BRUZZ actua - editie 1615

Rubrieknaam

#1615

WEEKBLAD, EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW FLAGEYPLEIN 18, 1050 ELSENE

AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

L E V E N

I N

D E

S TA D

|

N I E U W S

|

A C H T E R G R O N D

&

O P I N I E

09 | 05 | 2018

BLERI LLESHI

‘Er is niks mis met de hoop op een betere wereld’ YVRENOGEAU EN RONDENET VAN LA CAMBRE

‘We moeten af van de ‘fast fashion’’

S P E C IA L G AY P R I D E

HOMO’S IN DE STAD

Niet iedere dag feest

1

© BRECHT VANDENBROUCKE

LIVE RADIO VAN 7U TOT 10U

1082

ST.-AGA THA BERCHEM

WOE

16/5 Kom volgende week naar naar het gemeentehuis, Koning Albertlaan 33, tussen 7u en 10u, voor koffie, live radio vanuit de BRUZZ-bus, en een koek van de warme bakker. Volg de Ronde van Brussel in ons magazine, online, op social media en op televisie.

Chou de Bruxelles

BRUZZ | VOORAF

Fotograaf Ivan Put trekt wekelijks door de stad voor een portret

YAYÉ BINTA BAH, SINT-AGATHA-BERCHEM

Yayé Binta Bah (20) noemt zichzelf Brusseles van Guinese origine. “Ik zit in mijn tweede jaar Bouw aan de hogeschool Helha. Geen gemakkelijke studies, maar het motiveert me om te weten dat ik niet de enige vrouw ben die in die sector zal terechtkomen. Aan de andere kant heb ik er altijd van gedroomd om voor Colgate te werken als tandpastamodel, en zo ontdekt te worden als filmactrice. Brussel zit vol getalenteerde jongeren. Ik ben er trots op om Brusselaar te zijn.”

9 MEI 2018

I

3

Inhoud

COLOFON

S P E C IA L G A Y P R ID E

BRUZZ

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80, Gratis binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 20 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393, BIC: BBRU BE BB van Vlaams Brusselse Media vzw.

Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

18

Analyse

22

Hotspots

23

Reportage

26

Interview

FLITS 07

ADVERTEREN?

Marthe Paklons, sales@bruzz.be, 02-650 10 61 DISTRIBUTIE

Ondernemen

Winkels van juwelenontwerpster Christa Reniers sluiten

Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE

Jo Mariens

Homo's (s)maken de stad

Tien tips om de gayscene te verkennen

Jagen in de homosauna

Louis Maes van het legendarische café Het Rijk der Zinnen

HOOFDREDACTIE

Kristof Pitteurs WEEKBLAD

Steven Van Garsse (chef) COORDINATIE UIT

Gerd Hendrickx EINDREDACTIE

Karen De Becker VORMGEVING

Heleen Rodiers (art director), Ruth Plaizier KERNREDACTIE

Jean-Marie Binst, Gerd Hendrickx, Bettina Hubo, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Laurent Vermeersch, Danny Vileyn, Tom Zonderman MEDEWERKERS

Nicolas Alsteen, Hilke Andries, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Roel Daenen, Céline Emmerechts, Luc Joris, Tom Peeters, Jasmijn Post, Niels Ruëll, Tim Schoonjans, Benjamin Tollet, Georges Tonla Briquet, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden

DE VERHALEN 12

Spreektijd

16

Onderwijs

VERTALING

Johan Arblaster, Martin McGarry FOTOGRAFEN

Bart Dewaele, Ivan Put, Saskia Vanderstichele ILLUSTRATOREN

Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Wide Vercnocke, Jurgen Walschot

18

Politiek filosoof Bleri Lleshi: 'Religie is heel belangrijk'

Dertien en niet langer gewenst op school

Info voor kalender sturen naar/ Envoyez vos infos à publier dans le calendrier à / Send event details to

VISITBRUSSELS Koningsstraat 2 Rue Royale 1000 Brussels/Bruxelles 02-549.50.95, info@agenda.brussels VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Steven Van Garsse, Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (De Persgroep) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

12

© BART DEWAELE

© ALEXANDRA BERTELS

© BRECHT VANDENBROUCKE

Edito

RUBRIEKEN 03

Chou de Bruxelles

05

Edito

08

In beeld

28

Opinie

32

Enfant Terrible

34

Michaël Bellon

35

Big City

36

Nick Trachet

Slaan en zalven 30

Mode

Thierry Rondenet en Hervé Yvrenogeau naar Parijs om modeopleiding voor te bereiden

30

Is politiek conflict, of is het consensus?

Het is een vraag die filosofen al enkele eeuwen bezighoudt. Volgens de ene is democratie het georganiseerd meningsverschil en moet het debat in het parlement leiden tot de best mogelijke oplossing voor iedereen. Voor de andere is democratie een spel met winnaars en verliezers en hoort verliezen er nu eenmaal bij. Even op de tanden bijten tot de volgende bestuursperiode.

Voor lokale politiek ligt dat enigszins anders. De burgemeester wordt geacht au-dessus de la mêlée te staan. Boven het gewoel. De burgemeester is er voor iedereen. Hij slaat en zalft en probeert zo de samenlevingsproblemen aan te pakken om te komen tot een hechte gemeenschap. Een burgemeester hoort verbindend te zijn.

Zo heeft alvast Françoise Schepmans (MR) het begrepen, burgemeester van het sociaal en cultureel erg verdeelde Molenbeek. Ze zegt waar het op staat, maar ze zal geen bevolkingsgroepen schofferen. Ook burgemeester Bart Somers (Open VLD) voert in Mechelen een eerder verbindend discours.

Die idee wordt vandaag uitgedaagd. De burgemeester van Antwerpen laat geen kans onbenut om uit te halen naar een bepaald deel van de inwoners. We moeten daar geen tekeningetje bij maken. Het zijn vaak de moslims die in het verdomhoekje staan. En als zij het niet zijn, dan gaat het over wie van de onderstand leeft, waarmee dan toch weer dezelfde groep wordt bedoeld. Die moeten gestraft worden, zo klinkt het nu, omdat ze hun kinderen niet naar de kleuterklas sturen.

De framing is, zo lijkt het, haast permanent identitair. Je behoort tot dé groep of je behoort er niet toe. Behoor je er niet toe, ben je de pineut. Het doet wat denken aan wat Schaarbeek in de jaren 1970 en 1980 meemaakte met het FDF. Toen zwaaide burgemeester Roger Nols er de plak. Ook hij liet niet na om een bepaalde groep, de Vlamingen in dit geval, in het verdomhoekje te zetten. Tot vandaag nog worden de wonden gelikt.

De vraag rijst wat met deze manier van politiek bedrijven wordt beoogd. Wil De Wever zo bekomen dat wie nu niet tot de groep behoort zich zal aanpassen, zodat die er geleidelijk wél toe zal behoren. Of hoopt hij zijn macht te kunnen versterken door in te spelen op de vermeende (xenofobe) grondstroom in Vlaanderen. Maar hoe gaat dat dan in de stad, waar een groot deel van de bevolking uitgesloten wordt? Hoe het ook zij, een burgemeester die zo polariseert, het blijft een vreemd schouwspel.

Tekenend was de reactie van minister-president Geert Bourgeois (N-VA) op de radio die benadrukte dat een beleid vanuit een positieve boodschap moet vertrekken. Hij kreeg het niet over zijn lippen om het idee van de Antwerpse N-VA te verdedigen om leefloon af te pakken van ouders die hun kinderen niet naar de kleuterklas sturen. Dat kan natuurlijk zijn omdat hij zijn eigen meerderheid in de Vlaamse regering niet voor het hoofd wil stoten, maar we nemen er gif op in dat hij er ook niet achter staat.

BRUZZ | VOORAF

LOS VAN DE TIJD

— STEVEN VAN GARSSE

2 MEI 2018

I

5

Flits

Nieuws heet van de naald

WINKELS CHRISTA RENIERS SLUITEN

‘Ik ga hoe dan ook door met ontwerpen’

De nv Christa Reniers 2.0, die vier jaar geleden de juwelenzaak van de bekende Brusselse ontwerpster Christa Reniers overnam, is in vereffening. De winkels in Brussel en Antwerpen sluiten de deuren. — BETTINA HUBO periode, verkocht ze de juwelenzaak aan vier privé-investeerders, die er de nv Christa Reniers 2.0 van maakten. Zelf bleef ze - als zelfstandige - verbonden aan het bedrijf als ontwerpster en styliste voor de winkels.

In maart kreeg ze van de investeerders plots te horen dat het over and out was voor Christa Reniers 2.0. In mei zou het gedaan zijn met de winkels.

Hoewel Reniers niet meer betrokken is bij het beheer, had ze wel in de gaten dat de zaken de laatste jaren

minder goed gingen. “De winkel in Brussel had af te rekenen met de gevolgen van de voetgangerszone, de problemen met de tunnels en de aanslagen. Er kwamen minder mensen naar Brussel, waardoor de verkoop achteruitging.”

In november was er dan ook nog eens een zware hold-up.

“De overvallers namen alles mee, tot de inhoud van de kluis toe. Dat heeft het proces wellicht versneld.”

Ondertussen hadden de investeerders net een hippe boetiek geopend in Antwer-

Extra subsidie voor particuliere (ver)bouwers Het Brussels Gewest wil meer particuliere bouwprojecten en renovaties ondersteunen via de derde projectoproep be.exemplary.

Via de twee vorige oproepen zijn al zeventien projecten ondersteund.

Het gaat om uiteenlopende gebouwen, maar meestal van grotere, openbare bouwheren zoals Citydev of de sociale huisvestingsmaatschappijen.

Om kleine, particuliere projecten een extra duwtje in de rug te geven, wordt de subsidie voor kleinschalige bouwplannen opgetrokken tot 200 euro per vierkante meter. Wie in aanmerking wil komen, moet een dossier indienen dat op verschillende vlakken ambitieus is.

“We kijken naar alle aspecten van duurzaamheid, dus het volstaat niet om een passiefgebouw te ontwerpen,” zegt Ann De Cannière, medewerkster van bouwmeester Kristiaan Borret. “De jury bestudeert ook de architecturale kwaliteiten en of het gebouw makkelijk aan te passen is aan toekomstige gebruikers of andere functies.”

Omdat het voor particuliere (ver)bouwers niet vanzelfsprekend is om op de hoogte te zijn van de vele mogelijkheden op het vlak van duurzaam bouwen, kunnen mensen voor expertise aankloppen bij Homegrade Brussels. Het totaalbudget voor de voorbeeldgebouwen blijft op 5,2 miljoen euro. Bij de vorige editie werd dat niet helemaal opgebruikt, omdat onvoldoende projecten goed scoorden op de verschillende criteria. LV > Kandidaturen kunnen worden ingediend tot 29 juni 2018.

Meer informatie via beexemplary.brussels

© SASKIA VANDERSTICHELE

pen, tegenover het Modemuseum, maar ook die strategie bracht niet de verhoopte oplossing. “Ik weet zeker dat de investeerders goede bedoelingen hadden,” zegt Reniers.

“Maar ze misten ervaring, ze wilden winkeltje spelen.”

Zelf voelt ze zich een speelbal. Ook vindt ze het heel vervelend dat haar juwelen nu voor min zeventig procent de deur uitgaan. “Er zijn veel

stukken bij die niet seizoensgebonden zijn, het zijn klassiekers.”

Maar Reniers, al vijfentwintig jaar in het vak, is vastberaden om door te gaan met ontwerpen. Nochtans is het momenteel allemaal niet eenvoudig. “Voor het eerst sinds lang heb ik geen atelier meer.” Hoe ze haar juwelen in de toekomst wil verkopen, weet ze nog niet.

“Online is een mogelijke oplossing.”

BRUZZ | VOORAAN

D

e boetiek Christa Reniers in de Antwerpse Nationalestraat, amper een goed half jaar open, is al enkele weken dicht. De winkel aan de Brusselse Zavel houdt momenteel uitverkoop. De iconische ontwerpen in goud en zilver worden met kortingen tot zeventig procent verkocht.

Heel binnenkort sluit de winkel definitief. Wanneer precies, weet ontwerpster Reniers niet. In 2014, na een penibele financiële

Ontwerpster Christa Reniers.

Fietsers bezorgd over conflicten met auto’s Vierhonderd Brusselse fietsers gebruikten drie maanden lang een knop op hun stuur om problemen in het verkeer te melden.

Ruim de helft meldde problemen met de infrastructuur, conflicten met andere weggebruikers en/of problemen met het wegdek. Dat blijkt het onderzoek Ping if you care, uitgevoerd op vraag van staatssecretaris voor Verkeersveiligheid Bianca Debaets (CD&V).

Via de ‘pinger’, een bluetoothknop op de fiets kunnen de proefpersonen aangeven wanneer ze zich onveilig voelen in het verkeer. Na de rit kunnen ze dan rapporteren waarom ze alarm sloegen, maar dat was niet verplicht.

Van de pings die een categorie kregen, ging 41 procent over conflicten op de weg, 32 procent over problemen met het wegdek, en nog eens 18 procent over andere infrastructuurproblemen. 60 procent van de deelnemers pingde minstens één slecht wegontwerp.

Meest voorkomend ‘conflict’ met andere weggebruikers was een geparkeerde/ stilstaande auto op het fietspad: vier op de tien pingers meldden dat probleem.

Daarnaast rapporteerde een op de drie conflicten tussen fietsers en rijdende auto’s, vooral omdat de automobilisten de fietsers te weinig ruimte geven.

Bijna-ongelukken werden door 16 procent van de deelnemers gepingd, 11 procent rapporteerde gevallen van verkeersagressie.

Openslaande autoportieren waren voor een op de tien deelnemers een probleem.

Op het Saincteletteplein, in de Louizalaan, de Wetstraat en de Koningsstraat werd verhoudingsgewijs het vaakst aan de alarmbel getrokken over de weginfrastructuur.

Op kruispunten waren de meest voorkomende conflicten de pas afsnijden, de weg blokkeren en rechts afslaan zonder te kijken.

“De veelheid aan gepingde kruispunten geeft aan dat conflictvrije kruispunten op veel locaties in Brussel het welzijn van fietsers zouden kunnen verhogen,” concluderen de onderzoekers. Met conflictvrij wordt bedoeld dat auto’s en vrachtwagens niet meer op hetzelfde moment als de fietsers en voetgangers groen licht zouden hebben. Dat is in Nederland al jaren de norm. SDS 9 MEI 2018

I

7

8

I

9 MEI 2018

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

ACTIE!

© SASKIA VANDERSTICHELE

Voor de openingsexpo van Kanal in de oude Citroëngarage heeft het Parijse Centre Pompidou grote kunstinstallaties naar Brussel gependeld, waaronder The Home Movie Factory. Filmmaker Michel Gondry creëert er sets, van tvhoek tot kampeertent en straat, waarin u in drie uur tijd een eigen dvd kan opnemen. Misschien pittig voor kraaknette verkiezingsclips in een wagentje naar eigen kleur? JMB 9 MEI 2018

I

9

De week

Terugblik op het nieuws

Totempalen

Afrikamuseum

89.367

Om de verkeersveiligheid in de buurt van scholen te vergroten, worden bijkomende felgele totempalen geplaatst. In totaal komen er 137 totems, verspreid van Neder-Over-Heembeek tot Louiza.

De heropening van het Afrikamuseum wordt waarschijnlijk uitgesteld naar eind dit jaar. Het museum zou eind 2017 heropenen, maar die datum was al verschoven naar de zomer van 2018. Dat blijkt niet haalbaar, omdat de Regie der Gebouwen niet helemaal tevreden zou zijn met de afwerking van enkele renovaties.

