BRUZZ editie 1959 (03-12-2025)

‘Ik zal me altijd inzetten voor de stad.’

Elmehdi, Molenbeek

‘Brussel is mooi, sociaal en tolerant’

Malte, Schaarbeek

‘Brussel heeft mijn leven gered’

Jaak, Centrum-Brussel

Nieuw formatierecord

TOCH TROTS OP DE STAD

Benieuwd naar de verborgen verhalen achter de foto’s? Ontdek ze in de podcast ‘(Zw)erfgoed’.

Erfgoedbank Ganshoren, collectie Hélène Van Lier

Formatie

Sterk sociaal weefsel

“Brussel heeft mijn leven gered” Jaak, Brussel-Stad

“Ik zal me altijd inzetten voor de stad – met liefde, samenhorigheid en respect voor anderen” Elmehdi, Molenbeek

Een tweetal weken geleden stelde BRUZZ de volgende vraag online: wat maakt jou, als Brusselaar, wél nog trots? Wat geeft jou als inwoner energie om Brussel te blijven verdedigen? Alvast niet de formatiegesprekken, die woensdag het trieste nationale record van 541 dagen regeringsonderhandelingen hebben verbroken. Die dubieuze eer leidt tot een smet op het imago van de hoofdstad, en maakt van Brussel de risee onder de politieke bestuursniveaus. Maar het leven in een miljoenenstad stopt niet omdat een handjevol beroepspolitici plots niet meer weten hoe ze met elkaar moeten communiceren en compromissen vinden.

In die zin is de befaamde kloof tussen de Dorpsstraat en de Wetstraat misschien zelfs een goede zaak. Het dient als buffer om zelf niet bevangen te raken door wanhoop en defaitisme.

leven. Een ingesteldheid, die zich niet laat kennen en temmen.

Dat lijkt nog het grootste wonder van al, na 541 dagen politiek gepalaver: ondanks de diepe scheidingslijnen tussen de onderhandelaars, lijkt Brussel grotendeels wél te werken. Het politieke systeem mag dan onder druk staan, het samenlevingsmodel rolt en bolt, en toont iedere dag zijn weerbaarheid. Ja, er zijn drugsproblemen. Ja, er zijn spanningen tussen bijvoorbeeld voor- en tegenstanders van Good Move, en ja, er zijn op termijn budgettaire consequenties door het uitblijven van een regering met volheid van bevoegdheden en door te leven op de poef. Maar tegelijk heerst een groot onderhuids vertrouwen bij de inwoners, die elkaar dagelijks tegenkomen in het openbaar vervoer, in de winkels, op het werk, op straat. Als collectief doet Brussel het verrassend goed: het sociale weefsel kan tegen een stootje, en de overheidsinstellingen blijven voorlopig draaien, zelfs met een beperkte financiering.

“Als de politiek zichzelf niet eens ernstig neemt, waarom zou de burger dat doen?”

Dat blijkt ook duidelijk uit de vele antwoorden die binnenstroomden. Brussel blijft voor veel lezers een plek om van te houden en om te koesteren. De vrijheid, de diversiteit, het onverwachte, de openheid, het spontane … al die eigenschappen en waarden komen keer op keer terug in de bevraging. Ook de internationale rol die Brussel speelt op het vlak van economie, mode, film, toerisme zorgt voor een noodzakelijke aanvulling op de doorgaans negatieve perceptie.

Dat maakt van Brussel niet alleen een fysieke plek, met al het mooie en lelijke wat een metropool kan bieden, maar ook een manier van

Misschien verklaart dat ergens het gebrek aan animo bij de Brusselaar om te betogen tegen het uitblijven van een akkoord - het protest maakt toch niet veel uit, en het leven van alledag is veel belangrijker en dwingender dan een zoveelste rondje gekibbel over vermeende coalities en absurde veto’s. Bovendien: als de politiek zichzelf niet eens ernstig neemt, waarom zou de burger dat doen?

Daarom doet het lezen van alle reacties die bij BRUZZ binnenkwamen zoveel deugd: ze laten een ander geluid horen. Eén van vertrouwen in onszelf en vertrouwen in de ander. De prioriteiten bij degenen die Brussel concreet vormgeven, zitten juist. Dat is misschien nog de belangrijkste boodschap bij het nieuwe record. Terwijl de onderhandelaars ter plekke trappelen, trekt de karavaan rustig verder.

Coördinator magazine

In het edito fileert de redactie de Brusselse actualiteit.

Lees het dossier over het record regeringsvorming p.6-21

Inhoud

Ange-Vanessa Nsanzineza wil haar haar niet langer steilen of ontkrullen: “In Brussel is er ruimte om uit te zoeken hoe je je haar zelf wil dragen. Dat is inspirerend.”

FORMATIERECORD

03 ‘Alsdepolitiekzichzelfnieteensernstig neemt,waarom zou deburger dat doen?

06 Brusselverpulvertnationaal formatierecord

10 BRUZZbeldeaanbijenkelehuizen met huisnummer 541

11 CartoonKim

12 ViersectorenwaarinBrussel wél excelleert

16 Wat maaktjoutrotsomBrusselaar te zijn?

19 ‘Voorexpatsisdecrisisvaak ver van hunbed’

COLOFON

20 Minister van BegrotingenFinanciën DirkDeSmedt over het begrotingstekort

VERHALEN

24Buitenland Brusselseoperazangeres blaastwijkinAlepponieuw leven in met muziek

30Samenleving Meermensen van kleur omarmenhunnatuurlijkehaar

ELKEWEEK

23BotanischBrussel

Dehertshoornweegbreegedijtgoed inverziltebermen

28Hang-out Olga

34 Column Eerste indruk

35CityJobs ValbonaAliajopenteen brasserieop het Bethlehemplein

SELECT

37 TimNatens kruiptindehuid van GerardSoete,depolitiecommissarisdie het lijk van Lumumbadeedverdwijnen

41 Kleinonderhoud SandraOklobdzija

43 Eat &Drink Affable

44Inzichten KrisVerdonck

BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Rest van België: 29 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw, een abonnement binnen Europa kost 119 euro per jaar, buiten Europa 139 euro per jaar OPLAGE 50.000 exemplaren ADVERTEREN? Angela Mngongo 02-650.10.81 angela.mngongo@brusselmedia.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be KLACHTEN? klachten@bruzz.be - www.bruzz.be/klachten ALGEMENE DIRECTIE Johan Goossens ALGEMEEN HOOFDREDACTEUR Klaus Van Isacker COÖRDINATOR MAGAZINE Maarten Goethals ART DIRECTOR Heleen Rodiers VORMGEVING Ruth Plaizier, Johanna Collier EINDREDACTIE Karen De Becker, Kurt Snoekx WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Eva Christiaens, Kris Hendrickx, Sophie Soukias, Steven Van Garsse, Tom Zonderman (redacteurs); Johan Baeten, Michaël Bellon, Emilia De Feyter, Andy Furniere, Denis Goeman, Rieneke Lammens, Niels Ruëll, Indra Rypens, Nordin Sermant, Emmanuel Vanbrussel, Matisse Van der Haegen, Bram Van Renterghem, Michel Verlinden (medewerkers) VERTALING Frédérique Beuzon, Aurélien Garcia, George Holmer, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Tiene Carlier, Bart Dewaele, Kim Duchateau, Delphine Frantzen, Ivan Put, Sophie Soukias, Saskia Vanderstichele, Emiel Viellefont VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Johan Goossens, Flageyplein 18, 1050 Elsene. BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw wordt gedrukt bij Printing Partners Paal-Beringen en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie

Anderhalf jaar van politieke spelletjes en wantrouwen

Brussel verpulvert nationaal formatierecord

Na 541 dagen vruchteloos onderhandelen verbreken de Brusselse onderhandelaars woensdag het nationale formatierecord. “De partijvoorzitters en de premier moeten begin volgend jaar ingrijpen bij een gebrek aan concreet perspectief op een regering.”

door Johan Baeten

Net wanneer Brussel het federale niveau aflost als nationaal kampioen regeringsonderhandelingen, mogen de Nederlandstalige partijen opnieuw op de koffie bij Elke Van den Brandt (Groen), spilfiguur aan Vlaamse zijde. Dat gebeurt ver weg van de camera’s: de wat gegeneerde Brusselse politici willen na 541 dagen niet met gesprekken pronken die amper verschillen van de gesprekken in de eerste week na de verkiezingen van 9 juni 2024.

De nieuwe episode sluit wel naadloos aan bij het troosteloze schouwspel van de voorbije achttien maanden, waarin het ene na het andere initiatief in het niets verzand-

de. De parallel met de film Groundhog Day lijkt snel gemaakt: zoals Bill Murray als prikkelbare weerman altijd opnieuw dezelfde dag herbeleeft, lijken ook de Brusselse politici gevangen in een eindeloze herhaling zonder uitkomst.

Mocht een regisseur zich ooit willen wagen aan een verfilming van de huidige Brusselse politieke crisis, zal het groeiende gebrek aan vertrouwen tussen de partijen die van mislukking naar mislukking strompelden een hoofdrol spelen. Dinsdag evenaarde Brussel het nationaal record regeringsvormen, woensdag wordt het verbroken – het wereldrecord van 729 dagen blijft trouwens in handen van de Noord-Ierse deelstaat.

“Het vertrouwen was van meet af aan naar de knoppen”, luidt de inschatting van Wetstraatveteraan Rik Van Cauwelaert. “De PS wilde de MR treffen. Daar is ze in geslaagd.”

Revanchisme

PS-kopman Ahmed Laaouej had al op de verkiezingsavond begrepen dat zijn partij in de hoofdstad onmisbaar was voor een meerderheid, in tegenstelling tot het federale en Waalse niveau. Al was het maar door het pak rammel dat Ecolo en Défi te verteren kregen en het veto van verkiezingswinnaar MR tegenover de sterk scorende communisten. Die eerste vaststelling werkt tot vandaag door.

Aan Franstalige zijde tekende zich al snel een alliantie af tussen MR, PS en Les Engagés. Tot de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober 2024 hield die ook min of meer stand.

Ook persoonlijk boterde het aanvankelijk tussen gewezen formateur David Leisterh (MR) en Laaouej. De twee initiële hoofdrolspelers gingen zo nu en dan een hapje eten, en met de ambities uit het originele akkoord dat beide partijen sloten met Les Engagés hadden de Franstalige socialisten als meest linkse partner weinig reden tot klagen. Bien joué, moet Laaouej gedacht hebben.

“De PS koos strategisch de kant van de MR, omdat de PS een pure machtspartij blijft”, zegt een insider. “Leisterh dacht echt dat hij een goede band onderhield met Laaouej, maar die kan mensen wel wat bespelen. Leisterh heeft zich mispakt aan de schijnbaar vriendschappelijke houding van de Franstalige socialisten.”

Kort na de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober 2024 kon Elke Van den Brandt een meerderheid vormen aan Nederlandstalige kant, met Groen, Vooruit, Open VLD en N-VA. De PS ging echter niet akkoord met de aanwezigheid van de N-VA in die coalitie. Het vertrouwen tussen MR en PS kreeg daardoor een dreun, en meer dan dat. Want, hoewel in meerdere Brusselse gemeenten de liberale lijst hoger scoorde dan die van de PS, gingen de Franstalige socialisten in belangrijke gemeenten zoals Elsene en Anderlecht met de sjerp aan de haal.

“Bouchez heeft dat nooit verkropt en heeft dankzij de houding van Open VLDonderhandelaar Frédéric De Gucht de N-VA proberen op te dringen aan de PS”, analyseert een ingewijde. “Er is sindsdien een zeker revanchisme geslopen in de strategie van de Franstalige liberalen. Bouchez wou tonen dat hij baas was, maar de PS laat zich niet graag in een hoek duwen”, voegt een bron eraan toe.

Verlies verdelen

Naarmate de formatietrein bleef hobbelen, en zeker nadat de federale regering gevormd was, trad nationaal voorzitter Bouchez meer en meer op de voorgrond

Na een rist pogingen van MR om zonder PS een doorbraak te vinden en het mislukte linkse avontuur van Laaouej, kwamen de twee machtsblokken weer bij elkaar uit. Vriend en vijand waren ervan overtuigd dat als er ooit

een nieuwe Brusselse regering komt, zowel de MR als de PS daarvan deel moet uitmaken.

Vandaag lijkt dat denkspoor hopeloos achterhaald. Tijdens de begrotingsgesprekken in oktober en november, die in een nieuwe regering moesten uitmonden, bleek het wantrouwen aan tafel de grote boosdoener. Zeker tussen Bouchez en Laaouej, maar ook tussen Open VLD-voorzitter Frédéric De Gucht en Ans Persoons (Vooruit) zal nooit een vriendschap bloeien.

Na recente uitspraken van De Gucht over de PS, die hij verslaafd noemde aan geld uitgeven zoals een alcoholicus aan drank, is ook de vertrouwensbreuk tussen die twee partijen totaal. Toen Bouchez en Laaouej

daarna voor de laatste keer samenzaten in een poging tot verzoening, kwam Bouchez naar verluidt terug op die uitspraken. “Stop met te janken als een klein meisje”, zou die gezegd hebben. “Va te faire foutre”, klonk het bij Laaouej. Dat het niet snel goedkomt tussen beide tenoren, is duidelijk.

“Je hebt echt wel een minimum aan vertrouwen nodig”, zegt politicoloog Carl Devos (UGent). “Onderhandelingen beginnen altijd met een wit blad. Via vertrouwen leg je laagjes akkoorden op elkaar, waardoor een soort fuik ontstaat. Op een bepaald moment wordt die fuik zo groot dat partijen méér te verliezen hebben bij géén deal dan bij wél een deal.”

Die fuik is er in Brussel nog helemaal niet. Niet alleen door het gebrek aan vertrouwen, maar ook door de torenhoge uitdagingen en de financiële put waar het Gewest tegenaan kijkt. De maatregelen die een volgende regering moet nemen, zullen nooit een goednieuwsshow zijn.

“Verlies moet verdeeld worden, dat is nog veel moeilijker dan winst verdelen”, zegt onderhandelingsexpert Dirk Van Poucke (Vlerick Business School) tegen BRUZZ. “Juist dan is vertrouwen cruciaal. Dat kan perfect bestaan tussen partijen die ideologisch ver uit elkaar liggen. Het draait om informatieuitwisseling en een zekere gunfactor: ‘Waar wil ik op toegeven, waarop niet?’ Die informatiestroom droogt op bij gebrek aan echte communicatie, en dan kamperen partijen op hun posities. Pas bij een minimum aan gunfactor begint het wheelen en dealen. Elkaar niets gunnen, leidt altijd tot een complete impasse.”

Het gevolg, zo vertelt een hoofdrolspeler, was een onderhandelingsdynamiek waarin vooral de ándere partij moest afzien, zelfs bloeden. “Het ging niet meer over op welk vlak we elkaar konden tegemoetkomen, maar vooral over waar we elkaar pijn konden doen.”

Volgens Van Poucke speelt ook de vraag wat partijen van plan zijn als er geen akkoord komt. “In Brussel is er eigenlijk geen sanctie mogelijk. De partijen ondervinden er nauwelijks of geen directe gevolgen van”, oordeelt hij.

Peilingen suggereren dat vooral de MR, en niet de PS, zou moeten inleveren in Brussel. Al heeft dat vermoedelijk vooral te maken met de onvrede over het Arizona-beleid in Franstalig België.

“De formatie is net ingebed in partijstrategieën,” geeft Carl Devos mee. “Als de PS in

Brussel zou toegeven aan MR en N-VA, kan ze federaal nooit geloofwaardig oppositie voeren. Als Open VLD zou toegeven aan PS, boet ze andermaal in aan geloofwaardigheid”, zegt de politicoloog. “Bovendien is er geen scheidsrechter. Deze saga toont aan dat Brussel het geweer van schouder moeten veranderen: het confederale model, waarbij elke taalgroep haar eigen meerderheid vormt, werkt niet. Het is logischer om – net zoals federaal – een globale meerderheid te vormen, maar mét respect voor de meerderheid binnen elke taalgroep.”

Ondertussen neemt de externe druk toe. “Je voelt het opbouwen”, zegt Devos. Belfius zette een punt achter zijn rol als huisbankier van het Gewest en sloot de kaskredietlijn af. Naar verwachting volgt ING dat voorbeeld. “Ook aan het einde van de ellenlange federale formatie van 2010–2011 werd de druk van ratingbureaus en internationale markten bijzonder groot”, herinnert Devos zich.

Brussel dreigt in de problemen te komen met de uitbetaling van vakantiegeld aan ambtenaren of de dotaties aan gemeenten.

“Op een bepaald moment wordt de formatie chefsache: dan zullen de partijvoorzitters en de premier moeten ingrijpen bij een gebrek aan concreet perspectief op een regering”, zegt Devos nog.

Slechte wil

Zonder de MR, maar met Les Engagés, Ecolo en Défi, probeert de PS dat scenario nu te vermijden door een centrumlinkse piste op touw te zetten. Die komt weliswaar één zetel tekort aan Franstalige kant, maar met steun van onafhankelijken en enkele Vlaamse partijen zou tenminste al een noodbegroting kunnen worden opgesteld. Mocht dat lukken, dan lijkt de weg open naar een erg krappe Vivaldi-variant zonder de grootste partij, maar wel een brede verzameling centrumkrachten.

Het roept onvermijdelijk herinneringen op aan de federale calvarietocht van 2010–2011, toen de N-VA na een jaar onderhandelen als grootste partij van het speelveld verdween. Uiteindelijk leverde het geploeter dat 541 dagen duurde de regeringDi Rupo op. Die ploeg bracht, net als daarvoor onder premier Yves Leterme, de drie klassieke families samen, maar dan wel mét de Vlaamse socialisten aan boord en een zesde staatshervorming op zak.

