BRUZZ actua - editie 1642

Rubrieknaam

#1642 WEEKBLAD, EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW FLAGEYPLEIN 18, 1050 ELSENE

AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

L E V E N

I N

D E

S TA D

|

N I E U W S

|

A C H T E R G R O N D

&

O P I N I E

12 | 12 | 2018

BRUZZ | RUBRIEK

De camionette verovert de stad

© SASKIA VANDERSTICHELE

LAISSE LES FILLES TRANQUILLES ‘Het intimideren moet stoppen’

NRC-CORRESPONDENT ANOUK VAN KAMPEN

‘Laat Brussel niet te hip worden’

PAREL AAN HET WATER Prachtig nieuw project aan het water en nu reeds beschouwd als hotspot in Brussel. RIVA is de ideale uitvalsbasis voor meer beleving in de stad en ligt op een boogscheut van Tour & Taxis en het centrum. Door verminderde registratierechten is RIVA ook een uitstekende belegging.

90% verkocht. Nog 10 prachtige units beschikbaar. www.rivabrussels.be

A development by

+32 (0)2 223 23 23 +32 (0)474 49 45 50

201812_Bruzz_MeerBeleving_215mmx290mm.indd 1

+32 (0)2 423 00 00 +32 (0)496 56 96 96

+32 (0)2 318 18 08 +32 (0)470 64 43 09

28/11/2018 10:07:37

Chou de Bruxelles

BRUZZ | VOORAF

Fotograaf Ivan Put trekt wekelijks door de stad voor een portret

FASANO ZAVERIO, ORTSSTRAAT De Napolitaanse Fasano Zaverio is model, kapper, barman … “Of in omgekeerde volgorde. Tijdens shoots werd me te vaak gevraagd om neusring en oorringen uit te doen. Dat weigerde ik. Het modellenwerk staat daarom op een laag pitje. Vroeger werkte ik in een kapsalon. Daar moest je vooral omzet draaien. Nu werk ik voor mezelf. En neem ik zoveel tijd ik wil om te praten met de klant. Ik mis Napels enorm. Maar ik zou het bruisende Brussel ook niet kunnen missen. Als compromis bezoek ik een paar keer per jaar mijn familie die over heel Italië verspreid woont.”

12 DECEMBER 2018

I

3

Inhoud

DE VERHALEN 12

Noordwijk

16

Interview

20

Reportage

24

Samenleving

FLITS 07

Religie

Missen in het Lingala mogen niet

Hoe kan een stad inclusief en gastvrij zijn?

NRC-correspondent Anouk van Kampen keek naar onze politieke perikelen

Camionettes overspoelen Brussel

'Laisse les filles tranquilles': anoniem, maar heel strijdvaardig

12

20

© SASKIA VANDERSTICHELE

16

© SASKIA VANDERSTICHELE

© BART DEWAELE

Edito

RUBRIEKEN 03

Chou de Bruxelles

05

Edito

08

In beeld

27

Opinie

31

Michaël Bellon

32

Enfant Terrible

34

Nick Trachet

35

Big City

Wie het schouwspel op het federale niveau bezag kan zeker één conclusie trekken.

Wat een geluk dat er deelstaten zijn in dit land.

De chaos na de federale regeringscrisis is haast niet te overzien. Niemand weet hoe het verder moet met een regering-Michel II die de steun heeft van amper een derde van het parlement.

Maar een groot deel van het land kan intussen gewoon verder besturen.

Vlaanderen, Wallonië en Brussel hebben de laatste decennia essentiële bevoegdheden gekregen. Dat heeft de werking in ons land er niet op vereenvoudigd, maar het federalisme à la Belge werkt wel.

Het volstaat om naar de geschiedenis te kijken. Heel wat nationale en later federale regeringen kwamen in zwaar weer door communautaire trammelant.

Ook vandaag zijn de federale tegenstellingen in wezen communautair, met een Vlaanderen waar de grootste partij, N-VA, samen met Vlaams Belang duidelijk een identitaire toer op gaat. Tot afgrijzen van de Franstaligen.

Op het lagere niveau, in de Vlaamse, Waalse en Brusselse regering, heeft de crisis nauwelijks een rimpel veroorzaakt.

Er kan gewoon bestuurd worden. De

LOS VAN DE TIJD 28

Ondernemen

Bij Woodworkers kan iedereen met hout leren werken

devolutie, zoals dat in geleerde termen heet, heeft voor stabiliteit gezorgd.

Deze week keurt het Brussels parlement, Franstaligen en Nederlandstaligen samen, de begroting van het Brussels Gewest en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) goed. Dat is geen opzienbarende begroting. Er wordt fors geld uitgetrokken voor metro en tunnels, maar daar staat niemand echt van te kijken. Dat lag in de lijn der verwachtingen.

Het is belangrijk om te zien dat de begroting in evenwicht is, en dat dat geen regeringscrisis veroorzaakte. Zelfs geen crisette.

Wil de relatieve eensgezindheid hier in Brussel zeggen dat de democratie op apegapen ligt? Zeker niet. De gemeenteraadsverkiezingen van oktober hebben in Brussel tot een forse, onverwachte, electorale verschuiving geleid. Met winst voor PVDA-PTB en Ecolo-Groen en verlies voor MR. Als die tendens zich doorzet, krijgen we na mei volgend jaar een serieuze herschikking in het parlement, en zo goed als zeker een andere regeringscoalitie. Zoals het in een democratie betaamt.

— STEVEN VAN GARSSE

COLOFON BRUZZ

02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

ALGEMENE DIRECTIE

Laurent Vermeersch, Danny Vileyn, Tom Zonderman

Jo Mariens

MEDEWERKERS

ABONNEMENTEN

HOOFDREDACTIE

Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Jasper Croonen, Céline Emmerechts, Patrick Jordens, Tom Peeters, Véronique Rubens, Niels Ruëll, Tim Schoonjans, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80, Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 20 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Kim Verthé, Steven Van Garsse NIEUWSMANAGEMENT

Bram Van Renterghem, Sara De Sloover, Mathias Declercq CULTUUR & UIT

Gerd Hendrickx

ADVERTEREN?

REDACTIE

Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be

Jean-Marie Binst, Filip De Rycke, Tim Gatzios, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Stefanie Nijs, Jasmijn Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Vera Tylzanowski, Roan Van Eyck,

DISTRIBUTIE

Ute Otten,

EINDREDACTIE

Karen De Becker, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Tom Zonderman VORMGEVING

Heleen Rodiers (art director), Ruth Plaizier VERTALING

Johan Arblaster, Martin McGarry

FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE

Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke, Info voor kalender sturen naar/Envoyez vos infos à publier dans le calendrier à/ Send event details to

Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (De Persgroep) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

VISITBRUSSELS Koningsstraat 2 Rue Royale 1000 Brussels/Bruxelles 02-549.50.95, info@agenda. brussels VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene.

6

MELD NIEUWS

Hebt u nieuws uit Brussel, dan kunt u ons dat melden via het WhatsAppnummer 0489-988.988 Persberichten kunnen via nieuws@bruzz.be

BRUZZ | VOORAF

Rust in Brussel

Louiza : 2 100m grote dressing Kopen? Renoveren?

Contacteer onze experts

kbcbrussels.be/immo KBC Brussels Live : 02 303 31 60 V.U. : KBC Group NV, Havenlaan 2, 1080 Brussel, BelgiĂŤ. BTW BE 0403.227.515, RPR Brussel.

2018-037-KBC BR-Annonces_BRUZZ_215x290_NL.indd 2

19/10/18 09:59

Flits

Nieuws heet van de naald

Priester mag geen mis in het Lingala opdragen Priester Paul Peeters, aalmoezenier van het UZ Brussel, wil dat Congolezen in hun eigen talen de mis kunnen vieren. Maar dat mag niet van het bisdom.

En daar wil Peeters verandering in zien. — DANNY VILEYN

P

eeters vertelt: “Vorig jaar was ik begonnen met een maandelijkse misviering in het Lingala in de Begijnhofkerk van Daniël Alliët, maar de hulpbisschop is het te weten gekomen en heeft het mij verboden. De Belgische bisschoppen willen niet dat de Congolezen een gemeenschap vormen. Maar waarom mogen de Polen en de Italianen dat wel? Dat

is discriminatie en dat voelen de Congolezen hoe langer hoe meer aan.”

Peeters kent de Congolezen goed. Voor hij vier jaar geleden terug naar België kwam, was hij gedurende 22 jaar ziekenhuisaalmoezenier in Kinshasa.

De Congolezen mogen geen mis vieren met een Congolese ritus, maar ze mogen wel in het Lingala zingen. Maar dat volstaat niet,

zegt Peeters. “Er bestaat een Congolese ritus die door Rome erkend is. In Parijs, Rome, Londen en in de Verenigde Staten mag het wel. Er is allicht een Congolese bourgeoisie met grote auto’s die het best vindt om een mis in het Frans bij te wonen, maar niet de bejaarde Congolese mama die geen Frans kent. Ik ken die mama’s, ze komen bij mij biechten in het Lingala. Het gevolg is dat een aantal Congolezen naar garages in Kuregem trekt, waar ze bij sektes wel in het Lingala terechtkunnen.”

Peeters grijpt de opening van het AfricaMuseum aan om de positie van de Congolezen in de kerk aan te kaarten. “Men heeft moeite om de structurele onderdrukking onder ogen te zien in de geschiedenis en vandaag. Waarom mogen Afrikanen hun taal niet kiezen en blanken en Aziaten wel?

Omwille van de buitenlandse politiek die België voert, bang als België is om conflicten te importeren. Zwarte priesters en religieuzen worden benoemd op voorwaarde dat ze hun mond houden.”

Volgens Hellen Mardaga van de persdienst van de hulpbisschop is de verklaring duidelijk: “Er zijn zeer veel Afrikaanse talen. Om uniformiteit te behouden is jaren geleden beslist dat Afrikaanse priesters tot de Franstalige pastoraal behoren.”

JUWELENONTWERPSTER MAG EIGEN NAAM - VOORLOPIG - NIET MEER GEBRUIKEN

Christa Reniers wordt Christa Maria Jewellery De Brusselse juwelenontwerpster Christa Reniers is terug. Ze opende zopas een pop-upwinkel in de Dansaertstraat. Daar verkoopt ze haar ontwerpen nu onder de naam Christa Maria. — BETTINA HUBO In mei gingen de investeerders aan wie Reniers haar zaak vijf jaar geleden verkocht, in vereffening.

Zowel de winkel aan de Brusselse Zavel als de pas geopende zaak in Antwerpen werd gesloten. Voor Reniers, die al die tijd in opdracht van de investeerders was blijven voortwerken als zelfstandig ontwerpster, betekende het einde contract. Maar het impliceerde ook dat ze haar atelier en vaklui kwijt was, net als haar mallen en vormen.

Maar Reniers was vastberaden om door te gaan met ontwerpen. Ze begon nieuwe juwelen te maken, ringen, oorbellen, hangers en armbanden, voornamelijk in zilver.

Tegenwoordig neemt ze praktisch het hele productieproces voor haar rekening. “Alleen het gieten besteed ik uit. Maar de afwerking doe ik zelf, bij mij thuis in de living of in de keuken.”

Nu gaat ze ook weer verkopen. Enig probleem: Reniers mag niet meer onder haar eigen naam werken. Ze

© BART DEWAELE

stond destijds immers ook de rechten op het merk Christa Reniers af aan de investeerders en de vereffening is nog steeds niet afgehandeld. “Vandaar dat ik ook mijn oudere creaties, de klassiekers, niet meer kan aanbieden. Ik toon nu enkel nieuwe stukken, van

BRUZZ | VOORAAN

ZIEKENHUISAALMOEZENIER VECHT VOOR DE RECHTEN VAN AFRIKANEN

na de verbreking van het contract.

Anders staat de deurwaarder wellicht meteen aan mijn deur,” zegt Reniers.

De ontwerpster koos voor haar nieuwe collectie dan maar voor haar twee voornamen: Christa Maria. Ze hoopt dat het voorlopig is en dat ze haar naam snel terugkrijgt, want de onzekerheid drukt zwaar. “Men belet mij om mijn brood te verdienen. Net alsof ik gestraft word, terwijl het de investeerders zijn die de zaak geliquideerd hebben.”