De werkloosheidsgraad in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is in april uitgekomen op 15,9 procent, meteen het laagste niveau in 25 jaar. Volgens Actiris zijn er precies 89.367 werkzoekenden. Ook de jongerenwerkloosheid daalt. Brussel telt 8.760 jonge werkzoekenden, dat zijn er 520 minder dan vorig jaar.

TRANSMIGRANTEN MAKEN POLITICI ZENUWACHTIG

BRUZZ | DE WEEK

Geen fraai schouwspel

Hooguit een paar honderd (trans)migranten in het Noordstation waren de voorbije week de inzet van een beschamend steekspel. Nochtans is het een gevecht dat niemand kan winnen. En dat schijnen de protagonisten te beseffen. Maandag was er een vergadering op het kabinet van minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA). De betrokken partijen werken aan een akkoord. — DANNY VILEYN

T

ot 30 april konden onder anderen (trans)migranten terecht in het daklozencentrum La Porte d’Ulysse in Haren. Maar eenmaal de deuren dicht - de winteropvang werd afgesloten - zakte een deel van die mensen af naar het Noordstation, hoofdzakelijk aan de sokkel van het gebouw waar bussen van onder meer De Lijn aan- en afrijden, en waar ze reizigers afschrikken.

Sara Jane De Putter, woordvoerster van De Lijn Vlaams-Brabant klaagde een en ander aan: “De hygiënische overlast is groot. De mensen die er verblijven, doen ter plekke hun behoefte. Het subjectieve onveiligheidsgevoel onder reizigers is groot, velen stappen nu in aan het Rogierplein om het Noordstation te ontwijken.”

De Brusselse regering kon de

10

I

9 MEI 2018

situatie niet meer aanzien en besliste om La Porte d’Ulysse in Haren te heropenen. Maar omdat de opvang van migranten een federale bevoegdheid is, schreef de Brusselse regering een brief aan premier Charles Michel (MR) en aan staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA).

“Zestig procent van de mensen die in de noodopvang verbleven, heeft geen verblijfstitel of is op doortocht naar andere Europese landen,” stond daarin. Minister Pascal Smet (SP.A) trok daaruit het besluit om de factuur voor Haren naar de federale regering te sturen.

VEILIGHEID Maar, zoals kon worden verwacht, kaatste Francken de bal terug.

De federale regering zal niet betalen. In zijn bekende stijl

Transmigranten in het Noordstation: de inzet van een politiek steekspel.

noemde hij in De Standaard de busterminal onveilig en walgelijk.

En met een sneer naar Schaarbeeks burgemeester Bernard Clerfayt (Défi): “Clerfayt speelt een electoraal spelletje om ter grootste humanist te zijn door geen politieacties te houden. Men wil zijn migrantenachterban niet voor het hoofd stoten. De knuffelpolitiek naar illegalen moet stoppen.” Franckens verwijzing naar electorale motieven klinkt vreemd in de oren een paar dagen nadat de N-VA aangekondigd heeft Brussel te willen veroveren.

Welke politicus heeft geen electora-

le motieven een paar maanden voor de verkiezingen?

Dat er heel veel niveaus bevoegd zijn voor het Noordstation is dankbaar voor politieke spelletjes.

Iedereen verwijt iedereen zijn werk niet te doen. Francken stuurt verwijten aan het adres van Clerfayt die ze per kerende terugstuurt. “Onze politie komt wel degelijk tussenbeide. De politie Brussel-Noord staat in voor de openbare orde in de omgeving van het station, net zoals elders in de zone. Maar wanneer we politie-interventies houden, zoals gebeurd is in september, kan de

Voetgangerszone

Van Holsbeeck

Elisabethwedstrijd

De voetgangerszone op de Anspachlaan is deels open voor het publiek. Het gaat om het stuk tussen de Bisschopstraat en de Grétrystraat. Aan de zone tussen de Bisschopstraat en de Wolvengracht wordt de laatste hand gelegd. Het De Brouckèreplein zal wellicht voor de zomer klaar zijn.

Herman Van Holsbeeck eist 1,8 miljoen euro van Marc Coucke. De ontslagen manager van RSC Anderlecht dient een klacht in bij het Belgisch centrum voor conflictbemiddeling.

Van Holsbeeck werd een maand geleden aan de kant geschoven voor Luc Devroe.

De Belgische sopranen Charlotte Wajnberg en Marianne Croux staan in de finale van de Koningin Elisabethwedstrijd voor zang. In de finale, die zaterdagavond plaatsvindt, zullen de sopranen ondersteund worden door het symfonieorkest van de Munt.

Iedereen heeft het over N-VA in Brussel, maar de partij slaagt er niet in om in elke gemeente met een lijst te komen in La Libre BRUZZ | DE WEEK

CDH-MINISTER CÉLINE FREMAULT

Cartoon Wauter Mannaert Kim Duchateau en Wauter Mannaert wisselen elkaar af voor hun kijk op de week

© PHOTONEWS

Dienst Vreemdelingenzaken maar twintig dossiers per dag verwerken. Daarom hebben we de acties stopgezet: ze worden niet opgevolgd door de administratie van Francken,” zegt Clerfayt in Het Laatste Nieuws en meteen wijst hij er ook fijntjes op dat de spoorwegpolitie rechtstreeks onder Jambon ressorteert.

Jambon en Francken vrezen echter dat opvang voor transitmigranten, mensen dus die geen asiel willen aanvragen, een aanzuigeffect zal hebben en mensensmokkelaars vrij spel zal geven.

9 MEI 2018

I

11

Spreektijd

Martin Luther King is de rode draad in nieuw boek van filosoof Bleri Lleshi

‘Religie is zeer belangrijk’ BRUZZ | DE VERHALEN

‘Linkse mensen en progressieven blijven te vaak steken in de negativiteit.’ Woorden van auteur en politiek filosoof Bleri Lleshi, die met zijn nieuwe boek de zachte en sterke boodschap van hoop de wereld wil in blazen.

— MICHAËL MICHIELS EN DANNY VILEYN, FOTO’S BART DEWAELE

B

leri Lleshi heeft een drukke dag achter de rug als hij op vrijdagavond even na zeven uur de redactie binnenstormt. Hij begon de dag in de diepe Kempen, waar hij met middelbare scholieren gewerkt heeft en trok daarna naar Leuven om les te geven aan toekomstige sociaal werkers en managers. Wat brengt de stadsactivist managers bij? “Interculturele competenties en ik krijg de ruimte om hen te doen inzien dat er andere waarden in het leven zijn dan geld en succes.”

Een jaar geleden gooide hij zelf zijn leven om, de geboorte van zijn dochtertje Inaya was een kantelmoment. “Vroeger werkte ik zestig procent als jeugdwerker en zestig procent als docent, nu werk ik alleen nog als docent, al geef ik wel overal te lande lezingen.” De meerderheid van die lezingen geeft hij voor een eerder rechts publiek: “Het geeft geen pas om alleen voor eigen kerk te prediken.”

Lleshi heeft net zijn vierde boek klaar: De kracht van hoop. Een

12

I

9 MEI 2018

zachte titel vier jaar na zijn eersteling De neoliberale strafstaat.

U hangt dit boek op aan de vijftigste verjaardag van de moord op de Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King en niet aan de tweehonderdste verjaardag van de geboorte van Karl Marx. Wat heeft Marx misdaan?

BLERI LLESHI: Hier in het Westen blijft kritiek al te vaak steken in negativiteit. Voor mij is kritiek een vorm van analyse. Je kan kritiek leveren en toch positief en hoopvol zijn. Na zo’n analyse moeten we nadenken over hoe het verder moet en daar gaan linkse en progressieve mensen vaak in de fout. Ze blijven steken in analyses en beseffen niet dat er nog een andere strijd moet worden gevoerd: de strijd tegen de wereldbeelden. In Europa domineert tegenwoordig een rechtsconservatief wereldbeeld, maar we moeten duidelijk maken dat er ook andere wereldbeelden bestaan die uitgaan van hoop, liefde, solidariteit en verbondenheid.

DE KRACHT VAN HOOP Bleri Lleshi, Uitgeverij Epo, 250 blz, 17,50 euro Verschijnt op 15 mei Boekvoorstelling in Passa Porta, Dansaertstraat 46, 1000 Brussel op 20 mei

Dat zijn wel uitgesproken zachte thema’s.

LLESHI: Je kan afstand nemen van je religie, en dat hebben Belgen en Europeanen massaal gedaan. Op wereldniveau is dat helemaal anders, daar zien we net veel mensen die bewust kiezen voor religie. Steeds meer mensen worden onderdrukt wegens hun keuze voor een bepaalde religie.

Ik werk in een omgeving van hoogopgeleide mensen en ben

▲

LLESHI: Het zijn inderdaad zachte thema’s, maar wel sterke thema’s.

Wat Martin Luther King kon realiseren, was alleen mogelijk omdat hij werd gedreven door hoop, geloof en liefde. Over hoop heerst veel scepticisme. Daarover heb ik het in het boek. Bij hoop wordt te vaak gedacht aan een verdwaalde wereldverbeteraar of een naïeve optimist, maar als je dieper kijkt, zie je dat het over concepten gaat die een houvast bieden en de wereld helpen veranderen.

U schrijft dat racisme de onderdrukking is van mensen op basis van kleur, origine of religie. Dat is een stelling die verwarring zaait. Origine en huidskleur kies je niet, religie kan je afwijzen.

9 MEI 2018

I

13

Politiek filosoof Bleri Lleshi

▲

soms gechoqueerd over de racistische uitspraken als het over de islam gaat. Het racisme wordt bovendien gevoed door uitspraken van bepaalde ministers. Het is niet onschuldig als mensen denken dat alle Syriërs verkrachters zijn of dat alle moslimvrouwen onderdrukt worden door hun man.

Niet alleen moslims zijn slachtoffer, toch?

LLESHI: Ik vertrek altijd vanuit de

BRUZZ | DE VERHALEN

plekken die ik het beste ken en bestudeerd heb. Dat zijn Brussel, België en Europa. Ik merk nu eenmaal dat mensen te maken hebben met racisme net omdat zij moslim zijn. In andere delen van de wereld is dat inderdaad anders. In Pakistan, Bangladesh en Saudi-Arabië worden atheïsten en vrijzinnigen onderdrukt, dat is voor mij evengoed een vorm van discriminatie. Brits onderzoek heeft aangetoond dat racisme een opmars kent bij hoogopgeleide witte mensen. Dat is een verontrustende evolutie, want wie zijn de machtshebbers vandaag?

Juist. De witte elite.

Hebt u het over de UCLL, de hogeschool waar u lesgeeft?

LLESHI: Ik wil de instelling niet in een negatief daglicht zetten. Ik doceer aan de UCLL, maar ik geef ook lezingen aan onder meer de VUB, de Erasmushogeschool, de AP Hogeschool, UGent, en ik merk dat racisme steeds meer genormaliseerd wordt. We vinden het stoer om af te stappen van politieke correctheid. Ik heb het zelf meegemaakt op een lezing in Gent. Een vrouw riep toen voor een zaal met wel honderd toehoorders dat ik naar mijn land (Albanië, red.) moest terugkeren.

Ik probeer daar met humor mee om te gaan.

Wat hebt u haar geantwoord?

LLESHI: Ik heb haar gezegd dat ik binnen de twee weken het land zou verlaten als ze goede argumenten aanbracht, maar dat ze wel moest rekening houden met mijn persoonlijke situatie: ik werkte 120 procent en betaalde daar belastingen op, ik heb een master in de filosofie en een master in de politieke wetenschappen, ik ben sterk geëngageerd in mijn stad en ik spreek met Nederlands en Frans twee landstalen.

14

I

9 MEI 2018

Nog even naar de titel van uw boek: ‘De kracht van hoop’. Toch schrijft u dat hoop een vergiftigd geschenk is.

LLESHI: Die uitspraak gaat over wat verschillende filosofen over hoop geschreven hebben. Friedrich Nietzsche zegt dat hoop ‘het ergste van alle kwaad’ is, voor Jean-Paul Sartre was hoop ‘vuil’. De Amerikaanse psychiater David Viscott zegt zelfs dat hoop meer heeft verwoest in de wereld dan dat het goed heeft gedaan. Het is ook een verwijzing naar de doos van Pandora, waar alleen de hoop in de doos blijft.

Iedereen kent het verhaal en associeert het met negativiteit, maar we moeten gelukkig zijn dat de doos is gebleven. Wat wij kennen als hoop en wat ons wordt aangeleerd, is passieve hoop. We associëren het met emotie, terwijl actieve hoop uitgaat van rationeel denken.

Bleri Lleshi 1981 geboren als Blerim Gjonpalaj in Albanië 2000 verhuist naar België 2010 master politieke wetenschappen en master filosofie 2013 start dj-project Bruselo 2014 debuteert als auteur met ‘De neoliberale staat’ 2017 start Globalicious (cultureel event) in Brussel en Gent 2018 boek ‘De kracht van hoop’

U sneert naar de Kerk, die volgens u een halve eeuw na de moord op King nog altijd geen oog en oor heeft voor minderheden. Toch telt ook Brussel geëngageerde individuele religieuzen. Anderzijds heeft de Kerk niet zoveel invloed meer. Vindt u religie belangrijk?

LLESHI: Religie is heel belangrijk voor mij. In mijn vorige boeken Liefde in tijden van angst en Inaya komt die link tussen liefde en spiritualiteit ook naar voren. In Inaya vertel ik hoe het voor mij is om multireligieus te zijn.

Religie en spiritualiteit houden mij desondanks niet tegen om een humanist te zijn.

Religie heeft een belangrijke rol gespeeld door mijn hele leven.

Mijn ouders hebben mij katholiek opgevoed, maar ik ben opgegroeid tussen moslims. Ik ben met een moslima getrouwd en we willen

Volgens u zijn de Roma de meest gediscrimineerde groep.

LLESHI: Dat blijkt uit Europees onderzoek. Ook in Brussel moeten ze jammer genoeg heel wat discriminatie ondergaan. Niet alleen door witte Belgen, maar ook door mensen met een migratieachtergrond als Turken, Marokkanen, Grieken en Albanezen. In het noorden van Albanië was er een kleine minderheid van Roma, maar ook daar werden ze gediscrimineerd. Het wordt met de paplepel ingegeven. Ik weet nog dat ik als kind niet mocht optrekken met Roma, omdat ze me zouden opeten, terwijl ik het net leuk vond omdat zij muziek maakten, dansten en gastvrij waren.

Roma zijn niet de makkelijkste groep om te integreren.

“Bij hoop wordt te vaak gedacht aan een verdwaalde wereldverbeteraar of een naïeve optimist” BLERI LLESHI AUTEUR

LLESHI: We tolereren gemakkelijk situaties waarin Roma verkeren. Als de moslims aangevallen worden, staat er altijd wel iemand recht om hen te verdedigen. De Roma hebben op de Foyer na niemand die het voor hen opneemt. In de buurt van het Noordstation ligt een park waar Roma in erbarmelijke omstandigheden leven. We tolereren dat omdat we denken dat zij het zo willen.

Het is niet makkelijk om met de Roma te werken. Ze zijn zo vaak in de steek gelaten, dat ze zelfs iemand die oprecht hulp aanbiedt niet meer vertrouwen. Het wantrouwen komt van beide kanten.