Ook socialistisch boegbeeld Johan Vande Lanotte speelde destijds een rol, onder meer door na te gaan of de PS en de N-VA met elkaar in zee konden gaan. Volgens de West-Vlaming heeft de Brusselse crisis niets met vertrouwen, maar wel met politieke

“De rol van de PS is uiteraard bedenkelijk, maar ook in het algemeen zie ik een puur gebrek aan verantwoordelijkheid”

Johan Vande Lanotte

Minister

van staat (Vooruit)

“Pas bij een minimum aan gunfactor begint het wheelen en dealen. Elkaar niets gunnen leidt tot altijd tot een complete impasse”

Dirk Van Poucke Onderhandelingsexpert Vlerick Business School

spelletjes te maken. “Het draait om personen, om een strijd tussen de MR en de PS, die van slechte wil zijn. De rol van de PS is daarin uiteraard bedenkelijk, maar in het algemeen zie ik een puur gebrek aan verantwoordelijkheid”, zegt hij tegen BRUZZ.

Volgens de minister van staat moet de regering-Vervoort III het heft veel strakker in handen nemen. “Toen ik in de federale formatie van 2010-2011 bemiddelaar was, zijn er allerlei beslissingen genomen in de Kamer. Natuurlijk is het schandalig dat die onderhandelingen zo lang aanslepen, maar de ontslagnemende regering verwaarloost haar verantwoordelijkheid”, zegt Vande Lanotte.

Kan daar via de centrumlinkse piste verandering in komen, een oefening met dezelfde partijen die vandaag al in lopende

zaken werken? “Dat lijkt logisch, maar je zal dan wel aan de samenstelling van je ploeg moeten werken”, klinkt het bij Rik Van Cauwelaert. Hij heeft bijvoorbeeld vragen bij de interne verdeeldheid binnen Ecolo. “En bij elk dossier naar een meerderheid zoeken: stabiel is dat allerminst.”

Psycholoog Tim Vantilborgh (VUB) ziet in zo’n aanpak wel het voordeel van de duidelijkheid. Gezien de aanslepende politieke crisis en het daarbij horende wantrouwen, helpt het om voort te bouwen op een bestaande regering, zegt hij. “Je weet waar elkaars gevoelige punten liggen en door de eerdere samenwerking bestaat een basisvertrouwen. Misschien stellen partijen zich ook eindelijk wat kwetsbaarder op, omdat ze beseffen dat alles tot nu toe is mislukt. Zij moeten het nu doen.”

LA FORMATION BRUXELLOISE BAT UN RECORD NATIONAL

FR/ La formation du gouvernement bruxellois dure depuis dix-huit mois, dépassant l’ancien record national fixé à 541 jours. La méfiance et les querelles entre PS et MR en sont les principales causes. Les partis cherchent une issue de centre-gauche sans le MR, alors que la pression financière s’accentue. Une solution semble lointaine et Bruxelles risque une impasse politique et financière.

COALITION TALKS IN BRUSSELS BREAK NATIONAL RECORD

EN/ The formation of a new government in Brussels has dragged on for eighteen months, breaking the previous record of 541 days. Deep mistrust and personal feuds, especially between the PS and MR, play a major role. Parties are now seeking a centre-left solution without the MR, while financial pressure mounts. A breakthrough remains distant, raising the risk of administrative and financial deadlock.

Huisnummer 541

‘Politici lijken zich niet bewust van wat ze aanrichten’

BRUZZ belde aan bij enkele huisnummers 541 en vroeg wat de Brusselaars die er wonen vinden van de aanslepende regeringsvorming, die nu al 541 dagen duurt.

Veel straten zijn er niet met een nummer 541. Grosso modo de steenwegen, en hier en daar een avenue. Aan het eind van een van de meest statige ervan, de Brugmannlaan, opent een vrouw haar raam op de verdieping. “Mijn mening over het uitblijven van de Brusselse regering? Attends, j’arrive.”

“Dat er na 541 dagen nog geen regering is, is betreurenswaardig”, zegt Mélodie Michineau (38), geboren in het Franse Angers. Ze woont sinds 2008 in Brussel. “De politici lijken zich niet bewust van wat ze aanrichten, dat is niet normaal. Ik snap dat het ingewikkeld is, maar dan nog. Ze hebben een verantwoordelijkheid.”

De politieke stilstand en schuldenberg hebben een effect op haar persoonlijk leven. Ze wijst op haar bolle buik. “Acht maanden zwanger. Dus ja, ik ben bezorgd. Zal er nog geld voor kinderbijslag zijn, toch een Brusselse bevoegdheid?” Het Gewest moet nu al de federale dotatie bijpassen met eigen middelen, een kloof die groeit. De vrees is dus niet onterecht.

“En het leven is al zo duur”, vervolgt ze. “De crèche zal ons 900 euro per maand kosten. Een hele maand huur extra. In Ukkel kan maar één op de negen kinderen terecht in een publieke crèche, de rest moet naar de privémarkt.”

Voelbare besparingen

Ook de renovatie van het pand waarin ze woont, lijdt onder de Brusselse stilstand. Samen met de bewoners van de twee andere etages willen ze het rijhuis uit 1910 aanpakken. “Er zijn scheurtjes in de façade en het dak moet opnieuw gedaan en geïsoleerd worden. Zoiets kost tienduizenden euro’s. Nu er geen Renolution-premies meer zijn, wordt dat heel moeilijk. Terwijl die renovatie op termijn wel verplicht is.”

Michineau is restaurateur van beroep, gespecialiseerd in boeken, leer en perkament. “Zelfstandig”, zegt ze, “maar dat is geen keuze, net zoals dat bij veel architecten en journalisten geen keuze is. De kunstinstellingen nemen niemand meer aan. En nu krijgen ook de

freelancers minder werk. De besparingen zijn goed voelbaar.”

Het was voor haar studies als conservator-restaurateur dat ze naar La Cambre in Brussel kwam. “En om dichter bij mijn partner te zijn, die ik leerde kennen in Parijs”, zegt ze. “Eerst woonden we in SintGillis, niet ver van het Voorplein. Een buurt waar we gek op zijn. We spreken er nog vaak en graag af met vrienden. Maar om

er een appartement te kopen, is Sint-Gillis te duur. Dus zochten en vonden we zeven jaar geleden dit. Ja, ik wist ook niet dat Ukkel goedkoper was (lacht).”

“Ondanks onze liefde voor Brussel, denken we er soms aan om de stad te verlaten. Het leven is duur en de netheid en veiligheid kunnen beter –vooral in het centrum en laag-Sint-Gillis dan.”

“Ik ben acht maanden zwanger. Dus ja, ik ben bezorgd”

Mélodie Michineau Heeft 541 als huisnummer

Een busje met gevangenen rijdt onder luid sirenegeloei voorbij. “Waar wij wonen, is het lawaai een groter probleem”, lacht ze. “Ik hou van deze stad, en vooral van Sint-Gillis. Maar ik ben zelf opgegroeid op het platteland. Die natuur, de rust: zou ik mijn kind dat ook niet cadeau moeten doen? Dat vraag ik me soms af.”

Een echte stad

Iets verderop slingert de Boondaalsesteenweg zich langs studentencafés en de begraafplaats van Elsene richting zuiden.

Loïc Lange (20) komt opendoen. Hij studeert kunst en styling aan de hogeschool Francisco Ferrer. “Ik merk dat daar nu totaal geen budget meer is voor didactische uitstappen”, zegt Lange. “Studenten moeten alles zelf betalen.”

Dat dat geen bevoegdheid is van het Brussels Gewest, maakt voor hem niet uit. “Er wordt overal bespaard, de teneur is overal dezelfde.”

Zelf woont hij graag in Brussel. “De plek waar ik geboren en getogen ben. Het is een echte stad. Daar hou ik wel van.” Over waarom hij hier op de drukke Boondaalsesteenweg woont, kan hij kort zijn. “Ik zocht een kot en voilà, hier was er een vrij (lacht).”

Zijn leven speelt zich vooral af in Schaarbeek, vlak bij de hogeschoolcampus, en in Elsene. “Ik ben vaak aan de Cimetière, waar ik in een bar bijklus. Maar ook aan Flagey. Daar werk ik in Théâtre Marni, een concertzaal.”

Zelf is hij aan de slag, maar hij ziet vrienden die afgestudeerd zijn, sukkelen op de arbeidsmarkt. “Ze vinden niet snel werk”, zegt Lange. “Sommigen zijn bang om hun leefloon te verliezen waarmee ze nu hun studies betalen. Het zijn moeilijke tijden.”

BRAM VAN RENTERGHEM

De hoofdstad van film en kapitaal

Vier sectoren waarin Brussel wél excelleert

Film, mode, economie en toerisme: terwijl de politiek slabakt en maar niet tot een regering komt, doet Brussel het ondertussen internationaal goed op andere domeinen. “Buitenlanders zijn vaak verliefd op de mondiale metropool Brussel.”

Film

Nazi’s in een fluovest: Regisseur Michael R. Roskam tovert nog tot het einde van het jaar het gewest om tot zijn set voor de nieuwe film Le Faux Soir, een verhaal over verzetshelden tijdens de bezetting in 1943. Het gigaproject zal in totaal 35 draaidagen innemen op locaties van de Grote Markt en de Beurs tot het Vossenplein en het Ter Kamerenbos.

En Roskam is niet de enige die zijn camera’s al bovenhaalde. In totaal zullen dit jaar een goeie driehonderd filmprojecten –reclamespotjes en videoclips incluis – zijn opgenomen in Brussel. Het aantal draaidagen schommelde de voorbije jaren rond de duizend per jaar.

Daarbij valt op dat de stad zich steeds meer op het voorplan nestelt. Een serie als

Roomies toont geen anonieme grootstad, maar belicht bewust twee twintigers in het jonge en stedelijke Brussel. Ook queer reeks Oh, Otto!, de whodunit-show This is not a murder mystery of het ruigere Putain passen in dat rijtje en 1985, over rijkswachters in de turbulente jaren 1980, gebruikte onder meer de oude kazerne bij de VUB als decor.

Een inhaalbeweging lijkt daarmee op gang getrapt. “Toen ik met Flo Van Deuren Roomies schreef, speelden zich erg weinig reeksen af in Brussel”, vertelt regisseur Kato De Boeck.

Regisseur Deben Van Dam (Putain) beaamt: “Veel zenders spelen fel in op het klassieke idee van ‘een Vlaming’. Ze denken dat het commercieel gezien een veiligere gok is om onder een kerktoren te filmen.”

“Ik kreeg regelmatig de vraag waarom ik niet gewoon in Antwerpen zou gaan draaien”, vertelt regisseur Stijn Van Kerkho-

ven van Oh, Otto! Toch hield hij voet bij stuk. “Brussel was tot voor kort een heel ongebruikt decor, maar ik heb het gevoel dat een jonge generatie aan zet is, die weet dat Brussel ook echt mooi en levendig kan zijn.”

Het zaadje voor die nouvelle vague werd in 2016 geplant met de oprichting van Screen.brussels als regionaal investeringsfonds. De truc loonde. Sinds de oprichting werd al 30,7 miljoen euro geïnvesteerd in 319 projecten, die samen goed zijn voor 300 miljoen euro aan rechtstreekse audiovisuele uitgaven in de Brusselse economie. Ook zijn er de voorbije negen jaar driehonderd audiovisuele bedrijven – waarvan sommige eenmanszaken weliswaar – opgericht of verhuisd naar de Zennestad.

Daarbij speelt bovendien een zekere kruisbestuiving. “Vaak wordt een deel van de crew overgenomen tussen reeksen en zo kunnen tips worden uitgewisseld”, zegt

Op de set van het op en top Brusselse Putain. Regisseur Deben Van Dam: “Veel zenders spelen fel in op het klassieke idee van ‘een Vlaming’. Ze denken dat het commercieel gezien een veiligere gok is om onder een kerktoren te filmen.”

regisseur Van Kerkhoven. “Zo is er bijvoorbeeld een erg veelzijdige loft in Schaarbeek die – telkens op een andere manier ingekleed – terugkomt in zowel Drift, Roomies, Oh, Otto! als Putain.”

Maar het zijn niet alleen reeksen van eigen bodem die de weg naar de Zenne vinden. De hoofdstad is ook erg populair bij internationale producties, vertelt Noël Magis van Screen.brussels. “Dat komt omdat Brussel vlot kan fungeren als stand-in voor pakweg Londen, Parijs, Berlijn of Wenen. Zo kan een regisseur fors besparen op verplaatsingen.”

Om zich te navigeren in de wirwar van gemeenten die elk hun tarieven hanteren en vergunningen vragen, richtte Visit.brussels de ‘filmcommissie’ op. Die fungeert als aanspreekpunt én bemiddelaar tussen producties, gemeenten en andere instanties, maar heeft soms ook iets weg van een Make-

A-Wish voor regisseurs met grote dromen. “Laatst regelden we This is not a murder mystery mee dat er gefilmd kon worden in de serres van Laken. Normaal is dat verboden terrein”, benadrukt Jeroen Roppe van Visit.brussels. (MVDH)

Mode

“Ik werk momenteel de expo van Jean-Paul Knott af en moet nog twee etalages inrichten”, zegt Anne Sévrin, terwijl ze op de ladder in de vitrine van Mad Brussels staat. Ze werkt voor productiebureau Action & Service in Vorst, dat ze in 1994 uit de grond stampte met haar zus. Ze helpen klanten als Jean-Paul Knott, Martin Margiela, Delvaux en Hermes bij hun winkelinrichting en defilés.

Productiehuis A&S is niet het enige met internationale erkenning uit Brussel. Villa Eugénie, eveneens uit Vorst, organiseert al dertig jaar de scenografie voor merken als Dries Van Noten, Chanel en Miu Miu en sinds 2023 ook voor Brussels nieuwste talent, Marie Adam-Leenaerdt.

Het leverde Adam-Leenaerdt pr-contacten en verkopers op, en het toont meteen het belang van die spelers in Brussel. Elk productiebureau vraagt en trekt immers eigen toeleveranciers, van decorbouwers tot licht- en geluidstechnici. Sévrin: “Brussel loopt vol ongelofelijk goede vakmensen die met zijn allen de lat hoger leggen.”

Een lijstje van deze vakmensen? More To Show uit Elsene voorziet in de belichting van shows voor Christian Louboutin, Dior en Louis Vuitton. Fotograaf Etienne Tordoir reist heen en weer voor catwalkfoto’s. En bloemist Thierry Boutemy maakt vanuit

Ukkel bloemstukken voor tal van Franse huizen.

Daarmee is een belangrijke sterkte van Brussel op de modekaart aangestipt: de nabijheid van Frankrijk. Het is geen geheim dat ook de modeacademie van La Cambre heel wat Franse studenten trekt, doorgaans goed voor de helft van de kandidaten bij de ingangsproeven. De lijst van afgestudeerde talenten is inmiddels bekend: Mathieu Blazy werd aangesteld als creatief directeur bij Chanel, Julian Klausner bij Dries Van Noten en de Italiaanse Belg Anthony Vaccarello heeft al bijna tien jaar de leiding over Yves Saint Laurent.

Adam-Leenaerdt viel na haar studies snel in de prijzen op het festival van Hyères in Frankrijk. Afgelopen zomer ging de grote modeprijs daar opnieuw naar een pas afgestudeerd gezicht van La Cambre, Lucas Emilio Brunne. “Het zijn duidelijk geen eenmalige overwinningen, ze gebeuren jaar na jaar”, zegt artistiek directeur Dieter Van Den Storm van Mad Brussels, dat mode en design in de hoofdstad promoot met exposities en als incubator dient voor tweehonderd starters per jaar.

Mad Brussels helpt niet enkel designers: de incubator werkt ook met meer industriële spelers. Zo is textielrecyclagebedrijf Resortecs uit Anderlecht in korte tijd uitgegroeid tot een scale-up. Zij leveren onder meer duurzame naaddraad aan het Franse Decathlon. “Wij blijven in Brussel door de nabijheid van de Europese instellingen en hun impact”, zegt salesmanager Maxime Fougere. Het gaat dan om EU-regels rond verplichte recyclage of zelfs taxatie op vervuilend textiel.

Zijn die groeibedrijven niet gehinderd door de afwezigheid van een Brusselse

regering? “Ik heb me die vraag alleen gesteld bij onze laatste investeringsronde, maar we hebben alsnog zes miljoen euro opgehaald”, zegt Fougere. (EC)

Economie

‘Belgium’ doet in verre streken niet altijd een belletje rinkelen, maar ‘Brussels’ doet dat vaak wel: als Europees beslissingscentrum en als de thuishaven van de NAVO. Maar ook de belangrijke financiële instellingen Euroclear, dat de internationale krantenkoppen haalt met de gestalde Russische tegoeden, en Swift zijn in of rond de stad gevestigd.

“Brussel is veel meer dan een hoofdstad van een land, het is de hoofdstad van Europa”, zegt Karel Van Eetvelt (ex-Unizo en Sporting Anderlecht), managing director van het publicaffairsbureau Whyte EU. “De aanwezigheid van de Europese Commissie genereert een enorme aantrekkingskracht, die Belgen onderschatten. De NAVO brengt een gelijkaardig effect teweeg. Dat zijn stille parels aan de Brusselse kroon, maar wel erg grote.”

Rond de internationale instellingen bloeit een indrukwekkend ecosysteem aan diplomaten, intergouvernementele organisaties, lobbyverenigingen en media die goed zijn voor bijna een vierde van de werkgelegenheid in het gewest, zo becijferde het Brussels Gewest. Brussel is daardoor ook een van de meest kosmopolitische steden ter wereld. “Wat mij opvalt in mijn internationale zakelijke contacten: buitenlanders zijn vaak verliefd op de mondiale metropool Brussel, terwijl er vanuit Vlaanderen veel

negatiever naar de stad gekeken wordt”, zegt Van Eetvelt.