Reniers verkooptentoonstelling vindt plaats in de Buanderie in de Dansaertstraat, het onlangs opgeknapte washuis achter de voormalige woning van Julius Hoste sr., de oprichter van Het Laatste Nieuws. Het kleine torenhuisje, te bereiken via de entree van boekhandel Passa Porta, biedt kunstenaars en ontwerpers een tijdelijke exporuimte.

Buanderie, Dansaertstraat 46, open vrij, zat, zon in december, 12-18 uur

12 DECEMBER 2018

I

7

8

I

12 DECEMBER 2018

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

Dringen

Š IVAN PUT

Maandagvoormiddag aan het Klein Kasteeltje, voor de deur van de Dienst Vreemdelingenzaken. Een buggy wordt boven de hoofden van de wachtenden doorgegeven, want zwangere vrouwen en families krijgen voorrang om zich aan te melden als asielzoeker. Minister Maggie De Block kondigde aan dat ze het plafond van vijftig aanvragen per dag dat haar voorganger, staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken, had ingevoerd, snel zou afbouwen.

Maar voorlopig is dat quotum nog niet herbekeken en blijft het dringen voor een plekje. Ondanks het quotum werden maandag toch 116 aanvragen geregistreerd.

12 DECEMBER 2018

I

9

De week

Terugblik op het nieuws

Hesjes welkom

Goei Brusseleirs

9.482

Brussels burgemeester Philippe Close (PS) verklaart maandag andermaal bereid te zijn een aanvraag voor een betoging van de ‘gele hesjes’ in de hoofdstad toe te staan. Hij wil wel overleg over het parcours.

De vzw Be.Brusseleir reikt de eretitel van ‘Brusseleir van ‘t Joer 2018’ uit aan choreografe en dansschooloprichtster Anne Teresa De Keersmaeker.

Oud-AB-directeur Jari Demeulemeester wordt ‘Brusseleir vè et leive’.

Het aantal werkloze jongeren is in het Brussels Gewest sinds 2012 gedaald met precies 38,8 procent, meldt Actiris. In november 2018 zochten 9.482 mensen jonger dan 25 jaar naar werk. Op jaarbasis betekent dat sinds zes jaar een daling van 6,9 procent. Over alle leeftijden heen bedraagt de werkloosheid in Brussel 16 procent.

GEWEST BELOOFT ACHT NIEUWE MEETSTATIONS VOOR LUCHTKWALITEIT

BRUZZ | DE WEEK

Lucht wordt meer gemeten Brussel bouwt tot en met 2026 jaarlijks een meetstation voor luchtkwaliteit bij. Daarnaast wordt tot 2023 ook jaarlijks een verouderd meetstation gerenoveerd of vervangen. Dat heeft minister van Leefmilieu Céline Fremault (CDH) beslist, nadat de Europese Commissie het Gewest begin november over de locatie van de meetstations op de vingers had getikt.

Ze laat de komende twee jaar ook de niveaus van ‘black carbon’ (dieselroet) opmeten in vijftig scholen. — SARA DE SLOOVER

A

fgelopen september bekritiseerde de Europese Rekenkamer, de onafhankelijke financiële waakhond van de EU, al het gebrek aan meetstations op de meest vervuilde plaatsen. Miniser Fremault kondigde toen aan dat ze aan het onderzoeken was waar nieuwe stations konden komen. Eind september zou ze een voorstel op tafel leggen.

Op 8 november kreeg België van de Europese Commissie een officiële ingebrekestelling in de bus, omdat de luchtkwaliteit qua stikstofdioxide en fijn stof nog altijd niet aan de Europese normen voldoet. De

10

I

12 DECEMBER 2018

concentraties stikstofdioxide namen in Brussel de afgelopen drie jaar zelfs nog toe.

De Commissie was meer specifiek ook kritisch voor de manier waarop de stikstofdioxidevervuiling in Brussel wordt opgemeten. België krijgt twee maanden de tijd om op de brief te antwoorden, daarna kan de Commissie een zaak starten voor het Europese Hof van Justitie.

Er was al beslist om het meetnetwerk uit te breiden, zei minister Fremault in een reactie. In een nota over de meetpunten die BRUZZ in handen kreeg, benadrukt de minister dat “het huidige meetnetwerk volgens Leefmilieu Brussel aan

de Europese normen beantwoordt, maar dat het buiten de puur wettelijke kaders primordiaal is de vragen van de Europese autoriteiten en de burgers te beantwoorden door het meetnetwerk uit te breiden, en daarmee ook de beschikbare informatie over de luchtkwaliteit”.

RENOVEREN EN BIJBOUWEN Concreet plant de minister vanaf 2019 elk jaar een nieuw meetstation tot en met 2026, met een jaarlijks budget daarvoor van 150.000 tot 200.000 euro. Tussen 2019 en 2023 zou elk jaar ook één bestaand station worden gerenoveerd of vervangen. De stations van Haren,

Ukkel en Sint-Jans-Molenbeek moeten opgekalefaterd worden, het station van Sint-LambrechtsWoluwe (Gulledelle) sluit in 2019 en dat in Elsene (Kroonlaan) ten laatste tegen 2023.

Waar de nieuwe meetpunten moeten komen, is nog niet uitgemaakt, zegt de woordvoerder van de minister. “Wel belangrijk is dat ze midden in de stad zullen komen, niet in een groene buitenwijk, om op die manier de luchtkwaliteit te meten op de plekken die er het meest aan blootgesteld zijn.”

Dat was precies ook een van de vragen van de vijf burgers die samen met advocatenkantoor Client Earth

Winterzout

Winteropvang

Matrassenopstand

De gemeente Schaarbeek heeft honderd ton winterzout ingeslagen. Dat moet tot 15 april volstaan voor winterweer, met voorrang aan schoolpoorten, bij bushaltes, aan het eind van zebrapaden, en rond het Paul Brien-ziekenhuis en het treinstation.

Het Rode Kruis opent een nieuw tweedelijnsopvangcentrum voor daklozen bij metrohalte Maalbeek.

Pas over enkele weken kunnen daar 250 mensen terecht, in aanvulling op de Samusocial-opvang.

Het Comité de la Samaritaine en partners huldigen een gedenkplaat in aan het buurthuis en sociaal restaurant in de Samaritanessestraat. Daarmee wordt de sociale ‘matrassenopstand’ van 1989 in de Marollen herdacht.

© PHOTONEWS

KUNSTHISTORICUS TOMA MUBETA LUNTUMBUE

BRUZZ | DE WEEK

Céline Fremault in september aan de schoolpoort.

Volgend jaar komen er metingen van de blootstelling aan dieselroet in vijftig scholen.

Ik wil een museum dat niet bang is om het woord ‘neger’ te tonen (in ‘De Standaard’)

Cartoon Kim

Kim Duchateau en Wauter Mannaert wisselen elkaar af voor hun kijk op de week

in december 2017 een rechtszaak aanspanden over de gebrekkige luchtkwaliteit in Brussel. Uitspraak in die zaak wordt in het voorjaar van 2019 verwacht.

SCHOLENMETINGEN Verder kondigt Fremault ook een onderzoek aan naar de blootstelling aan black carbon (dieselroet) in vijftig Brusselse scholen. Dat zou in januari 2019 beginnen, en twee tussentijdse rapporten moeten opleveren, in september 2019 en juni 2020. Het eindrapport wordt in april 2021 gepland. De scholen zijn nog niet uitgekozen, klinkt het bij Fremaults kabinet.

12 DECEMBER 2018

I

11

Stadsleven

12

I

12 DECEMBER 2018

Socioloog en stedenbouwkundige over de gastvrije stad

‘Open en gratis staat niet gelijk aan inclusief’ BRUZZ | DE VERHALEN

Met zijn kille, halflege kantoren en zijn dolende mensen is de Noordwijk vandaag de antipool van een aantrekkelijke wijk. Ontwikkelaars beloven beterschap met woningen en andere functies, maar die zullen waarschijnlijk niet voor iedereen bedoeld zijn, vrezen socioloog Mathieu Berger en architect-stedenbouwkundige Benoît Moritz. — HANNE-LISE DE VALCK EN LAURENT VERMEERSCH, FOTO’S SASKIA VANDERSICHELE

H

▲

oe bouwen we een stad waar iedereen zich thuis en welkom voelt? Het is een cruciale vraag in een diverse en gefragmenteerde stad als Brussel.

Een vraag die actueel is in de Noordwijk. De kantoorcluster bij het Noordstation wacht de komende jaren een transformatie. Ontwikkelaars broeden op plannen om enkele torens om te bouwen tot multifunctionele complexen met behalve kantoren ook woningen, winkels en andere voorzieningen. In afwachting zette netwerk Lab North de wijk al op de kaart met evenementen en coworkingruimtes.

De vraag is wie zal kunnen genieten van de transformatie. In dat verband gingen we te rade bij socioloog Mathieu Berger en architect-stedenbouwkundige Benoît Moritz. Zij werken samen bij Metrolab, een laboratorium dat onderzoekers van de Université Libre de Bruxelles (ULB) en de Université Catholique de Louvain (UCL) uit verschillende disciplines verenigt. “Met Metrolab bestuderen we stadsprojecten die gesteund worden door het

12 DECEMBER 2018

I

13

De gastvrije stad

▲

Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), zoals de ombouw van de Abdij van Vorst tot cultuurpool,” vertelt Mathieu Berger. “We werken samen met de projectverantwoordelijken. De onderzoekers voeden de stedelijke

ruimtelijke benadering. Stedelijke inclusie gaat om de mogelijkheid voor mensen om deel te nemen aan de stad en haar ruimte. We werken ook met het concept hospitality, gastvrijheid. Wat maakt dat je je welkom voelt op een plek?

“Het beleid is ingegeven door angst, terwijl men rekent op de privé om leven in de wijk te brengen” MATHIEU BERGER SOCIOLOOG

geboren in 1972 socioloog en professor aan de UCL (IACCHOS)

BRUZZ | DE VERHALEN

onderzoeker verbonden aan het Centre d’études des mouvements sociaux in l’EHESS-Paris

algemeen coördinator van Metrolab Brussels auteur van verschillende artikels en boeken over stadsparticipatie en stedelijk beleid in Europa en de

actoren met hun reflectie en de cases kunnen op hun beurt de reflectie voeden over belangrijke kwesties zoals stedelijke inclusie.

Learning from Brussels noemen we dat. Ook buitenlandse onderzoekers tonen interesse. We zien dat onze publicaties tot ver buiten Europa gedownload worden.”

“In de plaats van eerst een project uit te denken, het dan te concretiseren en het vervolgens te gaan evalueren, doen we alles tegelijk,” aldus Benoît Moritz. “Zo ontstaat een interessante wisselwerking. We vormen gemengde teams van architecten, sociologen, geografen en stedenbouwkundigen. We doen onderzoek op het terrein, organiseren masterclasses en publieke conferenties.”

Jullie hebben net de publicatie ‘Designing Urban Inclusion’ uit, met als rode draad stedelijke inclusie.

Wat verstaan jullie daaronder?

MATHIEU BERGER: Voor EFRO is het

onderzoek naar inclusieve steden een prioriteit, maar zij vullen dit vooral kwantitatief en economisch in. Voor Europa gaat het over mensen aan het werk helpen en laten participeren aan de economie, zodat ze niet uitgesloten raken. Wij hanteren een meer kwalitatieve en 14

I

12 DECEMBER 2018

Verenigde Staten. ontving in 2012 de Jean Widmer International Prize, die sociologische werken beloont rond communicatie en openbare ruimte

Het is een goed thema om samen te werken. Architecten en stedenbouwkundigen werken met concepten, maar zijn ook bezig met uitvoering op het terrein. Sociologen hebben niet de reputatie dat ze met praktische oplossingen komen (lacht). Als docent sociologie probeer ik mijn steentje bij te dragen om de discipline meer praktijkgericht te maken.

Hebben jullie het juiste recept voor een gastvrije stad of wijk al gevonden?

BERGER: In ons boek analyseren we vier sites vanuit stedenbouwkundig en sociologisch oogpunt om te kijken hoe we ze meer inclusief kunnen maken. De sites bleken al snel iets gemeenschappelijks te hebben: het zijn plekken die op zichzelf staan en min of meer zijn afgesloten van hun stedelijke omgeving. Het zijn binnenplaatsen waar activiteiten kunnen plaatsvinden en ervaringen gedeeld worden.

BENOÎT MORITZ: Zo kwamen we tot het concept van inclusieve enclaves.

