BRUZZ - editie 1789

#1789

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

02 | 03 | 2022

TIPS

+ BRUZZ CULTURE STROMAE GENIE IN VIJF GEDAANTEN

BLACK HISTORY MONTH TROIS ARTISTES DÉROULENT LE FIL DE LEUR HISTOIRE

ANIMALS DE MOORD OP IHSANE JARFI VERFILMD

’WE KRIJGEN VEEL STEUN VAN ONZE BUREN’ DE OORLOG DOOR DE OGEN VAN RUSSISCH-OEKRAÏENS KOPPEL IN BRUSSEL

HEB JE EEN MASTER OF ERVARING IN ECONOMIE?

ECONOMIST MAAR GEEN CLICHÉ, CHECK!

Wanneer jij mensen vertelt dat je een economisch diploma op zak hebt, krijg je vaak twee reacties: ‘Oh, dan ga jij de nieuwe Wolf of Wall Street zijn?’ of ‘Zo saai, boekhouder … ’ Maar niets is minder waar en daar ben ook jij van overtuigd! Want jij weet als geen ander dat het niet allemaal om geld draait.

Dat je geen menselijke rekenmachine moet zijn als economist. En dat je niet per se de exacte koers van Bitcoins kan voorspellen.

Net zoals de theorieën van Marx en Smith geen geheimen meer voor jou hebben, begrijp jij dat het vooral belangrijk is om een job te vinden waarin je je kan uitleven. Dan is het nu aan jou! Ga ervoor en solliciteer voor een plek als economist bij onze FOD! In een mum van tijd ben je een veelzijdige onderzoeker, doelgerichte informatieverzamelaar én ijzersterke dossiervreter. Stap voor stap én op je eigen tempo!

YEP, OOK DIT IS FOD FINANCIËN.

OpmaakBRUZZ 215bx290h.indd 1

23/02/2022 14:29:09

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito

WAKKER WORDEN 2.071 km. Dat is de afstand tussen Brussel en Kiev volgens Google Maps. Een tocht van 23 uur. Het brengt het Russisch-Oekraïense conflict angstvallig dichtbij. Maar, meer nog dan de fysieke afstand maakt de bittere vaststelling dat we de afgelopen dagen allemaal een beetje onze onschuld verloren dit zo persoonlijk. Ons geloof in een wereldvrede gebaseerd op dialoog werd vorige donderdag aan scherven geschoten en dat komt hard aan. Zeker in de hoofdstad van een Europa dat symbool staat voor dat vredesmodel. Symbolisch is ook het verhaal in dit magazine van het Oekraïens-Russische koppel Nataliya en Alexei dat in Brussel een warme thuis vond. Volgens de meest recente cijfers leven er 1.674 Oekraïners en 1.985 Russen in onze stad. Hun woede, verdriet en wanhoop waren de afgelopen dagen duidelijk zichtbaar tijdens verschillende manifestaties. Nog meer dan wij vragen zij zich allemaal af hoe het nu verder moet. Want één ding is zeker: we zijn vorige week allemaal wakker geworden in een andere wereld. Alleen zal het duren tot de rook is opgetrokken voor we zullen beseffen hoe die er zal uitzien.

Lees het interview en het verslag op p. 8-13 NL

REPORTAGE

“De stad heeft ons niets gevraagd” Neder-over-Heembeek zit niet te wachten op tram 10 14

PORTRET

“Ze gaf de universiteit internationale uitstraling”

SE RÉVEILLER

Caroline Pauwels neemt noodgedwongen afscheid als rector van de VUB 20

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7, COVER STORY Nataliya en Alexei, zij is Oekraïense, hij Rus 8, Onze reporter zat vast in Kiev 12, INTERVIEW Carlo Luyckx, oud-politicus en boeddhist 22, CHOU DE BRUXELLES Rosy Sambwa 26, COLUMN Nick Trachet 52

BRUZZ CULTURE “Ik beoog geen bobo’s met mijn film, wel volk dat minder allergisch is voor geweld”

WAKE UP

Nabil Ben Yadir over het beenharde Animals 29 FR Black History Month: Bwanga Pilipili, Loucka Fiagan, Badi 34, EN BruxellesVies Maria Muehombo 38, NL bààn 39, NL Stromae 40, FR Claire Croizé 44, EN Eat & Drink Frasca 47, NL/FR/EN Select: film 48, NL/FR/EN Select: theatre, music, visual arts 50

MEER BRUZZ Ben je gebeten door nieuws en Brussel en neem je graag initiatief?

Dan is BRUZZ op zoek naar jou!

Heb je een sterk schrijvend profiel of ben je eerder actief op audiovisueel vlak, twijfel dan niet en kom onze ploeg versterken.

Wij zoeken namelijk FREELANCEREDACTEURS (x/v/m).

Interesse? Mail dan jouw motivatie door naar kristel.dewolf@bruzz.be

MELD NIEUWS

2 071 km. C’est la distance entre Bruxelles et Kiev selon Google. Un voyage de 23 heures. Cela rend le conflit russo-ukrainien effroyablement proche. Mais, plus que la distance physique, c’est l’amère constatation que nous avons tous perdu un peu de notre innocence ces derniers jours qui rend cette affaire si personnelle. Notre croyance en une paix mondiale basée sur le dialogue a été brisée jeudi dernier, et cela fait mal.

Surtout dans la capitale d’une Europe qui symbolise ce modèle de paix.

Symbolique est aussi l’histoire, dans ce magazine, du couple ukraino-russe Nataliya et Alexei qui a trouvé un foyer chaleureux à Bruxelles. Selon les chiffres les plus récents, 1674 Ukrainiens et 1985 Russes vivent dans notre ville. Leur colère, leur tristesse et leur désespoir étaient clairement visibles lors de plusieurs manifestations ces derniers jours. Plus encore que nous, ils se demandent comment procéder. Car une chose est sûre : nous nous sommes tous réveillés la semaine dernière dans un monde différent.

Ce n’est que lorsque la fumée se dissipera que nous nous rendrons compte de ce qu’il en sera.

Lisez l’interview et le compte-rendu en p 8-13.

FR

According to Google, the distance between Brussels and Kiev is 2,071 km which is a 23-hour drive. That makes the Russian-Ukrainian conflict frighteningly close. But even more than the physical distance, the bitter realisation that over the past few days we have all lost a little of our innocence makes this so personal. Last Thursday, our faith in a world peace based on dialogue was shattered, and that hits where it hurts.

Especially in the capital of a Europe that symbolises that peace model. The story in this magazine of the Ukrainian-Russian couple Nataliya and Alexei who found a warm home in Brussels is symbolic. According to the most recent figures there are 1,674 Ukrainians and 1,985 Russians in our city.

Their anger, sadness and despair was clearly visible during the several demonstrations held in recent days. Even more than us, they ask themselves where to go from here. For one thing is certain: last week we all woke up in a different world. But we will have to wait until the smoke clears before we can know what this world will look like.

Read the interview and the report on p. 8-13 EN

Zelf nieuws gespot?

Jouw tip is altijd welkom via BRUZZ.be/meldnieuws

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 23 FEBRUARI 2022

I

3

De week

BRUSSEL IS TREKPLEISTER VOOR RUSSISCHE SPIONNEN

‘Diplomatie blijft belangrijke dekmantel’ De Russische inval in Oekraïne vestigt ook de aandacht op de aanwezigheid van een legertje Russische inlichtingenofficieren in Brussel. “Al sinds de Koude Oorlog is Brussel een trekpleister voor Russische spionnen,” zegt Kristof Clerix, onderzoeksjournalist en veiligheidsexpert bij Knack. — BETTINA HUBO

BRUZZ | DE WEEK

Het aantal spionnen in Brussel nam een hoge vlucht met de verhuizing van het hoofdkwartier van de Navo van Parijs naar Evere in 1967. “In de jaren 1960, 1970 en 1980 heeft ons land een negentigtal spionnen uit het Warschaupact het land uitgezet onder wie zestig Russen,” vertelt Clerix. “Ze werkten altijd onder een dekmantel, ze waren bijvoorbeeld diplomaat of consul, maar er waren ook journalisten van persbureau Tass, reisagenten van Aeroflot, studenten en vertalers die spioneerden.”

Ook werden er Belgen gerekruteerd door de Russische geheime dienst.

Clerix: “Zo was er in de jaren tachtig Guy Binet, een kolonel van het Belgische leger die geheime informatie doorspeelde naar de Russen.”

Toen in 1989 de Muur viel en de Koude Oorlog eindigde, ging de spionage gewoon door. “Er is alleen een nieuw element bijgekomen, de cyberdimensie.”

Clerix geeft voorbeelden van enkele opvallende ontmaskeringen. “In 2018 werd een Brugse diplomaat veroordeeld voor spionageactiviteiten. In datzelfde jaar veroordeelde de correctionele rechtbank van Brussel ook enkele Russische inlichtingenofficieren. Dat was een heel straf verhaal, want het ging om een Russisch spionnenkoppel dat op slinkse wijze de Belgische nationaliteit had verkregen. Ze waren perfect in België geïntegreerd, noemden zich Maurice en Irène, en trouwden in Elsene. Ze leken gewone Belgen, maar behoorden tot de meest

Dader steekpartij geïnterneerd Er komt geen proces rond de dodelijke steekpartij in Evere waarbij de 36-jarige Mounia Ouyahia om het leven kwam.

De dader wordt geïnterneerd. Eind mei 2021 werd in Evere een 36-jarige vrouw op straat neergestoken, terwijl ze met haar baby van twee maanden oud wandelde. De vrouw werd nog overgebracht naar het ziekenhuis, waar ze overleed aan haar verwondingen. De baby bleef ongedeerd.

4

I

2 MAART 2022

geheime categorie Russische spionnen. Je kan het vergelijken met het koppel uit de tv-serie The Americans.”

In 2019 moest de Belgische militaire inlichtingendienst Adiv een van haar eigen medewerkers aan de deur zetten wegens contacten met dubieuze figuren uit Rusland.

Voor een heel recente case verwijst Clerix naar het artikel Who where Russia’s spies at Nato HQ? van EUObserver-journalist Andrew Rettman. Daarin onthult hij de identiteit van de acht Russische diplomaten bij de Navo die in oktober door Navosecretaris-generaal Jens Stoltenberg werden uitgewezen wegens ‘activiteiten die niet stroken met hun accreditatie’. Onder hen bijvoorbeeld een Russische

8,30

Met een uurtarief van 8,30 euro is de Brusselse babysitter duurder dan het Belgische gemiddelde, dat 7,88 euro bedraagt. Dat blijkt uit een onderzoek van Babysits, een netwerk van kinderopvangaanbieders.

Vooral de levensduurte van een regio zou de prijs mee beïnvloeden.

luitenant-generaal met goede connecties in het Kremlin en een bigdataspecialist.

De diplomatie is vandaag de dag nog steeds een belangrijke dekmantel voor spionnen. Clerix: “Westerse inlichtingendiensten gaan ervan uit dat een op de drie Russische diplomaten in ons land in feite een inlichtingenofficier is.”

Rettman heeft het zelfs over honderd Russische spionerende diplomaten, één op de twee, in België, aangevuld door minstens zoveel Russen en ook EU-inwoners die een andere dekmantel gebruiken voor hun spionageactiviteiten.

Ze spelen volgens Clerix politieke, economische en militaire informatie door die nog niet op de publieke fora te vinden is. “Het kan interessant zijn om iemands onderhandelingspositie

twee dagen op voorhand te kennen.”

INWERKEN OP EGO Hoe ze daarbij te werk gaan? “Zoals elke geheime dienst werkt, via MICE: Money, Ideology, Compromise, Ego. Ze proberen mensen om te kopen, hen met ideologie te overhalen, hen te compromitteren of in te werken op hun ego, bijvoorbeeld door in te spelen op de frustraties van een ambtenaar die geen promotie krijgt.”

Om de spionnen te ontmaskeren hebben de Navo en de EU tegenwoordig hun eigen veiligheidsdiensten. Die werken samen met de Belgische Staatsveiligheid en Adiv. Clerix: “België heeft geen uit de kluiten gewassen intelligence-apparaat. De Staatsveiligheid telt grofweg zeshonderd mensen, Adiv

See U blijft tot de zomer Het bezette terrein See U blijft nog zes maanden bestaan in de voormalige politiekazerne in Elsene. De bezetters zouden normaal gezien in maart het terrein moeten verlaten, maar de geplande bouwwerken starten pas eind augustus. See U, dat zijn honderd creatieve projecten, waaronder een universitair Fablab, een repaircafé, een buurtbioscoop en een buggycafé. Het initiatief ging net voor de coronacrisis van start.

© PHOTONEWS

ongeveer evenveel en beide hebben de afgelopen jaren het accent vooral op terrorismebestrijding gelegd.

Ondertussen is er gelukkig wel het besef dat buitenlandse spionage ook een dreiging vormt, waartegen we ons moeten wapenen. Onder meer daarom zal de Staatsveiligheid tegen 2024 uitgebreid worden tot duizend mensen.”