Brussel is ook de thuisbasis van grote Belgische dienstverleners, zoals de vier grootbanken – BNP Paribas Fortis, KBC, Belfius en ING België – en de grote verzekeraars AG en Axa België.

De zware Brusselse begrotingsproblemen doen het niet meteen vermoeden, maar de Brusselse economie creëert fundamenteel meer dan voldoende inkomsten om haar uitgaven te dekken, zo bleek onlangs uit een studie van de Nationale Bank (NBB).

“Brussel genereert een aanzienlijke toegevoegde waarde en heeft de hoogste positieve handelsbalans van de drie gewesten, dankzij een sterke productie van diensten – met name in de financiële en administratieve sector – die het uitvoert naar Vlaanderen en Wallonië, die deze diensten verbruiken”, schrijven de economen.

Maar ook: “Als economische motor profiteert Brussel niet optimaal van de rijkdom die het voortbrengt. Brussel heeft een omvangrijk handelsoverschot van gemiddeld 28,6 miljard euro per jaar. Die lokaal geproduceerde rijkdom blijft echter niet in het gewest, omdat Brussel een aanzienlijk deel van zijn inkomsten overmaakt aan de andere gewesten.” Het gaat vooral om 20 miljard euro per jaar die aan lonen uitbetaald worden aan Vlaamse en Waalse pendelaars. “Brussel blijft een economische groeipool, maar door de grote pendelstromen is er een enorme kloof tussen het beschikbare inkomen van de Brusselaars en het Brussels bruto binnenlands product”, vatte NBB-hoofdeconoom Geert Langenus het samen in een hoorzitting van het Brussels parlement.

“De Nationale Bank toont aan dat Brussel

Brussel is in het buitenland bekend als Europees beslissingscentrum en als de thuishaven van de NAVO. © PHOTONEWS

Het eindejaarsdefilé van de modeacademie van La Cambre dit jaar. © WBDM

de twee andere regio’s van het land financiert. Brussel staat voor administraties, banken, bedrijven en enorm veel jobs en is in feite het grootste ‘job-bassin’ van het land. Dat maakt van Brussel een motor van welvaart”, zo reageerde Brussels burgemeester Philippe Close (PS) op de NBB-studie.” Hij koppelde er meteen een politieke boodschap aan: het federale niveau moet Brussel “correct” financieren.

Voor Van Eetvelt, en ook verscheidene Brusselse parlementsleden, kan de NBBstudie het startpunt zijn voor een grote denkoefening over meer fiscale autonomie voor het Brussels Gewest. Een van de pistes is om de bedrijfsvoorheffing op de plaats van tewerkstelling (en niet de woonplaats) te heffen. (EV)

Toerisme

De politieke stilstand blijkt nog geen reden voor toeristen en bezoekers om de hoofdstad links te laten liggen, zo blijkt uit cijfers van Visit.brussels.

Het verkiezingsjaar leverde zelfs een recordaantal bezoeken op. Met 9,8 miljoen overnachtingen deed 2024 het 4 procent beter dan 2023, en 3 procent beter dan het gezegende jaar 2019, het vorige recordjaar. Bemoedigende resultaten voor een sector die volgens Statistiek Vlaanderen in 2024 goed was voor 9 procent van hoofdstedelijke tewerkstelling.

Volgens de voorlopige cijfers voor de eerste jaarhelft van 2025 lijkt die tendens zich voort te zetten, al toont het aantal overnachtingen een kleine daling van 1,8 procent vergeleken met de dezelfde periode vorig jaar.

“Misschien is het enthousiasme om opnieuw te kunnen reizen na de covidcrisis intussen wat getemperd”, zegt stadsgids Christophe Devriendt, sinds 2022 professioneel actief in de branche voor platformen zoals Withlocals en LocalCoolTours.

Dat de gemiddelde toerist weinig wakker ligt van de Brusselse politiek, verbaast Devriendt niet. “Van bezoekers uit buurlanden krijg ik er af en toe eens een vraag over. Maar doorgaans tonen de modale toeristen zich meer geïnteresseerd in de gebruikelijke trekpleisters, en niet in de politiek.”

Devriendt stelt vast dat plekken zoals de Grote Markt en Manneken Pis nog vaak bovenaan het lijstje van bezoekers staan. Toch merkt hij ook een groeiende interesse voor andere wijken. “Ik geef bijvoorbeeld een wandeling die de Sint-Gorikswijk, de buurt rond de Vismarkt en de Kanaalzone aandoet. Daar krijg ik regelmatig leuke feedback op.”

Ook de Europese wijk ziet Devriendt aan terrein winnen. “Af en toe gebeurt het dat mensen een afspraak maken met een Europarlementariër voor een extra woordje uitleg.”

De positieve bezoekersaantallen ten spijt, kondigde de federale regering vorige week dinsdag wel een btw-verhoging voor de hotels aan. Die zal vanaf januari 12 procent bedragen, meteen een verdubbeling van de huidige 6 procent. Een bittere pil voor de Brusselse én de nationale hotelsector, zo geeft de Brussels Hotels Association (BHA) aan.

Voor de hotels betekent het opnieuw zoeken naar manieren om kosten te drukken. Ofwel rekenen hotels de hogere kosten door aan de klanten en riskeren ze een lagere bezetting, ofwel nemen ze de druk op zichzelf, stelt Rodolphe Van Weyenbergh, secretaris-generaal van de BHA. “Een prijsstijging kan er bovendien toe leiden dat toeristen dan maar andere bestemmingen zoeken. Of ze worden richting illegale accommodaties geduwd.”

De BHA roept het federale en regionale beleid dan ook op om dringend samen te zitten met vertegenwoordigers van de hotelsector. Doel is om tot een “stabiel, coherent en voorspelbaar fiscaal kader” te komen. (NS)

BRUXELLES, CAPITALE CRÉATIVE ET ÉCONOMIQUE

FR/ Malgré l’impasse politique, Bruxelles se distingue dans le cinéma, la mode, l’économie et le tourisme. La ville attire toujours plus de tournages, dont Le Faux Soir de Michael R. Roskam, ainsi que des productions internationales. La mode et la création progressent grâce aux talents de La Cambre, tandis que Bruxelles demeure un moteur économique pour le pays. Le tourisme, enfin, a enregistré en 2024 un record de nuitées.

BRUSSELS EXCELS IN FILM, FASHION, ECONOMICS AND TOURISM

EN/ Despite political stagnation, Brussels excels in film, fashion, economics, and tourism. Directors like Michael R. Roskam are shooting at iconic locations, while international productions use the city as a stand-in for other European cities. Talent from La Cambre and local agencies are making waves in fashion and the creative sector. The city remains an economic engine for Belgium, and tourism hit record overnight stays in 2024.

Voorlopig laten de toeristen Brussel niet links liggen. Met 9,8 miljoen overnachtingen deed 2024 het 4 procent beter dan 2023. © PHOTONEWS

Wat maakt jou trots om Brusselaar te zijn?

BRUZZ vroeg de afgelopen weken via de website wat Brusselaars trots maakt op hun stad. Een groot aantal reacties kwam binnen, als tegengewicht op de bedenkelijke eer dat Brussel deze week het nationaal record regeringsonderhandelingen verbreekt. De redactie maakte een selectie. “Brussel heeft mijn leven gered.”

De ontmoetingen met culturen en tradities inspireren mij om open te staan voor het verschil.

Agnieszka, Anderlecht

Veruit de mooiste architecturale gebouwen in België staan in Brussel.

Maxim, Anderlecht

Ik ben er trots op dat ik vanuit het centrum van Brussel op de luchthaven, in de autofabriek en nu bij de NMBS kan werken zonder me te moeten verplaatsen met een eigen auto. Lang leve het openbaar vervoer, het kan ook werken voor arbeiders.

Gunther, Brussel-Stad

De vriendelijkheid en het geduld van de mensen, ondanks alle uitdagingen. De eindeloze bereidheid om dingen te laten slagen.

Stef, Brussel-Stad

Ik woon al ruim dertig jaar in Brussel. Na al die tijd ken ik er nog steeds maar een fractie van. Ondanks de uitdagingen vind ik het een rijkdom om onze kinderen hier te laten opgroeien, dit is de wereld in het klein.

Marie, Jette

Als Brusselaar kan ik alleen maar dankbaar zijn dat deze stad zestig jaar geleden mijn ouders heeft verwelkomd en hen de mogelijkheid heeft gegeven om mee te bouwen aan dit land, hier een nieuw leven te starten en ervoor te zorgen dat hun kinderen en volgende generaties een betere toekomst zouden krijgen. Ik ben een trotse Brusselaar die zich altijd zal inzetten voor zijn stad, met liefde, samenhorigheid en respect voor anderen.

Elmehdi, Molenbeek

Behalve sportieve of culturele ontspanning biedt Brussel ook hoogstaande spirituele verlichting. Onze kinderen werden gedoopt bij pastoor Johnny in het centrum van Brussel. Samen met hun klasgenoten deden ze hun communie in Evere. We vonden en vormen er een fijne, Nederlandstalige kerkgemeenschap. Jurian, Schaarbeek

De coolste stad ter wereld. Wel vuil en luid, maar er is zoveel te zien, positief en negatief, dat het boeiend en bekoorlijk blijft. Laisserfaire, laissez-passer, niemand moeit zich en dat is gewoon grandioos.

Natascha, Brussel-Stad

Sinds het ontstaan van België is de oorspronkelijke Vlaamse en Franstalige bevolking verrijkt met inwijkelingen uit alle windstreken, omdat hier zoveel vrijheid klaarligt. Iedereen krijgt de kans om een beter leven uit te bouwen, waarbij een westers denkkader dienstdoet als stevige basis, maar met de mogelijkheid van kruisbestuiving.

Thomas, Elsene

Alle Brusselse gemeenten hebben een bepaalde eigenheid, een uniek karakter. Samen vormen ze de meest diverse, doch samenhorige puzzel.

Hannah, Schaarbeek

Brussel is mooi. Nergens vind je zo veel individueel opgeknapte huizen dan hier. Brussel is tolerant. Haatpartijen halen hier bijna geen zetels. Brussel is sociaal. Alle andere hoofdsteden van EU-landen (behalve Berlijn) hebben hun arme mensen buitengewipt in banlieues of sloppenwijken. Brussel gaat vooruit. Verkeersongevallen met doden en luchtvervuiling zijn sterk verminderd door de algemene zone 30. De meeste andere steden in Europa mogen daarvan niet eens dromen. Malte, Schaarbeek

Altijd wint er wel iemand met het voetbal in deze stad: de ene keer de Marokkaanse gemeenschap, dan weer de Congolezen, de Belgen af en toe, maar net zo goed de Portugezen of de Brazilianen. Zalig.

Sandra, Brussel-Stad

Brussel is New York niet, verre van. Brussel is bescheiden. En toch. In mijn hoofd en hart galmen altijd de woorden: het New York van België.

Lode, Brussel-Stad

Brussel is rough around the edges, maar precies daar zit ook het karakter: onverwachte eetplekjes in zijstraatjes, kunst die zomaar opduikt, kleine momenten van vriendelijkheid van compleet onbekenden, een breed aanbod aan cultuur en nachtleven, en ook een beetje een rebelse geest ... Ik ben een Brusseleir by choice – en trots daarop.

Toby, Vorst

Meerdere talen, zoals Nederlands en Frans kunnen spreken, doordat je vrienden hebt in beide taalgroepen is fantastisch.

Victor, Sint-Gillis

Ik verhuisde zes jaar geleden van een OostVlaamse gemeente waar bij zonsondergang de rolluiken naar beneden gaan, en tv en pc de avond maken, naar het levende en bruisende Brussel. Het heeft, terwijl ik op de rand van een depressie stond, mijn leven gered.

Jaak, Brussel-Stad

Ik ben naar Brussel verhuisd na mijn pensioen, vanuit Limburg. Ik heb nog nooit angst gevoeld. Men kan hier nog anderen ontmoeten en toffe gesprekken voeren.

Els, Sint-Lambrechts-Woluwe

Ik ben trots om in de kleinste metropool ter wereld te wonen. Een stad op mensenmaat met de allure van een wereldstad. Brussel is permanent onaf, inherent chaotisch en hopeloos tegenstrijdig, maar net door zijn complexiteit de allermooiste.

Jonas, Jette

Ik ben hier geboren en getogen en mijn drie dochters ook, en ik ben ervan overtuigd dat wij daardoor een bredere kijk op de wereld hebben. Wij hebben geen schrik van ‘buitenlanders’, omdat wij zien dat we zonder problemen kunnen samenleven. Er is vrijheid van denken.

Elisabeth, Vorst

Op zomerse dagen stroomt door het raam een gezellige combinatie van Johnny Hallyday, Congolese rumba en gekwetter van groene parkieten – een absurde, irritant mooie stadsinvasie – naar binnen. Toegegeven, soms ook luid getier totdat ergens een raam toeslaat, maar dan weet je tenminste dat je niet de enige bent met af en toe een echtelijk dispuut. Iedereen woont kort op elkaar, de kinderen hebben zes speelkameraadjes bij de buren en kunnen een hele weekendnamiddag samen spelen. Je hoort soms gedempte stemmen van de buren, maar zolang ze niet verstaanbaar zijn, vind ik dat vooral geruststellend. En als ik me dan toch eens onveilig voel, dan denk ik aan Chapelles quote: “You never hear about people finding serial killer graves in the city. That’s country stuff.” Dawn, Sint-Agatha-Berchem

Levendige, tolerante stad. Diversiteit, enorm rijk cultureel aanbod. Geen arrogantie, maar toch zelfbewust. Een eigen identiteit die de Waalse en Vlaamse overstijgt.

Annemie, Jette

Brussel is onverstoorbaar eigenzinnig, met een stevige dosis zwanze, en neemt zichzelf niet al te serieus. Juist daar ligt zijn kracht. Joost, Brussel-Stad

In Brussel mag ik zijn wie ik echt ben. Brussel schenkt me vrijheid.

Madeleine, Elsene

Brussel zit vol verrassingen, je moet er alleen oog voor hebben. Prachtige architectuur in een lelijke straat, een mooi verscholen parkje, de hoek om en je voelt je in een heel andere wereld. Die verrassingen maken Brussel voor mij Brussel. Een soms lelijke stad die onverwacht een glimlach op je gezicht kan toveren.

Joke, Sint-Agatha-Berchem

Brussel kan en is een thuis voor zoveel mensen van een verschillende afkomst. Iedereen kan hier een plek vinden als-ie dat wil. Momenteel is dat niet het geval. Ik heb niet het gevoel dat de politiek vecht voor Brussel.

Luna, Vorst

PODCAST ‘IN BRUSSEL’

Luister elke week naar twee verhalen recht

met Margot Otten

Deze week

Brussel is recordhouder in regeringsvormen: de gevolgen van de politieke stilstand voor Brussel als Europese hoofdstad, voor lokale organisaties en voor de toekomst van onze stad.

Met Barbara Moens, Philippe Van Parijs en Frederik Lamote

‘In Brussel’, elke woensdag op je favoriete podcast-app en op BRUZZ.be/podcast

Europa ‘Voor expats is de crisis vaak ver van hun bed’

Hoe kijken de expats naar de eindeloze Brusselse formatie? BRUZZ vroeg het aan Leo Cendrowicz, hoofdredacteur van The Brussels Times Magazine. “Nationale politici zouden moeten ophouden met neer te kijken op de politici in Brussel. Het is per slot van rekening ons aller hoofdstad.”

door Steven Van Garsse

“Noem me vooral geen Britse expat”, zegt Leo Cendrowicz lachend in Belga Café. “Ik ben een Belg. En zo willen we ons met onze redactie presenteren. We beschouwen ons als een Belgisch medium, en zijn er trots op dat we ook door Belgen worden gelezen.”

Cendrowicz, die opgroeide in Brussel en er al bijna dertig jaar woont, is hoofdredacteur van The Brussels TimesMagazine, een tijdschrift dat teruggaat tot de jaren 1960, toen het werd opgericht om een Brits publiek te informeren over het reilen en zeilen in België. “Ons publiek is grondig veranderd. We bereiken nu de hele eurobubbel en ook andere Engelstaligen in Brussel. We zijn veel internationaler geworden.”

Een van de belangrijkste opdrachten? Het ingewikkelde België uitleggen aan de expatcommunity. Brussel uit de doeken doen, is nog ingewikkelder. “Wij proberen het nieuws waarvan we denken dat het de internationale gemeenschap interesseert op een eenvoudige manier bij hen te brengen. Neutraal, en zonder politieke agenda.”

En ja, dan gaat het op de website van The Brussels Times ook over de Brusselse troubles om een regering te vormen, over de patsituatie die nu al 541 dagen duurt, al gelooft Cendrowicz dat die crisis voor veel expats ver van hun bed is. “Ze zijn er vaagweg van op de hoogte”, zegt hij. “Dat verandert natuurlijk als het hun dagelijkse leven aanbelangt.” In die zin verschilt de houding van de expats misschien niet eens zo veel van heel wat andere Brusselaars.

In de eurobubbel gaat het wel over de eindeloze wegenwerken. “Brussel lijkt er plezier aan te beleven om de wegen op te breken. En dan is het heel frustrerend om te zien dat sommige werven erbij liggen zonder dat er gewerkt wordt. Neem nu de heraanleg van het Schumanplein. Het doet pijn aan de ogen. Het is lelijk en die werken zijn al meer dan een jaar aan de gang. Ik zeg niet dat Brussel het moet aanpakken met een snelheid zoals in Dubai of in China, maar het gaat veel te traag.”

