BRUZZ actua - editie 1684

Rubrieknaam

#1684 WEEKBLAD, EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW FLAGEYPLEIN 18, 1050 ELSENE

AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

I N

D E

S TA D

|

N I E U W S

|

A C H T E R G R O N D

&

O P I N I E

2019

13 | 11 | 2019

BRUZZ | RUBRIEK

L E V E N

‘Ja, we kunnen dakloosheid de wereld uit helpen’ LAURENT D’URSEL

DIRECTEUR VAN DOUCHEFLUX

© IVAN PUT

HOE HELSINKI OMGAAT MET DAKLOZEN

Eerst en vooral een huis, dan begeleiding

MINDERHEIDSTALEN IN BRUSSEL

U spreekt toch ook Cornisch?

EEN KIND KAN DAT TOCH OOK? Love. Hate. Debate.

Start a conversation with the ING Collection.

Expo in het ING Art Center 23.10.2019 – 15.03.2020

ING België nv - Bank/Kredietgever - Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel - RPR Brussel - Btw BE 0403.200.393 - BIC : BBRUBEBB - IBAN : BE45 3109 1560 2789. Verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de FSMA onder het nummer 12381A - www.ing.be - Verantwoordelijke uitgever: Philippe Wallez - Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel. Pia Fries, Untitled, 2000 © SABAM, Belgium, 2019. Courtesy Galerie Mai 36 © Foto Vincent Everarts.

Chou de Bruxelles

BRUZZ | VOORAF

Fotograaf Ivan Put trekt wekelijks door de stad voor een portret

RABAH HAMDAD, VEEARTSENSTRAAT ANDERLECHT "Ik was veearts, specialist in kunstmatige inseminatie, het kruisen van rassen. Meer dan twintig jaar woonde ik in Duitsland. Ik ben erg gevoelig

voor daklozen. Daarom ben ik vrijwilliger bij Doucheflux. Tegen armoede strijden vind ik belangrijk. Ik wandel en fiets door de straten van Brussel

op zoek naar ontmoetingen met mensen in nood. Mensen ontmoeten is voor mij als grote babbelaar niet moeilijk. Ik spreek zeven talen. Overal

heb ik vrienden in de stad. Af en toe ben ik figurant in een film. Kijk maar uit, volgend jaar zie je me misschien in een Vlaamse film in de cinema."

13 NOVEMBER 2019

I

3

Inhoud

Analyse

Helsinki geeft het goede voorbeeld 14

Spreektijd

Laurent d'Ursel

“Dakloosheid is een misdaad tegen de menselijkheid” 10

03

Chou de Bruxelles

05

Edito

06

In beeld

08

De week

18

Latino's in Brussel

NOG MEER BRUSSEL BIJ BRUZZ De zeven hoofdzonden

Bestel nu je spaghetti op

BRUSSELHELPT.BE Steun Brussel Helpt en doe mee aan de Grootste Spaghettislag ter Wereld, op 30 november 2019.

De volledige opbrengst van Brussel Helpt 2019 gaat naar DoucheFLUX.

Al plannen voor het weekend?

Zeven bekende Brusselaars bekennen hun zonden. Aan de hand van de bekende prenten van Pieter Bruegel leggen ze hun ziel bloot. Met onder anderen Dirk De Clippeleir, Assita Kanko en Judith Vanistendael.

Wat is er allemaal te doen in Brussel?

Elke vrijdagnamiddag nemen Jeroen Roppe en Margot Otten uitgebreid de tijd om vooruit te blikken op het komende weekend.

Elke donderdag na BRUZZ 24

Elke vrijdag vanaf 13u

BRUZZ tv Ook op BRUZZ.be

BRUZZ radio

Cultuurtips Op BRUZZ televisie krijgt u voortaan elke dag een cultuurtip.

BRUZZ Select maakt voor u een keuze uit het Brusselse cultuuraanbod.

Elke dag in BRUZZ 24 BRUZZ tv

Edito

EDITO

Dakloos — KRISTOF PITTEURS

Minderheidstalen weren zich 22

20

Enfant Terrible

26

Food: La Fruitière

29

Beeldspraak

30

Nick Trachet

31

Big City

In tien jaar tijd is het aantal dak- en thuislozen verdubbeld, zegt een recente studie. De onderzoekers vertelden er meteen bij dat dat waarschijnlijk een onderschatting is. Elke twee jaar trekken ze begin november de straat op en tellen ze elke dak- en thuisloze die ze tegenkomen.

Ik heb Brussel nooit gekend zonder daklozen. Dertig jaar geleden had je zelfs het gevoel dat je de meeste Brusselse daklozen persoonlijk kende. Er was een man, altijd netjes geschoren en geknipt, die met een rugzakje rondliep waar een paraplu uitstak en die je altijd tegenkwam op de centrumlanen. Er waren de daklozen die in ruil voor een muntstuk op je auto pasten als je die op de Oude Graanmarkt parkeerde. Ook zie ik nog het gezicht voor me van een dakloze die je in de lente in de stad zag, in de zomer tegenkwam op de dijk van Oostende en van wie iedereen vertelde dat hij net voor de winter geld bij elkaar bedelde voor een ticket naar Zuid-Frankrijk.

Ik zag het aantal daklozen jaar na jaar toenemen. BRUZZ huist in het majestueuze Flageygebouw op het gelijknamige plein.

Dakloosheid is hier zo zichtbaar dat het ons niet meer opvalt. We kennen hen. Het Romakoppel dat in het portaal voor de bank slaapt, het gezin met jonge kindjes dat elke avond kampeert in het portaal van de kerk, de twee mannen die hun matrassen verstoppen onder de bank op het plein.

We kijken er alleen nog van op wanneer zoals vorige woensdag - een groepje daklozen vlees staat te bakken op een elektrisch vuurtje dat ze hadden aangesloten op een openbaar stopcontact.

Dat simpele feit – dat al die daklozen om me heen me nog nauwelijks opvallen maakt me kwaad. Kwaad op mezelf, ben ik zover afgestompt? Maar ook op de overheid die geen antwoord vindt op het probleem.

U leest in dit magazine hoe Helsinki er in is geslaagd om het aantal daklozen in tien jaar tijd met 35 procent te doen dalen. Hoe?

Door in te zetten op huisvesting: eerst een dak boven het hoofd. De rest volgt later. Dat gebeurt in Brussel ook. Maar op veel kleinere schaal én door privé-initiatieven zoals de vzw Straatverplegers.

Maar wat doen onze overheden? Bouwen ze zoals in Helsinki zevenduizend nieuwe sociale woningen per jaar? Neen. Wij investeren in noodopvang: de grote beddenloterij waarbij daklozen elke avond geluk moeten hebben om een warm bed te vinden. De daklozen zelf zijn daar cynisch over. “Waarom organiseert de stad Brussel winteropvang,” vroeg één van hen tijdens een interview. Hij gaf zelf het antwoord: “Om winterpret te kunnen laten doorgaan zonder die hinderlijke daklozen in beeld.”

Zo cynisch zal de overheid niet zijn, maar dat die winteropvang slechts een lapmiddel is voor het probleem, is een feit. Het leidt niet tot minder daklozen.

Het is ook niet echt een beleidskeuze. Het doet denken aan de werf voor het Centraal Station die we vorige week hebben belicht. Al tien jaar ligt daar een gapend gat en het enige wat de overheden hebben gedaan, is er een hek rondzetten.

Het is een metafoor voor veel beleidskeuzes in ons land. Zijn er veel daklozen? We zetten ze ’s nachts binnen.

Wordt het niet stilaan tijd dat iemand de moed toont om een echt beleid te voeren?

En daar de nodige fondsen voor vrijmaakt?

De eerste stappen zijn er. Tegen het eind van deze legislatuur wil de Brusselse regering 5 miljoen vrijmaken voor Housing Firstprojecten. 5 miljoen. Helsinki investeerde al 250 miljoen.

De volgende weken organiseert BRUZZ de jaarlijkse benefiet voor Brussel Helpt. Dit jaar gaat de opbrengst naar Doucheflux, een organisatie die het leven van daklozen draaglijker maakt. Ook een “lapmiddel”, maar bij gebrek aan een duidelijk beleid dat het probleem ten gronde aanpakt, is dat nu het beste wat er is. Dus hou u vooral niet in én help Brussel Helpt.

BRUZZ | VOORAF

Week van 't Brussels

“Het simpele feit dat al die dakloze mensen om me heen me nog nauwelijks opvallen, maakt me kwaad”

Brussel Helpt Er zijn maar liefst vijftig verschillende locaties waar u op 30 november spaghetti kunt eten ten voordele van Brussel Helpt en Doucheflux. Neem snel een kijkje op brusselhelpt.be.

Bestellen kan nog tot 28 november.

Zaterdag 30 november Verschillende locaties in Brussel

2019

Dit en al het andere nieuws uit Brussel is natuurlijk ook te vinden op BRUZZ.be en in de BRUZZ app.

13 NOVEMBER 2019

I

5

6

I

13 NOVEMBER 2019

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

Zure regen

Š PHOTONEWS

Het gemeenschappelijk vakbondsfront ACOD, ACV Openbare Diensten en VSOA van de negentien gemeentediensten staakte vorige donderdag.

Gewapend met paraplu’s tegen de aanhoudende regen trokken de stakers naar het kabinet van minister-president Rudi Vervoort, om meer loon te eisen. De staking was er een in een lange reeks, die al begon op 20 september 2018.

Vanaf juli staakten personeelsleden in de openbare ziekenhuizen regelmatig op dinsdag. Vanaf oktober deden ook de lokale besturen van zowat alle gemeenten mee.

13 NOVEMBER 2019

I

7

De week

Terugblik op het nieuws

Verdachte opgepakt

Geen bankautomaat

In Elsene pakt de Brusselse politie vrijdagochtend een verdachte op in de zaak rond de verkrachting van een ULB-studente vorig weekend. De man wordt ook verdacht van drie andere gelijkaardige feiten. De studente getuigde dat ze ontvoerd en verkracht werd door een ‘valse Collecto-bestuurder’.

De laatste bankautomaat (van Belfius) in Neder-Over-Heembeek verdwijnt in december. In 2018 waren er nog vier automaten. Schepen van Economische Zaken Fabien Maingain (Défi) hoopt er één per wijk te introduceren.

-0,6% In 2018 werden 45.059 huwelijken gesloten in België, een stijging met 1,7 procent tegenover 2017. De trouwers wonen vooral in Vlaanderen, waar een stijging van 2,1 procent wordt genoteerd. Wallonië kent min of meer een status quo met +0,4 procent. In het Brussels Gewest daalt het aantal huwelijken met 0,6 procent.

WAAROM BRUSSEL NIET KLAAR IS VOOR AUTO’S ZONDER BRANDSTOF

Laadpalen blijven vertraging oplopen BRUZZ | DE WEEK

Brussel heeft de komende jaren 8.500 extra laadpalen nodig wil het tegen 2035 alle auto’s op diesel en benzine verbieden. Het Gewest plaatste er dit jaar zeventien. Houdt het dat tempo aan, dan duurt het nog vijfhonderd jaar eer het doel bereikt is. “Zowel het elektriciteitsnet als de administratie veroorzaken moeilijkheden,” klinkt het. — BRAM VAN RENTERGHEM

H

et Brussels Gewest wil tegen 2035 geen dieselbenzine- of lpg-wagens meer in de stad, een onderdeel van het Brusselse klimaatplan. Daarvoor rekent het onder meer op elektrische wagens.

Maar daar zijn laadpalen voor nodig.

Het Gewest is begin 2019 gestart met de plaatsing ervan, en wou tegen eind dit jaar honderd publieke laadpalen. Nu zijn er nog maar zeventien geïnstalleerd.

Dat terwijl er volgens een schatting in de krant La Libre tot 8.500 laadpalen bij moeten komen, publiek en privaat samen. Die schatting is conservatief, want volgens energieleverancier Vattenfall heeft Amsterdam, dat nu al 2.000 publieke laadpalen telt, nood aan nog eens 35.000 laadpalen, als het plan om vanaf 2030 alleen nog elektrisch te rijden in de stad gerealiseerd wordt.

“Het is catastrofaal,” zegt Els Ampe (Open VLD), die zich al jaren kant tegen de werkwijze van het Gewest.

“Een van de problemen is dat één bedrijf, Pitpoint, een exclusiviteitscontract heeft gekregen tot 2028.

8

I

13 NOVEMBER 2019

Dat is toch niet meer van deze tijd?

Gooi die markt gewoon open, en je zal zien dat veel meer spelers initiatief zullen nemen.”

Het is echter niet gezegd dat die andere spelers meer vaart zouden maken. “In Brussel zijn er heel wat extra moeilijkheden,” zegt Alex Deswaef van EV-Point, dat ook laadpalen plaatst. “Zo heeft Brussel een verouderd netwerk dat maar 230 volt kan geven, terwijl laadpalen op 400 volt werken. Dat valt te omzeilen door er een transformator bij te plaatsen, maar daar moet dan een extra kast omheen die plaats inneemt op het voetpad, wat gemeenten niet graag hebben.