Het was Kings droom om tot een grote alliantie te komen, een alliantie van minderheden die de strijd aangaat met de blanke elite. Koestert u de hoop dat die alliantie er ooit komt, ook in Brussel?

LLESHI: Wat ik wilde beschrijven, was de strijd die King gevoerd heeft. De kansen die hij gemist heeft en die we vandaag nog steeds missen. Daarom vond ik het belangrijk om het werk van King te actualiseren. Ik weet niet of die grand alliance er ooit komt, maar het is wel mogelijk. Er zijn genoeg voorbeelden uit de geschiedenis die inspirerend zijn voor vandaag.

Op het einde van het boek heb ik het ook over intersectionele allianties, zoals Black Lives Matter.

Zij focussen maar op één thema, racisme, terwijl economische uitsluiting ook een belangrijk probleem is van de Amerikanen.

Willen de verschillende minderheden een grote alliantie vormen, dan zullen ze compromissen moeten sluiten in plaats van om ter hardst te roepen en zich zo radicaal mogelijk te uiten.

Ziet u die allianties dan snel ontstaan, want u schrijft dat elke minderhedengroep zijn eigen belangen steeds vooropstelt?

LLESHI: Ik zie toch allianties ontstaan.

Het mooiste voorbeeld was de Women’s March (serie protestmarsen in de VS, red.), waar moslima’s, Afro-Amerikaanse vrouwen, Aziatische vrouwen, witte vrouwen en ook lesbische vrouwen aan hebben deelgenomen. Zij hebben toen een tekst van drie pagina’s gepubliceerd waarin ze tot de vorming van een grote alliantie

opriepen. Het resultaat was dat enkele maanden later 21 miljoen vrouwen op straat kwamen. Ik was trouwens niet verbaasd dat we na de shootings in de VS, de grootste bijeenkomst ooit hebben gezien in Washington. De kans dat allianties ontstaan, wordt steeds groter omdat de onderdrukking toeneemt, maar nog belangrijker, omdat steeds meer jongeren zich engageren.

En in Brussel?

LLESHI: In Brussel moeten we allianties vormen per thema. Een heel belangrijk thema is volgens mij huisvesting. Per gemeente en per gemeenschap moeten we de problemen aankaarten en terugkoppelen naar de burgers. Belangrijk is ook dat inwoners buitenkomen en banden smeden in de wijk waar ze wonen. Alleen wanneer mensen samenkomen en een echt gesprek met elkaar voeren, kunnen we oplossingen bedenken. Zo kunnen we ook jongeren aanspreken, zij gaan mee in een verhaal als er een concreet alternatief is.

BRUZZ | DE VERHALEN

onze kinderen een zo breed mogelijke opvoeding geven die de verschillende godsdiensten en filosofieën behandelt, zowel de Bijbel, de Koran als de Thora en de geschriften van grote humanisten.

Ik probeer uit alle religies en spirituele vormen inspiratie te halen, want we leven in een maatschappij die gericht is op geld en op consumptie, maar dat houden we niet vol. We moeten op zoek naar alternatieven. Dan vind ik een toevlucht in de spiritualiteit en meer bepaald in de bevrijdingstheologie.

Dat is ook de stroming waaruit de paus komt.

Martin Luther King heeft ooit gezegd dat de Kerk niet kan bestaan zonder sociale actie. De Kerk heeft een sociale rol, die wat mij betreft ook moskeeën en synagogen kunnen spelen.

Armoede is een rem voor veel jongeren. Mocht u minister van Onderwijs worden, wat is de eerste maatregel die u neemt?

LLESHI: Het eerste waar ik aan denk, is meer scholen bouwen. Zo heb ik als jeugdwerker jongeren begeleid die in het midden van het schooljaar thuis zaten. Ik begrijp niet hoe een fatsoenlijk land zoals België het recht op onderwijs zomaar kan schenden.

Mijn hart klopt voor het onderwijs, dus elk kind moet naar school kunnen gaan.

Het probleem dat zich dan wel stelt, is het tekort aan leerkrachten, zeker in Brussel.

LLESHI: Dat klopt, maar om dat probleem op te lossen, moeten er een aantal dingen gebeuren.

Het niveau van de lerarenopleiding is laag, soms te laag. Soms denk ik na een lezing ‘Moeten jullie de leerkrachten van morgen worden?

Moeten jullie onze kinderen iets bijleren?’ Je komt er jonge mensen tegen die niet weten wat ze moeten doen en dan maar kiezen om een lerarenopleiding te volgen.

Terwijl lesgeven het mooiste beroep ter wereld is. Het is zelfs geen beroep, het is veel meer, het is een roeping.

9 MEI 2018

I

15

Onderwijs

Oplossing gezocht voor definitief uitgesloten leerling

BRUZZ | DE VERHALEN

DERTIEN en niet gewenst op school

16

Ribaucourt, niet de ideale buurt om rond te hangen voor een dertienjarige zonder school.

I

9 MEI 2018

T

ot begin maart liep Taoufik school in Victor Horta in Evere, waar hij in het tweede jaar beroepsonderwijs, in 2B hout-metaal, zat. Maar de school sloot hem na een lange tuchtprocedure definitief uit wegens gedragsproblemen. Naar Victor Horta kon hij niet meer terug.

Na een uitsluiting gaat de oude school samen met het Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB) op zoek naar een nieuwe school of eventuele dagbesteding. Zolang er geen nieuwe school is, blijft de leerling ingeschreven in de oude instelling, zodat hij – althans in theorie – voldoet aan de leerplicht.

Voor Taoufik werd echter geen school gevonden. Ondertussen had het CLB hem ook aangemeld bij Kans, het meldpunt dat alternatieve trajecten zoekt voor jonge, vroegtijdige schoolverlaters. Daar kreeg de jongen het voorstel om een dag per week door te brengen op Neerhof, de boerderij van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) in Dilbeek. Taoufik en zijn moeder weigerden dat aanbod omdat een school hen nuttiger leek.

Het resultaat is dat de dertienjarige zijn dagen in ledigheid doorbrengt in de Ribaucourtwijk, waar hij woont.

Dries Vandermeersch van CLB GO! Brussel bevestigt dat het na een definitieve uitsluiting aan de oude school en het CLB is om samen een oplossing te zoeken. “Er zijn afspraken gemaakt om dit soort situaties te vermijden.

Eerst gaan we binnen de eigen scholengemeenschap op zoek een nieuwe school. Als dat niets oplevert, kijken we, met de steun van het Lokaal Overlegplatform (LOP), bij de andere netten in Brussel. In derde instantie wordt buiten Brussel gezocht.”

In de tussentijd wordt meestal ook de jeugdhulpverlening gecontacteerd omdat een uitgesloten leerling vaak ook persoonlijkheidsproblemen heeft of een moeilijke gezinssituatie. “Maar de ondersteuning vanuit de hulpverlening vlot niet,” zegt Vandermeersch. “Er zijn heel lange wachtlijsten.”

Volgens hem heeft een samenloop van omstandigheden er in het geval van Taoufik toe geleid dat de jongen vandaag nog altijd geen school heeft. “We hebben enkele scholen voorgesteld, maar die werden door de familie geweigerd. We kunnen niemand dwingen. In

dat geval stopt ook de verantwoordelijkheid van de oude school.”

Klopt niet, klinkt het bij D’Broej, waar Taoufik en zijn moeder te rade gingen. De organisatie werkt met kwetsbare jongeren en helpt ook hun ouders - als ze geen Nederlands spreken zoals de moeder van Taoufik - in hun zoektocht naar een school.

“Er kwamen inderdaad enkele voorstellen van het CLB, zoals Anneessens-Funck in

“Naarmate het schooljaar vordert, raken alle trajecten vol” EVA TROGH COÖRDINATOR MELDPUNT KANS

Brussel-centrum en ook een beroepsschool in Vilvoorde. Wij hebben die scholen gecontacteerd, maar er was geen plaats,” zegt jeugdwerker Yann Conrath.

Volgens collega Karen Hillen, die ook in het LOP zit, zijn alle 2B-klassen in Brussel volzet.

“Ook in andere richtingen dan hout-metaal.

Alleen het Sint-Guido-instituut in Anderlecht had nog een plekje vrij bij decoratie-voeding-verzorging. Maar een richting die zover afstaat van zijn initiële keuze leek ons geen oplossing voor deze jongen.”

In de Rand een school vinden voor een jongere die in Brussel van school is gestuurd is al jaren lastig, zegt Hillen. De scholen roepen vaak hun beperkte draagkracht in om iemand als Taoufik te weigeren.

CIJFERS UITSLUITINGEN Over het aantal definitief uitgesloten leerlingen in Brussel variëren de cijfers. Volgens de eigen gegevens van het CLB ging het in het schooljaar

2015-2016 om 233 leerlingen en in 20162017 om 241 leerlingen. Maar blijkbaar wordt het CLB niet altijd ingeschakeld. Bovendien zijn er verdoken uitsluitingen: jongeren die geen les meer mogen volgen, maar wel nog examens mogen afleggen onder de voorwaarde dat ze het volgende schooljaar niet meer terugkeren.

Het Vlaamse Agentschap voor Onderwijsdiensten (Agodi) komt dan ook aan hogere cijfergegevens voor Brussel: een kleine vierhonderd leerlingen, alleen voor het secundair, in 2015-2016, en 316 leerlingen (op 13.632) in 2016-2017. Forse cijfers, maar het goede nieuws is de opvallende daling en dat na eerdere jaren waarin de curve een onrustbarende stijgende lijn vertoonde.

De daling is vermoedelijk het resultaat van de inspanningen van allerlei onderwijsinstanties om alle vormen van schooluitval in Brussel te counteren. Bij het LOP is er sinds enige tijd een werkgroep Definitieve Uitsluiting aan de slag en in september vorig jaar lanceerden de drie Brusselse CLB’s en de Vlaamse onderwijsadministratie het Draaiboek Samen tegen Schooluitval BHG, waarin een hele reeks maatregelen werd aangekondigd.

Een ervan was de oprichting van het meldpunt Kans, begin dit jaar. Het meldpunt bekijkt samen met de jongere, zijn ouders, de oude school en het CLB wat de wensen en de noden zijn en zoekt een aangepast alternatief traject. Hiervoor werkt Kans samen met partners als Abrusco en Alba, die time-outprojecten of een ander soort van daginvulling aanbieden. Taoufik kreeg er het voorstel om een dag per week naar Neerhof te gaan.

“Het project loopt op zijn grens,” zegt coördinator Eva Trogh. “Naarmate het schooljaar vordert, raken alle trajecten vol. Op dit moment van het jaar is het heel moeilijk om nog een plekje te vinden. Het gebeurt dus dat we maar opvang voor een dag per week kunnen aanbieden.”

BRUZZ | DE VERHALEN

Taoufik is dertien. Begin maart werd hij buitengezet op school. Al twee maanden zit hij thuis of hangt hij rond aan Ribaucourt omdat er geen nieuwe school voor hem gevonden werd. Jeugdwerking D’Broej maakt zich zorgen. “Het aanbod schiet nog steeds tekort.” — BETTINA HUBO, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

GEEN BEGELEIDING Bij D’Broej heerst onbegrip over de situatie van Taoufik. “Ik schrik ervan dat ondanks alle initiatieven van de afgelopen tijd het toch weer gebeurt dat een jongen van dertien zo lang zonder school zit,” zegt Karen Hillen. “En dan blijkt hij bovendien slechts één dag per week terecht te kunnen in een alternatief traject. Dit kan niet.”

Jeugdwerker Yann Conrath is vooral bezorgd over de toekomst van de jongen. “Taoufik brengt zijn dagen nu door in de Ribaucourtbuurt, een wijk met veel drugs- en andere criminaliteit. Je moet al heel sterk in je schoenen staan om in die omgeving niet op het verkeerde pad te raken. Bovendien is hij behoorlijk gefrustreerd over wat er gebeurd is en krijgt hij geen enkele begeleiding vanuit de jeugdhulpverlening. Het is de ideale voedingsbodem voor ontsporingen zoals we onlangs gezien hebben in Peterbos.”

9 MEI 2018

I

17

Special

Hoe holebibuurten de stadsvernieuwing sturen

BRUZZ | DE VERHALEN

HOMO’S (S)MAKEN DE STAD Het is een huizenhoog cliché: de gay maakt de stad. In 2002 schreef de Amerikaanse socioloog Richard Florida ‘The Rise of the Creative Class’, waarin hij een duidelijke link zag tussen een hoog percentage homo’s in een stadswijk en de herwaardering van die wijk. Homo’s als kanaries voor stadsvernieuwing?

Best mogelijk. — TIM DEVRIESE, ILLUSTRATIE BRECHT VANDENBROUCKE

18

I

9 MEI 2018

H

omoseksualiteit en stedelijkheid zijn als vanouds aan elkaar gelinkt. In een stedelijke omgeving was de anonimiteit groter, waardoor homo’s en lesbiennes een grotere bewegingsruimte hadden. Ze hoefden zich amper iets aan te trekken van wat de goegemeente zou zeggen.

Bovendien was de kans groter dat ze andere homo’s of lesbiennes tegenkwamen. Dat was niet anders in Brussel, dat in de negentiende eeuw een grote aantrekking uitoefende op holebi’s uit binnen- en buitenland.

Homoactivist en politicus Harry Britt formuleerde het ooit zo: “Wanneer homo’s ruimtelijk verspreid zijn, zijn ze niet homoseksueel, want ze zijn onzichtbaar.” Om zich af te schermen van een toen nog ronduit vijandige heteroseksuele wereld, ontstonden er homowijken, de zogenoemde gayborhoods. Vaak in verlaten wijken.

PRIDE-FESTIVAL

BRUZZ | DE VERHALEN

van 4 tot 20 mei 2018, met op zaterdag 19 mei de Belgian Pride Parade.

Start om 14.30u aan de Ravensteinstraat. brussel.be/pride en pride.be

“Een gay laat zich duidelijk minder snel afschrikken dan een klassieke toerist” THIERRY COPPENS BEZIELER LA DEMENCE

verschillende wereldsteden werden zulke geliefde plekken, dat homo’s zelf het slachtoffer waren van wat zij eerder hadden gecreëerd: gegentrificeerde buurten.

In Amerikaanse steden kwam het heel specifieke homoseksuele karakter van bepaalde centrumwijken, met bars, restaurants, clubs en winkels die zich richtten op homo’s, onder druk te staan door verregaande vastgoedspeculatie.

There goes the gayborhood, kopte de krant The New York Times in 2017. Het stadscentrum is terug helemaal van weggeweest. Bovendien is door de verregaande normalisering van homoseksualiteit de noodzaak verkleind om een veelvoud aan exclusief homoseksuele plekken te kunnen ondersteunen.

Waar in Le Marais in Parijs vroeger een fetisjbar naast een homobar stond, verdringen chique designerlabels en hippe eettentjes elkaar nu om een plaatsje. ▲

In Parijs ontstond zo Le Marais en in Madrid Chueca. Het waren wijken in verval. De bewoners trokken er weg naar een beter, ruimer en voorstedelijker leven. Het verval van de wijken liep samen met de emancipatie van de homobeweging, die zich steeds openlijker bewoog in de publieke ruimte.

En Brussel? Voor een stuk zagen we hetzelfde fenomeen, met name in de SintJacobswijk, tussen de Grote Markt en het Fontainasplein, in de jaren zeventig een stadskanker in het hart van Brussel. Beetje bij beetje openden homobars en zelfs een sauna, en de buurt veerde weer recht.