En de onveiligheid? Enkele maanden geleden werd een auto van een Pools Europarlementslid onder vuur genomen in Sint-Gillis. Het is nog niet geweten wat er precies is gebeurd, maar in Europese middens, en met name bij de voorzitter van het Europees Parlement, groeit de ongerustheid over de toenemende onveiligheid. Tegelijk is de aanblik van Brussel veranderd na corona, met meer daklozen, drugsverslaafden en regelmatige schietpartijen.

Maalbeek en Zaventem

“We zien dat andere EU-media daar soms hard op doorgaan, maar wij zijn voorzichtiger, omdat ook andere steden in Europa hiermee kampen. De expats komen er niet zo vaak mee in aanraking. Als ze erover lezen, kan het hen wel zenuwachtig maken. Vergeet niet dat de aanslagen in Maalbeek en Zaventem nog vers in het geheugen liggen, zelfs al is dat bijna tien jaar geleden.”

Toch blijft Cendrowicz met een opvallend

positieve blik naar Brussel kijken. “Brussel is er na corona juist op vooruitgegaan. Het besef is toen gegroeid dat we van Brussel een leefbare stad moeten maken, met geslaagde architectuur en aangename openbare ruimte. Dat merk je als je door Brussel wandelt of fietst. Het gaat misschien wat traag vooruit, maar Brussel is wel in de goeie richting aan het evolueren.”

Of hij nog een advies heeft aan de Brusselse beleidsmakers? “Ik denk niet dat het een goede zaak is dat de nationale politici de Brusselse politici zo met de nek aankijken. We zijn toch samen één land. Ik zou willen dat de Belgische politici realiseren dat Brussel een deel is van het geheel. Het is makkelijk om te zeggen: ‘Wat kan Brussel ons nu schelen?’ Maar het is wel degelijk van tel. Het is de hoofdstad, het is wat de wereld ziet als het over België gaat. Het is in het belang van België om een hoofdstad te hebben die er goed uitziet en goed functioneert.”

‘Desituatieis dramatisch’

Minister Dirk De Smedt over het begrotingstekort

Dirk De Smedt, de nieuwe

Brusselse minister van Begroting en Financiën, gaat met een kammetje door de begrotingsuitgaven. “Ik wil het tekort dit jaar nog terugdringen van 1,5 naar 1,2 miljard euro.”

door Matisse Van derHaegenen

Steven Van Garsse foto BartDewaele

“Le chien fou est arrivé”, postte Dirk De Smedt (Open VLD) op sociale media bij zijn aantreden als minister. Het zegt iets over de gusto waarmee de liberale dossiervreter en opvolger van Sven Gatz zich op zijn taak stort als minister van Begroting en Financiën. Die is nochtans niet min. De Brusselse begroting sleept een schrikwekkende schuld van 15 miljard euro mee en stevent dit jaar alweer af op een tekort van 1,5 miljard euro. Een onhoudbare situatie, die de Nationale Bank al vergeleek met de puinhopen in Griekenland aan de vooravond van de eurocrisis.

Het kantoor van De Smedt bevindt zich op de veertiende verdieping van de Botanic Tower. Hoog boven de stad. De ruimte is –als om zijn bezuinigingsopdracht te onderstrepen – spartaans ingericht. Alleen een metalen kooi in de hoek doorbreekt de soberheid. “Die is van Jack, mijn cocker”, vertelt de liberale minister, strak in een marineblauw pak. “Ik had hem net als puppy toen ik onverwacht minister werd. Waar moest ik het beest anders laten?”

Het ministerschap lijkt u wel te bevallen?

DIRK DE SMEDT: De situatie is natuurlijk dramatisch, maar ik vind het wel een mooie uitdaging. Ik ben heel mijn leven met financiën en openbaar bestuur bezig geweest, zelfs in mijn studententijd was ik

actief in de raad van bestuur en het begrotingscomité op de VUB.

Daarna werkte ik op financiële kabinetten, zowel Brussels als federaal. Omdat mijn gezin (De Smedt heeft twee kinderen, red.) aangaf dat ik niet heel mijn leven 7 op 7 kan werken, maakte ik de switch naar de overheidsdienst Brussel Fiscaliteit.

En vandaag koos u weer voor 7 op 7?

DE SMEDT: Ja, als minister nu. Het voelt een beetje als thuiskomen. Al sta ik als politicus meer in de spotlights en dat is niet mijn fort: interviews met de pers zijn absoluut geen hobby voor mij. Ik babbel graag, maar ik heb het er moeilijk mee hoe mijn woorden in de media soms een eigen leven gaan leiden.

U omhelsde de omschrijving ‘chien fou’ door een collega als geuzennaam, de gekke hond. Vat die uw karakter samen?

DE SMEDT: Ja, ik ben iemand die altijd aanwezig is en het hart op de tong heeft. Ik kan een compromis sluiten, maar ik zal dan eerst mijn standpunt duidelijk maken en dat is bij momenten scherp.

Ik heb het vooral moeilijk met mensen die hun argumenten niet onderbouwen, maar dat is iets wat je moet leren aanvaarden in de politiek. Toch denk ik dat met mijn komst het politieke speelveld een beetje is opgeschoven naar een meer rationele benadering met minder politique politicienne.

Was uw voorganger Sven Gatz te soft als minister van Begroting?

DE SMEDT: Het is niet mijn taak om mijn voorganger te appreciëren of te bekritiseren. Wat ik zeg, is dat de situatie op korte termijn ongelofelijk is verslechterd. Ik ben er niet om de politieke standpunten van Open VLD te komen verdedigen, wel om te vermijden dat we met zijn allen tegen de muur crashen.

Voor alle duidelijkheid: de rode lichten waren ook al voor mijn komst volop aan het flikkeren. Daarom werd onder mijn voor-

ganger 300 miljoen euro aan provisies aan de kant gezet die niet mochten worden aangesproken, tenzij elders werd bespaard.

Men probeerde zo tijd te winnen om deze bijzonder moeilijke oefening te kunnen doen. Vandaag ga ik met een luizenkammetje door alle 12.000 begrotingslijnen (inkomsten of kostenposten, red.) in het Gewest.

Daarbij is de doelstelling om het tekort dit jaar terug te dringen van 1,5 tot 1,2 miljard. Dat verwachten de financiële markten. Dat is zonder regering en begrotingstraject de enige manier om de geloofwaardigheid van Brussel te herwinnen.

Belfius trok al zijn kaskrediet – een buffer bij onverwachte liquiditeitsproblemen – van 500 miljoen in en ING volgt wellicht. Denkt u hen zo van gedachten te kunnen doen veranderen?

DE SMEDT: Dat zal zo makkelijk niet lukken. Vertrouwen verdwijnt snel, maar om het weer op te bouwen, is tijd nodig.

Toch is het een belangrijke stap in de goede richting. Een tweede goede stap is om 2026 te beginnen met strikte drie twaalfden.

Wat met het idee van een noodbegroting, een minimale en tijdelijke begroting die meer speelruimte geeft dan voorlopige twaalfden?

DE SMEDT: Ik ben er voorstander van, het is een betere optie dan te blijven werken met voorlopige twaalfden. Maar die piste is al geprobeerd deze zomer en kwam niet van de grond. Met zo’n noodbegroting moeten ook mijn collega’s in de regering instemmen en dan is de vraag wie politiek de verantwoordelijkheid wil dragen. Bepaalde partijen in de regering hebben vandaag niet de ambitie om in de toekomstige regering te zitten: de motivatie ligt dus laag.

U waarschuwde al voor een shutdown in april of mei, maar wat betekent dat eigenlijk?

DE SMEDT: Persoonlijk zou ik het hebben over een ‘liquiditeitscrisis’, maar dat bekt natuurlijk minder goed. Nu goed, het gaat om een scenario waarbij Brussel op een gegeven moment niet over genoeg liquiditeiten

“Ikbabbelgraag, maarikhebheter moeilijkmeehoe mijnwoordenin

beschikt om de uitgaven te dekken. Vergelijk het met afrekenen in de supermarkt, maar plots onvoldoende cash hebben. Dan moet je misschien je melk of appelsienen terugleggen.

Wat is uw plan om een shutdown te vermijden?

DE SMEDT: Eerst moeten we die knik naar beneden maken en aantonen dat de financieringsbehoefte van het Gewest structureel daalt. Daarnaast moeten we onze financiële instrumenten diversifiëren.

Voor onze kortlopende leningen zitten we aan onze limiet van 1 miljard, maar ik probeer daar ruimte vrij te maken. Dan zijn er de langetermijnschulden, maar ook daar is nog maar een marge van 600 miljoen. Ik ben nu actief op zoek naar andere opties en daar zitten al wat initiatieven in de pijplijn.

Er werd u al verweten zelf het vuur aan de lont te steken door zo openlijk te communiceren over een shutdown-scenario en het verliezen van de kaskredieten.

DE SMEDT: Dat zijn verwijten die getuigen van een naïviteit die ik moeilijk kan vatten. Die banken geven vandaag een kleine 16 miljard aan financiering aan het Gewest. Gelooft iemand dat daar niet permanent analisten op zitten die elke mogelijke beweging in de financiële situatie van het Gewest monitoren? Die mensen verras ik nooit met een aankondiging, hoor.

Belfius – voor 100 procent in handen van de federale overheid – trok zich na dertig jaar terug als Brusselse huisbankier. Critici beweren dat achter die beslissing een politieke motivatie schuilgaat.

DE SMEDT: Nogmaals: gelooft iemand dat? Ik mag er toch wel van uitgaan dat die bank de gebruikelijke procedures volgde om een financieel onderbouwde beslissing te maken. Het is simpel: als dat waar zou zijn, dan verliest Belfius zijn banklicentie.

Helpt het dat Brussel, als puntje bij paaltje komt, kan terugvallen op federale hulp?

DE SMEDT: Ik denk dat sommigen dat willen, maar daar is geen institutioneel kader en geen juridische basis voor. Politiek vormt dat onontgonnen terrein.

De oplossing is dat iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Mijn dochter vroeg me ooit hoe je een olifant kon opeten. Stukje per stukje, antwoordde ik. Welnu: dit probleem is gigantisch, maar er zijn oplossingen. Laat ons binnen de regering de nodige stappen nemen om – stukje per stukje – te vermijden dat Brussel tegen die financiële muur knalt.

Belgian National Orchestra

WINTERCONCERT

Het orkest - Zoek de orkestleden over de hele wereld

21.12 BOZAR

Info & tickets

www.nationalorchestra.be

e-boeken luisterboeken krantenartikels tijdschriftartikels films documentaires info over Brussel cursussen

© Chloé Perarnau

Hertshoornweegbree Strooizout verontreinigt Brusselse bermen

Strooizout op de weg verhoogt de veiligheid bij winters weer, maar leidt ook tot verzilte bermen. Daar gedijt bijvoorbeeld de hertshoornweegbree perfect, oorspronkelijk een kustplant.

door Andy Furniere

Echte sneeuw heeft Brussel deze winter nog niet gezien, maar de strooidiensten zijn wel al moeten uitrukken om met zout gevaarlijke gladheid op de wegen te voorkomen.

Brussel Mobiliteit, verantwoordelijk voor gewestwegen, gaat volgens woordvoerder Steven Fierens erg spaarzaam om met de dosering – om zowel ecologische als financiële redenen.

De Brusselse mobiliteitsorganisatie testte houtsnippers als alternatief, maar zonder succes. “Zowel voor wagens als fietsers bleef de weg te glad, en bovendien moesten de snippers weer opgeruimd worden.” Zand, vaak gebruikt in Scandinavië, zou de rioleringen verstoppen en waterzuiveringsstations beschadigen.

Leefmilieu Brussel benadrukt dat er in natuurgebieden en parken niet met zout gestrooid wordt. Het agentschap is zich immers goed bewust van de risico’s. “Bij hoge concentraties is zout giftig voor de bodem, zodat er niks meer kan leven”, klinkt het. “Herstel kan jaren duren.”

planten is die om kunnen met het toegenomen zoutgehalte in de grond.” Ook Deens lepelblad komt dikwijls voor, maar hertshoornweegbree is momenteel echt de koning(in) van de bermrand.

Die heerschappij is echter geen goede zaak voor de biodiversiteit.

“Misschien eten rupsen van nachtvlinders van de plant, maar hertshoornweegbree is in het algemeen geen soort die insecten vooruithelpt. In tegenstelling tot madeliefjes, een klassieke bermbewoner die een te sterke verzilting niet aankan. En er is al geen overschot aan natuur in steden, dat verlies van variatie in bermranden vind ik een spijtige zaak”, aldus Veraghtert. Over de verdere impact van strooizout is nog weinig geweten. Dat burgers zelf moeten oppassen met strooizout, op hun tuinpad of langs een vijver, moge wel duidelijk zijn. Want dieren die van zout water zouden drinken, vogels bijvoorbeeld, kunnen ziek worden.

Volgens Wim Veraghtert van de studiedienst van Natuurpunt beperkt de impact van strooizout op de natuur zich grotendeels tot de rand van wegbermen. “Het zout verontreinigt waarschijnlijk tot een halve meter in de berm, niet verder. Maar gezien de hoeveelheid bermen in Brussel gaat het om een serieuze oppervlakte.”

Hét symbool van de verzilte bermrand is ondertussen de hertshoornweegbree geworden, zo stelt Veraghtert. “Die plant groeide vroeger vooral in de brakke bodem aan de kust, maar de laatste decennia is de soort alomtegenwoordig aan de rand van wegen, omdat het een van de weinige

Eigenschappen

• Hertshoornweegbree is een lage, behaarde plant die één- of meerjarig is en vaak twee keer per jaar bloeit: in de voorzomer en nazomer

• De bladeren zijn lijnvormig met zijslippen, en de aren knikken voor de bloei

• Aan de kust staat ze vaak op hoge schorren op de contactzone tussen zout en zoet, in het binnenland in wegbermen op plaatsen waar door het gebruik van strooizout mogelijke concurrenten onderdrukt worden

Ook met huisdieren is het opletten geblazen, zo stelt Leefmilieu Brussel in een recent advies. Niet alleen kan strooizout inslikken leiden tot ernstige vergiftiging, het kan ook slecht zijn voor de zoolkussentjes van honden en katten. “Het strooizout of pekelwater dat ontstaat door de gesmolten sneeuw kan irritaties of letsels veroorzaken. Baasjes wordt dus aangeraden hun huisdier niet over pas gestrooide zones te laten lopen en om de pootjes na elke wandeling schoon te maken.”

Reeks nalezen?

Lees de hele reeks op BRUZZ.be/dossier/botanisch-brussel

‘Ik blijf geloven in kleine daden van vrede’

Brusselse operazangeres blaast wijk in Aleppo nieuw leven in

Vanuit een vervallen huis in de Aleppijnse wijk Tellal biedt de Brusselse

operazangeres Soumaya Hallak muziek- en bewegingstherapie aan vrouwen en kinderen die getraumatiseerd zijn door de jarenlange burgeroorlog. “Je hebt al zes maanden nodig om een huis te renoveren.

Laat staan om een volledig land weer op te bouwen.”

door Indra Rypens foto Sandro Basili

De Brussels-Syrisch-Zwitserse

Soumaya Hallak groet twee mannen die voor het portier van het oude huis in Aleppo zitten, waar ze haar organisatie ‘1 2 3 Hope, Love, Life for Peace’ heeft ondergebracht. “Big Brother is watching”, grinnikt ze, terwijl ze de deur opent die verborgen zit achter een kraampje waar ondergoed wordt verkocht. “Zij houden een oogje in het zeil. Ze weten precies wie langskomt en wanneer ik er wel of niet ben. Het kan wat conservatief lijken, maar dit is precies wat ik in Brussel mis: de onuitgesproken regel dat we op elkaar letten”.

Hallak, een rijzige vrouw in een kleurrijke jurk en getooid met opvallende juwelen, groeide op in Zwitserland, in een gezin met een Syrische vader en een Zwitserse

moeder, maar woont al bijna twintig jaar in Brussel en heeft de Belgische nationaliteit. Ze studeerde zang aan de prestigieuze Muziekkapel Koningin Elisabeth en besloot daarna van Brussel haar thuis te maken. Sindsdien is ze aan de slag als eclectische operazangeres, met rollen in producties als Cendrillon in De Munt, Eva Ave Salve met het Belgian National Orchestra en La Terre nous est étroite op meerdere plekken.

Ondanks haar drukke agenda bleef Hallak altijd verbonden met Syrië. “Het maakte een groot deel van mijn jeugd uit, dat wis je niet zomaar uit”, vertelt ze aan BRUZZ, dat haar bezocht tijdens haar verblijf in het land. “Mijn vader vertrok in 1965 uit Syrië, nog vóór de Assad-familie aan de macht kwam. Thuis sprak de familie bijna nooit over politiek, maar Syrië leefde in de cultuur, de

muziek en in het eten.” Als kind reisde ze geregeld naar het land van haar vader. Ze was er nog vlak voor de Arabische Lente uitbrak in 2011.

Oorlogsjaren

Daarna veranderde alles. Aleppo werd in twee gespleten door een frontlinie. Het westen van de stad bleef in handen van regeringstroepen, terwijl Oost-Aleppo gecontroleerd werd door verschillende rebellengroepen.

