Svensson Telen&Trends Jaargang 10 Uitgave 15

jaargang 10 # uitgave 15 # september 2021 Svensson inspiratiemagazine voor innovatieve telers.

trends

#15 Uitgelicht

Investeren in duurzaamheid, wie gaat dat betalen?

Pag. 12

Kan de glastuinbouw het klimaat redden?

#15 Colofon Uitgever Ludvig Svensson BV Marconiweg 2 3225 LV Hellevoetsluis Nederland T: +31 181 39 26 66 E: info.nl@ludvigsvensson.com I: www.ludvigsvensson.com Redactie Clarinda Gros - den Boer Marloes Kalsbeek Concept en vormgeving Campagne Copy Eduard Voorn Mario Bentvelsen Marianne Lourens Patty Varekamp Fotografie Vincent van Dordrecht Joni Israeli Joris Lugtigheid

De redactie heeft dit telen&trends magazine met zorg samengesteld.

Desondanks kan Svensson geen aansprake­lijk­heid aanvaarden voor eventuele onjuistheden of onvolkomen­ heden. Uit deze uitgave mag met toestemming van Svensson worden overgenomen. Het telen&trends magazine verschijnt in een oplage van 6.250 exemplaren.

Svensson

Investeerders stappen niet in een blackbox

Belangrijke stap naar circulaire glastuinbouw

16

PDI met Arcadia; Voorbeeld van innovatie

Interview

28 Alweco wereldspeler uit Maasdijk 20

36 Kassucces

Kwekerij Gebr. Grootscholten

timmert aan de weg

2 telen&trends

22

Interview

En verder

3 Voorwoord 4 Kan de glastuinbouw het klimaat redden?

12 Duurzaamheid, wie betaalt dat?

19 Column: Veertig jaar - en vooruit 25 Groenten uit de doos 30 Portretserie: Gepokt en gemazeld 38 Svensson lanceert Climate House 40 GreenBalanZ (weer) geheel in balans 42 Uit de markt: Chef-kok Niven Kunz 44 Interview: Gebroeders Voskamp 46 Even voorstellen 48 Interview: Anne Ludvigson

Samen

werken aan een duurzame wereld Svensson Nederland bestaat veertig jaar en dat vieren we. Maar we vieren vooral dat we samen verder zijn gekomen dan we in 1981 ooit voor mogelijk hadden gehouden. In de jaren tachtig introduceerden wij een reeks revolutionaire schermen, die voor een doorbraak hebben gezorgd. Die ontwikkeling is eigenlijk nooit gestopt. In die jaren stond energiebesparing centraal, nu heeft klimaatbeheersing de hoogste prioriteit. In de komende decennia zal duurzaamheid definitief doorbreken, als sleutel naar een leefbare toekomst. Laat de Nederlandse glastuinbouw daarin vooroplopen, mede dankzij alle innovaties op schermgebied.

Veel vooraanstaande tuindersdynastieën hebben al in telen&trends gestaan. Familiebedrijven kijken van nature goed naar de lange termijn, en tonen dat in ambitie voor innovatie, streven naar perfectie en het ijveren voor een duurzame toekomst. De Nederlandse glastuinbouw wordt gedragen door familiebedrijven. In deze jubileumuitgave bezoeken we, als voorbeeld daarvan, de installateurs PDI en Alweco. Daarnaast hebben we in dit nummer een prachtige portretserie van vijf ‘oude rotten’ uit het tuinbouwvak en de geschiedenis van Svensson.

Als we terugkijken naar het afgelopen jaar, denken we vooral aan het overlijden van onze managing director Wouter de Jong, veel te jong en hij stond nog volop in het leven. Ook zitten we nog midden in een pandemie, die veel flexibiliteit en improvisatievermogen van klanten,

“In de komende decennia zal duurzaamheid definitief doorbreken, als sleutel naar een leefbare toekomst.” toeleveranciers en van ons heeft gevraagd.

We kijken terug op een bewogen jaar. Maar gelukkig kunnen we vertrouwen op onze organisatie, onze R&D en de veerkracht van de sector. We kijken dan ook reikhalzend uit naar de volgende veertig jaar!

Marcel Nouel Algemeen Directeur

telen&trends 3

Kan de glastuinbouw het klimaat redden?

Of redt het klimaat de glastuinbouw?

4 telen&trends

Visie

De glastuinbouw springt steeds zuiniger om met energie. Dat is vooral te danken aan de gestegen productiviteit en innovaties op energiegebied.

Maar absoluut gezien is het energiegebruik van de sector nog altijd substantieel en draagt zij - via CO2-emissies - bij aan de opwarming van het klimaat. Energiebesparing blijft dus van cruciaal belang. Tegelijk kan de glastuinbouw van klimaatverandering profiteren.

Klimaatverandering is sinds de eeuwwisseling een steeds urgenter thema geworden. Klimaatmaatregelen die voortvloeien uit het Akkoord van Parijs en het recente Akkoord van Brussel (55% minder CO2-uitstoot in 2030 t.o.v. 1990 en klimaatneutraal in 2050) moeten dit tegengaan, maar de praktijk is weerbarstig.

Volgens het KNMI zal een nieuw kabinet een extra stap moeten zetten om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Bij ongewijzigd beleid wordt de kritische grens van anderhalve graad wereldwijde opwarming mogelijk al over negen jaar bereikt, denkt het meteorologisch instituut. Maar het gevreesde ‘tipping point’ kan ook tien of twintig jaar later komen. Hoe dan ook: er zal hard gewerkt moeten worden om een wereldwijde klimaatcrisis te voorkomen.

Kolen versus ‘renewables’ Hoewel politici al een jaar spreken over ‘groen herstel’ na de pandemie, komt hier voorlopig niets van terecht. De concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer stijgt na een ‘dip’ in coronajaar 2020 - weer volgens het Internationaal Energie Agentschap (IAE). Het IAE verwacht dit jaar

een toename van de CO2-uitstoot met maar liefst vijf procent. Hoewel het gebruik van wind- en zonne-energie sterk toeneemt, neemt het gebruik van kolenstroom met 60% meer toe dan alle hernieuwbare energie bij elkaar, een ontnuchterende voorspelling.

Aanjager is de wereldwijde vraag naar stroom, die dit jaar stijgt met 4,5%. Het olieverbruik blijft dalen - circa 3% - door minder vlieg- en transportbewegingen, maar het gasverbruik zal ruim 3% stijgen. Dat laatste kun je positief noemen - aardgas is immers een schonere brandstof - maar draagt nog altijd bij aan de opwarming van de aarde.

Regelbaar vermogen Afscheid van fossiele brandstoffen lijkt dus nog ver weg. Sterker nog: de laatste jaren is de elektriciteitsproductie door gascentrales toegenomen. Dat komt omdat er niet genoeg zon-, wind- en biomassacentrales zijn om heel Nederland van duurzame, hernieuwbare stroom te voorzien. Maar aardgasverbranding heeft een half zo lage CO2-uitstoot als steenkool. Tegelijk is de prijs voor uitstoot van CO2 fors gestegen, wat steenkool minder aantrekkelijk maakt. Bovendien heeft het

>> telen&trends 5

We zeggen klimaat wel belangrijk te vinden, maar grote gevolgen voor ons consumptiegedrag heeft dat (nog) niet. kabinet besloten om steenkool voor elektriciteitsopwekking per 2030 te verbieden. Dit alles maakt het aanzetten van gascentrales en WKK’s lucratief. Als de zon niet schijnt of de wind niet waait, is regelbaar vermogen nodig. Met steenkool gaat dat niet, waardoor aardgas steeds belangrijker wordt. Biomassa en kernenergie staan volop ter discussie en waterstof staat nog in de kinderschoenen.

Generatie Greta De consument is in de geglobaliseerde wereldeconomie gewend geraakt aan een leven vol goedkope luxe, vlees eten en Instagram-toerisme. ‘Duurzaam’ staat voor veel consumenten gelijk aan ‘biologisch’ of ‘duur’. We stemmen op Partij voor de Dieren 6 telen&trends

of een andere groene partij, maar kiezen in het winkelschap toch vaak voor ‘goedkoper’.

We zeggen klimaat wel belangrijk te vinden, maar grote gevolgen voor ons consumptie­ gedrag heeft dat (nog) niet, ‘Generatie Greta’ wellicht uitgezonderd. Ondanks de coronalockdowns stevenen we af op een klimaatramp, waarschuwen 14.000 wetenschappers. Het weer slaat op hol, ecosystemen storten in, steden worden onbewoonbaar, bosbranden onbeheersbaar.

De laatste vijf jaar zijn de warmste ooit gemeten. Het zeewater warmt op, gletsjers smelten sneller. De CO2-concentratie in de atmosfeer brak in april 2021 een record met 416 ppm.

Visie

Klimaatneutraal in 2040 De glastuinbouw werkt al sinds de jaren ’90 aan verduurzaming, met name op energie­ gebied. Het programma Kas als Energiebron wordt alom gezien en geprezen als een schoolvoorbeeld van samenwerking tussen onderzoek, overheid en bedrijfsleven. Een programma dat nog steeds zijn vruchten afwerpt. Energiezuinige kassen, dubbele schermen, geothermie, restwarmte, biomassa, zonthermie, aquathermie, warmtepompen met ondergrondse warmteen koudeopslag en led-belichting deden hun intrede. Het aardgasverbruik per kg product daalde aanzienlijk.

Tegelijk is de glastuinbouw langer en intensiever gaan belichten. Absoluut gezien blijft het totale energieverbruik van de glastuinbouw groot.

WKK’s draaien weer - dankzij de gunstige sparkspread - volop mee en zijn essentieel om de pieken en dalen van wind- en zonstroom op het net op te vangen. Ze bieden belichtende telers ook relatief goedkope elektriciteit, warmte en CO2. Toch haalde de sector als enige maakindustrie in Nederland in 2020 alle klimaatdoelen. De ambitie is klimaatneutraal in 2040. Gaan we dat halen?

Gelijk speelveld We kunnen allang klimaatneutraal telen, zegt Sjaak Bakker van Wageningen University & Research. “Heel simpel: we zetten gewoon een windmolen neer of een zonnepaneel van een paar hectare, wekken er elektriciteit mee op en zetten een warmtepomp neer voor de warmtevoorziening, met een CO2winningsysteem. We kunnen ook naar Mars, of op de Noord- en Zuidpool telen. Vraag me niet wat het kost, maar het kan wel.”

Techniek is niet het probleem, wil de manager van WUR Glastuinbouw maar benadrukken.

“Ik heb weleens in opdracht van Svensson

berekend wat het zou kosten om in een Nederlandse kas heel zwaar op energie te besparen en welke meerprijs dat zou betekenen. Dat viel eigenlijk best wel mee, nog geen 20 cent per kilo tomaten. Toch is dat een obstakel. Want de consument betaalt dan door de marges in de keten circa 1 euro extra.

Dat gaan de meeste consumenten niet betalen.

Zo’n investering is dan economisch nog niet duurzaam. Bovendien hebben we ook te maken met de vrije markt, zonder een Europees level playing field. Dat wordt in alle discussies over klimaatverandering weleens vergeten.”

“De belangrijkste truc blijft: vermindering van de CO2-uitstoot.”

CO2-afvang en -opslag

De belangrijkste truc blijft: vermindering van de CO2-uitstoot, zegt Bakker. “Ik ben voor vermindering van verbruik, verhoging van efficiency en omschakeling naar alternatieven. In die volgorde. Voorwaarde is wel dat een stabiele CO2-voorziening voor de glastuinbouw goed geregeld is.”

Wat CO2-afvang en -opslag (CCS) betreft: “We gebruiken nu CO2 van de industrie, die dat liever in de ondergrond wil opslaan, omdat dat meetelt voor hun emissiedoelen.

Levering aan de tuinbouw niet. CO2 opslaan is leuk, maar is in mijn optiek niet het eerste waar je aan moet denken. Voor CO2-afvang heb je enorme luchthoeveelheden nodig. Dat kost ook energie. Al gaan de innovaties op dat gebied gestaag door. Denk ook aan CO2 van afvalcentrales en van chemische bedrijven.”

>> telen&trends 7

Klimaatneutraal en circulair De tuinbouw-WKK is vrijgesteld van emissie­ belasting, maar hoelang blijft dat zo, als de politiek - al dan niet gedwongen - sneller moet verduurzamen? Bakker: “Je kunt de CO2-uitstoot hier wel zwaarder gaan belasten, maar dan verplaats je het probleem een paar honderd of duizend kilometer over de grens, waar de uitstoot misschien twee keer zo hard gaat. En het gaat ten koste van de Nederlandse productie. Zonder productie verliezen we onze leidende positie.

Dan verdwijnt hier ook de handel en toeleverende industrie.”

Heb je een advies voor het volgende kabinet?

“Hier zie ik zowel de belichtingsduur als -niveaus alleen maar toenemen.

Dat betekent dat we in de toekomst eerder een warmteoverschot dan een -tekort krijgen. Ik vind WKK’s nog altijd een hele slimme manier om elektriciteit, warmte en CO2 mee op te wekken. Als je dat kunt

combineren met warmteopslag en warmtepompen e.d. liggen daar echt nog wel mogelijkheden. Ondersteun dat dan met fiscale prikkels en adequate wetgeving.

En laat telers zelf bepalen hoe ze klimaatneutraal en circulair willen telen.

Ik zeg bewust niet: fossielvrij. Fossielvrij is een middelvoorschrift, daar ben ik niet van.

Als we de CO2 die bij verbranding van aardgas vrijkomt vastleggen of compenseren, is het toch ook goed. Hier en daar gebeurt dat al. Hetzelfde geldt voor biomassa. Als je daarvoor bomen moet omhakken en je hakt ze sneller om dan er aan hout bij groeit, dan is het gewoon niet duurzaam.”

Leefbare toekomst Voor Meiny Prins van Priva is duurzaamheid geen kostenpost, maar de sleutel naar een leefbare toekomst. En - als je naar energie kijkt - ook naar meer autonomie. “Politici kunnen wel zeggen dat duurzaamheid te duur is, te ingewikkeld, de opgave veel te

40 jaar schermen In hoeverre hebben schermen bijgedragen aan de verduurzaming van de glastuinbouw? Sjaak Bakker (WUR Glastuinbouw): “Schermen hebben een behoorlijk groot effect op je energieverbruik, met name in periodes met veel warmteverlies, dus ‘s winters en ‘s nachts. Je kunt ze flexibel inzetten. Zonder nadelige effecten, als je het tenminste goed doet. Je hebt ook niet de structurele lichtverliezen van bijvoorbeeld een dubbeldek. Je kunt met enige regelmaat van scherm veranderen en zo profiteren van innovaties. Schermen hebben steeds meer functies gekregen. Je ziet ook het maatwerk in schermen toenemen: materialen die geschikt zijn voor gewas A, B of C. Denk ook aan schermen die specifieke golflengtes aanpassen naar golflengtes waar een plant het meest aan heeft.”

Een dubbel scherm is tegenwoordig standaard bij Nederlandse tuinders, iets wat 40 jaar geleden ondenkbaar was, zegt Bakker.