Daarenboven lopen de kosten inclusief beveiliging hierdoor op van 5.000 naar 10.000 euro voor een laadpaal. Daardoor is het moeilijk om in Brussel rendabel te werken.”

Ook Steven Colla van concurrent Allego is duidelijk: “Netbeheerder Sibelga moet durven te investeren om het netwerk moderner te maken.

Maar dat is een werk op lange termijn, en zeer duur.”

Bij Sibelga klinkt het dat het netwerk een historische erfenis is, die

Als Brussel diesel- en benzinewagens wil bannen, moeten er duizenden laadpalen bijkomen. En dat blijkt moeilijk. © PHOTONEWS

inderdaad technische problemen veroorzaakt. “Maar die zijn te omzeilen,” zegt woordvoerder Erik Hulsbosch. “Zo bestaat twaalf procent van het net wél al uit 400 voltlijnen. Oplaadpunten worden bij voorkeur op die lijnen geïnstalleerd.”

PAASVAKANTIE Het is de reden waarom de eerste twintig laadpalen die er voor de paasvakantie moesten komen, vertraging opliepen. Gemeenten wilden die op strategische plekken plaatsen, maar daar liep vaak geen 400 voltlijn. Om de extra kosten van een transformator te vermijden, moesten nieuwe plekken gevonden worden, die wel op zo’n lijn liggen.

“In de toekomst valt echter niet te ontsnappen aan laadpalen op 230 voltlijnen,” klinkt het bij één van de deelnemende gemeenten.

“Waardoor er nu een discussie is tussen PitPoint en het Gewest over wie die transformatoren moet betalen.”

Volgens Peter Van den Bossche, professor ingenieurswetenschappen aan de VUB, is de kostprijs niet het enige probleem. “Veel van de distributiecabines waar die transformatoren op gekoppeld worden, zitten nu al bijna aan hun maximale vermogen,” zegt Van den Bossche. “Het blijft behelpen. Het best worden alle lijnen naar 400 volt gebracht, maar dat is duur en omslachtig en duurt tientallen jaren.”

Sibelga is daar wel al mee bezig.

“Als wij nu investeringen doen, schakelen wij progressief over naar 400 volt,” zegt Hulsbosch. “En bij nieuwe woonwijken is dat sowieso de standaard.”

PitPoint zelf ligt minder wakker van

We Exist wint

Actiris bespaart

Muizen

De Brusselse Obada Otabashi, bezieler van vzw We Exist, wint in de categorie ‘Economische groei’ de Europese MoneyGram Award. Die internationale prijzen willen de verdiensten van ondernemers met een migratieachtergrond huldigen. We Exist probeert voor hen de toegang tot de arbeidsmarkt te vergemakkelijken.

Arbeidsbemiddelaar Actiris zal het in 2020 met minder geld moeten doen. Volgens sommige bronnen gaat het om een besparing van 38 miljoen euro. Minister Bernard Clerfayt (Défi) bevestigt dat het budget van Actiris krimpt, maar wil nog niet zeggen om hoeveel het precies gaat.

Een passant van ribbetjeseettent Amadeo legt op beeld vast hoe muizen binnen- en buitenlopen. De man dient een klacht in bij het Voedselagentschap.

Ketenverantwoordelijke Klodjan Zugu wijst voor de oorzaak naar de straat, de trage vuilnisophaaldienst, en daklozen en katten die de vuilniszakken openmaken.

Door het stijgende aantal kleuters dat thuis geen Nederlands spreekt, zitten sommige leerkrachten met de handen in het haar BRUZZ | DE WEEK

Zeven taaldocenten en hun coördinator van de kleuteronderwijsopleiding van de ARTEVELDEHOGESCHOOL (in ‘De Tijd’)

Cartoon Kim Kim Duchateau en Wauter Mannaert wisselen elkaar af voor hun kijk op de week

de technische beperkingen dan van de administratie. “De vertragingen zijn eerder gelinkt aan administratieve punten die opgelost moeten worden,” zegt Pascal Decrem van Total, dat PitPoint heeft overgekocht. Welke punten dat zijn, wil hij niet kwijt. “Wij wensen geen olie op het vuur te gooien.”

Die administratieve moeilijkheden zouden te maken hebben met de gemeenten, die de plaatsing van laadpalen moeten laten goedkeuren door het schepencollege, en Brussel Mobiliteit. Volgens verschillende bronnen loopt het vooral vast bij Brussel Mobiliteit, dat onder meer verantwoordelijk voor de installatie van borden en wegmarkeringen, ook op gemeentewegen. Door het structurele personeelstekort zou die instelling niet aan de laadpaaldossiers toekomen. Brussel Mobiliteit kan dat echter niet bevestigen.

13 NOVEMBER 2019

I

9

Brussel Helpt

2019

‘Brussel Helpt’ is de jaarlijkse solidariteitsactie van BRUZZ in samenwerking met zijn Brusselse partners.

Dit jaar steunt Brussel Helpt de organisatie Doucheflux.

Op zaterdag 30 november organiseert BRUZZ De Grootste Spaghettislag ter Wereld in het kader van Brussel Helpt.

We nodigen alle Brusselaars uit om op die dag op verschillende locaties in Brussel spaghetti te eten.

Doucheflux-directeur Laurent d’Ursel

Ga naar brusselhelpt.be en kies waar u wil gaan eten. De spaghetti wordt verkocht voor 10 euro per portie. U kunt nog bestellen tot 28 november.

De opbrengst gaat integraal naar Doucheflux.

Vanaf 18 november ook op BRUZZ tv Brussel rekent op uw steun!

Zelf voor de foto onder de douche?

Geen probleem voor Douchefluxdirecteur Laurent d’Ursel.

10

I

13 NOVEMBER 2019

‘Dakloosheid is een misdaad tegen de menselijkheid’

2019

Energiek, ontvlambaar, grappig, onvermoeibaar. Een tweede personage zoals Laurent d’Ursel (60) zal u niet snel ontmoeten. De excentrieke kunstenaar die zich ook graaf mag noemen, is de bezieler van daklozencentrum Doucheflux. “Het eeuwenoude cliché dat je dakloosheid niet kan oplossen moet de prullenmand in.”

— KRIS HENDRICKX, FOTO’S IVAN PUT

U bent graaf. Groeide u ook op in een milieu waar dat duidelijk was?

Hebt u vandaag nog contact met uw adellijke familie?

D’URSEL: Ik heb een tiental D’Ursels

als neef of nicht, maar heb er amper nog mee te maken. Daar had ik bij de oprichting van Doucheflux trouwens spijt van, want zulke contacten zijn waardevol. Gelukkig kon ik via mijn zus wel een milieu van welstellende mensen bereiken, die ruim een miljoen in dit gebouw hebben geïnvesteerd. Onder meer Philippe Gelück (bekend van Le Chat, red.), is hier mede-eigenaar.

centrum waar een enorme rij stond aan te schuiven, omdat er maar vier douches waren.

En dan zijn er mijn Crocs! Op een bepaald moment stapte ik op een gigant af om hem een flyer te geven voor onze betoging. De man zag mijn Crocs, zijn ogen lichtten op en hij zei iets als ‘U bent geen agent, geen straathoekwerker en geen verpleger. Wat hebt u aan te bieden?’ Ik begreep toen dat mijn excentrieke kant – die ik zelf trouwens als doodnormaal ervaar – een verfrissende bijdrage kon zijn voor dit publiek. Ik heb geen sociale vorming, maar wel een onbegrensd enthousiasme.

Hoe bent u kunstenaar geworden?

Wat is eigenlijk het profiel van de daklozen die hier komen?

D’URSEL: Ik wou altijd al schrijver

D’URSEL: We zien veel meer mannen

worden en schreef al gedichten als tiener. Rond mijn dertigste schakelde ik over naar de plastische kunsten. (Een van de vrijwilligers onderbreekt het gesprek kort voor een praktische vraag, waarop D’Ursel hervat) Dat ging over een zin die we in het groot aan de voorgevel willen bevestigen: ‘Le sans-abrisme est un crime contre l’humanité.’ Woorden zijn altijd belangrijk gebleven in wat ik doe.

dan vrouwen. Voor die laatsten houden we de woensdagnamiddag vrij. Zo’n zeventig procent komt van buiten Europa en een deel van hen zijn transitmigranten. We hebben een akkoord met het Burgerplatform, dat dagelijks een busje migranten naar hier brengt om te douchen. Maar velen komen ook op eigen kracht. Als het slecht weer is, zien we veel minder mensen.

Buitenstaanders denken altijd dat de kou het grootste probleem van giganten is, maar in werkelijkheid is het de regen. Zodra je nat bent, is dat verschrikkelijk: je hebt geen plek om van kleren te veranderen of je spullen te drogen.

En hoe komt een tamelijk excentrieke kunstenaar uiteindelijk bij de daklozen terecht?

D’URSEL: Een goeie tien jaar geleden

heb ik het collectief Manifestement opgericht, waarmee we onder meer betoogden tegen de dakloosheid (maar ook tegen de dood of voor de aanhechting van België bij Congo, red.). Een paar dingen hebben me aan het denken gezet. Een daarvan was een bezoek aan een daklozen-

Je hoort weleens dat iedereen dakloos kan worden. Merkt u dat hier?

D’URSEL: Het valt me vooral op hoe

verschillend de paden zijn die naar de dakloosheid leiden. Natuurlijk

▲

LAURENT D’URSEL: Mijn ouders hebben mij nooit een expliciete boodschap gegeven. Ik leg het even uit met een anekdote. Toen ik negen jaar was, en op het prestigieuze Sint-Pieterscollege aankwam, zei een leraar me tijdens de eerste speeltijd: ‘D’Ursel, vu qui tu es, tu dois donner l’exemple.’ Ik herinner me dat ik toen instortte, op twee

manieren. Omdat hij wist wie ik was en – nog erger – omdat ik meteen begreep wat hij bedoelde zonder het uit te leggen.

BRUZZ | DE VERHALEN

A

ls u nog eens door Sint-Gillis wandelt en u kruist een fietser met een licht verbeten uitdrukking op het gezicht en Crocs aan zijn blote voeten, twijfel dan niet: u zag net Laurent d’Ursel langsrijden op weg om één van zijn vele missies tot een goed einde te brengen: de graaf is naast plastisch kunstenaar ook leraar Frans. De voorbije jaren gaat het allergrootste deel van zijn tijd echter naar Doucheflux, het centrum voor daklozen waar hij de voorbije acht jaar voor vocht en directeur van is. Vandaag is het centrum in de Veeartsenstraat in Kuregem open en een schot in de roos. De twintig douches worden gretig gebruikt, de lockers zijn een succes en als we binnenstappen is er net een kapper aan het werk (1 euro per kapbeurt).

Maar Doucheflux is meer dan een dienstencentrum. De organisatie trekt ook hard aan de kar om de dakloosheid bovenaan de politieke agenda te krijgen. “Want dakloosheid is een gevolg van ons systeem, niet de individuele fout van de giganten.” Giganten? “Dakloze is denigrerend, in werkelijkheid zijn het Geweldige Individuen in Gigantische Armoede maar Niet zonder Trots.”

13 NOVEMBER 2019

I

11

Doucheflux-directeur Laurent d’Ursel

▲

zijn sommigen beter beschermd. De kans dat u dakloos wordt, is klein: u hebt een opleiding, een job, een relatie, een vriendenkring, bent mentaal en fysiek gezond. Maar als verschillende van die schakels wegvallen, kan het verkeren. De mensen die hier komen zijn kwetsbaarder en net dáárom is dakloosheid zo’n misdaad tegen de menselijkheid. Voor hen komt het leven op straat vele malen harder aan. U en ik zouden het à la limite nog als een soort survivaluitdaging beschouwen, maar mensen die al verzwakt zijn, worden snel beschadigd door het straatleven. Iemand vervolgens uit die situatie halen, zal dan ongelofelijk veel geld kosten aan de maatschappij. Daarom zijn we ook zo geëngageerd in de beweging ‘Recht op een dak’.

BRUZZ | DE VERHALEN

Zijn de activiteiten hier niet eerder een vorm van symptoombestrijding?

Doucheflux begeleidt toch niet naar woningen, terwijl experts dat cruciaal vinden. Douches, lockers, een kapper en cursussen, daarmee raak je toch niet van straat?