Nadat in december 2016 het regime van Assad de controle opnieuw volledig in handen had gekregen over de stad, besloot Hallak voor een eerste keer terug te keren naar Aleppo. Ze trof een stad in ruïnes aan. Het huis van haar vader was verwoest en de bombardementen van het Syrische leger en

BIO

• Geboren in 1983 in Genève als dochter van een Syrische vader en een Zwitserse moeder

• Begint in 2006 haar studies aan de Muziekkapel Koningin Elisabeth, waarna ze in Brussel bleef wonen

• Organiseert sinds 2016 verschillende muzikale projecten in Syrië

• In 2023 richt ze in Aleppo de organisatie ‘1,2,3 Hope, Love, Life for Peace’ op, waarmee ze muziek- en bewegingstherapie aanbiedt aan getraumatiseerde vrouwen en kinderen

problemen bloot die anders verborgen blijven. Tegen een psycholoog

bondgenoot Rusland hadden verschillende wijken compleet van de kaart geveegd. Hallak voelde dat ze iets moest doen. Toch nam niet iedereen dat haar in dank af. “Sommigen verweten me dat ik door terug te keren het regime steunde, wat absoluut niet zo is”, zegt ze stellig. “De oorlog heeft álle Syriërs geraakt, ook zij die in het buitenland wonen, maar vooral zij die zijn gebleven”, zegt ze. “Precies daarom wilde ik iets betekenen voor mijn land.”

Opera met chocolade

Hallak startte kleinschalig. Gesteund door enkele organisaties uit Europa, waaronder de Brusselse organisatie Ecoliers du Monde die zich inzet om onderwijs voor kansarme kinderen te bevorderen, zette ze enkele kleine acties op poten. De rode draad in al haar projecten bleef wat ze het best kan: muziek, zang en dans. Zo trok Hallak bij een van haar eerste projecten door de Aleppijnse straten, terwijl ze aria’s uit de opera Carmen zong en chocolade uitdeelde aan dakloze kinderen. De respons was overweldigend en Hallak besefte dat er meer nodig was. Ze keerde terug naar Brussel, verzamelde muziekinstrumenten en nam die mee naar Aleppo om nieuwe activiteiten op te zetten.

In de jaren die volgden, werkte Hallak met dove en autistische kinderen, gaf

muziektherapie met een Tibetaanse klankschaal, deed een programma in de stad Hama, waarbij ze mensen die geen noten konden lezen, leerde musiceren en hielp om een muziekband in de badsteden Banias en Mrah op te richten. Ook steunde ze een mobiele kliniek en hielp ze na de aardbevingen in Noord-Syrië en Zuid-Turkije van 2023 125 gezinnen om een nieuw huis te vinden.

vriend wilde geld doneren, maar dat alleen volstaat niet. In de islam is anderen helpen vanzelfsprekend via de zakat: de gemeenschap zorgt voor elkaar. Dat is mooi, maar onderwijs, bewustwording en therapie zijn minstens zo belangrijk.”

Het huis dat ze in de wijk vond, is eigendom van een Armeens-Syrische organisatie. “Het was compleet in verval

“Onlangs werd ik door een andere vrouw aangesproken omdat ik me volgens haar meer moest bedekken. Ik weigerde”

Soumaya Hallak Brussels-Syrische operazangeres

Het was eerder toevallig dat Hallak in 2023 stootte op het huis in de wijk Tellal, waar ‘1 2 3 Hope, Love, Life for Peace’ nu gevestigd is. “Een familievriend vertelde me over de buurt”, zegt ze. “Het is een extreem arme omgeving met veel dakloze kinderen, een wijk die door het Assad-regime jarenlang volledig werd verwaarloosd, omdat het ooit een bolwerk van de oppositie was. Die

geraakt, maar ik zag het potentieel. Daarom besloot ik de sprong te wagen”, zegt Hallak. Nadat ze een overeenkomst kon sluiten met de vereniging, begon Hallak eigenhandig aan de verbouwingen, met de hulp van voornamelijk Belgische anonieme donoren.

Op de grauwe muren verschenen felle kleuren, die nog eens opgeleukt werden met kindertekeningen die broederlijk naast

In alle projecten die Soumaya Hallak in Syrië opstart, staan muziek, zang en dans centraal. “Kunst legt

kan een patiënt liegen, maar muziek liegt niet”, zegt ze daarover.

christelijke kruisen hangen. Hallak zelf is christen, maar de vrouwen en kinderen die naar de organisatie komen, zijn van uiteenlopende achtergronden.

“Het is geen evangelisch project”, benadrukt ze. Op de binnenplaats van het gebouw werd een fontein geplaatst en een nieuwe keuken, die een beetje vintage aandoet. Het Aleppijnse huis in verval werd naar eigen zeggen een thuis, een toevluchtsoord voor de vergeten kinderen en vrouwen van Tellal en de omliggende wijken.

Een jaar later kunnen de eerste activiteiten in het huis van start gaan. Hallak biedt vanaf dan vrouwen en kinderen die door de oorlog getraumatiseerd raakten therapie aan. Ze baseert zich op de methode van de Zwitserse componist en muziekpedagoog Émile Dalcroze: een muziek- en bewegingsaanpak die ritme, gehoor en expressie inzet om emotionele, cognitieve en motorische ontwikkeling te stimuleren. Ook maakt ze gebruik van de Nederlandse Sound of Change-methode, trainingsmethode die muziek gebruikt in de begeleiding van kwetsbare groepen.

Ze geeft de therapie aan de hand van zang, maar ook muziekinstrumenten als gitaar, piano, dwarsfluit en viool. “Met een onmiddellijk kalmerend effect op de kinderen. Na een sessie beginnen ze spontaan over hun gevoelens te praten, iets wat eerder onmogelijk leek”, zegt Hallak. “Kunst legt problemen bloot die anders verborgen blijven. Tegen een psycholoog kan een patiënt liegen, maar muziek liegt niet.”

Intussen begeleidt Hallak met haar organisatie om en bij de honderd kinderen en evenveel vrouwen. Ze doet dat met een team van tien lokale medewerkers, die ook aan het werk blijven wanneer Hallak nu en dan in Brussel vertoeft. In het door oorlog verscheurde Syrië is die begeleiding geen evidente opdracht. “Als een individu aan vrede werken is onmogelijk. Je kan alleen werken aan inner peace en dat is exact wat ik wil doen met mijn project.”

Val van Assad

Bijna exact een jaar geleden, op 8 december 2024, kwam er na 53 jaar Assad-dictatuur prompt een einde aan het regime. De rebellengroep Hayat Tahrir al-Sham (HTS) wist in een mum van tijd het volledige land onder controle te krijgen. Vandaag regeert de leider van de beweging en voormalig Al Qaeda-lid, Ahmed al-Sharaa, over het nieuwe Syrië.

Ondanks de reputatie van het nieuwe bestuur en hoewel ze in haar persoonlijke leven al strubbelingen met hen ondervond,

blijft Hallak hoopvol voor haar organisatie. “Als vrouw voel ik me minder veilig. Onlangs sprak een andere vrouw me in de rechtbank aan, omdat ik me volgens haar meer moest bedekken, terwijl ik een lange jurk droeg met korte mouwen. Ik weigerde. Na een discussie mocht ik toch blijven, maar aangenaam was het niet”, klinkt het.

Problemen aan de grens

Aan de grens kreeg ze problemen met haar Tibetaanse klankschaal en hoorde ze van vrienden dat ze geen alcohol meer mee konden nemen uit het buitenland. Ook twijfelt Hallak of het nieuwe bestuur echt controle zal kunnen krijgen op de verschillende rebellengroepen en zo het sektarische geweld dat regelmatig oplaait de kop kan indrukken. Onlangs werd in Homs een bedoeïenenkoppel dood teruggevonden in hun huis, wat een vlaag van geweld en wraakacties uitlokte.

“HTS probeert de sharia op te dringen, maar ik wil blijven geloven in kleine daden

van vrede”, zegt Hallak. Al denkt ze niet dat het met die implementatie van de sharia zo’n vaart zal lopen. “Na elke revolutie heeft een land tijd nodig om opnieuw in zijn plooi te vallen. Je hebt al zes maanden nodig om een huis te renoveren. Laat staan om een volledig land weer op te bouwen.” Dat een afgevaardigde van de autoriteiten in Damascus in mei een concert van ‘1 2 3 Hope, Love, Life for Peace’ bijwoonde, geeft haar persoonlijk hoop.

De organisatie heeft al een koor, maar in de toekomst droomt Hallak ervan nog een orkest voor kinderen en vrouwen op te starten. Ook wil ze extra verbouwen en een nieuw huis kopen voor de organisatie. Voor de heropbouw van Syrië gelooft Hallak vooral in de kracht van vrouwen, en daarom wil ze hen maximaal ondersteunen. “Ik ga door, omdat ik geloof in Syrische vrouwen, van alle religies en achtergronden. In elke sessie zeg ik dat ze heldinnen zijn: dapper en sterk. Voor mij rust de hele structuur en toekomst van het land op hen.”

In deze straat in Aleppo, achter een kraampje waar ondergoed wordt verkocht, heeft Soumaya Hallak haar organisatie 1 2 3 Hope, Love, Life for Peace ondergebracht.

LA MUSIQUE, UN CHEMIN DE GUÉRISON EN SYRIE

FR/ À Tellal, un quartier détruit d’Alep, la chanteuse d’opéra bruxelloise Soumaya Hallak a créé un centre offrant des thérapies par la musique et le mouvement aux femmes et enfants traumatisés. Convaincue de la force des petits gestes de paix, elle collabore étroitement avec les habitant.e.s et rêve d’élargir son projet, persuadée que l’avenir de la Syrie repose sur ses femmes.

MUSIC AS HEALING IN A WAR-TORN SYRIA

EN/ In the devastated neighbourhood of Tellal in Aleppo, Brussels-based opera singer Soumaya Hallak founded a cultural centre where she provides music and movement therapy to women and children traumatised by the war. She believes in small acts of peace and works closely with local residents and dreams of expanding the centre. To her, Syria’s future rests primarily on the strength of its women.

BIO

Leeftijd: 9 jaar

Klas: vierde leerjaar

Gemeente: Vorst

Woont samen met: ouders en twee broers

Droom: meespelen in een musical

The hang-out

‘Op mijn nieuwe school heb ik minder stress’

Elke week toont een Brusselse ket zijn of haar favoriete plek in Brussel. Deze week is het aan Olga (9), die zich eindelijk thuis voelt in haar nieuwe school: de Steinerschool in Anderlecht. door Emilia De Feyter foto Saskia Vanderstichele

Wat vind je leuk aan je school?

Ze proberen de kinderen meer te begrijpen. Op mijn vorige school waren ze harder voor de leerlingen. Ik ben in het begin van dit schooljaar van school veranderd. Het is dus een nieuwe school voor mij.

Wat is er anders aan de lessen?

We doen veel kunstachtige dingen, zoals handwerk – breien bijvoorbeeld – en vormtekenen. Ook hebben we veel verschillende vakken. En een voordeel: we zitten maar met vier jongens in de klas en dertien meisjes, dat zijn minder leerlingen dan op mijn vorige scholen. De juf legt alles goed uit en schrijft op het bord. We hebben geen digitaal bord. En we mogen meer zelf bepalen wanneer we werken.

Wat voor lessen volg je nu?

Wiskunde, taal en spelling. We schrijven veel zelf op in schriften. Op mijn vorige school hadden we invulboeken, dat vond ik stom. Nu krijgen we een blaadje als huiswerk en we mogen kiezen wanneer we dat maken. Dat geeft minder stress.

Je vertelde dat jullie ook een koor hebben. Zing je graag?

Ja, ik wil later zangeres worden. Ik ben net begonnen met zang op de academie (Hoofdstedelijke Kunstacademie Brussel). We kiezen een liedje en werken daar vijf weken rond. Nu is dat ‘Fly Me to the Moon’ van Frank Sinatra. Ik heb al opgetreden, op schoolfeesten, voor familie, en bij de wintermarkt van de academie.

Heb je zelf al eens een liedje geschreven?

Ja, toen mijn opa is gestorven. Hij had veel pijn en heeft euthanasie gevraagd. Ik was toen met mijn familie aan zee. Mijn oudste broer, Marius, was langs de kust weggelopen. Ik ben naar hem gegaan en we hebben dan

samen gehuild. Ik was geïnspireerd door alles wat ik zag: de zon, drie torens, de zee, het strand, de vuurtoren, het café …

Hoe was de begrafenis van je grootvader?

Dat was heel heftig. Er waren wel tweehonderd mensen, want Walter Swennen was een bekende kunstenaar. Toen ze met de kist binnenkwamen en Vivaldi speelden, hoorde ik overal mensen snuiten en snikken. Ik begon ook heel hard te huilen.

Wat doe je nog in je vrije tijd?

Ik heb niet veel andere hobby’s. Na school maak ik mijn huiswerk en luister ik naar podcasts, terwijl ik teken. Ik teken kleine dingen op kleine papiertjes. Vaak geïnspireerd door verhalen of dieren.

Je zei dat je binnenkort in een musical speelt? Ja, met de academie doen we een kleine musical met zingen en acteren. Ik zou graag de solo doen.

Heeft je broer Marius, die acteur is, je geïnspireerd?

Niet echt, want hij acteert alleen maar, en ik wil acteren én zingen. Ik had trouwens zelf een kleine rol in de film Young Hearts. Het was leuk om op een filmset te staan en er was een kindercoach die superlief was.

Zou je later naar de acteerschool willen? Misschien. Maar zingen is mijn grootste droom. Acteren zou ik doen als zingen niet lukt.

Wil jij ook je favoriete plek tonen? Stuur een mailtje naar ket@bruzz.be en een journalist neemt contact met je op. Meer Brussels nieuws op ketjesmaat vind je op BRUZZKet.be

Podcast

Ik heb de Like Me-podcast – Het geheim van het Duinhuis – al volledig uit. Nu luister ik naar de Nachtwacht-podcast. Het gaat over een vampier, een elf en een weerwolf, en er ontsnapt telkens een wezen uit de onderwereld.

Favoriete liedje

Een liedje dat ik graag heel goed wil kunnen zingen, is ‘Golden’ van KPop Demon Hunters. Het is een mooi liedje en het gaat heel hoog. Ik zing best graag hoog.

Coolste dier

Bij mens- en dierkunde leren we over de mens, zoals hoofd, romp, ledematen, en over dieren, zoals de octopus, koe en de adelaar. De adelaar is het coolst, omdat die heel goed kan zien en supersnel kan duiken.

‘Ik voel me meer mezelf’

Meer mensen van kleur omarmen hun natuurlijke haar

Van in de Matongewijk tot bij ex-first lady Michelle Obama: het gesprek over natuurlijk haar omarmen leeft meer dan ooit. Brussel is daarbij dé broeiplaats om kapselideeën op te doen en ze ook meteen uit te voeren. “Ik kreeg minder commentaar op mijn lange vlechten, omdat die vorm het meest in de buurt kwam van het sluike haar van witte mensen.”

door Rieneke Lammens foto’s Tiene Carlier

Een zwarte jonge vrouw wandelt met rechte rug door de Matongewijk en poseert met haar kapsel – niet verstopt onder een pruik, wel getooid in meerdere dotjes. “On est fatigué des perruques”, valt te lezen onder de Instagram-reel, die intussen al bijna 70.000 keer geliket werd, en een samenwerking lijkt met Mara FM, een onlineradiozender die inzet op de Afrikaanse diaspora in België.

Natuurlijk haar meer omarmen: het is dezer dagen het onderwerp van wel meer reels en TikToks, met filmpjes waarin vrouwen van kleur vertellen over hoe ze gelukkiger zijn geworden sinds ze hun natuurlijke haren leerden omarmen en schoonheid leerden herdefiniëren, en waarin ze tips geven over hoe je natuurlijke krullen kunt verzorgen. “Elle est magnifique”, luidt één van de bijna 1.500 commentaren onder de reel, die sinds midden september online staat en blijft viraal gaan.

Het onlinedebat over natuurlijk haar woedde de afgelopen weken hevig naar aanleiding van The Look, het boek waarin ex-first lady Michelle Obama haar stijlevolutie beschrijft. In een van de hoofdstukken focust ze op de lange weg die ze aflegde om haar haar in natuurlijke vorm te durven dragen. Ook haar interview met actrice Tracee Ellis Ross ging viraal met de niet mis te verstane uitspraak: “Let me explain something to you, white people. Our hair comes out of our head naturally in a curly pattern. So when we’re straightening it to follow your beauty standards, we are trapped by the straightness.”

De evolutie om haar meer in natuurlijke vorm te dragen leeft niet alleen online, maar is ook voelbaar in Brussel. Zo draagt Ange-Vanessa Nsanzineza (27) sinds vorig jaar haar haar in locks en niet langer steil of in vlechtjes. Zeker als kind voelde ze de druk

die op zwarte vrouwen en hun haar rust, zegt ze: “Op school zag ik alleen maar witte meisjes met lang, steil haar. Dat wilde ik ook.” Een pruik was toen niet aan de orde, laten vlechten of ontkrullen wel. “Door mijn vlechten kon ik niet alleen lang haar hebben, ik kreeg er ook minder commentaar op, omdat mijn haar in die vorm het meest in de buurt kwam van het sluike haar van witte mensen.”

Verbrande hoofdhuid

Naarmate ze ouder werd, droeg ze haar haar afwisselend in vlechtjes of in korte afro’s, omdat ze besefte dat het ontkrullen haar haar te veel beschadigde. “Om mijn haar steil te krijgen, moest ik een heleboel chemische producten gebruiken, waar ik een brandend gevoel op mijn hoofdhuid van kreeg en waar mijn haar heel traag door groeide.”

Uiteindelijk besloot ze volledig over te schakelen naar haar natuurlijke haar en liet ze het in locks zetten. “Het gebeurde toevallig: mijn haar was nog te kort voor mini-twists of cornrows (vlechttechniek waarbij het haar dicht tegen de hoofdhuid wordt gevlochten, red.), dus liet ik een wash and go doen. Daarbij wordt je haar na het

“Op school zag ik alleen maar witte meisjes met lang, steil haar. Dat wilde ik ook”

Ange-Vanessa Nsanzineza

wassen in een bepaalde vorm van krullen gezet, waardoor je een mooie coupe krijgt, waar je nadien nog werk aan hebt. Die krullen liet ik om de zoveel tijd onderhouden, en omdat ik het er zo tof vond uitzien, besloot ik voluit voor locks te gaan.”