“Wat ook heeft geholpen is Het Nieuwe Telen, de kennisontwikkeling rond het gebruik van schermen, de beheersing van het kasklimaat, en de inzet voor verschillende doelen. Er is ook veel veranderd in de constructie, ophanging en aandrijving van schermen, met veel minder lichtverlies. Twee schermen op hetzelfde dradenbed, het veel nauwkeuriger regelen van kieren, het kwam er allemaal bij. De levensduur van schermen is ook toegenomen. Het is gewoon een vast onderdeel geworden van de bedrijfsuitrusting van elke moderne ondernemer.”

8 telen&trends

Visie

groot en weet ik wat allemaal, maar ze vergeten één ding: dat is de economie.

Ondernemers hebben die keuze voor een duurzame toekomst allang gemaakt. Omdat zij weten dat dat essentieel is voor hun continuïteit. Dat is geen vraag meer, maar een gegeven. Duurzaamheid is ook een bron van miljoenen nieuwe banen, van minder klimaatschade, lagere gezondheidskosten en groeiende inkomens. Als je kijkt naar het Klimaatakkoord van Nederland, wat dat zou gaan kosten: 2 tot 3 miljard per jaar tot 2030.

Maar we besteden 80 tot 100 miljard per jaar aan de zorg en aan sociale zekerheid. Waar heb je het over!”

Het huidige lineaire denken in BNP zullen we los moeten laten, we moeten circulair leren denken, vervolgt de CEO. “Wat we ook los moeten laten is de belasting op arbeid; de belasting op grondstoffen moet omhoog. Als we iets willen doen aan de stijgende kosten voor de zorg, dan moeten we de btw op lokaal geteelde groenten eraf halen. En een suikertaks invoeren. Laat de food-industrie die gewoon doorgaat met het ziek maken van mensen, er maar voor betalen. Stop dat geld maar in het potje stijgende gezond­ heids­kosten. Denk voor het klimaat ook aan een vleestaks.”

Autonomous Growing Wat ik zo jammer vind aan de discussie in Nederland over klimaatoplossingen, zegt Prins: “De overheid denkt nog steeds: het moet centraal, het moet grootschalig, het gaat om hardware, want dat zijn we gewend.

We hebben gas gehad, dat werd centraal verspreid, en iemand verdient er dan geld aan. Ik vind juist: het moet decentraal, kleinschalig en het gaat om software.

We hebben het in Nederland steeds vaker over het versterken van het stroomnet en hoeveel miljarden dat wel niet gaat kosten.

Zodat iedereen terug kan leveren aan het centrale grid: ben je gek! Dat wil je toch helemaal niet, je wilt gewoon aan je buurman kunnen leveren.”

Voor gebouwen hebben wij software ontwikkeld, waarmee je tot 40% op je energierekening kunt besparen en zelfs meer op fossiele brandstoffen als je ook warmtepompen en dergelijke gebruikt, vervolgt Prins. “Dat hoeft niet ten koste te gaan van het comfort voor de gebruikers, integendeel. Dat wordt zelfs beter! Het gebruik van algoritmes in combinatie met een cloudomgeving, zoals een digital twin, biedt ongekende mogelijkheden voor het sturen van gebouwen én kassen. Vorig jaar zijn we

“Dat wil je toch helemaal niet, je wilt gewoon aan je buurman kunnen leveren.”

>> telen&trends 9

planten als een verzameling data, die je met protocollen kan sturen.”

in Mexico, Amerika en Australië ook bij telers begonnen. Eerst op een paar hectare. Dat is best spannend, zo’n zwarte doos met software, maar het werkt wel. Nu is al voor zo’n 100 hectare getekend door kwekers die een stap willen maken naar Autonomous Growing, omdat het hun werk verlicht. Er wordt een slimme basis neergelegd, daar gaat het om. Je hebt minder hulpbronnen nodig en je productiviteit wordt beter. Dan koppel je duurzaamheid aan meer rendement!”

Hightech of indoor?

“Bij toenemende klimaatverandering en waterschaarste zou indoor farming weleens een winnaar kunnen zijn.”

Zal klimaatverandering een push geven aan de teelt in hightech kassen of aan indoor farming?

Dat hangt ervan af waar je in de wereld produceert, zegt Jan de Ruyter van ABN AMRO. “Klimaat verandert in verschillende delen van de wereld op een andere manier. Hier hebben we een paar tropenjaren gehad, maar in Spanje is het nog erger. Daar zie je kassen verdwijnen en worden er avocado’s voor neergezet. Het voordeel van glastuinbouw is dat je binnen grenzen het klimaat kan beheersen. Dat geldt nog meer voor indoor farming met autonoom telen.

Daar zitten grote investeerders achter. Dat gaat eigenlijk alleen maar over data. Die zien 10 telen&trends

Hij vervolgt: “Ik sprak een ontwikkelaar in Vertical Farming die zei: wij hebben een robot voor iedere teeltlaag. Dat vraagt om een gigantische investering. Blijkbaar kunnen zij het zich permitteren: een robot die soms niks staat te doen. De kosten van VF zijn natuurlijk erg hoog. Een paar jaar terug hoorde ik 2.000 euro per m2, nu 1.000 euro per m2. De oogsten stijgen van 25 naar 50 kilo per m2. Kosten omlaag en productie omhoog: dan komt er gewoon een moment dat het rendabel gaat worden.”

Bij toenemende klimaatverandering en waterschaarste zou indoor farming weleens een winnaar kunnen zijn.

De Ruyter ziet ook kansen voor het telen van algen, zeewier en insecten. “Tuinders zijn kampioen intensiveren en kunnen in een hele kleine ruimte met beperkte middelen heel veel produceren. Nu speelt dat zich vooral buiten de tuinbouw af. Dat geldt ook voor cannabis. Een ideale toekomst voor de tuinbouw zou kunnen zijn: we gaan volledig duurzaam en gecontroleerd de meest optimale voeding voor mensen en dieren creëren.

Via de veredeling zou je naast een focus op nutriënten ook kunnen werken aan de ontwikkeling van gewassen waarvan de restproducten een hogere waarde hebben.”

Duurzaamheid en financiering Gaat duurzaamheid een rol spelen in de financiering van tuinbouwbedrijven? De Ruyter: “Als je nog even terugkijkt, zie je dat er al een hoop duurzame investeringen gestimuleerd zijn. Denk aan fiscale regelingen als de SDE, maar ook aan

Visie GroenLabel-kassen. Als we kijken naar nu, zie je dat het best lastig is om aan de voorwaarden van GroenLabel te voldoen.

Met de huidige technologische eisen zie je dat er vrij weinig kassen groen gefinancierd worden. Dat is jammer, want het was altijd een van de grootste projecten binnen groenfinanciering en heeft de verduurzaming behoorlijk gestimuleerd.”

Wat de financiële toekomst van de glastuinbouw betreft: “De ambitie van de sector ligt zo hoog dat wij er geen extra eisen aan hoeven te stellen. De voorwaarden die daaraan gesteld zijn, zijn natuurlijk wel voor ons relevant. Als er een uitbreiding moet komen van aardwarmte en restwarmte, om maar een paar voorbeelden te noemen, moet dat wel mede door de overheid gefaciliteerd worden. Wij gaan gewoon mee met de telers die daarin willen investeren of plannen in die richting hebben. Dat is de energiekant. De andere aspecten van duurzaamheid - denk aan chemie en arbeidsomstandigheden - bepalen hoe het product gewaardeerd gaat worden door consumenten. We zien ondernemers daar goede stappen in zetten. Ook komt er meer aandacht voor in de keten.”

twintig jaar onvoldoende blijkt? Wat als zich een volgende pandemie aandient, met nog meer logistieke, sociale en economische ontwrichting? Het zijn ongemakkelijke vragen.

Er zit echter ook een positieve kant aan: de behoefte aan bedekte teelten stijgt wereldwijd als gevolg van klimaat­ verandering. Corona heeft de belangstelling voor voedselzekerheid, gezonde voeding en een groene omgeving extra aangewakkerd.

Er is meer aandacht voor milieu, natuur­ behoud en biodiversiteit dan ooit. Mede dankzij natuurvorser Sir David Attenborough staat de tuinbouw er internationaal goed voor. Zijn klimaat­verandering en pandemieën dus goed voor de tuinbouw? Meiny Prins: “Ja, enorm! Ik denk dat we als tuinbouw een nieuw tijdperk ingaan en de nichemarkt waarin we nu zitten de wereldmarkt van morgen is.” Wordt tuinbouw mainstream?

“Ja, dit is een grote uitdaging, ook om in te blijven innoveren en voorop te blijven lopen.”

Ramp of ‘blessing in disguise’?

Wat als de politiek niet de moed of wil heeft om niet-duurzaam gedrag van zijn kiezers terug te dringen of te bestraffen, denk bijvoorbeeld - heel radicaal - aan jaarlijkse CO2-emissierechten per aardbewoner, vrij te besteden aan kinderen, reizen of het eten van vlees? Wat als de wereldelite, de 1%, die volgens The Guardian twee keer zoveel CO2 uitstoot als de armste 50% van de wereldbevolking, niet wenst te betalen voor zijn vervuilende gedrag? Wat als de optelsom van alle klimaatmaatregelen over tien of

telen&trends 11

Duurzaamheid

MOET!

Maar wie gaat dat betalen?

Klimaatverandering staat momenteel volop in de belangstelling, maar duurzaam ondernemen gaat veel verder dan dat. Naast CO2-uitstoot en andere emissies, gaat het ook om waterverbruik, gewasbeschermingsmiddelen, arbeids­omstandigheden en brede kwesties zoals uitbuiting en discriminatie. Al deze zaken vragen tijd en investeringen van ondernemers. Maar wie gaat die inspanningen betalen? En: wat levert het op?

12 telen&trends

Uitgelicht

Duurzaamheid wordt een steeds minder vrijblijvende kwestie. Nieuwe regels uit Brussel dwingen grote bedrijven transparant te zijn over hun duurzaamheid. Deze informatie dient bovendien gecontroleerd te worden door een onafhankelijke partij. Voorlopig gaat het om bedrijven met meer dan 250 werknemers of een omzet van meer dan 40 miljoen euro of 20 miljoen euro aan bezittingen. Wie aan twee van de drie criteria voldoet, moet aan de nieuwe regels voldoen, al zijn deze nog niet duidelijk. Dat zal in de loop van volgend jaar gebeuren met een eerste set van standaarden. Wel is duidelijk dat het om harde cijfers gaat zoals de impact op klimaatverandering en de omgeving.

Ook dat gaat ondernemers geld kosten.

Biologisch en Fairtrade In de glastuinbouw is het registreren van duurzaamheidsdata al sinds de jaren ‘90 gemeengoed bij MPS (Milieu Project Sierteelt).

Nu wordt registratie ook mee­genomen in GlobalG.A.P. (Good Agricultural Practices) en PlanetProof (voortgekomen uit Milieukeur).

Deze laatste twee standaarden voegen daarnaast sociale en milieuaspecten toe, naast eisen met betrekking tot transparantie, voldoen aan internationaal erkende standaarden en/of ketenaan­sprakelijkheid.

Die kunnen verder gaan dan de wettelijke eisen en daar wringt de schoen. Vaak staan er voor deelnemers wel hogere kosten van certificering tegen­over, maar geen hogere opbrengsten. Althans, niet op korte termijn.

Ook is er niet altijd sprake van een gelijk speelveld, omdat importstromen of leveranciers uit andere landen aan andere (soms lagere) eisen hoeven te voldoen.

Biologisch en Fairtrade zijn heel herkenbaar voor de consument, zegt Stefanie Miltenburg, manager duurzaamheid bij Royal

FloraHolland, “Het zijn labels met een duidelijk profiel en een belofte; dan lukt het vaak wel om een meerprijs te vragen. Maar als je het hebt over mainstream-certificaten zoals MPS en GlobalG.A.P.; daar staan de basiseisen in om te mogen handelen, om toegang te krijgen tot een markt, de ‘license to operate’.”

Future proof?

Wat de zaak verder compliceert is dat Europa vol inzet op biologische teelt. Europa streeft ernaar dat in 2030 een kwart van alle agrarische productie biologisch moet zijn.

Voor een biologisch product accepteren consumenten een meerprijs, maar dat wordt in Nederland nauwelijks onder glas geteeld, ook niet in de voedingstuinbouw. De Neder­ landse glastuinbouw dreigt daardoor de Europese (subsidie) boot te missen.

Uit onderzoek van Wageningen University & Research is echter gebleken dat hightech glastuinbouw niet minder duurzaam is dan andere teeltmethoden, ook biologische.

Het verschil is echter dat de biologische teelt geen gebruik mag maken van substraat of chemische meststoffen en bestrijdings­ middelen. In de Europese wet staat dat de wortel verbonden moet zijn met de aardbol, en dat de aarde waar de wortel in staat moet leven. In de VS geldt een andere definitie.

Je mag daar wel in substraat telen, al worden daar eisen aan gesteld. In Spanje gooien telers een laag aarde over stenen en telen ze eigenlijk ook in een soort substraat, maar dit mag van Europa wel aangemerkt worden als ‘biologisch’. Verwarrend? Zeker. Wellicht biedt een nieuwe categorie uitkomst, naast gangbaar en biologisch: ‘duurzaam geteeld’ of ‘future proof’? Zoals het Kipster-ei, ook een ‘hightech’ product. Niet biologisch, maar naar eigen zeggen wel hartstikke milieu- en diervriendelijk.

“Europa streeft ernaar dat in 2030 een kwart van alle agrarische productie biologisch moet zijn.”

>> telen&trends 13

met elkaar gaan vergelijken. Er wordt heel vaak gezegd: hartstikke onduurzaam dat er rozen uit Kenia worden ingevlogen, maar als je alles meeneemt, ook het transport en je legt dat naast een verwarmde kas in Nederland heb je wel een eerlijkere discussie.”

Broeikasgasemissies Broeikasgasemissies gaan een rol spelen in de eisen van duurzaamheidscertificaten.

Misschien nu nog niet - al vraagt PlanetProof wel om registratie van CO2-emissies en volgt pas in 2024 een norm - maar in de toekomst zeker wel. Een toekomst die weleens snel werkelijkheid zou kunnen worden, als politici besluiten onder maatschappelijke druk of wetten uit Brussel hier een schepje bovenop te doen. De Hortifootprint is daarvoor een mooi opstapje, zegt Ton van Dalen, CCO van Oxin Growers. “Je begint met een nulmeting en daarna kun je eraan werken om die te verbeteren. Zo willen wij dat ook gaan inzetten. Wij willen geen leden verplichten een bepaalde score te halen, maar proberen met een groep koplopers andere leden te inspireren. Want dwingen werkt niet, zeker niet bij telers. Wij staan eigenlijk nog maar aan het begin van die ontwikkeling. Je merkt wel dat de hele keten ermee bezig is.”

Ketenaansprakelijkheid Stefanie van Miltenburg van Royal FloraHolland ziet de ontwikkelingen rond de voetafdruk als een manier om naar de hele keten te kijken. “Certificaten kijken vaak maar naar een deel van de keten, namelijk: de productiefase. Met footprinting kun je - als je goede spelregels afspreekt over hoe je dat berekent - van kas tot kassa een beter beeld krijgen waar de CO2-druk ligt en daar verbeteringen op doorvoeren. Dat is een groot voordeel. Maar je kunt ook producten 14 telen&trends

Daar komen ook ontwikkelingen bij als ketenaansprakelijkheid, zegt Miltenburg.