60 jaar graaf geboren in Brussel, woont al 35 jaar in Sint-Gillis opleiding als econoom en filosoof kunstenaar oprichter van betogingscollectief Manifestement oprichter en onbezoldigd directeur van Doucheflux leraar Frans als vreemde taal

D’URSEL: Symptoombestrijding is niet

het juiste woord. We doen aan dringende hulp. Daarnaast hebben we ook een sociale dienst – een halftijdse sociaal assistente – die wel degelijk probeert om mensen naar huisvesting te begeleiden. Maar ik ga er wél mee akkoord dat dakloosheid op te lossen is. Daarvoor moet je niet enkel op die noodhulp inzetten, maar ook grootschalig op preventie en huisvesting. Voor het eerst hebben we trouwens een Brusselse regering die die inzichten lijkt te delen.

Hoe kan het beleid dakloosheid uit de wereld helpen? De voorbije jaren verviervoudigde het aantal daklozen juist in Brussel, bleek deze week nog.

D’URSEL: Jazeker! Daarover bestaat

geen enkele twijfel en Finland heeft het bewezen, met een grootschalig huisvestingsprogramma voor giganten. Maar daarvoor heb je een ingrijpende mentaliteitswijziging nodig. We moeten af van het eeuwenoude cliché dat dakloosheid en extreme armoede een fataliteit zijn, dat het normaal is. Zelfs sommige sociaal assistenten zijn daar nog van overtuigd. ‘Het is er altijd al geweest en we moeten de meest extreme kanten wat indijken,’ dat soort discours. Met de snelle 12

Laurent d’Ursel

I

13 NOVEMBER 2019

“Het valt me vooral op hoe verschillend de paden zijn die naar de dakloosheid leiden,” zegt Laurent d’Ursel.

stijging van het aantal daklozen is die visie niet meer houdbaar. We komen er niet meer met nachtopvang door Samusocial en wat sociale restaurants.

We moeten dus Finland achterna?

D’URSEL: Ja! En we moeten ook goed

begrijpen dat het un fric de malade (een bom geld, red.) kost om mensen op

straat te houden. De herhaalde medische zorgen, de nachtopvang, de begeleidingsdiensten …

Er circuleren cijfers dat de nachtopvang door Samusocial ruim 1.000 euro kost per maand per dakloze.

Daar kan je al een mooi appartement van bekostigen. Via socialeverhuurkantoren kan je al heel wat bereiken hoor.

Stel dat Brussel elke dakloze een woning geeft, krijg je dan geen aanzuigeffect? Brussel-Stad klaagt er al jaren over dat de gemeente alle ‘miserie’ van het land aantrekt. Er zijn zelfs verhalen over daklozen die een treinticket naar Brussel krijgen.

D’URSEL: Natuurlijk moet er een

eerlijke verdeling zijn tussen de

2019

D’URSEL: We hopen dat we niet tot

“Buitenstaanders denken altijd dat de kou het grootste probleem is, maar in werkelijkheid is het de regen” LAURENT D’URSEL DIRECTEUR DOUCHEFLUX

hetzelfde ras behoren, ja. Er zijn twee kwalen waar giganten tegen moeten vechten: infantilisering en verdierlijking is daar een van. Je herkent het bijvoorbeeld in de overtuiging dat enkel basisbehoeften moeten worden vervuld: ‘Als ze kunnen eten, slapen en schijten hebben we het probleem opgelost.’

Daarnaast is er de afkeer van voorbijgangers. Een gigant die bedelt, citeerde deze week nog een passant: ‘Het is niet het bekertje dat me stoort, het is het personage.’

Hoor je de agressie in die woorden?

De mens toont empathie tot op een zeker punt en dan slaat het om in allergie. Die empathie functioneert vaak als een soort projectie. Het beste voorbeeld daarvan is de heisa die er telkens is rond daklozen in de winter. We krijgen dan plots meer subsidies, terwijl er niet meer mensen sterven in de winter dan in de zomer. Maar mensen hebben het koud en voelen zich daardoor verbonden met die dakloze. Bij 25°C denken we dan weer dat dakloosheid een beetje als Club Med is.

Er is een nieuwe regering. Hoe evalueert u haar daklozenbeleid?

D’URSEL: Het is een enorme vooruit-

ningen voor u.’ Dat is een van de redenen waarom wij buiten de Vijfhoek wilden zitten. Dat gebied is al verzadigd. Ik begrijp het Brusselse stadsbestuur helemaal. We moeten natuurlijk wel hefbomen installeren.

‘U neemt geen daklozen op of hebt geen sociale woningen? Dat maakt dan zoveel euro boete.’

Rond de voetgangerszone verblijven traditioneel heel wat daklozen.

gang tegenover de voorbije jaren.

Hele zinnen uit het regeerakkoord komen uit het eisenpakket van de actiegroepen als ‘Recht op een Dak’.

Alain Maron en zijn kabinet hebben de voorbije drie maanden ook al meer geluisterd naar het werkveld dan de twee vorige regeringen samen. En hij heeft laten weten dat we hem een schop onder zijn kont mogen geven als hij niet doet wat hij belooft. De intenties zijn dus goed.

D’URSEL: Ja, maar wat is het

gemeenten. Want het fenomeen dat u beschrijft klopt. Ik heb hier zelf een Nederlandstalige bezoeker gehad die van het OCMW in Leuven een enkele reis naar Brussel had gekregen. Zelfs binnen Brussel bestaat dat: de RTBF filmde undercover hoe een sociaal assistent in een rijke gemeente een gigant vroeg om naar Brussel-Stad te trekken. ‘Daar zijn er meer voorzie-

probleem? We hebben een experiment gedaan in ons laatste magazine. We hebben een foto genomen van een gigant die met zijn Chimay op een bank is gaan liggen. Vervolgens hebben we de zoon van een vrijwilliger op dezelfde plek gelegd, ook met een Chimay. Vervolgens heeft de graficus allerlei tussenstappen gecreëerd om de ene foto in de andere te laten veranderen. Eronder stond ‘Waar begint het probleem?’

Maar worden die intenties wel in de praktijk gebracht?

D’URSEL: Dat is de hamvraag. Zullen

er genoeg middelen uitgetrokken worden? Dat is nog niet duidelijk.

Een ontmoeting met daklozen veroorzaakt bij veel mensen een zekere gêne en ook vragen. Moet ik geld geven of voedsel? Moet ik praten met die persoon? Hoe gaat u daarmee om als u een dakloze ontmoet?

D’URSEL: Dat soort vragen zijn op

zich al een soort geweld tegenover die mensen. Je behandelt ze best als eender wie. En het ergste is doen alsof je iemand helemaal niet ziet en niet eens glimlachen of groeten.

Giganten zien heel goed wie wegkijkt. En wat dat geven betreft: voorbijgangers moeten vooraf helemaal niet weten wat die mensen nodig hebben. Ze zullen het zelf wel zeggen.

Wanneer zal Doucheflux een succes zijn?

D’URSEL: (grijnst) Als we erg rijk zijn

geworden doordat de dakloosheid opgelost is. We zijn de enige vereniging in de sector die daar zelf belang bij heeft. Dit gebouw is perfect voor een Basic-Fit: twintig douches, veel plaats voor fitnesstoestellen …

Een succesmoment waar ik ook erg van genoten heb, is toen we eindelijk lid mochten worden van AMA, een koepel van daklozenverenigingen. Eindelijk de zegen van de vader krijgen, als een gelijke van de collega’s beschouwd worden. En tegelijk blijven mensen ons toch als een verfrissend element in de sector zien.

BRUZZ | DE VERHALEN

Met de student identificeren de mensen zich, hij voelt alleszins vertrouwd. De dakloze zit in een andere wereld. Of dat hopen we toch.

Is dat niet omdat veel organisaties helemaal van subsidies afhangen?

Dan ga je niet snel iets zeggen dat de politiek tegen de borst stuit. Terwijl dit privé-initiatief meer vrijheid van spreken heeft, zelfs al krijgen jullie nu ook subsidies.

D’URSEL: Absoluut. Ik herinner me

het Pispotfestival jaren geleden (dat pleit voor meer openbare toiletten, red.). Ik had een polemische tekst geschreven en een verantwoordelijke van een partnerorganisatie kwam me uitleggen dat één woord er absoluut uit moet. ‘Anders verlies ik mijn subsidie.’

Alles wat ik over dakloosheid wil zeggen, zit eigenlijk al in de titel van een think tank die we hier binnenkort organiseren: ‘Ma souffrance est politique’ (Mijn lijden is politiek, red.). De boodschap die giganten nu vaak krijgen is: u hebt een fysiek, mentaal of financieel probleem en we gaan u helpen, met als onderliggende boodschap dat ze verantwoordelijk zijn voor die situatie. Die titel van daarnet benadrukt dat er een systeem is dat de dakloosheid veroorzaakt. Daar wil ik tegen vechten.

13 NOVEMBER 2019

I

13

Brussel helpt

Helsinki geeft daklozen eerst en vooral een huis

Iedereen een dak boven zijn hoofd

Met meer dan 1.400 personen die op straat leven, mag Brussel op zoek naar evenveel bedden deze winter. Al zijn er ook andere pistes dan zo’n crisisopvang. Een eigen woning, bijvoorbeeld. In Helsinki krijgt elke dakloze er een van de stad. — EVA CHRISTIAENS

Aantal dak- en thuislozen in Brussels Hoofdstedelijk Gewest © PHOTONEWS

22,2%

thuislozen *

51,4%

daklozen

24,8%

personen in ontoereikende huisvesting

1,6%

personen die overnachten in ziekenhuis 14

I

13 NOVEMBER 2019

Tijdens de nacht van de telling – 5 november 2018 – werden er in totaal 4.187 personen geteld * thuislozen zijn ondergebracht bij een erkende dienst: transithuizen van de OCMW’s en onthaalhuizen BRON LA STRADA

2019

“Housing First betekent dat je naar woonoplossingen zoekt door bijvoorbeeld de leegstand aan te pakken”

BRUZZ | DE VERHALEN

I

n de Finse hoofdstad Helsinki wordt het in de activiteiten en dakloze mensen hebben zelfs een eigen vakbond. “Dat alles is niet zinloos, winter tot min 20 graden koud, maar van maar dient vooral om het probleem te beheerwinteropvang is geen sprake. Er slaapt nog sen. Het leidt niet tot minder daklozen,” zegt zelden iemand op straat sinds de stad elke Hermans. dakloze een eigen woning heeft gegeven. Die Vorig jaar brachten nog altijd 759 mensen de ‘eigen’ mag je letterlijk nemen: wie er intrek nacht effectief buiten door, 707 anderen neemt, tekent een huurcontract en wordt verbleven in opvangcentra. “De winterbedden verwacht huur te betalen. blijven essentieel, anders was de situatie nog Helsinki werkt sinds 2008 resoluut volgens veel erger geweest,” zegt Nicolas Horvat van het Housing First-principe: geef dakloze mensen daklozenorganisatie La Strada, die tweejaarlijks eerst een huis, daarna pas begeleiding. Intussen een telling organiseren in de Brusselse straten. zijn er 3.500 woningen voor hen vrijgemaakt en “Maar noodopvang is altijd een oplossing voor is het aantal mensen zonder onderdak met problemen die we veel vroeger hadden moeten 35 procent gedaald in tien jaar tijd. In diezelfde aanpakken.” tien jaar tijd is het aantal daklozen in Brussel De nieuwe regering volgt die denkpiste en meer dan verdubbeld. wil de middelen voor Housing First verviervou“De Finse overheid heeft eerst en vooral digen. Vandaag werken vier vzw’s volgens het politieke wil getoond,” zegt onderzoekster Saija principe van Housing First. Samen hielpen zij Turunen van de Y-Foundation, het Housing tot vorig jaar al 120 dakloze Brusselaars aan Firstprogramma van Finland. “Ze willen een eigen woonst. Negen dakloosheid beëindigen. op de tien verblijven daar Die doelstelling hebben vandaag nog altijd. ze duidelijk opgevolgd Minister van Gezondheid met voldoende middeAlain Maron (Ecolo) wil de len.” financiering van die Die middelen projecten progressief bedragen 250 miljoen optrekken. Voor dit jaar euro. Om woningen aan ging het om een investering te kopen, opvangcentra van 1,34 miljoen euro. Dat om te bouwen tot zou aan het eind van zijn wooncomplexen en legislatuur vier keer zoveel personeel aan te werven moeten zijn. om de huurders te Maar zelfs met 5 miljoen begeleiden. “We bieden euro kom je nog altijd maar hen vooral praktische aan een fractie van de steun in het dagelijkse KOEN HERMANS 250 miljoen die Helsinki leven, zoals hoe ze hun PROFESSOR SOCIAAL WERK investeerde. Voorlopig is het huur moeten betalen of nog wachten op afgelijnde waar ze werk kunnen doelstellingen. vinden.” De veronder“Een ambitie alleen is niet genoeg,” zegt de stelling is dat de woonst hen opnieuw stabiliteit Finse onderzoekster Turunen over het Brusselse en veiligheid geeft, waardoor het makkelijker is regeerakkoord. “Je hebt duidelijke doelstellingen om andere problemen op te lossen. Tegen 2027 nodig, zoals hoeveel woningen je wil bouwen, wil de Finse overheid dat niemand nog zonder tegen wanneer je dat wil realiseren of hoeveel dak of thuis zit. extra begeleiders je wil aanwerven.” Zo werden Hoe haalbaar is zoiets in Brussel? Met zowat er in de Finse hoofdstad driehonderd nieuwe 4.200 personen zonder onderdak blijft het sociaal werkers aangeworven om de huurders bij Gewest nog altijd vooral inzetten op crisisopte staan met hun betalingen en praktische vang. Symptoombestrijding, noemt professor vragen. sociaal werk Koen Hermans (KU Leuven) dat.