Zijn de Russische spionageactiviteiten in ons land de afgelopen weken toegenomen? Clerix: “Ik heb de vraag aan de Staatsveiligheid gesteld, maar kreeg geen antwoord. Wat ik wel weet van bronnen bij Europese veiligheidsdiensten is dat de spionnen van de Russische militaire inlichtingendienst GROe tijdens de vorige Oekraïne-crisis in 2014 carte blanche kregen met betrekking tot het runnen van veiligheidsoperaties in Brussel.”

CARTOON

KIJK OP DE WEEK

BRUZZ | DE WEEK

Met de komst van de Navo naar Brussel in 1967 steeg het aantal Russische spionnen fel.

KIM

Buurt boos omdat Lidl sluit

Het café ademt de sfeer van een ville royale.

Waar koningen wonen, is veel goud GIUSEPPA, klant van café Métropole, weet waarom ze op het terras zit (in ‘De Standaard’)

De Lidl-winkel in het stadscentrum verdwijnt maandag, tot groot ongenoegen van de buurtbewoners. “Nu blijven alleen nog maar dure supermarkten over in het centrum,” klinkt het. Zaterdag voeren ze actie om het personeel te bedanken en te steunen, en om hun ongenoegen te uiten over de sluiting. Het huidige filiaal zou volgens Lidl te klein zijn en zijn er geen uitbreidingsmogelijkheden.

58 mio

De Brusselse regering keurt het principe van een nieuwe steunmaatregelen goed voor ondernemingen die moeilijkheden ondervinden door de coronacrisis. Er is in een budget van 58 miljoen euro voorzien, bedoeld voor de zwaarst getroffen sectoren, zoals het uitgaansleven, de toeristische logementsplekken, de evenementen, de restaurants en cafés.

2 MAART 2022

I 5

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

TERRASPOËZIE NL/ Beginnen met garnaalkroketten en gefrituurde peterselie. Eindigen met cappuccino en aardbeitaart met slagroom. Ondertussen met blinkende ogen le tout Bruxelles observerend die voor je neus flaneert.

Zondagmiddagen op het terras van café Métropole konden poëtisch zijn in hun eenvoud. Zaterdag kwam er een einde aan dit monument. De meeste personeelsleden zijn onder6

I

2 MAART 2022

POÉSIE DE TERRASSE tussen al vertrokken. De overblijvende obers – met de letter M verwerkt in de das – crossen door het café. Maar het terras heeft ergere stormen overwonnen. Een stamgast haalde zaterdag herinneringen op aan zijn vader met wie hij net na de oorlog op het terras zat. Die zei toen: “Daar is Hitler toch niet in geslaagd, ervoor te zorgen dat we hier niet meer kunnen zitten.”

FR/ Commencer par des croquettes de crevettes et du persil frit. Terminer par un cappuccino et une tarte à la fraise avec de la crème fraîche. Et entre les deux, observer le tout Bruxelles qui passe sur la place.

Passer un dimanche après-midi sur la terrasse du Café Métropole était d’une simplicité poétique.

Depuis samedi, cette époque est révolue.

Peut-être pas définitivement, car la terrasse a survécu à des tempêtes plus grandes.

Samedi, un habitué évoquait des souvenirs : il venait ici avec son père juste après la guerre et ce dernier disait : « Hitler n’a pas réussi à faire en sorte qu’on ne puisse plus s’asseoir ici. »

TERRACE POETRY EN/ Start with some

shrimp croquettes and fried parsley and finish with cappuccino and strawberry cake with whipped cream.

Meanwhile, with bright eyes, you observe le tout Bruxelles strolling before you. Sunday afternoons on the terrace of Café Metropole could be poetic in their simplicity. On Saturday, this monument came to an

Bijgedachte

SENIOR WRITER STEVEN VAN GARSSE neemt het nieuws op de korrel

© SASKIA VANDERSTICHELE

end. Most of the staff had already left. The waiters who remained were racing through the café. But the terrace has weathered worse storms. On Saturday, a regular recalled memories of sitting on the terrace with his father just after the war. He then added: “Even Hitler did not manage to stop us from sitting here.”

Het is de nieuwe politieke cultuur. Komt er een minister in moeilijkheden door een schandaal, dan heeft de administratie de boter gegeten. We zagen het al met PFOS, we zien het nu ook met het dramatische overlijden van een baby in een crèche in Mariakerke.

Meerderheid en oppositie namen Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) onder vuur, maar de minister vindt niet dat hij enige verantwoordelijkheid draagt. Hij vraagt nu een audit van Kind & Gezin, de administratie van de kinderopvang in Vlaanderen. Die moet nagaan waar de zorginspectie faalde. Zo is de angel er voor de veelgeplaagde minister Beke alweer uit. En kan hij zijn mandaat rustig voortzetten. Maar of daarmee het maatschappelijk probleem van de baan is, is nog maar de vraag.

Of Beke nu ontslag moest nemen of niet, is misschien niet de belangrijkste kwestie. Wel of het voorval in Mariakerke geen huizenhoog probleem aan de oppervlakte brengt bij de organisatie van de Vlaamse kinderopvang.

Het antwoord is ja.

Laten we eerst zeggen dat de sector van de kinderopvang er een is die sowieso te weinig aandacht krijgt. Dat is tijdens corona gebleken. De crèches bleven gewoon open, ook tijdens de lockdown, werden later ook hard getroffen door besmettingen en uitval van personeel. In die moeilijke omstandigheden hielden de crèches stand. Ze zaten en zitten op hun tandvlees. Maar iedereen vindt dat doodnormaal.

Fundamenteler is dat de sector er sinds de hervorming van 2014 niet echt op vooruit is gegaan, tenminste als men vertrekt vanuit het welzijn van het kind.

Dat heeft te maken met de gewijzigde kindratio.

Om crèches rendabeler te krijgen en als oplossing voor de tekorten op de arbeidsmarkt, is het aantal begeleiders opgetrokken van 1 per 6,5 kinderen

naar 1 per 8 kinderen. Minder begeleiders dus voor meer kinderen. Bovendien zijn de diplomavereisten voor de kindbegeleiders versoepeld.

Ook het vrijemarktprincipe blijft in belangrijke mate van toepassing. Een crèche moet minstens break-even draaien en een businessplan is een eerste vereiste voor de opstart van een kinderdagverblijf. Wat dat allemaal voor onze baby’s en peuters betekent, is minder van belang. Crèches worden in de eerste plaats gezien als een ondersteuning en noodzakelijke voorwaarde voor de economische ontwikkeling van Vlaanderen. Want daardoor komen er arbeidskrachten vrij die anders voor de kinderen zouden moeten zorgen. Het belang van het jonge kind komt daarmee alweer op de tweede plaats.

Studies tonen nochtans aan hoe belangrijk de zorg voor het kind is in het eerste levensjaar. We hebben in België een traditie om baby’s al enkele maanden na de geboorte naar de crèche te brengen. Met die zorg mag dus niet gesold worden.

Dat het anders kan, bewijst Elmer, een organisatie die vier crèches onder haar hoede heeft. Een Brussels voorbeeld dan nog, dat door experten met toenemende interesse wordt bekeken. Elmer heeft aan de kinderopvang meteen een tewerkstellingstraject gekoppeld. Jonge kindbegeleiders in spe, veelal zijinstromers, doen

BRUZZ | DE WEEK

Niet sollen met de kinderzorg

“Het Brusselse project Elmer heeft aan de kinderopvang een tewerkstellingstraject gekoppeld. Dat wekt interesse bij experts” er hun eerste ervaring op. Dat is niet alleen goed om de krapte op de arbeidsmarkt te lenigen, het levert meteen meer handen op in de crèche. In het jargon: de kindratio kan omlaag. Een voorbeeld dat navolging verdient, zegt professor Michel Vandenbroeck van de Universiteit Gent in De Standaard.

Het staat in schril contrast met wat de Stad Antwerpen zopas heeft aangekondigd. Het bestuur trekt extra geld uit voor bewakingscamera’s in de crèches, om potentiële mishandelingen te beteugelen. Dat soort technocratisering helpt de sector geen moer vooruit. Laat staan het welzijn van het jonge kind.

2 MAART 2022

I 7

Spreektijd

THUISLANDEN VAN RUSSISCH-OEKRAÏENS KOPPEL WERDEN VIJANDEN

‘Nooit ga ik nog naar Rusland’ BRUZZ | SPREEKTIJD

Zij is Oekraïense, hij is Rus. Nataliya Chepurenko en Alexei Novosseltsev mogen dan al twintig jaar in Brussel wonen: de oorlog tussen Rusland en Oekraïne raakt hen diep en persoonlijk. Hoewel het intensieve dagen zijn voor het koppel, vinden ze het niet moeilijk om het onderwerp met elkaar te bespreken. “Dit is helemaal niet nieuw. Al sinds 2014 is er sprake van een conflictsituatie.” — ELLEN DEBACKERE, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

8

I

2 MAART 2022

▼

T

oen ik deze ochtend een Oekraïense vlag aan mijn muziekschool wou ophangen, ontmoette ik een collega uit Oekraïne. Ze begon meteen te huilen toen ze me zag. Haar zus woont in het West-Oekraïense Lviv en beviel onlangs van een zoontje. Het jongetje kampte met hartproblemen en werd naar een ziekenhuis in Kiev overgebracht om op 23 februari geopereerd te worden. Een dag later brak de oorlog uit. Haar zus zit nu geblokkeerd op de derde verdieping van het ziekenhuis omdat er ‘s nachts nog geen 200 meter verder een bom viel. De ouders kunnen hun zoontje daar niet weghalen.”

Aan het woord is Nataliya Chepurenko. We spreken haar en haar echtgenoot op de derde

“Het was mijn droom om mijn dochter ooit de mooie plekken in Rusland te laten zien. Maar door deze situatie gaat dat niet meer, dat is echt jammer,” zegt Alexei Novosseltsev.

2 MAART 2022

I 9

THUISLANDEN VAN RUSSISCH-OEKRAÏENS KOPPEL WERDEN VIJANDEN

▼

dag van de oorlog. Berichten over beschietingen, straatgevechten en vluchtende Oekraïners sijpelen ononderbroken binnen. Nog voor we een vraag kunnen stellen, vertelt Nataliya de meest schrijnende verhalen die ze van haar kennissen en vrienden in Oekraïne te horen krijgt. Ze huilt, verliest haar gsm niet uit het oog. Wanneer haar man aan het woord is, scrolt ze onverstoorbaar door de nieuwsstroom.

Het is niet het eerste interview dat Nataliya (48) en Alexei (53) dezer dagen geven. Niet enkel journalisten, maar ook Brusselse landgenoten stellen aanhoudend vragen en betuigen hun steun. Hun situatie is dan ook bijzonder. Nataliya werd in de Oekraïense hoofdstad Kiev geboren, Alexei in het Russische Sint-Petersburg. Op 24 februari viel Rusland Oekraïne binnen en werden hun thuislanden onverhoeds vijanden. De eerste vraag ligt voor de hand.

Hoe gaat het met jullie?

Na mijn piano-opleiding kreeg ik de kans pianiste te worden bij het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, waardoor ik in België ben gebleven.

Ik heb nooit echt willen migreren of mijn land willen verlaten, het is het leven dat daarover beslist heeft. In 2002 besloot ik mijn eigen muziekschool op te richten, L’école de Musique Tsjaikovski, vandaag in Sint-Lambrechts-Woluwe gelegen. Ik leerde Alexei kennen op een van mijn concerten in Dinant. Hij zat in het publiek.

We bleven in België en gingen samenwonen in Neder-over-Heembeek.

ALEXEI: Dat was op 15 augustus 2001. Een paar jaar later reisden we naar Kiev om te trouwen.

Het werd een groot feest in aanwezigheid van veel vrienden. Ik voel me dus sterk verbonden met Oekraïne. Maar ik steun Nataliya omdat zij natuurlijk nog een veel sterkere connectie heeft met het land. Er zijn deze ochtend zelfs gevechten geweest in de straat waar haar huis zich bevond, in de Victory Street in Kiev.

NATALIYA CHEPURENKO: Slecht. Ik probeer sterk te

BRUZZ | SPREEKTIJD

blijven, maar als je het nieuws ziet, kan je niet blijven lachen. Ik word ’s nachts voortdurend wakker en kijk dan naar mijn gsm. Een vriendin uit Odessa liet me net weten dat ze binnenkort de wapens zal opnemen. Ik vind hier geen woorden voor. Mijn muziekschool bevindt zich in Sint-Lambrechts-Woluwe en ook daar zag ik de Oekraïense vlag wapperen. Het beeld deed me meteen huilen.

Kunnen jullie bij elkaar terecht met jullie bezorgdheden?

ALEXEI NOVOSSELTSEV: Ja. Dit is geen moeilijk onderwerp voor ons. We zijn allebei geschokt en erg boos door deze internationale misdaad. Het zijn natuurlijk intensieve dagen voor ons als koppel: we spreken veel over de oorlog. Maar we hebben hetzelfde standpunt in deze zaak: de inval is krankzinnig en niemand gaat hierbij winnen.