“Nieuwe wetgeving zal bedrijven verplichten om onderzoek te doen of zij zelf of bedrijven die aan hun leveren geen schade aan mens en milieu toebrengen. Dat zal niet van vandaag op morgen geregeld zijn, maar zal op termijn ook grote gevolgen voor de sierteelt hebben.”

Ongemakkelijke waarheid Michiel de Haan, CEO van Royal Lemkes, wil ook zijn relaties aansporen om een footprintberekening te maken.

“Wij organiseren dit voorjaar vier Footprint Fridays voor onze kwekers om hen te helpen met verduurzaming. Daarnaast hebben wij jaarlijks een Duurzame Donderdag, met inspirerende sprekers.

Hiervoor nodigen wij naast klanten en kwekers ook onze concullega’s uit. Want ook onze prachtige sector heeft - net als alle andere sectoren - een ongemakkelijke waarheid: bij de productie en transport van planten komt veel CO2 vrij. CO2 bepaalt grofweg de helft van onze footprint, de rest is plastic, substraat en chemie.” Die ongemakkelijke waarheid hebben wij met elkaar op te lossen, zegt de CEO. “Niet alleen door certificering. Een footprint-berekening is geen oplossing, maar een vertrekpunt, een nulmeting. Performance hierop gaat in de toekomst ook bij onze klanten een belangrijke rol spelen. Dus niet alleen: ken je je footprint? Maar ook: hoe presteer je op je footprint?” In 2030 willen we 250 miljoen planten verkopen, nu is dat de helft, vervolgt De Haan. “We willen dat al die planten, dat is onze droom, positief zijn. We willen dus alleen planten verkopen die geen negatieve impact hebben op Moeder Aarde.

Uitgelicht Dat is best snel, maar als je voortgang wil boeken moet je dromen, ambities en doelstellingen hebben. We willen onze sector helpen de FSI-doelen (Floriculture Sustainability Initiative) te bereiken. We kijken daarbij naar de hele keten. Wij zijn ook bezig met een nulmeting van CO2 op ons transport.

Wat kweekpotten betreft willen we naar 80% PCR en volledig gerecycled. Ook zijn we aan het kijken of we niet af kunnen van die eenmalige trays”, aldus De Haan.

Kosten-batenplaatje Van Dalen ziet het terugdringen van fossiele brandstoffen ook als de grootste uitdaging, gevolgd door gewasbescherming. “Maar door PlanetProof dreigen sommige supermarkten hogere eisen te stellen aan onze telers, dan aan onze collega’s in andere landen. AH stelt weer andere eisen, Tesco en Edeka idem. Als telers aan verschillende retailers willen leveren vraagt dat natuurlijk wel iets. Denk aan teelteisen, middelengebruik, verpakkingen, registratie, certificering etc. Wij merken dat die bereidheid er is, maar op een gegeven moment krijg je natuurlijk wel een kostenbatenplaatje en dat wil je op een of andere manier ook wel vergoed krijgen. Wij willen zoveel mogelijk vanuit één keurmerk kunnen werken als sector. Die discussie is nu in de keten volop gaande.”

Staan retailers wel open voor een beloning voor verduurzaming van telers, in de vorm van een extra vergoeding bovenop de normale kiloprijs, vaste prijsafspraken en/of partnerships? Van Dalen: “Dat verschilt per land. Duitsland is nog echt een inkoopmarkt, die zitten veelal op dag- en weekbemiddeling.

Maar we zien in Nederland de laatste jaren een duidelijke verandering, in Engeland was die al eerder gaande. Daar ben je meer partner en kun je gezamenlijk dingen oppakken. Denk aan het ontwikkelen van duurzame verpakkingen. Als het allemaal los-vast verhoudingen zijn, is dat natuurlijk veel moeilijker.”

‘Force for good’ Royal Lemkes werkt zelfs voornamelijk samen met afnemers die partnerships willen aangaan. “Wij geloven in volledig transparante, exclusieve partnerships.

Wij geven onze klanten - circa tien grote retailers in Europa, waaronder Ikea - bij exclusiviteit volledige inzage in onze kosten en nemen genoegen met een winstmarge van 1 tot 2 procent. Dan kijken we hoe we de klant zo optimaal mogelijk kunnen bedienen.

Dat is echt een feest, want dan ben je niet tegen elkaar aan het vechten maar met elkaar aan het nadenken hoe je de dingen zo goed mogelijk kunt doen. De bulk van ons werk is geen handel, maar ervoor zorgen dat wij zo goed mogelijk het assortiment van onze retailer invullen en zo efficiënt mogelijk de planten van kas naar kassa krijgen.

Wij zijn dus geen handelaar, maar een retail service partner.”

“Een goed gevoel bij jezelf, daar begint het mee.

Wij geloven in bedrijven als ‘force for good’.”

Welke voordelen levert het duurzame beleid Lemkes op? “Een goed gevoel bij jezelf, daar begint het mee. Wij geloven in bedrijven als ‘force for good’. En een goed gevoel bij je medewerkers, waardoor je aantrekkelijker bent op de arbeidsmarkt. Een goed imago bij je klanten. Veel klanten gaan het gelukkig steeds belangrijker vinden. Dus ik denk dat het op alle aspecten positief is.”

telen&trends 15

INVESTEERDERS STAPPEN NIET IN EEN

BLACKBOX Het begon met een Engelstalig boek over Het Nieuwe Telen, Plant Empowerment, en daar is nu een samenwerkingsverband uit ontstaan van zes topbedrijven en onderwijsinstellingen uit de glastuinbouw: Growing by Plant Empowerment.

Een platform met een datagedreven teeltfilosofie, die uiteindelijk leidt tot hogere producties en betere kwaliteit.

Peter Hendriks heeft in het dagelijks leven drie petten op. Hij geeft leiding aan Hoogen­doorn Growth Management en LetsGrow.com, twee op de glastuinbouw gerichte bedrijven van het hightech concern Batenburg, en is de stuwende kracht achter de Plant Empowerment stichting.

16 telen&trends

Voor dit interview heeft hij de Plant Empowerment-pet op.

In het telen&trends magazine van juni 2019 (nummer 13, blz. 33/35) is voor het eerst geschreven over het boek - Plant Empowerment - the basic principles - en de bedrijven die de uitgangspunten daarvan ondersteunen. Inmiddels, twee jaar verder, zijn ook de eerste resultaten zichtbaar van het consequent hanteren van de teeltprincipes die in het boek staan.

Overigens kent het boek inmiddels naast een Engelse ook een Nederlandse en Spaanse editie.

Om dit teeltprincipe tot het verre buitenland goed voor het voetlicht te brengen, zijn zes topbedrijven uit te tuinbouw aangesloten als Implementatiepartners van Plant Empowerment. We hebben besloten deze samenwerking in een stichtingsvorm te gieten, vertelt Hendriks op zijn kantoor in Vlaardingen. “We zijn zo beter in staat om

Interview

gezamenlijk in Growing by Plant Empowerment (GPE) te investeren.

Nu hoeven we niet te soebatten over geld om een gezamen­lijk seminar op te zetten. Er is gewoon budget. Via dit platform verspreiden we onze kennis en je ziet dat de samenwerking de afgelopen jaren is gegroeid.

We hebben een goede modus gevonden.”

Jonge telers vanuit data laten werken De kracht van Hendriks en zijn team is overtuigen. De glastuinbouw mag dan steeds meer een hightech industrie aan het worden zijn en soms is het dat al, het is toch lastig om ingesleten gedrag te veranderen. Telers moeten het eerst zien, voelen, wegen en proeven en dan pas geloven ze dat GPE een goede teelt­ methode is. Gedurende het gesprek herhaalt Hendriks met regelmaat het woord gedragsverandering. In het verre Querétaro, 200 kilometer ten noordwesten van Mexico City, durfde Robert van der Geest het aan om GPE toe te passen. Deze Nederlander was commercieel directeur (CCO) bij United Farms, en ging in een aantal kassen van zijn 65,5 ha grootte complex met de uitgangs­ punten aan de slag. Na twee jaar was het resultaat duidelijk: het resulteerde in aanzienlijk minder gebruik van hulpbronnen en een nettowinststijging van 15 procent.

“Het was onze eerste inter­nationale test”, aldus Hendriks.

“We hebben goede resultaten geboekt door de intensieve samenwerking met de klant.

Op dit moment is de opzet dat geheel United Farms overstapt op de uitgangspunten van GPE en daar ook de investeringen voor doet.” Hendriks vertelt dat het begonnen is met een nog onervaren team jonge Mexicaanse telers die vanuit de data gingen werken. Hij meldt zichtbaar trots dat ze het adopteerden. “Ze kwamen net kijken. Hun gedrag was nog aan te passen.

”Het was onze eerste internationale test.

We hebben goede resultaten geboekt door de intensieve samenwerking met de klant.”

We hebben ze alle facetten geleerd van datagedreven telen.”

De andere demonstratie vond plaats bij BASF Vegetable Seeds. Alleen ging het hier niet om de teelt van tomaten, maar van sla.

Ook hier meldt Hendriks dat de resultaten meer dan goed waren: “We wilden GPE ook op een andere teelt toepassen. Het mooie aan GPE is: het maakt niet uit wat je teelt, waar je teelt en in welk type kas je teelt. De principes blijven overeind. In de demokas van BASF hebben we een superresultaat gehaald: 20 procent meer opbrengst in de winterperiode.”

Investeerders stappen niet in een blackbox Door de steeds grotere vraag naar gezond en duurzaam geteelde groenten neemt de omvang van kassen over de gehele wereld toe. Inmiddels verrijzen er complexen die zo groot zijn dat ze alleen nog bestuurd kunnen worden vanuit een centrale controlekamer.

Op die ontwikkeling vaart Growing by Plant Empowerment mee. “Natuurlijk moet je telers met verstand van telen hebben lopen in de kassen, maar met oppervlakten van 60 ha en meer is het regelen alleen nog centraal goed te doen”, meent Hendriks. Maar er loopt nog een andere ontwikkeling door­ heen: de komst van steeds meer venture kapitaal om die peperdure hightechkassen mogelijk te maken. Investeerders financieren deze complexen, zoals Equilibrium Capital Group dat doet bij United Farms om uiteindelijk te komen tot zeker 80 ha.

>> telen&trends 17

“INVESTEERDERS WILLEN EEN GEGARANDEERD RENDEMENT OP HUN INVESTERINGEN.” Equilibrium is inmiddels een ervaren Noord-Amerikaanse investeerder in de glastuinbouw. Het is voor de Amerikaanse financier de eerste investering buiten de VS, maar het bedrijf investeert geen peso in wat Hendriks een blackbox noemt.

“Investeer­ders willen het ook snappen en ook nog eens een gegarandeerd rendement op hun investeringen. GPE maakt het begrijpelijk, maar ook nog eens haalbaar en het is schaalbaar.”

Richten op een aantal focuslanden Het betekent dat het kennisniveau in de kassen op het gebied van data fors omhoog moet, stelt Hendriks. LetsGrow.com heeft inmiddels zo’n veertien data-analisten en trainers in dienst, die telers wegwijs maken in datagedreven werken. Bekwame telers met traditionele ‘groene vingers’ worden schaarser, maar de jongere generatie is geïnteresseerd in data.

“We zeggen tegen die investeerder, bouw een centrale controlekamer in zo’n enorm complex en leidt de nieuwe generatie gelijk op in datagedreven telen. Overigens geloof ik niet in het autonoom telen. Je zult altijd iemand met kennis in de kas moeten hebben lopen. Het blijft een levend product.”

Inmiddels heeft de GPE-methodiek en het boek zijn weg gevonden naar de Neder­ landse en buitenlandse collegebanken.

Hendriks: “In Nederland werken studenten van de HAS al met dit boek. Als ze van school komen, weet de nieuwe generatie telers hoe ze data moeten toepassen om nog betere teeltresultaten te bereiken.”

De Implementatie Partners van Plant Empowerment zijn inmiddels op een aantal andere continenten ook bezig.

18 telen&trends

“We hebben focuslanden als Canada, Amerika en Rusland benoemd”, gaat Hendriks verder. “Via voorbeeldprojecten geven we tractie aan de adoptie van de principes. Wat je heel vaak hoort: ‘bij ons werkt het niet. Want…’! Als we zeggen dat het in Nederland werkt, zeggen ze in Mexico, ‘hier is het veel warmer’. In Mexico werkt het, zeggen ze in Rusland, ‘hier is het veel te koud’. Daarom passen we GPE toe in verschillende klimaatzones om op deze vragen een antwoord te geven.”

Plant Empowerment Foundation In Growing by Plant Empowerment is alles gericht op de plantbalansen.

De omstandig­heden in een kas dienen zodanig te zijn, dat de plant geen stress ondervindt en daardoor efficiënt omgaat met licht, water, voeding en CO2. Er zijn drie plantbalansen (water-, energie- en assimilatenbalans) en drie kasbalansen (vocht-, energie- en CO2-balans).

De Implementatie Partners bestaan uit de volgende bedrijven: Cultilene, Hoogendoorn, Svensson, LetsGrow.com, Hortilux en Koppert Biological Systems.

Het boek is te bestellen via plantempowerment.com

Column Veertig jaar - en vooruit.

Schermen was ooit alleen iets voor potplanten. Als snijbloemen- of groenteteler wilde je er niet mee gezien worden. Toch zijn schermen basisuitrusting geworden. Er zijn nog nooit zoveel schermvarianten op de markt geweest als nu. En (meerdere) schermen, ooit verfoeid vanwege lichtverlies of beperking, bieden nu juist de mogelijkheid flexibel te opereren onder alle omstandigheden.

Het Nieuwe Telen heeft daar zeker aan bijgedragen. Juist de vochtbeheersing onder scherm(en) en het voorkomen van uitstraling dankzij schermen hebben telers moeten leren. Maar de resultaten zijn er alleen maar beter op geworden. Schermen zijn niet meer weg te denken uit de glastuinbouw. Een glastuinbouw die de komende decennia de stap naar duurzaam en zonder fossiele energie zal zetten.

Ik heb het begin - 40 jaar geleden - meegemaakt. Hoe het was en niet meer zal worden. En ook hoe het is, zal het over een tijd niet meer zijn.

Het blijft veranderen én verbeteren. En niet zonder de inzet van (de mensen bij) toeleveranciers als Svensson. Want ook al gaat het om technische zaken, zoals schermen of de teelt, innoveren is en blijft mensenwerk.

Juist de mix van kas(dek), schermen, duurzame energie, teeltwijze, rassen et cetera is een kwestie van integraal ontwikkelen.

Verder optimaliseren. De basis voor een duurzame toekomst is er.

Dat is een goede startpositie, maar ook broodnodig. De klimaatopgave moet de komende jaren worden gerealiseerd, ook met minder gewas­ beschermings­middelen. Dat lijkt soms onmogelijk, maar als je terugkijkt dan is al veel onmogelijks mogelijk gemaakt. Daar heeft LNV samen met alle betrokkenen een rol in gespeeld.

“Een glastuinbouw die de komende decennia de stap naar duurzaam en zonder fossiele energie zal zetten.”

Er is toekomst voor de glastuinbouw en dat brede scala aan producten en dus ook voor de toeleveranciers van die glastuinbouw. Flexibiliteit, het benutten van wat de natuur gratis biedt en het wegnemen van natuurlijke beperkingen zijn de basis voor een goed (kas)klimaat voor ons en voor komende generaties. Op naar de volgende 40 jaar!