In Brussel hebben de vzw’s die extra “Winteropvang kost enorm veel geld en is mankracht nog niet. “Bij ons helpt één begeleiweinig effectief. Voor mij is de essentiële vraag: der gemiddeld acht huurders, want elke persoon welke daklozenorganisaties bieden structurele vraagt veel tijd en geld,” zegt Housing Firstcoörwoonoplossingen? Elke vorm van tijdelijk dinatrice Aline Strens van vzw Diogenes. De onderdak is voor mij niet voldoende.” straathoekwerkers hebben intussen dertig UITGETEKEND mensen geholpen binnen Housing First, die allemaal een combinatie van meerdere mentale Bij de brede waaier aan hulporganisaties in gezondheidsproblemen hebben met bijvoorbeeld Brussel past een minderheid in die strikte visie. alcoholisme of een handicap.

Er zijn douches te vinden, dagopvang, culturele ▲

13 NOVEMBER 2019

I 15

Housing First

▲

In Helsinki gelden die criteria niet, daar wordt iedereen geholpen, maar de vzw vindt niet dat ze in Brussel versoepeld moeten worden. “We kiezen voor de meest kwetsbare profielen omdat we hen aangepaste begeleiding bieden,” zegt Strens. “Voor andere personen zijn specifieke projecten nodig. Het is vooral de woonmarkt die versoepeld moet worden.”

CREATIVITEIT

BRUZZ | DE VERHALEN

Daar lijkt de grootste opdracht voor de nieuwe regering te zitten. “Zowel bij sociale verhuurkantoren als bij private immobedrijven is het moeilijk om genoeg woningen te vinden,” zegt Strens. “Zo kom je al snel in het vaarwater van andere hulporganisaties terecht. We zoeken allemaal naar dezelfde, weinige ruimte.”

Helsinki creëerde vooral nieuwe ruimte: het bouwt zevenduizend nieuwe sociale woningen per jaar en een oud opvangcentrum werd omgetoverd in 81 privéwooneenheden. Volgens professor Hermans vraagt het hele concept vooral om voldoende creativiteit. “Housing First betekent dat je naar woonoplossingen zoekt.

Dat kan betekenen dat je de leegstand aanpakt, oude gebouwen aankoopt of kraakpanden herinricht. De essentie is dat mensen hun eigen begeleiding mogen kiezen vanuit een stabiele situatie.” Zo werd in Edinburgh driekwart van de sociale woningen aan dakloze inwoners gegeven.

Turunen geeft toe dat Helsinki nog altijd terugvalt op winterbedden voor migranten zonder verblijfsvergunning. Zij zijn in Brussel een groeiende groep die de cijfers in noodopvang en op straat doet 50 % Brusselaars aanzwellen. Ook Voor de helft van de Brusselaars intra-Europese migranten zijn de 10 procent goedkoopste zoals Roemenen en Polen woningen nog altijd te duur (als komen niet in aanmermaar 30 procent van de inkomking voor Housing First, sten naar de huur mag gaan) bij gebrek aan Belgische rechten.

50 mensen “Housing First is maar Elke maand worden minstens één deel van de oplos50 mensen uit hun huis gezet sing,” vindt de directie van vzw Diogenes. “Je > 44.000 gezinnen moet ook in sociale Nog meer dan 44.000 gezinnen woningen investeren, de wachten op een sociale woning privéwoonmarkt aanpakken, onthaalhuizen versterken en projecten rond solidair wonen ondersteunen.”

De straathoekwerkers zijn tevreden met de koerswijziging van de regering naar meer inclusie. “De grote vraag blijft hoeveel middelen er komen en of men die visie zal respecteren.”

En ook of die visie zal worden gedeeld door alle actoren op het terrein. “Helsinki heeft een ongelooflijk netwerk,” geeft Turunen mee als laatste succesformule uit Finland. “Alle ngo’s, alle gemeenschappen en ministers werkten samen en ondertekenden dezelfde doelstellingen. Het project voelt als iets dat we allemaal samen trekken.”

16

I

13 NOVEMBER 2019

Sara leefde jaren op straat, maar heeft nu een dak boven haar hoofd

‘Dit geeft me rust’ Vijf jaar lang leefde Sara tussen opvang- en ziekenhuizen, de straat en een kamertje waar reuzenratten door het plafond liepen.

Via Housing First kon ze uit het dal klimmen. “Weten dat je een eigen dak hebt, het doet veel.” — KRIS HENDRICKX , FOTO’S IVAN PUT

E

rgens in Molenbeek stappen we de studio van Sara* binnen. De flat is maximaal dertig vierkante meter groot, met één leef- en slaapruimte, maar verder voorzien van alle comfort. Er is een kookhoek en een badkamertje, waar een respectabele verzameling aan schoonheidsproducten uitgestald staat.

De dertiger verblijft nu een jaar in het nagelnieuwe passiefgebouw,

waar ze naast een viertal Housing Firstcollega’s vooral ‘gewone’ buren met een beperkt inkomen heeft. Het huis met zeventien appartementen wordt beheerd door een sociaal verhuurkantoor, en de vzw Habitat en Humanisme organiseert er ook nog eens gemeenschapsactiviteiten, zoals een naai- of informaticaatelier. En als de bewoners dat willen, kunnen ze koken in de gemeenschappelijke keuken.

2019

“Als je op straat leeft, ga je niet zitten. Zodra je stilstaat, is er altijd wel een onguur type dat iets van je wil” SARA EX-DAKLOZE

begeleiding op maat krijgen in hun nieuwe leven.

CONFITUUR AAN HET PLAFOND

Sara heeft er een moeilijke tien jaar op zitten. Op haar 24ste verlaat ze halsoverkop het ouderlijke huis na familiale moeilijkheden - waar ze liever niet over uitweidt. Op hetzelfde moment stopt ze met haar poetsjob.

“Het ging niet goed met mij en mijn baas maakte daar niet één woord aan vuil, dus ben ik het afgetrapt.”

BLIJVEN STAPPEN Wat volgt, zijn vijf hobbelige jaren.

Sara slaapt in de winteropvang, krijgt een kamer aangeboden bij kennissen of brengt nachten op straat door in de sneeuw. “Ik herinner me nog hoe ik de hele dag bleef rondstappen, tot mijn benen verbrand waren van het schuren van mijn broek. Want zodra je stilstaat, is er altijd wel een onguur type dat iets van je wil. Als ik al eens ging zitten, was het ergens in een Quick of zo, liefst boven of achteraan, uit het zicht.”

Uiteindelijk zou Sara een

minikamertje vinden in het centrum, waar de hygiëne zacht gezegd niet optimaal is. “Er liepen zulke ratten door het plafond (houdt de handen 50 centimeter uit elkaar), maar de stemming onder de bewoners was wel opperbest.”

Als de politie het pand na een tijd ontruimt, volgt opnieuw een straatepisode en belandt Sara in de psychiatrische afdeling van een Brussels ziekenhuis. Want de jonge vrouw combineert verschillende problemen. Ze heeft niet alleen geen vast dak boven het hoofd, ze kampt met schizofrenie én heeft een ernstig rugprobleem.

Het is in het ziekenhuis dat Sara op de radar van de vzw Straatverplegers verschijnt. Ze krijgt een eerste woning aangeboden in het kader van een Housing Firstprogramma. Het principe van de formule is helder: dak- of thuislozen krijgen eerst een eigen woonst, waar ze vervolgens

De praktijk, blijkt na een tijdje, durft al eens complexer te zijn. Sara begint haar kleine woonst na verloop van tijd te delen met een gewelddadige vriend. “Ik vloog regelmatig door de kamer en aan het plafond kleefde confituur van potten waarmee gegooid werd,” herinnert ze zich. Als ze nog meer dakloze kennissen in huis haalt, wordt het leven er alleen maar tumultueuzer. “Een koppel probeerde me ook voortdurend te overtuigen om in een driehoeksrelatie te stappen,” zucht Sara.

De vzw Straatverplegers overtuigt Sara uiteindelijk om te met een schone lei te starten in de flat waar ze vandaag woont. Na vier jaar in de eerste woning blijkt het een gouden zet. De problematische vrienden van weleer kennen haar adres vandaag niet meer, Sara neemt opnieuw contact op met haar zieke moeder en voelt zich ondertussen een stuk beter. “Weten dat je een eigen dak hebt, doet veel. Het geeft rust,” zegt de jonge vrouw.

Sara stelt het zo goed dat ze steeds minder begeleiding nodig heeft. Een bezoekje per week volstaat. “In het begin komen we verschillende keren per week langs,” legt straatverpleger Guillaume

Vander Stricht uit, die het gesprek bijwoont. “We helpen met facturen, verwijzen de patiënten door als er schulden ontstaan of als ze specifieke medische zorgen nodig hebben.

Als mensen zich wat isoleren, gaan we op zoek naar wat hen boeit of brengen we hen bijvoorbeeld in contact met het dagcentrum Hobo.”

ZORGEND KIND Straatverplegers beschikt daarnaast nog over een vrijwilligersnetwerk van mensen die twee keer per maand langsgaan bij de voormalige daklozen. Niet als verpleger, maar om iets te ondernemen: een bioscoopbezoek, een wandeling of gewoon een goed gesprek met iemand die buiten het traditionele zorgkader valt.

In Sara’s geval ging de vooruitgang snel. Zo snel dat ook de organisatie die haar opvolgt voor haar psychische problemen dat traject als afgerond beschouwt.

Straatverplegers van hun kant blijven de jonge vrouw wél nog volgen. Maar de problematische patiënt van een jaar geleden onderging wel een gedaanteverwisseling. De meeste vrije tijd brengt Sara vandaag door bij haar ernstig zieke moeder. Van zorgenkind tot zorgend kind, een eigen dak en degelijke begeleiding kunnen wonderen verrichten. * Sara is een schuilnaam

13 NOVEMBER 2019

I 17

Samenleving

Hoe de Zuid-Amerikanen in Brussel de protesten in hun land ervaren

‘Het volk pikt het niet langer’ BRUZZ | DE VERHALEN

Zuid-Amerika brandt, letterlijk zelfs. De protesten groeien er met de dag. En dat protest krijgt tot in Brussel, waar de LatijnsAmerikaanse gemeenschap al jaren onophoudelijk groter wordt, weerklank. BRUZZ zocht uit wat de Brusselse latino’s bindt, waarin ze verschillen en hoe ze de protesten in hun thuisland volgen. — ARNAUD DE DECKER, FOTO’S SIMON OEYEN

18

E

en doordeweekse avond in het park van Vorst. Ter hoogte van zomerbar La Guinguette, midden in de groene long die de gemeente siert, verzamelen een twintigtal Ecuadoraanse mannen. Ze vormen ploegjes van twee, en nemen plaats op en rond het volleybalveld, waar ze de komende uren zullen zweten, vloeken en juichen.

“Het is een echte Ecuadoraanse traditie.

We zijn hier elke dag,” vertelt een van hen.

“Nu de dagen korter worden en de temperaturen zakken, is de opkomst wat minder, maar je zou het in de zomer moeten zien, dan is het hier feest. We spelen Ecuavoley, een Ecuadoraanse variant op het klassieke volleybal.”

Dat zij net hier in Vorst samenkomen, hoeft niet te verbazen. Na Sint-Gillis en Elsene herbergt die gemeente de hoogste concentratie Latijns-Amerikanen. “Dat heeft een historische verklaring,” zegt Patrick Deboosere, demograaf aan de VUB. “Nog voor de Tweede Wereldoorlog, ten tijde van de Spaanse burgeroorlog, trokken Spanjaarden massaal naar het buitenland, ook richting Brussel. Ze vestigden zich nabij de

I

13 NOVEMBER 2019

toegangspoorten van de stad, voornamelijk stations dus. In Brussel was dat het Zuidstation.”

“Sinds de jaren zestig van vorige eeuw vonden behalve de Spanjaarden ook meer Zuid-Amerikanen hun weg naar Brussel.

Het is logisch dat ze zich vestigden op plekken waar taal en cultuur geen al te grote barrière vormden: rond het Zuidstation en de aanpalende buurten,” aldus Deboosere.

Twintig jaar geleden telde het Brussels gewest officieel 3.200 Latijns-Amerikanen.