De kazernes van Elsene of het slachthuis in Anderlecht bijvoorbeeld, dat zijn stukjes stad in de stad. Toegankelijk, maar tegelijk op zichzelf. Je kan er dus binnen, maar de muren errond worden niet

gesloopt. Een tegenvoorbeeld is de Dailly-kazerne (in Schaarbeek, red.).

De specifieke eigenheid van de binnenplaats is volledig verdwenen.

Daar was het idee dat de stad absoluut binnen moest komen, op welke manier dan ook.

Het is dus geen goed idee om alles zomaar open te gooien?

BERGER: Dat is in elk geval niet de oplossing voor elke vorm van stedelijke uitsluiting. Natuurlijk klinkt de notie van inclusieve enclave als een contradictie. Het is ook een manier om provocatief uit de hoek te komen. De geldende opvatting achter veel projecten, zoals de wijkcontracten, is dat een stad die sociaal en inclusief wil zijn, zich moet openstellen. Maar dat kan de gastvrijheid van een plek soms ondermijnen. Om je ergens welkom te voelen, moet je ergens kunnen aankomen. Abattoir is hyperdivers en heel toegankelijk, maar tegelijk omheind en zelfs privé.

MORITZ: We gaan in tegen het idee dat inclusief gelijk staat aan altijd open en gratis. Océade was één van de meest inclusieve plekken in Brussel, maar je moest er wel voor betalen. Andere plekken of stedelijke ervaringen zijn gratis, maar heel exclusief. Fysieke ingrepen bieden niet altijd een oplossing. Bij de renovatie van brouwerij Bellevue wilde de gemeente Molenbeek de muur slopen om het gebouw open te stellen naar de buurt, maar dat bracht problemen mee, waardoor de plek nu omheind is.

Het nieuwe museum Kanal wil graag mensen uit de kanaalbuurt aantrekken. Het biedt naast een betalende expo ook een toegankelijke binnenplaats. Een goed begin?

BERGER: Er mogen in de stad enkele hermetische plekken zijn. Net zoals er plekken zijn waar een bepaalde gemeenschap zich thuis voelt, kunnen bepaalde tentoonstellingen

Volstaat het om daar woningen en andere functies zoals winkels in te brengen om de wijk heruit te vinden?

MORITZ: De gebouwen van de Noordwijk zijn heel specifiek door hun grootte. Ze nemen hele bouwblokken in. Bovendien keren de gebouwen langs de Albert II-laan hun rug naar de bewoonde wijken erachter. De verbindingen zijn verwoest door de kaalslag. Dat maakt het moeilijker om nieuwe dynamieken te creëren dan bijvoorbeeld in de Leopoldswijk (tussen Belliard- en Wetstraat, red.), waar de oude structuur grotendeels is behouden, met naast grote ook nog heel veel kleine percelen. Het Luxemburgplein is bijvoorbeeld helemaal veranderd door een combinatie van functies.

“Het probleem met de Albert II-laan is dat er alleen kantoorgebouwen zijn,” zegt stedenbouwkundige Benoît Moritz.

van Kanal een plek zijn voor mensen die houden van hedendaagse conceptuele kunst. Maar er zijn andere plekken waar wel mensen met uiteenlopende profielen kunnen samenkomen. De hippodroom van Bosvoorde wordt bijvoorbeeld omgebouwd tot een recreatiepool (project Drohme, red.).

Het is op dergelijke plekken dat we de mixité moeten ondersteunen.

Vaak denken we dat die het best tot uiting komt in de openbare ruimte, maar die is eigenlijk slecht uitgerust om ontmoeting te creëren. Daarvoor moeten er activiteiten zijn, moeten mensen samen iets te doen hebben.

Met de leegloop van verouderde kantoren zoekt de Noordwijk naar een tweede adem. Hoe kunnen we daar werk maken van inclusieve enclaves?

BERGER: Ik heb er niet meteen

oplossing voor, maar ik denk wel dat we heel erg moeten opletten met de

herontwikkeling van centrale kantoorwijken. In Amerika zie je, bijvoorbeeld in Los Angeles, dat intellectuele en artistieke elites er op weg naar hun atelier of loft letterlijk slalommen tussen mensen die creperen op de stoep. Toen ik dat zag, kreeg ik het koud. De young urban professionals zijn het ginder blijkbaar normaal gaan vinden dat hippe plekken kunnen ontstaan naast de grootste miserie. In Brussel zien we misschien iets gelijkaardigs met het World Trade Center. De parallelle torens herbergen ook parallelle werelden, met in het ene gebouw heel wat jonge architecten en andere creatievelingen, en in het andere de Dienst Vreemdelingenzaken, waar migranten in de rij staan.

MORITZ: Anderzijds mogen we niet vergeten dat de Noordwijk meer is dan de Albert II-laan. Rond de kantoorcluster wonen heel wat mensen en denk ik dat we wel inclusieve plekken kunnen vinden,

De kantoren zijn meestal in handen van bedrijven. Zij geven nu ruimte voor start-ups en evenementen, maar niet voor de mensen die op straat rondhangen.

BERGER: De privé-investeerders zijn niet bezig met inclusie, maar met hun financiële belangen. Nochtans hebben ze er ook belang bij om de realiteit van de buurt of de bezorgdheden van de buren in hun projecten te integreren. Zo niet, dan zullen er spanningen ontstaan. Maar we mogen ook niet te veel de nadruk leggen op die torens. Er zijn andere

plekken vlakbij die wel inclusief kunnen zijn en dan denk ik in de eerste plaats aan het station. We moeten erover waken dat de omgeving haar rol van stationswijk kan blijven vervullen, een aankomstwijk waar mensen terechtkunnen voor ze zich elders in de stad vestigen. De voorbije weken was de overheid vooral aanwezig via de politie. Het beleid is ingegeven door angst, terwijl men rekent op de privé om leven in de wijk te brengen. Daar heb ik mijn twijfels bij.

Zien jullie plekken waar we inspiratie kunnen uithalen voor de Noordwijk?

MORITZ: Het station is inderdaad essentieel en verdient meer aandacht. Daarnaast moeten we vooral kijken naar de publieke ruimte. Ik heb weinig hoop dat de vernieuwde gebouwen voor een gemengd publiek zullen zijn. Daarom moeten we werken om de straten, pleinen en parken beter toegankelijk en inclusief te maken. Je hebt de Albert II-laan en het Maximiliaanpark, maar ook de Groendreef en het Zennepark. Die kunnen allemaal nog veel beter met elkaar verbonden worden. Het is helemaal niet vergelijkbaar, maar ik denk aan Park Spoor Noord in Antwerpen. Dat blijft voor mij een fantastisch voorbeeld een goed functionerende ruimte.

Iedereen vindt er zijn gading. Er komen hipsters, maar ook scholen en andere groepen. Er zijn sportvelden waar je niet hoeft te reserveren, je kan er barbecueën … Heel laagdrempelig en inclusief.

BRUZZ | DE VERHALEN

zoals het cultureel centrum Océan Nord of de Sint-Rochuskerk, die ook als een soort buurthuis fungeert, of de sportvelden waar in het weekend tornooitjes plaatsvinden. Het probleem met de Albert II-laan is dat er alleen kantoorgebouwen zijn.

Meer info over het onderzoekswerk van Metrolab op Metrolab.Brussels

“Océade was één van de meest inclusieve plekken in Brussel, maar je moest er wel voor betalen” BENOÏT MORITZ STEDENBOUWKUNDIGE

geboren in 1972

Brussels voor de ULB

architect, stedenbouwkundige en hoogleraar stedenbouw aan de ULB.

medeoprichter MSA, een Brussels bureau voor architectuur en stedenbouw

lid van het onderzoekscentrum LOUISE (ULB) en coördinator Metrolab

ontving in 2017 met MSA de Mies van der Rohe award voor een project

van vijf sociale woningen in Schaarbeek. organiseert sinds 2018 een master in stedelijk ontwikkelingsbeleid in Charleroi met de ULB en UMons

12 DECEMBER 2018

I

15

Interview

NRC-correspondent Anouk van Kampen bracht verslag uit over de Belgische regeringsperikelen

‘In Nederland zou de crisis niet zo lang aanslepen’ 16

I

12 DECEMBER 2018

Wat Brussel vooral niet moet doen volgens Anouk van Kampen, die als NRC-correspondent België volgt?

Zijn troeven uitspelen. “Anders dreigt het te zwichten onder de gentrificatie en de hipsters, zoals Berlijn. En ik wil dat spontane van de hoofdstad niet kapot.”

— MAARTEN GOETHALS, FOTO’S BART DEWAELE

En zelfs als iets op het eerste gezicht onbegrijpelijk oogt, probeer ik toch te zoeken naar redenen. De logica erachter.”

BRUZZ | DE VERHALEN

W

Maar de recente malaise in de Wetstraat doet uw werk teniet.

ANOUK VAN KAMPEN: Als

buitenstaander vind ik het erg vreemd hoe de federale ploeg van alle kanten oppositie tegen zichzelf voert, en niet alleen de afgelopen weken trouwens. Maar tegelijk durft niemand de regering te laten vallen, want iedereen is bang voor de gevolgen. Hopelijk blijven het gekibbel en de demarches niet duren tot aan de volgende verkiezingen in mei.

Onlangs zei ik nog tegen een vriendin: gelukkig dat ik niet fulltime de politiek moet volgen, of ik werd cynisch.

Hoe kijken Nederlanders naar de N-VA, de partij waarrond het allemaal draait?

VAN KAMPEN: Vooreerst, Neder-

landers weten over het algemeen weinig over de Belgische politiek.

Ik denk dat slechts een handvol van mijn kennissen weet wie bijvoorbeeld Charles Michel is, en wat die precies doet. En specifiek voor de N-VA: velen zien de partij als een soort Vlaams Belang.

Kwam de ene immers niet voort uit de andere? En is iedereen die het Vlaams nationalisme verdedigt niet per definitie radicaal tot extreemrechts? Dat soort redeneringen. Dat klopt natuurlijk niet, ik zag beide partijen bezig. Maar het buitenland maakt dat onderscheid niet noodzakelijk. ▲

at een saga,” laat Anouk van Kampen een dag na het interview weten.

Toen vrijdag het gesprek plaatsvond, stond de cruciale ministerraad nog niet gepland.

Maar amper vierentwintig uur later, op zaterdagavond, kondigde de N-VA haar vertrek in de federale regering aan. Gevolg?

Premier Charles Michiel gaat verder met de rest, in wat heet een oranje-blauw minderheidskabinet.

“Al bijna twee weken volg ik intens de politiek. Mijn eerste Belgische crisis. In het begin vond ik het spannend. Want niemand wist goed wat er zou komen.

Iedereen leek maar wat te doen.

Uit de toverhoed kwam het ene na het andere konijn. Fascinerende trucjes. Tot het op den duur helemaal gênant werd. Elke keer moest ik tegen de redactie in Amsterdam zeggen: misschien gebeurt het vandaag, misschien ook morgen. Absoluut geen idee.”

Anouk van Kampen woont ondertussen al anderhalf jaar in Brussel en volgt als correspondent van de Nederlandse krant NRC de Belgische actualiteit. En dat gaat breed, qua onderwerpen: uiteraard de politiek, en de grote verhalen zoals de Bende van Nijvel, waarvan de hardnekkigheid van complottheorieën haar verwondert. “Maar ik probeer tegelijk verhalen te brengen die niet passen bij het clichébeeld dat bestaat over België.

Zijnde een land waar alles verkeerd loopt, en waar de chaos regeert. Dat klopt natuurlijk niet.

12 DECEMBER 2018

I

17

WOE 26 DEC FM 98.8

WIN

Elke week een Marshall speaker! vormgeving: monoeil.be

STEUN DIEPGRAVENDE JOURNALISTIEK

Feiten laten zich niet altijd even makkelijk blootleggen.

Meer nog, soms worden ze moedwillig verborgen gehouden.

Om ĂŠcht diep te graven hebben journalisten dan ook extra tijd en middelen nodig. Het Fonds Pascal Decroos geeft hen die.

Steun het Fonds en help zo journalisten de feiten naar boven spitten. www.fondspascaldecroos.org/doneer

Het Fonds Pascal Decroos is een project van Journalismfund.eu vzw

NRC-correspondent Anouk van Kampen

▲

In Nederland woedt ook een politiek debat over Marrakesh en het VN-migratiepact. Maar minder gepolariseerd.