Leo Oprel Sr. Beleidsmedewerker Directie Strategie, Kennis en Innovatie Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit telen&trends 19

Wereldspeler uit Maasdijk

Alweco is een echt familiebedrijf. Pater familias Leo Alsemgeest begon met deze specialisatie in de bouw van scherminstallaties. Inmiddels is zoon Stephan uit de coulissen gekomen en bouwt samen met het managementteam aan verdere internationalisatie.

Vader Leo en zoon Stephan Alsemgeest zitten tegenover elkaar in de grote vergaderzaal. Deze is speciaal in de tweede vestiging aan Honderdland in Maasdijk gekomen om buitenlandse gasten te kunnen ontvangen. Noodzakelijk, omdat inmiddels meer dan de helft van de omzet buiten 20 telen&trends

Nederland wordt verdiend. Ook Nico Niepce en Jeroen van Gaalen zitten bij het gesprek aan de langwerpige grote vergadertafel.

Nico is directeur export en Jeroen is binnen het managementteam belast met de verkoop binnen Europa.

Leo Alsemgeest begon 34 jaar geleden aan het avontuur Alweco. “In 1987 waren we nog een kassenbouwer die ook gelijk scherm­ installaties aanlegde”, vertelt hij over de start.

“Na de overname van scherminstallateur Luc Aalbrecht, zo’n 28 jaar geleden, zijn we ons geheel gaan specialiseren in het ontwerpen en aanleggen van scherminstallaties.

Het vereist veel kennis en die hebben we allemaal in huis. Een kas is hightech geworden met andere disciplines, zoals verwarming, irrigatie, belichting en misting.”

Interview

In de grote zaal zit ook Cees den Boer.

Hij begon veertig jaar geleden met de verkoop van schermdoeken van Svensson in Nederland. Alweco is al sinds het begin klant van Cees. Beiden kennen elkaar goed.

“Uit die prille begintijd stamt mijn relatie met Ludvig Svensson en Cees”, vertelt Leo. “In die beginjaren werden schermdoeken nog uitsluitend gebruikt voor het besparen van energie, een stap later was het beheersen van het klimaat. Inmiddels is het scherm verworden tot een sturingsmiddel en een volwaardig onderdeel van Het Nieuwe Telen. Wij passen ons geheel aan, aan die ontwikkeling. Zo worden bij het gebruik van een dubbelpakket schermen verticale ventilatoren gebruikt. Door de gebundelde kennis kom je tot de beste oplossingen voor de teler.”

Werken op alle continenten Dankzij de specialisatie is Alweco een echte wereldspeler geworden. Nico Niepce geeft daar leiding aan. “Ontwerp, installatie, renovatie, we hebben voor elke constructie een oplossing, waar dan ook ter wereld.

We werken op alle continenten samen met partners die op dezelfde manier denken en werken als Alweco”, licht Nico toe. “Waar zijn we niet geweest? Hier in Maasdijk worden de projecten ontworpen en geheel op maat klaargemaakt. We werken met kleine teams, dat houdt de lijntjes kort en het schakelen snel. Met containers verschepen we dan de gehele installatie naar de klant, waar het door onze lokale installateur in elkaar wordt gezet. Is alles opgeleverd dan vindt vanuit Nederland altijd een eindcontrole plaats. We willen nooit, maar dan ook nooit ontevreden klanten. Door deze wijze van werken hebben wij relaties die al tientallen jaren lopen.”

Betrokken bij steeds grotere projecten In de grote assemblagehal, gevestigd in de hoofdlocatie aan de Honderdland dat gelijk dienstdoet als magazijn, klinkt een heel rustig muziekje. Twee monteurs zijn in de weer met grote zaagmachines om enkele aluminium profielen op maat te zagen.

Stephan legt uit dat in de kantoren boven de hal de engineering veelal in 3D plaatsvindt.

“Hier maken we alles klaar voor transport naar klanten in Nederland en daarbuiten”, vertelt Stephan rustig. “Alles wordt zo ingepakt dat de monteurs ter plekke gelijk aan de slag kunnen. Door de schaalgrootte in de glastuinbouw worden we betrokken bij complexen van soms tientallen hectaren.

Vroeger zat je met de tuinder aan tafel, nu met investeerders, grote financiële corporates. Die investeerders nemen weer adviesbureaus in de arm die ons uitnodigen.

Het betekent dat hier soms veel 40-voets containers vertrekken naar buitenlandse projecten.”

“Door de gebundelde kennis kom je tot de beste oplossingen voor de teler.”

Om de naam hoog te houden investeert Alweco niet alleen in eigen personeel dat werkt op het hoofdkantoor, maar laat ook installateurs van de lokale partners in de schoolbanken kruipen. “Het is de enige manier om toegevoegde waarde te leveren”, meent Nico, die naast Stephan in de hal staat. “Ervaring van het doen in de praktijk is bij ons belangrijk. Een carrière vanuit de buitendienst naar kantoor is hier heel normaal.” Nico stopt even en haalt de noodzaak aan van de vrijdagmiddagborrel tussen personeel en onderaannemers.

“Erg belangrijk voor het uitwisselen van kennis. Hier worden op de achterkant van een bierviltje nieuwe ideeën geboren.

We doen het met elkaar.” telen&trends 21

Luxous Eco belangrijke stap naar

circulaire glastuinbouw Het mag duidelijk zijn: de urgentie om te verduurzamen in de glastuinbouw is groot, net als de wil om te verduurzamen. De druk wordt enerzijds opgevoerd met nieuwe, verscherpte klimaatplannen. Anderzijds heeft de glastuinbouw al grote, duurzame stappen gezet. Als enige sector in de maakindustrie in Nederland behaalde de glastuinbouw in 2020 alle klimaatdoelen.

22 telen&trends

Ondernemerschap in de glastuinbouw wordt gekenmerkt door innovatie, langetermijndenken en samenwerken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de sector vooruitloopt in duurzaamheid.

Ook scherming is niet meer weg te denken uit de glastuinbouw. Zoals Leo Oprel (Sr. Beleidsmedewerker Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) in zijn column zegt: “Schermen is basisuitrusting geworden.” Net zoals Het Nieuwe Telen, Plant Empowerment, de nieuwe standaard is. Zo min mogelijk energie verbruiken én spaarzaam omgaan met de energie die wel verbruikt wordt, is het nieuwe normaal.

Svensson

”Zo efficiënt mogelijk maken we producten van kwaliteit die zo lang mogelijk meegaan. En dan de uitdaging om de productie circulair te maken.”

Kortom, duurzaam denken en doen in de glastuinbouw is allang geen vraag meer, maar een gegeven. De basis voor een duurzame toekomst is er.

Van lineair naar circulair De fase waar we nu met de glastuinbouw in beland zijn, is de omwenteling van lineair denken naar circulair. Het besparen van grond­stoffen, door kritisch te zijn naar wat we gebruiken en hoe kunnen we dat nóg een keer gebruiken. Zoals we water circuleren, voedingstoffen filteren en hergebruiken, CO2 terug de kas in stoten, is het ook tijd om de productie van klimaatschermen circulair te maken.

Op dit moment is ‘energie besparen’ de eerste associatie als we het hebben over scherming en duurzaamheid. Klimaat­ schermen worden met name als middel ingezet om de glastuinbouw te verduur­ zamen, om slim om te gaan met energie en vocht. De volgende stap is het verduurzamen van de schermen zelf. Een belangrijke stap in het circulair maken van de klimaatschermen-

industrie en een vanzelfsprekende stap voor ons Zweedse familiebedrijf, met onze roots in de textiel. Zoals CEO Anne Ludvigson zegt: “We hebben een heel simpel beleid: make more with less. Dat is onze core. Met zo min mogelijk resources zo veel mogelijk produceren. Zo efficiënt mogelijk maken we producten van kwaliteit die zo lang mogelijk meegaan, maar feit blijft dat we een textiel­ fabrikant zijn en dus iets produceren. Iets maken. Dat proces kunnen we optimaliseren en dat doen we ook. Maar als het product er eenmaal is, dan is het er. En dan? De uitdaging van vandaag is om de productie circulair te maken.”

Luxous Eco: gemaakt van 30% gerecycled polyester Dat brengt ons bij de introductie van Luxous Eco: het populaire premium-scherm Luxous 1147 FR, gedeeltelijk gemaakt van gerecycled materiaal. De folie waarmee dit nieuwe klimaatscherm wordt geproduceerd, bevat 30% gerecycled polyester van petflessen en biedt alle voordelen die voor een teler belangrijk zijn.

>> telen&trends 23

Kortom, de vertrouwde kwaliteit van ons hoogwaardige klimaatscherm, in een nieuw (gedeeltelijk) circulair jasje.

Doen, durven en doorontwikkelen Als koploper nemen we onze verantwoordelijkheid om de sector aan te jagen meer circulair te denken. Dat doen we reeds 134 jaar in de textielindustrie en 40 jaar in de glastuinbouw. Bij Svensson zijn we altijd bezig met de volgende generatie.

We zijn hier voor de lange termijn. Dat bewijst ons lange bestaansrecht, met inmiddels de vierde generatie aan het roer van het familiebedrijf.

“WE ZIJN ERVAN OVERTUIGD DAT NAUW SAMENWERKEN DE SLEUTEL IS TOT HET CREËREN VAN EEN DUURZAME SAMENLEVING.” Met continue productontwikkeling heeft Svensson de afgelopen 40 jaar aan het begin gestaan van diverse innovaties en technische doorbraken. Een kwestie van doen, durven en doorontwikkelen. Zoals het gebruik van aan elkaar gebreide stroken aluminium en plastic folie in begin jaren ‘80.

Maar bijvoorbeeld ook het toepassen van een tweede scherm in de glastuinbouw, iets wat 40 jaar geleden ondenkbaar was.

Standaarden die nu vanzelfsprekend zijn, maar ooit als ‘nieuw’ en ‘innovatief’ bestempeld werden. En zo zitten we in de glastuinbouw op dit moment midden in de transitie van lineair naar circulair. Niet alleen met onze klimaatschermen, maar glastuinbouw breed.

24 telen&trends

De kracht van samen Een proces dat we samen moeten doorlopen, waar we de gehele keten bij nodig hebben. Pioniers en koplopers spelen een essentiële rol om deze transitie in gang te zetten. Circulaire initiatieven, producten en samenwerkingen versnellen de kentering en brengen ook de kleinere spelers in beweging. We zijn er sterk van overtuigd dat nauw samenwerken de sleutel is tot het creëren van een duurzame samenleving, duurzame oplossingen en bedrijven met de juiste balans tussen economische groei, positieve sociale impact en de bescherming van het milieu. Daarom zijn we altijd in contact met telers, (toe)leveranciers en kennispartners. Samen verzamelen we waardevolle insights, de basis van innovatie en ons uitgangspunt voor product­ ontwikkeling.

Meer dan een duurzaam klimaatscherm Luxous 1147 Eco FR is meer dan alleen een vernieuwd klimaatscherm, deels gemaakt van gerecycled materiaal. Het is ook een belangrijke stap vooruit richting een circulaire wereld. Luxous Eco geeft invulling aan de denkrichting van onze toekomst: een circulaire economie met circulaire producten.

Laten we samen zowel de glastuinbouw als de wereld in het algemeen zo duurzaam mogelijk maken voor de volgende generatie.

Marketing Nederlands én duurzaam geteeld

Groenten uit de doos Mede door corona opgestuwd, doet voedingsboxleverancier van het eerste uur HelloFresh goede zaken. Sinds de pandemie eten we bewuster, biologischer en door thuiswerken en thuisonderwijs hebben we minder tijd om recepten op te zoeken, boodschappen te doen en lekker te koken.

“In onze box zitten uiterst duurzame producten van Nederlandse telers.”

Steeds meer Nederlanders eten ‘uit een voedingsbox’. Elke dag rijden de (elektrische) bestelbusjes van onder andere HelloFresh, maar ook andere aanbieders door dorpen en steden. Het is inmiddels net zo’n vertrouwd gezicht als de wagens van Picnic, AH, of de verpakkingsvrije online supermarkt Pieter Pot. Met de inhoud van de box kan, door zowat elke onhandige kok, iets fatsoenlijks op tafel worden getoverd.

HelloFresh benadrukt dat koken met hun box niet alleen een geweldig maal oplevert, maar ook nog eens de voedselverspilling een halt toeroept en duurzaamheid aanjaagt.

>>

telen&trends 25

Jaarlijks verdwijnen er voor tonnen aan voedsel in Nederlandse vuilnisbakken, omdat het niet is opgegeten of iets te lang in de koelkast heeft gelegen en daardoor over de datum is. Dat is toch zonde van de uiterst duurzaam geteelde cressen van Koppert Cress en duurzaam gekweekte vis.

“Onze verspilling is minder dan in de traditionele voedselketen doordat wij de ingrediënten op basis van de bestellingen van onze klanten en in precies de juiste hoeveelheid kopen”, legt Noortje van Nunen van HelloFresh uit.

“Wij bestellen rechtstreeks bij vertrouwde leveranciers. Vervolgens worden de bood­ schappen na het inpakken via de dichtstbijzijnde hub in één keer bij de klant thuisbezorgd. Dit bespaart op transporttijd en extra opslag, en dus op CO2-uitstoot.”

“VERSE GROENTE EN FRUIT, DIE NU ÉN IN DE TOEKOMST MENSEN VOEDT MET MINIMALE BELASTING VOOR MENS EN MILIEU.” Proef met Keep-it houdbaarheidsindicator Midden december vorig jaar meldde Wageningen Food & Biobased Research (WUR) dat een test bij 1.500 klanten van HelloFresh met de Keep-it houdbaarheidsindicator op zalm goed was verlopen. De smart-sensortechnologie van Keep-it meet bij welke temperaturen producten onderweg bewaard zijn, en geeft aan hoeveel dagen houdbaarheid nog resteren. Het is een innovatief alternatief voor de rigide en vaak verkeerd begrepen ‘Tenminste houdbaar tot’en ‘Te gebruiken tot’-vervaldatums die veel consumenten ertoe brengen om zogenaamd bedorven voedsel weg te gooien. Consumenten 26 telen&trends

hoeven met de houdbaarheidsindicator een product pas weg te gooien als het écht niet meer goed is. “In Noorwegen gebruiken verschillende retailers al sinds 2013 deze indicator”, zegt Gertrude Zeinstra, projectcoördinator en onderzoeker bij Wageningen Food & Biobased Research. “We wilden weten of Nederlandse en Vlaamse consumenten hier ook voor open staan, hoe ze ermee omgaan en of ze begrijpen hoe de indicator werkt.”

Het onderzoek wijst uit dat de indicator potentie heeft bij het verminderen van voedselverspilling.

Zeinstra: “76 procent had het idee dat de indicator hen kon helpen om minder voedsel te verspillen.” Victor Smits, duurzaamheidsmanager bij HelloFresh in Nederland, trekt de conclusie: “We hopen dat we in de nabije toekomst de slimme indicator voor meer producten kunnen introduceren.”