Hun aantal steeg in 2006 naar 5.500, en de teller staat intussen officieel op een goeie tienduizend.

De oorzaken voor de explosieve toename van het aantal protesten in hun thuislanden verschillen: schaamteloze corruptie van de politieke elite in Haïti en Peru, verhoging van de prijzen voor basisproducten in Ecuador en Chili, of nog de beperkte ademruimte van de oppositie in Bolivia die steevast de kop wordt ingedrukt. De verhitte gemoederen en de strenge politierepressie kostten al tientallen demonstranten het leven, en een ommekeer zit er niet meteen aan te komen.

CHILI

Sergio Rojas Fernandez (77) “Twee jaar heb ik vastgezeten in Chili. Als vakbondsafgevaardigde leidde ik in de jaren zeventig zo’n 350 werknemers.

Toen de socialist Salvador Allende in 1973 zelfmoord pleegde en zo plaatsmaakte voor het dictatoriale regime van Augusto Pinochet begon een ware klopjacht op opposanten. In de gevangenis raakte ik bevriend met een Belg. De Belgische autoriteiten konden hem repatriëren. Na zijn eigen vrijlating was hij het die ook mij uit de gevangenis kreeg, en de repatriëring van heel mijn familie richting Brussel organiseerde. Hier werden we met open armen ontvangen.”

“De protesten die zich vandaag afspelen zijn op een heel aantal vlakken vergelijkbaar met de protesten toen. Het volk pikt de extreme ongelijkheden niet meer en wil komaf maken met de heersende, neoliberale manier van leven. Mijn kinderen participeren actief aan de solidariteitsacties en demonstraties hier in Brussel. Zelf ben ik daar te oud voor, maar op de ervaring van mijn generatie en van mezelf als oppositievoerder kunnen onze kinderen wel rekenen. Ik ben ervan overtuigd dat zolang er acties zijn in Chili, er ook hier zullen zijn.”

Nelson Marmol (43)

“Ik ben naar België gekomen toen ik negentien was. Toen kende Ecuador gelijkaardige protesten: grootschalige corruptie en prijsverhogingen hypothekeerden de toekomst van de gewone man. Toch liggen de kaarten vandaag anders. De bevolking is beter geïnformeerd over wat er gaande is, beter geschoold ook. De middenklasse en plattelandbewoner pikken die corruptie en uitbuiting niet meer. De opstanden zijn daar een logisch gevolg van.”

“De Ecuadoraanse gemeenschap in Brussel groeit jaar na jaar, en de actuele situatie in Ecuador zal wereldwijd onvermijdelijk een nieuwe toestroom veroorzaken, ook naar Brussel. We blijven heel solidair met het thuisfront en organiseren hier geregeld acties, aan de Ecuadoraanse ambassade. We trachten op die manier de aandacht van Europese landen en internationale organisaties te vestigen op de situatie in Ecuador, maar makkelijk is het niet.”

COLOMBIA

BOLIVIA

“Mijn familie en ik zijn naar Brussel verhuisd toen ik vijftien was. Dat was een belangrijke stap voor ons: we hebben de banden met Colombia doorgesneden.

Hoe kan je in godsnaam je leven opbouwen als je nog met je hoofd en je gedachten ergens anders zit? Voor mij, mijn vrouw en onze vijf kinderen is Brussel nu onze thuis. Hier voelen wij ons goed.”

“De Colombiaanse gemeenschap is heel groot in Brussel. Ik schat hun aantal op een paar duizend, maar wij blijven doorgaans eerder op de achtergrond.

Leven en laten leven. We zijn er prima in geslaagd om onze Colombiaanse cultuur en tradities te mengen met die van de Belgen. Zo houden we het beste van de twee landen over.”

“Wat de Colombiaanse gemeenschap bindt zijn de misvieringen op zaterdag.

We zijn erg gelovig, maar ook is het een manier om onze familie elke week te zien en verbonden te blijven.”

“Door een samenwerking tussen de VUB en de universiteit waar ik studeerde in La Paz, kon ik hier studeren. Intussen ben ik doctoraatstudente aan de VUB. In Bolivia was ik journaliste. Nog altijd vragen collega’s in Bolivia me om over de situatie hier te berichten. Ik ben een soort spreekbuis geworden voor de Boliviaanse gemeenschap in Brussel. Die gemeenschap is trouwens niet erg groot. Hooguit een paar honderd mensen.”

“In 2016, toen huidig president Evo Morales aan z’n derde ambtstermijn zat, werd er een referendum georganiseerd onder de bevolking met de vraag of een president zo lang onafgebroken aan de macht mag blijven? De Bolivianen stemden ‘neen’, maar ondanks dat resultaat, was Morales toch kandidaat bij de verkiezingen op 20 oktober van dit jaar. Hij won en begint aan zijn vierde ambtstermijn in januari. Dat leidde tot veel verontwaardiging, in Bolivia, waar al doden zijn gevallen, en in Brussel. Er wordt simpelweg niet geluisterd naar het volk.”

“Morales was een geweldige president.

Hij heeft veel voor de Bolivianen gedaan en de economie is erop vooruitgegaan, maar nu moet hij de fakkel doorgeven.

Het draagvlak is weg. We organiseren van hieruit solidariteitsacties en demonstraties om onze stem in Europa te laten horen, anders voelt het alsof we echt machteloos zijn.”

Arialdo Delgado (37)

Waar in Brussel wonen de meeste Zuid-Amerikanen?

Sint-Gillis telt de hoogste concentratie latino’s, gevolgd door Elsene en Vorst.

< 0,4% 0,4 %- 0,5% 0,5% - 0,75% 0,75 %- 1,25% > 1,25 %

Paola Condemayta (26)

BRUZZ | DE VERHALEN

ECUADOR

Gewestelijk gemiddelde: 0,84% BRON:BIZA BRUSSEL

13 NOVEMBER 2019

I 19

Enfant Terrible Bijzondere mensen in een bijzondere stad

Ik ben niet meer die stille jongen Cihan ‘Remzi’ Akrirout, dj en radiopresentator

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Twee jaar geleden stond ik plotseling op straat. Ik mocht thuis niet meer binnen. Ik moest helemaal opnieuw beginnen. Gelukkig kon ik terecht bij vrienden in Brussel. Ik kom uit een instabiele thuissituatie. Mijn vader heb ik zestien jaar niet gezien. Pas sinds kort heb ik hem leren kennen en nu blijkt dat we op elkaar lijken qua karakter. Mijn moeder sleepte een depressie met zich mee uit frustratie over haar saaie job en haar eenzame leven.

Ik hield van haar en voelde me verantwoordelijk voor haar welzijn. Zij luisterde niet naar mij en gunde mij mijn geluk niet. Dat leidde vaak tot hoogoplopende ruzies. De politie stond geregeld voor de deur. Ook met mijn zus boterde het niet. Nu is het contact volledig verbroken. Eerlijk: ik kan er na al die jaren niet meer over wenen.

Muziek is mijn redding geweest. Ik heb me op het dj’en gestort en maakte radio. Dat bleek niet alleen goed voor mijn mentale gezondheid, het maakte van mij ook een betere mens. Ik haal inspiratie en voldoening uit muziek. Ik leer door muziek waar het om gaat in het leven: interessante ervaringen opdoen en verantwoordelijkheid opnemen voor jezelf en je omgeving. Muziek is mijn vriend, mijn begin- en eindpunt, het antwoord op al mijn vragen.

Als kind was ik al gefascineerd door filmmuziek.

Ik speelde alle personages van Star Wars na en neuriede daarbij de soundtrack. Ik luisterde naar verschillende genres tot ik mij op mijn zestiende vastbeet in hiphop en in het circuit begon te dj’en onder de naam Epilogue. Daar heb ik nu afstand van genomen, omdat de scene niet zo open en ruimdenkend is als ze zich voordoet. Iedereen denkt dat hij de beste is en de teksten zijn vaak oppervlakkig. De hele tijd hiphopbeats spelen, verveelt ook gewoon.

Mijn ideale dj-set? Ik zou beginnen met jazz, daarna overgaan naar funk en soul, en afsluiten met house. Ik zoek graag het avontuur op. Ik laat mainstream en underground op elkaar botsen. Ik koester de imperfecties. In mijn radioshow voel ik mij als een kind in een snoepwinkel. Ik mag elke week draaien, presenteren en interviewen. Ik voel dat ik leef. Ik schuw de risico’s niet en vind het niet erg om op mijn gezicht te gaan. Zeg me achteraf maar eerlijk als je het niet goed vond. Daar leer ik het meest uit. Dj’s als Mambele en Jazzdee en radiopresentator Loïc Thaler staan me bij met raad en daad.

In Antwerpen was ik gehaast omdat ik er niet wilde blijven. In Brussel wil ik mijn hele leven wonen. Dat creëert een zekere rust. In Brussel zie je ook dat niet alles perfect in orde is. De stad weerspiegelt de realiteit. Armoede zie je open en bloot op straat. Je bent er niet raar omdat je anders bent. Er is ruimte om je te ontplooien. Mijn favoriete muzikale plekjes zijn Le Reservoir, een nieuwe bar en exporuimte in de Marollen, en de Bonnefooi, het ideale feestadres, waar het nog echt om de muziek draait.

Ik zie mijn leven als een trein, waarvan ik de machinist en de conducteur ben. De bestemming is nog onbekend. De mensen die ik ontmoet, zijn mijn medereizigers. Ze kunnen in- en uitstappen waar ze willen en suggesties doen om van koers te veranderen. Er moet enkel wederzijds respect zijn. Iedereen heeft zijn definitie van een succesvol leven. Ik wil het graag maken in de muziekindustrie. Daarvoor wil ik veel opofferingen doen, maar ik blijf mezelf. Ik ben een rebel die elke regel breekt. Ik ben niet meer die stille jongen van vroeger. Ik zeg wat ik denk en voel.

— TOM VAN BOGAERT

Cihan ‘Remzi’ Akrirout (23)

draait als dj en presenteert het radioprogramma Remzi Presents op BRUZZ. Hij komt uit Mortsel en verhuisde twee jaar geleden naar Brussel. Hij heeft een Turkse vader en Marokkaans-Belgische moeder.

Hij werkt als receptionist bij een jeugdherberg.

20

I

13 NOVEMBER 2019

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D © SASKIA VANDERSTICHELE

13 NOVEMBER 2019

I

21

Week van het Brussels

Kleine Europese talen weren zich

U spreekt toch ook Cornisch?

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

‘De Weik van ’t Brussels’ is Brussels dialect voor twintig dagen vol activiteiten waarmee nog tot 24 november het Brussels dialect wordt gepromoot. Maar in onze stad zijn ook sprekers te vinden van echte Europese minderheidstalen die zich op allerlei dappere manieren blijken te redden van de ondergang. Wij vonden zeldzame vertegenwoordigers van het Cornisch, het Ladinisch en het Jiddisch. — MICHAËL BELLON, ILLUSTRATIES NINA VANDEWEGHE

D

e Europese instellingen gebruiken officieel 24 talen die we allemaal van naam kennen.

Maar daarnaast worden in de Europese Unie nog veel meer talen gesproken, die naargelang de situatie ‘minderheidstalen’ of ‘regionale talen’ worden genoemd. Daar zijn relatief grote talen bij zoals het Catalaans (tien miljoen gebruikers), of het Macedonisch (twee miljoen gebruikers). Maar ook veel kleinere zoals het Bretons in Bretagne of het Kasjoebisch in het Poolse Pommeren. Het in Brussel gevestigde Network to Promote Linguistic Diversity (NPLD), dat al die talen verdedigt en promoot, organiseerde afgelopen week voor zijn 43 leden nog een seminarie met onderwerpen als ‘Het gebruik van het Baskisch op Wikipedia’, ‘Catalaanse lessen voor ongeletterde migranten’ of ‘Taalgelijkheid in het digitale tijdperk’. Het NPLD heeft in zijn werkzaamheden op dat gebied ook een partner in het ook al in Brussel gevestigde European Language Equality Network (ELEN), dat taalprojecten en taalinstrumenten ontwikkelt en begeleidt, maar ook lobbyt bij internationale bedrijven en organisaties als de EU, de Raad van Europa en de VN, in naam van de 164 organisaties en de 50 talen die het vertegenwoordigt.

22

I

13 NOVEMBER 2019

Vertegenwoordigers van Franse regionale talen mogen deze maand dan nog in Parijs gaan protesteren tegen de omstreden wet van onderwijsminister Jean-Michel Blanquer die onder meer het onderwijs in andere talen dan het Frans beperkt, over het algemeen leren onze gesprekken dat het beeld dat kleine talen in onze geglobaliseerde communicatiemaatschappij ten dode zijn opgeschreven, moet worden bijgesteld. Met veel kleine talen gaat het juist relatief goed omdát communicatietechnologie, regionaal bewustzijn en grensoverschrijdende samenwerking bijdragen tot een goed verankerde en tegelijk minder krampachtige taaldiversiteit.