Toch valt de Sint-Jacobswijk niet te vergelijken met Le Marais. De homobuurt is er maar een klein deel van. Ze beslaat zo goed als alleen de Kolenmarkt, een straat van om en bij de 250 meter lang. En er gebeurde nog iets anders. De gayborhoods in

9 MEI 2018

I

19

Special

▲

PRIDE-SUCCES Steden beseffen dat er in grote evenementen als de WorldPride en EuroPride toeristisch potentieel zit. Toen de WorldPride in Madrid landde, richtte het stadsbestuur zich op de markt van de LGBT-toerist, goed voor maar liefst 420 miljoen potentiële toeristen, die jaarlijks zo’n 73 miljard euro uitgeven. Het tweejaarlijkse evenement waarin holebi- en transdelegaties van over heel de wereld afzakten naar Madrid, lokte uiteindelijk twee miljoen bezoekers, wat tegelijk een boost voor de lokale horeca betekende.

Ook Brussel wil een graantje meepikken van

© PHOTONEWS

“De Brusselse homobuurt is te klein om een grote impact te hebben op de stadsvernieuwing” DIETER LEYSSEN ARCHITECT

Holebi is meer dan homo alleen hebben ze een fysieke ruimte nodig om zich te kunnen uitleven. Lesbiennes van hun kant, hebben de neiging om een rijkere, meer private wereld te creëren en relaties te onderhouden met andere sociale middens. Ze zijn daarom dus ‘minder plaatsgebonden’ en veel radicaler in hun strijd,” schrijft hij.

Nog minder zichtbaar, maar daarom niet minder kwetsbaar, zijn transpersonen. Hun identiteit is lang niet zo genormaliseerd als

die van homo’s, waardoor een grotere noodzaak bestaat voor veilige zones.

Door de verregaande opwaardering van de Sint-Jacobswijk, traditioneel de meest gayfriendly zone van de stad, lijkt het haast onmogelijk dat daar nieuwe plekken zullen bijkomen. Na herhaaldelijke gewelddadige incidenten van homofobie aan de Beurs, pal naast de Sint-Jacobswijk, is het duidelijk dat de publieke ruimte nog niet voor iedereen even veilig is. TD

LIEFDE VOOR LA DEMENCE La Demence ontstond in een kasteeltje in de rand rond Kortrijk in 1989, maar verkaste in 1992 naar Le Fuse in de Marollen. Het maandelijkse feest werd jaar na jaar populairder. Op een gewone avond verwelkomt het ongeveer 1.600 mannen. In 2015 was dat feest alleen al goed voor vijftig- tot zeventigduizend extra overnachtingen in Brussel. Geen wonder dat Brussel er als de kippen bij is om het feest te steunen.

“Toen ik begon in 1992, kon ik op weinig steun rekenen van de overheid of van de lokale horeca,” zegt Thierry Coppens, de bezieler van La Demence. “Nu is dat anders. Nu staat iedereen achter mij.” Ook de overheid. Toen Coppens het feest twee keer per jaar wilde verhuizen naar een gigantisch complex, vond hij eerst een thuis in wat nu de Madeleine is in de ▲

Op 2 mei ging Mothers & Daughters open, een pop-upbar voor lesbiennes.

Het is de enige bar in Brussel die zich expliciet richt op lesbiennes. Het rijke homoleven in Brussel is voornamelijk tot uitsluitend op mannen gericht, die met andere woorden de publieke ruimte inpalmen. Volgens de Spaanse socioloog Manuel Castells is dat niet verwonderlijk. “Wanneer homomannen zich proberen te bevrijden van culturele en seksuele onderdrukking, dan

dergelijke successen. Zo vormden de lokale overheden, de stad en het gewest een tandem met de Brusselse Pride-organisatoren om samen de EuroPride binnen te halen. Zonder succes evenwel: de Griekse stad Thessaloniki ging met de eer lopen.

Toch blijft de gewestelijke toeristische dienst visit.brussels niet bij de pakken zitten. Frederick Boutry, de in 2010 speciaal aangestelde consulent die zich uitsluitend bezighoudt met holebitoerisme, wil Brussel in de markt zetten als de Europese holebihoofdstad. “The gay capital of Europe. Klinkt goed, niet?” zegt hij enthousiast.

Het potentieel van de holebitoerist is enorm, zo klinkt het. Vorig jaar waren de holebi’s die Brussel kozen als gay-bestemming, goed voor één procent van het totaal aantal overnachtingen in het gewest. Dat cijfer moet stijgen. Daarom peilt visit.brussels regelmatig naar de wensen en verzuchtingen van holebitoeristen in Europa, promoot het actief de stad in buitenlandse media en steunt het de lokale handel, zoals de homobars. Een van die succesverhalen is het feestconcept La Demence.

BRUZZ | DE VERHALEN

Wacht de Sint-Jacobswijk hetzelfde lot, nu het centrum van Brussel een make-over krijgt? De Kolenmarkt is helemaal opgeblonken, de stadskanker van de jaren 1970 is vergeten, aan de overkant van de Anspachlaan ligt de Anneessenswijk, een van de armste wijken van Brussel. De centrale lanen vormen een breuklijn in de stad.

Of de gentrificatie, de herwaardering van een wijk ten koste van de oorspronkelijke bewoners en handelszaken, na de aanleg van de voetgangerszone ook de centrale lanen zal oversteken, is nog maar de vraag. “In Brussel gaat gentrificatie trager dan in andere steden, omdat er tot voor kort minder snel werd op ingespeeld door het beleid of door de markt,” zegt Dieter Leyssen, architect en student Urban Theory aan de London School of Economics. Bovendien, zo meent hij, spelen de schaal en versnippering van Brusselse wijken ook mee. De Brusselse homobuurt is te klein om een grote impact te hebben op de stadsvernieuwing.

Wie daar wel een grote impact op heeft, zijn de toeristen. Na gentrification, zo vrezen critici van het proces, volgt de disneyfication. De transformatie van een wijk gericht op bewoners in een wijk gericht op toeristen. Zoals Le Marais of zelfs Chueca in Madrid, een van Europa’s grootste en meest levendige homowijken.

9 MEI 2018

I

21

Special

10 HOTSPOTS ▲

BRUZZ | DE VERHALEN

Duquesnoystraat en later in Paleis 12. Daar komen halfjaarlijks zo’n 8.000 mannen samen. Dit jaar valt dat feest bovendien samen met de Belgian Pride Parade op zaterdag 19 mei.

“Vandaag komt twee derde van de feestgangers uit het buitenland: van het Midden-Oosten tot Canada, van Argentinië tot Rusland. En die blijven hier allemaal slapen. We werken samen met de MIVB om de metro’s op die momenten langer te laten rijden, we informeren de taxichauffeurs dat er veel klanten zullen komen, we sensibiliseren de hotels om het onthaal te optimaliseren. Aan alles is gedacht,” zegt Boutry, die zijn liefde en steun voor het feest niet onder stoelen of banken steekt. Het is de verzinnebeelding van het succes van zijn gay Brussel, dat een toeristische trekpleister wordt.

De aanslagen in Parijs, de daaropvolgende lockdown en de aanslagen in Maalbeek en Zaventem niet eens een half jaar later, deden de toeristische sector in Brussel op zijn grondvesten daveren.

“We hebben de gevolgen van die aanslagen gevoeld,” zegt Coppens. “Op de party die we vlak na de aanslagen in Parijs hadden gepland, was minder volk dan verwacht, maar niet uitzonderlijk veel minder. Bij de volgende editie zaten we weer zo goed als op het normale peil. We hebben gemerkt dat we veel sneller recupereerden dan de hotels. Een gay laat zich duidelijk minder snel afschrikken dan een klassieke toerist.”

Maar de holebigemeenschap is natuurlijk veel meer dan enkele tienduizenden toeristen. De lokale homohoreca handhaaft zich volgens visit.brussels in tegenstelling tot die in andere grote steden zoals Londen of New York. Het is gissen naar de populatie holebi’s die zich als dusdanig

identificeren in Brussel, daarover bestaan geen cijfers. Maar het is niet uit te sluiten dat door de verregaande normalisering van homoseksualiteit, de traditioneel sterke band tussen de stad en de holebigemeenschap wat verslapt.

BUITEN DE GROOTSTAD Waar de stad vroeger de enige plek was die genoeg anonimiteit verzekerde en de kans vergrootte om een partner tegen te komen, kan dat nu ook buiten de grenzen van de grootstad. Het is niet meer zo uitzonderlijk om in landelijkere gemeenten of kleinere centrumsteden gezinnen te vinden met ouders van hetzelfde geslacht.

De wereld buiten de stad staat vandaag veel minder vijandig tegenover homoseksualiteit dan vroeger. Bovendien is het door de schaal van België, en het gebrek aan echt grote steden, helemaal niet nodig om te verhuizen naar een grootstad om een gezond en gevarieerd (homo)sociaal leven te hebben. Je kan met andere woorden perfect in Roeselare wonen en werken, maar in Brussel uitgaan.

Natuurlijk, de holebi- en transgemeenschap is geen homogene groep. Zeker voor de transgemeenschap, historisch nauw verbonden aan het holebimilieu, heeft het verdwijnen van exclusieve ‘veilige’ plekken, grote gevolgen (zie kaderstuk).

In Parijs verplaatst het homoleven zich nu van Le Marais, dat veeleer een toeristenwalhalla is geworden dan een veilige plek voor homo’s, naar de wijk Pigalle, aan de andere kant van de stad. En als het regent in Parijs, druppelt het dan ook in Brussel?

Wie weet ziet Kuregem er binnenkort wel helemaal anders uit. Met enkele jaren vertraging, op zijn Brussels.

Tips voor wie de Brusselse gayscene wil ontdekken • Le Belgica Een begrip op de Kolenmarkt. Probeer de onbegrijpelijk grote buste van Leopold II even te negeren, en kijk liever naar de rest van de nostalgisch Belgische inrichting. Of luister naar de dj’s, die er van donderdag tot en met zondag draaien. En wanneer de zon schijnt, verandert de Kolenmarkt in één groot staand openluchtterras.

• Macho Sauna De sauna, ook op de Kolenmarkt, is opgericht in 1982 door een ULB-professor Internationaal Recht en zijn lief. Het was een veilige en intieme plek voor homo’s om hun seksualiteit te beleven. Het grote badhuis was vroeger een stadskanker, maar is intussen een opgekalefaterde en populaire bestemming voor jong en oud.

Frankrijk sijpelden vrijdenkers naar België om er vrij te schrijven en te leven. De dichter Paul Verlaine verkaste even naar Brussel om er samen te zijn met zijn lief, de veel jongere Arthur Rimbaud.

De relatie liep spaak en Verlaine schoot Rimbaud in de arm in de Brouwersstraat, vlak bij de Kolenmarkt. Toeval?

• Le Fontainas De bar op de hoek van het Olivetenhof en de Kolenmarkt staat bekend voor zijn kunstig cliënteel, turkoois-en-roze interieur, dodelijke cocktails en aparte muziek - klassieke muziek ft. beats ft.

Arabische muziek ft. Frans chanson. De populaire lunch- en koffieplek verandert van een relaxte bar overdag in een zinderend café ‘s avonds en ’s nachts.

• Boris Boy • Waar Verlaine Rimbaud neerschoot Brussel was ooit de hoofdstad van de vrijbuiters. Vooral uit

De fetisjwinkel Boris Boy bezette tot voor kort een klein handelspand op de Zuidstraat. Je vond er alles van seksspeeltjes tot lederen outfits. De winkel is enkele maanden geleden gevoelig uitgebreid. Waar vroeger een tweedehands boekenwinkel zat, prijkt nu Manneken Pis in een lederen harnasje. De zaken gaan duidelijk goed in de Zuidstraat.

• Stammbar BoysBoudoir in de Brusselse homobuurt aan de Kolenmarkt is intussen gesloten.

© PHOTONEWS

22

I

9 MEI 2018

Nadat de Duquesnoy in de gelijknamige straat bij het Centraal Station de deuren had gesloten, lag er een gat in de markt. De uitbaters van Stammbar, een cruisingclub annex café, sprongen erin en openden hun bar in 2014. Sindsdien is de plek een populaire afterclub. Alleen voor mannen.

Ondanks de lichte weelde aan homobars, was er geen enkel alternatief voor lesbiennes. Dat was buiten een actieve groep vrouwen gerekend. Onder anderen de Nederlandse Jessica Gysel verzamelde fondsen en kreeg het voor elkaar om een verlaten pand aan de Vismarkt om te toveren tot een (tijdelijke) lesbiennebar. Eindelijk!

• RoSa Het kenniscentrum over gender, RoSa, huist in de Zennestraat. Daar documenteert, archiveert en onderzoekt de vzw gender, ofte de sociale ideeën, verwachtingen en normen rond mannelijkheid en vrouwelijkheid. Er is ook een bibliotheek, met een rijk archief aan (feministische) literatuur over het genre.

• Cabaret Het drag-cabaret van Chez Maman in de Lievevrouwbroersstraat, een zijstraat van de Kolenmarkt, is nog steeds een begrip tijdens het weekend. Met dragqueens die Franse chansons brengen op de toog. Maar er is ook een maandelijkse dragavond in bar Benelux en een nieuw dragcabaret: Cabaret Mademoiselle, op de Kolenmarkt vlak bij de Lombardstraat.

• La Réserve

Het plezier van het jagen Voor de ene is de homosauna een oord van verderf, voor de andere vervult hij een belangrijke plek binnen het homomilieu. Ondanks de twijfelachtige reputatie, blijft het badhuis in Brussel populair. — TIM DEVRIESE, ILLUSTRATIE BRECHT VANDENBROUCKE

E

r wordt amper gesproken in de sauna. Gekeken wel.

Geloerd zelfs. Het is zelfs alsof het gebouw van sauna Club 3000, vlak bij het Zuidstation, gebouwd is om te zien en gezien te worden. Muren staan er geschrankt, waardoor je net zo goed onzichtbaar als bekeken kan worden. Traphallen zijn verborgen, kruisen andere traphallen als wandelde je rond in een verwarrend werk van Escher. In het labyrint in de kelderverdieping, wachten mannen in het schemerdonker langs de muur. Het weinige licht in de ruimte is rood. Veel meer dan het geruis van armen en zacht gehijg hoor je niet. In de verte rijdt een trein voorbij, die klanten kunnen bekijken vanuit de jacuzzi op de bovenverdieping.

“Neen, ik kom hier niet vaak,” zegt Thomas* uit Hamburg, een dertiger die al jaren in Brussel woont. “Maar ik heb leuke herinneringen aan deze plek.” Hij kijkt rond tijdens ons gesprek, jagend. Zijn ogen dwalen af naar de mannen die met enkel een handdoek rond hun middel passeren. Ze gaan de sauna in, of het Turkse stoombad. “Just a minute,” zegt hij. Hij springt uit de jacuzzi, grijpt een handdoekje en slaat dat over zijn schouders. Hij volgt een man het duister in.

Later aan de bar, beneden in het felle licht van een groot televisiescherm, zien we elkaar terug. “Ik kom hier niet dagelijks, zelfs niet wekelijks. Maar soms heb ik gewoon zin in efficiëntie,” zegt hij. “Ja, ik gebruik datingapps. Maar daar kan je uren op blijven staren. In een sauna heb je nog echt het gevoel van te jagen. En is alles wat meer to the point. Dat heb ik wel graag.”

“Ik kom hier niet om de liefde te zoeken,” zegt Thomas, terwijl hij zich wijdbeens afdroogt in de kleedkamer. “Daar heb ik andere plekken voor. Hier komt ik voor het plezier van de jacht.”