Met groeikapitaal werd HelloFresh op de kaart gezet Het waren twee jonge Duitse mannen en één Zweedse dame die 10 jaar geleden begonnen met HelloFresh. Het zou nooit wat worden deze manier van online kopen, koken en het daarna opeten. Ze bewezen het tegenovergestelde.

Met groeikapitaal van Rocket Internet, dat ook aan de basis heeft gestaan van bijvoorbeeld

Marketing

Zalando en Helpling, werd een strak expansie­programma uitgerold. Met een beursgang in november 2017 als resultaat om met dat geld verder te kunnen groeien en te investeren in het verduurzamen van het bedrijf. Vanuit de Backfabrik in Berlijn - een kantoorkolos in Oostblokstijl - worden een decennia later zestien landen verdeeld over verschillende continenten aangestuurd. In Nederland werd in 2012 begonnen. Lees je de jaarverslagen en andere rapportages van het bedrijf dan blijft het daar niet bij: het devies is groei, groei en nog eens groei. Na jaren van verlies - normaal in de wereld van start- en scale-ups - werd over 2019 een bescheiden bedrijfsresultaat geboekt van 46,5 miljoen euro, bij een omzet van 1,8 miljard euro. Een jaar later is de groei door corona fors. De omzet is opgelopen naar 3,75 miljard euro en het bedrijfsresultaat naar 505,2 miljoen euro.

In de laatste financiële rapportage van over geheel 2020 meldde het bedrijf dat 5,29 miljoen actieve gebruikers over de zeshonderdmiljoen maaltijden kookten.

HelloFresh haalt zelf groenten op Vol trots twitterde Rob Baan, eigenaar van Koppert Cress, ooit dat zijn cressen ook in de box van HelloFresh hun plek vonden, en meldde HelloFresh dat ‘van aubergine tot

zoete aardappel - een groot deel van de groenten in jouw box - komt van onze leverancier The Greenery’.

In de duurzaamheidsagenda staat dat het bedrijf streeft naar een korte keten voor verse groente en fruit, ‘die nu én in de toekomst mensen voedt met minimale belasting voor mens en milieu’. Van Nunen: “Daarnaast hebben wij een voorkeur voor leveranciers die duurzaamheid ook belangrijk vinden.

Waar mogelijk kiezen we voor leveranciers van dichtbij en werken we direct met hen samen. Zo weten we precies waar de producten vandaan komen en hoe ze zijn geproduceerd.”

Om de CO2-uitstoot terug te brengen, wordt niet alleen zo lokaal mogelijk ingekocht.

Van Nunen: “Het afgelopen jaar zijn we ook begonnen met het ophalen van groente en fruit bij onze leveranciers. Zo rijden we in een route langs meerdere leveranciers om ingrediënten op te halen, in plaats van meerdere ritten van leveranciers naar ons toe, en besparen daarmee 20 procent op CO2-uitstoot.”

telen&trends 27

Voorbeeld van innovatie Natuurtalenten, dat zijn het, die hun familie­bedrijven door keihard werken groot hebben gemaakt. De praktijk was hun leerschool en niet zozeer de schoolbank.

Peter Dekker maakte van PDI een wereldspeler. Bert van Ruijven van Arcadia had de visie en lef om te gaan voor pluischrysant. Aartsvaders die hun (levens)ervaring inmiddels beschikbaar stellen aan een nieuwe generatie.

Je kan van Jan Vellekoop alles zeggen, maar niet dat hij onduidelijk is, integendeel. Over de tafel heen geeft hij Peter Dekker senior een vet compliment door te zeggen dat hij een moedig man is, door het gehele bedrijf over te doen aan Peter Dekker junior en zelf van het toneel te verdwijnen. “Het was niet makkelijk, maar je hebt het gedaan en dat is goed voor Peter Dekker Installaties (PDI)”, zegt Jan, die inmiddels 36 jaar bij het bedrijf werkt en de positie van CCO heeft. Junior luistert en tovert een brede glimlach op zijn 28 telen&trends

gezicht. Als mannetje van 7 jaar wist hij al dat hij graag in het bedrijf van zijn vader wilde werken. Maar hij moest het eerst waarmaken, zeggen zowel senior als Jan. Het is gelukt: Hij nam in 2009 het stokje over.

“Maar Jan en het gehele bedrijf staan naast mij”, zegt junior. “We doen het samen. Nu hebben we 75 mensen in loondienst en zo’n zestig tot zeventig mensen van onder­ aannemers voor ons werken. Inmiddels komt 50 procent van omzet uit het buitenland.”

Jan en senior vullen aan: “We zijn vanaf dag

Interview

één internationaal gegaan. In Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk waren we met regelmaat te vinden. We deden dat om ons risico te spreiden, en nu 35 jaar later gaan we de hele wereld over.”

complexen met een totale omvang van 25 ha en daar komt nog 3,5 ha bij. Bijna 95 procent van onze omzet, zo’n 50 miljoen stelen, is voor de export. We hebben een eigen box op de bloemenveiling in Naaldwijk.”

Aanleggen van complexe schermsystemen

Beide organisaties zijn plat

Peter Dekker senior besloot vanaf het begin, zo’n 37 jaar geleden, zich geheel te gaan toeleggen op het installeren van scherm­ systemen. In de beginjaren was het een energiedoek vanwege de hoge gasprijzen, later werden het complexe systemen om ook het klimaat, vocht en licht te managen.

“Vanaf de eerste dag stond het leveren van kwaliteit hoog in ons vaandel”, vertelt senior, die de credits daarvoor ook naar Jan schuift.

Jan: “We leveren schermen op maat, ontzorgen die teler en dat doen wij al 37 jaar op een next level-niveau. We geven 5 jaar garantie op het geleverde werk. We gaan een zaak aan.”

Arcadia heeft eigen box op veiling Een van de eerste klanten van PDI voor een verduisteringssysteem was Arcadia of beter gezegd: de voorloper. Bert van Ruijven liet zo’n 12 jaar geleden zijn bedrijf Troschrysantenkwekerij Van Ruijven fuseren met pluischrysantenkwekerij RO Flowers van Ronald Olsthoorn. De twee kozen ervoor om zich te gaan specialiseren in de teelt en vermarkting van pluischrysanten en sloten zich aan bij Decorum. Het succes van Arcadia mag er wezen, zegt zijn zoon Bart van Ruijven in de grote hal waar een gigantische sorteermachine de constante stroom chrysanten op kleur en omvang bloem sorteert. “11.500 stelen per uur verwerkt deze machine tot ingepakte bossen. Inmiddels hebben we vijf moderne

Peter Dekker senior staat onderwijl even met Bert te praten. Ze kennen elkaar al heel lang.

Het woordje gunnen valt in het gesprek tussen de twee. “Familiebedrijven kennen onderling meer het gunnen”, benoemt Bert de relatie. “We kunnen lezen en schrijven met elkaar. We hadden een idee om onze twee schermen dichter op elkaar te krijgen, zodat er een spouw ontstond die beter was om te isoleren. Samen hebben we dat uitgewerkt en met succes. Maar belangrijker is, ze zijn betrouwbaar. En jullie gaven goede feesten.” De twee lachen uitbundig. Is er nog iets gemeen? Ze kijken naar elkaar.

“De platte organisaties”, zegt Bert. “En het feit dat we beide vooruitstrevend en innovatief willen zijn”, vult Dekker senior aan.

“De innovaties van PDI hebben een hoop teweeggebracht binnen de schermwereld.”

Arcadia stond herfst 2020 in de schijn­ werpers, omdat ze waren genomineerd voor de Nederlandse Innovatie Prijs 2020.

“Om geen middenmoter te zijn, moet je investeren in vooruitgang. Arcadia is hét loket voor pluischrysanten, daarvoor werken we intensief samen met veredelingsbedrijven.

We hebben Het Nieuwe Telen omarmd, testen nu LED en ontvochtigen lucht door gebruik te maken van droge buitenlucht.

Het was die combinatie die ons in aanmerking liet komen voor de Nederlandse Innovatie Prijs. Helaas niet gewonnen, maar we gaan gewoon door.”

“We doen het samen. Nu hebben we 75 mensen in loondienst en zo’n zestig tot zeventig mensen van onder­ aannemers voor ons werken.”

Peter Dekker, CEO

Jan Vellekoop, CCO

telen&trends 29

Gepokt en gemazeld

De energiecrisis, het allereerste klimaatscherm, Cee Dat zijn enkele van de herinneringen aan het begin geschiedenisSvensson met 40 jaar geleden. Een zakelijke rela die tot op de dag van vandaag voortduurt. Gepokt en g het tuinbouwvak blikken vijf o ‘ ude rotten’ terug.

30 telen&trends

Ron Groenewald (64)

Portret

oprichter Screen4seasons, nu specialistisch adviseur bij scherminstallatiebedrijf DoekenDraad.nl

Wat is in het kort uw geschiedenis met Svensson?

“Elke winter monteerde ik in tomaten- en paprikakassen folie tegen de kou. Tot de energiecrisis eind jaren ’70 de kwekers noodzaakte om meer energie te besparen.

Daar sprong Svensson slim op in met haar klimaatschermen. Door de grote vraag kon ik fulltime aan de slag bij Luc Aalbrecht Scherming. In die tijd heb ik veel Svensson-schermen geïnstalleerd bij groentekwekers en sierbloem­telers. Na jarenlang mijn eigen bedrijf Screen4seasons te hebben gerund, ben ik nu adviseur bij DoekenDraad.nl. We doen nog steeds goede zaken met Svensson.”

Wat was een uitdaging toen u zich toelegde op klimaatschermen?

“Een uitdaging was - en is - om de installatie passend te krijgen. Alle kassen lijken hetzelfde, maar dat zijn ze niet.

Het op maat inbouwen van een scherm vraagt elke keer om een sterk staaltje denkwerk vooraf. En vervolgens natuurlijk om een kwalitatief goede uitvoering ervan.

Dat vind ik nog steeds leuk, daarom zit ik al ruim 40 jaar in het vak.”

Welk succesvol resultaat heeft u met scherming behaald?

“Met Screen4seasons hebben we een spouwscherm ontwikkeld dat uit twee lichtdoorlatende schermdoeken bestaat met 6 centimeter ruimte ertussen. Door de spouw blijft de temperatuur in de kas zeer gelijkmatig. We hebben dit spouwscherm als test geïnstalleerd bij komkommerteler Sjaak van Dijk. Wageningen University & Research rekent alles nog door, maar de praktijk wijst uit dat de resultaten verbluffend zijn.”

Waar kijkt u met voldoening op terug?

“Als Westlander zit tuinbouw in mijn DNA. Ik vind het mooi dat we, mede dankzij Svensson, hebben bijgedragen aan de grote ontwikkelingen in de glastuinbouw. De meeste klanten kennen me vanaf de tijd dat ik nog monteur was en zien me graag op hun bedrijf verschijnen. Het vertrouwen dat we altijd van Svensson en de klanten hebben gekregen, is voor mij het meest waardevol.”

“Als Westlander zit tuinbouw in mijn DNA.” telen&trends 31

Henk Koudijs (64) oprichter en eigenaar Koudijs Montage

Wat is in het kort uw geschiedenis met Svensson?

“In de energiecrisis eind jaren ’70 waren alle kwekers gebrand op het besparen van energie. Samen met vier collega’s van het bedrijf waar ik werkte, heb ik toen Kas Isolatie Holland opgericht. Dat was in 1981, hetzelfde startjaar als Svensson Nederland. Onze kernactiviteit is het isoleren van kassen. Maar omdat de vraag naar klimaatschermen zo groot was, zijn we ook scherminstallaties gaan monteren en schermdoeken gaan installeren. Het lijntje naar Svensson was snel gelegd.”

Wat was een uitdaging toen u zich toelegde op klimaatschermen?

“We merkten dat het een andere tak van sport was, er kwam veel op ons af. Zeker toen de kassen in omvang toenamen. Wij vinden kwaliteit belangrijker dan kwantiteit, we werken nu kleinschalig. We richten ons vooral op renovatie van bestaande, oudere installaties. Inmiddels opereren we Europeesbreed en heten we Koudijs Montage, maar de klanten en connecties van de eerste jaren heb ik nog steeds.”

Welk succesvol resultaat heeft u met scherming behaald?

“Onze klanten hebben in wezen allemaal mooie resultaten van de schermen die we hebben geïnstalleerd. Een leuk voorbeeld van een succesvolle scherminstallatie is bij potplantenkwekerij Rovawee in Aalsmeer. Daar hebben we het schermdoek vier keer vervangen, maar onze installatie zit er al sinds 1983 in. In al die tijd hebben we alleen een kleine aanpassing hoeven doen. Dat noem ik nou kwaliteit.”

Waar kijkt u met voldoening op terug?

“We richten ons vooral op renovatie van bestaande oudere installaties.”

32 telen&trends

“De werkrelatie met Svensson is erg prettig. De jongens die er vanaf het begin werken, ken ik stuk voor stuk vrij goed.

De montage van klimaatschermen is soms best een uitdaging, dan hebben we Hugo Plaisier nodig om uit te leggen wat bijzonder is aan een nieuw type scherm en waar we op moeten letten bij de montage ervan. Ondanks dat Koudijs Montage een van hun kleinere klanten is, staat Svensson altijd voor ons klaar.”

Piet Bom (84)

Portret

oprichter en voormalig eigenaar P.L.J. Bom Kassenbouw, nu eigenaar Piet Bom Innovations en P.L.J. Bom Exploitatie B.V. Wat is in het kort uw geschiedenis met Svensson?

“Zo’n 40 jaar geleden leerde ik oud-directeur en medeoprichter van Svensson Nederland Cees den Boer kennen. Hij haalde een stuk doek uit zijn bureaula en zei ‘dit gaan we op de markt brengen’. Klimaatschermen bestonden toen nog niet. Dat bleek een schot in de roos.

In de jaren die volgden heb ik met P.L.J. Bom Kassenbouw de afname van schermdoeken helemaal ondergebracht bij Svensson, ik wilde geen zakendoen met andere schermleveranciers.”

Wat was een uitdaging toen u zich toelegde op klimaatschermen?

“Naast de bouw van kassen ook klimaatschermen monteren, dat konden onze monteurs wel. Als de installatie gereed was, belde ik Cees of hij het gebruik van het Svensson-scherm aan de kweker wilde toelichten.

Een grotere uitdaging was de doorontwikkeling van kasconstructies met de multifunctionele Venlo-kas als basis.

Daar hebben we veel innovaties voor ontwikkeld, zoals smalle profielen en een aluminium goot.”

Welk succesvol resultaat heeft u met scherming behaald?

“Een van mijn bijdragen aan de schermtechniek is dat ik een antiblokkeersysteem heb ontwikkeld. Het profiel van de schermdoeken liep aan tegen de spanten van de kas, waardoor kieren ontstonden. Het antiblokkeerblokje heft die kier op en verlengt bovendien de levensduur van het luchtmechaniek. Dit blokje is net als de meeste van mijn vindingen beschermd met een octrooi en het wordt nog steeds massaal toegepast.”

Waar kijkt u met voldoening op terug?

“Ik heb erg prettig zakengedaan met Cees den Boer.

Een bijzondere en bevlogen man, ik heb grote bewondering voor hem. Hij is degene die van Svensson een wereldbedrijf heeft gemaakt. Inmiddels ben ik actief in Piet Bom Innovations, zo heb ik pas nog een inklapbare golftas van fiberglass ontwikkeld. Cees speelt net als ik ook golf, ik heb nog steeds contact met hem.”