VAN KAMPEN: Inderdaad. Iedereen

lijkt het prima met elkaar eens te zijn, met uitzondering van Thierry Baudet (partijleider van het rechtse Forum voor Democratie, red.) en de PVV van Geert Wilders.

Hoe valt dat verschil verklaren?

VAN KAMPEN: Nu lijkt het alsof

Nederland volwassener het debat voert, wat natuurlijk niet klopt. Maar niet vergeten: de Belgische regering discussieerde over alle grote dossiers al. Opstoot na opstoot volgde. En wat zaterdag gebeurde, vormde het kookpunt. Iedereen deed ook hardnekkig zijn best om geen akkoord te vinden. In dat opzicht vond ik de optredens van N-VAfractievoorzitter Peter De Roover interessant. Misschien ervoer ik het verkeerd, maar ik vond veel van zijn tussenkomsten in het parlement met een zware ironische ondertoon. Alsof hij het zelf niet ernstig nam.

Wat ik wel weet: in Nederland zou de crisis niet zo lang aanslepen.

Ofwel praten ze het uit. Ofwel is het klaar. Maar niet iets daartussen. Wat misschien in het verlengde van de mondige volksaard ligt?

Waar ziet u politiek nog een verschil?

VAN KAMPEN: In de stijl van debatte-

ren. In Nederland wordt meer op de man gespeeld. Wilders die tegen minister-president Rutte roept: doe normaal. Rutte die repliceert: doe zelf normaal man. Hier, in België, zie ik meer spelletjes, waarvan ik vaak denk: die zijn toch doorzichtig, daar ziet iedereen toch zo doorheen?

VAN KAMPEN: Ik las onlangs twee

theorieën, over de gelatenheid van de Belgen. Ofwel zijn jullie vooruitstrevender op dat vlak. Ofwel discussiëren jullie minder graag, en denken jullie: laat maar zitten. Ik weet het niet, maar ik vind het alvast goed nieuws dat het stukken beschaafder kan en dat niet iedereen de neiging voelt om zijn grote gelijk te halen.

Tegelijkertijd hoor ik vaak dingen in Vlaanderen die best racistisch zijn. Zoals het woord makak. Toen ik

Met Peter Vandermeersch heeft NRC een Belgische hoofdredacteur. Kijkt hij als een soort stiefmoeder over uw schouders mee?

ik mij wilde vestigen. Ik antwoordde meteen: Brussel. Omdat alles samenkomt hier, het Franstalige en het Nederlandstalige deel van het land. Ik vind Brussel het beste van verschillende werelden. Het heeft her en der het knusse en het gezellige van Amsterdam, en tegelijk de allure van een grootstad. En in tegenstelling tot Parijs blijft het behapbaar qua grootte.

Vlamingen voelen echter weinig liefde voor hun hoofdstad. Begrijpt u dat?

VAN KAMPEN: Nou. Het hangt af van

“Als buitenstaander vind ik het erg vreemd hoe de federale ploeg van alle kanten oppositie tegen zichzelf voert” ANOUK VAN KAMPEN NRC-CORRESPONDENT IN BRUSSEL

wie je hoort. Ik ken progressieve Vlamingen in Gent die Brussel geen verkeerde stad vinden. Maar een paar maanden geleden bezocht ik Best Kept Secret, een muziekfestival net over de grens in Nederland, en ik liep daar een jongen tegen het lijf, afkomstig uit Vlaams-Brabant. Hij was aardig en normaal. Maar toen hij hoorde waar ik woonde, keek hij mij heel raar aan. En zei hij: zit Brussel niet vol met buitenlanders?

Wat hij duidelijk als negatief ervoer, los van het feit dat hij er nog maar één keer was geweest.

Moet Brussel zijn troeven niet beter uitspelen?

VAN KAMPEN: Neen.

Dat is een verrassend antwoord.

VAN KAMPEN: Anders bestaat het

het voor het eerst hoorde - een man op een terrasje zei het terloops in een zin - moest ik fronsen. Ik kende het niet, maar de context maakte veel duidelijk. Het woord viel op, maar ook de grote vanzelfsprekendheid waarmee het gebruikt werd. Net als neger. In Nederland leeft een grotere gevoeligheid voor dat soort taalgebruik.

VAN KAMPEN: Dat valt heus mee. Af

Waarom koos u eigenlijk voor België?

U woont in Brussel. U kon evengoed kiezen voor Antwerpen, volgens velen het echte centrum van de macht en het culturele en sociale leven van Vlaanderen.

en toe krijg ik een mailtje. Ik had eigenlijk veel meer mailtjes verwacht. Maar hij leest wel elk stuk dat ik schrijf.

Overigens, Vandermeersch vroeg ondertussen de Nederlandse nationaliteit aan. Dat maakt misschien dat Nederland meer op de radar staat dan België.

gevaar dat Brussel te veel op Berlijn begint te gelijken, dat kreunt onder de gentrificatie en de hipsters, en dat zwicht onder zijn eigen succes. Hier is veel spontaniteit, en dat is net het leukste eraan. Net als de vaststelling dat ik hier mensen tegenkom die helemaal niet op mij lijken. Wat dan weer constant gebeurde in Amsterdam, waar ik twaalf jaar leefde.

En als mijn praatjes niet helpen om van Brussel te houden en de plekken die ik toon, dan giet ik mijn gasten wel vol bier (lacht).

Berichten over België betekent ook Wallonië onder de loep nemen. Een dankbaar onderwerp?

VAN KAMPEN: Eerlijk? Ik schrijf niet

VAN KAMPEN: Ik wou dat ik een

In België leidde het migratiepact tot hevige stormen. Nederland kreeg dan weer negatieve pers met de eeuwige Zwarte Piet-discussie, die hier minder hard leeft.

solliciteer. En toen mocht ik gaan.

Hoelang ik zal blijven? Geen idee.

Een correspondentschap duurt gemiddeld tussen de drie en de vijf jaar. Ik zie wel. Sommige correspondenten blijven zelfs dertig jaar op post, zoals diegene die in Afrika werkt.

BRUZZ | DE VERHALEN

Wat me wel opvalt bij veel N-VA-militanten? Het wantrouwen jegens de media. Dat merkte ik toen ik naar de N-VA-familiedag in Plopsaland ging. Het liep daar vol met gele vesten, shirts en sjaaltjes, samen met zwart de steunkleur van de partij. En ik kan dat ergens wel begrijpen. Ik zag al vaker dat journalisten citaten niet letterlijk overnamen, wat tot frustratie leidt.

prozaïsche reden kon opgeven. Dat ik al jarenlang een fascinatie voor jullie land koester, maar dat valt wel mee (lacht). Neen. De positie kwam vrij, ik spreek Frans, dus ik dacht: ik

VAN KAMPEN: Die vraag kwam ook

tijdens het sollicitatiegesprek. Waar

zo veel over Wallonië. Eén, omdat er niet zo veel gebeurt, denk ik. En twee, omdat ik weinig interessante verhalen of boeiende artikelen lees in de Franstalige media, die toch vooral de blik richting Frankrijk draaien.

12 DECEMBER 2018

I

19

Reportage

De bestelwagen neemt de stad in

BRUZZ | DE VERHALEN

Brussel kreunt onder toevloed van camionettes

20

I

12 DECEMBER 2018

Brussel wordt overspoeld door bestelwagens. ‘Camionettisering’, zo heet dat fenomeen. De vaak witte bestelwagens die overal opduiken, leveren diensten en bezorgen pakjes. “Hoe meer we online bestellen, hoe meer busjes in de stad.”

— BETTINA HUBO, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

van het aantal binnenkomende bestelwagens,” zegt Christophe de Voghel van Brussel Mobiliteit.

De opmars van de camionette heeft te maken met verschillende factoren.

De kilometerheffing bijvoorbeeld, die in 2016 ingevoerd werd. Die geldt namelijk pas vanaf 3,5 ton. “Heel veel bedrijven gebruiken nu bestelwagens om zo te ontsnappen aan het rekeningrijden,” zegt Kaesemans. De camionette heeft nog andere voordelen: je moet er geen speciaal rijbewijs voor hebben, er gelden geen rij- en rusttijden en ze zijn, zeker in vergelijking met een personenwagen, fiscaal voordelig. Je betaalt met name geen belasting op inverkeerstelling en ook de jaarlijkse verkeersbelasting ligt een stuk lager.

Bovendien zijn ze wendbaarder in het stadscentrum en zijn ze ook toegelaten in de Brusselse tunnels.

Kaesemans: “Meer en meer steden willen de toegang tot het centrum ontzeggen aan zwaar verkeer.” Ook Brussels ex-schepen van Mobiliteit Els Ampe (Open VLD) kondigde begin dit jaar aan dat zware vrachtwagens niet meer welkom waren in de binnenstad.

De rondrijdende bestelwagens hebben verschillende functies. Er zijn de leveranciers van diensten, zoals loodgieters, telecombedrijven, ramenwassers en bouwfirma’s.

BRUZZ | DE VERHALEN

E

▲

erst de cijfers. Vorig jaar steeg de verkoop van bestelwagens, oftewel bedrijfsvoertuigen tot 3,5 ton, in België met 12,1 procent. Ruim 76.000 camionettes werden er verkocht.

In Brussel was de stijging van bestelwagens niet zo frappant: 9.206 nieuwe bestelwagens werden er ingeschreven, een pak meer dan in 2017, maar ongeveer evenveel als in 2014 en 2015. In totaal staan er in de negentien gemeenten om en bij de 63.000 camionettes geregistreerd.

“Dat cijfer zegt echter niet alles, want er komt elke dag een massa bestelbusjes uit Vlaanderen en Wallonië Brussel binnen,” zegt Joost Kaesemans van automobielfederatie Febiac.

Brussel Mobiliteit deed in 2012 een meting. Daaruit bleek dat er dagelijks 26.500 bestelwagens en 16.500 vrachtwagens de stad in reden, wat overeenkomt met respectievelijk acht en zes procent van het totale binnenkomende verkeer.

In 2017-2018 volgde een nieuwe meting. Deze keer bleek de dagelijkse stroom bestelbusjes te zijn gestegen tot 30.000 per ochtend of negen procent van het totale verkeer, terwijl het aantal vrachtwagens was teruggelopen tot 16.000. “Dat betekent een stijging van tien tot vijftien procent

12 DECEMBER 2018

I

21

▲

BRUZZ | DE VERHALEN

De bestelwagen neemt de stad in

“Hun camionettes zijn eigenlijk rijdende gereedschapskisten,” zegt VUB-onderzoeker Philippe Lebeau.

Vermits de bouw weer aantrekt, rijden er steeds meer van dat soort bestelbusjes rond.

Voorts heb je de vele kleine winkeliers die zelf dagelijks naar de vroegmarkt of andere leveranciers rijden om hun voorraad aan te vullen.

Bij hen fungeert het busje vaak ook als voorraadkast en als privévervoermiddel.

30.000 Elke ochtend rijden 30.000 bestelwagens Brussel binnen

ONLINE AANKOPEN Maar het grootste aandeel bestelwagens wordt gebruikt voor goederenen pakjesvervoer. “Er moet meer geleverd worden omdat de Brusselse bevolking stijgt. Er zijn dus meer noden,” zegt Lebeau. “Bovendien zijn de laatste jaren steeds meer groothandelaars naar de periferie uitgeweken vanwege de hoge grondprijzen in de stad. Het transport naar de winkels is dus langer geworden.”

En dan is er de explosie van de e-commerce. Belgen kopen steeds meer online. Volgens het onderzoeksbureau GfK gaven ze vorig jaar tien miljard euro uit op het internet, een stijging van elf procent tegenover 2016. “Hoewel ons land een beetje achterop hinkt ten opzichte van bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk heeft toch al 76 procent van alle Belgen met toegang tot het internet het afgelopen jaar iets online gekocht,” zegt Cathy Macharis, gewoon hoogle22

I

12 DECEMBER 2018

raar duurzame mobiliteit en logistiek aan de VUB. De aankopen worden gedaan bij webwinkels als Amazon, Bol.com, Zalando en Coolblue. Bij de meeste zijn de leveringen en ook de retourzendingen gratis. “De consument vindt het de gewoonste zaak van de wereld dat alles gratis is en dat de spullen ’s anderendaags in huis zijn,” zegt Joost Kaesemans van Febiac.

“Maar het leidt wel tot een enorme toevloed van bestelwagens in de stad.”

Want al die internetaankopen, hoe klein ook, moeten geleverd worden.