Club 3000, het getal spreek je best op z’n Frans uit om authentiek te lijken, is niet de enige homosauna in Brussel. Volgens de internationale homogids Spartacus, telt Brussel er vijf. Drie ervan liggen in de Vijfhoek.

Dat is best veel voor een stad als Brussel. Ter vergelijking: Amsterdam telt er volgens de gids één, Londen tien en Parijs dertien. Hoe komt het dat de homosauna het goed doet in Brussel? Het is namelijk ooit anders geweest.

GEVOEL VAN VRIJHEID In 1983 opende Macho Sauna op de Kolenmarkt, vlak bij het Fontainasplein. De sauna huist er nog steeds

▲

Verstopt achter de Sint-Niklaaskerk ligt een bruine kroeg met glas-in-loodraampjes. De gaybar op de Korte Boterstraat is vooral een stamcafé voor de grijzere homoman, maar de playlist blaast vrolijk jeugdige pop door de luidsprekers. Ga vooral tijdens de feestdagen kijken. Dan verandert het plafond in een grote kitscherige explosie van feestelijkheid. TD

Homosauna’s vinden na jaren van crisis een tweede adem in Brussel

BRUZZ | DE VERHALEN

• Mothers & Daughters

9 MEI 2018

I

23

Special

▲

BRUZZ | DE VERHALEN

en is de grootste en meest populaire van de vijf Brusselse badhuizen. In de beginjaren van Macho was er enkel nog La Griffe, dat zijn deuren al opende in 1972 op het Dinantplein.

Een van de stichters van Macho was Michel Vincineau, professor Internationaal Recht aan de ULB. Vincineau was een van de mannen achter de decriminalisering van homoseksualiteit, een wet die pas in 1985 werd gestemd. Het Brusselse badhuis van Vincineau en zijn partner Rudi Haenen was dus borderline illegaal.

“Het commerciële homocircuit in die dagen gaf echt een gevoel van vrijheid aan homoseksuelen die ze nergens anders vonden. En sauna’s hoorden daarbij. Ze brachten een vrijheid om seksualiteit voluit te beleven, iets wat voor velen nergens anders bestond. Ik vond het dus best een militante zaak,” zei Vincineau, intussen overleden, daarover in een interview.

“De politie kwam hier regelmatig over de vloer. De eigenaars zijn zelfs ooit gearresteerd,” zegt Giorgio*, die in de beginjaren achter de bar van de Macho Sauna stond. Intussen heeft hij het saunaleven vaarwel gezegd, maar hij denkt met plezier terug aan die periode. “Weet je, in die tijd was er niets.

Er waren amper homobars, en de enige plek waar je seks kon hebben, waren parken. De sauna was in die tijd een echte ontmoetingsplek.

Een social club, zeg maar. Gezelligheid kwam eerst, de seks kwam later. Die tijd ligt nu wel ver achter ons.”

Ook Stavros*, een Griek die in het begin van de jaren 1990 naar Brussel verhuisde, zag de tijden veranderen.

Hij bezoekt het liefst de sauna Oasis in de Van Orleystraat, op een steenworp van het Barricadenplein in de Vrijheidswijk. “Ik hou wel van wat decaden-

24

I

9 MEI 2018

“Wij waren de eersten die serieus aan preventie deden. Nergens anders vond je condooms. Wij hadden er” GIORGIO OUD-BARMAN MACHO SAUNA

tie,” zegt hij. De Oasis huist in een statig herenhuis, ooit bewoond door de Brusselse burgerij. Het decor is rijkelijk versierd, er staat zelfs een grote piano en er liggen dure tapijten.

“In de hoogdagen begin jaren 1990, waren er overal verse bloemen. De uitbaters runden een succesvolle bloemenzaak. Op zaterdagen was er zelfs een gratis buffet,” herinnert hij zich. Zijn ogen blinken, zijn lachje is fijn. “Het is er minder druk dan vroeger, maar ik kom er toch nog gemiddeld twee keer per maand. Vroeger bleef ik wat langer hangen aan de bar, nu ga ik iets efficiënter op jacht.”

AIDSCRISIS Terug naar de sauna. Deze keer de Macho. Er klinkt technomuziek in de gangen. Het is er duister, maar niet pikdonker. Aan het barretje staan jonge barmannen te keuvelen en vers

vruchtensap te persen. De gasten hangen aan de toog, enkel gehuld in een witte handdoek. In de lounge praten mannen met elkaar, één man trekt baantjes in het zwembad. Het is zondagmiddag, twintigers en dertigers sijpelen de sauna binnen.

Ze zoemen nog van de avond daarvoor, hun gezichten zijn rood van de alcohol. De stemming is vrolijk, de stamgasten lachen.

In de traphal van het badhuis, die drie verdiepingen hoog naar verschillende kamertjes en zaaltjes leidt, is het dringen. Ook hier wordt amper gesproken. Mannen kijken,

“Op datingapps kan je uren blijven staren.

In een sauna heb je nog het gevoel van te jagen” THOMAS SAUNABEZOEKER

Nergens anders vond je bijvoorbeeld condooms. Wij hadden er.” Die aanpak heeft de sauna gered.

Badhuizen waren veilige plekken om seks te vinden en te beleven, in die tijd geen evidentie.

Toch wachtten sauna’s moeilijke tijden. Homoseksualiteit raakte stilaan uit een duister verdomhoekje en werd openlijker beleefd. Daardoor was de noodzaak voor aparte seksuele ontmoetingsplekken minder groot dan voorheen.

Bovendien vergemakkelijkte het internet de zoektocht naar seks en liefde. Datingwebsites en later ook apps, namen die functie verder over.

In de vroege jaren 2000 zakte het bezoekersaantal van de sauna’s drastisch. Niet alleen in Brussel, wereldwijd stond de emblematische badhuiscultuur onder druk.

Bovendien raakten de smoezelige buurten waar de sauna’s zich in bevonden, opgekuist, waardoor de huur de hoogte inschoot en sauna’s verlieslatend werden. De Spades 4-sauna, op vijf passen van

de Macho in de Bodegemstraat, moest in 2015 de deuren sluiten.

Van crisis is er evenwel geen sprake in de Macho. Wanneer het internationale technofeest La Demence, dat populair is bij homo’s van Israël tot de VS, in Brussel landt, staat er een lange rij mannen aan te schuiven aan de deur. Jong en oud dansen er broederlijk naast elkaar, zitten samen te puffen in de sauna of het stoombad, gaan tegelijk op jacht.

Ook in de Oasis, Stavros’ favoriete plek, lijkt de crisis gekeerd. Misschien omdat de gasten van de vroege jaren tachtig er hun weg naartoe terugvinden? “In het begin van de jaren 2000 was er bijna geen volk meer in de Oasis,” zegt Stavros.

“Maar rond 2015 hebben een paar sauna-uitbaters uit Parijs de club overgenomen en opgeknapt. Er zijn weer meer bezoekers. Maar de tijden van vroeger komen nooit meer terug.” Ondanks zijn nostalgische zucht naar drukke badhuizen met ongedwongen seks, is hij vrij optimistisch over de toekomst.

“Zolang ik zin heb, ga ik erheen.”

BRUZZ | DE VERHALEN

schuren tegen elkaar aan, pauzeren eventjes, verdwijnen daarna in het duister van de afwerkhokjes om vervolgens hun wandeltocht voort te zetten in het rode licht van de hal. De seksuele spanning is er te snijden.

De beats klinken luider, de lounge beneden is intussen veranderd in een dansvloer. Het badhuis lijkt nu meer op een afterclub dan een gratuite seksclub.

De Macho Sauna ontstond in de vroege dagen van de aidscrisis, die de homogemeenschap buitenproportioneel hard trof. Sauna’s waren plekken waar seksualiteit en seks gevierd werden, helemaal in de geest van de seksuele emancipatie van homo’s. Al snel volgde dan ook de associatie tussen aids, hiv en de sauna. De bezoekerscijfers daalden.

“Mensen werden inderdaad voorzichtiger,” herinnert Giorgio zich nog. “Maar wij waren wel de eersten die serieus aan preventie deden.

De namen met een * zijn schuilnamen.

“xxx” XXX XXX

“De saunatijden van vroeger komen nooit meer terug, maar zolang ik zin heb, ga ik” STAVROS SAUNABEZOEKER

9 MEI 2018

I

25

Special Louis Maes trok veel volk met homofuiven in AB

‘Een homogetto is niet langer nodig’ Met de Sint-Nicolaas is Louis Maes (59) aan zijn derde café toe, maar hij zal vooral herinnerd worden als de baas van het mythische Rijk der Zinnen. — DANNY VILEYN

I

BRUZZ | DE VERHALEN

n de Steenstraat tierde het homoleven ooit welig, en dat was - grotendeels - te danken aan twee legendarische cafés: Het Rijk der Zinnen en Het Vermoeden. Twee namen die ook hetero’s nieuwsgierig maakten. En zo gebeurde het dat Het Rijk der Zinnen en het Vermoeden wel veel homoseksuele klanten hadden, maar eigenlijk gemengde cafés waren. “Toen Simple Minds optraden in de AB zat het café vol met fans en dat waren heus niet allemaal homo’s,” zegt Louis Maes, nu volbloed Brusselaar, maar tot zijn achttiende een buitenjongen uit Boortmeerbeek, tussen Mechelen en Leuven. Maes: “Dankzij een radioprogramma leerde ik De Babbelkroeg in Brussel kennen en van het een kwam het ander. Ik ben nog actief geweest bij de Rode Vlinder in Gent, een zeer radicale homogroep die heel gedreven bezig was met politieke acties, theater en cinema.”

Maes verhuisde op zijn achttiende naar Leuven, waar hij in theatermiddens werkte. “Er woonden heel wat van mijn homoseksuele vrienden en tussen de studenten leven was goedkoop.” Het was ook in Leuven dat hij de smaak te pakken kreeg voor de organisatie van homofuiven.

“In Leuven waren de homo’s actief in de Leuvense Werkgroep Homofilie, maar wij wilden af van het woord homofilie. We hebben toen een fuif georganiseerd met op de affiche HOMO en niet homofiel. Daar was heel wat discussie aan vooraf gegaan, sommigen waren bang om de subsidies van de universiteit te verliezen.”

26

I

9 MEI 2018

Die fuif was een gigantisch succes, alleen waren er bijna geen homo’s. “Die affiche lokte enorm veel studenten van de faculteiten geneeskunde, politieke en sociale wetenschappen en rechten,” vertelt Maes. “Die wilden weleens weten hoe een homo eruitzag, maar helaas: als er duizend man op de fuif was, waren er ‘maar’ twintig tot dertig homo’s. Het werd een gewone studentenfuif, waar veel gedronken werd. Ook de homo’s waren teleurgesteld. Met de opbrengst hebben we toen een kasteeltje in de buurt van Leuven afgehuurd voor een privéhomofuif.

En opeens belandde u in Brussel.

LOUIS MAES: Toen ik een twintiger

was, moesten jonge mannen nog legerdienst doen, maar daar had ik geen zin in. Ik koos voor burgerdienst en wou die het liefst in de culturele sector doen. Toen de AB groen licht gegeven had voor mijn burgerdienst, kwam echter het bericht dat ik toch geen legerdienst moest doen. Daar stond ik dan.

Recht tegenover de ingang van de AB - toen nog in de Steenstraat - had ik echter een leegstaand pand gezien.

Ik had meteen door dat dat de ideale ligging was voor een café, maar omdat ik niet veel geld had, wou de eigenaar, die in het vastgoed zat, het pand alleen maar opknappen als zijn werkmannen elders niet nodig waren.

MAES: De seksueel expliciete Japanse

U dacht een goede zaak te doen: dankzij de AB een goed draaiend café uitbaten. Maar niets is wat het lijkt.

MAES: Daar zegt u wat. Op 27 juni

1982 heb ik Het Rijk der Zinnen geopend en op 28 juni sloot de AB de deuren gedurende een jaar en moest ik van elders klanten lokken.

Gelukkig kende ik veel mensen in Antwerpen en Leuven en had ik het geluk dat er een ander homocafé was: Het Vermoeden van Jacques De Lange. Zijn klanten laveerden van hier naar daar. Na drie, vier jaar had ik een vast cliënteel, én de concertgangers van de AB.

Ook de naam maakte nieuwsgierig: Het Rijk der Zinnen.

“Ik wou geen homocafé waar je moest aanbellen om binnen te raken, zoals de meeste homokroegen toen waren” LOUIS MAES EX-UITBATER HET RIJK DER ZINNEN

film Het Rijk der Zinnen was verboden in België. Met mijn achtergrond bij De Rode Vlinder vond ik het een goed idee om het café naar de film te noemen. Ik wou ook geen homocafé waar je moest aanbellen om binnen te raken, zoals de meeste homokroegen toen waren.

We kregen mensen van alle slag over de vloer, tot advocaten en politici toe.

Eén van onze sympathisanten van het eerste uur was Vic Anciaux en later ook zijn zoon Bert.

Na de val van de muur hebt u in Het Rijk der Zinnen wel een sluis gebouwd en moest er ‘s avonds aangebeld worden.

MAES: Dat klopt. Iedereen was blij

dat de muur gevallen was, ik ook, maar België, Brussel en de Brusselse politie waren niet voorbereid op de gevolgen. Die mensen uit het voormalige Oostblok vergaapten zich aan de weelde waarin wij leefden, en heel begrijpelijk, zij wilden ook mooie kleren kopen, maar hadden er het geld niet voor.

Ik wil niet veralgemenen, maar voor mensen die het niet zo nauw nemen, zijn prostitutie en diefstal de snelste manieren om geld te

lesbische verenigingen te vragen, maar die hielden altijd de boot af. In Brussel is dat nooit gelukt.

Was het gemakkelijk om de AB af te huren?

MAES: Directeur Ivo Goris heeft altijd

verdienen. Ik herinner het me goed: op een namiddag kwamen er twee jonge mannen binnen die wilden praten over een voorval de avond voordien. Een van de twee was betrapt op stelen en mijn barman had hem de deur gewezen. Hij vroeg mij of hij opnieuw binnen mocht. Ik heb resoluut nee gezegd en toen haalde hij uit met een klein vlijmscherp mesje. Het mes raakte mij niet, maar wel zijn maat die hem wou tegenhouden. Het mes stak dwars door zijn hand. Ze zijn gaan lopen, die ene man verloor enorm veel bloed. Ik belde de politie. Die kon hem oppakken en naar het ziekenhuis brengen, anders was hij misschien doodgebloed.

Straks stappen alle politieke partijen weer mee in de Gay Pride. Was de steun in de jaren 1980-1990 algemeen?

MAES: Neen. Zeker niet van de grote

namen. In het begin ook niet van de socialisten. De Anciauxs waren de spreekwoordelijke uitzondering.

U hebt ook niet minder dan zeven succesvolle homofuiven in de AB georganiseerd. Waarom bent u daarmee opgehouden?

- belandde van Boortmeerbeek via Leuven in Brussel - was uitbater van het legendarische café Het Rijk der Zinnen - organiseerde homofuiven in de Ancienne Belgique - baat nu de Sint-Nicolaas uit in de Korte Boterstraat

MAES: Ik had succesvolle homofuiven

in Leuven georganiseerd en dacht: waarom zou het in Brussel niet kunnen? De zevende en laatste heeft niet minder dan 1.800 man gelokt.

Het begon bescheiden in de Bar Américain, maar we hadden succes.