“Ik wilde geen zakendoen met andere schermleveranciers.”

telen&trends 33

Arnold Vermeulen (70)

oprichter foliekassenbouw Rovero, mede-eigenaar van Greenspan Agritech Wat is in het kort uw geschiedenis met Svensson?

“In 1980 heb ik Rovero opgericht voor de bouw van foliekassen. Dat zijn buizenframes bekleed met kunststoffolie. In Nederland worden deze gebruikt voor de aardbeien- en bollenteelt en boomkwekerij. Om bomen te beschermen tegen wind en sneeuw ging ik ParaWeb toepassen, een product van een chemisch concern waar in die tijd Cees den Boer bij werkte. We hadden een persoonlijke klik en hielden contact toen hij directeur van Svensson Nederland was.”

Wat is de link tussen foliekassen en schermen?

“De foliekas is voor onverwarmde teelt, dus hierin worden geen energieschermen gebruikt. Echter, in 2004 heb ik met een Indiase partner Greenspan Agritech opgericht om foliekassen te produceren voor de Afrikaanse markt, met name rozentelers en zaad- en stekbedrijven.

De stekbedrijven moeten wel schermen, want de Afrikaanse zon is te fel voor de jonge plantjes.

De, grotendeels Nederlandse, kwekers schaffen in de regel een scherminstallatie aan van een bedrijf in Nederland met een scherm van Svensson. Zo heb ik dus weer een link met Svensson.”

Welk succesvol resultaat heeft u met Svensson behaald?

“De zaadbedrijven in Afrika hebben insectendichte kassen nodig dus we verkopen wel insectendoeken van Svensson aan deze klanten. Momenteel bouwen we in meerdere Afrikaanse landen kassen voor de groenteteelt, bestemd voor lokale hotels en supermarkten. Deze gewassen hebben scherming nodig dus daar liggen nog kansen.”

Waar kijkt u met voldoening op terug?

“Ik ben trots dat ik de ontwikkeling van foliekassen vanaf de grond heb opgebouwd en verder gebracht.”

34 telen&trends

“Met de ontwikkeling van een betaalbare en geschikte kas voor Afrika hebben we meegeholpen vele duizenden banen te creëren, veelal ook voor vrouwen. Als zo’n kas vervolgens voldoende productie levert en zich duurzaam kan bedruipen, geeft mij dat voldoening. Ik ben trots dat ik de ontwikkeling van foliekassen vanaf de grond heb opgebouwd en verder gebracht. Wat dat betreft ben ik een pionier, net als Cees. Daarin vinden we elkaar.”

Qrien Olsthoorn (73)

Portret

adjunct-directeur T. Hulspas B.V., later mede-eigenaar KlimaatScherm B.V. Wat is in het kort uw geschiedenis met Svensson?

“Eind jaren ’70 kwam ik als adjunct-directeur van T. Hulspas B.V. in contact met Cees den Boer. Deze relatie met Svensson Nederland bleef intact toen ik in 1994 mede-eigenaar werd van KlimaatScherm B.V. Die band werd verstevigd, doordat Anders Ludvigson bij ons in het bedrijf praktische ervaring op kwam doen. Omdat hij directeur van Svensson Nederland zou worden, wilde hij feeling krijgen met de werkvloer.

Maandenlang ging hij dagelijks mee op pad met onze monteurs om het vak eigenhandig te leren.”

Wat was een uitdaging toen u zich toelegde op klimaatschermen?

“In de tijd vóór de klimaatschermen was er plat glas met ’s nachts rietmatten erover, Venlokassen met transparante folie en noppenfolie voor de gevels en voor de ‘korte dag’teelt zwart verduisteringsfolie dat handmatig open en dicht getrokken moest worden. Vervolgens kwamen de vliesdoeken en het anti-worteldoek tot Svensson ons verloste van het ‘knoeiwerk’ met gebreide klimaatschermen met aluminium en plastic bandjes. De Svensson-schermen waren dus juist een grote uitkomst voor de kweker, die hiermee veel nauwkeuriger kon schermen.”

Welk succesvol resultaat heeft u met scherming behaald?

“Ik heb persoonlijk aan de wieg gestaan van het QLS-Ultra schermdoek, een waterdicht, uv-bestendig scherm. Bij een grote boomkwekerij in Noord-Duitsland beviel het QLSscherm in de eerste hal zo goed dat wij het in uiteindelijk 6 hallen van 7000 meter hebben mogen aanbrengen.

Samen met het Zweedse moederbedrijf hebben we het gepatenteerd.”

Waar kijkt u met voldoening op terug?

“Na ruim 40 jaar is Svensson met haar klimaatschermen niet meer weg te denken uit de wereldwijde glastuinbouw voor groente- en bloementeelt. Mijn zakenpartner Wim Steentjes en ik kijken met veel voldoening terug op de samenwerking met Svensson in het algemeen en projecten zoals de ABRIschermen boven de Haagse Schaatsbaan de Uithof en alle hallen met QLS-schermen in het bijzonder.”

“Wij kijken met veel voldoening terug op de samenwerking met Svensson.” telen&trends 35

Kwekerij Gebr. Grootscholten

timmert aan de weg

Aan de rand van Kwintsheul liggen de twee complexen van handelskwekerij Gebr.

Grootscholten. Al meer dan 75 jaar teelt het bedrijf een breed assortiment van wel vijftig eenjarige zomerbloeiers; cyclamen, chrysanten, lavendel en andere seizoensproducten.

Er is nog één raam heel. Afgeworpen bommen van Engelse bommenwerpers hebben de nering van opa Koos Grootscholten in 1944 geheel om zeep geholpen. Op een zwartwitfoto staat hij moedeloos naast die ene hele glazen ruit en verder is het een troosteloos aanzicht. Hij zou vast loei trots zijn op zijn zoon en kleinzonen die het kascomplex hebben uitgebouwd tot een van de grotere handelskwekerijen van perkgoed in Nederland.

Kleinzoon John Grootscholten staat bij een lijst met vergeelde foto’s. Op een andere foto is de enorme bomtrechter te zien. 77 jaar later is daar niets meer van te zien, omdat er kascomplex van 4,5 ha op staat. Hij wijst: “Hier sta ik als klein kereltje. Broertje Mark en ik waren van jongs af aan in de kassen bezig, spelen, ravotten. In die tijd hadden we ons nog

36 telen&trends

Kassucces

niet gespecialiseerd in de teelt van perkgoed. Mijn vader Hans teelde druiven en daaronder was nog ruimte voor de teelt van afrikaantjes en vlijtig liesje. Er was in die tijd van na de oorlog een steeds grotere vraag naar deze planten.

Uiteindelijk besloot hij zich geheel te gaan toeleggen op poten perkplanten.”

Jaarlijkse verkoop is 6 miljoen planten Het is rustig als John de Van Buerenlaan aan de rand van Kwintsheul oversteekt. Hier liet Gebr. Grootscholten zo’n drie jaar geleden een tweede kas neerzetten van 12.000 m2, tegenover de eerste van 4,5 ha. Op de enorme vloer van beton zijn werkers bezig potten met perkgoed met de hand neer te zetten. Op deze zomerse dag is het rustig. “We zijn een 365-dagen bedrijf”, vertelt hij. “We werken volgens de seizoenen. In de maanden maart en april draaien we op volle kracht om het zomergoed op tijd door heel Europa bij de tuincentra te krijgen. Dan staat het hier en ons eerste complex vol. Van onze 6 miljoen planten gaat 85 procent naar het buitenland, zoals Engeland, Frankrijk en Duitsland.

We zijn nu bezig voor het najaar en de feestdagen.”

Eerder heeft hij uitgelegd dat Brexit tot nu toe geheel aan zijn handelskwekerij voorbij is gegaan. “Het papierwerk moet door onze expediteurs worden gedaan, daar hebben wij geen last van. Daarnaast werken wij eigenlijk veel met grote vaste afnemers. Via het online handelsplatform Floriday weten kopers ons te vinden. Digitalisering is een van de verkoopmanieren waar wij al snel op hebben ingezet, maar het is geen doel op zich. Voor ons is het een sterk hulpmiddel om efficiënt te kunnen werken. Belangrijk is dat partijen in de keten elkaar hierin vinden en ondersteunen.”

Teeltcomplexen zijn vergaand gemechaniseerd Als hij terugloopt naar de hoofdvestging staat rechts een verouderd kascomplex. Hier verrijst de derde kas van

Gebr. Grootscholten, een van 40.000 m2. Achter een kop koffie legt hij de achtergrond uit. Belangrijke driver is niet alleen de markt, maar ook de derde firmant in het bedrijf, Remy van de Knaap. Hij blijkt het zetje te hebben gegeven bij de twee broers, de andere firmanten, om ferm te investeren.

“Het doel is niet investeren om te investeren. Het is ontstaan door samenwerking met onze brede klantenkring. Je ziet dat door consolidatie de handel steeds machtiger wordt.

Wij moeten dus ook een sterk bedrijf zijn, maar ook een aantrekkelijke werkgever voor onze medewerkers met ambitie.” De omvang dwingt John, Mark en Remy hun tweede en eind volgend jaar derde complex vergaand te mechaniseren. Grote aluminium tafels rijden op heuphoogte in een parcours in de vorm van een acht door het grootste complex. Van een opkweekbedrijf komen de miljoenen stekjes die geauto­matiseerd, maar soms ook met de hand worden opgepot. Veel van de zaadjes komen van veredelaar Schoneveld Breeding (lees telen&trends nummer 13), die volgens John de beste genetica hebben.

“De nieuwe locatie wordt, net als de andere twee, aangesloten op het project Aardwarmte Vogelaer in Poeldijk”, vertelt John.

“Al het water vangen we op om het milieu niet te belasten.

Overigens doen we net als mijn vader Hans aan dubbel grondgebruik. Onder de vloer in de grootste kas is een waterbassin gebouwd waar we het regenwater in opslaan.

We hoeven dus buiten niet van die ronde tonnen te plaatsen.

Het ontwerp hebben we deels zelf gedaan. Alle foutjes uit kas 1 en 2 zijn nu verdwenen en handigheidjes verwerkt om het proces nog efficiënter te laten verlopen. Twee jaar geleden zijn alle schermen in de grootse kas vervangen, en in de nieuwste kas komen Harmony, Luxous en Obscura.

We willen dat onze spullen goed zijn.” Dat laatste zegt hij voor een geheel geautomatiseerde spuitboom die over de tafels rijdt om de plantjes te besproeien. “Speciaal voor ons ontworpen.”

telen&trends 37

Svensson lanceert nieuwe dienst Climate House

“Er valt nog veel klimaatwinst te halen, ook in Nederland en België” Svensson lanceert een nieuwe dienst onder de naam ‘Climate House’.

Kasklimaatexperts van Svensson bundelen hun kennis over teeltstrategie, schermstrategie, klimaatinstellingen en klimaattools onder deze naam, voor telers, bedrijfsleiders, teeltmanagers en -adviseurs wereldwijd.

Telen is een topsport met smalle marges. Een verkeerde klimaatinstelling of onjuiste aannames kunnen het verschil betekenen tussen winst of verlies. Nu kassen steeds meer data genereren, is dat nog geen garantie voor een optimaal teeltresultaat. Data moeten worden vertaald naar informatie, en informatie naar kennis over de interacties tussen plant, kasklimaat en techniek. In het ideale geval

38 telen&trends

leidt dit tot nieuwe inzichten, zoals de basisprincipes van Plant Empowerment. Kasklimaatexpert Ton Habraken: “Een klimaatcomputer kan veel werk uit handen nemen, en kan met slimme instellingen al 80 tot 90% automatisch voor je regelen. Maar de echte teler weet dat te verfijnen naar een optimum, wat het verschil kan maken tussen 90 of 100 kilo tomaten per vierkante meter.”

Climate House Behoefte aan klimaatkennis groeit Elke teler, elke kas en elk ras is anders.

Ook het klimaat buiten de kas is altijd anders, zelfs tussen verschillende regio’s.

Habraken houdt daarom alle ontwikkelingen in kasklimaatsturing nauwgezet bij.

Klimaatschermen hebben daarin een steeds grotere rol gekregen. Twee schermen zijn in veel teelten gemeengoed geworden. Nieuwe materialen leiden tot nieuwe toepassingen, zoals het vorig jaar gelanceerde PARperfect.

Maar daarmee ben je er nog niet, zegt hij: “We komen veel bij kwekers, maar we zien dat niet altijd bekend is hoe precies met een klimaatscherm om te gaan. De gesprekken gaan steeds vaker dieper in op klimaat- en scherminstellingen. Daaraan merkten we dat er behoefte is aan meer kennis. Daarom zijn we nu gestart met Climate House.”

Plant Empowerment als basis Telers en teeltvoorlichters hebben al veel zaken aan hun hoofd, vervolgt Habraken.

“Wij willen telers helpen schermen optimaal in te zetten. Bovendien heeft een teeltvoorlichter vaak onvoldoende tijd om de klimaatdata van een teler uitgebreid en diepgaand te analyseren. Dat doen wij wel.

We willen de kennis over teelt en klimaat naar een hoger plan werken, met Plant Empowerment als basis. Samen met de teler en teeltadviseur.” Hij vervolgt: “Met klimaattools als een warmtebeeldcamera kunnen we op plantniveau zien wat er gebeurt als je bepaalde klimaatacties onderneemt. Daarmee kunnen we voor telers – ook in bedrijfsvergelijkingsverband – extra data genereren, waardoor ze nog meer inzicht kunnen krijgen in de effecten van bepaalde klimaatinstellingen.”

Voor een vlekkeloze start “In de praktijk komen we nog weleens ‘fake advies’ en rare gebruiken tegen, zoals het aanhouden van een kier bij een

zomerscherm”, zegt Habraken. “Dan roept er iemand: ‘Je moet een scherm altijd op een kier hebben liggen!’, zonder specifieke kennis van het aanwezige scherm. Maar een zomerscherm is al zo open van structuur, dat dit helemaal niet hoeft. Dat wordt dan in een telersgroep soms voor waarheid aangenomen. Wij kunnen met data bewijzen dat een advies of gebruik soms niet klopt.”

Maar wat is nu het grote voordeel voor de teler? “Als telers een nieuw scherm in gebruik nemen, en ons inschakelen voor advies, dan worden er geen grote fouten gemaakt. Het is ook prettig dat hij direct gebruik kan maken van onze ervaring en kennis, zodat hij het klimaatscherm vanaf dag 1 optimaal kan inzetten. Wij zorgen voor een vlekkeloze start.”

Nog efficiënter kasklimaat Climate House biedt betaalde diensten, met verschillende mogelijkheden. Klimaat- en Klimaatschermmanagement op basis van computerdata vormen de basis.

Warmtebeeld camerascans zijn handig om effecten van specifieke klimaatmaatregelen op plantniveau te meten. Met energie-advies kan worden gekeken hoe het kasklimaat nog efficiënter kan. “Het maakt daarbij niet uit welke klimaatcomputer of -schermen je in de kas hebt liggen. Of lowtech, midtech of hightech teelt. Zo begeleiden we een Marokkaanse teler van lowtech naar midtech telen. Daarbij werken we zoveel mogelijk op afstand, zeker in coronatijd, maar we zullen ook één of twee keer per jaar fysiek langskomen. Of de teler nu in Nederland, België, Rusland, Canada of waar dan ook een kas heeft”, belooft Habraken. “Er valt nog veel klimaatwinst te halen, ook in Nederland en België.”