“Als kind ben ook ik opgegroeid met het idee dat ik mijn haar moest manipuleren om te conformeren aan het westerse schoonheidsideaal”, beaamt de Brusselse Latifah Abdou (27). “Wij, zwarte mensen krijgen voortdurend te horen dat ons haar moeilijk te onderhouden is. Daarom worden zo veel producten gemarket: ontklitter, pre-shampoo, leave-in conditioner … Met alle mogelijke gevolgen op je haar.”

Intussen zweert ze alle producten en ontkrullingen al tien jaar lang af. Wat de doorslag gaf? “Elke regio in Afrika heeft een eigen haartraditie, en Rwanda, waar ik afkomstig van ben, staat vooral bekend voor natuurlijke, korte kapsels. Dat was een grote inspiratiebron voor mij.” Ook wilde ze zich meer op haar gemak voelen met haar eigen haar, zegt ze. “Ik wilde niet langer haar hebben dat ik voortdurend moest bewerken om het in een bepaalde stijl te houden. Het was iets dat ik niet deed voor mezelf, maar om te conformeren aan de white gaze. In plaats van te focussen op wat mijn haar niet is, begon ik in te zien hoe sterk mijn haar is en hoeveel troeven het heeft. Zodra ik dat besefte, bedacht ik resoluut: vanaf nu draag ik mijn haar in locks, and you’ll have to deal with it.”

Sindsdien dragen zij en haar mama allebei natuurlijk. Wat daarbij opvalt, is hoe ontoegankelijk haarverzorging voor natuurlijk haar soms nog kan zijn: “Ik merk dat het voor mij gemakkelijker is om mijn natuurlijke haar te onderhouden, simpelweg omdat ik in Brussel woon en er hier meer haarsalons zijn. Mijn mama moet soms helemaal uit Geel komen, omdat dat daar moeilijk te vinden is”, zegt Latifah.

Brussel als inspiratiebron Brussel geeft dus praktisch gezien meer mogelijkheden om natuurlijk haar te onderhouden. Toch is de juiste haarproducten vinden in pakweg het Kruidvat niet vanzelfsprekend, eender welke kapper binnenwandelen om natuurlijk haar te laten verzorgen evenmin. Nog altijd wordt de verzorging van zwart haar in cursussen haartooien vaak overgeslagen.

Een wijk als Matonge, waar het ene haarsalon het ander opvolgt, maakt het dan een pak laagdrempeliger om de stap te zetten naar een natuurlijke snit. Een van die salons is So Locks Belgium op de Waverse-

steenweg. Ook zij merken op dat de vraag stijgt naar een kapsel met natuurlijk haar. “Vroeger droegen klanten hun haar vooral in de Braziliaanse stijl, met permanente krullen, of ze friseerden hun haar. Nu merken we dat steeds meer mensen hun haar niet meer willen ontkrullen of steilen, maar de voorkeur geven aan modellen met hun eigen, natuurlijke haar”, zegt gerante Sokhna. “Vandaag slaan vooral de locks aan. Het is een echte fashiontrend geworden.”

Tegelijkertijd is Brussel ook een broeiplaats om nieuwe haarsnitideeën op te doen, zegt Ange. Een wereld ging voor haar open toen ze van Antwerpen naar Brussel verhuisde. “Plots zag ik zoveel meer zwarte mensen hun verschillende haartypes omarmen: van klassieke vlechtjes en pruiken tot heel experimentele vlechtjes of freeform locks (waarbij de locks uit zichzelf in een bepaald patroon groeien, red.). Er is veel meer variatie, en er is meer ruimte om

uit te zoeken hoe je je haar zelf wil dragen. Ik vind dat heel inspirerend.”

Hoewel de conversatie rond natuurlijk haar omarmen niet helemaal nieuw is, ligt de focus nu meer op empowerment door representatie en de juiste informatie over goede haarverzorgingsproducten. Zo zijn er meer en meer kleine Brusselse bedrijven met zo’n missie, zoals Karikemité – haarverzorgingsproducten op basis van sheaboter – en Cohea, waar je terechtkunt voor een gepersonaliseerde knipbeurt en behandeling van krullend haar. De Instagram-pagina Kisanola gaat dan weer een stap verder en toont hoe gevlochten haarstijlen uit verschillende Afrikaanse culturen kunnen transformeren tot ware kunstwerken.

Dichter bij de wortels

Bovendien is de evolutie niet alleen bezig onder vrouwen, ook meer mannen stappen af van de klassieke korte coupe om voor

“Zwarte mensen krijgen voortdurend te horen dat ons haar moeilijk te onderhouden is”

Latifah Abdou

meer experimentele snits te kiezen. Zo draagt Bert Hoogsteyns (28), de partner van Ange, zijn haar nu vaker in twists of in een afro. “Ik ben opgegroeid in een dorp waarin wij de enige zwarte familie waren. Mijn haar droeg ik standaard kort, en ik stond er ook nooit bij stil dat er andere kapsels mogelijk waren – voor een stuk omdat ik veel witte vrienden had en dus niks anders zag dan korte snits bij mannen. Het is pas toen ik verhuisde naar Brussel en in een omgeving belandde met meer zwarte vrienden, die wel experimenteren met hun haar, dat ik ontdekte welke verschillende mogelijkheden er bestaan.”

Het haar natuurlijker dragen brengt nog een waardevolle factor met zich mee, zegt Bert. “Binnen zwarte families is het gebruikelijk dat moeders het haar van hun dochters invlechten of verzorgen. Nu doet Ange dat bij mij. Dat is telkens een heel verbindend moment.” Of hij ooit nog terug wil naar een korte haarstijl? “De dag dat mijn haarlijn naar achter begint te gaan, ga ik me echt slecht voelen (lacht). Maar in alle ernst: ik zou me niet meer dezelfde persoon voelen zonder mijn natuurlijke lange haar, want het is echt een deel van mijn identiteit geworden. Hoe ik mijn haar nu draag, voelt veel meer als mezelf.”

Dat herkent ook Sokhna van So Locks Belgium. “Sommigen kiezen voor natuurlijk haar omdat ze te veel schade hebben opgelopen door de ontkrullingen of de chemische producten. Maar bij het merendeel is het een kwestie van identiteit en trots”, zegt ze. “Ik merk dat klanten hun natuurlijke coupe uitkiezen op basis van waar ze vandaan komen, omdat ze zich zo meer kunnen identificeren met hun etnische groep. Door het haar niet meer te beschadigen, maar lange locks te laten groeien, kunnen klanten terugkeren naar hun wortels en zich uitdrukken met hun kapsel.”

Sociale druk

Hoewel het haar natuurlijk dragen voor elke getuige aanvoelt als een manier waarop ze dichter bij zichzelf kunnen staan, is het niet altijd vanzelfsprekend om die keuze te blijven naleven. Anno 2025 bestaan er immers nog altijd hardnekkige vooroordelen over zwart haar, en vooral natuurlijke haarstijlen moeten daarbij het onderspit delven.

Natuurlijk haar wordt nog altijd als minder aantrekkelijk, minder mooi en minder professioneel gezien, vertelt sociaal psycholoog Johanna M. Lukate in haar TED-talk over de psychologie van zwart haar. “Omdat ze weten dat hun haar

“Het is pas toen ik verhuisde naar Brussel, dat ik ontdekte wat ik allemaal kon doen met mijn haar”

Bert Hoogsteyns

bepalend is voor de manier waarop anderen naar hen kijken, zullen veel vrouwen van kleur hun uiterlijk aanpassen om die gedachten en gevoelens te beïnvloeden.”

Dat ondervindt Ange als geen ander, die zich in bepaalde contexten zorgen maakt over haar haar. Toen ze onlangs een meeting had met iemand met een hoge functie, werd ze onzeker over hoe professioneel ze zou overkomen: “Ik ben dan doelbewust naar de loctician (kapper die gespecialiseerd is in het creëren, onderhouden en herstellen van dreadlocks, red.) gegaan om mijn haar te laten doen in een onopvallende stijl.” Die afweging moet ze wel vaker maken: “Ik moet nog altijd nadenken over hoe ik me kleed en uit naar de buitenwereld toe, want je weet maar nooit wie je zult tegenkomen. Me volledig loskoppelen van de sociale druk die er rond mijn haar heerst, is onmogelijk: binnen mijn huidige job bijvoorbeeld kan ik niet zomaar elke haarstijl dragen, want dan loop ik het risico dat ik bepaalde kansen niet krijg.”

Latent racisme

Ook Latifah is soms met lood in haar schoenen naar school of het werk gegaan toen ze zichzelf een nieuw kapsel aanmat. “Ik weet dat mensen het erover zullen

hebben, en me vragen zullen stellen”, zegt ze. “Ergens weet ik wel dat dat uit nieuwsgierigheid is, maar op een bepaald moment wordt onwetendheid meer dan dat. Dan hebben we het over latente vormen van racisme: de constante vragen of het aanraken van je haar toont dat we er nog lang niet zijn. Het toont dat alle fysieke kenmerken van mensen met een andere huidskleur gezien worden als inferieur. Het toont dat natuurlijk haar van zwarte mensen gepolitiseerd wordt, zeker in tijden waarin DEI (Diversity, Equity and Inclusion, red.) onderuitgehaald wordt.”

De normalisering van natuurlijk haar is er dus nog lang niet, maar het is vooral ook

belangrijk dat alle vormen van haar geaccepteerd worden, zegt ze. “De diversiteit binnen de black hair community moet blijven bestaan, en geëerd worden.”

“Het gaat over vrijheid en keuzemogelijkheden”, valt Ange bij. “Sommigen blijven liever hun pruik dragen, en dat is ook oké. De ene haarstijl mag gewoon niet als meer waard worden gezien dan de ander, en omgekeerd. Dat besef ontbreekt nog in de samenleving, maar tegelijkertijd merk ik in Brussel wel meer openheid om die verschillende stijlen te exploreren. Er wordt minder vertrokken vanuit wat de maatschappij vraagt, maar meer vanuit de vraag: ‘Wat wil ik zelf doen met mijn haar?’”

‘JE ME SENS DAVANTAGE MOI-MÊME’

FR/ De plus en plus de Bruxellois.es racisé.es choisissent d’embrasser leurs cheveux naturels, en réaction à des années de pression pour se conformer aux normes de beauté occidentales. À Matonge, les salons spécialisés se multiplient, facilitant l’expérimentation avec locks, afros et autres coiffures naturelles. Malgré les préjugés, beaucoup estiment que cela renforce leur identité et leur offre liberté et acceptation de soi.

‘I FEEL MORE LIKE MYSELF’

EN/ After years of pressure to conform to Western beauty standards, more and more Brussels residents of colour are embracing their natural hair. In neighbourhoods such as Matonge, specialised hairdressers are making it easier to experiment with locks, afros and other natural styles. Prejudices persist, but many feel that wearing natural hair strengthens their identity and offers freedom and self-acceptance.

Denis Goeman

Denis Goeman is rechter bij de Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel en geeft tweewekelijks in zijn column een unieke inkijk in de wereld van de Brusselse justitie.

Eerste indruk

Je krijgt nooit een tweede kans om een eerste indruk te maken. Dat geldt des te meer wanneer iemand moet verschijnen voor de correctionele rechtbank.

Het is altijd vrij “amusant” wanneer je als rechter in je stoel zit en de kledingkeuze van de rechtzoekende observeert, die soms een veelzeggende indicatie kan zijn van diens gemoedstoestand. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat een twintigjarige die wordt vervolgd voor drugshandel op de zitting verschijnt met een trainingsbroek die half op zijn knieën hangt, terwijl hij kauwgom eet. Dat geeft al snel de indruk – misschien onterecht – dat de betrokkene zich niet volledig bewust blijkt van de ernst van de situatie.

Het omgekeerde is niet noodzakelijk beter. Stel dat iemand moet verschijnen voor drugshandel, maar de beschuldigingen ontkent. Hij komt in opvallende designerkledij, terwijl hij de rechter tegelijk uitlegt dat hij een uitkering van het OCMW ontvangt. Dan verliest hij misschien al enkele punten op de geloofwaardigheidsschaal nog vóór zijn advocaat de argumenten uiteenzet (die overigens wel degelijk relevant kunnen zijn) om zijn onschuld te bepleiten.

Meester Daniel Spreutels, met wie ik ooit samenwerkte aan een boek over de hoogtepunten van zijn carrière, vertelde mij eens een smakelijke anekdote. Aan het begin van zijn carrière wordt hij geconsulteerd in een prostitutiedossier door een cliënt uit Marseille die vastzit in de gevangenis van Vorst. Enkele dagen voor het proces bezoekt hij de man om de zitting voor te bereiden. Aan het einde van het gesprek vraagt de advocaat of zijn cliënt wel gepaste kledij heeft, aangezien de lelijke gevangenisplunje niet meteen flatterend is … De man antwoordt dat er absoluut geen reden tot ongerustheid is: zijn vrouw zal hem de volgende dag keurige kleren brengen.

Op de dag van de zitting staat meester Spreutels aan de bar wanneer de deur van de rechtszaal opengaat. Zijn cliënt komt binnen, geflankeerd door twee bewakers, en maakt een opvallende entree. De Marseillais draagt zijn mooiste zwarte kostuum met witte strepen, een zijden hemd open tot aan de navel, waardoor zijn dikke gouden kettingen schitterend afsteken tegen zijn behaarde borst … De man draait zich om naar zijn advocaat en spreekt de onsterfelijke woorden: “Ziet u, meester, ik heb vanmorgen echt mijn best gedaan, nietwaar?”

Sindsdien heeft Daniel Spreutels nooit meer op de smaak van zijn cliënten vertrouwd en raadt hij hen steevast aan een wit hemd te dragen met een sobere broek.

Voor alle duidelijkheid: de rechter beslist over de schuld of onschuld van een beklaagde op basis van het dossier en de argumenten tijdens het proces uiteengezet, en niet op basis van het uiterlijk van de betrokkenen. Maar toch: probeer het lot niet onnodig te tarten.

City jobs

‘Ik wil nieuw leven op dit plein brengen’

Sinds vorige maand is Valbona uitbaatster van brasserie Dili, gelegen pal tegenover de plek waar dealers samentroepen. Een eerbetoon aan haar vader, maar ook een manier om het Bethlehemplein in Sint-Gillis uit de negatieve spiraal te krijgen. “Ik zie al beterschap.”

door Kris Hendrickx foto Ivan Put

Wie Bethlehemplein zegt, dacht daar de voorbije jaren steeds vaker ‘drugshotspot’ bij. Het is een reputatie die de sfeer op het ooit zo levendige plein heeft veranderd. Ouders die er met hun kinderen gingen spelen, bleven weg. Klanten van de horeca stuurden vaker hun kat, zeker als die zaken dicht bij het eigenlijke verkooppunt liggen.

Uitgerekend aan dat verkooppunt openden Valbona Aliaj en haar vennoot Nadia Barki met Dili nu een nieuwe zaak. De brasserie op de hoek van het plein en de Vanderschrickstraat is kleurig ingericht en serveert bier van het vat van Brasserie de la Senne. “Ik mik op een goed cliënteel, dat 4 of 5 euro voor een biertje kan betalen”, vertelt Valbona vanachter de nagelnieuwe houten toog. Vandaag is de zaak nog een café, een beperkte eetkaart komt later.

Aan de muur naast de toog is een prominente plek gereserveerd voor het geschilderde portret van een man. “Dat is Dili, mijn vader. Het Bethlehemplein was de eerste plek waar hij naartoe kwam, toen hij in 1997 als politiek vluchteling aankwam. Zelf arriveerde ik een jaar later, ik was toen twaalf. Mijn vader kwam hier erg graag, als kind leerde ik alle restaurants kennen, de meeste van mijn verjaardagen heb ik in het Griekse restaurant Kriti gevierd.”

“Mijn vader was erg belangrijk voor mij. Jammer genoeg is hij in 2023 ziek geworden en enkele maanden later al overleden. Hij was amper 60 jaar, maar hij wist toen wel al dat ik Posto al Sole ging overnemen, de pizzeria hiernaast. Dat maakte hem blij.”

Waarom uitgerekend een brasserie openen op een plek waar dealers staan? “Eerst dacht

ik dat dat niet kon werken, maar Nadia heeft me overtuigd dat het een manier is om de pizzeria te redden. Want omdat dit lokaal (nu Dili, red.) leegstond, werden de klanten van de pizzeria direct met de dealers geconfronteerd en dat ontmoedigde hen om te komen. De pizzeria draaide niet echt, het was meer overleven. In plaats van vrijwel alle horeca hier te sluiten, willen wij de omgekeerde beweging op gang brengen: nieuw leven op het plein brengen.”

Respectvolle dealers

Dat lijkt te werken. “Zodra we met de werken begonnen zijn, zag je dat de dealers begonnen op te schuiven. Het zal niet alleen daardoor zijn, maar het dealen op het plein is de voorbije maanden echt verminderd.”

Angst voor de dealers heeft Valbona niet. “Op een bepaalde

“Mijn afkomst boezemt wat ontzag in. Ik ben daar niet trots op, maar Albanees, dat klinkt gevaarlijk”

Valbona Aliaj

manier zijn ze respectvol. Als ik vraag om verderop te gaan staan, omdat we anders geen horecazaak kunnen runnen, dan doen ze dat. Trouwens, als het echt nodig is, kan ik erg scherp uit de hoek komen. Mensen herkennen me dan niet meer. Mijn afkomst boezemt volgens mij eveneens wat ontzag in. Ik ben daar niet speciaal trots op, maar Albanees, dat klinkt gevaarlijk.”