Volgens Macharis worden er op dit moment gemiddeld 45.000 pakjes per dag bezorgd in Brussel. “Alle bezorgingsdiensten verwachten dat dat aandeel de komende jaren fors zal stijgen. Als je uitgaat van een groei van tien procent, betekent dat over vier jaar bijna 66.000 pakjes. Maar als je, zoals Bpost, rekening houdt met een stijging van twintig procent, kom je alleen voor Brussel aan 93.000 pakjes per dag.” Koerierbedrijven als UPS, Bpost, TNT en DPD gaan heel diep om te mogen werken voor de webwinkels. Om zo flexibel mogelijk te zijn en capaciteits-

DE LASTIGE ZOEKTOCHT NAAR SLIMME BEVOORRA De Brusselse overheid zoekt al jaren naar oplossingen voor een efficiëntere en schonere bevoorrading van de stad.

Hoe voorkomen dat er halflege vrachtwagens de stad binnenrijden? Hoe het aantal onnodige vervoersritten beperken?

Begin jaren 2000 was het de bedoeling om een stedelijk distributiecentrum op te trekken aan de Havenlaan, het Bilc.

Vandaar zouden zware vrachtwagens hun vracht kunnen overladen op

bestelwagens, die het laatste traject in de binnenstad zouden afleggen. Maar na hevig verzet van actiegroepen belandde het plan in de prullenbak.

De vorige regering keurde in 2013 een strategisch plan voor het goederenvervoer goed. Daarin dook opnieuw het idee van een stedelijk distributiecentrum aan de stadsrand op.

Deze keer zouden de goederen per wijk gebundeld worden en zouden hoofdzakelijk

niet-vervuilende voertuigen ingezet worden voor de last mile.

Er kwam een proefproject waarvoor het Gewest samenwerkte met het privébedrijf CityDepot uit Hasselt.

In de herfst van 2014 opende CityDepot, met financiële steun van Europa, een distributiecentrum in de buurt van de Havenlaan. Nauwelijks een goed half jaar later werd het bedrijf overgenomen door Bpost.

Intussen schiet er van de

Brusselse activiteiten van CityDepot niet veel meer over. Dagelijks zou er maar een vijfentwintigtal vrachtwagens stoppen bij het depot, dat tegenwoordig aan de Vilvoordselaan ligt. In Brugge en Leuven, waar het bedrijf ook actief was, gingen zopas de deuren dicht. “De resultaten van dit soort initiatieven zijn niet bemoedigend,” zei topman Koen Van Gerven van Bpost onlangs in De Standaard. Volgens hem is er heel weinig

45.000

Koerierbedrijven leveren dagelijks 45.000 pakjes af in Brussel

DING vraag naar en is men niet bereid te betalen voor die laatste groene kilometers.

Ook Bubble Post, de cargofietsdienst die enkele jaren in Brussel rondreed, werd in de zomer van 2017 overgenomen door Bpost en is een stille dood gestorven.

Ondertussen zijn er weliswaar andere fietskoeriers aan het werk in de stad, maar hun aandeel in het Brusselse goederen-

transport is nog altijd minimaal. Voorts wil Brussel Mobiliteit beginnen met een proefproject met deelbestelwagens.

VUB-professor Cathy Macharis blijft het idee van een stedelijk distributiecentrum en het bundelen van goederen verdedigen, voor sommige vrachten dan toch. “Een volle vrachtwagen met pallets rijdt beter door naar het centrum dan dat de pallets overgeladen

worden op verschillende bestelwagens. Ook voor de snelle e-commerce werkt het niet omdat het een extra stop betekent. Maar ik geloof er wel in voor minder efficiënte leveringen, vervoerders die met een halfvolle vrachtwagen enkele winkels in het centrum komen bevoorraden. Die laatste kilometers in de binnenstad worden beter per elektrische bestelwagen of cargofiets afgelegd.”

vorig jaar met 4,3 procent. “Niet zo gek als je bedenkt dat de white van man (de bestuurders van de witte bestelwagens, red.) doorgaans per pakje betaald worden, niet per uur,” zegt Joost Kaesemans. “Er is altijd haast.”

DIESEL De camionettisering heeft nog meer kwalijke gevolgen. Ze verergert de files en maakt het parkeerprobleem in de stad nog groter. Volgens een telling van Brussel Mobiliteit staan er op een gemiddelde avond in de week 11.000 busjes geparkeerd langs de Brusselse straten. Sommige gemeenten ergeren zich aan de vaak kriskras of in dubbele file achtergelaten bestelwagens en doen pogingen om ze buiten de gemeentegrenzen te krijgen. Intussen klagen de bedrijven dat ze niet kunnen komen werken in de hoofdstad omdat ze hun voertuig nergens kwijt kunnen of voortdurend boetes krijgen.

En dan zijn er de gevolgen voor het milieu en de volksgezondheid.

Ruim negentig procent van de busjes rijdt immers op diesel. “Bestelwagens zijn goed voor zestien procent van de CO2-uitstoot en dertig procent van het fijn stof in de lucht, veroorzaakt door wegtransport. Dat heeft een grote impact op de gezondheid.”

Met de invoering van de lageemissiezone, begin dit jaar, zijn heel oude diesels ondertussen verboden.

BRUZZ | DE VERHALEN

problemen de baas te kunnen, besteden ze de ritten in de stad steeds vaker uit aan lokale transportbedrijfjes met één of twee neutrale witte bestelwagens die het pakket zo snel mogelijk afleveren.

“De hevige concurrentie tussen alle pakjesbezorgers en e-retailers versterkt de camionettisering alleen maar,” zegt onderzoeker Philippe Lebeau.

En ze vergroot de onveiligheid op de weg. Volgens Vias, het kenniscentrum voor verkeersveiligheid, steeg het aantal letselongevallen met bestelwagens in Brussel

Eind mei besloot de Brusselse regering bovendien tot een dieselban tegen 2030. Dat zou betekenen dat er over goed elf jaar geen enkel dieselvoertuig meer rondrijdt in Brussel. “Een enorme uitdaging voor het Gewest om dat voor mekaar te krijgen,” zegt onderzoeker Lebeau.

De Brusselse overheidsdiensten onderzoeken momenteel dan ook wat de impact van een dieselban is op onder meer de transportsector en hoe de transitie ondersteund kan worden. Zo is er ondertussen een premie voor kmo’s die hun dieselvoertuig willen vervangen door een elektrische bestelwagen. Die laatste is nu namelijk nog een stuk duurder in aanschaf. “Dat zal niet blijven duren,” voorspelt professor Macharis. “De markt van de elektrische voertuigen is behoorlijk aan het bewegen. De batterijen worden goedkoper en ook beter, waardoor de voertuigen steeds autonomer worden. Binnen vijf à zes jaar zullen elektrische bestelwagens, alle kosten meegerekend, goedkoper zijn dan dieselvoertuigen.”

Toch denkt Joost Kaesemans van Febiac dat diesel nog een hele poos dominant blijft. “De batterijen nemen nog te veel gewicht en plaats in. Dat gaat van de vervoerscapaciteit af. Stel dat je duizend kilometer moet rijden en je hebt de keuze tussen zestig kilo diesel of een paar honderd kilo aan batterijen, dan weten de meeste vervoerders het wel.”

12 DECEMBER 2018

I

23

Samenleving

Collectief ‘Laisse les filles tranquilles’ trekt de stad in tegen seksuele intimidatie

‘Laat ons met rust’ BRUZZ | DE VERHALEN

Donderdagavond, VK Concerts. Artieste Mahina draagt een T-shirt met de boodschap ‘Laisse les filles tranquilles’. In blokletters. De boxen vooraan op de scène zijn beplakt met affiches die de slogan herhalen. In dezelfde letters verspreid over de zaal en aan de inkom breidt de eis zich uit naar ‘Queers, Gouines, Pédés, Gays’.

De boodschap is duidelijk, de eis simpel, het collectief erachter anoniem.

— HANNE-LISE DE VALCK, FOTO IVAN PUT

D

e slogan ‘Laisse les filles tranquilles’ verscheen maanden geleden voor het eerst in de Brusselse binnenstad. Tijdens nachtelijke raids verspreiden enkele vrouwen de roep om veilig naar huis terug te kunnen keren, niet lastiggevallen te worden, niet seksueel geïntimideerd te worden. Ook op Instagram verschijnen foto’s van hun actie. Gewapend met stencils, affiches en stickers nemen ze het heft in eigen handen in een stad waar meer dan negentig procent van de vrouwen zegt in

24

I

12 DECEMBER 2018

aanraking te komen met seksuele intimidatie.

“We zijn opgegroeid in Brussel, we kennen de stad. Sinds de dag dat we oud genoeg zijn om ’s avonds alleen de stad in te trekken, worden we geconfronteerd met seksuele intimidatie. Het is een opgave om na het werk – we werken alle drie ’s avonds - veilig thuis te raken zonder onderweg op een of andere manier geïntimideerd te worden.”

Aan het woord is één van oprichtsters, drie jeugdvriendinnen die anoniem willen blijven, zodat op de

“Veel mensen willen onze boodschap mee verspreiden, omdat ze willen dat het stopt” COLLECTIEF LAISSE LES FILLES TRANQUILLES

boodschap gefocust kan worden, niet op wie ze zijn. “We willen niet dat er een identiteit op onze slogan geplakt wordt.”

Zowat een jaar geleden, na het zoveelste incident, beslisten ze uit pure razernij, actie te ondernemen.

“On avait un gros gros ras le bol,” klinkt het. Ze waren het spuugspuugzat. Met de slogan ‘Laisse les filles tranquilles’ (‘Laat meisjes met rust’) trekken ze de straat op, affiches en witte verf in de hand, de slogan in een simpel en strak design gegoten, van bij het begin heel actief

op Instagram en Facebook. In de stad en online worden hun nachtelijke escapades snel opgemerkt.

ONGESTOORD WANDELEN De slogan duikt steeds vaker op in de Brusselse binnenstad, maar het collectief houdt zich ver weg van een agressieve aanpak. “‘Laisse les filles tranquilles’ is een niet mis te verstane boodschap om mensen bewust te maken van het probleem, zodat ze nadenken over de manier waarop ze een vrouw benaderen. En we willen vrouwen erop wijzen dat

zo’n gedrag niet aanvaard hoeft te worden. Vrouwen moeten altijd en overal ongestoord kunnen rondwandelen.”

De vele reacties bewijzen de nood die leeft in de stad om het probleem aan te pakken. “Vrouwen herkennen zich in de aanklacht. Zo veel mensen willen onze boodschap mee verspreiden, omdat ze willen dat het stopt. Wat ook de intimidatie is. Of het nu ouders zijn die hun kinderen ongepast benaderen, onbekenden op straat die je aanspreken, dronken mannen die een vrouw willen versieren … We willen niet veralgemenen, niet discrimineren, niet vervallen in clichés of met de vinger wijzen naar bepaalde groepen. Iedereen moet stoppen met meisjes te intimideren.” Punt aan de lijn.

De strakke lijnen, de straffe tekst in hoofdletters, het wit dat afsteekt bij de zwarte achtergrond: de boodschap slaat aan en wordt druk gevolgd op de Instagram-account en Facebook-pagina. Wie hen contacteert, kan mee gaan ‘plakken’. Wat begon als drie boze vriendinnen groeit uit tot een groep geëngageerde burgers die ’s nachts de stad opeist. Iedereen mag meedoen.

In de eerste plaats zijn het jonge vrouwen die zich bij hen aansluiten.

Op vraag van de Brusselse LGBTQ-gemeenschap creëerde het collectief intussen ook slogans als ‘Laisse les queers tranquilles’ (‘Laat queers met rust’). “We ontmoeten steeds meer mensen, krijgen steeds meer vragen. De nood is er om de boodschap helder te verspreiden, zonder discriminatie: laat mensen met rust, laat hen veilig en zonder lastiggevallen te worden op welk moment van de dag dan ook gewoon naar huis gaan. Geef iedereen de mogelijkheid om zich vrij te bewegen, om het even waar en wanneer.”

Dat hun affiches de mentaliteit niet in één nacht zullen veranderen, beseffen ze. “Het is een begin. Onze acties helpen om seksuele intimidatie bespreekbaar te maken. Ik liep eens langs een affiche toen een vader tegen zijn dochter zei: ‘Kijk, het is belangrijk meisjes met rust te laten.’ De boodschap is zo duidelijk en direct, dat ze niet genegeerd kan worden.”