“Wij willen telers helpen schermen optimaal in te zetten.”

Kijk voor meer informatie op www.climatehouse.com of neem via Svensson contact op met kasklimaatexpert Ton Habraken.

telen&trends 39

GreenBalanZ (weer) geheel in balans De Van der Weijden dynastie in Kudelstaart kweekt al drie generaties Phalaenopsis orchideeën. De huidige eigenaar Lennard zet het beleid van zijn vader Sjaak met verve voort; zo duurzaam mogelijk kweken. Sinds een jaar of zes worden er zelfs volledig biologische Phalaenopsis op de markt gebracht. Geen gemakkelijke opgave.

Het hebben van ‘groene vingers’ is niet meer genoeg om een bedrijf als GreenBalanZ te leiden. Met de aankoop van een opkweekbedrijf in 2017 is de oppervlakte 10 ha, en gaan er jaarlijks circa 4 miljoen Phalaenopsis via expediteurs naar klanten in binnen- en buitenland.

Lennard studeerde lang (Agrarische Economie in Wageningen), ging daarna bij de Rabobank werken en kwam 21 jaar geleden in het bedrijf. “Het helpt zeker om een goede opleiding te hebben gedaan, maar het is geen garantie voor succes”, begint Lennard. “Door de groei is het bedrijf groter geworden. Ik voel me meer ondernemer 40 telen&trends

dan kweker. Van veel meer zaken moet je toch meer of minder verstand hebben. Het gaat van leiderschap, het goed kunnen delegeren, tot de cijfers en het opzetten van een goed marketingplan. In het orchideeëngeweld moeten we wel gezien worden.”

Net als bij veel andere bloemen- en plantenleveranciers bracht COVID-19 GreenBalanZ uit balans. Gelukkig voor Van der Weijden herwaardeerde de thuiszittende consument in Europa de eigen woning. Er werd niet alleen flink verbouwd, maar ook bloemen en planten vonden hun

Case

weg naar de woning. Lennard: “Na de eerste lockdown vorig jaar heb ik vijf weken lang alles weg moeten gooien, maar daarna trok het weer aan. Toen lag ik wakker. Nu lig ik wakker over het feit hoe ik aan mijn planten moet komen. Het loopt hartstikke goed.”

Verkoop van bio Phalaenopsis is een uitdaging Wat koopt die consument? Je zou zeggen in een wereld die steeds meer biologische producten vervaardigt en koopt dus ook biologische gekweekte Phalaenopsis.

De realiteit is echter anders. GreenBalanZ teelt nu zo’n vijfhonderdduizend biologische Phalaenopsis op een totaal van 4 miljoen.

We hebben daar kopers voor, vertelt Lennard. “Het is best moeilijk om dit product te verkopen, omdat het enkele euro’s duurder is dan de conventionele. We werken met organische mest, dat is de reden dat de plant wat langzamer groeit. De kostprijs is daardoor hoger en dat rekenen we door. Wat we geleerd hebben, is om in een winkelschap niet conventionele én biologische orchideeën te verkopen. De consument kiest dan toch vaak voor de goedkopere variant.”

GreenBalanZ meldt duidelijk op het verpakkingsmateriaal dat de orchideeën biologisch zijn gekweekt. Maar toch blijft het een traject van vallen en opstaan. “Ik zie het niet hard groeien, daar ben ik wel realistisch in. Geheel biologisch? Nee. We gebruiken de opgedane kennis wel weer bij de teelt van onze andere orchideeën.”

Warmte en koude uit de bodem Vader Sjaak is decennia geleden al begonnen met het zo duurzaam mogelijk

telen. “Mijn vader had lol in het scouten van het gewas, waardoor hij minder chemische bestrijdingsmiddelen hoefde te gebruiken.

Mijn vader deed het toen pleksgewijs.

Nu gebruiken we alleen nog maar biologisch”, aldus Lennard die in een zucht doorgaat over het project ‘Kas zonder gas’.

Maar eerst vertelt hij dat idealisme belangrijk is, maar het moet allemaal wel economisch uitkomen. “Het is moeilijk groen te zijn als je rood staat, las ik laatst ergens. Je kan daar heel idealistisch in zijn, maar je moet ook je bedrijf blijven runnen.”

“Duurzaamheid is hier geen containerbegrip: ik wil de aardbol beter achterlaten voor de volgende generatie.”

Onder zijn kassen, waar een dubbelscherm­ pakket in hangt, liggen twee bronnen (aquifers/red.) 300 meter uit elkaar. De een wordt gebruikt om warmte op te slaan en in de andere koude. Lennard: “Met warmtepompen brengen we in de zomer de warmte uit de kas naar de warme bron. In de winter warmen we daar dan de kas mee op.

De koude slaan we op in de andere bron.

In de zomer gebruiken we dat om het gewas te koelen. De Phalaenopsis heeft in de zomer kou nodig om in bloei te komen. Ons gasverbruik is hierdoor met 1.1 miljoen kuub gereduceerd.” Klaar en achterover hangen?

Lennard zegt dat hij doorgaat met verduurzamen. Hij volgt geïnteresseerd een aantal proeven waar LED wordt gebruikt.

“In het kader van energiebesparing is LED een reële optie voor komende jaren. Verder gaan we de verpakkingen en de trays verder verduurzamen. Duurzaamheid is hier geen containerbegrip: ik wil de aardbol beter achterlaten voor de volgende generatie.

Het geeft mij een goed gevoel.”

telen&trends 41

Bij Niven spelen Westlandse groenten de hoofdrol Chef-kok Niven Kunz is weer begonnen. Dé groentechef heeft in hartje Westland zijn nieuwe restaurant Triptyque geopend. Het failliet gaan van restaurant Niven in Rijswijk laat hij van zich afglijden. Evergreens als ‘tartaar van tomaat’ of ‘radijs met zwarte bessen en vanille’ pronken weer op zijn menukaart.

Elke dinsdag een rondje Westland om in de dagen daarna de groenten en andere streekproducten als ambachtelijke honing te verwerken in geweldige gerechten. Het is het huidige leven van chef-kok Niven Kunz en zijn levens- en zakenpartner Virginie van Bronckhorst in een al dan niet biologische notendop. Niven was ooit de jongste sterrenchef van Nederland en zette zo’n zestien jaar geleden de groentekeuken op de Nederlandse gastronomie kaart. Het leverde hem naast een Michelinster vijf jaar achter elkaar de titel ‘Groenterestaurant van het Jaar’ op. COVID-19 verstoorde het sprookje wreed.

Eind maart 2020 vroegen de twee het faillissement aan van hun sterrenrestaurant 42 telen&trends

Niven in Rijswijk. Tot grote verbazing van velen hadden de twee de veerkracht en energie om enkele maanden later met hun nieuwe restaurant Triptyque in Wateringen te beginnen. Onze filosofie is niet veranderd, zegt Niven als hij onderwijl de boxen aan zijn gasten meegeeft. Net als elke restauranthouder probeert hij zo nog wat te verdienen.

“Groente speelt de hoofdrol. We blijven volgens het principe van 80 procent groente en de rest vlees of vis koken”, vertelt hij.

Onderwijl luistert Virginie aandachtig mee.

“Het verschil met Niven in Rijswijk is dat we een dag minder open zijn. De dinsdag gebruik ik om zo’n vijftien telers in het Westland te bezoeken.”

Uit de markt

“Mensen, ook hier in het Westland, vergeten soms hoe uniek de landen tuinbouw is in het Westland.” hetzelfde, zeggen de twee normaals. Door de huidige lockdowns en avondklok is er veel tijd gestoken in het verder ontwikkelen van de kookstijl en het restaurant. “Menukaartjes zijn dadelijk van tomaatafval gemaakt”, aldus Niven. “En de playlist laten we maken door een jonge DJ. Je probeert zo het gehele verhaal compleet te maken. Eten bij ons moet echt een beleving zijn. De stip aan de horizon? De lat is wederom hoger gelegd.

We gaan gewoon weer koken voor een ster.”

Ondernemerschap is ook durven stoppen De twee kijken terug op een enerverende periode. Virginie werkt tevens vier dagen in de week als arts. Hoe houdt ze dit vol?

“Het geheim is om je werk ontzettend leuk te vinden! Ik geniet enorm van het arts zijn, net zoals dat ik geniet van ons restaurant en onze onderneming.”

Ze stopt even en gaat door over het feit dat een toprestaurant meer is dan sec subliem koken: “Durf om te stoppen hoort ook bij ondernemerschap. Je kunt ervoor kiezen om oneindig door te gaan en te dromen dat het goed komt. Maar het belangrijkste in ondernemerschap is dat je reëel moet zijn en weet wanneer het niet meer gaat. We hebben ons geen moment een loser gevoeld.

Je weet als je begint dat het ook kan stoppen. We zijn reëel genoeg als iets niet goed gaat.” Door in maart 2020 het heft in handen te nemen kon betrekkelijk snel, met dezelfde keukenbrigade, in Wateringen weer worden begonnen. De kookfilosofie blijft

Tuinbouw in Westland is uniek Niven begon ooit als jonkie in de keuken van Jonnie Boer van De Librije (3 sterren) in Zwolle. De groente uit deze keuken komt uit de vermaarde kwekerij van Eef Stel in Dalfsen. Wij hebben een grotere tuin, grapt Niven als hij zijn achtertuin het Westland bedoelt. “Mensen, ook hier in het Westland, vergeten soms hoe uniek de land- en tuinbouw is in het Westland. Het is juist heel bijzonder.

We proberen juist daarom onze leveranciers te betrekken bij ons menu. We zitten dicht bij de bron, dat is het leuke aan koken met lokale producten.”

Met trots vertellen de twee dat de radijs bij Jongfresh en de courgette bij CourgetteFleur vandaan komen. “Deze telers, maar ook de andere leveren geweldige producten.

Ze voldoen aan onze hoge kwaliteitseisen.

Ik weet alleen niet of ze het zelf allemaal wel weten hoe goed ze zijn. Ze telen hele mooie en unieke producten. Ze staan achter hun product en dat komt terug in de kwaliteit.”

telen&trends 43

‘Geen andere naam boven de deur dan alleen Voskamp’ Gebr. L & J Voskamp is een krachtig familiebedrijf. Ooit begon opa Jan met een gemengd bedrijf, maar inmiddels levert de onderneming losse tomaten door zowat geheel Europa. De derde generatie staat aan het roer. Wat gaat de koers worden?

Sneller innoveren Leen Voskamp staat in de deuropening en kijkt met trots ‘de schuur’ in. Met zijn 77 jaar werkt hij al bijna zestig jaar in het familie­ bedrijf, dat hij samen met zijn broer Sjaak overnam van vader Jan. “Het was vroeger een gemengd bedrijf. We teelden zelfs meloenen. In de jaren ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw zijn we overgestapt op alleen de teelt van tomaten.” Samen met zijn zoon John staat Leen op een balustrade en ziet beneden hem hoe misschien wel de modernste tomatensorteermachine ter wereld rustig draait. Er omheen lopen een paar medewerkers. Deze kijken of de tomaten goed in de kartonnendozen vallen: het is stilte voor de storm. “Als dadelijk het seizoen begint zijn tot wel honderd plukkers bezig, en draait de sorteerinstallatie van Maf Roda volcontinu. Het laaddock staat dan vol met vrachtwagens”, vertelt John. In de verte 44 telen&trends

rijdt een van de tientallen automatische karren die uit de kassen komen. Plukkers leggen de tomaten in deze aluminium wagentjes die vervolgens automatisch naar de sorteermachine rijden. Leen: “De enigen die nog aan de tomaten zitten, zijn de plukkers. Vorig jaar is die machine geheel gemoderniseerd.” Deze vergaande vorm van mechanisatie is noodzakelijk. Onder regie van de broers Leen en Sjaak werd in een paar decennia een complex de grond uitgestampt van 32 ha, waar jaarlijks circa 20 miljoen kg losse tomaten in onbelichte teelt uit wordt gehaald.

Schaalgrootte nodig voor goed resultaat De gehele tuinderij is ingericht om efficiënt te werken en richt zich geheel op losse tomaten en gaat niet mee in trends als snoeptomaatjes. Vooral geen opsmuk, van uiterlijk vertoon moeten de Voskampen niets

Interview

hebben. Waarom een website? Via hun handelsbedrijf Voskamp Trading gaan de miljoenen kilo’s hoofdzakelijk naar afnemers in het buitenland. In een sober kantoor vertellen vader en zoon hoe zij naar de toekomst kijken, ook al willen ze daar weinig over kwijt. Meerdere keren zegt Leen dat er nooit een programma onder de groei lag.

“Het kwam gewoon op onze weg en je dééd het. Ik ging eens praten met de buren en kocht uiteindelijk dan hun land. Zo kwam ik in bezit van gronden die van het weeshuis waren geweest”, zijn ogen prikken ondeugend in zijn hoofd. Een pakje sigaretten houdt hij stevig vast. Duidelijk uit hun betoog is wel dat schaalgrootte noodzakelijk is om geld te verdienen en dat vervolgens weer terug in het bedrijf te brengen. Leen: “De marges zijn klein. Vermenigvuldiging maakt uiteindelijk de somma. Veel kleine snippertjes maken ook een berg.”

hebben gevonden als hier boven de deur een andere naam zou zijn gekomen. Ik heb altijd al een eigen bedrijf willen hebben. Het is best knap wat mijn vader en oom Sjaak hebben geleverd, dat wil ik nu graag voortzetten. Er staat een schitterend mooi bedrijf. Wat ik geleerd heb en meeneem uit mijn vorige werkzaamheden is het denken in oplossingen en niet in problemen. Waar het heen gaat? Bepaalde groei is noodzakelijk, maar er zijn zoveel factoren waar alles vanaf hangt dat ik nog niet weet hoe het gaat lopen. Ach, met de vierde generatie zijn we nog lang niet bezig. Onze kinderen zijn nog veel te jong.”

Het familiebedrijf moet worden voortgezet Door het overlijden van zijn oom Sjaak in 2020 kwam John in het familiebedrijf, waar verder ook de twee zonen van Sjaak in werken. Het gehele personeelsbestand in vaste dienst is niet veel groter, omdat de Rotterdamse uitzender Ron van Loenen, eigenaar van Axidus, al meer dan 20 jaar werknemers levert. Naast het flexwerk verzorgt Axidus ook de hele personeels­ organisatie van Voskamp. Na een niet afgemaakte middelbare school ging John werken bij Peter Dekker Installaties (PDI) om later als freelancer de bouw van kassen in binnen- en buitenland te begeleiden. “Bij een aantal uitbreidings- en vernieuwingsprojecten van Voskamp was ik betrokken als bouwbegeleider, die schaalvergroting kwam goed los vanaf 2003.” John kijkt naar pa en gaat verder: “Waarom ik uiteindelijk toch in het familiebedrijf ben gestapt? Ik zou het raar

Wat betreft het gebruik van schermen in de tomatenteelt waren de Gebr. Voskamp echte voorlopers. Al in de jaren negentig van de vorige eeuw werd er bij hen een scherm in de kas geïnstalleerd. Een scherm had toentertijd een ronduit negatief imago bij tomatentelers, maar Sjaak en Leen zagen er toen al brood in. Inmiddels gebruiken, in navolging van de Gebr. Voskamp, tomaten- en ook andere glasgroentetelers in Nederland en daarbuiten op uitgebreide schaal energieschermen.