Bovendien is deze situatie helemaal niet nieuw. Al sinds 2014, toen de Krim werd geannexeerd, is er sprake van een conflictsituatie. Wat nieuw is, is dat de situatie plots ontploft is.

Jullie leven al meer dan twintig jaar in België. Hoe sterk is jullie band met jullie geboorteland nog?

ALEXEI: We trokken beiden naar België om er te

studeren. Ik vatte in Leuven in 1996 een doctoraat in de economische wetenschappen aan. Daarna kreeg ik een job aangeboden om onderzoek naar marketing te doen bij een bedrijf in Antwerpen.

Sinds een jaar werk ik bij Goodyear in Diegem.

NATALIYA: Ik trok naar het conservatorium in Luik.

Waar bevindt jullie familie zich op dit moment?

NATALIYA: Mijn familie is gelukkig in België.

Mijn moeder woont bij ons sinds ik zwanger was van mijn dochter.

ALEXEI: Ik heb nog een broer in Sint-Petersburg. We communiceren niet echt over deze zaak. In Rusland geloven de mensen immers dat er geen oorlog is. Het gaat volgens hen enkel om een speciale operatie om hun ‘Russian-speaking brothers’ te bevrijden. Dat is het idee dat door de Russische president Poetin wordt verspreid. Mijn broer gelooft die propaganda. Ik ben ook in contact met andere vrienden in Rusland die meer ontwikkeld zijn dan mijn broer, maar zelfs zij vragen me over welke oorlog ik het heb. ‘Je moet niet te veel naar Europese en Amerikaanse informatie luisteren,’ zeggen ze me dan. Om maar aan te tonen hoe sterk de brainwash daar is. Toch ben ik hoopvol omdat ik zag dat ook in Sint-Petersburg mensen de straat op gingen om te protesteren: dat maakt me trots.

Jullie hebben een dertienjarige dochter. Hoe kijkt zij naar het conflict?

NATALIYA: We proberen er niet te veel over te

spreken. Maar als iemand me belt en ik begin te praten over het conflict, komt ze af en toe tussenbeide. Ze zegt dan: ‘Stop mama, ik ben bang voor jou. Poetin kan iedereen vinden.’ Maar we moeten de Oekraïners helpen. Als ik in Oekraïne was geweest, had ik de wapens opgenomen. Omdat wij relatief publieke personen zijn –

“We moeten de Oekraïners helpen.

Als ik in Oekraïne was geweest, had ik de wapens opgenomen” NATALIYA CHEPURENKO

10

I

2 MAART 2022

ik sta aan het hoofd van een school met meer dan 500 studenten en 35 leraars – vind ik dat we luidop moeten spreken.

Onze dochter identificeert zich vooral als Oekraïense, niet als Russische (Alexei knikt instemmend). Ze spreekt zelfs beter Oekraïens dan ik. Ten tijde van de Sovjet-Unie was het niet toegelaten Oekraïens te spreken. Ik heb dus altijd in het Russisch gestudeerd, vandaar dat Alexei en ik samen ook Russisch spreken. Voor Oekraïne in 1991 onafhankelijk werd, kreeg ik slechts 45 minuten per week les Oekraïens: dat is zelfs minder dan het aantal uren Nederlands dat hier soms in Franstalige scholen wordt gegeven. Ik heb als Russischsprekende overigens nooit problemen gehad in Oekraïne, in tegenstelling tot wat Poetin beweert.

ALEXEI: Dat is allemaal deel van de propaganda.

Deze oorlog wordt beheerst door politieke spelletjes en wordt gekenmerkt door een gebrek aan kennis over onze gemeenschappelijke roots.

Ze proberen nu de verschillen, zoals de taal, te benadrukken. Ik voel me hier erg slecht bij. De Russische cultuur is great en ik ben er trots op, maar met wat er nu gaande is, worden we teruggestuurd naar de middeleeuwen. Het is onaanvaardbaar en het maakt me erg boos.

Welk standpunt neemt de Russisch-Oekraïense gemeenschap in Brussel momenteel in?

NATALIYA: Die gemeenschap is heel groot en de

reacties zijn erg uiteenlopend. Zo heb ik Russische studenten in mijn muziekschool. Ik wil geen onderscheid maken tussen de kinderen, maar heb toch even gecheckt en ze blijken allen Oekraïne te steunen. Eén koppel ouders uit Moskou – echte Russen – is zelfs aanwezig bij elke manifestatie

“Stop over drie weken niet met over dit conflict te spreken. We mogen niet vergeten worden,” zegt Nataliya Chepurenko.

postbode was. Mijn buurvrouw die al meer dan negen maanden bedlegerig is vanwege een ziekte, zat in een rolstoel voor onze deur. Ze had een chocoladetaartje met de Oekraïense vlag voor ons meegebracht. Mijn buren hebben helemaal geen Oekraïense of Russische roots: die solidariteit is hartverwarmend.

Hoe kan Brussel volgens jullie een grotere rol spelen in het beëindigen van het conflict?

NATALIYA: Alles helpt: we hebben wapens,

ambulances, medicijnen nodig. Dat mag allemaal opgestuurd worden. En stop alsjeblieft met te zeggen welke economische gevolgen de sancties voor België, of bijvoorbeeld voor de export van het bier, zullen hebben. We moeten dat toch een beetje in perspectief kunnen plaatsen? We hebben echt humanitaire hulp nodig: de mensen in Oekraïne moeten voelen dat ze niet alleen zijn.

Het gaat om een ernstig gevecht. Brussel moet de juiste boodschap sturen en die moet concreet en snel zijn. Er zijn al te veel doden.

NATALIYA: We moeten helpen waar we kunnen. Er

“We hebben hetzelfde standpunt in deze zaak: de inval is krankzinnig en niemand gaat hierbij winnen” ALEXEI NOVOSSELTSEV

die hier in Brussel tegen het Russische geweld wordt gehouden. Ik heb al grapjes gemaakt: ‘Zijn jullie wel nog welkom in Rusland?’

Anderzijds zag ik gisteren nog in een Russischsprekende WhatsAppgroep in Brussel een boodschap staan waarin iemand de Oekraïners opriep om de wapens neer te leggen en te capituleren. Ik heb gevraagd om wakker te worden, dit is geen grap meer. Zelf probeer ik om aan zoveel mogelijk manifestaties deel te nemen en om vaak met journalisten te spreken. Het is belangrijk dat we gehoord worden.

ALEXEI: Belangrijk is hoe ontwikkeld je bent als mens en hoe kritisch je informatie kan verwerken.

Daar zit het verschil tussen wie Poetin steunt en wie dat niet doet. Ik ben echt onder de indruk van de solidariteit die momenteel onder de Oekraïners heerst en hoe bewust ze hiermee omgaan. Maar het doet me pijn om te zien hoe diep de wonde is die Poetin heeft geslagen. De inwoners van Oekraïne zullen nooit vergeten wat Poetin gedaan heeft, ze zullen de Russen nooit meer begrijpen.

Ik sprak gisteren nog met een vriend in Kiev en die zei me dat ik gelukkig altijd nog kan zeggen dat ik Belg ben. Want als ik nu naar Kiev zou gaan en zou zeggen dat ik Rus ben, zouden ze me geen hand meer geven.

Voelen jullie je voldoende gesteund in Brussel?

NATALIYA: We krijgen ontzettend veel steun van

onze buren hier in Neder-over-Heembeek.

Gisteren ging opeens de bel, ik dacht dat het de

is niets wat niet helpt, ook het allerkleinste is goed. Zelf hebben we momenteel niet meteen plannen om naar Oekraïne te gaan. En mijn dochter en ik gaan nooit meer naar Rusland. Nooit meer.

ALEXEI: Het was mijn droom om mijn dochter ooit de mooie plekken in Rusland te laten zien. Maar door deze situatie gaat dat niet meer, dat is echt jammer. Maar ik voel de nood niet meer om naar daar te gaan.

NATALIYA: Het is echt belangrijk dat de mensen niet enkel bang zijn voor de toekomst van Oekraïne, maar ook voor die van Europa. Om Europa te beschermen, moeten we Oekraïne helpen. En alsjeblieft: stop over drie weken niet met over dit conflict te spreken. We mogen niet vergeten worden.

ELLE EST UKRAINIENNE, IL EST RUSSE

SHE IS UKRAINIAN, HE IS RUSSIAN

Nataliya Chepurenko et Alexei Novosseltsev ont beau habiter Bruxelles depuis vingt ans, la guerre entre la Russie et l’Ukraine les touchent profondément et personnellement. Malgré ces dernières journées très intenses, le couple n’a pas de problème à aborder le sujet. Car ils ont le même point de vue en ce qui concerne la guerre. Et la situation n’est en outre pas nouvelle pour eux : en 2014, lors de l’annexion de la Crimée, il était déjà question d’une situation conflictuelle. Selon le couple, la communauté russo-ukrainienne est grande à Bruxelles et les réactions au conflit divergent.

Nataliya et Alexei déplorent la marque profonde laissée par le conflit et aimeraient que Bruxelles et l’Europe soutiennent le plus possible l’Ukraine. « Il est important que le peuple ukrainien ne se sente pas abandonné. »

Nataliya Chepurenko and Alexei Novosseltsev may have spent the last twenty years in Brussels but the war between Russia and Ukraine affects them deeply and personally. Although these are intense days for the couple, they do not find it difficult to discuss the subject with each other. After all, they feel the same way about the war. Moreover, according to the couple, the situation is not new: the conflict has been going on since 2014 when Crimea was annexed. According to the couple, the Russian-Ukrainian community in Brussels is large and the reactions to the conflict are different. Nataliya and Alexei regret the deep wounds that have been inflicted and want Brussels and Europe to support Ukraine as much as possible. “It is important that the Ukrainian people do not feel abandoned.”

FR

BRUZZ | SPREEKTIJD

Jullie kondigden aan jullie huis te openen voor vluchtelingen.

EN

2 MAART 2022

I 11

RELAAS VAN 72 BEWOGEN UREN IN OEKRAÏNE

‘Vandaag is de oorlog begonnen’ Arnaud De Decker, freelancejournalist voor onder meer BRUZZ, bevond zich toevallig in Kiev toen Rusland donderdag Oekraïne binnenviel. Hij moest schuilen voor de overvliegende raketten en schuilkelders opzoeken.

Dit is zijn relaas van 72 bewogen uren.

BRUZZ | VERSLAG

DONDERDAGAVOND, 20 UUR Vandaag is de oorlog begonnen.

Rusland is Oekraïne binnengevallen. De onheilspellende berichten op sociale media stromen binnen.

In de straten van Kiev heerst er absolute chaos. Auto’s verlaten de stad, tankstations worden volledig overspoeld. Voor het eerst krijg ik berichten binnen van Oekraïners die me aanmanen de stad te verlaten – iets wat in de drie weken dat ik hier verblijf nooit gebeurde.

Ik volg hun raad op en boek het allerlaatste zitje op een bus die om halfeen de hoofdstad verlaat richting Krakau, in Polen, en verlaat het appartement.

Het busstation is, te midden van alle chaos, niet eenvoudig te bereiken. Honderden Oekraïners, maar ook toeristen en journalisten, staan aan te schuiven. Om 14 uur wordt het pijnlijk duidelijk dat de bus die me naar Polen zou brengen niet meer zal aankomen. Er komen helemaal geen bussen meer aan op dit moment. Niks of niemand raakt Kiev nog binnen.

Sirenes weerklinken al de hele dag in de stad. Het is intussen 17 uur en het wordt donker. Ik keer terug naar mijn appartement in het centrum van de stad, vlak bij het Maidanplein. Gevechtsvliegtuigen donderen boven onze hoofden.

DONDERDAGAVOND, 23 UUR De vermoeidheid duikt op. Om middernacht word ik opgebeld door een Nieuw-Zeelandse journalist, eveneens in Kiev. “Pak je spullen en vertrek zo snel als je kan naar een schuilkelder. We krijgen berichten dat Russische troepen vannacht de

12

I

2 MAART 2022

hoofdstad zullen proberen in te nemen. Verwittig je vrienden en rep je er zo snel mogelijk naartoe.”

Even later bevestigen verschillende andere journalisten die de situatie op de voet volgen vanuit Kiev die informatie. Een halfuur later loop ik de straat op naar het metrostation van het Maidanplein dat dienstdoet als schuilkelder.

Diep onder de grond haal ik mijn dekens boven, ik tracht een knusse plek te maken op de ijskoude grond.

Het wordt een lange nacht, tussen tientallen families, ouders met kinderen en huisdieren schuilen in dezelfde omstandigheden. Er zijn wc’s en ook een drankfontein om wat te drinken.

Iets voor 6 uur – het is intussen vrijdag – word ik uit mijn slaap gehaald door de eerste metro’s: zij rijden gewoon door. De situatie lijkt opnieuw wat kalmer. Ik ga terug naar mijn appartement om een evacuatieplan te bedenken. De hele voormiddag hang ik aan de telefoon met familie, vrienden en collega’s om ze enigszins gerust te stellen. De waarheid is echter: ik heb geen plan.

