu telita’simɨt.
““
Ni’n L’nui, mu awsamikeknuite’tmu mawkwamkik petqatmu’tite’wk
mɨta kaqi’sk nemi’kik petqatmu’tite’wk tetuji-newtite’lsultijik etlewistu’timk kisna ejiklkua’tijik L’nu’k. Mawkwamkik petqatmu’tite’wk keknue’k wjit ni’n ta’n tujiw wiaqa’la’tij L’nu’k etlewistu’timk kisna tela’taqatijik koqoey apoqnmuanew teli-pwatekemk kisna apkwa’tu’tij teli-alsusulti’tij.
-Pipanikesuti wiaqpit
4% Tal-kaqi’sk nike’ welteskatultijik wutanm aqq pilue’l ewle’jkl wutann ?
””
L’nu’ji’jk Kiskaja’tu’tij Wela’sik, Wiaqpultimk Elmi’knikewey
Nutqo’ltijik aknutmi’tip milttaqne’wasik aqq istuamu’k tel-nsɨtmumk alsumsimk, wiaqpultimk, telo’ltimk, mawo’ltimk, apiksiktatimk aqq mawkwamk, aqq ula wi’katikn pasɨk pkesikn telita’sulti’tij. L’nu’ji’jk Apiksiktuaqney Enkatekemk melkuktmi’tij tua’tunew me’ aji-pikwelk kinua’taqnn kisi-mawa’tumk wejiaq ula lukwaqney, aqq ketlewa’tunew nutqo’ltijik aqq wutanmual kisi-ewe’wmnew ta’n tel nuta’tij ula kinua’taqn nsitmalsewa’tinew wjit ila’tasiktn tela’taqatimkl aqq tplutaqn, aqq kiskaja’tunew apoqnmasuti aqq tela’taqatimkl ta’n tett elt nuta’ql
Wejkwa’taqnik kiskaja’tu’tij L’nu’ji’jk na ta’n wutanmual weji-mawe’kl kepmite’taqn-iktuk aqq tepkatik tela’tekemk aqq tepkatik koqoey tla’teken aqq ta’n tett Kantakwejk, L’nuk aqq Piluamuksultijik Wenik kisi-lita’sualtultijik. Keknue’k, nutqo’ltijik tleyawultijik pikwelkl mawkwamkl ta’n we’tua’lukwi’tij milamu’k ewlo’taqn aqq istuite’taqn(kutey nutqo’ltijik ta’n Etuite’lsultijik, Nutqo’ltijik Kantakwejewakutk aqq L’nuakutk, aqq ejelo’ltijik nutqo’ltijik) ketlewa’tu’tip tetuji keknue’k mawkwamk Wjit apiksiktuaqn, pikwelkik nutqo’ltijik mu telte’tmi’tik kjikane’l, oqwatnukewe’l kisna Kanataewey Kaplno’l wije’wmi’tij apiksiktuaqn, aqq telo’tmi’tij ketlewo’qney pkesikn etek Ketlewo’qn aqq Apiksiktuaqn mu wiaqa’tasinuk kaplno’l wije’wmi’tik tela’taqati’tij kisna mu tepi-wsku’tasinuk Nutqo’ltijik nestmi’tij kitk apiksiktuaqn aqq mawkwamk nuta’q keknue’k tela’taqatimk, mu pasɨk wskittuk tela’tekewun kisna teluewun.
L’nuji’jk weja’tu’tij wleyuti aqq mawkwamk ta’n teli-wije’wmi’tij telo’ltimk, ta’n pasɨk tami wikulti’tij. Ankite’tmi’tij ta’n teltek alsumsimk tley ula, ajelk ankite’tmi’tij jel mu pasɨk koqoey nuta’q kutey waqame’k sam’qan aqq westawik wikimk, tlia’j na ula me’ ketlewe’kl Ankite’tmumkl wutanl ta’n etekl pikwelkl aqq naqmasiaq mesnmumk apoqnmasuti wjit Kisiku’k, apoqnmasuti wjit kispunajo’tmumk wina’luek, wutank etekl etl-mawita’mk, ekina’masimk tli’suti, aqq L’nu’k nikana’tu’titl kina’matnewo’kuo’ml aqq etli-npisimkl
Kisi-pkwatumk, wetnu’kwalsultiek ika’tunen kwilutaqnn wjit wije’wmumkl aqq tela’taqatimkl wejiaql kisi-aknumuksiek koqoey aqq nsɨtuo’qn weja’tuek nutqo’ltijik kisewistu’tie’k. Kwilutaqnn etekl kespɨtek pkesikn ula wi’katikn weji-pqutamka’simk aqq ajipjutmek nkitten elmi’knik L’nu’ji’jk ki’s pemkiskaja’tu’tij. Wjit wenik ketu’ espa’tu’tijl aqq melkiknew’tu’tij nutqo’ltijik telua’ti’tij, kwilutaqnn etekl ula kespɨtek pkesikn wi’katikn kelu’k weji-pqotamka’simk L’nu’ji’jk Apiksiktuaqney Enkatekemk nenaqite’tmek kwilmnen ta’n tli-ewe’sisi kinua’taqn kisi-mawo’tuekwjit ula wi’katikn wjit nutqo’ltijik aqq wutanmual kisi-nestmalsewa’tinew wikmawaq