De juiste bagage voor een horecazaak op het Bethlehemplein heeft Valbona alvast. “Ik had verantwoordelijkheid in La

Maison du Cygne en La Chaloupe D’Or op de Grote Markt. Daarnaast heb ik een diploma interculturele bemiddeling. Ik kan met iedereen praten, ook met de agressievelingen.”

“Het lot van de daklozen trek ik me eveneens aan. In plaats van hen weg te jagen, geef ik hun een deken en een stuk pizza. ‘Wat bemoei je je met die alcoholicus?’ hoor ik dan soms zeggen. Maar die mens drinkt omdat er iets in zijn leven is gebeurd. Eén man was bijvoorbeeld zijn zwangere vrouw verloren.”

In de pizzeria en sinds kort ook in Brasserie Dili ontmoet Valbona alle slag mensen. “Dat contact vind ik het mooist van al aan deze job, veel klanten zijn uiteindelijk vrienden geworden. En die vrienden en familie zijn massaal komen opdagen toen we Dili hebben geopend. De traditie in Albanië wil dat de gasten dan een envelop meebrengen met geld. Het is een manier om te zeggen: ‘Het wordt in het begin misschien niet makkelijk, maar we staan achter je.’ Ik heb toen veel enveloppen ontvangen.”

Valbona werpt een blik op het portret van haar vader. “Het laatste wat ik hem hoorde zeggen was: ‘Zorg goed voor je zaak.’ Dat ga ik doen.”

In City jobs toont BRUZZ de mens achter typische en minder typische stadsjobs

Fubuki

Vul de cijfers 1 tot en met 9 in het rooster in, zodat het resultaat van de sommen klopt met de cijfers rechts en onderaan de kolommen. Elk getal mag maar één keer voorkomen. Het niveau van de puzzel kan variëren per editie.

Rekenpuzzel

Vul de witte vakjes met positieve gehele getallen zodat elke rij een kloppende som vormt met het doelgetal rechts of onder. Reken van links naar rechts en van boven naar beneden, zonder voorrang van × of ÷ (bij delen moet de uitkomst altijd een geheel getal vormen).

Verborgen Brussel

De hoofdstad kent veel verborgen plekjes, onverwachte panorama-uitzichten, en onbekende maar daarom niet minder intrigerende panden en kantjes, ver weg van Manneken Pis, de Grote Markt en het Atomium. Zoals deze binnenkoer. Waar is de foto getrokken? Zelf een foto van een onverwacht stukje Brussel insturen? Mailen naar redactie@bruzz.be

Woordzoeker

Zoek alle verborgen woorden in het raster van de speciale woordzoeker van BRUZZ.

Streep de begrippen één voor één weg, dit kan in alle richtingen: horizontaal, verticaal, diagonaal, en van links naar rechts en andersom.

▢ Pessimisme

▢ Gevangenis

▢ Kettingen

▢ Ongeloof

▢ Kunstwerk

▢ Congo

▢ Vlechtjes

▢ Kapper

▢ Formatie

▢ Strooizout

▢ Wereldrecord

▢ Vrede

Oplossingen

De puzzels in dit magazine zijn intern ontwikkeld of gegenereerd met gebruik van toegestane tools en artificiële intelligentie. Elke gelijkenis met bestaande puzzels is toevallig.

WIN TICKETS

Stuur het trefwoord, samen met je adres en telefoonnummer, naar win@bruzz.be

Flight

5x2 TICKETS, Instituut voor Natuurwetenschappen, > 9/8

Mail: ‘Flight’

Nafas - un souffle 5x2 TICKETS, Esac, 10/12 Mail: ‘Nafas’

De gevangenis

5x2 TICKETS, De Kriekelaar 13/12, Mail: ‘Gevangenis’

5 > 11/12

‘Een van de meest agressieve daden die je kunt stellen’

Tim Natens over hoe Lumumba verdween

In Tand des tijds vertolkt Tim Natens Gerard Soete, de Belgische politiecommissaris die in 1961 het lichaam van de geëxecuteerde Congolese premier Patrice Lumumba liet verdwijnen, en daarbij enkele van diens snijtanden zou hebben geroofd. Het hachelijke Belgisch-Congolese verhaal is voor het eerst in Brussel te zien. door Michaël Bellon

De Brusselse schrijver, theatermaker en acteur Tim Natens is een alumnus van het RITCS, en onderscheidde zich onder meer als maker én acteur van twee monologen gebaseerd op historisch onderzoek, waarbij hij tegelijk peilt hoe de geschiedenis zélf de tand des tijds doorstaat. In Kelly vertolkte Natens een Britse wapeninspecteur ten tijde van de Golfoorlogen. Nu brengt hij opnieuw een kleine enkeling in een groot geopolitiek raderwerk. Is hij naar zulke personages op zoek?

“De manier waarop ik voorstellingen maak, wordt beïnvloed door mijn spelerschap”, legt Natens uit. “Via een personage kun je complexe thematieken indikken, bevattelijk maken. De geschiedenis wordt behapbaar, want ze krijgt een gezicht. Gerard Soete is een mens van vlees en bloed, dus we verhouden ons tot hem, hoe moeilijk dat soms ook is. Van dat microniveau ga je dan naar de gebeurtenissen op wereldschaal. Zowel Kelly als Soete staat in het middelpunt van een geopolitieke tornado die rond hen woedt. Deze voorstelling gaat natuurlijk ook over België, Congo en de nalatenschap van Patrice Lumumba.”

Over welk biografisch materiaal over Gerard Soete kon je beschikken?

NATENS: Soete was zelf ook een schrijver. Zijn

“Lumumba mocht zeker geen martelaar worden en daarom mocht van hem en zijn gedachtegoed niets meer overblijven”

romans zijn een handige ingang, omdat hij zelf al voortdurend met feit en fictie speelt – iets wat ook centraal staat in de voorstelling. Hij gebruikte zijn romans als een soort verdedigingsmechanisme. De arena gaat echt over die cruciale nacht van 17 januari 1961, waarin hij het lichaam van Lumumba heeft laten verdwijnen. Het boek geeft een heel viscerale beschrijving van wat zich heeft afgespeeld.

Toen De moord op Lumumba van Ludo De Witte verscheen, is ook de historie van die tanden weer op de voorgrond gekomen, en werd Soete opgezocht voor interviews. Daar bestaat beeldmateriaal van en dan zie je hoe hij die gebeurtenissen, toen veertig jaar na datum, zelf nog altijd een plaats moest geven. Ook hij was natuurlijk een speelbal van figuren op een hoger niveau, die er belang bij hadden Lumumba te laten verdwijnen en de toekomst van Congo in een bepaalde plooi te leggen.

Van de (autobiografische) claims en verhalen over Congo van auteur Jef Geeraerts is ondertussen bekend dat ze met heel wat (zelf) mythologisering gepaard gingen. Tand des tijds stelt vragen bij de tanden van Lumumba die Soete achterhield. Na een lange procedure zijn die in een mausoleum in Kinshasa beland, maar er is bijvoorbeeld nooit DNA-onderzoek op uitgevoerd.

NATENS: Dat onderzoek kwam er officieel niet om een technische reden: de tand zou dan vernietigd moeten worden. Tot vandaag is er geen uitsluitsel over die tand, of die tanden.

Voor België blijven de zaak-Lumumba en het koloniale verleden uiteraard een heel vervelende kwestie, die men lang uit de publieke arena heeft proberen weg te houden, en die ook nu nog parlementaire commissies doet struikelen. Congo heeft de tand wel aanvaard als symbool en als laatste relikwie van Lumumba. Maar de dochter van Lumumba heeft een klacht ingediend tegen twaalf individuen, onder wie Soete, die betrokken zouden zijn geweest bij de gebeurtenissen in 1961.

Vandaag is van die groep nog maar één iemand van in leven – Etienne Davignon –en het lijkt er toch op dat men de zaak stilletjes wil laten uitdoven.

Je had het over viscerale beschrijvingen en herneemt die in de voorstelling. Was Soete een gehoorzame en grondige dienaar van zijn land of ook een beetje een psychopaat?

NATENS: Wat Soete heeft gedaan, is een van de meest agressieve of haatdragende daden die je kunt stellen. Lumumba streed onomwonden voor de autonomie van de Congolezen en geloofde in de kracht en schoonheid van zijn volk. Hij mocht zeker geen martelaar worden en daarom mocht van hem en zijn gedachtegoed niets meer overblijven. Hij moest letterlijk ongedaan worden gemaakt. Meningen kunnen hierover verschillen, maar ik vind dat je een publiek hiermee moet confronteren. Want dit is voor mij het ware gelaat van Belgisch kolonialisme.

Er zijn parallellen met ‘de banaliteit van

Tim Natens geeft gestalte aan Gerard Soete, de Belgische politiecommissaris die het lichaam van Lumumba liet verdwijnen: “Ik wil laten zien dat het trauma alle kanten op slingert.” © BART GRIETENS

het kwaad’ van de kleine bureaucraten in het Derde Rijk. Soete deed alleen maar ‘zijn job’. Als dienaar van de Belgische staat was hij doordrongen van de koloniale geest, en hij had een neerbuigende blik ten aanzien van de Congolezen. Lumumba werd gezien als het kwaad in hoogsteigen persoon. De opruiming van het lichaam was een opdracht die moest uitgevoerd worden en die hij in zijn schoenen geschoven kreeg opdat de rust in Congo zou kunnen terug-

keren en er geen revolutie zou uitbreken. Natuurlijk had dat impact op zijn psyche. Vandaag zou je dat omschrijven als een posttraumatisch stresssyndroom. Het stuk blikt ook terug op die trauma’s die zich nog generaties hebben doorgezet. Zonder dingen in een weegschaal te plaatsen, wil ik laten zien dat het trauma alle kanten op slingert. Zowel in Congo als in België en binnen het gezin.

Inmiddels beseffen we ten volle dat het niet evident is om het trauma van een koloniaal naast het leed van Congo te plaatsen. Van Joseph Conrad over Ludo De Witte tot de vele stemmen van de dekolonisatie vandaag hebben we een lange weg afgelegd. NATENS: Het is inderdaad moeilijk dat witte, paternalistische perspectief, dat Soete tot zijn dood in 2000 bleef verdedigen, op scène te brengen. Het maatschappelijke discours is vandaag veranderd, het bewustzijn is gerijpt. Ik wil met mijn voorstelling geen koloniale clichés bevestigen, zoals dat bijvoorbeeld in Gangreen van Geeraerts het geval was. Mijn personage zegt één ding, maar de voorstelling hoeft daarom nog niet met hem akkoord te gaan. Een wit personage kan een Congolees verhaal ook niet claimen. Daarom betrokken we de Congolese maker en speler Jovial Mbenga bij het creatieproces. Hij kon me wijzen op mijn blinde vlekken. Zijn stem was cruciaal. Ten slotte ben ik blij dat we dit stuk nu een eerste keer in Brussel spelen. In Woluwe zelfs, vlak bij de wijken die met de koloniale rijkdom van Congo zijn opgebouwd. Het is wraakroepend te weten dat het land met al zijn grondstoffen een van de rijkste op aarde zou moeten zijn en dan de staat te zien in welke het vandaag verkeert. Je kunt het geweld in het land, onder andere in het oosten, terugbrengen naar de Belgen. Dit is onze nalatenschap.

Tand des tijds is te zien op 11/12 in Theater 1150, kunstencultuur.woluwe1150.be

COMMENT LUMUMBA ET SON HÉRITAGE ONT ÉTÉ EFFACÉS

FR/ Dans Tand des tijds, Tim Natens incarne Gerard Soete, le commissaire de police belge qui, en 1961, fit disparaître le corps du Premier ministre congolais exécuté Patrice Lumumba et aurait même volé certaines de ses incisives. Ce récit délicat liant la Belgique et le Congo est présenté pour la première fois à Bruxelles.

HOW LUMUMBA AND HIS LEGACY WERE ERASED

EN/ In Tand des tijds, Tim Natens portrays Gerard Soete, the Belgian police commissioner who, in 1961, made the body of executed Congolese Prime Minister Patrice Lumumba disappear and allegedly stole several of his incisors. The precarious Belgian-Congolese story is being shown in Brussels for the first time.

Pop & Jazz

Podium

ISAIAH COLLIER

CORTO.ALTO NΔBOU TORTOISE

WAJDI RIAHI

HELENA CASELLA ÀBÁSE

TOM SKINNER

MILENA CASADO UNDER THE REEFS ORCHESTRA

JAKOB BRO & MANY MORE

Portland

Bubbels en trubbels

2023 moest een grand-crujaar worden voor Jente Pironet en zijn band Portland, maar met de bubbels kwamen ook de trubbels. Na de release van zijn tweede album vertrok zangeres Sarah Pepels. Als klap op de vuurpijl kreeg Pironet af te rekenen met een hersentumor. De twijfels en angst, maar ook de veerkracht en hoop zetten zich dit najaar door op het nieuwe Champain, een album waarop Pironet diep in zijn ziel kotert met een potigere, rauwere sound dan voorheen.

PORTLAND 9/12, Ancienne Belgique, abconcerts.be

Lik op stuk

“Ramen van het merk Samyang. Omdat het snel klaar is, pikant en uiteindelijk ook troostend”: zo omschreef Miki haar mix van hyperpop, rap en chanson toen we haar spraken naar aanleiding van haar passage op Les Nuits afgelopen voorjaar. De jonge Franse popzangeres scoorde een hitje met de single ‘Échec et mat’ en voegde daar in oktober een debuut aan toe onder de titel Industry plant, een bundel vrank en vrije songs waarmee ze online haatspuiers lik op stuk gaf.

MIKI 10/12, Botanique, botanique.be

Haar overal

Elisabeth Klinck bracht deze lente haar tweede album uit, maar intussen bundelde de Brusselse violiste ook haar krachten met de saxofoniste Adia Vanherentals en de pianiste Maya Dhondt. Dat Klinck Trio debuteerde vorige maand met My hair is everywhere, een intieme, verstillende herfstplaat waarop het drietal met tintelende improvisaties, ontwapende lichtheid en poëtische stiltes behoedzaam brugjes slaat tussen jazz, klassieke muziek en minimalisme. (TZ)

KLINCK TRIO 11/12, De Markten, stoemplive.be

Chroniques

Vervreemding

Vervreemding, een filmische scenografie en een choreografie met soms acrobatische bewegingen die het menselijke lichaam tot het uiterste rekken: dat zijn de vaste ingredienten die elke nieuwe creatie van het Brusselse gezelschap Peeping Tom fascinerend maken. In deze Belgische première dolen vijf figuren in een borgesiaans labyrint waarin tijd en ruimte vervagen, net als het onderscheid tussen droom en nachtmerrie.

GABRIELA CARRIZO/PEEPING TOM & KVS: CHRONIQUES 9/9 > 18/12, KVS, kvs.be

Uitbuiting

De in Beiroet geboren choreograaf en danser Ali Chahrour brengt drie vrouwen samen die slachtoffer werden maar konden ontsnappen aan het Kafalasyteem in Libanon. Dit mechanisme geeft werkgevers bijna totale controle over de arbeidsomstandigheden van migranten, wat in veel gevallen leidt tot misbruik, huiselijk geweld en zelfs zelfdoding. Muziek van Abed Kobeissy en zanger Lynn Adib verzacht het leed en begeleidt het verzet.

ALI CHAHROUR: WHEN I SAW THE SEA 9 > 11/12, Théâtre les Tanneurs, kaaitheater.be

Tekening

Vincent Glowinski, alias Bonom, is een van de kunstenaars die het uitzicht van Brussel letterlijk bepaalt met zijn geëngageerde streetart. Veel van zijn creaties op blinde muren ontstaan in alle luwte. Wie Bonom aan het werk wil zien, moet naar de Brigittinenkapel, waar hij met een speciale techniek zijn beelden creëert en tot leven wekt op het podium, begeleid door muzikant Florian Guibert. (MB)

VINCENT GLOWINSKI & FLORIAN GUIBERT 11 > 13/12, Les Brigittines, brigittines.be

Photo Wajdi Riahi © Johan Jacobs

Klein onderhoud

Sandra Sara Raes Oklobdzija

‘Als migrant-nieuwkomer word je herleid tot de kleinste gemene deler’

De Servische theatermaker Sara Sandra Raes Oklobdzija vertrekt in haar werk vanuit haar dubbele positie als kunstenaar en migrant, waarbij ze persoonlijke ervaringen verweeft met bredere maatschappelijke vraagstukken. In de KVS richt ze met het stuk I’m.potent haar blik op de arbeidsmarkt. “Het verschil tussen I’m potent en ‘impotent’ illustreert het contrast tussen wat een geschoolde migrant-nieuwkomer kan, en de kleinste gemene deler waartoe die in zijn inburgeringstraject wordt herleid”, zegt ze. “Voor differentiatie of specificiteit is vaak geen plaats. Iedereen krijgt dezelfde vragen, cursussen en taalopleidingen, los van educatie of functie in het land van herkomst. Op den duur percipieer je jezelf daardoor als een impotent subject.”

Oklobdzija belandde in 2012 in Brussel. Als actrice van het Nationaal Theater in Belgrado dacht ze dat het in België wel zou loslopen, maar alleen al haar naam bleek een obstakel. Met haar doopnaam Sandra en de naam van haar partner (Raes) kreeg ze wel binnen de kortste keren een job – bij ROBIN, een vzw die sociaal geëngageerde kunstpraktijken ondersteunt. In plaats van de term ‘nieuwkomer’, waar ook geprivilegieerde expats onder vallen, verkiest Oklobdzija het woord ‘migrant-nieuwkomer’ voor mensen die zich verplicht door het bureaucratische integratietraject moeten bewegen. In haar doctoraat The school of two-sided integration onderzoekt ze aan de hand van artistieke projecten hoe integratie van migrant-nieuwkomers beter kan. De haar bekende kunstensector is daarbij haar casestudy.