De helft van de mensen die ik ken in Kiev is in allerijl vertrokken door een smak geld te betalen aan chauffeurs die hen uit de stad moeten helpen of via contacten met lokale fixers die de situatie beter kunnen inschatten. De andere helft – voornamelijk journalisten en fotografen – wil blijven. “Het is onze plicht om te blijven en verslag uit te brengen over de situatie hier. Als wij het niet doen, wie wel?” zegt mijn intussen goede vriend en oorlogsfotograaf uit Australië Nicholas Stubbins (25).

Dat siert hem, maar ik wil weg.

VRIJDAGNAMIDDAG, 16 UUR Nog steeds geen plan, de bombardementen hoor ik nu vanaf het terras van mijn appartement. De Russen zijn aan de poorten van Kiev en het is slechts een kwestie van tijd vooraleer ze effectief binnenvallen.

Ik moet weg. Ik hoor van collegajournalisten hoe uitbaters van wapenwinkels vuurwapens en kogelwerend materiaal aan burgers uitdelen. Het is de stilte voor de storm. Ik moet hier weg.

De enige optie lijkt de trein.

Wanneer ik aankom aan het

treinstation kan ik mijn ogen amper geloven. Honderden mensen lopen in alle richtingen rond. Ik hoor over een evacuatietrein die dadelijk aan perron 5 zou moeten aankomen met als bestemming Lviv in het westen.

Daar moet ik zijn. Tickets zijn niet nodig, iedereen mag erin. De trein komt aan – honderden mensen schuiven aan in de hoop een plekje te veroveren. Gewapende agenten voorkomen dat de situatie escaleert.

Na mij gaan de deuren onherroepelijk dicht, tientallen mensen zullen de nacht opnieuw in de schuilkelders van Kiev moeten doorbrengen.

De trein is bomvol. Om een uur of drie zaterdagochtend komen we aan in Lviv. Mensen slapen op de grond, kinderen lopen in het rond. Alle hotels van de stad zijn volgeboekt. Ik richt me tot de vrijwilligers die een heel systeem op poten te zetten om gestrande vluchtelingen te helpen.

Roman (26) neemt me mee in zijn wagen en brengt me naar de administratiedienst van de stad waar ik me moet registreren. Mijn zakken worden doorzocht, mijn paspoort wordt gescand. Na een uur is de controle voorbij en word ik naar een krakkemikkig studentenhuis gebracht. Hier mag ik de nacht doorbrengen, morgen dokteren we een plan uit. Dat is toch het idee.

Geen halfuur later stormt de

Bussen evacueren mensen uit Kiev en andere steden. Aan de grens met Polen is het uren of zelfs dagen aanschuiven. BEELD © ARNAUD DE DECKER

en bellen met vrienden en familie.

We krijgen berichten dat de bus weleens tot zestig uur lang in de file zou kunnen staan vooraleer het grenspunt te bereiken. Om dat te vermijden pakken we onze rugzak en beginnen we te stappen langs de M10. Kilometer na kilometer, samen met honderden anderen en tussen uitlaatgassen van duizenden auto’s stappen we naar het grenspunt. Onderweg ontstaan bevoorradingsposten waar inwoners van plaatselijke gehuchten thee, koffie en gebakjes aanbieden.

Na een uur of vier stappen langs dezelfde weg bereiken we het grenspunt Krakovets. Het is net 15 uur. Honderden mensen staan al samengetroept voor de poorten die de toegang naar Polen verzekeren.

Om die te bewaken tellen we minder

Arnaud De Decker (26) Geboren en opgegroeid in Brussel Studeerde journalistiek aan de Erasmushogeschool Behaalde een master in de politieke wetenschappen (VUB) en een postgraduaat onderzoeksjournalistiek (Thomas More) Onderzoeksjournalist en buitenlandreporter, met milieu, migratie en mensenrechten als specialisaties en bijzondere interesse in Latijns-Amerika en Afrika Bracht al verslag uit vanuit Mexico, Colombia, Guinea en Marokko Publiceerde in Trouw, De Standaard, De Morgen, La Libre, Knack Werkt als freelancer ook voor BRUZZ

dan tien agenten die tot de tanden gewapend zijn. Zij moeten ervoor zorgen dat de honderden mensen die staan aan te schuiven Polen binnen kunnen, net als de oneindige autokaravaan die zich over tientallen kilometers uitstrekt. Er is slechts een ingang, die is een twintigtal meter breed.

De chaos is compleet. Agenten openen en sluiten de deuren van de grens naar wens en zijn selectief over wie wel en niet voorrang krijgt.

Eerst vrouwen die zwanger zijn. Dan weer enkel de kinderen, waarna de poorten drie uur lang gewoon potdicht blijven, “en dat terwijl Polen klaarstaat om ons te verwelkomen,” zegt Georges, (61), een Amerikaan die elf jaar in Kiev woont. Hij heeft een gebroken arm.

“Er wordt op geen enkele manier gecommuniceerd,” fulmineert hij.

“Zijn wij dieren of zo? Laat ons toch gewoon door!”

Het is intussen donker geworden en de temperatuur zakt onder het vriespunt. Families en vrienden organiseren zich. Er ontstaan overal kampvuurtjes. Rond 21 uur lijkt er geen schot in de zaak te komen.

Meer en meer mensen stromen toe en we besluiten op zoek te gaan naar een alternatief. Terug naar Lviv en daar overnachten? “Onmogelijk,” bevestigen de bestuurders van de wagens aan het dichtstbijzijnde tankstation. “De avondklok is net ingegaan. Niemand mag nog de straat op. Je moet wachten tot morgen zes uur.” We zitten vast.

Op een honderdtal meter van het grenspunt bevindt zich een gebouwtje met een verwarmde zaal, amper groter dan een basketbalveld. Vanaf 23 uur loopt dat zaaltje volledig vol

met hoofdzakelijk mannen – intussen zijn de grensbewakers het erover eens geraakt om nagenoeg alle vrouwen én kinderen door te laten richting Polen. Het is voorbij middernacht, een vrijwilliger loopt het zaaltje binnen en wekt de meeste mensen die slaap hadden gevat.

“Willen jullie allemaal gaan zitten in plaats van te liggen? Er is weinig ruimte, we moeten plek maken voor anderen,” klinkt het. Elke vierkante meter is bezet door ingeduffelde mannen en vrouwen, koffers slingeren overal.

ZATERDAGOCHTEND, 4 UUR We doen een nieuwe poging om de grens over te steken. Intussen zijn zo goed als alle vrouwen en kinderen weg. Oekraïense mannen, maar ook Amerikanen, Britten, of nog Algerijnen, Kameroeners en Syriërs blijven over. De situatie escaleert tot een dertigtal mannen terzelfder tijd over de hekken klimt. Agenten reageren gewelddadig en kalmeren de massa. Opnieuw gesloten deuren voor een uur.

Net voor zes uur gaan we nog een laatste keer in dialoog met een van de agenten, deze keer met de perskaart duidelijker dan ooit in de hand. Hij bekijkt de documenten en staat ons eindelijk toe om over het hek te klimmen. We steken de grens over met Polen, waar we worden opgevangen in een gigantische markthal. Honderden bedden staan klaar om Oekraïners op te vangen.

Er is eten en drank in overvloed en tientallen chauffeurs staan paraat om gestrande families overal in Polen rond te rijden. “Polen is lid van de Navo. Het is onze plicht om te helpen.”

72 HEURES AGITÉES

72 EVENTFUL HOURS

Le journaliste bruxellois Arnaud De Decker – qui travaille, entre autres, pour BRUZZ – se trouvait à Kiev lors de l’invasion de l’Ukraine par la Russie. Suite aux missiles envoyés par la Russie, il a dû se réfugier dans un abri. Il n’était plus possible de se faire aider de l’extérieur.

L’ambassade de Belgique avait demandé aux ressortissants belges de quitter la ville trois jours plus tôt. Via les réseaux sociaux, De Decker a tenu ses proches informés. Il a finalement réussi à quitter Kiev en marchant, et puis via un train bondé et un bus.

Dimanche à l’aube, il passait la frontière.

Voici le récit de 72 heures mouvementées.

Brussels journalist Arnaud De Decker – who also writes for BRUZZ when in this country – happened to be in Kiev when Russia invaded Ukraine on Thursday. He had to hide from the rockets overhead in air-raid shelters, there was no outside aid available any longer. The Belgian embassy had three days earlier asked everyone to leave the city. Through social media, De Decker kept the home front informed. In the end, he was able to leave Kiev on an overcrowded train, an eventful bus ride and a hike. Sunday morning, just after sunrise, he managed to get across a border.

FR

BRUZZ | VERSLAG

student-vrijwilliger die de gestrande vluchtelingen begeleidt de kamer binnen. De sirenes loeien opnieuw in Lviv. “Nu opstaan! Rugzak en documenten pakken en we verzamelen over vijf minuten beneden.”

In geen tijd vertrekken alle twintig aanwezigen naar de dichtstbijzijnde schuilkelder, een verzamelpunt waar nog meer inwoners van de stad veiligheid zoeken. Het is er donker en vochtig.

Op enkele zetels na zijn de twee ruimtes leeg.

Na een uur stoppen de sirenes met loeien in de stad, het is net geen zeven uur en we beslissen om meteen te vertrekken in de richting van Krakovets, het grenspunt met Polen 75 kilometer westwaarts. We verlaten de bunker. Een voorbijrijdende man brengt ons naar het busstation. Daar staat een tiental volgepakte bussen klaar om te vertrekken richting Polen.

We slagen erin een plek te bemachtigen. De bus is overvol.

Jonge vrouwen met kinderen domineren, her en der een man. We denderen met flinke vaart verlaten boerderijen en schuren voorbij. Op 25 kilometer van de grens komt de bus in een oneindige file te staan.

Het komende halfuur raken we geen meter verder. Mensen staan langs de kant van de weg te wachten, te roken

EN

2 MAART 2022 I

13

Reportage

BEWONERS ZIJN BANG OM DORPSGEVOEL

B R U Z Z | R E P O R TA G E

EN GROENE RUIMTE TE VERLIEZEN

Tramangst in Heembeek 14

I

I 15

▼

B R U Z Z | R E P O R TA G E

BEWONERS ZIJN BANG OM DORPSGEVOEL EN GROENE RUIMTE TE VERLIEZEN

Het rommelt in Neder-Over-Heembeek. Het plan voor een nieuwe tramlijn is niet naar de zin van duizenden inwoners, die een waslijst aan argumenten tegen tram 10 verzamelden. Maar achter de tramangst schuilt ook een diepere onvrede over de abrupte verstedelijking van wat ooit een landelijk dorp was.

“Een paar jaar geleden waren hier nog velden zo ver je kon kijken.” — KRIS HENDRICKX, FOTO’S IVAN PUT

16

I

W

e gaan er alles aan doen om de tram tegen te houden. En als ze toch aan de werken beginnen, ga ik ’s nacht persoonlijk de putten weer toegooien die ze overdag hebben gegraven.” Even verschijnt er een grijns op het gezicht van Xavier Daems (55). “Grapje.” Maar dat de man pisnijdig is over die tramplannen, dat is duidelijk geen grap.

Daems is uitbater van een brommer- en motorenwinkel in de Frans Vekemansstraat, een smalle handelsas die het hart van Neder-overHeembeek doorkruist. Voor zijn etalage moet over enkele jaren tram 10 rijden. “Daarvoor moeten een pak parkeerplaatsen weg. Waar zullen mijn klanten dan parkeren? En wat met de leveringen die ik tot vijf keer per dag krijg? Als die bestelwagens de tram blokkeren, krijgen ze een boete en zullen ze niet meer willen komen.”

De winkeluitbater wijst naar zijn brede etalageraam, mét de antitram- en probusaffiche die hier welig tiert. “Dat is een overspanning van acht meter, met veel druk op de muren. Toen er onlangs werken waren verderop, had ik al scheuren door de trillingen van de vrachtwagens. Wat wordt dat met een loodzware tram voor de deur? Hetzelfde voor al die oude huisjes hier, daarvan blijft er niet één overeind!”

De flamboyante Daems is maar één van de 2.500 ondertekenaars van een petitie tegen tram 10. Die moet in 2024 van Rogier tot aan het Militair Hospitaal rijden, onder meer via de Heembeekstraat, de Frans Vekemansstraat en het centrale Peter Benoitplein. De nieuwe tramlijn maakt zowel deel uit van het meerderheidsakkoord in Brussel-Stad als van het gewestelijke regeerakkoord. Tram 10 zal grotendeels het traject van bus 47 volgen, die tot de jaren 1960 ... een tram was.

Waarom ruim 50 miljoen euro uittrekken voor een tram naar deze uithoek van het gewest, die gekneld zit tussen het kanaal, het koninklijk domein en de Vlaamse gewestgrens? Vervoersmaatschappij MIVB en de Stad wijzen erop dat Neder-Over-Heembeek steeds minder een verlaten uithoek is. Alleen al sinds de aankondiging van het tramproject in 2019 kwamen er 1.000 nieuwe

2 MAART 2022

woningen bij. Maar de voorbije jaren schoten ook tal van nieuwe scholen uit de grond. En met kleppers als bpost – 1.500 werknemers in ’s lands grootste postsorteercentrum – groeide ook de economische bedrijvigheid als kool. En het einde van de groei is nog niet in zicht.