WORKSHOPS Sinds kort geven ze workshops aan scholen, om mensen op jonge

leeftijd al te informeren over seksuele intimidatie. “Daar begint alles: jongeren leren hoe zich te gedragen in de openbare ruimte.”

Intussen breidt hun terrein zich uit naar andere steden én andere landen. “We zijn begonnen in het centrum van Brussel, intussen doen we bij elke plakronde een andere wijk aan. En we krijgen vragen uit Portugal, Parijs, Rijsel. Sociale media geven ons de mogelijkheid onze boodschap ruim te verspreiden en heel wat interessante mensen te leren kennen.”

Maar het anarchistische kantje willen ze behouden. “We zijn een propagandacollectief, geen marketingding. We willen niet voor een bepaalde kar gespannen worden, geen merk worden én zeker niet gecommercialiseerd worden.” De vraag om postkaarten van hun stencils te drukken, weigerden ze. Ook samenwerken met de overheid en feministische organisaties verbonden aan de staat, zijn no-go’s. “We staan open voor voorstellen, zolang onze anonimiteit gegarandeerd wordt.

Maar onze hoofdfocus blijft onze boodschap, die we ’s nachts willen verspreiden.”

12 DECEMBER 2018

BRUZZ | DE VERHALEN

De slogans van het collectief duiken op de meest mogelijke en onmogelijke plaatsen op.

I 25

Design Museum Gent © www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw

I did it again Voilà. Een oorwurm in je hoofd: da’s plezant fietsen met muziek, zonder oortjes.

luister naar Downtown en Uptown op

mudel © www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw, foto Dominique Provost

Oops...

Cadeautip!

Doe meer dan 120 musea cadeau.

Te koop voor 50 euro in de deelnemende musea of op museumpas.be

Prijs inclusief btw en geldig behoudens eventuele drukfouten.

Prijs geldig van 1/09/2018 tot tot 31/03/2019. Consulteer de website voor actuele prijzen.

Opinie

Forum & lezersbrieven

Frederik Serroen en Kristiaan Borret over gebruik van leegstaande gebouwen

De toekomst voor tijdelijk gebruik van leegstaande gebouwen in Brussel oogt veelbelovend. Het speelveld wordt groter en steeds meer spelers willen graag scoren.

Frederik Serroen en Kristiaan Borret erkennen de voordelen, maar wijzen ook op de spanningsvelden.

F

rederik Serroen en Kristiaan Borret (team bouwmeester maître architecte) zien de voordelen van tijdelijk gebruik van leegstaande gebouwen: “Er is geen verloedering in afwachting van de start van het bouwproject, er komt een frisse impuls voor de buurt, of zelfs een testfase om nieuwe ideeën voor het latere definitieve project aan het licht te brengen.”

Toch bestaan er volgens hen verschillende spanningsvelden en maken ze ook kanttekeningen bij de positieve sfeer die rond tijdelijk gebruik hangt.

“Terwijl in Brussel veel mensen op zoek zijn naar betaalbare woonruimte en daklozen en immigranten noodgedwongen overnachten op straat, staan er talloze vierkante meters leeg. Nochtans tonen verschillende proefprojecten aan dat wonen in de tussentijd met de nodige begeleiding wel degelijk kan. Het Gewest heeft onlangs middelen vrijgemaakt om enkele initiatieven te laten doorgroeien, maar toch hengelen de meeste tijdelijke projecten naar het hipstermilieu van start-ups, coworking en festivalbars.

Ontwikkelaars kiezen voor Instagram-proof en proberen via placemaking toekomstige klanten aan te trekken. Wij vinden het echter belangrijk dat wonen en

maatschappelijke behoeften die moeilijk onderdak vinden op de reguliere markt ook toegang krijgen tot de ‘reserveruimte’ die voor tijdelijk gebruik op de markt komt.”

“Tijdelijke projecten worden te weinig in een ruimer perspectief geplaatst, als tussenstap in een planningsproces op lange termijn.

Ze starten met een minimale duurtijd en moeten hopen op een stilzwijgende verlenging jaar per jaar. Hierdoor gaan kansen verloren. Interessante aanpassingswerken worden uitgesteld omdat de terugverdientijd te kort lijkt. Echte verankering in de buurt is moeilijk omdat het onduidelijk is hoelang die band zal mogen duren.

Tijdelijke gebruikers die niet vooruit kunnen plannen, zullen minder risico’s nemen op het vlak

van waardecreatie en weinig alternatieve verdienmodellen ontwikkelen. Koken kost geld, maar door de schrik voor een meerjarig engagement bij eigenaars, wordt vandaag vooral fastfood aangeboden. Wij dagen eigenaars uit om ook in de tussentijd op lange termijn en op structureel niveau te denken.”

OUDBAKKEN FORMULES “De tijd van de pioniersprojecten ligt stilaan achter ons. Door de groeiende populariteit, de actievere rol van ontwikkelaars en de omvang van de projecten wordt er nu vaker aanbesteed. Op zich geen slechte ontwikkeling, maar er wordt te snel gekozen voor oudbakken formules. Wij willen net als bij architectuuropdrachten een kwaliteitssprong maken. Door

“Tijdelijk gebruik moet ook aandacht hebben voor andere maatschappelijke behoeften” FREDERIK SERROEN EN KRISTIAAN BORRET TEAM BOUWMEESTER MAÎTRE ARCHITECTE

Allée Du Kaai van Toestand, een vzw die werkt rond leegstand in de stad. © TOESTAND

vooraf de projectdefinitie, het wedstrijdverloop en de vergoedingen af te spreken, kiezen we projecten op basis van de kwaliteit van de capaciteiten en de ideeën, en niet enkel omdat ze goedkoper zijn.”

“Terwijl aan tijdelijke gebruikers een permanente flexibiliteit wordt gevraagd, blijft het regelgevend kader waarin ze functioneren bijzonder star. Stedenbouwkundige voorschriften maken nauwelijks onderscheid tussen tijdelijke en definitieve projecten. De doorlooptijd voor een vergunning is vaak dezelfde, de papierslag die dat vergt eveneens. Dat noopt goedbedoelende overheden tot creatieve maar arbitraire uitzonderingsmaatregelen. Tegelijk ontbreekt het aan een coherent kader voor brandveiligheid en minimaal te respecteren woonnormen. Wij pleiten niet per se voor nieuwe regels, maar wel voor duidelijke afspraken en common sense zodat experiment maximaal kan floreren.”

“Tijdelijk gebruik wordt meer en meer een vaste stap in stadsontwikkeling, zeker in Brussel waar projecten erg lang lopen. Daarom is het nodig dat het opdrachtgeverschap voor tijdelijk gebruik met transparantie, professionaliteit en verantwoordelijkheid gepaard gaat.

Tijdelijk gebruik mag niet verengen tot een methode om alleen de middenklasse te lokken, maar moet ook aandacht hebben voor andere maatschappelijke behoeften in Brussel.”

12 DECEMBER 2018

BRUZZ | DEBAT

‘Tijdelijke projecten verdienen een ruimer perspectief’

I 27

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Ondernemen

Clément Jacques de Dixmude (links) helpt een cursist tijdens de initiatieles houtbewerking.

28

I

12 DECEMBER 2018

WOODWORKERS Kommenstraat 38 1070 Anderlecht www.woodworkers.be

Atelier in Anderlecht opent deuren voor hobbymeubelmakers

‘Met je handen werken, geeft veel voldoening’ Wie ervan droomt om zijn eigen meubels te maken, kan sinds dit jaar aan de slag bij Woodworkers in Anderlecht. Clément Jacques de Dixmude stelt zijn atelier voor iedereen open en staat bezoekers bij met raad en daad. In een vroegere chocoladefabriek zien nu tafels en stoelen het licht.

— TOM VAN BOGAERT, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

O

p een regenachtige zaterdagmiddag in november staan zes leerlingen klaar voor een initiatieles. De jongste deelnemer is een opgeschoten knaap van zestien die door zijn ouders wordt afgezet. Een echtpaar zestigers komt ruim op voorhand aanwaaien. Drie andere cursisten staan nog midden in hun beroepsleven. De lesgever zal hen vijf uur lang inwijden in de wondere wereld van de houtbewerking. Ze worden na een theoretische inleiding losgelaten op de imposante machines. Ze gaan naar huis met een snijplank, die ze zelf gemaakt hebben uit een plank ruw, massief esdoornhout.

Clément Jacques de Dixmude (31) vertelt hoe hij de microbe te pakken kreeg. “Toen ik zestien was, kocht mijn vader een houtdraaibank. Al doende heb ik erop leren werken. Het materiaal beviel me meteen en die liefde is nooit overgegaan. Hout is een warm, natuurlijk product dat vrij gemakkelijk te bewerken is. Elke plank is verschillend, zodat je steeds verrast wordt door het resultaat.” Hij volgde op zijn achttiende een opleiding voor meubelmaker aan de Académie Constantin Meunier in Etterbeek.

Na een jarenlange flirt met de fotografie, keerde hij terug naar zijn eerste liefde. Hij kon het atelier van een orgelmaker gebruiken en lanceerde zijn eigen meubelcollectie. Hij koos voor degelijke, klassieke houtsoorten zoals notelaar en eik, en voor pure, strakke lijnen, zonder tierlantijntjes.

Toen kreeg de jonge ondernemer het idee om een opleidings- en coworkingruimte op te richten voor particulieren die hun eigen meubels willen maken.

“Van de academie waar ik les volgde, hoorde ik dat er tweehonderd personen op de wachtlijst staan. Heel wat mensen, vaak met een kantoorbaan, willen met hun handen werken omdat dat zoveel voldoening geeft.” Een werkplek vond hij in een vroegere fabriek

van Leonidas, die Citydev heeft opgekocht om er over enkele jaren woningen te bouwen. Nu huizen er tijdelijk schrijnwerkers, een drukkerij en zelfs een voetbalhal.

De investeringen in de renovatie en in de machines waren met zo’n 60.000 euro niet mis.

Terug naar de cursus. De docent gaat in op de verschillende etappes om een meubel te maken en laat daarbij al eens een moeilijke vakterm als corroyage en rabotage vallen. Meubels worden voornamelijk gemaakt van kernhout, het wat donkerdere en zwaardere hout in het binnenste van de boom. Hout moet gedroogd worden voor het verwerkt kan worden en de richting van de houtvezels moet gerespecteerd worden. Het betere schaafwerk gebeurt op een vlakbank en een vandiktebank.

Met een formaatcirkelzaag krijg je de juiste afmetingen. En dan is er nog het belang van houtlijm en houtverbindingen in de assemblage. Wat de afwerking betreft, steekt de leraar zijn voorkeur voor olie niet weg: “Het ziet er volgens mij mooier en natuurlijker uit dan vernis, dat een oppervlakkige plastic laag op je meubel aanbrengt.”

Wie zijn de leerlingen, die intussen werkhandschoenen en een koptelefoon dragen en onder

“Hout is een warm, natuurlijk product. Elke plank is verschillend, zodat je steeds verrast wordt door het resultaat” CLÉMENT JACQUES DE DIXMUDE WOODWORKERS

professionele begeleiding hun plank in verschillende fases bewerken? Vincent is een fervente doe-het-zelver van een jaar of dertig. Hij kreeg de cursus cadeau van zijn broer. “Ik ben er erg blij mee. Wie weet, krijg ik de smaak te pakken en schrijf ik me in voor de vrije lessen.” Marie is tien jaar ouder en moeder van twee kinderen. Als architecte heeft ze haar eigen huis verbouwd en ze heeft naar eigen zeggen een schriftje vol ideeën voor meubels.

MAANDABONNEMENT Op het einde van de middag valt het op hoe de leerlingen blijven schuren aan hun snijplank. Op hun gezichten staat tevredenheid over het concrete resultaat van een middagje handwerk te lezen.

Jacques de Dixmude legt de formules uit voor een vervolgtraject. Je kunt naar hem stappen met een eenvoudige schets van een meubel. Wie geen inspiratie heeft, krijgt gratis advies. Massief hout van verschillende soorten staat in het atelier ter beschikking.

Het uurtarief is afhankelijk van het aantal gereserveerde uren en gaat van 9,50 tot 16,50 euro.

Nieuw is de abonnementsformule, van 60 euro per maand. “Als je rekening houdt met de kwaliteit van het hout, valt je meubel hier goedkoper uit dan in de winkel.

Het zijn ook stukken die je aan je kinderen kunt doorgeven.”