De Catalaanse woordvoerster van NPLD Eva Soms i Bach wijst op de intense samenwerking en praktijkuitwisseling van zijn leden en het daarmee gepaard gaande succes van sensibilisering en lobbying. ELEN-voorzitter Davyth Hicks uit Cornwall ook op het groeiende inzicht dat regionale talenkennis belangrijk is voor plaatselijke handel, en het aanwenden van taaltechnologische innovatie voor het gebruik van kleine talen in allerlei apps, online platformen en digitale diensten. Op hun aanraden steken wij even onze teen in drie verschillende warme taalbaden

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

CORNISCH

Blaast zichzelf nieuw leven in Brussel. Hicks is secretaris-generaal van de in Brussel gevestigde ngo European Language Equality Network (ELEN). En als spreker en promotor van het Cornisch weet hij waarover hij het heeft.

“Het Cornisch is een pre-Keltische taal, en als dusdanig het meest verwant met het Welsh en het Bretons, en daarnaast ook met het

gezegde is waar: van een te lange tong komt niets goeds, maar wie zijn taal verliest, verliest ook zijn land’).”

Dat gezegde klopt ook echt, want tot in negentiende eeuw had Cornwall redelijk veel autonomie waarvan er met de taal veel verloren is gegaan. “Eigenlijk hield het Cornisch al eind achttiende, begin negentiende eeuw op een gemeenschapstaal te zijn. Lang waren er zelfs nog maar enkele mensen die het spraken, maar aan het begin van de twintigste eeuw is de taal nieuw leven in geblazen en begonnen mensen ze opnieuw te leren. Ondertussen wordt de taal volop gesteund door regionale ▲

Het Cornisch uit Cornwall was in de twintigste eeuw op sterven na dood, maar zit vandaag weer in de lift.

Er is nog één vertaler in het Europees Parlement die goedendag tegen hem zegt in het Cornisch, maar voor de rest is Davyth Hicks, samen met zijn kinderen tegen wie hij de taal mondjesmaat spreekt, de enige Cornisch-sprekende in

Schots-Gaelisch, het Iers en het Manx-Gaelisch op het eiland Man,” vertelt Hicks.

“Een paar specifieke karakteristieken van onze taal zijn dat we voorzetsels verbuigen. Je zegt bijvoorbeeld niet ‘Ik heb een auto’, maar ‘Er is een auto aan mij’. Verder gebruiken we ook het werkwoord ‘doen’ als hulpwerkwoord, zoals ‘Ik doe gaan naar daar’. Een interessant, typisch woord is hireth, dat moeilijk te vertalen is, maar te maken heeft met een gevoel van gemis, heimwee of verlangen. Een Cornisch gezegde?

An lavar koth yw lavar gwir, Na bos nevra dos vas a daves re hir, Mes den heb taves re gollas y dir (‘Het oud

13 NOVEMBER 2019

I

23

Minderheidstalen in Brussel

▲

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

universiteiten, de regering van het VK, onze eigen Cornish Council en de burgers. Er zijn lessen op school en ouders leren het hun kinderen. Talentellingen hebben we niet, maar we denken dat er momenteel zo’n duizend sprekers zijn, van wie zeshonderd vloeiend, en in totaal drieduizend mensen die behoorlijk wat woorden verstaan. Dat is dus meer dan in 1920, en met het Cornish language program dat nog loopt tot 2025, hopen we het aantal sprekers nog te doen toenemen.”

Vooral jongeren zijn een doelpubliek als het gaat over het voortbestaan van een kleine taal. In verband daarmee heeft Hicks best goede hoop, die hij onder meer vestigt op taaltechnologie. “Het is belangrijk dat de taal beschikbaar is op nieuwe digitale platformen zoals computerspelletjes, Facebook, Twitter enzovoort. Super Mario en Fifa zou je in alle talen moeten kunnen spelen. Met het ELEN dringen we daarop aan en we merken dat bedrijven er ook voor te vinden zijn. Zelfs Amerikaanse bedrijven die in eerste instantie denken dat Engels en Spaans wel volstaan, zijn vaak mee zijn als je hen sensibiliseert. Het Europees Parlement steunt het rapport ‘Language equality in a digital age’, waar ELEN aan mee geschreven

“Het is belangrijk dat de taal beschikbaar is op nieuwe digitale platformen zoals computerspelletjes of Facebook” DAVYTH HICKS SPREEKT CORNISCH

heeft, en dat bedrijven moet stimuleren om niet alleen de kleine en middelgrote officiële landstalen als het Lets of het Deens aan te bieden, maar ook de regionale talen die wij vertegenwoordigen. We zullen druk moeten blijven zetten, maar er beweegt duidelijk iets ten goede.”

24

I

13 NOVEMBER 2019

LADINISCH

Alpijnse taalkwestie

Ladinisch is een Reto-Romaanse taal die wordt gesproken in het grensgebied tussen de Italiaanse Alpenprovincies Trente en Zuid-Tirol.

Alessandro Chiocchetti woont al lang in Brussel en werkt in het Europees Parlement. Hij is getrouwd met een Vlaamse. Vrouw en kinderen spreken dus alvast Nederlands en Italiaans, maar ook af en toe wat Ladinisch, want anders verstaan ze nog altijd niet veel wanneer ze met papa naar diens geboortestreek in Val di Fassa trekken.

“Om de oorsprong van het Ladin te schetsen, moet ik behoorlijk teruggaan in de tijd. In 600 voor Christus moesten de Etrusken, die al voor de Romeinen in de Po-vlakte woonden, vluchten naar de Alpen in het noorden, toen stammen uit Piëmont en Frankrijk hen verdreven. Daar gaven ze in het gebied tussen Zwitserland en Triëst gestalte aan de etnie van de Rhaeten, die in 15 voor

Christus onder de voet werden gelopen door de Romeinen bij de verovering van de oostelijke Alpen. Zo ontstond het Ladin als de vrucht van die unie tussen de taal van de Rhaeten en de Latijnse taal. Ladin is dus een neo-Latijnse taal met een Etruskische basis. Dat proces is vergelijkbaar met wat in Frankrijk gebeurde met het Keltisch en het Latijn. De naam Ladinisch of Ladin kwam er pas in 568 na Christus, nadat ook de Alemannen en de Bajuwaren hun plaats hadden opgeëist en de taalgrens tussen het Duits en het Italiaans in de provincie Trente hadden bepaald, en met Ladin naar de Latijnen verwezen, wat we ook ten dele waren.”

Over de vraag of iets nu een taal of een dialect is bestaan vaak discussies, maar in dit geval zeker niet. Chiocchetti: “Ladin lijkt op het Italiaans, kent zelf een aantal dialecten, maar is zelf geen dialect van het Italiaans. Het is een door officiële instanties erkende taal met een eigen ontstaansgeschiedenis, een wetenschappelijk vastgelegde eigen grammatica die afwijkt van de omringende Italiaanse dialecten, en een eigen literatuur en cultuur. In het Italiaans is ‘Ik ga naar huis’ bijvoorbeeld ‘Io vado a casa’, terwijl je in het Ladin ‘Ge vae a la majon’ zegt. Dat zinnetje lijkt niet helemaal toevallig op het Frans. Met die andere neo-Latijnse taal het Spaans deelt Ladin dan weer meervoudsvorm in -es. Nog een leuk weetje is dat ook ‘Tirol’ een Ladinisch woord is.

Het betekent zoiets als ‘klein straatje’. En zo zijn er nog veel woorden die niets met het Italiaans te maken hebben. Ladin is wel dezelfde taal als Reto-Romaans, dat in Zwitserland de vierde officiële taal is. Trente is officieel tweetalig Italiaans-Ladin, Zuid-Tirol zelfs drietalig Italiaans-Duits-Ladin. Straatnamen en toponiemen worden dus vermeld in het Ladin, en om tot openbare ambten toe te treden moet je ook een getuigschrift hebben van de taal.”

“Taalkwesties zijn ter plekke dus goed geregeld en de taal wordt ook naar behoren beschermd,” zegt Chiocchetti. “Ladin heeft een eigen cultureel instituut, een repertorium van woorden, en de laatste decennia is er ook een inspanning geleverd voor de standaardisering van de taal, zodat bijvoorbeeld programma’s van de RAI in het Ladin door iedereen kunnen worden begrepen.” Toch is de taal kwetsbaar. “Nieuwe woorden nemen we over van het Italiaans en het Duits, ik merk dat jongeren meer en meer Italiaanse uitdrukkingen gebruiken waarvoor er nochtans ook een equivalent in Ladin bestaat, en de migratie van Duitstaligen en Italiaanstaligen in onze toeristische regio vormen de grootste bedreiging voor de homogeniteit.”

WEEK VAN HET BRUSSELS Voor het programma van de week van het Brussels: www.bebrusseleir.be

Geen sappig taaltje

Jiddisch is al bijna duizend jaar ‘een wereldtaal zonder land’. Maar het aantal gebruikers is stijgend.

Een van de weinige Brusselaars die een en ander van het Jiddisch weet is Alain Mihaly. Hij heeft de taal onderwezen en vertaalt nog altijd van het Jiddisch naar het Frans. Mihaly doet zijn best om het complexe ontstaan en de evolutie van de bijna duizend jaar oude taal tot op de dag van vandaag samen te vatten.

“Jiddisch is de taal van de Asjkenazische joden die oorspronkelijk afkomstig zijn uit Duitsland, zich verspreidden in Oost-Europa, en in de negentiende en twintigste eeuw gemigreerd zijn naar andere delen van de wereld. Het woord Jiddisch betekent ‘joods’, maar is eigenlijk een negentiende-eeuwse benaming. Het is moeilijk te reconstrueren hoe de taal zich ooit gekristalliseerd en afgescheiden heeft van de middeleeuwse dialecten in het zuiden van Duitsland. De eerste geschriften Jiddische adaptaties van Europese literaire teksten - dateren van het einde van de vijftiende eeuw, maar later is er nog de invloed van de Slavische talen en het Hebreeuws

bijgekomen. De woorden die we in het Nederlands kennen - zoals mesjogge (gek) of mazzel (geluk) - zijn in ieder geval Jiddische woorden van Hebreeuwse oorsprong.”

Her en der kan je lezen dat van de Jiddische woorden 70 procent van Duitse origine zijn, 25 procent van Hebreeuwse en 5 van Slavische, maar Mihaly wijst op het belang om niet zomaar van een ‘mengeling’ te spreken. “‘Mengeling’ suggereert ‘wanorde’, terwijl Jiddisch als alle andere talen een gestructureerd geheel is. Het is een contacttaal, of een fusietaal van verschillende geïntegreerde corpussen, maar alle talen zijn aan kleinere of grotere invloeden onderhevig. Ook het Engels. Er is echter een tendens om ‘geminoriseerde’ talen - en ik zeg bewust niet ‘minderheidstalen’ maar wel ‘geminoriseerde’ talen - terug te duwen naar het niet-talige gebied van de folklore, de humor of de keuken. Door de taal te typeren als ‘sappig’, grappig, onvertaalbaar en dus stervend. Dat zag je ook bij het Vlaams voor Guido Gezelle, en je ziet het ook bij het Waals. Van die reductie tot een bedenkelijk imago

“Er is een tendens om ‘geminoriseerde’ talen terug te duwen naar het niet-talige gebied van de folklore, de humor of de keuken”

13 NOVEMBER 2019

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

JIDDISCH

heeft het Jiddisch ook last, terwijl het natuurlijk gaat om een volwaardige cultuurtaal.”

Zonder kennis van het Jiddisch geen toegang tot de joodse Europese cultuur en literatuur. De Tweede Wereldoorlog heeft er echter voor gezorgd dat bijna de helft van de elf miljoen gebruikers van het Jiddisch werden vermoord en hun instituten (scholen, kranten, uitgeverijen …) verdwenen.

Later werd de overdracht naar een nieuwe generatie geremd door de trauma’s en de negatieve connotaties, door de snelle assimilatie van de joden in de diaspora, en door de sterk minoritaire positie van de taal in Israël.

“Toch is er nog een grote groep waar Jiddisch dagdagelijks gebruikt wordt, en ALAIN MIHALY dat is bij de SPREEKT JIDDISCH chassidische (ultraorthodoxe, red.) joden. In de VS, in Engeland, maar ook in Antwerpen en een beetje in Israël. Vermits in de VS het aantal chassidische joden elke vijftien jaar verdubbelt, is het Jiddisch daar aan een opgang bezig en zitten we tussen de 500.000 en 1 miljoen gebruikers. Daar horen ook onderwijs, kranten, internet en boeken bij. Daarnaast heb je ook nog een teruggetrokken provincie van militante ‘Jiddischisten’, oude native speakers en hun kinderen, maar ook niet-joden en academici die de Jiddische taal en de geseculariseerde cultuur van voor de oorlog omarmen in instituten en tijdens bijeenkomsten in Parijs, New York of Tel Aviv.”