Toen de AB voor de tweede keer dichtging voor verbouwingswerken in de eerste helft van de jaren 1990 ben ik ermee opgehouden.

De organisatie bracht te veel stress met zich mee. Ik organiseerde twee fuiven per jaar. De fuif in de maand mei schrikte me niet af, daar zou veel volk op afkomen.

Maar in december was ik iedere keer bang: wat als er een meter sneeuw viel?

Maar ik bewaar er mooie herinneringen aan: op een zaterdag was ik in Antwerpen op een fuif

beland waar knappe, gespierde jongemannen torse nu achter de toog stonden. Ze waren lid van een of andere sportclub. Ik vroeg hen of ze wilden komen tappen op een homofuif. Ik betaalde per uur, het geld was voor hun club. Ze gingen onmiddellijk akkoord, op een voorwaarde: ze wilden weten wat ze moesten doen als mannen hun telefoonnummer vroegen. Het was nog het pre-gsm-tijdperk. Ik antwoordde dat alleen ik dat mocht geven. Ik herinner me dat theaterrecensent Pol Arias me kwam feliciteren voor de hoge opkomst en er met een knipoog aan toevoegde dat ik ‘een klein smeerlapke’ was met die telefoonrichtlijn.

Ook herinner ik me dat ik panikeerde toen ik die avond de grote zaal van de AB binnenkwam: er was bijna geen volk. Ik begreep wat er aan de hand was toen ik naar de Bar Américain ging: daar stond het volk opeengepakt om naar de blote bovenlijven van die knappe gasten te kijken. Ik heb ze maar één keer gevraagd, want ik kreeg kritiek dat ik beter volk van homoverenigingen of sociale verenigingen zou vragen, omdat die het geld goed konden gebruiken. Ik heb geprobeerd om

BRUZZ | DE VERHALEN

© BART DEWAELE

louis maes

sympathie voor ons gehad, maar er is wel tegenkanting geweest. Op een bepaald ogenblik lagen we niet goed bij de liberalen in de raad van bestuur. Ivo waarschuwde me dat het moeilijk kon worden. Gelukkig brachten onze fuiven veel geld op en geld, daar hebben de liberalen het voor hé. Bij de presentatie van het jaarverslag bleek dat het eindejaarsfeest van de AB één miljoen frank (ongeveer 25.000 euro, red.) had opgebracht, op nummer twee stond de derde homofuif van Het Rijk der Zinnen met 800.000 frank (zo’n 20.000 euro, red.), op nummer drie Chinees nieuwjaar en op vier opnieuw de homofuif van het Rijk der Zinnen met 600.000 frank (15.000 euro, red.). De liberalen hebben nadien niet meer geprotesteerd.

Brussel was soms verrassend eigenaardig. Er zijn homofuiven van de Babbelkroeg geweest in De Graaf van Egmont, het café van de Volksunie in de tijd dat het communautaire hoog op de politieke agenda stond. Er kwamen alleen Vlamingen in De Graaf van Egmont, tenzij voor de homofuiven, daar kwamen ook veel Franstaligen op af, maar daar had de VU geen problemen mee.

Hoe kijkt u tegen de Brusselse homoscene aan?

MAES: Toen Het Rijk der Zinnen

stopte met homofuiven kwam er korte tijd later La Demence. De technologische ontwikkelingen maken contact leggen buiten het barcircuit mogelijk, er zijn gsm’s en er is internet. En er is ontzettend veel veranderd sinds artikel 372bis is afgeschaft (dat artikel verbood homoseksuele contacten onder de achttien, voor hetero’s was dat toen zestien jaar, red.).

Er zijn niet zoveel homobars meer in Brussel. Een homogetto is niet langer nodig. Jonge homo’s gaan samen met hun vrienden-hetero’s naar dezelfde cafés en dat is goed.

Toch is het belangrijk dat er nog een aantal blijven voor homo’s die er behoefte aan hebben.

9 MEI 2018

I

27

Opinie

Forum & lezersbrieven

Alain Maskens pleit voor fusie gemeenten zonder overdracht van bevoegdheden naar het gewest

‘Brussel kan zelf beslissen over fusie’

BRUZZ | DEBAT

Met de gemeenteraadsverkiezingen in zicht laait het debat over de Brusselse bestuurlijke (wan)orde opnieuw op. Ook aan Franstalige zijde beweegt er wat. Alain Maskens van de vzw Aula Magna pleit voor een eenvoudige fusie van de negentien gemeenten, zonder te raken aan het statuut van het Brussels Gewest. — LAURENT VERMEERSCH

A

ls de fusie van de Brusselse gemeenten ter sprake komt, gaat het vaak ook over de versterking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. “Dat leidt tot verwarring,” zegt Alain Maskens. “Laten we het debat duidelijk voeren en stap voor stap werken.

Om bevoegdheden te kunnen overhevelen naar het gewest moeten we raken aan de Grondwet.

Dat vergt een brede consensus over de partijgrenzen heen, ook buiten Brussel. Het kan nog jaren duren voor we daaraan toe zijn. De fusie van de negentien gemeenten is

“Een fusie leidt tot meer solidariteit tussen de Brusselaars” ALAIN MASKENS LID AULA MAGNA

daarentegen iets wat het Brussels parlement zelf kan beslissen met een gewone gekwalificeerde dubbele meerderheid, dus een akkoord binnen elke taalgroep.”

De negentien gemeenten omvormen tot één grote stad, met alle typische bevoegdheden van een gemeente zou komaf maken met heel veel problemen, argumenteert Maskens. In de eerste plaats met de politieke spelletjes. “De gemeenten hebben verschillende meerderheden die elkaar tegenwerken. Met één burgemeester wordt het mogelijk om een coherent en harmonieus beleid te voeren. Het

houdt geen steek dat strategische sites zoals de Heizel of het Ter Kamerenbos in handen zijn van één gemeente die geen rekening houdt met de situatie net over de grens.”

De gemeenten samensmelten opent de deur voor één politiezone (een beslissing die wel afhangt van de federale regering) en betekent automatisch één OCMW. “Dat zal

HET GEMEENTEBESTUUR VAN LINKEBEEK WERFT AAN

DIRECTEUR / DIRECTRICE VOOR DE FRANSTALIGE GEMEENTELIJKE BASISSCHOOL UW PROFIEL >

Op de uiterste inschrijvingsdatum een dienstanciënniteit van minstens 5 jaar verworven hebben

>

In vast verband benoemd zijn in het onderwijs voor ten minste een halve opdracht in hoofdambt;

>

Beantwoorden aan het schoolspecifiek profiel van directeur;

>

Een attest van deelname aan een cursus voor kandidaat directeurs en /of beginnende directeurs en / of gevorderden bij OVSG kunnen

voorleggen, uiterlijk op de vooravond van de vaste benoeming; >

Gunstige beoordeling van de ‘tijdelijke aanstelling in afwachting van vaste benoeming‘ (hierna verder proefperiode genoemd).

>

Zeer goede kennis van het Nederlands (C1) en van het Frans (C1);

>

In het bezit zijn van een bekwaamheidsbewijs van tenminste professionele bachelor (PBA) en een bewijs van pedagogische bekwaamheid (PBB);

INTERESSE?

© PHOTONEWS

BUITENLANDS VOORBEELD De vraag is of er dan geen nieuwe concurrentie dreigt tussen de nieuwe, grote stad en het gewest.

“Buitenlandse voorbeelden tonen aan dat het model kan werken,” zegt Maskens. “Berlijn is tegelijk een stad, maar ook een deelstaat (Land) van Duitsland. Hetzelfde met Wenen in Oostenrijk. Ook Parijs is behalve een stad met één burgemeester ook een departement met een préfet de police. Het zal werken als de bevoegdheden complementair zijn en duidelijk

afgebakend. Zodra de fusie gestemd is, kunnen we de tijd nemen om het juiste evenwicht te vinden. Voor sommige zaken zal er geen discussie zijn. Economie bijvoorbeeld is duidelijk een gewestmaterie. Voor andere zoals netheid en mobiliteit moeten we duidelijke afspraken maken en dan kan iedereen zich honderd procent inzetten voor zijn bevoegdheid.

Beide entiteiten kunnen dan verder naar elkaar toegroeien.

Dezelfde persoon zou burgemeester en minister-president kunnen zijn.”

Daarnaast zijn er ook de belangen van de Nederlandstaligen. Die zijn verankerd in het tweetalige gewest, maar veel minder veilig in de gemeenten. Maskens ziet hier evenwel geen probleem. “De taalwetten blijven van kracht en het gewest kan zijn rol blijven spelen, we raken niet aan de gewaarborgde Nederlandstalige vertegenwoordiging. De regering van het gewest is paritair en oefent haar voogdij uit over de gemeente.

Daarnaast biedt de fusie een oplossing voor de vele niet-Belgen die in de stad wonen en meer zeggenschap vragen. Zij zullen gewoon kunnen stemmen bij de verkiezingen van de nieuwe, eengemaakte gemeenteraad.”

NEXT GENERATION, PLEASE!

FRESH IDEAS FOR EUROPE BY YOUNG PEOPLE & ARTISTS

09 — 13 MAY ’18

CENTRE FOR FINE ARTS BRUSSELS

mensen beter kunnen opvolgen als ze verhuizen. We maken ook komaf met de fiscale concurrentie en zorgen voor meer solidariteit tussen alle Brusselaars. Als inwoner van Sint-Lambrechts-Woluwe vind ik het niet meer dan logisch dat er geld gaat naar de gemeentescholen van Molenbeek.

Daar zijn de noden groter.”

Om te vermijden dat het nieuwe stadsbestuur te ver van de burger staat, kunnen de oude gemeenten districten worden, met lokale bevoegdheden. “Ook de oude deelgemeenten van Brussel-Stad worden best districten. De inwoners van Laken, Neder-OverHeembeek en Haren zullen dan meer te zeggen hebben dan vandaag.”

Kandidaturen dienen aangetekend verzonden te worden ter attentie van het college van burgemeester en schepenen, Gemeenteplein 2 te 1630 Linkebeek, uiterlijk op 18 mei 2018 om 12 uur. De poststempel dient als bewijs.

De kandidatuurstelling omvat je sollicitatiebrief, een kopie van het vereiste diploma of getuigschrift, een uittreksel uit de geboorteakte, een attest van goed zedelijk gedrag (maximum 3 maanden oud) en een nationaliteitsbewijs.

Meer info: 02 359 93 22 / gwen.colemont@linkebeek.be

DEBATES EXHIBITIONS INSTALLATIONS PERFORMANCES FILM SCREENINGS PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN BRUSSEL PALAIS DES BEAUX-ARTS BRUXELLES Rue Ravensteinstraat 23 1000 Brussels +32 2 507 82 00 / bozar.be

Copyright image: Zoé Menu

Mode

Thierry Rondenet en Hervé Yvrenogeau naar Parijs om modeopleiding voor te bereiden

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Brussel zendt zijn zonen uit

Het modeduo Hervé Yvrenogeau (links) en Thierry Rondenet.

© NICOLAS KARAKATSANIS

Intussen 27 jaar geleden streken Thierry Rondenet en Hervé Yvrenogeau neer in Brussel voor een opleiding grafiek aan La Cambre. Uiteindelijk kwamen ze terecht in de modewereld. Momenteel is er bij MAD een expo over hun werk te zien, én bereiden ze de gloednieuwe Parijse modeopleiding voor. — ELIEN HAENTJENS © NICOLAS KARAKATSANIS

H

et van oorsprong Franse duo werkte de voorbije jaren voor grote modehuizen als Acne Studios, Jean-Paul Gaultier en Maison Martin Margiela. Dat hun namen niet meteen een belletje doen rinkelen, heeft wellicht ook te maken met de filosofie die ze tussen 1999 en 2008 met hun eigen modelabel It’s my own uitdroegen. Door het label own in de kledingstukken te naaien, spoorden ze iedereen aan om zich de kleren eigen te maken. Voor het duo is mode an everyday fashion story.

30

I

9 MEI 2018

Dat vertaalde zich in shoots met mensen die ze op straat tegenkwamen, modellen die hun naam en telefoonnummer door een micro brulden, Manneken Pis in een kostuum van Scotch-tape of de nu alomtegenwoordige, maar in 2006 erg vernieuwende mix van sportswear met meer luxueuze materialen.

Waarom nodigden jullie negen creatievelingen uit om met jullie universum aan de slag te gaan?

HERVÉ YVRENOGEAU: Voor ons zijn

kleren er in eerste instantie om te

gebruiken, om die reden hebben we nooit een archief bijgehouden. Toen we met ons modelabel stopten, hebben we alles aan het Leger des Heils geschonken. Het was best grappig om het personeel in onze zwarte kledij te zien rondlopen. De stukken op de expo komen allemaal van particulieren die ze nog in hun kast hadden. Aan Mariam Mazmishvili, een Georgische studente mode aan La Cambre die in juni 2017 de prijs voor jonge gediplomeerde van LVMH won, om onze lookbooken te vertalen in illustraties.

THIERRY RONDENET: We wilden vooral tonen dat mode een 360°-verhaal is, waarin je samenwerkt met heel veel verschillende mensen. Zo ontwierp Pierre Lhoas ooit onze winkel op het Bloemenhofplein, waaruit we enkele rekken en lampen recupereerden, en maakte hij nu de scenografie. Of deed Nicolas Karakatsanis met enkele collectiestukken een alternatieve fotoshoot in Senegal.

Dat hij geen modefotograaf is, vinden we net interessant.

Na veertien jaar aan La Cambre bereiden jullie nu de gloednieuwe modeopleiding in Parijs voor. Hoe is die ontstaan?

RONDENET: Er zijn twee scholen: het Institut Français de la Mode, waar je terechtkan voor een opleiding in mode- of luxemanagement, en de Ecole de la Chambre Syndicale de la Couture Parisienne, waar er enorm

EXPO It’s my own.

An everyday fashion story, nog tot 17 juni bij MAD, Nieuwe Graanmarkt 10, 1000 Brussel. mad.brussels

Duurzaamheid krijgt een belangrijke rol in jullie nieuwe programma.

YVRENOGEAU: Als je weet dat de

mode-industrie de tweede meest vervuilende industrie ter wereld is, dan is het niet moeilijk om te beseffen dat we anders moeten produceren en consumeren. We moeten onder meer komaf maken met de enorme voorraden en ook hoe kledij geverfd wordt, moeten we herzien. Binnen dit en vijftien jaar is het bij gebrek aan voldoende water trouwens onmogelijk om die grote massa’s kleren te produceren.

RONDENET: Als de mode- en luxesector zich niet zullen aanpassen, zullen ze elke geloofwaardigheid verliezen. Net zoals we nu veel bewuster omgaan met onze voeding, en bijvoorbeeld niet meer in een gewone supermarkt kopen, maar bij een biomarkt zoals Le marché des tanneurs, zullen ook in de mode de tussenschakels verdwijnen. We moeten af van de zogenoemde fast fashion.

YVRENOGEAU: We merken een enorme mentaliteitswijziging bij de jongere generaties. Hun bewustzijn voor de planeet is veel groter.

Natuurlijk willen we niemand verplichten om voor duurzame materialen te kiezen, maar hen wel bewustmaken van de mogelijkheden. Anders dan tien jaar geleden bestaan er enorm veel mooie materialen zoals gerecycleerd kasjmier, niet-dierlijk leder uit het

labo of draden uit de schil van sinaasappelen. Met onze tweede belangrijke pijler binnen de opleiding, technologie, willen we de studenten laten kennismaken met die materialen en hun oorsprong.