De oprichter sluit de zaal af en gaat naar zijn huis in Etterbeek.

“Ik sta nog maar aan het begin. Ik hoop dat ik meer klanten over de vloer krijg, zodat ik van Woodworkers kan leven. Ik droom van een meubelmakersatelier waar we projecten uitwisselen en van elkaar leren. Dan ben ik niet langer de enige leraar.”

12 DECEMBER 2018

I

29

Beeldspraak

Baselinespel op niveau

Betogen

O

Betoging tegen raketten, Brussel, 23/10/1983. © PHOTO NEWS

ok tijdens de Klimaatmars raakten de anciens weer niet uitgepraat over de antirakettenbetogingen van de jaren tachtig. De moeder en plusmoeder aller demonstraties – er gingen er uit in 1981, 1983, 1985 en 1987 - blijven samen met Marsen op Brussel en de Witte Mars nog altijd dé referentie voor de professionele manifestant. Alleen zij die 35 jaar geleden eigenhandig de mondiale kernoorlog verhinderden weten hoe je baanbrekend betoogt. En omdat zij destijds niet zomaar wat politieke spelletjes speelden, maar echt de Apocalyps vreesden, hadden zij natuurlijk niet verwacht dat ze hun ervaringen ooit nog zouden kunnen navertellen. Vandaar het enthousiasme waarmee ze dat nu toch nog doen bij elke betoging die nieuwe onervaren protestanten op de been brengt. Daar komt

bij dat de oud-strijders van de straat ondanks de natuurlijke sterfte nog met veel zijn. Want keek men op 2 december jongstleden al op van de 65.000 demonstranten die de mensheid liever niet ten onder zien gaan aan de klimaatverandering, dan waren op 23 oktober 1983 liefst 400.000 vrijwilligers te porren voor een njet tegen de teloorgang van de mensheid middels kernwapens.

Omdat het moeilijk was om op te vallen tussen zoveel gelijkgezinden, werd betogen in de jaren tachtig een soort performance art.

Ingehouden mededelingen als ‘Raketten in geen geval!’ legden het af tegen fermer bekkende rijmpjes als ‘Godverdomme, weg die bommen!’ Tevens deed een steeds ambitieuzere vorm van huisvlijt zijn intrede in het pacifistische peloton. Kijk bijvoorbeeld hoe deze twee raketmannen-met-baarden uiting

geven aan hun standpunt in de kernkwestie. Met hun uitgestreken gezicht zien de fratsenbakkers eruit als trouwe dubbelpartners die de credits voor hun geniale grappen altijd broederlijk delen. Wat niet wegneemt dat ze vandaag bij een manifestatie tegen flauwe moppen onherroepelijk bij de tegenbetoging zouden moeten aansluiten.

Misschien hadden ze in hun enthousiasme voor de tocht naar Brussel hun hand wat overspeeld.

Het pleit in ieder geval in het voordeel dat ze op het moment dat deze foto werd genomen blijkbaar al uitgegibberd waren om hun vondst. Al dan niet na een harde confrontatie met de ter plaatse massaal aanwezige humorpolitie.

Het klopt nochtans dat je een flauwe mop soms nog kan redden door er absurd lang mee door te zetten. Alleen kon in dit geval zelfs de aankoop van twee splinternieuwe rackets, en het tijdens de werkuren op maat knippen van twee A4’tjes niet baten. Laat staan dat de NAVO en de Amerikanen ooit de vertaalslag zouden hebben gemaakt van raket naar racket naar rocket naar missile.

Tijdens het knutselen was echter gebleken dat de snode Snauwaerts zich uitstekend zouden laten hanteren tijdens een betoging. Ze hebben een lederen handvat en de vorm van een protestbord waar al gaatjes in zitten tegen hinderlijke nucleaire tegenwind. Dat compenseerde in de ogen van de vrolijke Fransen voor de mindere kwaliteit van hun baseline. Terwijl goede humor op betogingen juist van levensbelang is omdat ze moreel en intellectueel overwicht verschaft aan wie het gelijk claimt.

Of zijn we 35 jaar na datum misschien te streng? Humor evolueert natuurlijk, en de antirakettenbetogingen hinderden wel degelijk de wapenwedloop. Benieuwd of we binnen dertig jaar nog kunnen lachen met een slogan als There is no planet B.

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Elke week voorziet Michaël Bellon een oude persfoto van een nieuw onderschrift

— MICHAËL BELLON

De hele reeks nalezen? » BRUZZ.be/beeldspraak 12 DECEMBER 2018

I 31

Enfant Terrible Bijzondere mensen in een bijzondere stad

Brood bakken is pure rock-’n-roll Vincent De Troy, bakker

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Ik herinner me nog goed dat ik tien jaar geleden voor het eerst met mijn handen deeg kneedde om brood te bakken. C’était un flash, quoi. Het resultaat was voor een eerste poging niet onaardig. Ik begon het dagelijkse brood voor thuis te bakken. Als ik op vakantie was, nam ik mijn desem zelfs mee. Alsof het mijn vierde kind was (lacht). Buren en vrienden waren enthousiast over mijn bakkunsten en ik verkocht hen mijn brood. Ik experimenteerde erop los, zoals ik dat bij koken ook heel graag doe. Zo heb ik het vak al doende geleerd.

Een jaar geleden begon het te kriebelen om van mijn passie mijn beroep te maken. Ik wilde een simpele winkel, zonder chichi, met een toonbank en een open atelier. In een restaurant zie ik ook graag de koks bezig. De naam was snel gekozen. ‘La Boule’ is voor mij de essentie van het metier: een boulanger kneedt deeg tot een bol. Het is een naam zonder pretenties, modern en gemakkelijk om te onthouden. Die eenvoud past ook bij het product. Met de basisingrediënten bloem, water en een snuifje zout heb je eindeloze mogelijkheden.

Het pand heb ik gevonden via een mogelijke klant van mijn ontwerpbureau. Village Partenaire heeft me geholpen om een businessplan op te stellen, waarmee ik naar de bank kon stappen. Van het Brussels Gewest heb ik investeringssteun gekregen en ik heb een crowdfundingscampagne opgestart.

Mijn opleiding brood- en banketbakker heb ik niet kunnen afmaken. Ik heb vooral veel bijgeleerd tijdens mijn stage bij Charli in de Sint-Katelijnestraat. Een bakkerij staat of valt met een efficiënte organisatie. Je mag met de oven geen tijd verliezen en je moet flexibel zijn. Ik opteerde voor drie sluitingsdagen per week om er ook nog te zijn voor

mijn kinderen en ik nam een verkoopster aan.

Ik ben een fan van zuurdesem en gebruik geen gist voor mijn brood en stokbrood. Desem is delicate levende materie, een product van natuurlijke fermentatie. Het deeg maak ik een dag op voorhand, zodat het langzaam kan rijzen. Het eindproduct zit vol smaak en is zeer voedzaam, gemakkelijk verteerbaar en lang houdbaar. In mijn wisselende assortiment zit rogge-, spelt-, kamut-, meergranen-, noten- en matchabrood. In samenwerking met Brussels Beer Project bied ik ook een brood aan op basis van draf, een restproduct van het brouwproces.

Het zoetere werk ben ik nu ook aan het ontdekken: croissants, chocolade- en rozijnenbroodjes, bolussen en chouquettes.

Bakker is een harde stiel, maar ik ben supergelukkig. Als ik om vier uur ’s morgens aankom in de bakkerij, heb ik meteen zin om te bakken. Het voelt niet aan als werken. Brood bakken is pure rock-’n-roll. Ik geniet ook van het directe contact met de klanten. Een grafisch ontwerp is meer een luxeproduct, brood eet iedereen. Jong en oud komt bij mij over de vloer. Het is een doorsnede van de bevolking van de wijk, al komen er ook mensen van de andere kant van Brussel. Ik heb tevreden klanten die terugkomen. C’est dingue. Ze zijn, denk ik, op zoek naar kwaliteit. Minder en beter, zoals bij vlees.

Onlangs vond de voorstelling van de nieuwe gids van ‘Tartine et boterham’ bij mij plaats. Het is fijn dat de Brussels artisanale bakkers een gemeenschap vormen en ervaringen uitwisselen. We zijn tenslotte collega’s. Er komen nieuwe bakkers bij, maar de vraag is nog veel groter. Iedere bakker heeft zijn eigen manier van werken. Zoals ook elke desem uniek is. — TOM VAN BOGAERT

Vincent De Troy (47) opende in september de artisanale bakkerij La Boule.

Daarvoor werkte hij twintig jaar als grafisch ontwerper.

Hij groeide op in Sint-Agatha-Berchem en woont met zijn vriendin en drie kinderen in Sint-Gillis, op driehonderd meter van de bakkerij.

32

I

12 DECEMBER 2018

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D © SASKIA VANDERSTICHELE

12 DECEMBER 2018

I

33

Nick Trachet

Brussel en de wereld culinair ontdekt

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Roodbaars

34

De vrijdagvis van mijn schooltijd.

Ooit overal te krijgen, nu alleen nog voor avontuurlijke eters.

Roodbaars (Sebastes marinus en Sebastes mentella) is een vis uit de diepte. Dat zie je aan de grote ogen.

Hij is van de familie van de schorpioenvissen, maar helemaal niet tropisch. De meeste roodbaars hier komt uit IJsland, ook wat uit Noorwegen. Deze vis was in onze streken vrijwel onbekend tot de gemotoriseerde IJslandvaart begon, na de oorlog, zeg maar. Hij leeft zo’n vijfhonderd meter diep en dan moet je zo’n 2,5 à 3 kilometer kabel uitschieten om met je net tot zo’n diepte te raken. Met de hand lukt dat niet.

Zoals vaak met ‘nieuwe’ vissoorten, had men problemen om het dier in de keuken een naam te geven.

Roodbaars was als naam nog onbekend, iedereen had het in België over ‘dorade’: filet de dorade was overal. Men zocht naarstig naar een Vlaamse naam en wat is de vertaling van dorade? Juist, in oude kookboekjes vind je dus recepten voor ‘goudvisch’. In andere streken maakte men er ‘Noorse schelvis’ van. Schelvis was een populaire tafelvis en doen alsof dit ook een beetje schelvis is, maakt de verkoop alleen maar makkelijker. Later heeft

I

12 DECEMBER 2018

men er een baars van gemaakt: roodbaars. Als je er even op let, dan merk je dat bijna alle nieuwe vissoorten door de marketingjongens een baarsnaam krijgen: nijlbaars of victoriabaars, keizersbaars (alweer verdwenen), wrakbaars (mérou), streepjesbaars, omegabaars …

Naarmate er vissoorten bleven bijkomen, werd ook het Franse dorade onhoudbaar: er zwemmen tientallen dorade-soorten in zee. Om verdere verwarring te vermijden is

“Roodbaars werd de vis van de schoolrefters en de vrijdag-visdag-plicht”

men in het Frans dorade sébaste gaan zeggen, nu is het meestal kortweg sébaste.

Roodbaars geeft een mooie witroze filet, maar wel met een sterke natuurlijke ‘visgeur’. Het werd de vis van de schoolrefters en de vrijdagvisdag-plicht. Zo’n roodbaars is een ruw en stekelig geval. Om die reden deden de vissers zelfs niet de moeite om hem te strippen, hij gaat met ingewanden en al het ruim in en zo

kan je hem ook in de winkel vinden.

Behalve voor echte avonturiers, laat je het schoonmaken beter aan de visspecialist over. Ik bakte ze in de pan op hun roze velletje.

Ik tuurde naar mijn filet en zag hoe die uiteenviel in witte ‘schellen’. Hoe heet die verschijningsvorm van gare vis eigenlijk? In biologentaal spreken we van myotomen. Spieren bestaan uit vezels die wanneer ze opgespannen worden, verkorten. Die vezels zitten aan twee kanten vast aan dwarse vlakken bindweefsel, de myocomata. Bij het verhitten gaan die myotomen loskomen (de myocomata lossen op) en dan valt de filet aangenaam uiteen in … myotomen.

Of hoe heten die dingen in keukentaal? Ik moet toegeven dat na 35 jaar in de vissector ik daar nog geen goed Nederlands woord voor heb gehoord: schellen? Schelpen? Flakes, zeggen de Britten, maar dat is dan weer geen Nederlands.