“Ook bij de joodse gemeenschap in Antwerpen hoor je Jiddisch op straat, maar zeker in Brussel is er te weinig kritische massa om van een Jiddisch milieu te kunnen spreken.

Om Jiddisch te kunnen praten, moet ik me verplaatsen. In Brussel had je tot het einde van de jaren Met dank aan het vijftig nog taallessen en activiteiten, Network to Promote waarvan in het Erasmushuis nog Linguistic Diversity documenten worden bewaard. Wat (www.npld.eu) en het je hier wel nog hebt zijn occasionele European Language zomerlessen, literatuurseminaries Equality Network of conversatietafels.” (www.elen.ngo)

I

25

Food

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Kaaswinkel La Fruitière verkoopt nu ook huisbereide yoghurt

‘We keren terug naar de bron’ Frans Laarmans, het stuntelige alter ego van Willem Elsschot, zag zijn kaasdroom al gauw in duigen vallen.

Voor Véronique Socié en haar zoon Léo Begin, kortweg Véro en Léo, begint het avontuur pas. Twee jaar geleden openden ze in Brussel een uitgelezen kaaswinkel. Nu breiden ze hun aanbod uit met yoghurt van eigen makelij. — TOM VAN BOGAERT

L

éo Begin (26) herinnert zich nog goed hoe zijn moeder geitenkaas maakte. Ze woonden in het Jura-gebergte in Franche-Comté, de streek die onlosmakelijk verbonden is met de gelijknamige harde kaas. Ze hadden er een gîte annex boerderij met ezels en geiten. “Het had voor mij als kind iets magisch. Uit een vochtige grondstof ontstond een vast product.

Ik heb sindsdien altijd willen weten waar ons eten vandaan komt.”

Sinds kort maakt de jonge Fransman zelf twee soorten yoghurt in een aparte kleine ruimte in de winkel: natuur en een variant met hazelnoten, abrikozen of frambozen.

“Dat hangt af van het seizoen of een opportuniteit die zich voordoet. We willen niet zoals in een supermarkt tien variëteiten aanbieden.” De melk komt momenteel van een boer uit Rebecq die Jersey-koeien houdt. De

26

I

13 NOVEMBER 2019

yoghurt, het product van een dag bereiden en koelen, is te koop in herbruikbare glazen potjes. “Onze eigen zuivelproducten maken, het voelt als een terugkeer naar de bron.

We hebben het gemist.”

MENS, DIER EN NATUUR La Fruitière is genoemd naar de coöperatieve dorpskaasmakerijen in Franche-Comté, die de vruchten plukken van het werk van de plaatselijke melkboeren. De winkel wordt vaak een kaasbar genoemd, maar dat woord dekt de lading volgens Véronique Socié (54) niet.

“We zijn in de eerste plaats een fromagerie en geen horecazaak. We kiezen onze kazen met zorg uit, laten ze rijpen en bieden ze te koop aan. Als buurtwinkel verkopen we nog andere producten, zoals boter, eieren en brood van bakkerij Charli.

Daarnaast kun je bij ons ook iets

eten: een belegd broodje, een kaasplank, raclette of fondue.”

De kazen in de winkel komen uit België, Frankrijk, Nederland, Italië, Zwitserland en Engeland. De smaak is niet het enige criterium, ook de productiewijze moet vertrouwen inboezemen, zegt Socié. “We verkopen de kazen die we zelf graag eten. Goed gemaakte kazen, meestal op basis van rauwe en dus niet gepasteuriseerde melk. We bestellen rechtstreeks bij kleinschalige, artisanale producenten, die mens, dier en natuur respecteren. De melk moet komen van koeien die in de wei grazen en niet bijgevoederd worden met gefermenteerde producten zoals kuilgras en -maïs.” Al geeft de zaakvoerster meteen toe dat ze soms compromissen sluit. Toeristen vragen naar Chimay-kaas omdat ze het trappistenbier hebben gedronken. “Ik zeg er altijd bij dat het een industriële kaas is die niet in een abdij wordt gemaakt, en dat er betere opties zijn.”

Socié, die in 2014 aan de slag ging bij kaashandel Saint-Michel in

“Kaas had voor mij als kind iets magisch. Ik heb sindsdien altijd willen weten waar ons eten vandaan komt” LÉO BEGIN KAASWINKEL LA FRUITIÈRE

LA FRUITIÈRE Fromagerie La Fruitière, Kolenmarkt 99-103, Brussel lafruitiere.business.site

bier. “Bier heeft zijn plaats aan tafel.

De mogelijkheden om bier te combineren met kaas zijn eindeloos.

We hebben in deze regio een traditie van geuze en lambiek en er ontstaan vandaag overal nieuwe brouwerijen die open van geest zijn. Bier spreekt een jeugdiger publiek aan, wijn is meer old school. Het is trouwens budgetvriendelijker.” Andere verrassende matches met kaas zijn ook mogelijk bij La Fruitière: thee, champagne, chocolade of kombucha.

De jonge Fransman die nog in het theater gewerkt heeft, wil experimenteren, nadenken, ervaringen uitwisselen, het debat aangaan. “Ik ben nieuwsgierig van aard en werk graag samen met andere ondernemers. Het is heel boeiend om een kaasplankje samen te stellen voor

Véronique Socié en haar zoon Léo Begin maken niet zomaar kaas. Kaas is hun leven. © SASKIA VANDERSTICHELE

Waterloo en in 2016 verkozen werd tot Premier Fromager de Belgique, is blij dat de Brusselse consument meer en meer kiest voor kwalitatieve voeding. Kaas is een levend product dat seizoensgebonden is en, net zoals wijn, sterk bepaald wordt door zijn herkomst of terroir. Daarom kiest ze niet alleen voor Belgisch en neemt ze de voedselkilometers op de koop toe. Ze is zich ook bewust van de milieu- en klimaatimpact van de veeteelt door de uitstoot van methaan door koeien en het massale gebruik van water in stallen. Maar ze biedt geen plantaardige kaas aan.

“Dat is niet mijn metier. Kaas wordt gemaakt van dierlijke melk. Ik heb wel kazen die gemaakt worden met vegetarisch stremsel.” Voor mensen met lactose-intolerantie heeft ze goed nieuws: oude harde kazen zoals gruyère bevatten heel weinig lactose of melksuiker.

MOEDER EN ZOON Léo Begin geeft de klanten advies over foodpairing. Zijn specialiteit is

“We zijn in de eerste plaats een fromagerie en geen horecazaak. We kiezen onze kazen met zorg uit” VÉRONIQUE SOCIÉ KAASWINKEL LA FRUITIÈRE

Moeder Lambic of kaas te leveren aan topkok Sang-Hoon Degeimbre van restaurant San. Brussel is een kosmopolitische stad, waar er volop ruimte is voor ontmoetingen. Ik neem ook tijd om te reizen en onze kaasmakers te bezoeken.”

La Fruitière is een zaak van moeder en zoon en dat werkt uitstekend volgens Begin. “We behoren tot een andere leeftijdscategorie, maar we hebben dezelfde visie op het vak. We zijn allebei veeleisend. We kennen elkaars kwaliteiten en gebreken, en we hebben geen schroom om elkaar te zeggen waar het op staat.”

13 NOVEMBER 2019

I

27

BOÏNG Goed verzekerd voor Brussel ?

In Brussel is een ongeluk snel gebeurd: twee auto’s die botsen, een val met de fiets, een bal die door een ruit vliegt… Het is niet altijd makkelijk om te weten wat te doen in dergelijke situaties.

Precies daarom stellen de experten van KBC Brussels u KBC Brussels Assist voor, een app die het u mogelijk maakt online een ongeval aan te geven, uw verzekeringsmakelaar te contacteren of foto’s van de feiten op te slaan. Meer Info: KBC Brussels Live: 02 303 31 60 V.U. : KBC Group NV, Havenlaan 2, 1080 Brussel, België. BTW BE 0403.227.515, RPR Brussel.

2019-039-KBC BR_Annonce Bruzz_215x142,5_NL.indd 1

N

4/11/19 17:11

CTURNE

BIBLIOTHE 22.11.2019

18-22

KEN QUES

BRU

S S EL X ELLES

BRUSSELSEBIBLIOTHEKEN.BE BIBLIO.BRUSSELS

Bibliothèques publiques

2019_BruBibs_Nocturne_AD_215x1421 1

9/3/19 10:45:52 AM

Beeldspraak

Io vivat nostrorum insanitas

Studenten

November 1973, Sint Verhaegen. © PHOTONEWS

Wanneer per ongeluk ter sprake komt hoeveel één student per academiejaar aan de gemeenschap kost, moeten alle aanwezigen plots dringend naar het toilet. Nadien kan het gesprek dan op een ander, minder heikel onderwerp worden gebracht, zoals de terugkeer van grieperige IS-strijders, of de zorgeloze jeugd van Margareta Thunberg. Zo hóóg ligt namelijk het bedrag waarmee men de ooit kritische, nu kritieke grijze massa aan onze sufgefuseer-

de universiteiten en hogescholen wordt vetgemest.

Iemand moet straks, wanneer de wereld nog maar weer eens wat ingewikkelder is geworden, het denkwerk voor zijn rekening blijven nemen, dus dat mag de belastingbetaler die het denken al lang heeft opgegeven, wat kosten. Het overschot mogen de kandidaten zelfs houden.

Daardoor zijn de Belgische studenten die zich - zodra pa en ma hun kot hebben ingericht - zonder enige

schroom uit het maatschappelijke leven terugtrekken om het op ongeregelde uren op een zuipen, neuken en spaghettisaus ontdooien te zetten, zowat de meest geprivilegieerde groep ter wereld. Na de scheepsloodsen, de voetbalmakelaars, het Huis van Saoed en de panda’s.

Voor de zeeën van tijd die de holle schachten nodig menen te hebben om gezellig in groep de nakende apocalyps off-campus de rug toe te keren, en om op hun hersendooie gemakje van de schoolbanken tot aan de werkvloer te sukkelen (zie foto), hoeven de eeuwige Bachelors en Masters of self-deception in ons land ook geen loodzware studielening af te betalen. Sinds enige jaren moeten ze zelfs nauwelijks nog rekenschap afleggen in de vorm van geslaagde zittijden gebaseerd op examencijfers die consequent boven de 12 op 20 uitkomen. In de plaats mogen zij in het gezelschap van een studentenconsulent en geruggensteund door bezorgde studentenorganisaties, wat zitten kleien met studie- en tolerantiepunten.

Tot ze merken dat ze er daarvan ergens eentje tekort komen, waarna ze nog gedurende jaren buisvakken met zich mee blijven slepen als chimpanseemoeders hun al weken geleden doodgeboren chimpanseejongen.

Om voor onze net meerderjarig geworden diplomajagers de regressie naar hun kindertijd nog wat te faciliteren, tonen de academische overheden zich nu zelfs bereid ijkingsproeven en tussentijdse toetsen te organiseren. Zo kan dat stoute uitstelgedrag waar ze maar niet van af raken niet te veel schade aanrichten.

Studierichtingen zijn er ondertussen evenveel als studenten, want met een à la carte samengesteld uurrooster vermijd je dat een

student ook al eens een vak zou moeten studeren dat hem wat minder ligt. Wat maalt de financierende goegemeente er ook om dat er weinig vraag is naar ergotherapeuten met noties van Slavische literatuur, als dat nou net de gebieden zijn waarbinnen zo’n jongen of meisje zich wil ontwikkelen?

Klagen doen de halfwassen bollebozen derhalve niet.

Betogen voor levensbelangrijke kwesties laten ze over aan de kleintjes van de middelbare school. Een halve eeuw na mei ’68 blijkt het wonderlijke mens- en wereldbeeld van Schild en Vrienden het meest spraakmakende dat nog uit universitaire kringen is voortgekomen. Van de studentenkranten verder geen nieuws, tenzij er eens een uit de hand gelopen doop of cantus moet worden goedgepraat.

Geen wonder dat de proffen, op zoek naar een publiek dat hen wél nog begrijpt, steeds vaker in de media opduiken. Zo vermijden ze ook appjes genre ‘Hoi prof, moeten we dit ook kennen voor het examen?’ Maar dat proffen het beter weten dan hun studenten is natuurlijk de academische wereld op zijn kop, en was in onze tijd gene waar. Wij konden ook om vier uur ’s nachts in winkelkarretjes door de straten racen op een dieet van erg vergelijkbare appel- en citroenjenever.

Alleen stonden wij ’s anderendaags om negen uur toch op om de les te brossen en zo onze studielast in juni nog wat te verhogen. Waarna we slaagden, lachten met de pipo’s die hun grootste onderscheiding hadden gemist, en de tweedezitters alvast proactief begonnen te discrimineren op de arbeidsmarkt die we op het punt stonden te veroveren.