Zoveel nieuwe stadsgebruikers kan je enkel met een tram efficiënt vervoeren, betoogt de MIVB. Een gewone bus vervoert 65 passagiers, een tram tot 250. De tegenstanders pleiten voor een dubbelgelede bus, maar daarvoor zou de MIVB bijna evenveel infrastructuur moeten aanpassen als voor een tram, voor een capaciteit die nog steeds kleiner is, zo laat de maatschappij weten.

ZIELTOGEND Tram- en bushalte Heembeek op de Van Praetlaan, de plek waar de nieuwe tram zal afbuigen naar het centrum van de deelgemeente. We hebben afgesproken met Claude Carpent (51) en Marie Cornelis (58), twee fervente tegenstanders van het tramproject, met wie we een deel van het gekozen traject afwandelen.

Al stappend vervolledigt het duo de lijst van argumenten tegen de tram: te gevaarlijk wegens een grote remafstand en de nabijheid van scholen, te luid, onflexibel bij dubbelparkeerders en de doodsteek voor een handelsstraat die vandaag al zieltogend is. Onderweg passeren we steeds weer zaken die de boeken hebben gesloten, soms al een hele tijd. In wolspeciaalzaak Mary-laines bijvoorbeeld blijkt de tijd al stil te staan sinds 2014, lezen we op de volledig verkleurde tijdschriften in de etalage.

“De MIVB spreekt over twee jaar werkzaamheden, maar zoiets loopt altijd uit,” zegt Carpent, die zelf in de Vekemansstraat woont. “De voorbije jaren zijn er al verschillende handelszaken gesloten en het tramplan maakt dat vandaag al erger. Want wie wil nu een winkel of restaurant overnemen als er straks jaren van werken voor de deur staan?”

Marie wijst ons ondertussen op de parkeerplaatsen aan beide zijden van de straat. “Voor veel boodschappen moet je toch een auto hebben? Hoe moet dat straks als de helft van de plaatsen verdwijnt?”

De lijst van bezwaren is lang, maar één argument ligt Carpent duidelijk het zwaarst op de maag. “Dit hele tramproject past bij een stadsvisie

▼

B R U Z Z | R E P O R TA G E

“

Claude Carpent en Marie Cornelis zijn felle tegenstanders: “Dit hele tramproject past bij een stadsvisie die ons gewoon wordt opgelegd.”

Affiches aan de ramen maken het duidelijk: niet iedereen in Neder-over-Heembeek zit te wachten op de nieuwe tramlijn.

2 MAART 2022

I 17

B R U Z Z | R E P O R TA G E

▼

BEWONERS ZIJN BANG OM DORPSGEVOEL EN GROENE RUIMTE TE VERLIEZEN

die ons gewoon wordt opgelegd. Een visie waarin Neder-Over-Heembeek maar blijft verdichten en er steeds meer bewoners en infrastructuur bijkomen, zoals dat ook de voorbije jaren al ging.

De Stad heeft onze mening daarover niet gevraagd en doet dat nu opnieuw niet met het tramproject.

De zogenaamde participatie was cosmetisch. En die verbinding met het centrum is een echte obsessie van het stadsbestuur.”

We zijn ondertussen aan het eind van onze wandeling aangekomen en kijken uit op de nog hagelwitte nieuwe verkaveling aan de Groenweg.

Carpent wijst naar een vergezicht dat er niet meer is. “Toen ik zeven jaar geleden in Neder-OverHeembeek kwam wonen, zag je hier nog velden en bomen zo ver je kon kijken.”

De woorden van Carpent tonen dat het protest meer is dan een discussie over een vervoersmiddel. Heel wat tegenstanders ventileren er ook hun onbehagen mee over een stadsdeel dat de voorbije jaren razendsnel veranderde. Dat is niet enkel buikgevoel. Een blik op de kaarten van de Brusselse wijkmonitoring leert dat Heembeek de voorbije decennia steevast bij de wijken zat met de grootste bevolkingsgroei. En dat dan nog in een gewest waar ook de totale bevolking al erg snel aanzwol.

DE VUILNISBAK VAN BRUSSEL Het Peter Benoitplein, het kloppende hart van Neder-Over-Heembeek. Op de banken vangen enkele dames op leeftijd zonnestralen. Aan de rand van het plein stappen groepjes kinderen, vaak van Afrikaanse afkomst, van de bus. De Afrikaanse gemeenschap is hier de voorbije jaren flink gegroeid, we horen het verschillende keren.

Tegenover de markante kerk uit de jaren 1930 stappen we Lendrik binnen, sinds vier jaar de thuisbasis voor zowel gemeenschapscentrum Nohva, de Nederlandstalige bib als het lokale dienstencentrum.

“Als je dit deel van de stad echt wil laten functioneren, is die tram broodnodig. De bussen zitten nu soms zo vol dat mijn kinderen er ’s ochtends verschillende laten passeren.” Liesbet Vanmechelen, centrumverantwoordelijke van Nohva en zelf ook Heembeekse, laat er geen twijfel over bestaan: ze is protram. “Het probleem is dat veel mensen hier nog steeds geen verstedelijkte mentaliteit hebben en bijvoorbeeld nog alles met de auto willen doen. Je voelt hoe achter het tramprotest nostalgie steekt naar het oude dorp, met veel open ruimte en waar iedereen elkaar kent.” Voor Nederlandstaligen komt daar dan nog

Xavier Daems baat een brommer- en motorenwinkel uit in de Frans Vekemansstraat. “Voor de tramlijn moeten een pak parkeerplaatsen weg. Waar zullen mijn klanten dan parkeren?” vraagt hij zich af.

een extra verlieservaring bij, weet Vanmechelen.

“Ooit was het Nederlands hier dominant, maar ook dat is helemaal veranderd.”

De weerstand tegen de tram is in die zin een verre echo van de gebeurtenissen van 1921.

Toen gingen de lokale bewoners als Heembekenaars slapen om als Brusselaars wakker te worden, na een abrupte aanhechting bij de hoofdstad. “Tot op vandaag wordt hier over de annexatie gesproken,” zegt Vanmechelen. “Dat gevoel van minachting voor dit stadsdeel zit diep, ook omdat Heembeek later nog als de vuilnisbak van Brussel is behandeld. Letterlijk.

Zo moest het Begijnendalbos in de jaren 1980 een vuilnisbelt worden. En hoelang heeft het niet geduurd voor er filters kwamen op de schoorsteen van de verbrandingsoven?” De sluiting van de laatste bankautomaat in Heembeek, in 2019, versterkte dat gevoel van verwaarlozing alleen maar. “Sommige oudere mensen hebben toen echt geweend.”

De laatste jaren is er nochtans veel positieve aandacht, merkt Vanmechelen ook: “Er wordt nieuw groen aangelegd, er is een wijkraad met een fors budget en er zit een nieuwe bankautomaat in de pijplijn. “Toch overheerst vaak dat negatieve gevoel.”

De spanning tussen het oude en het nieuwe Heembeek merkt de centrumverantwoordelijke niet alleen in de tramdiscussie, maar ook in het verenigingsleven. “Nohva heeft zich de voorbije

“De stad groeit nu eenmaal. Het is maar redelijk om die bewonersdruk op een evenwaardige manier te verdelen” KRISTIAAN BORRET Brussels bouwmeester

18

I

2 MAART 2022

jaren vooral op nieuwkomers in de gemeente gericht, terwijl ’t Hiembeiks Kotteer, de plek waar het gemeenschapscentrum vroeger zat, de stek blijft voor de traditionele Vlaamse verenigingen.

Sinds de verhuizing zijn we wat uit elkaar gegroeid. De volgende jaren willen we daaraan werken.”

BRUTAAL Er mogen dan geen protramaffiches in het straatbeeld hangen, Vanmechelen is duidelijk niet de enige die voor de tram is. De uitbaters van taverne De Achtste Hemel aan het Benoitplein tonen zich pro. Net als bekende Heembekenaar Bert Anciaux, die we opzoeken in het Nederlandstalige woonzorgcentrum De Overbron, waar hij gedelegeerd bestuurder is. Voor het gekozen tracé en het participatietraject van de Stad kan Anciaux dan weer weinig begrip opbrengen. “Die participatierondes waren misschien goed bedoeld, maar onvoldoende. Als je dat goed wil doen, moet je echt luisteren, ook het verenigingsleven en zelforganisaties erbij betrekken, dat vraagt veel meer tijd.”

Anciaux deelt ook de analyse van Vanmechelen over de onderliggende onvrede. “De veranderingen in Heembeek zijn vaak brutaal en zonder begeleiding gebeurd, in een stadsdeel dat politiek maar weinig vertegenwoordigers had. Dan is het niet vreemd dat mensen vooral willen dat alles bij het oude blijft.”

Het Heembeekse tramprotest is geen unicum.

Een buitenwijk die protesteert tegen de aanleg van een tramlijn omdat die alle kwalen van de stad dreigt te importeren, het fenomeen wordt weleens tramangst genoemd. “Angst voor de tram is vaak angst voor de stad,” verklaart socioloog Pascal De Decker (KU Leuven/UGent). “Je zag dat ook in Brasschaat tegen de tram uit Antwerpen of in Lochristi tegen de tram uit Gent. Mensen vrezen meer criminaliteit, anonimiteit en een verdichting die een ander stadsbeeld met zich meebrengt, met appartementsblokken.” De voorbije jaren kwam de

xxxx

B R U Z Z | R E P O R TA G E

xoontBu

Tram 10 zal grotendeels het traject van bus 47 volgen, die tot de jaren 1960 een tram was.

bezorgdheid om verdwijnend groen en open ruimte daar steeds nadrukkelijker bij, merkte De Decker. “Het beleid lijkt dat laatste vaak te onderschatten.”

De keuze voor de tram en het traject werd gemaakt in samenwerking met burgerpanels. Hoe kan er dan zo’n grote golf van protest door de gemeente rollen? De Decker is alvast niet verbaasd. “Klassieke participatiemechanismen bereiken dikwijls dezelfde soort mensen. Ik denk soms dat je met een uitgebreide bevraging een veel representatiever beeld krijgt van wat leeft.

Klassiek sociologisch onderzoek, maar ik ben dan ook een socioloog.”

DE VOORSTAD GROEIT Het Heembeekse participatieproces worstelt nog met een ander kwestie: de beslissing over een nieuwe openbaarvervoerslijn is niet alleen een lokale zaak, maar volgt ook een logica op gewestniveau. “De stad groeit nu eenmaal. Het is maar redelijk om die bewonersdruk op een evenwaardige manier te verdelen,” vindt Brussels bouwmeester Kristiaan Borret. “In veel buitengemeenten wordt dat nu tegengehouden, kijk maar naar Watermaal-Bosvoorde. Maar we moeten echt werken aan de verdichting van die tweede kroon. Dat besef dat er een breder belang speelt, ontbreekt vaak bij lokale actievoerders, die wat in het verleden blijven steken. Vaak is zoiets ook een generatiekwestie. Veel jongeren zijn wellicht blij met die tram.”

Borret benadrukt tegelijk dat er een groot verschil is tussen verdichten en gewoon volbouwen. “Wat we vooral niet moeten doen, is perceel na perceel toebetonneren, zoals in het verleden vaak gebeurde. In de plaats moeten we beginnen bij de open ruimte die we echt willen behouden en

in functie daarvan dan kijken hoe de stad op een intelligente manier kan groeien: met de juiste waterhuishouding, met groen, met veel plaats voor voetgangers, fietsers en het openbaar vervoer. Maar gewoon tegenhouden gaat niet. De stad zal blijven groeien.”

LA PEUR DU TRAM À NEDER-OVER-HEEMBEEK

TRAM FEAR IN NEDER-OVERHEEMBEEK

Grabuge à Neder-Over-Heembeek. Le projet de la nouvelle ligne de tram ne plaît pas aux milliers d’habitants qui ont recueilli une longue liste d’arguments pour arrêter le projet. Mais derrière la peur du tram se cache également un mécontentement plus profond concernant l’urbanisation rapide de ce qui était jadis un village rural. Les opposants trouvent que le tram manque de sécurité et de flexibilité, est trop bruyant et dangereux pour les maisons environnantes. Mais avant tout, ils ont l’impression de se faire imposer une vision de la ville qu’ils ne partagent pas : un Neder qui grandit, avec plus d’habitants et des visiteurs qui ont besoin du tram. Des communes périphériques qui ne veulent pas d’une nouvelle ligne de tram qui les relie à la ville: c’est ce qu’on appelle « la peur du tram ». Il ne s’agit pas de la peur du tram en soi, mais plutôt de la peur des phénomènes urbains négatifs. S’y ajoute, à Neder, un sentiment latent d’être négligé. Le Maître-Architecte bruxellois indique que la ville continuera à grandir et qu’il vaut mieux répartir cette croissance de façon proportionnelle sur la ville, donc aussi à Neder-Over-Heembeek.