Vaak is het gewoon een kwestie van de klik te maken.

Een derde element waar jullie op focussen, is het culturele.

RONDENET: Studenten moeten een

solide bagage hebben, de geschiedenis van de kunst en mode goed kennen, maar zich ook voeden door naar theater, dans, expo’s en concerten te gaan. De mode is nauw verbonden met die domeinen. Denk

voorkennis. Zo krijgt iedereen die over creatief talent beschikt de kans om bij ons te studeren.

Onlangs kwam er een jongen uit de Parijse buitenwijken op een jury.

Dankzij zijn enorme creativiteit slaagde hij erin om zijn eigen cultuur boeiend uit te drukken. Voor ons is dat het belangrijkste criterium om te mogen beginnen.

RONDENET: Een interessant privéinitiatief in die zin is La Casa 93 in Saint-Denis. Daar kunnen jongeren voor wie de drempel naar een modeschool in eerste instantie te hoog is gratis terecht om hun eerste stappen te zetten in de modewereld.

“Onze relatie met Brussel is erg emotioneel, zelfs een beetje irrationeel” HERVÉ YVRENOGEAU ONTWERPER

maar aan de hiphop, en de invloed die die heeft op kledingstijlen.

YVRENOGEAU: We willen hun geesten openen, en hun interesses verbreden. Onder meer daarom hechten we veel belang aan de sociale mix van onze studenten. Iedereen kan kandidaat zijn, we vragen geen specifiek diploma of technische

Als je weet dat enkele van de meest invloedrijke modeontwerpers als Alexander McQueen, John Galliano of Demna Gvasalia, die in Antwerpen studeerde en nu creatief directeur is bij Balenciaga, uit een niet erg bemiddelde familie kwamen, kan het belang hiervan niet genoeg onderstreept worden.

YVRENOGEAU: Onder meer dat aspect

maakt het Belgische onderwijs zo sterk. Omdat het betaalbaar is, staat het open voor iedereen. Uit die clash tussen sociale en culturele achtergronden ontstaan vaak bijzonder interessante creaties. Daarom zetten we in Parijs een systeem van beurzen op.

Ruilen jullie met deze switch ook Brussel voor Parijs in?

YVRENOGEAU: Zeker niet. In de week

zullen we in Parijs wonen, maar tijdens het weekend komen we met veel plezier terug. Onze relatie met Brussel is erg emotioneel, zelfs een beetje irrationeel. Toen we hier voor het eerst aankwamen op een grijze, druilerige novemberdag, vonden we de stad meteen prachtig. We houden van de mentaliteit en de manier waarop dingen gebeuren. Daarom hebben we vier jaar geleden de Belgische nationaliteit aangevraagd.

RONDENET: Bovendien is de stad ultrakosmopolitisch, en leidt de samenkomst van de drie culturen telkens tot verandering. Dat maakt haar complex, je kan nooit helemaal tot haar kern doordringen. Daarnaast zijn we maar wat blij dat we ons als nieuwe Belgen kunnen inschrijven in de schitterende modetraditie van dit land. Zo lopen er in Parijs momenteel bijvoorbeeld twee expo’s over de Belgische ontwerper Martin Margiela, die mondiaal een revolutie in de modewereld ontketende. Zijn verhaal is ronduit fabelachtig.

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

veel savoir-faire aanwezig is rond patronen maken en de traditionele technieken. Aan die laatste school hebben bijvoorbeeld mensen als Yves Saint Laurent, Valentino en Karl Lagerfeld gestudeerd. Ze wordt gefinancierd door de grote spelers in de prêt-à-porter, en bepaalt onder meer de kalender van de modeshows.

YVRENOGEAU: Door de twee scholen samen te smelten, krijgt Parijs eindelijk een echte school voor de creatie van mode. Wij staan in voor de samenstelling van het programma voor de bachelor, maar er komt ook een master en de mogelijkheid om een doctoraat te behalen.

De school zal negenhonderd studenten tellen. In september 2019, als de gebouwen gerenoveerd zijn, verwelkomen we de eerste studenten.

Het werk van het modelabel It’s my own van Thierry Rondenet en Hervé Yvrenogeau is bij MAD te zien.

© ALEXANDRA BERTELS

9 MEI 2018

I

31

Enfant Terrible Bijzondere mensen in een bijzondere stad

Mijn leven is nu veel makkelijker dan als vrouw Camille Pier, Schrijver/performer/LGBTQI-activist

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Mijn eerste stappen als professioneel performer waren in het cabaret. Ik bracht - als vrouw toen nog - burleske sketches, een mix van erotiek, humor en travestie. Maar sinds mijn transitie naar man ben ik als artiest sterk geëvolueerd. Ik zou zeggen dat mijn performances nu transparanter zijn, authentieker. Alleszins, ik voel me bevrijd, kan nu meer mezelf zijn op de scène. De humor is er nog, maar ik krijg ook vaak reacties van toeschouwers die me vertellen dat ze geweend hebben bij bepaalde teksten of liedjes. Die schrijf ik zelf, trouwens.

Ik heb altijd graag en veel geschreven, van kleins af aan.

Taal en vooral poëzie zijn mijn grote liefdes.

Ik was een androgyn kind, zeker, maar ik was niet het clichébeeld van het stoere meisje dat liever met autootjes speelde dan met Barbies. Mijn ouders hebben me helemaal niet stereotiep opgevoed, dus lange tijd was mijn gender geen issue. Nu nog beschouw ik me eerder als een non-binair persoon, iemand die zich zowel vrouw als man kan voelen. Maar ik herinner me wel levendig de dag dat ik het zebrapad overstak en de politieagent van dienst ‘Bonjour jeune homme!’ riep. Waw, cool, dacht ik.

Ook tijdens de puberteit was mijn gender op zich nooit erg problematisch. Ik worstelde eerder met het feit dat ik soms – stiekem - verliefd werd op andere meisjes, met mijn biseksualiteit. Rond mijn twintigste was er een keerpunt. Mijn toenmalige partner, een jongen, verwachtte de klassieke dingen van mij, zoals kinderen krijgen en opvoeden. Ik voelde me daar absoluut niet goed bij, en ik ging - misschien uit reactie - almaar meer zijn kleren dragen (lacht).

Brussel heeft een rol gespeeld in mijn transitie. De grootstad was nieuw terrein om te veroveren, en tegelijk ontdekte ik onbekend gebied in mezelf. Op de theaterschool ging ik volop de travestie exploreren, zowel in tekst als in kostumering. Door in contact te komen met de LGBTQI-gemeenschap hier begreep ik pas echt

hoeveel verschillende soorten identiteit er mogelijk zijn.

En dat dat allemaal oké is. Kortom, er ging een wereld voor mij open.

In 2015 ben ik begonnen met een hormonenbehandeling, injecties van testosteron, maar begin 2017 stopte ik daarmee. Ik voel niet langer de noodzaak om mijn lichaam nog meer te transformeren. Maar ik heb nu wat baard staan en mijn stem is gezakt. En eerlijk, ik voel me een pak beter zo, ben meer in harmonie met mezelf.

Het feit dat mijn omgeving mij nu heel anders benadert, is ronduit hallucinant. Mijn leven is veel makkelijker nu dan toen ik een vrouw was. De sociale positie van de vrouw is nog altijd ondergeschikt aan die van de man, wat men ook beweert. De vele seksistische opmerkingen die ik vroeger kreeg op straat, het feit dat je niet te sexy gekleed mag gaan of je krijgt problemen, of geen te grote mond mag opzetten als meisje, ga maar door ... Feminisme is nog altijd broodnodig.

Ruim een jaar nu werk ik deeltijds als projectmedewerker bij het Regenbooghuis. Ik doe de programmatie van het Pride-festival en organiseer ook de vorming van het gemeentelijk personeel bij het onthaal van transgenders. Dat blijkt in sommige gevallen erg noodzakelijk. Al is mijn eigen ervaring positief: in Sint-Gillis, waar ik woon, hebben ze mij met veel respect behandeld toen mijn documenten moesten worden veranderd.

Of Brussel goed scoort op het vlak van tolerantie tegenover de LGTBQI-gemeenschap? Moeilijk te zeggen.

De statistieken zeggen dat we er niet op achteruitgaan, maar het is geweten dat heel wat anders geaarde mensen gevallen van agressie nooit aangeven, uit angst voor vaak ongepaste reacties van de politie. Dus betrouwbaar zijn die cijfers zeker niet. Alleszins, met het Regenbooghuis blijven we volop inzetten op sensibilisering en vorming.

— PATRICK JORDENS

Camille Pier (29) werd geboren in Luik, waar hij Franse taal- en letterkunde studeerde. Daarna volgde hij een theateropleiding aan Ecole Lassaad in Brussel. Hij is transgender, en werkt bij het Regenbooghuis. Hij staat vaak op de scène als slam poet of performer, onder meer met de voorstelling La Nature contre-nature (tout contre). Hij woont in Sint-Gillis. naturecontrenature.org en rainbowhouse.be

32

I

9 MEI 2018

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D © SASKIA VANDERSTICHELE

9 MEI 2018

I

33

Michaël Bellon Onze columnist trekt elke week naar een plek die tot de verbeelding spreekt

maandag 30 april, 13u

Noordwijk

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

“Wat zich op de verdiepingen achter de ondoorzichtige spiegelramen afspeelt, is onduidelijk”

34

I

9 MEI 2018

Ocharm de Noordwijk. Schoon van ver, ver van schoon. Voor altijd de slechtste leerling van de klas. Het schoolvoorbeeld van hoe het niet moet.

Is het daarom dat het zwaar gekastijde quartier, net zoals het zwarte schaap op school, niet meteen aanstalten maakt om zijn leven te beteren? De wijk volhardt in de boosheid, omdat ze toch niet meer van haar slechte reputatie afraakt. Toch blijft het nog verbazen hoe de Noordwijk, zodra je maar even je rug hebt gedraaid, alweer een rotstreek blijkt te hebben geleverd. Dan staat daar weer ineens een toren die er de vorige keer nog niet stond. Hier lijken andere voorschriften te gelden, en streven naar leefbaarheid is er geen van.

Heeft, behoudens de bewonderenswaardige lui die er wonen, trouwens iemand een accuraat mentaal stratenplan van de Noordwijk paraat?

Kan iemand - behalve het Noordstation, de WTC-torens, of de kantoren van Proximus - enkele fijne referentiepunten van deze wijk opnoemen? Je hebt de Albert II-laan, de Simon Bolivarlaan, de Vooruitgangsstraat en de Antwerpsesteenweg, maar hoe het in de straten daartussen ook alweer zit, merk je dan wel weer als je er aanbelandt.

De Volksstraat, kent iemand die? Weet iemand of die naam ironisch bedoeld is? Volk is hier namelijk al lang niet meer, en het Volk al helemaal niet. Naar verluidt kwam Leegstand in de plaats. Op straatniveau zie je vooral lege refters en lege vergaderzalen, en wat zich op de verdiepingen achter de ondoorzichtige spiegelramen afspeelt, is ook onduidelijk. Dat er licht brandt, wil niet zeggen dat er personeel zit, want op een vierkante metertje bebouwde oppervlakte meer of minder wordt in deze contreien niet gekeken. Alles is op de groei gekocht. Dat morsen met lopende meters kenmerkt ook de ruimtelijke orde. Veel van die torens staan gewoon kriskras door elkaar, in plaats van op één lijn.

Wat zeggen die spiegelramen trouwens? ‘Kijk hoe wij onszelf wegcijferen en genereus onze omgeving weerspiegelen, zodat zich een spiegelpaleis van oneindige economische voorspoed ontvouwt?’ Tegen mij zeggen ze vooral dat ze hier wel zijn, maar daarom nog geen verantwoordelijkheid nemen voor hun omgeving. Geen enkel gebouw heeft veel moeite gedaan om zelf iets te representeren, en dus valt er voor de andere ook niets te weerspiegelen.

Het is ieder voor zich. Elk trots torentje is autonoom en zelfbedruipend, bereddert zijn

eigen poetsdienst, praatcafetaria en parking.

Buren om eens eieren of suiker bij te gaan lenen, zijn niet vandoen. Proximus betekent dan wel nabij - niets is afstandelijker en minder communicatief dan de hoofdzetel van het betreffende communicatiebedrijf, dat daarom een van de lokale vaandeldragers mag zijn. En de tussenruimte tussen de gebouwen is al helemaal niemand zijn affaire. Daar waaien wind, vlaggen, sculpturen, banken en bomen waar niemand iets aan heeft.

Is dan niets in de Noordwijk de moeite waard? Vroeger zat er onder een van de spoorwegbruggen een obscuur Italiaans restaurant waar de pasta van je bord rammelde als er een trein overvloog. Dat was nog eens een grootstedelijke geheimtip. En een hint van wat de Noordwijk ook had kunnen zijn: een onwaarschijnlijk maar spannend huwelijk tussen underground en business. Waarom lukt zoiets wel in Tokio of New York? Kan je dat misschien leren - hoogbouw? Of wijst het feit dat we nu al vijftig jaar aan een stuk aan het mislukken zijn erop dat het gewoon niet in ons DNA zit?

Toch heb ik op mijn zoektocht naar schoonheid uiteindelijk iets gevonden. In UP-site dan nog wel, de woontoren die doet alsof hij tot de kanaalzone behoort, maar zich uitstekend laat beledigen door een uitbreiding van de Noordwijk te worden genoemd. Net als de inmiddels zonder enige scrupules of smaak volgebouwde site van Thurn & Taxis, waar het Herman Teirlinckgebouw van de Vlaamse Gemeenschap een subtiele, maar geslaagde architecturale echo blijkt te zijn van de grote gele silo van Interbeton aan de overkant van de straat. Zou hier wel een mix van kunst, subcultuur en kapitaal kunnen ontstaan? Ook de recente kakmuur, de rustgevende graffiti van Allée du Kaai, of de wolkenmeter van Jan Fabre op een van de balkons van UP-site geven allure aan deze côté.

Maar het mooiste stuk hangt beneden in de (lege, publiek niet-toegankelijke) lobby van de woontoren. Een puike houtskooltekening van Rinus Van de Velde op zes canvassen van in totaal tien meter lang. Wie zijn neus tegen het venster drukt, ziet hoe een geslaagde Noordwijk er elders uitziet. Dat ene kunstwerk zindert meer dan wat dan ook in deze buurt.

De hele reeks nalezen? » BRUZZ.be/laptopia

Big City

Stel zelf je vraag en stem op BRUZZ.be

Waarom bevindt de homobuurt in Brussel zich precies aan de Kolenmarkt?

Artemys in de Bortiergalerij was in 1993 de enige ‘lesbische’ boekhandel ter wereld.

YVAN UIT GRIMBERGEN

D

© ARTEMYS

at de Kolenmarkt het hart van de Rainbow-village is, is grotendeels te danken aan het Regenbooghuis dat er nog geen vijftien jaar geleden geopend werd, zegt sociologe en publiciste Marianne Lens. Lens is lid van de raad van bestuur van het Regenbooghuis en oprichter van L-tour Brussels. L-tour gidst langs plekken die voor lesbiennes en de regenbooggemeenschap belangrijk zijn.

Niet dat er aan de Kolenmarkt geen homobars waren toen het Regenbooghuis geopend werd, maar de concentratie van vandaag was er nog niet. “Het is in het centrum van Brussel dat zich een groot deel van de homogeschiedenis heeft afgespeeld,” zegt Lens. “De Kolenmarkt

is de derde fase. De eerste concentratie was in de Sint-Hubertusgalerij in de negentiende eeuw, toen een unieke plek in Europa. Brussel werd aangezien als de stad met de meeste bars voor homo’s en lesbiennes.