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Elke week verzint Michaël Bellon een nieuw onderschrift bij een oude persfoto

— MICHAËL BELLON

De hele reeks nalezen? » BRUZZ.be/beeldspraak 13 NOVEMBER 2019

I 29

Nick Trachet

Brussel en de wereld culinair ontdekt

Ballekes in tomatensaus

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

Ik moet het hebben over ballekes in tomatensaus.

Heel Vlaanderen heeft het over ballekes in tomatensaus. Het is een politieke kwestie geworden of ze behoren tot de Vlaamse canon of niet.

Ik herinner mij een tijd, niet eens zolang geleden, dat de wijkagent langskwam bij wie de Belgische nationaliteit had aangevraagd. Hij diende zich ervan te vergewissen of de kandidaten voor het burgerschap zich naar behoren hadden geïntegreerd (al heette dat toen nog niet zo). Ik hoorde dat een van de standaardvragen hierbij was: “Hoe maak je bloemkool in witte saus klaar?” Dat gold toen als bewijs van inburgering. Ik denk dat de meeste Vlaamse inboorlingen vandaag al niet weten hoe je witte saus maakt. Op de markt verkopen Italianen witte saus, besciamella, kant-en-klaar in tetrapack. Nog zo makkelijk.

Zijn ballekes in tomatensaus dan zo typisch Vlaams? Je moet maar even zoeken op het net en je vindt recepten van polpette al sugo uit Italië, kefte sauce tomate in Marokko, albóndigas en salsa de tomate in de tapasbars van Spanje, köfte met domates sosu in Turkije. Tot ver in Afrika en Korea komt dit gerecht

voor, uiteraard met verschillende kruidingen.

In Amerika, van Washington tot Buenos Aires, zijn balletjes in tomatensaus zeer populair op spaghetti. Ik heb in mijn oude kookboeken gezocht.

Cauderlier kent geen balletjes in deze zin, wel van snoek. Fricandeau van kalf komt in de buurt, maar dan zonder tomatensaus en de naam alleen al toont dat de oorsprong in het Franse taalgebied ligt.

hebben we hem weer) waar men enkele lepels tomatenpuree aan toevoegde, iets wat in de internationale keuken bekend staat als sauce aurore. Verse tomaten werden afgedaan als iets ‘vreemds’, ‘allochtoon’ zeggen we vandaag. Met de Italiaanse gastarbeiders is de sugo, de moderne tomatensaus zonder bloem noch melk pas echt binnen geraakt.

En dan de balletjes.

Dat is één van de meest intrigerende uitvindingen

“Tot ver in Afrika en Korea komt dit gerecht voor, uiteraard met verschillende kruidingen” Laten we het probleem opsplitsen: aan de ene kant zijn er de balletjes, aan de andere de saus.

Eerst de tomatensaus: dat is de recentste van de populaire sausen in ons land. Vlamingen hadden tot twee generaties terug een diepe afkeer voor tomaten, behalve in soep.

Een tomatensaus bestond uit een witte saus (daar

in de keuken. Wie haalde het in zijn hersens om perfect deugdelijk spiervlees van een beest helemaal tot pulp te hakken, wat toch behoorlijk intensief werk was voor de uitvinding van de vleesmolen, en dan opnieuw samen te stellen tot spoelvormige of kogelvormige kofta?

De oudste verwijzin-

gen komen uit Perzië (Iran) en langs de grote handelsroutes door Azië.

Daar ligt de verklaring: bij de reizigers met de karavanen. Zij schoten voor het avondmaal antilopen in de steppe, maar hadden plaats noch tijd om die deugdelijk te laten versterven tot lekker rood vlees. Pas gedood spierweefsel is bijzonder taai en onsmakelijk in tegenstelling tot de ingewanden.

Door spieren fijn te hakken vooraleer ze te bereiden, los je dat probleem op.

Er is ook de ‘republikeinse keuken’, zoals historica Rachel Lauden die formuleert. In groepen met grote principes mag er geen verschil in spijs bestaan tussen de elite en het kleine volk. Door alle spiervlees van dieren te hakken en te mengen zijn er geen dure stukken en goedkope stukken meer: iedereen gelijk, denk maar aan de Einheitswurst van de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Je kan balletjes bakken in de pan of in de oven, en er dan een tomatensaus over doen. Maar je kan ook de balletjes garen in de saus: ‘gezooien’ in plaats van gebakken.

Beide recepten zijn even traditioneel, maar met een ander resultaat. Er is vandaag geen plaats meer om nog een recept te geven. Pech. Smakelijk.

De hele reeks nalezen? » BRUZZ.be/trachet

30

I

13 NOVEMBER 2019

Big City Stel zelf je vraag en stem op BRUZZ.be

Het is niet zo verbazend dat het laagste punt van Brussel aan de Zenne ligt.

Hoogte Honderd in Vorst kent iedereen, maar waar ligt het laagste punt van Brussel? BART UIT SINT-AGATHA-BERCHEM

H

oogte Honderd is zelfs iets te bekend, zo blijkt. Negen op de tien Brusselaars denken dat Hoogte Honderd in Vorst het hoogste punt van het Brussels gewest is. Maar eerder gespeur van de BRUZZ-redactie weerlegde dat hardnekkige misverstand. Een strook midden in het Zoniënwoud in Ukkel ligt nog een kleine vijftig meter hoger en de gemeente eigent zich met 148 meter de titel toe van eigenaar van het hoogste punt van het Brussels gewest. Maar hoe zit het dan met het laagste punt in Brussel? Heerst daar eenzelfde onwetendheid over?

Eenvoudig is het niet om het correcte laagste punt te traceren.

Onze eerste bron - het internet - suggereert een plek in het park van Laken. Maar er is twijfel. Terecht, moeten we vaststellen, als we een kenner aan de lijn krijgen. “Volgens de gegevens in ons bezit, ligt het laagste punt van Brussel aan het meest noordelijke deel van de Zenne in de omgeving van Buda,” zegt

Valéry Lemaire, geograaf voor het Nationaal Geografisch Instituut (NGI). “Daar hebben we een hoogte van ongeveer 9,40 meter boven de zeespiegel.”

Brussel is ontstaan aan de oevers van de Zenne, gekenmerkt door een overvloed aan vis en gele irissen, niet voor niets ook nog vandaag het symbool van het gewest. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Seine in Parijs valt de Zenne doorgaans veel minder op, omdat ze om het centrum van de stad heen loopt, van de kleine Ring tot aan de Van Praetbrug. Bovendien verdween de rivier voor een groot stuk ondergronds, vooral omdat de zieke rivier een open riool was geworden en ziektes zoals cholera verspreidde. Ook maakte de overwelving deel uit van een grootschalig prestigeproject dat de hoofdstad internationale erkenning moest opleveren. Denk maar aan de bouw van het Justitiepaleis en de aanleg van de Anspachlaan.

Vandaag is het beter gesteld met de gezondheid van de rivier, dankzij de bouw van twee rioolwaterzuive-

ringsinstallaties. Het toekomstige plan voor de Zenne is de aanleg van een nieuwe waterloop die de werking van een natuurlijke watergang moet nabootsen, om zo een habitat voor een diversiteit aan planten en dieren te creëren. Een betere integratie van de Zenne in de stad biedt de Brusselaars een uitdaging in de toekomst.

De locatie van het laagste punt in Brussel zou enigszins niet mogen verbazen. De bedding van een rivier is nagenoeg altijd laag gelegen.

Daarnaast liggen noordelijkere regio’s doorgaans iets lager dan zuidelijke, zo ook voor de hoofdstad.

De ligging van het laagste en hoogste punt in het gewest illustreert dat dan ook: het meest noordelijke deel van de Zenne ligt aan de bovenzijde van Brussel, terwijl Hoogte Honderd en het Zoniënwoud in het zuiden van de hoofdstad liggen.

Volhardende wandelaars die de laagvlakte van Brussel verder willen ontdekken kunnen zich verder ook tevredenstellen met het kanaal (12 meter hoogte), Thurn en Taxis (11 meter) of de haven (10 meter).

B R U Z Z | LO S VA N D E T I J D

© NGI

— JACOB VERMEULEN

VOLGENDE WEEK Hoe komt het dat er zoveel West-Vlaamse slagers in Brussel actief zijn?

13 NOVEMBER 2019

I 31

COLOFON BRUZZ

CULTUUR & UIT

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

Gerd Hendrickx

ABONNEMENTEN

Jean-Marie Binst, Eva Christiaens, Filip De Rycke, Sara De Sloover, Tim Gatzios, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Stefanie Nijs, Jasmijn Post, Bram Van Renterghem, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Eyck, Danny Vileyn, Tom Zonderman

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80, Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

ADVERTEREN?

Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be DISTRIBUTIE

Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be

REDACTIE

MEDEWERKERS

Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Céline Emmerechts, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden EINDREDACTIE

Karen De Becker

ALGEMENE DIRECTIE

VORMGEVING CULTUUR & UIT Heleen Rodiers ACTUA Ruth Plaizier

Jo Mariens

KALENDER UIT

HOOFDREDACTIE

Sam De Ryck

Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Mathias Declercq, Steven Van Garsse

VERTALING

John Arblaster, Martin McGarry, Laura Jones

FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE

Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke

Voer uw evenement in op Encodez votre événement sur Enter your event on www.agenda.brussels

DRUMFIRE

The loudest playing multiroom speaker.

Soms kan er niets op tegen de grootte van een speaker.

Drumfire levert een zuiver maar gedurfd geluid met super scherpe details die je bijna fysiek kan voelen. Verkrijgbaar in grijs, wit en zwart.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene.

5 sterren beoordeling Beste draadloze speaker boven €550

Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (De Persgroep) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

Aangeraden verkoopprijs

€ 699

Meld nieuws

Hebt u nieuws uit Brussel, dan kunt u ons dat melden via het WhatsApp-nummer 0489-988.988 Persberichten kunnen via nieuws@bruzz.be

Verkrijgbaar bij S O U N D O F S C A N D I N AV I A

VACATURE

Lerian (www.lerian.be) is een dynamische talenschool met kantoren in Antwerpen, Brussel, Gent en Luik. Al meer dan 20 jaar biedt Lerian een waaier van kwaliteitsvolle taaldiensten aan bedrijven aan.

Voor de regio Brussel werft Lerian dynamische, gemotiveerde en creatieve freelance taaltrainers Nederlands aan

TAAK het geven van privé, duo- en/of groepsopleidingen (drie tot zes cursisten) aan volwassenen in professionele context.

De opleidingen zijn functioneel en interactief met focus op communicatie.

AANBOD - Een freelance contract met degelijke vergoeding, een job vol uitdagingen in een multiculturele omgeving - Een doorgedreven opleiding door onze pedagogen, didactische onder-

steuning met inhouse ontwikkelde syllabi - Een zeer goed geoliede organisatie.

Samen met de planner stel je zelf je uurrooster samen in functie van je beschikbaarheden

Geïnteresseerd?

Mail je cv naar conny. awouters@lerian.be.

We ontmoeten je graag voor een gesprek!

Tot binnenkort.

TALLIEU & TALLIEU - WWW.TNT.BE

JORI Experience Center: Hoogweg 52 - 8940 Wervik T 056 31 35 01 - www.jori.com

DB636600K9

We verwelkomen u graag in onze ateliers te Wervik voor onze outlet sales: ma. t.e.m. zon. 10.00 - 18.00 u.

Een unieke gelegenheid om het ultieme zitcomfort van JORI zitmeubelen tegen zeer aantrekkelijke voorwaarden te ervaren.

Ontdek ook JORI-Outlet online: www.jori.com/nl/outlet

info@acasa.be

DB620650H9

09 321 03 00

AANKOOP

Op zoek naar passende kandidaten voor je bedrijf?

nertspels (bontjassen) • parels oude merkhorloges • oud goud zilveren en gouden munten • tin tandgoud • allerlei zilver • porselein zijden tapijt • rode koralen • edelstenen schilderijen (16e-17e-18e E) • porselein merkhandtassen • diamanten

BEL 0489 94 49 72 GRATIS OFFERTE

DB634786J9

Wij staan voor je klaar

hallo@regiotalent.be

tel. 051 26 67 89

Griekenland Rondreis met Vlaamse gids ■ score: 9.1/10 5 AFREISDATA 2020 7/4 (Pasen) · 12+19/5 · 2/6 · 1/9 INBEGREPEN • Vliegreis • alle excursies • 4*-hotels • lekkere volpension INFODAG do 28 nov 2019om 13u in ons auditorium te St-Truiden gratis, wel even online reserveren, aub

€ 1.249

/persoon

Luikersteenweg 62 • St-Truiden • T 011 70 55 00 • www.deblauwevogel.be

DB635905K9

Reisfamilie Carlier

8 fijne dagen

DB637035K9

innovative seating comfor t