Bij Gebr. L & J Voskamp is het beweegbare energiescherm intussen niet meer weg te denken. Alle 32 ha kassen zijn dan ook met het hoog transparante Luxous 1147 FR energiescherm uitgerust. “Al zou het gas niets meer kosten, dan zou het scherm er toch gewoon in blijven, want het is essentieel voor een goed kasklimaat”, is een gevleugelde opmerking bij Voskamp.

telen&trends 45

Even voorstellen Svensson haalt met Tino Rikkers een kenner van de sierteelt aan boord.

De nieuwe commercieel manager van Svensson staat te popelen om actief te gaan netwerken, maar corona gooit (nog) roet in eten.

Via Rabobank, Royal FloraHolland en Hamifleurs kwam de 51-jarige Rikkers bij Svensson.

Bij FloraHolland was hij verantwoordelijk voor kopers als Dutch Flower Group, Waterdrinker en Hamifleurs en de grotere bloemenkwekers. “Het is een markt van emotie en passie. Je leert zo wel goed de dynamieken, die kwekers tegenkomen, kennen.

Dat kan ik nu gebruiken om hen goed te bedienen.”

Rikkers komt op een moment dat Svensson hard aan het groeien is. De mondiale vraag naar duurzaam geteelde groenten, bloemen en planten neemt toe en daar profiteert het bedrijf van. Wanneer een bedrijf groeit betekent dit dat je zaken moet gaan formaliseren, legt Rikkers een deel van zijn werk uit.

“We brengen een structuur aan die duidelijkheid geeft. Onder de naam ‘One Svensson’ doen we dat gelijk voor de gehele onderneming wereldwijd. Het is efficiënter en de collega’s in bijvoorbeeld China of Amerika hoeven dan niet elke keer zelf het wiel uit te vinden.”

In die wereld, die ook nog eens snel verandert door digitalisering, consolidatie en specialisatie, geeft Rikkers leiding aan de consultants, account managers en het customer serviceteam.

Op de vraag wat voor leidinggevende hij is, zegt hij graag tussen ‘zijn mensen’ te staan. “Het leuke aan mijn baan is dat ik met mensen bezig ben, en onderdeel mag zijn van hun persoonlijke groei.

In mijn vorige banen heb ik mensen naar functies zien doorgroeien waarvan ze zelf niet dachten dat ze dat zouden kunnen.”

TINO RIKKERS COMMERCIEEL MANAGER

“Mensen laten doorgroeien

is mijn uitdaging.”

46 telen&trends

“Samenwerken

is er zijn voor elkaar.”

MARCEL NOUEL ALGEMEEN DIRECTEUR

Svensson Nederland heeft een nieuwe algemeen directeur, Marcel Nouel.

De 50-jarige Nouel heeft eigenlijk een dubbelfunctie. Hij is ook Chief Commercial Officer (CCO) van moeder AB Ludvig Svensson in het Zweedse Kinna.

Door zijn dubbelfunctie verdeelt Nouel zijn tijd tussen Hellevoetsluis en Kinna. “Nederland is mijn uitvalsbasis, omdat de Nederlandse glastuinbouw leidend is in de wereld. Hier vinden dé ontwikkelingen plaats en daar wil ik bovenop zitten om zo de markt goed te leren kennen. Het is ook belangrijk om vanuit Nederland te werken om mijn drie puberdochters te zien opgroeien. Kan ik gelijk voor ze koken, dat is namelijk mijn hobby. En mijn dochters willen dat het liefst met veel groenten.”

Hij mag dan niet al te groene vingers hebben, toch loopt voeding als een rode draad door zijn carrière.

Na een studie aan de TU Delft ging hij namelijk als productontwikkelaar werken bij Unilever in Delft (Calvé) en Oss (Unox). “Hier, maar ook bij mijn andere werkgevers heb ik geleerd dat het gaat om wat de klant vindt en niet wat jij vindt. Die kennis kan ik nu uitstekend toepassen. Vergeleken met zo’n voedingsconcern is Svensson een relatief klein bedrijf. Het is een groot voordeel dat wij een familiebedrijf zijn. De familieleden zijn bepalend voor de sfeer en die is geweldig. Het is een warm bad en dat zie je ook bij onze klanten terug. Veel installateurs en telers zijn familiebedrijven van soms vele generaties, waar samenwerken en er voor elkaar zijn centraal staan. Ook binnen de glastuinbouw in het algemeen draait het hierom. Omdat de vraagstukken complexer en de kassen groter worden, ben ik ervan overtuigd dat er steeds meer samenwerkingsverbanden gaan ontstaan. Onze deelname aan Plant Empowerment Foundation, lees hier een artikel over in deze editie, is daar een mooi voorbeeld van.”

De wereld waarin Svensson werkt, is razendsnel aan het veranderen. Zo heeft corona een extra zet gegeven aan de verdere digitalisering van het bedrijfsleven, ook bij de (familie)bedrijven in de glastuinbouw. De taak van Nouel is Svensson door deze woelige periode heen te sturen. Hij is al begonnen met het aanboren van nieuwe markten, zoals het neerzetten van een locatie in Mexico.

Wat dan uitstekend van pas komt, is dat Marcel vloeiend Spaans spreekt.

telen&trends 47

Svensson = innovatie Anne Ludvigson over meer dan 40 jaar klimaatschermen Anne Ludvigson is CEO van het moederbedrijf van Svensson. Ze is, samen met haar broer Anders en zus Eva, de vierde generatie aan het roer van het familiebedrijf dat in 1887 is opgericht. “In 1952 nam onze vader het bedrijf over. Een spannende tijd, zo na de oorlog. Met veel ontwikkelingen en nieuwe innovaties.” De revolutie die voor de oorlog was ingezet door met machines te werken, nam een vogelvlucht. “Onze vader ging met nieuwe materialen aan de slag, zoals polyester. Hij investeerde in nog meer machines. Het volume groeide en groeide.” En de rest is geschiedenis...

48 telen&trends

Interview

Van interieurtextiel naar klimaatschermen Tot dat moment produceerde Svensson alleen interieurtextiel, zoals tafelkleden en gordijnen. Bij toeval werden in de jaren ‘70 de eerste klimaatschermen ontwikkeld.

“Mijn oom zat met bergen restafval opgescheept; stroken gordijnen van 60 centimeter breed. Onze machines waren toen 3,60 meter breed, maar de Duitse markt vroeg om gordijnen van 3 meter.

Dus, wat te doen met deze stroken restafval?

Mijn oom vroeg een bekende tuinman of hij er raad mee wist. Zijn antwoord was nee, omdat de stroken van polyester waren.

‘Maar u bent gordijnenmaker, zegt u?

Heeft u er ooit aan gedacht om gordijnen te maken voor de glastuinbouw om energie te besparen?’

Dat wekte de interesse van mijn oom.

Hij zocht contact met de lokale universiteit om het idee verder te ontwikkelen en kwam niet veel later met de eerste klimaatschermen op de markt. Dit was rond 1976.”

De eerste klimaatschermen leken op gewone gordijnen, maar het product werd steeds verder doorontwikkeld en verbeterd.

Dat resulteerde begin jaren ‘80 in de eerste klimaatschermen van aan elkaar gebreide stroken aluminium en plastic folie. Een nieuw uniek product met een eigen patent.

“Innovatie zit in ons DNA” In het 134-jarige bestaan van Svensson heeft het Zweedse familiebedrijf revolutionaire sprongen gemaakt. “Er is een groot voordeel van de textielindustrie: je moet continu nieuwe producten ontwikkelen. Je wordt gedwongen om altijd te vernieuwen. Een wit T-shirt is een wit T-shirt, maar als het om gordijnen gaat, moet je voortdurend nieuwe technologie, kleuren en designs toepassen.

We investeren daarom doorlopend in productontwikkeling.” Het is duidelijk dat innovatie in het DNA van Svensson zit.

“We kijken altijd open naar nieuwe materialen, nieuwe technologieën en proberen er altijd iets unieks mee te doen.

En zo hebben we grote revolutionaire sprongen gemaakt.” Als marktleider is Svensson een echte pionier, altijd een stap vooruit. Het familiebedrijf durft risico’s te nemen om het onbekende te ontdekken.

“Als je nieuwe dingen probeert, dan neem je risico. Dat hoort erbij.”

De sleutel tot succes: insights Weloverwogen risico’s weliswaar, gebaseerd op insights. “Een belangrijk, zo niet het belangrijkste uitgangspunt van onze productontwikkeling. Je moet eerst de behoefte van je klant snappen. De markt kennen.” Hoe verzamel je die informatie?

Het antwoord is simpel volgens Anne.

“Door met je klanten in gesprek te gaan en ze te vragen naar hun problemen.

Ze vertellen je nooit waar ze behoefte aan hebben, want dat weten ze nog niet. Klanten kunnen je wel vertellen over hun problemen en uitdagingen. Het is vervolgens aan ons om daar een passende oplossing voor te ontwikkelen.”

“We kijken altijd open naar nieuwe materialen, nieuwe technologieën en proberen er altijd iets unieks mee te doen.”

Oprechte interesse De klant écht willen begrijpen en willen helpen is een waardevol onderdeel van de cultuur van het familiebedrijf. Dat is altijd zo geweest. “Je moet diepgaande kennis hebben van de behoefte van de klant om de beste keuze te maken in product­ontwikkeling.

There are no shortcuts.” Als je al 134 jaar meedraait, is cultuur een belangrijke waarde voor een familiebedrijf, vertelt Anne. “We zijn hier voor de lange termijn en gaan ook telen&trends 49

“Ik geloof dat je eerst moet definiëren: wat betekent het voor ons? Daarna kun je pas concrete doelen stellen.” relaties voor de lange termijn aan. We zijn geen handelaren, we zijn makers. Dat is een groot verschil tussen Zweden en Nederland.

Nederlanders zijn de beste handelaren, de beste verkopers.

En Nederland heeft natuurlijk verregaande kennis van de glastuinbouw. Wij in Zweden zijn makers en hebben verstand van fabrieken en productie. We zijn experts in wat we doen en willen dat heel goed doen voor onze klanten.”

Klimaatschermen en interieurtextiel: gelijkenissen en verschillen Vroeger verschilden de twee bedrijfstakken niet zo gek veel van elkaar. De eerste klimaatschermen leken op normale gordijnen. Naarmate Svensson meer leerde over de problemen en uitdagingen van telers, des te meer ontwikkelde Svensson Climate Screens zich tot een aparte bedrijfstak.

“Interior Textiles en Climate Screens delen dezelfde roots, maar zijn op een gegeven moment in verschillende richtingen gegroeid.”

De connectie tussen de twee bedrijfstakken is er nog wel degelijk. Zo leren de twee segmenten over en weer van elkaar. Climate

Screens profiteert bijvoorbeeld van de diepgaande kennis van Interior Textiles.

“We weten alles van textiel, van materiaal en techniek. En hoe verschillende materialen reageren op klimaatomstandigheden, op korte en lange termijn.” Waar de focus bij Climate Screens in de basis ligt op de functionaliteit van een klimaatscherm, speelt ook uitstraling en esthetiek de laatste jaren een steeds grotere rol. Het decoratieve klimaatscherm Deco Harmony is daar een mooi voorbeeld van. “Die kennis van kleur, design en uitstraling halen we weer bij Interior Textiles op.” Anderzijds leert Interior Textiles ook van Climate Screens. “Je ziet afgelopen decennium steeds meer glazen kantoorgebouwen en dat brengt andere uitdagingen met zich mee voor raamdecoratie. Hoe om te gaan met de gigantische lichtinval, de warmte en het klimaat in het gebouw? Iets waar we met onze klimaatschermen in de glastuinbouwsector alles van weten.”

Meer maken met minder “Er is altijd een ‘buzzword’. Nu is dat ‘sustainability’. Ik vind dat je als bedrijf voorzichtig moet zijn in uitspraken en beloftes als het gaat om duurzaamheid.

Ik geloof dat je eerst moet definiëren: wat betekent het voor ons? Voordat je kunt bepalen hoe je impact kunt maken en wat de gebieden zijn waar je op focust. Daarna kun je pas concrete doelen stellen.”

Kwaliteit en duurzaamheid zijn voor Svensson altijd al een vanzelfsprekendheid geweest. “We hebben een heel simpel beleid: make more with less. Dat is onze core. Met zo min mogelijk resources zo veel mogelijk produceren. Zo efficiënt mogelijk maken we producten van kwaliteit die zo lang mogelijk meegaan, maar feit blijft dat we

50 telen&trends

Interview

een textielfabrikant zijn en dus iets produceren. Iets maken. Dat proces kunnen we optimaliseren en dat doen we ook. Maar als het product er eenmaal is, dan is het er.

En dan? De uitdaging van vandaag is om de productie circulair te maken.”

Klaar voor de toekomst Klanten die interieurtextiel afnemen stellen hoge eisen aan de productie ervan.

“We krijgen iedere dag kritische vragen over de productie van onze gordijnen.

Dat is heel normaal in onze business.”

In de glastuin­bouwsector worden volgens Anne relatief weinig vragen gesteld over de productie van klimaatschermen en de herkomst van materialen. “De zorgen met betrekking tot duurzaamheid komen in de glastuinbouw uit een andere hoek.

Voedselveiligheid bijvoorbeeld, minder chemicaliën en pesticiden gebruiken.

En natuurlijk het reduceren van energieverbruik. Daar ligt de focus nu.

Onze energie­besparende klimaatschermen

dragen bij aan die verduurzaming. Niemand, of bijna niemand, in de sector is bezig hoe onze klimaat­schermen eigenlijk gemaakt worden. Het is een kwestie van tijd dat ook eindklanten in de glastuinbouwsector, zoals grote super­markten, vragen gaan stellen over de productie en met eisen komen.

Terecht. Daar zijn we op voorbereid.

Dat zijn we immers gewend.”

En daar komt de toegevoegde waarde van de diepgaande kennis en jarenlange ervaring van Svensson opnieuw om de hoek kijken.

“Wij zijn allang bezig met die vragen.

We weten hoe belangrijk goede kwaliteit is en investeren continu in productontwikkeling met de drijfveer om het beste product te leveren. Daar kunnen glastuinbouwbedrijven blindelings op vertrouwen.”

telen&trends 51

The next generation.

Luxous Eco Het eerste klimaatscherm van gerecycled materiaal.

Bij elke stap in de productontwikkeling kijken we nog gerichter naar wat telers nodig hebben om zo duurzaam mogelijk te telen. Met Luxous 1147 Eco FR introduceert Svensson een hoogwaardig klimaatscherm, deels gemaakt van gerecycled materiaal. De folie waarmee dit nieuwe klimaatscherm wordt geproduceerd, bevat 30% gerecycled polyester en heeft exact dezelfde maximale lichttransmissie en hoge energiebesparing als Luxous 1147 FR. Dit maakt Luxous 1147 Eco FR een duurzame oplossing voor de huidige en volgende generatie telers. Consciously growing together. ludvigsvensson.com