In Neder-Over-Heembeek, thousands of residents do not look forward to the plan for a new tram line and they have collected a laundry list of arguments against tram line 10. But behind the fear of the tram lurks a deeper dissatisfaction with the rapid urbanisation of what was once a rural village.

The opponents consider the tram unsafe, inflexible, loud and a hazard for the houses. But above all, they feel that a vision of the city is being imposed that they do not share: a growing Neder-Over-Heembeek with more inhabitants and visitors who need the tram. Outer boroughs that dislike a new tram line connecting them to the city: the phenomenon is sometimes described as “tram fear”. This fear of the tram is often fear of negative urban phenomena. In Neder-Over-Heembeek, this fear comes on top of a latent feeling of being neglected. The Brussels master builder in turn points out that the city will continue to grow and that this growth should be planned evenly across the city, including in Neder-OverHeembeek.

FR

EN

2 MAART 2022

I 19

HOE CAROLINE PAUWELS STAD EN UNIVERSITEIT DICHTER BIJ ELKAAR BRACHT

Met de B van Brussel De ramen en deuren naar de stad openzetten: het was een van de speerpunten van het rectoraat van Caroline Pauwels. Nu ze om gezondheidsredenen niet langer kan aanblijven als rector, zetten anderen het werk voort. “Caroline is een op-en-top Brusselse die zich enorm inzet voor onze stad.” — BRAM VAN RENTERGHEM

B R U Z Z | A N A LY S E

“Op de VUB hadden velen van ons Pleinlaanvrees. Daar wou ik voorbij.” Aan het woord is Caroline Pauwels, die eind 2019 nog eens herhaalt waar ze op wil inzetten als rector. De Pleinlaan is de weg die rond de campus van de VUB in Elsene ligt, een drempel die veel studenten niet over gingen.

Pauwels had er toen al twee jaar als rector opzitten, en zou met 91 procent van de stemmen herverkozen worden voor nog eens vier jaar.

Maar vorige week moest ze de handdoek in de ring gooien.

Maag- en slokdarmkanker dwong haar daartoe. In een van haar belangrijkste ambities lijkt ze alvast geslaagd: om de band tussen universiteit en Brussel te versterken.

Lange tijd bleven studenten immers te veel op de campus hangen. Dat had verschillende redenen. Zowel de campus van Elsene als die van Jette ligt in de periferie, met een niet zo vlotte verbinding naar het centrum.

Daarenboven hebben die campussen een vrij volledig aanbod: een bibliotheek, een restaurant, sportinfrastructuur én, althans in Elsene, een plek om te feesten: het legendarische Kultuurkaffee.

De sluiting van dat café in 2015, om plaats te maken voor een nieuwbouw, zou Pauwels een handje helpen. “Het veroorzaakte een leegte op de campus,” zegt doctoraatsstudente Lise Vermeersch, die toen in haar eerste jaar ingenieur-architect op de campus op kot zat. “Op hetzelfde moment ging ook café De Confrater aan het station dicht, waardoor we nog meer redenen hadden om naar het centrum te gaan.”

20

I

2 MAART 2022

Voor die nachtelijke escapades werd een nachtbus werd ingelegd.

“Weliswaar een initiatief van de studentenraad, maar met steun van de VUB,” zegt Vermeersch, die in 2018-19 voorzitter was van die studentenraad.

Het was maar een van de vele maatregelen die de letter B in VUB moesten laten stralen. Heel belangrijk is ‘Brussels City Campus’, waarbij externe locaties zoals de

iets wat ik in 2019 zelf mee gepresenteerd heb.”

Mindblowers is het openingscollege van de VUB, dat het samen met en in de KVS organiseert. Wetenschappers en kunstenaars die normaal zelden samenkomen, werken er rond thema’s als verzet, schoonheid en ruimte. “Die samenwerking heb ik altijd als bijzonder fijn ervaren,” zegt KVS-directeur Michael De Cock.

“Het is ronduit visionair van haar om een setting te creëren waarin de kunsten verbonden worden met een vak” MICHAEL DE COCK Directeur KVS

Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS), Cinematek, de Koninklijke Bibliotheek van België, Bozar of het Vlaams Parlement als leslocatie dienstdoen. “Daarbij wordt ook inhoudelijk gekoppeld,” zegt Lynn Tytgat, coördinator van weKONEKT. brussels, dat de band moet versterken tussen VUB, ULB en Brussel. “Studenten ontmoeten de parlementsleden, of krijgen les van mensen uit organisaties waarmee we samenwerken, zoals de Ancienne Belgique of Belfius.”

Maar ook op andere manieren worden studenten de stad in gejaagd. “Voor het vak verlichtingstechniek gingen we samen de verlichting in Brussel bekijken,” zegt Vermeersch. “Daarnaast heb ik ook kort geholpen met Mindblowers,

“Caroline heeft een grote liefde voor kunst. En haar visie op hoe je een curriculum kan ontwerpen, is voor mij heel intrigerend. Het is ronduit visionair om een setting te creëren waarin de kunsten verbonden worden met een vak.”

Dat laatste beaamt Vermeersch.

“Alle proffen die op Mindblowers komen spreken, nemen dat mee in hun ervaringen en doen hen op een andere manier kijken naar hun vak, waarbinnen ze meer ruimte laten voor het creatieve. Op dat moment ben ik ook het culturele aanbod in het centrum van Brussel beginnen te verkennen.”

Ook op de campus gaat die kruisbestuiving tussen wetenschap en kunst verder. De naam van het nieuwe Kultuurkaffee? Pilar, een

LIEFDE VOOR BRUSSEL Of de studenten Brussel nu effectief beter kennen, en Pauwels dus geslaagd is in haar opzet, is moeilijk meetbaar. Toch is Vermeersch daarvan overtuigd. “Door de jaren heen hebben wij als studenten die pogingen echt wel gevoeld,” zegt ze.

“En zijn we effectief meer naar het centrum beginnen te gaan.” Dat beaamt ook weKONEKT-coördinator Lynn Tytgat: “Brussel is geen gemakkelijke stad om verliefd op te worden. Maar studenten die in de stad lessen hebben gevolgd of Mindblowers hebben bijgewoond, koesteren nu wel degelijk een grotere liefde voor Brussel en willen er vaker blijven wonen. Zij kunnen ook een rol spelen naar hun ouders.”

Of hoe Brussel er door Pauwels plots heel wat ambassadeurs bij heeft.

Toch is het werk nog niet af. Zo woont zeventig procent van de studenten niet in Brussel. Zij pendelen en gezien het station van Etterbeek vlak naast de campus ligt, zien zij weinig van de stad. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn, maar hetzelfde geldt voor de professoren. “Ook zij wonen vaak niet in Brussel,” zegt Tytgat. “Wij moeten docenten blijven motiveren om ook off campus dingen te realiseren en om Brussel te blijven ontdekken.”

Zorgen over een koerswijziging hoeft Pauwels zich alvast niet te maken. “De projecten die gestart zijn, gaan we voortzetten,” zegt Tytgat. “Dat was ook het advies van de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO), zeg maar de

LES PROUESSES DE CAROLINE PAUWELS

THE ACHIEVEMENTS OF CAROLINE PAUWELS

Faire le pont avec la ville qui l’entoure, voilà un des chevaux de bataille de la rectrice de la VUB Caroline Pauwels, qui s’est vue obligée de quitter sa fonction pour des raisons de santé. Elle avait, par exemple, organisé des programmes au Parlement flamand et à la Cinematek, où les étudiants suivaient des cours et faisaient de la recherche avec l’organisation hôte. « Elle va nous manquer comme rectrice. J’espère que ce qu’elle a mis en route sera la nouvelle direction », dit Michael De Cock (directeur du KVS).

Improving the bonds with the city was one of the focus points of Caroline Pauwels’ time as VUB rector, who has now left that post for health reasons. One of the ways in which she ensured that bond was by setting up teaching locations in the city: in the Flemish Parliament, for example, or in Cinematek. She seems to have succeeded in her goal: both the students and the organisations say that they are better acquainted now than before, which results in interesting cross-pollinations.

FR

Caroline Pauwels aan het Braemgebouw op de VUB-campus. © SASKIA VANDERSTICHELE

onderwijsinspectie voor het hoger onderwijs, die ons een lovende instellingsreview gaf.”

Daarenboven zou het nu weleens veel makkelijker kunnen worden voor de VUB om betrokken te worden. Neem de proclamatie van de VUB en ULB op de Grote Markt in 2020. Daar hoefden de twee universiteiten niet eens voor aan te dringen, het initiatief kwam van de Stad Brussel zelf. “Daarbij hebben we geoogst wat we eerder gezaaid hebben,” zegt Tytgat. “We worden nu zelf bij projecten betrokken, bijvoorbeeld bij de kandidatuur van Brussel om in 2030 culturele hoofdstad van Europa te worden.

Coördinatoren Jan Goossens en Hadja Lahbib hebben óns gevraagd of we dat mee willen vormgeven.”

Het ziet er kortom naar uit dat de VUB nu in de bovenste schuif ligt bij heel wat sociale, culturele en politieke instellingen. Zo ook bij minister-president Rudi Vervoort (PS). “Caroline is een op-en-top Brusselse die zich enorm inzet voor onze stad, iemand die zich het kosmopolitische karakter van Brussel helemaal eigen heeft gemaakt. Als rector droeg ze dat ook uit, waardoor ze een internationale uitstraling heeft gegeven aan een van de grootste universiteiten van onze stad. Als persoon vind ik haar zeer inspirerend en hartelijk. We zijn trots op het parcours dat ze in korte tijd heeft afgelegd,” aldus Vervoort.

“En het is wel degelijk háár parcours”, vult Tytgat aan. “Want de Brussels City Campus was háár idee.

Ook alle andere initiatieven heeft zij van heel nabij opgevolgd. Omdat ze gelooft in de maakbaarheid, dat ze gelooft dat het kan.”

B R U Z Z | A N A LY S E

samensmelting van Pi (wetenschap) en kunst (l’art).

EN

2 MAART 2022 I

21

Interview

CARLO LUYCKX OVER HET BELANG VAN HET BOEDDHISME

BRUZZ | INTERVIEW

‘Door de politiek ben ik een betere boeddhist geworden’ Als alles volgens plan verloopt, wordt het boeddhisme begin volgend jaar officieel erkend. “Wij zijn er klaar voor, we wachten al sinds 2006,” zegt Carlo Luyckx, voorzitter van de Boeddhistische Unie en ex-schepen in Sint-Gillis.

— BETTINA HUBO, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

Luyckx (68) wacht me op in het Tibetaans Studiecentrum Samyé Dzong, gelegen in de Capouilletstraat in Sint-Gillis. Hij richtte deze boeddhistische vereniging 45 jaar geleden op, vertelt hij, terwijl hij de tempel toont die ingericht is op de benedenverdieping van de ruime, stille rijwoning.

De gebedsruimte is geschilderd in de typische kleuren geel, rood en blauwgroen. Vooraan staat het goudkleurige beeld van de zittende boeddha, geflankeerd door de vrouwelijke godheid Tara.

Bij een altaartje heeft iemand een bordje met een grote tomaat en wat noten neergezet, een offerande. Verder staan er gongs en trommels in de ruimte. Op de met tapijten beklede vloer liggen rode kussens. Hier leidt Luyckx nog elke vroege ochtend een mantrameditatie. “Ik bedien de cimbalen, mijn echtgenote de trommel.” Luyckx is sinds 2014 ook voorzitter van de Boeddhistische Unie van België (BUB), de koepel van zo’n dertig boeddhistische verenigingen in ons land. Ze vertegenwoordigen verschillende strekkingen waar22

I

2 MAART 2022

van de Tibetaanse tak en de zenboeddhisten de belangrijkste zijn. Brussel telt een tiental centra.

Al zestien jaar ijvert de BUB voor de erkenning van het boeddhisme, maar de aanvraag belandde telkens op een zijspoor. Nu staat in het federale regeerakkoord dat het boeddhisme erkend zal worden als achtste levensbeschouwing. “Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de wetgeving.

En er is ons een datum in het vooruitzicht gesteld: 1 januari 2023.”

De erkenning houdt in dat het boeddhisme financieel gesteund zal worden door de overheid, net als bijvoorbeeld de katholieke kerk, de islam en de vrijzinnigheid. Wat betekent dat concreet voor jullie?

CARLO LUYCKX: De boeddhistische centra zullen recht hebben op een bezoldigde morele consulent.

Die consulenten kunnen zenmeesters, lama’s of monniken zijn, of gewoon mensen die een voldoende niveau hebben om morele dienstverlening te bieden vanuit een boeddhistisch perspectief.

Carlo Luyckx: “Volgens onze laatste telling zijn er 150.000 boeddhisten in ons land. Wij willen op gelijke voet staan met de andere levensbeschouwingen.”

Daarnaast zullen we een secretariaat-generaal hebben met een tiental mensen. Voorts krijgen we nog enkele betaalde consulenten die als aalmoezenier naar de gevangenis of het ziekenhuis gaan.