Voor de Sint-Hubertusgalerij een statige winkelgalerij was, was ze een steegje met een slechte reputatie door de ‘vreemde fauna’ die er vertoefde.”

Tot in de jaren 1980 waren er in de Sint-Hubertusgalerij verborgen homo- en lesbiennebars: je moest de huisnummers kennen en weten op welke bel je moest drukken om binnen te raken.

De concentratie van bars verplaatste zich tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw naar het vierkant Beenhouwersstraat-Grote

Markt, om nadien te verschuiven naar de Zuidstraat, Anneessenswijk en de Lemonnierlaan, met als uiteindelijke plaats van aankomst de Kolenmarkt. De Kolenmarkt als concentratie is al bij al vrij recent.

Maar, zegt Lens, de Kolenmarkt wordt anno 2018 versterkt door de zebrapaden die in de regenboogkleuren zijn geschilderd. Niet alleen voor het Pride-festival, het is de bedoeling dat de regenboogkleuren blijven.

De Kolenmarkt geeft uit op de Lombardstraat waar het Brussels parlement gevestigd is, en dat is mooi meegenomen. De ligging is een garantie dat die plekken onderhouden worden.

Maar de geschiedenis van de LGBTQI+-gemeenschappen in Brussel is meer dan de geschiedenis

van de bars, hoe belangrijk ze ook waren en nog zijn. In 1993 bijvoorbeeld - niet eens zo lang geleden bevond Artemys, de enige boekhandel in de hele wereld die zich als lesbisch profileerde, zich in de Bortiergalerij. En dat is maar één voorbeeld. Wie nog meer wil weten: L-Tour en Marianne Lens organiseren in de maand mei gratis tours die merkwaardige en opmerkelijke evenementen uit de regenbooggeschiedenis van Brussel belichten.

Info via rainbowhouse.be

— DANNY VILEYN

VOLGENDE WEEK Tegenover herberg In de Linde in Sint-Agatha-Berchem staat een een oude maar wanstaltige boom.

Waarom houdt men die overeind?

KLAAR OM VOLLENBAK VOORUIT TE GAAN? NIEUW

AANBOD

KIJK NU OP SYNTRABRUSSEL.BE 9 MEI 2018

018_Syntra_Bruzz_215x142,5mm.indd 1

I

35

23/04/2018 11:35

Nick Trachet

Brussel en de wereld culinair ontdekt

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Djemkoumé

36

“Martine leerde koken van haar overgrootmoeder die blind was en wel honderd jaar oud werd”

I

9 MEI 2018

Djemkoumé is een Togolees recept. Het is een hartige pudding van kip. Makkelijk te bereiden met het maïsmeel uit de Afrikaanse winkel.

Martine, de bazin van de kantine om de hoek, was zo vereerd dat ik haar vermeldde in een vorig artikel (over gboma), dat ze mij nu voortdurend bestormt met Afrikaanse recepten.

Martine werd geboren in Gabon, maar groeide vooral op in het land van haar vader, Togo. Het ene land is equatoriaal, niet ver van Congo, het andere behoort tot West-Afrika, wat toch enkele verschillen qua cultuur en keuken met zich mee draagt. Hoe vaak lees ik niet over de ‘Dé Afrikaanse cultuur’? Alsof die over het hele continent dezelfde zou zijn? Wel, er zijn toch verbindende gebruiken.

Martine leerde koken van haar overgrootmoeder die blind was en wel honderd jaar oud werd. Juist daarom moest Martine het leren.

Overgrootmoeder stond naast haar en vertelde wat en wanneer ze iets moest toevoegen. “Ik was haar ogen,” zegt Martine, “en zo leerde ik koken tegen wil en dank, want eigenlijk wou ik buiten spelen.” Hoe dan ook, op een mooie dag kwam Martine tot het besef dat koken haar leven was en zo begon ze een eethuisje.

Vandaag staat dat in Brussel, waar haar man lesgeeft aan de Europese school.

“Ik ga djemkoumé maken,” lacht ze mij toe, en voor de eerste keer ga ik mee de keuken in.

Djemkoumé is de trots van Togo, al eet men het ook in de buurlanden zoals Benin, maar altijd net op een andere manier klaargemaakt.

Het is een gerecht van maïsmeel. Zoals de Britse sterrenkok Clement Freud (1924-2009, kleinzoon van) het ooit in het satirische blad Punch uitschreef, bestaat de Afrikaanse keuken voornamelijk uit pap. Van de Senegalrivier tot Kaap Agulhas, overal stampt men maïsmeel, dat vervolgens verkookt wordt tot kneedbare of lepelbare kost. Bij die pap hoort een saus van bonen, vlees of vis, maar de maïs is onvermijdelijk. Die pap zelf kan natuurlijk variëren.

Djemkoumé is feestelijk voedsel en volgens Martine verbonden met de voodooritus. Van de kip die geslacht wordt voor de genezing of betovering van iemand, gaat het bloed naar de geesten, maar de kip zelf gaat met djemkoumé naar de deelnemers.

Kies een goede kip. Dat is hier in Brussel het grootste probleem. Men vindt hier nauwelijks poulet bicylette zoals in Afrika: stevige poten en geurig vel. Zelfs de Franse Label Rouge-kippen voldoen niet helemaal. Liefhebbers geven de raad de kip te vervangen door parelhoen, daar zijn er nog wel goede van te vinden. Verdeel het beest in stukken en trek bouillon van het karkas. Al zijn er veel koks die bouillonblokjes gebruiken, zelfs samen met echte kip.

Bereid een mengsel van olie, geperste look en gember, gehakte ajuin, peper en zout. Smeer hiermee de stukken kip in. Braad de kip aan in ruim veel olie gedurende tien minuten. Doe dat in een ketel. Gaar de kip dan verder in de oven.

In de ketel met de olie van het bakken doe je nu grote lepels tomatenpuree die enkele minuten moeten aanbakken. Goed roeren. Tomatenpuree is anders te rauw, zegt Martine. Voeg daarbij ook de rest van de kruidige marinade.

Nu kun je eventueel een deel van deze bereiding opzijzetten als saus. Giet de kippenbouillon bij de rest. Voor ongeveer een liter vocht schud je vierhonderd gram maïsmeel in de ketel. Al roerend zal de maïs een pudding vormen. Laat roerend garen, de pap komt van de wanden. Schep de djemkoumé dan met grote lepels in de borden. Leg er de kip bij en wat van de tomatensaus, dien op met sla of andere groente en gepureerde scherpe chili.

Smakelijk.

De hele reeks nalezen? » BRUZZ.be/trachet

bloempot ribbel

kunststof vierkant 39x43 cm of rond Ø 39 cm

795 onze nieuwe weekactie geurkaars in theelichthouder

Intex familie zwembad

Sweet Blossom giftset

ca. 262x175x56 cm

douchegel, bodylotion, badzout,

diverse geuren 9x8 cm

giftset in mand 5-delig

5-delig

4.95

watergeweer met drukpomp 41 cm

2.63

082

1295

glow & highlights palette

Jack Parker heren t-shirt

diverse varianten

zwart, wit of navy ronde hals of v-hals katoen/elastaan maten s-xxl

moederdagtip

269 Freija kattenvoer paté kip, zalm of rund adult 100 gram 1 kg = 1.90

kattenbrokken junior of adult 750 gram 1 kg = 1.92

1.44

white-, blueof greywash verf

watergedragen en licht transparant ideaal voor op meubels en muren 1 liter

hartige vleeshapjes adult, 40 gram 1 kg = 22.25

0.89

moederdagtip

199

019 sweatshort diverse kleuren katoen/polyester maten m-xl

Lotto sneakersokken zwart of wit katoen/polyester/ elastaan maten 35-46

3.88

3 paar

tafelkleed

diverse kleuren en dessins katoen 140x250 cm

249 Dolce Bella spaghetti top diverse kleuren katoen/elastaan maten s-xxl

multireiniger bicarbonaat 750 ml 1 l = 1.27

waterafstotend

198

229

397

148

095

dames korte jurk

tafelbarbecue

porseleinen etagère

kussenhoes

inklapbare statafel

diverse prints en modellen viscose/elastaan maten s-xl

diverse kleuren 36x36 cm

diverse kleuren 3-laags Ø 25 cm

diverse varianten 45x45 cm

metaal/kunststof 110x80 cm

excl. binnenkussen

moederdagtip

doek: polyetheen stang: staal 6x3x2.5 meter incl. 6 zijwanden

162

6 meter

statafelhoes

4.96

vroegkooptip

492

lange jurk

6.92

5555

De aanbiedingen zijnvan geldig van: 9 mei t/m dinsdag 15 mei 2018 Aanbiedingen geldig woensdag Altijd de hoogte blijven van acties en nieuwe producten met onze nieuwsbrief. Meld u aan op action.com/newsletter dag xxopmaand t/m dag xx maand jaartal

feestverlichting multi color of warm wit 50 LED, 14.8 meter

5.38

1945

barkruk

7.45

www.action.com

BEVL - Alle prijzen zijn in Euro. Zet- en drukfouten voorbehouden.

partytent

497

2.5 meter

795

DB374215D7

Chemtool, één van de grootste producenten van smeermiddelen met vestigingen in de VS, Zuid-Amerika en Europa, maakt deel uit van The Lubrizol Corporation, een innovatief bedrijf dat wereldwijd gespecialiseerde technologieën levert aan klanten in de transport- en industriesector. De vestiging in Boortmeerbeek doet dienst als distributiecentrum voor de EMEA-regio van Chemtool en CPI Fluid Engineering, een andere divisie van The Lubrizol Corporation met hoofdzetel in Midland (USA). CPI Fluid Engineering is wereldleider in synthetische smeermiddelen voor compressoren en speciale industriële toepassingen.

Elke dag samen 688.000 km te voet, Word postbode bij bpost en start je carrière binnen 3 dagen.

Om ons team in Boortmeerbeek te versterken, zijn we op zoek naar een (m/v):

MAGAZIJNMEDEWERKER

Solliciteer op jobboost.be

DB500588D8

Als magazijnmedewerker ben je verantwoordelijk voor het veilig, snel en correct opslaan en verzenden van goederen. Je zorgt voor het tijdig en juist verwerken van zendingen aan de klant.

FUNCTIE: • Je laadt of ontlaadt trucks nauwkeurig van grondstoffen en/of eindproducten.

• Je maakt de ontvangstformulieren op van grondstoffen en labelt nauwkeurig, na het lossen van trucks en containers.

• Je zet de verzending klaar, labelt en controleert goed.

• Je gebruikt en onderhoudt correct het materiaal en de magazijnapparatuur.

• Je staat in voor nauwkeurige inventaris checks, met uitbreiding naar een jaarlijkse inventaris telling.

• Je voert je taken uit volgens de veiligheids-, kwaliteits- en milieurichtlijnen van de plant.

• Je voert controle jobs uit om de site in een optimale, veilige en aangename werkomgeving te houden.

Elke dag maken onze mensen het verschil op het vlak van bewaking.

Wil jij ook deel uitmaken van ons team?

Momenteel kijken wij uit naar een gemotiveerde (m/v)

AANBOD: • Je komt terecht in een kleine vestiging en een klein team binnen een groter internationaal bedrijf.

• Je ontvangt een contract van onbepaalde duur aangevuld met extralegale voordelen (hospitalisatieverzekering, bonusregeling, maaltijdcheques, …).

• Je werkt in dagdienst met mogelijkheid tot glijdende uren.

Bewakingsagent High-Security

INTERESSE VOOR DEZE VACATURE? Surf naar www.lubrizol.com/careers en zoek verder via het trefwoord “Boortmeerbeek”.

Diplomatieke bewaking

Je staat in voor de beveiliging en de bewaking van buitenlandse ambassades en residenties.

Als bewakingsagent signaleer je onveilige en ongewenste situaties, loop je controlerondes, bewaak je de toegang bij onze klanten en registreer je bezoekers.

Moderne hulpmiddelen worden ter beschikking gesteld.

Elke dag samen 688.000 km te voet,

Je spreekt vlot Nederlands met goede kennis van het Engels.

Je bent sterk in observeren en rapporteren en beschikt over een grote dosis verantwoordelijkheidszin, professionalisme en discretie.

Je hebt een eigen wagen en je stelt je flexibel op naar werkuren. (shiftensysteem; overdag/’s nachts, week/weekend) Je kan een blanco uittreksel van het strafregister voorleggen en je bent bereid om tijdens de dienst een wapen te dragen.

Word postbode bij bpost en start je carrière binnen 3 dagen.

DB504237D8

Een gevarieerde job met uitstraling en verantwoordelijkheid.

Een aantrekkelijk salaris met tal van bijkomende premies.

Bijkomende opleidingen en reële doorgroeimogelijkheden.

DB505911D8

PROFIEL: • Je hebt een eerste ervaring met magazijnwerk.

• Je hebt een goede kennis van het Nederlands.

• Je bent computervaardig en hebt kennis van MS-Office. Kennis van SAP is een plus.

• Je communiceert open en bent een echte optimist.

• Je bent zelfstandig en kan bijdragen tot een goede teamgeest.

• Je bent in het bezit van een heftruckattest.

• Je bent uiterst nauwkeurig en veiligheidsbewust.

Solliciteer op jobboost.be

Word jij onze nieuwe collega?

DB500588D8

Solliciteer via www.securitas.be Restaurant DE SPANUIT te Schepdaal is op zoek naar

In 3 weken een vast contract?

DB501395D8

• een hulpkok

> ervaring is gewenst, eigen vervoer, Nederlands- of Franstalig voor een voltijdse, vaste job

Word postbode bij bpost en start je carrière binnen 3 dagen.

ANTIQUAIR ZOEKT

DB500576D8

> voor vakantie- en weekendwerk

Gelieve uw cv te mailen naar info@despanuit.be of te bellen naar 0477 39 72 47

DB504808D8

> ervaring is een pluspunt, Nederlandstalig, verzorgd en stipt met eigen vervoer voor een voltijdse, vaste job

• jobstudenten of flexi-jobs

8 fijne dagen:

€999/pp

• een kelner(in)

Solliciteer op jobboost.be

DB504810D8

Istrië (Kroatië) & Slovenië

Rondreis met Vlaamse gids!

vliegreis, 4****-hotels, lekkere volpension & excursies inbegrepen

VOOR 2 ANTIEKWINKELS

2 afreisdata

Alle kwaliteitsbeelden, Chinese vazen, klokken, bronzen…

27 september 4 oktober

2018

infodag: donderdag 7 juni om 15 u in ons auditorium

(gratis toegang, wel even reserveren, aub)

Reisfamilie Carlier

HOGE PRIJZEN, CASH GELD VRIJBLIJVENDE SCHATTING

0494 26 21 47

ostantix@hotmail.com

Luikerstwg. 62 • St-Truiden • tel. 011 705 500 meer info: www.deblauwevogel.be

15

DOLLE 10-DAAGSE WO 9

t.e.m.

directe korting*

ZA 19 MEI

Ontdek alle merken in onze winkels...

WEMMEL | ROMEINSESTEENWEG 868 (boven Albert Heijn)

|

* Niet cumuleerbaar met andere kortingen/acties/Family Card.

Gesloten op zondag en Hemelvaart (10 mei)

DB503505D8

van

%

Op 12 mei ontvangen alle mama’s een leuke attentie!