Het sluitstuk van het doctoraat wordt de voorstelling M.O.L., die in maart te zien zal zijn in de KVS. Het stuk neemt de trivialiteit van de Belgische integratieprocedures op de korrel, en het elitarisme en de exclusiviteit in de zogenoemd progressieve kunstensector, waarin dezelfde dynamieken spelen als elders.

“Behalve op mijn eigen ervaring baseer ik mij voor M.O.L. op zo’n honderd interviews met theaterdirecteurs, curatoren en programmatoren”, vertelt Oklobdzija. “Die interviews draaiden om eenvoudige vragen als ‘Wie ben jij vandaag, en hoe komt dat?’ die ik zelf ook kreeg in het Huis van het Nederlands of bij het Agentschap Inburgering. Het is haast onmogelijk jezelf voor te stellen via je persoonlijke geschiedenis wanneer die vol verwijzingen zit naar je verleden en herkomst die voor je trajectbegeleider betekenisloos zijn. Tegelijk toont zo’n vraag hoe je omgeving mee bepaalt welke positie je kan innemen en welke keuzes een decisionmaker in het kunstenveld maakt.”

I’m.potent, het stuk dat nu al te zien is, begon ooit als een poppenspel. “Toen ik het in België miste om theater te maken, heb ik een kleine scène gemaakt in een kartonnen doos, om voor mijn medecursisten in het CVO Lethas op het Rouppeplein een oerversie te spelen met Playmobil-poppetjes.”

MICHAËL BELLON

I’m.potent van Sandra Sara Raes Oklobdzija is te zien op 10/12 in de KVS, kvs.be

> 14.12.25| Esac (Campus CERIA)

NAFAS - UN SOUFFLE

Esac x Élodie Doñaque

Les Halles de Schaerbeek reservation@halles.be|+32 (0)2 218 21 07

Esac : Campus Ceria – bouw 8B

Emile Gryzonlaan 1 - 1070 Brussel

Nattevingerwerken

Al 40 jaar bouwt de Belgische kunstenares met Armeense roots Aïda Kazarian aan haar bijzondere bibliotheek van geschilderde boeken, inmiddels goed voor meer dan duizend volumes. Ze gebruikt zelden een penseel en schildert meestal met haar vinger. Deze expo toont het prototype van een nieuw werk dat haar hele parcours samenvat, aangevuld met werk op doek en hout, een video en een geluidsinstallatie.

AÏDA KAZARIAN: PRÉLUDE D’UNE FEUILLAISON > 28/2, LMNO, lmno.be

De kwarteeuw van Knott

MAD Brussels zet de Belgische modeontwerper Jean-Paul Knott in de bloemetjes met een blik op zijn creatiedrang van de voorbije 25 jaar. Daarin werkte hij onder meer samen met Yves Saint Laurent, was artistiek directeur bij Cerruti en maakte kostuums voor de balletten van Maurice Béjart. Deze expo benadrukt hoe Knott weigert om slaafs te surfen op de laatste modegolven, maar zijn kledij bezielt met natuurlijke elegantie en oprechte emotie.

JEAN-PAUL KNOTT : KNOTT SO MAD > 31/1, MAD Brussels, mad.brussels

Twee duizendpoten

De Belgische kunstenaars Jacques Charlier en Priscilla Beccari, leden van verschillende generaties, ontmoeten elkaar op hun kronkelende weg langs vele kunstdisciplines. Charlier begon al aan zijn artistiek avontuur in de jaren 1960, met humor en activisme als trouwe kompanen. Duivel-doet-al Beccari waagde zich de voorbije jaren onder meer aan video, beeldhouwkunst, installaties, fotografie, performance en experimentele muziek. (AF)

JACQUES CHARLIER & PRISCILLA BECCARI: UN ART A P’ART 4/12 > 15/1, Belgian Gallery, belgiangallery.com

Film

To Molem or no to Molem

Mokhtaria Badaoui was in de wolken toen haar zoon Nabil Ben Yadir zestien jaar terug furore maakte met een komedie over vier jongeren uit Molenbeek: Les barons. Ze had één puntje van kritiek: nergens waren moeders te bespeuren. Moeder en zoon zetten dat nu samen recht met Les baronnes, waarin vier oma’s onbedoeld het land op stelten zetten door zich op Hamlet te smijten. Imperfect maar fantasierijk, aandoenlijk en nodig.

LES BARONNES BE, dir.: Mokhtaria Badaoui, Nabil Ben Yadir, act.: Saadia Bentaieb, Jan Decleir, Chris Lomme

Allo, allo

Een melancholieke, eenzame fixer uit New York bemiddelt via een anonieme telefoondienst voor doven tussen klokkenluiders en corrupte bedrijven. Hij belandt in een netelige situatie als hij een vrouw helpt die achterhaalde dat een bio-engineeringbedrijf een giftig graan ontwikkelde. David Mackenzie (Hell or high water) bouwt de spanning gestaag op in deze onderkoelde, surveillancethriller. Riz Ahmed en Lily James zijn perfect gecast.

RELAY US, dir.: David Mackenzie, act.: Riz Ahmed, Lily James

Dansen en muziek

Europalia España en Cinematek bundelen hun krachten: ze belichten het werk van Florián Rey, een Aragonese filmpionier, én ze blikken terug op de films die Spanje voortbracht in de vijftig jaar sinds de dood van Franco. De docu Informe general sobre algunas cuestiones de interés para una proyección pública bevraagt hoe je van dictatuur naar democratie overstapt, El reino is een zenuwslopende politieke thriller van Rodrigo Sorogoyen. (NR)

DREAMS OF THE FUTURE 9/12 > 28/2 & FLORIÁN REY 21 > 26/1, cinematek.be

Aïda Kazarian

Les baronnes

Eat & Drink

Sint-Hendriksvoorplein 38, Sint-Lambrechts-Woluwe, Instagram: affable.restaurant

Je hoeft geen jaren op de teller te hebben om indruk te maken. Dat bewijst Affable, waar een opvallend jong team de lijnen uitzet. Bij dit nieuwe adres staat niet alleen smaak centraal, ook wijnliefhebbers vinden er precies wat ze zoeken.

Na een opleiding aan de hotelschool Ter Groene Poorte in Brugge, passages in keukens van Brusselse toprestaurants zoals Coquum en Tatar, werk als kok aan huis, een resem reizen naar onder meer Australië én een opleiding wijnkennis bij consultant Alexandre Ravays, opende Victor Cornet zijn eigen restaurant samen met Jérémie Prigneaux (25).

Eindelijk, zou je denken, maar dat zou niet eerlijk zijn – de chef is pas 24. Achter

Meer BRUZZ

KINDERKOOR VAN FLAGEY

BRUZZ luisterde naar een groep ketten met engelenstemmetjes. Ze zingen bij het kinderkoor ‘Flagey Academy’. 2, 9 en 16 december op BRUZZ tv

hem staat een energiek gen Z-team dat opvalt door zijn enthousiasme, frisse aanpak en gedrevenheid.

Wie ’s avonds bij Affable binnenstapt, voelt meteen de goede vibes, perfect passend bij de gekozen naam – Affable is Frans voor gastvrij en minzaam. Nochtans is het interieur niet echt inspirerend. Het restaurant mag dan in een karaktervol pand uit het begin van de vorige eeuw zitten, de inrichting lijkt louter functioneel en sober: het voormalige Chinese restaurant werd opgeknapt zonder al te veel franjes. De verlichting benadrukt het minimalistische karakter van het interieur, maar geeft de ruimte iets te weinig warmte en intimiteit. Geen schande, want bij Affable draait alles om het eten en de wijn.

Bij alle gerechten op de menukaart staat het product centraal. Het verdient lof dat

METRO 3

De redactie volgde de bijzondere commissie in het parlement over Metro 3. Herlees het verslag in het Metro 3-dossier in de liveblog. Meer op www.BRUZZ.be/metro3

Cornet niet vervalt in gastronomische overdaad, een valkuil die vaker meer een last dan een troef is. Vooral bij de voorgerechten laat Cornet zijn creativiteit zien. Op de kaart pronkt een gerecht van 18 euro met sintjakobsvruchten, fregola (Sardijnse pasta) en de Italiaanse worst ’nduja, die als een soort saus wordt gebruikt. Het resultaat is verrassend en origineel.

Als hoofdgerecht blijkt de vegetarische keuze (24 euro) een schot in de roos: knolselder met gorgonzola en peer.

Tot slot begeleidt sommelier Camille Lecinana de klanten deskundig door het wijnaanbod. Getuige daarvan de voorgestelde Oostenrijkse fles: de cuvée Silt (61 euro) van Weingut Rebenhof, met heerlijk florale toetsen die lang blijven hangen.

TEKST: MICHEL VERLINDEN FOTO: SASKIA VANDERSTICHELE

95.177 KEER BEDANKT!

Samen zamelden we 95.177 euro in voor Brussel Helpt. Meer dan vijfduizend mensen aten daarvoor verspreid over heel Brussel spaghetti. Bekijk de samenvatting op brusselhelpt.be

Inzichten

Wat weet kunstenaar Kris Verdonck van het leven?

‘De beste app op een telefoon is het lampje’

Welke misvatting bestaat er over jou?

Dat ik controverse zou opzoeken met mijn werk, zoals door in het midden van de stad een vrachtwagenmotor te laten ontploffen.

In welk ander vak zou je ook top zijn?

Ik heb een cursus wijn maken gevolgd aan het COOVI in Anderlecht, en maak al drie jaar wijn in mijn kelder in Sint-Joost.

Waarop trakteer je jezelf af en toe?

Een klein, betaalbaar kunstwerk.

Welk vreemd voorwerp slingert er rond in je huis?

Een spiegeltje dat de Sioux in de hand hielden wanneer ze dansten. Door de reflectie van de zon was het alsof ze de zon in hun hand hadden.

Waar kijk je naar uit de komende maanden?

Naar het einde van de verbouwingen van het atelier van A Two Dogs Company. Zodat we in de lente een plek hebben om meer artiesten te ontvangen en zoveel mogelijk materialen en technieken te delen.

Wie verdient het écht om ‘heilig’ verklaard te worden?

De Congolese gynaecoloog Denis Mukwege. Wie is de bekendste persoon met wie je ooit sprak?

Ooit werd op de Transsiberische trein van Hong Kong naar Sint-Petersburg op mijn deur geklopt. Het hoofd van de politie van Mongolië had gehoord over een belangrijke kunstenaar op de trein, en kwam voor me zitten in traditioneel ornaat, met zijn tolk, een hele reeks geïnteresseerde vragen en een goede fles vodka.

Bij welke historische gebeurtenis was je graag aanwezig geweest?

De uitvinding van het vuur.

Wat was het beste algemene nieuws van de afgelopen weken? Die vraag heb ik mij ook gesteld.

•Kris Verdonck studeerde beeldende kunsten, architectuur en theater

• Zijn werk bevindt zich op de snijvlakken tussen beeldende kunst, theater, installatie, performance en architectuur

• Tot zijn concrete inspiratiebronnen horen artiesten als Franz Kafka, en Samuel Beckett

• In 2010 richtte Verdonck het gezelschap A Two Dogs Company op

Doe eens een gekke toekomstvoorspelling.

De mensheid vliegt binnenkort rond in auto’s.

Wat was er vroeger beter?

Een wereld zonder vliegende auto’s.

Voor welke breed gebezigde uitvinding ben jij bijzonder dankbaar? ‘De fiets’ is al gezegd.

Toch de fiets. Geniale uitvinding. Op eigen menselijke kracht sneller vooruitgaan en op die twee wielen toch niet omvallen: magisch! Ik weet wel: gyroscopische krachten en zo – maar die zijn een beetje magisch.

Welke minder bekende app raad je iedereen aan?

Het lampje op je telefoon.

Waarom zou je met de loterij spelen?

Alleen om geld kwijt te spelen.

Welke levenswijsheid is overschat?

De meeste levenswijsheden. Alleen ervaring levert echte levenswijsheid op. Al klinkt dat te veel als een levenswijsheid.

Welke zin mag op je doodsprentje?

Het liefst helemaal niets. Zeker die datums hoeven niet. Ik twijfel ook of mijn naam nodig is. Gewoon een steen, of beter een rots, en ik ben tevreden.

Bestaat er een god?

Zeer zeker: Bacchus.

Typeer Brussel in drie woorden.

Antireclame voor politici.

Welke andere vraag hadden we je beter gesteld?

Praat jij graag over jezelf?

MICHAËL BELLON

De performance Wall to wall van Marc Iglesias Figueras & A Two Dogs Company/ Kris Verdonck is te zien van 9 tot 13/12 in ATDC Studio, atwodogscompany.org

Ontdek een kerstmarkt met creaties van lokale makers, een schaatsbaan en ijsspektakels, een geheim cabaret… en animaties voor het hele gezin!

Découvrez un marché de Noël de créateurs, une patinoire et des spectacles sur glace, un cabaret secret… et des animations pour toute la famille !

‘A

in one single gesture’

Vriendinnen Alice en Charlotte droomden van een plek waar je even helemaal offline kon zijn, weg van schermen en constante prikkels, en waar iedereen zijn fantasie de vrije loop kon laten. Dat deze creatieve safe haven in hun thuisstad Brussel zou zijn, was duidelijk. Maar hoe begin je zoiets? Met de hulp van hub.brussels laadden ze hun kennisrugzakje vol, en stapten zo binnen in ‘hun’ House of Brol!

Heb je een vraag als ondernemer? Ga dan op zoek naar het antwoord.

Beeld je in: een druilerige Brusselse herfstdag. Jij, een vriendin en haar kindje struinen wanhopig naar een leuke activiteit. Jullie stappen Les Petits Riens binnen en ontdekken dozen vol ‘brol’: kralen, bedeltjes, stofjes. En dan gebeurt het: jullie beginnen te creëren. De tijd glipt weg, de gsm’s blijven in de tas, en voor je het weet is die gevuld met vondsten. Plots is het al tijd om naar huis te gaan.

Chipoteren, wie zijn best doet zal het leren

Dat is precies wat Alice en Charlotte in 2023 meemaakten, en die spontane ervaring wilden ze graag delen met andere Brusselaars. Hun idee? Een creatieve ontmoetingsplek waar je zélf unieke juwelen maakt met (vintage) kralen en bedeltjes. “Onze slogan is ‘Viens chipoter avec nous’”, vertelt Charlotte, “want we willen mensen aanmoedigen om te experimenteren in plaats van te presteren. Dat laatste doen we al genoeg.”

Van idee naar uitvoering

Deze ondernemende vrouwen wisten precies wat ze met House of Brol wilden neerzetten, maar de vraag bleef: hoe vertaal je zo’n idee naar de praktijk? “Via een contact kwam ik terecht bij hub.info, de dienst van hub.brussels die ondernemers in Brussel wegwijs maakt. Ik nam er deel aan een infosessie over het opstarten van een onderneming. In één voormiddag kregen Charlotte en ik niet alleen een helder overzicht van alle stappen die bij het oprichten van een bedrijf komen kijken, maar ook een duidelijk beeld van welke organisaties en partners ons verder kunnen begeleiden. Het gaf ons echt een stevige basis om ons project gericht verder uit te bouwen.”

Met raad en daad

Alice en Charlotte konden ook een één-opéén gesprek voeren met Aurélie, adviseur bij hub.info. Zij beantwoordde al hun vragen over het sociaal statuut van zelfstandigen en verwees hen door naar het Lokale Economieloket (GEL) Dansaert. Daar werden ze begeleid door een coach, Maxime. “Ah, Maxime,” glimlacht Charlotte, “hij heeft ons enorm geholpen met alles rond sociale zekerheid, vergunningen en al die administratieve rompslomp. Hij was zelfs aanwezig bij onze opening en ondersteunt ons nog steeds. Morgen

hebben we trouwens opnieuw een videocall met hem!” Daarnaast kregen Alice en Charlotte ook gericht advies van het Retail-team van hub.brussels. Rislaine, retailcoach, begeleidde hen stap voor stap bij het vinden van de ideale locatie voor House of Brol, onder andere dankzij de Handelsbarometer, die per wijk enkele parameters bundelt (aantal passanten, commercieel weefsel, verwachtingen en behoeften van bewoners en vaste bezoekers…). Charlotte legt uit: “Deze locatiebepaling was erg nuttig. Even dachten we aan de Dansaertwijk, maar vandaag zijn we superblij dat we voor Matongé hebben gekozen!”

Wie niet vraagt, niet wint

Kortom, dankzij de begeleiding van hub.brussels konden Alice en Charlotte hun concept finetunen en hun businessplan aanscherpen. “Weet je wat voor mij nog de grootste eyeopener was?” vertelt Alice. “Het besef dat er geen domme vragen bestaan en dat er altijd een antwoord te vinden is. Gelukkig hoefde ik die antwoorden dankzij hub.brussels niet ver te zoeken. Soms gaven ze ons antwoorden op vragen waarvan we niet eens wisten dat we ze hadden!” (lacht)

Ben of ken jij een startende ondernemer?

Surf naar www.hub.brussels en ontdek hoe ze jou kunnen ondersteunen.

Ontdek House of Brol en chipoteer mee: www.houseofbrol.be

TEKST alinepeeters.com

monoeil.be

DOOR BRUSSEL MET

ROULARTA JE BANKKAART REIS ZORGELOOS

www.septemberfilm.be/septemberfilmbe 4st RELEASE 3-12