Zal het boeddhisme meteen op het levensbeschouwelijke keuzemenu staan in het officieel onderwijs?

LUYCKX: Pas na een jaar of twee. Eerst moeten er

leraren opgeleid worden. Dat zullen we doen in samenwerking met de universiteiten en hogescholen. Ook moet de inspectie georganiseerd worden.

Moet de overheid voorzien in een gepaste huisvesting voor de Boeddhistische Unie? gegeven dat we eventueel interesse hebben in het Chinees Paviljoen in Laken, dat momenteel leegstaat en waarvoor de overheid een nieuwe gebruiker zoekt. We hebben dat gebouw nog niet kunnen bezoeken, maar vinden het een interessante plek omdat China een grote rol gespeeld heeft in de geschiedenis van het boeddhisme.

Voorlopig hebben we weinig reactie gekregen op ons voorstel. Het gebouw moet eerst ook gerenoveerd worden en de vraag is wie dat zal betalen. Wij hebben het geld niet.

Niet iedereen binnen de boeddhistische gemeenschap is ervan overtuigd dat erkenning een goede zaak is. Volgens de bekende psychiater en boeddhist Edel Maex heeft de bloei van het boeddhisme in ons land getoond dat het perfect zonder erkenning en bijbehorende financiering kan. Ook denkt hij dat levensbeschouwingen er ‘luier’ en minder vitaal door worden. Heeft hij het mis?

BRUZZ | INTERVIEW

LUYCKX: Ja, wij hebben ondertussen al te kennen

LUYCKX: Het is goed dat er een tegenstem is, maar ik

Geboren in 1953 Trekt in 1971 naar Tibetaans boeddhistisch klooster in Schotland Richt in Brussel het Tibetaans Studiecentrum Samyé Dzong op in 1977 Studeert politieke wetenschappen aan de ULB Is van 1991 tot 2015 directeur Verbindingsbureau Brussel-Europa Schepen (PS) in Sint-Gillis van 2000 tot 2018 Is sinds 2014 voorzitter van de Boeddhistische Unie van België

▼

Carlo Luyckx

ga niet akkoord. Ik denk dat het boeddhisme nog meer zal floreren na de erkenning. Als we nu een Tibetaanse lama willen uitnodigen, hebben we vaak problemen met de Dienst Vreemdelingenzaken. Als we erkend zijn, kunnen ze de toelating veel minder makkelijk weigeren.

Erkenning is ook belangrijk voor de vrije toegang tot gevangenissen. Nu hangt het af van de goodwill van de directie of een gedetineerde bijstand kan krijgen van een boeddhistische consulent. Terwijl er wel vraag naar is, net zoals er veel vraag is naar boeddhistische bijstand rond sterven en de dood.

Momenteel doen we alles met vrijwilligers, maar dat is niet simpel.

Toen ik hier in 1977 begon, hadden we net genoeg geld om drie maanden huur te betalen. Tel daar de verwarming en andere kosten bij. Sommige jaren zijn heel moeilijk geweest, we hadden amper geld om te eten. Dankzij giften hebben wij het gered, maar andere verenigingen moesten stoppen.

Volgens onze laatste telling zijn er 150.000 boeddhisten in ons land. Wij willen op gelijke voet staan met de andere levensbeschouwingen.

Waarom zouden de Anglicanen gefinancierd mogen worden en wij niet?

De overheid zal trouwens alleen die verenigingen erkennen die lid zijn van de BUB en dus ons ethische charter hebben ondertekend. Het biedt geïnteresseerden de zekerheid dat ze bij een 2 MAART 2022

I 23

▼

CARLO LUYCKX OVER HET BELANG VAN HET BOEDDHISME

authentiek boeddhistisch centrum terechtgekomen zijn en niet bij een of andere zelfverklaarde lama die vooral uit is op geld.

In het Westen zien velen het boeddhisme als een antistressreligie. Vooral meditatie en mindfulness spreken hen aan. Is dat een verenging van het boeddhisme?

LUYCKX: Meditatie is goed, zelfs al is men geen

boeddhist. Elke avond komen er ook atheïsten en katholieken naar onze stiltemeditatie. Ze willen geen boeddhist worden, ze willen rust vinden. Dat is geen probleem voor ons.

Hetzelfde met mindfulness. Veel verenigingen bieden het vandaag aan, maar ze vermelden er niet altijd bij dat het uit het boeddhisme komt. Ik hoorde er voor het eerst over toen ik vijftig jaar geleden naar een Tibetaans boeddhistisch centrum in Schotland ging. De lama zei: ‘You have to develop mindfulness.’

De boeddhist mediteert niet om rustig te worden.

Waarom dan wel?

LUYCKX: Het is een techniek. Een boeddhist streeft BRUZZ | INTERVIEW

niet naar geluk, maar naar ontwaking, hij wil de ware natuur van de geest begrijpen en die natuur is wijsheid, helderheid.

De boeddhist wil meesterschap over de geest.

Dat vergt een lange mentale training waarbij je de ‘vergiften van de geest’, zoals jaloezie, haat, narcisme en arrogantie, doorgrondt en je een aantal zogenoemde perfecties ontwikkelt: edelmoedigheid, ethiek, geduld, enthousiasme, concentratie. Die moeten resulteren in wijsheid, verlichting. Het hele werk is de illusie van het ego te doorprikken.

“We hebben aangegeven dat we eventueel interesse hebben in het Chinees Paviljoen in Laken, dat leegstaat en waarvoor de overheid een nieuwe gebruiker zoekt” CARLO LUYCKX Voorzitter Boeddhistische Unie

24

I

2 MAART 2022

Om de geest te laten ontwaken, bestaan er een heleboel yoga-, mantra- en meditatieoefeningen.

Zoals een glas slijkwater dat je enkele uren laat staan: het slijk zinkt naar de bodem en het water is helder. Meditatie is dus een techniek, tegelijkertijd word je er rustig van. Maar dat is een neveneffect, niet het doel.

Hoe bent u zelf destijds bij het Tibetaanse boeddhisme terechtgekomen?

LUYCKX: Ik kom uit een groot, Vlaams, katholiek

gezin uit Antwerpen. Maar mijn jeugd speelde zich af in de hippietijd. Het was eind jaren zestig en we experimenteerden met psychedelische middelen, zochten spirituele ervaringen. Ik verkende eerst het hindoeïsme voor ik helemaal in de ban raakte van het Tibetaanse boeddhisme. Op de kunstacademie wilde ik alleen nog maar boeddha’s tekenen. Vrienden van me trokken naar Kathmandu, daarvoor had ik het geld niet en mijn ouders zouden mij niet gesteund hebben. Dus trok ik op zeventienjarige leeftijd naar een Tibetaans boeddhistisch centrum in Schotland.

Toen ik terugkwam heb ik in Antwerpen een boeddhistisch centrum opgericht.

(het hoofd van een belangrijke school binnen het Tibetaans boeddhisme, red.) de hoofdstad zou bezoeken. Toen heb ik hier in 1977 het Tibetaans centrum geopend.

Ik heb Frans geleerd en ben in de FranstaligBrusselse gemeenschap gerold. Eigenlijk wilde ik al vanaf mijn achttiende weg uit het chauvinistische Antwerpen, waar de extreemrechtse VMO (de Vlaamse Militanten Orde, red.) steeds vaker van zich liet horen.

Op mijn dertigste ben ik dan politieke wetenschappen gaan studeren aan de ULB. Dat was nodig. Ik wist namelijk alles over het boeddhisme, maar niet hoe de maatschappij werkte. Bovendien benaderde ik het boeddhisme in de tijd zoals ik het kende van de katholieken: geloven zonder twijfelen. De ULB hanteerde echter het principe van libre examen. Ik moest alles in twijfel trekken.

Dat past bij het boeddhisme. Boeddha heeft zelf gezegd: wat ik ook zeg, je moet het niet geloven, je moet erover nadenken.

Het boeddhisme is geen geloof, zegt u. Is dat de reden dat jullie het boeddhisme laten erkennen als niet-confessionele levensbeschouwing, net zoals de vrijzinnigheid, en niet als godsdienst?

Na Antwerpen volgde Brussel.

LUYCKX: Klopt, wij zijn geen gelovigen, er is

LUYCKX: Ja, terwijl ik Brussel helemaal niet kende

geen bekering en we kennen geen opperwezen of schepper. Boeddha is geen god, het is een mens die de opperste staat van verlichting heeft bereikt.

en amper een woord Frans sprak. Maar mijn leermeester in Schotland had mij gevraagd om een centrum in Brussel te openen omdat de karmapa

CARLO LUYCKX Voorzitter Boeddhistische Unie

eentje op een Schots eiland, nu ga ik al jaren naar een grot in Spanje.

Uiteindelijk, na drie schepenmandaten, waren er de gemeenteraadsverkiezingen van 2018. U haalde een goed resultaat, maar werd door uw partijgenoten uit het college gemanoeuvreerd. Was het uit ontgoocheling dat u stopte met politiek?

LUYCKX: Eigenlijk wilde ik niet meer opkomen. Na

achttien jaar had ik het als schepen allemaal een beetje gezien, ik had drieduizend koppels getrouwd, allerlei portefeuilles gehad, Cultuur, Mobiliteit, Financiën. Ik had niet het gevoel dat ik nog meer kon bereiken als schepen.

Tot ik hoorde dat Charles Picqué, die mij destijds geïnspireerd had om bij de PS te gaan, na drie jaar zou stoppen als burgemeester. Misschien kon ik mij nog nuttig maken als burgemeester, dacht ik. Ik heb die ambitie voor de verkiezingen ook kenbaar gemaakt bij partijgenoten. Resultaat: ik stond meteen lager op de lijst. Ik haalde wat minder stemmen, maar wel nog altijd het vierde hoogste aantal. Toch werd ik door mijn PS-collega’s weggestemd uit het college. Ik heb toen beslist de eed niet af te leggen en mijn partijkaart niet te verlengen. Niet uit bitterheid. Ik realiseerde me dat telkens als ik in mijn professionele leven iets niet kreeg wat ik wel graag wilde, er iets anders, iets beters opdook.

Het was een verkeerde ambitie?

LUYCKX: Ja, al snel zag ik in dat het, objectief

In tempels zie je soms wel afbeeldingen van godheden, maar die worden geassocieerd met muziek of andere goede dingen, ze hebben geen spiritueel niveau.

U bent uiteindelijk de politiek ingegaan, bij de PS. Van 2000 tot 2018 was u schepen in Sint-Gillis.

Maar politiek gaat om macht. De verkiezingen zijn een strijd. Ingewikkeld voor een boeddhist?

LUYCKX: Ik heb er een boek over geschreven,

L’intégrité en politique, une utopie? Ik zoek nog een uitgever. Iedereen die aan politiek begint, is idealistisch, wil de wereld veranderen. Maar dan begint het: je moet een partij kiezen, meedoen aan de verkiezingen en de plekjes zijn beperkt. Hoe kun je dan je aanvankelijke idealisme behouden zonder in de valkuilen te trappen van narcisme, hebzucht, jaloezie, ambitie, kortom het ego?

Bent u ze zelf tegengekomen, die valkuilen?

LUYCKX: Jazeker, en ik ben erin gevallen ook.

Gelukkig had ik het boeddhisme. Meditatie dwingt je ertoe jezelf in vraag te stellen.

Tegelijkertijd heeft de politiek mij enorm geholpen om vooruit te gaan op mijn boeddhistische pad. Het biedt voortdurend materiaal om te oefenen. Want de politiek is een jungle. Wie zijn je vrienden, wie je vijanden? De dag nadat ik schepen was geworden, stonden de vleiers voor mijn deur. Dan is het zaak om helder te blijven.

Anders kun je het snel hoog in je bol krijgen.

Ik had wel het voordeel dat ik een leermeester had, een soort spirituele vader, die ik om raad kon vragen. En af en toe trok ik me helemaal terug om de meditatie volledig uit de diepen.

Al dertig jaar ga ik in de zomer minstens een maand op retraite, de eerste jaren zat ik in mijn

gezien, beter was dat ik niet nog drie jaar burgemeester werd, beter voor de gemeente en voor de PS, ik was tenslotte al 65, maar ook beter voor mijn eigen evenwicht.

Ik kan mij nu volledig wijden aan het boeddhisme. En hoe meer tijd ik daarvoor heb, hoe duidelijker ik zie hoe ver ik nog verwijderd ben van de ontwaking, hoe lang de weg nog is.