De aangenaamheid van dat uiteenvallen is natuurlijk relatief. Mooi blanke schellen kabeljauw die loskomen op het bord, die zorgen voor een aangename ervaring. Maar voor een kok is het een zeer grote bron van ergernis wanneer die myocomata-dingen beginnen te desintegreren in de pan. Ik vermoed dat het ontbinden van de myocomata een van de voornaamste redenen is waarom huiskoks niet graag vis bakken en dan ook niet kopen. “Vis valt uiteen.” De oplossing bestaat erin héél verse vis te kopen, daar zijn de bindingen in de spieren nog intact. Bakken op het vel is een ander steunmiddel. Leg de filet in de hete pan met het vel naar beneden en laat, onder deksel, langzaam garen.

Niet draaien, niet beroeren. Zo is visfilet niet alleen lekker, maar ook mooi. Smakelijk.

Big City

Stel zelf je vraag en stem op BRUZZ.be

Wat blijft er nog over van de champignonskwekerijen in de Melsensstraat? Ze werden gekweekt in kelders en verkocht op straat.

Brusselse champignonkwekers in 1939.

CHRIS UIT KORTENBERG

D

e Melsensstraat, die op de Sint-Katelijnekerk uitkomt, viert haar 130ste verjaardag, maar van de ondergrondse champignonkwekerijen vonden we amper ‘sporen’ terug. Tenzij bij de vraagsteller zelf: “De kwekerijen bestaan niet meer, ze zijn verdwenen bij de bouw van het hotel Ibis, denk ik. Allicht samen met de vroegmarkt, daar bijna rechtover. De straat zag er toen aan beide kanten uit als het nog bestaande stuk waar nu een paar Chinese restaurants zijn. Smalle huizen met een winkel. De

© PHOTONEWS

champignonkwekerijen hadden in elk pand een kraam op straat, en de champignons werden in hun kelders gekweekt. Ze verkochten niets anders. Als kind, in de jaren vijftig, gingen we vaak naar de stad om er te kopen. Je kon ze toen nergens anders kopen.

Een typisch Brussels beeld in mijn geheugen, met verkoopsters in witte stofjassen die hun waar aanprezen met luide stem en in het Brussels, évidemment.”

Het staat vast dat champignonkweek niet te vinden was in de kelder van de grote elektriciteitscentrale

(nu exporuimte van de Stad Brussel), noch bij het grote Etablissements Henri Benedictus (nu de zetel van Open VLD).

Wel zal menig grijsaard zich nog herinneren dat achter de Sint-Katelijnekerk veertig jaar terug nog een vroegmarkt werd gehouden, eigenlijk een nachtelijke, van 2 tot 7 uur, waar zowel kleinhandel als particulieren zich konden bevoorraden van onder meer … champignons. Verschillende champignonwinkels lagen

dicht bij elkaar in en rond de Sint-Katelijnestraat en het gelijknamige plein.

Toen al werden wilde bospaddestoelen op de nachtmarkt van Rungis, in de buurt van Parijs, gehaald, want die vielen niet te kweken in kelders. De fijne, witte champignon-de-Paris daarentegen kan wel in het duister gecultiveerd worden, omdat de schimmel zich voedt met natuurlijke grondstoffen - beginnend met stro en water en zo goed als alleen wat

stikstof nodig heeft.

Maar de tijd van toen keert weer. De eigenzinnige consument die veel meer varianten leerde smaken, vooral exoten, verkiest de jongste jaren fluweelpootjes (enoki), beukenzwam (shimeji) en koningsoesterzwam (eryngii). Die variëteiten zijn van lokale, Brusselse kweek te vinden. Recente paddenstoelkwekerijen in de kelders van Thurn & Taxis en de Slachthuizen van Anderlecht hebben dus de markt herontdekt die vorige eeuw deel uitmaakte van de centrumwijken.

— JEAN-MARIE BINST VOLGENDE VRAAG

Volgens het Museum van de Stad Brussel werd er in Brussel in de middeleeuwen al Franse literatuur geproduceerd.

Over welke boeken gaat het?

Het antwoord op deze vraag vindt u in het magazine van 9 januari 2019.

Advertentie

Dreigt uw trap een obstakel te worden?

Jouw winkel vol natuurlijke trends

Een traplift van thyssenkrupp biedt de oplossing

e

20 WINKEL IN BELGIË GEOPEND

Veel senioren vrezen dat ze de bovenverdieping van hun woning niet meer kunnen bereiken als ze minder mobiel worden.

De trap dreigt dan een te groot obstakel te worden voor de dagelijkse bezigheden, waardoor sommigen zelfs overwegen hun thuis te verlaten of het bed te verhuizen naar het gelijkvloers.

Meer dan

1300 winkels

wereldwijd

Een traplift als oplossing De thyssenkrupp Flow Swing traplift is de steun en toeverlaat in steeds meer woningen. Deze traplift maakt de bovenverdieping weer bereikbaar en kan zelfs naar de zolder of kelder worden doorgetrokken. Bovendien past hij op iedere mogelijke trap.

25

%

KORTING

*De coupon is eenmaal per klant en transactie te gebruiken. Korting is geldig op één product naar keuze. Niet geldig in combinatie met andere acties of kortingen.

Niet inwisselbaar voor contant geld. M.u.v. boeken, geneesmiddelen, cadeaubonnen en tassen. Druk- en zetfouten voorbehouden. Geldig t/m 31-12-2018)

DB566413L8

OP JOUW FAVORIETE PRODUCT NAAR KEUZE*

Geen obstakel meer Een tevreden gebruiker vertelt: “Toen ik steeds slechter ter been werd, beschouwde ik de bovenverdieping eigenlijk al als een afgesloten hoofdstuk in

mijn leven. Gelukkig maakte ik net op tijd kennis met de Flow Swing traplift. Nu kan ik terug naar boven en weer terug zonder dat het al mijn energie kost.”

Ontvang nu € 750 korting In december ontvangt u € 750 korting bij aankoop van een Flow Swing traplift*! U krijgt bovendien een levenslange garantie op uw traplift*. Vraag een vrijblijvend en kosteloos gesprek aan met een van

de thyssenkrupp adviseurs, zodat u samen kunt bekijken hoe de Flow Swing er in uw huis uitziet. U kunt hiervoor gratis bellen naar

0800 26 100 of voer uw gegevens in op

tk-traplift.be Aarzel niet en vraag vrijblijvend ons documentatiepakket aan. * Onder voorwaarden, zie tk-traplift.be

DB566883L8

Elsensesteenweg 88 in Brussel

DB566113L8

DB566114L8

DB374215D7

De job

Wat bieden we jou?

• Werken in een talentgerichte hogeschool

correct en conform functioneren van de HVAC-installaties.

verscheidenheid van de medewerkers.

• Je zorgt voor het preventief en curatief onderhoud van de HVAC-installaties.

ONDERHOUDSTECHNIE STECHNI KER HVAC

ook buiten de werkuren. koeling en ventilatie…

• Je waarborgt ook interventies aan gebouwen en techni-

Campus Brussel

en sanitaire installaties).

• Je beschikt over een technisch diploma en/of ervaring in het vakgebied van HVAC.

• Vlotte bereikbaarheid met het openbaar vervoer.

• Een perfect evenwicht tussen je profes• Een motiverende verloning.

Overtuigd?

Dan ontvangen we graag je kandidatuur via www.odisee.be/vacatures!

DB565091K8

zoekt

www.odisee.be

DB501395D8

Klim vzw, een initiatief van CM Sint-Michielsbond, ondersteunt personen met een beperking.

Wij voorzien bezigheidsactiviteiten, dag- en nachtopvang en verzorging van volwassen personen met een matig, ernstig tot diep verstandelijke beperking.

Rondreis met Vlaamse gids

teamverantwoordelijke (voltijds)

VOOR 2 ANTIEKWINKELS

Alle kwaliteitsbeelden, Chinese vazen, klokken, bronzen…

voor huis Michielsheem in Dilbeek

8 fijne dagen

¤999

afreizen van juli & september + ¤100

Alle hoogtepunten: Lissabon, Porto, Sintra...

AFREISDATA 2019 (op zaterdag):

13/4 (Paasvak.) • 11/5 • 25/5 • 1/6 • 6/7 • 7/9 INBEGREPEN:

Vliegreis, 4*-hotel, volpension, alle excursies INFODAG:

vr. 18 jan. 15u in ons auditorium te St-Truiden gratis toegang, wel even online reserveren aub

HOGE PRIJZEN, CASH GELD VRIJBLIJVENDE SCHATTING

(deeltijds)

0494 26 21 47

voor huis Michielsheem in Dilbeek en voor huis De Klink in Diegem

ostantix@hotmail.com

Reisfamilie Carlier

DB566199L8

ANTIQUAIR ZOEKT

Wij zoeken voor spoedige indiensttreding

leefgroepbegeleiders

Portugal!

Luikersteenweg 62 • St-Truiden • T 011 70 55 00 • www.deblauwevogel.be

Wij bieden • een boeiende job in een aangename omgeving; • spoedige indiensttreding; • barema’s en arbeidsvoorwaarden conform de cao’s binnen de sector.

Meer info vind je op klim-vzw.be

.

DB566945L8

Schrijf of mail naar Gerd Demandt Klim vzw - Kattebroekstraat 199, 1700 Dilbeek gerd.demandt@klim-vzw.be

10069RLM

Uw

personeelsadvertentie

hier?

contacteer ons snel op

JONG EN AMBITIEUS?

GOSTARTERS.BE HELPT JE VERDER.

Bij welk bedrijf pas jij het best? Doe de test!

rrs@roularta.be of 051 26 67 89

Alles wat je moet weten over werken, geld, wonen om straks op eigen benen te staan.

Liever de Startersgids bij je thuis? Vraag je gratis exemplaar aan.

DB555926J8

DB470685A8

kerst erst geschenkpapier eschenkpapier of metaalfolie

70x300 0x300 cm

069 Candra dinerkaarsen ivoor of rood hoogte ca. 24 cm 7.5 branduren

kerstpralines 250 gram

1 kg = 11.96

teppan yaki grillplaat XL met anti-aanbaklaag 1800 Watt, 230V 70x23 cm

notitieboek A5

velvet, diverse kleuren 96 vel of met magnetsiche sluiting 80 vel

70 cm

10 stuks

199

299

1978

dames velours huispak

Giftset His Style

kaptafel met krukje

Kate panty

kerst knutselartikelen

995

218

079

diverse kleuren polyester maten s-xl

baardverzorging shampoo & showergel 150 ml, face Balm 100 ml, beard oil 60 ml en hair wax 100 gram

149 diverse patronen en dessins 60 den maten 36-50

met licht en geluid 69x47 cm

DIY letterslinger met 19 guren, scratch kerst kaarten 6-pack of metallic twin markers 2-pack

meisjes huispak

6.96

kerstdorp

sparkle kerst tafelkleed

met LED verlichting

diverse varianten 140x240 cm

kerst tafelloper of kerst servetten set van 4

2.49

10-delig

896 lichtslinger 10 LED met gekleurde ra a bollen of gloeilamp met veren, wit of bruin

795

649 kerst bord porselein met decor, ster 28 cm of kerstboom 26 cm

ELLE haarstyling

kerstverlichting ijspegelverlichting 360 heldere lampjes of kerstverlichting 1000 LED warm wit voor binnen en buiten

1495

247

Extra openingstijden rondom de feestdagen (kijk op Action.com of deze ook voor de winkel bij u in de buurt gelden).

witte wijnglas 36 cl of rode wijnglas 48 cl cristaline glas

set van 2

878

229

dames/heren skihandschoenen diverse kleuren maten s-xl

348

Extra koopzondagen: 16 december, 23 december

wijnglazen

haardroger 1800-2200 Watt, 3-in-1 airstyler 800 Watt of krultang met LED display 45 Watt pink/gold, rubberised

exclusief bij Action

244

Openingstijden rondom Kerst

kerst guur

metalen kerst guur op staander of kerstboom met imitatiebont 22.5x39.5 cm

accuboormachine met 16 V 1.5Ah li-ion accu, LED verlichting en snellader in handige opbergko er 2 jaar garantie

kinder skihandschoenen maten xxs-xs

2.78

199

Aanbiedingen geldig van woensdag 12 december t/m dinsdag 18 december 2018.

Altijd op de hoogte blijven van acties en nieuwe producten met onze nieuwsbrief. Meld u aan op action.com/newsletter

2495 www.action.com

BEVL - Alle prijzen zijn in Euro. Zet- en drukfouten voorbehouden.

474