LE BOUDDHISME EN ATTENTE D’UNE RECONNAISSANCE BELGE

BUDDHISM STILL WAITS FOR BELGAIN RECOGNITION

Le bouddhisme devrait officiellement être reconnu comme philosophie non confessionnelle en début d’année prochaine. « Cela fait déjà seize ans que nous attendons cela. Actuellement, ils sont en train de peaufiner la législation », explique Carlo Luyckx, président de l’Union Bouddhiste de Belgique, la coupole qui réunit une trentaine d’associations bouddhistes dans notre pays; la branche tibétaine et les bouddhistes zen étant les principaux mouvements. Bruxelles compte une dizaine de centres. Une reconnaissance officielle implique que le bouddhisme recevra un soutien financier de la part du gouvernement. Mais ce n’est pas tout. « À ce jour, lorsque nous voulons inviter un lama tibétain, nous avons souvent des problèmes avec l’Office des Étrangers. Quand nous serons reconnus, il sera plus facile d’obtenir les autorisations. Et la reconnaissance est aussi importante pour avoir un accès libre aux prisons. » Luyckx explique comment il a découvert le bouddhisme et comment il a longtemps combiné sa vie de bouddhiste et sa carrière d’échevin PS à Saint-Gilles.

If all goes according to plan, Buddhism will early next year be officially recognised as a non-denominational worldview. “We are ready for it. We have been waiting for this for sixteen years. The legislation is currently being finalised,” says Carlo Luyckx, chairman of the Buddhist Union of Belgium, the umbrella organisation for around thirty Buddhist associations in our country. They represent various strains of which the Tibetan branch and the Zen Buddhists are the most important. Brussels has about ten Buddhist centres.

The official recognition means, among other things, that Buddhism will receive financial support from the government. But there is more. “If we want to invite a Tibetan lama, currently we often have problems with the Immigration Department. If we are recognised, it becomes much more difficult to refuse entry.

Recognition is also important for free access to prisons.” Luyckx goes on to explain how he himself came to Buddhism and how, for a long time, he combined his life as a Buddhist with that of PS alderman in Sint-Gillis.

FR

BRUZZ | INTERVIEW

“Veel verenigingen bieden vandaag mindfulness aan, maar ze vermelden er niet altijd bij dat het uit het boeddhisme komt”

EN

2 MAART 2022

I 25

Chou de Bruxelles

‘Ik wil mensen rust en vreugde geven’ Rosy Sambwa is stijlconsulente en juwelenontwerpster. Vandaag verkoopt ze haar creaties onder de naam Kinses in de kiosk aan het De Brouckèreplein. “Mijn eigen juwelen ontwerpen, dat is een jeugddroom voor mij.”

— GLODIE MUNGABA, FOTO IVAN PUT

BRUZZ | PORTRET

De naam 'Kinses', een samentrekking van Kinshasa en Bruxelles, had ze al lang in gedachten, nog voor ze met ontwerpen begon. Eerst maakte ze aparte stukken, nu werkt ze ook met series. “Ik gebruik goud en zilver, die ik meng met halfedelstenen en kunststoffen. Ook vertrek ik van oude stukken die ik herstel en meng met nieuwe. Een leverancier bezorgt me oude sluitingen en kralen, waarmee ik aan de slag ga.”

Sambwa werd geboren in Boulogne-Billancourt, een voorstad van Parijs. Van jongs af aan was ze

Alfred Liyolo en François Schuiten.

Of Jacques Wemaels en dan vooral de manier waarop hij op een professionele manier met kleur omgaat. Ik hou ook van alles wat art deco en art nouveau is, van het koningshuis met zijn klassieke kant, van geschiedenis en van musea met schilderijen met mooie juwelen. En dan zijn er nog de grote ateliers voor haute couture, waar ik inspiratie haal. Mijn juwelen zijn geen knutselwerk, ik doe diepgaand onderzoekswerk voor een kwaliteitsvol resultaat.”

"Mijn juwelen zijn geen knutselwerk, ik doe diepgaand onderzoekswerk voor een kwaliteitsvol resultaat"

gefascineerd door cultuur en hield ze van de mooie details in alles wat ze zag. Ze zwierf graag rond in musea en studeerde later modeontwerp aan de Ecole Supérieure des Arts et Techniques de la Mode in Parijs, die al meer dan 170 jaar bestaat. Voor een cursus hedendaagse juwelen trok ze naar Firenze, waar ze ook borduurwerk ontdekte. Ze volgde een grafische opleiding aan het Institut Saint-Luc in Brussel.

“Ik ben opgegroeid in Brussel, studeerde hier en woon nu in het centrum; ik heb hier familie, maar ook in Kinshasa en in de Verenigde Staten. Dat alles beïnvloedt mijn creaties: de natuur, architectuur, Brussel en Kinshasa, en het werk van verschillende kunstenaars. Ik denk daarbij aan Idel Ianchelevici, 26

I

2 MAART 2022

Met haar juwelen wil ze mensen wat rust en vreugde geven. “Ik denk dat we overal meer en meer stress ervaren. Mijn juwelen kunnen deel uitmaken van hun leven, van hun verhaal. Meestal heb ik vrouwen als klanten, maar ook mannen komen bij me, vaak voor speciale bestellingen. Ik geef ook opleidingen in alles wat met stijl, mode en cultuur te maken heeft.” Haar toekomst? Over tien jaar bekend genoeg zijn om anderen die iets willen leren over juwelen of kleding te helpen.

Toch liep de weg naar haar droombaan niet over rozen. Het kostte haar moeite om haar Belgische en haar Congolese ouders overtuigen. Haar ouders hier, bij wie ze verbleef omdat haar Congolese ouders in Kinshasa woonden, zagen

kunst als een ontsnapping uit de werkelijkheid en voor haar Congolese ouders was het geen beroep. Elke Congolees is in hun ogen van nature op de een of andere manier kunstenaar. "Het was niet makkelijk om hen te overtuigen. Ik moest doorbijten en mijn oren soms sluiten voor hun commentaren."

INFLUENCERS De keuze voor het De Brouckèreplein deed ze niet toevallig.

“Voorbijgangers zijn blij een ontwerper te ontdekken op een boulevard die wordt gekoloniseerd door ketens van franchiserestaurants,” vertelt ze, al geeft ze toe dat haar naasten een beetje geschrokken waren van haar plannen. ”Het centrum van de stad jaagt sommigen angst aan, en dat begrijp ik.

Maar de buurtbewoners, zijn heel aardig," zegt ze. "Ik heb maar twee slechte ervaringen gehad, en in beide gevallen heb ik hulp gehad van buurtbewoners of klanten.”

"Elke dag neem ik mijn plekje hier in. Mensen komen langs met vragen, ik geef antwoorden en zo kan ik mijn producten verkopen,” vertelt Sambwa. “Het is een plek die veel mensen aantrekt. Ik ontmoet influencers met accounts op Instagram en TikTok, die de boulevard gebruiken in hun video’s.

Zij pushen me om mijn eigen TikTok-account te openen," lacht ze.

Voor haar ligt de grootste aantrekkingskracht van Brussel in

het feit dat het er net minder gladjes is dan het lijkt. “Het heeft de kenmerken van een megalopolis en is de tweede meest kosmopolitische stad ter wereld na Dubai. Dat maakt dat veel verschillende achtergronden er tegen elkaar aan schuren.”

De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten is een plek die ze graag bezoekt, voor de prachtige collecties, en de moderne en menselijke scenografie. "Mijn favoriete tentoonstelling van vorig jaar was die van Aimé Mpane, een kunstenaar met Congolese roots.

Ook de Wetsi Art Gallery bezoek ik graag, met de tentoonstellingen die de verschillende facetten van de stad belichten."

Op zoek naar kunstbenodigdheden of lijstjes stapt ze graag bij Schleiper binnen. "Voor een lekker hapje zijn het Ethiopische restaurant Le Toukoul en Inzia voor Congolese specialiteiten en schilderijententoonstellingen mijn favorieten, net als L'Afrosian met zijn fusionkeuken."

Sambwa stelde haar juwelen al tentoon in Brusselse kunstgalerijen, en ook in de winkel van het Musée Ianchelevici in La Louvière. En intussen telt ze enkele bekende vrouwen onder haar klanten: de first lady van Niger, dokter Lalla Malika Issoufou, de directrice van de Europese Vogue en het Congolees-Cypriotische model Noella Coursaris.

« C’EST MON RÊVE D’ENFANCE »

“THIS IS MY CHILDHOOD DREAM”

Rosy Sambwa est consultante et créatrice de bijoux. Elle vend ses créations sous le nom de Kinses au kiosque de la place De Brouckère. « Kinses » , c’est une contraction de Kinshasa et Bruxelles, elle y pensait depuis longtemps, avant même de devenir créatrice. Son œuvre est intime, avec une signature très personnelle. « Créer mes propres bijoux, c’était mon rêve d’enfance. » Pour elle, le vrai pouvoir d’attraction de Bruxelles est justement le fait que tout n’est pas aussi parfait qu’on pourrait le croire.

Rosy Sambwa is a style consultant and jewellery designer who sells her creations under the name Kinses in a kiosk at De Brouckèreplein. She had come up with the name “Kinses”, a contraction of Kinshasa and Bruxelles, long before she started designing. Her work is intimate, with a very personal signature. “Designing my own jewellery was my childhood dream.” For her, Brussels’ greatest appeal lies in the fact that it is less smooth than it looks.

FR

EN

Rosy Sambwa Ze wordt geboren in Frankrijk, maar groeit op in Brussel, waar ze bij haar 'Belgische' ouders woont Ontwerpt haar eigen juwelen onder de naam Kinses, een samentrekking van Kinshasa en Bruxellesl Haar inspiratie vindt ze in haar eigen afkomst, maar ook in tentoonstellingen, architectuur en de natuur

ONTDEK ALLES OVER AANMELDEN EN INSCHRIJVEN VOOR HET NEDERLANDSTALIG KLEUTER- EN LAGER ONDERWIJS IN BRUSSEL. Mis het schooljaar 2022-2023 niet en kijk snel op: WWW.INSCHRIJVENINBRUSSEL.BE

•

Is je kind geboren in 2020?

VOORRANG broers en zussen

AANMELDEN

INSCHRIJVEN

VRIJ INSCHRIJVEN

START schooljaar 2022-2023

•

Is je kind ouder, maar gaat het nog niet naar school?

10-21 januari

7-31 maart

9-31 mei

vanaf 9 juni

1 september

•

Verandert je kind van school?

Informatie over de procedure in het buitengewoon kleuter- en lager onderwijs? Surf naar inschrijveninbrussel.be

ONTDEK ALLES OVER AANMELDEN EN INSCHRIJVEN VOOR HET NEDERLANDSTALIG SECUNDAIR ONDERWIJS IN BRUSSEL. Mis het schooljaar 2022-2023 niet en kijk snel op: WWW.INSCHRIJVENINBRUSSEL.BE

JE KIND INSCHRIJVEN IN EEN NEDERLANDSTALIGE SECUNDAIRE SCHOOL IN BRUSSEL? Meld je kind aan op inschrijveninbrussel.be, tussen 7 maart (9 u.) en 31 maart 2022 (16 u.)

Culture.

NL | FR | EN

REGISSEUR NABIL BEN YADIR KIJKT DE GRUWEL IN DE OGEN

‘Ik denk niet dat ik ‘Animals’ nog eens zou kunnen maken’ 29

Culture. Film

NL

Is Nabil Ben Yadir de dapperste filmregisseur van het land?

Hij draagt het bewust bruuskerende Animals op aan Ihsane Jarfi, die tien jaar geleden werd doodgemarteld omdat hij homo was. “Ik beoog geen bobo’s, ik beoog een publiek dat minder allergisch is voor geweld en zich in de auto had kunnen bevinden. Niet als slachtoffer maar als beul.”

A

BRUZZ

| INTERVIEW

“

nimals is een film over de laatste uren van Ihsane Jarfi. De jongeman werd in 2012 in Luik gedood. Afgeslacht. De vier daders zijn veroordeeld voor moord met homofobie als verzwarende omstandigheid.

Dat was een primeur. Ik weet niet waarom, maar ik was erg geraakt door het verhaal van Ihsane.

Een mens die nergens om heeft gevraagd, wordt gedood om wie hij is. Je bent wat je bent, je kiest dat niet. Gedood worden voor wie je bent, is verschrikkelijk. Ik vond deze film noodzakelijk.”

Nabil Ben Yadir vertelt het niet gelaten maar wel bedrukt. Het was zwaar om een film te bedenken en te draaien die de gruwel rechtstreeks in de ogen kijkt en schreeuwt om reflectie. Door de pandemie bleef het rauwe, compromisloze Animals ook nog eens haast drie jaar op de plank liggen. “Die hele tijd kon ik geen andere film opstarten, ik slaagde er niet in om aan iets anders te denken. En nu komt alles

terug. De toeschouwers zijn uiteraard geëmotioneerd en gechoqueerd, alsof ik Animals nu pas heb gemaakt. Sommigen zeggen: dankjewel, erg dapper van je. Anderen stellen boos de vraag of het wel nodig was om zo gruwelijk en keihard te zijn. Het debat is niet simpel. Maar het moet.”

Nabil Ben Yadir leerde zichzelf filmen. In 2009 deed de Brusselaar de Belgische cinema op zijn grondvesten daveren met Les barons. De gelaagde komedie over lanterfanters uit Molenbeek ontketende een stormloop op de bioscopen. Maar Ben Yadir ging niet op zoek naar de volgende hit. In 2013 liet hij in het Élysée aan president François Hollande La marche zien, een roadmovie over een historische, geweldloze mars tegen racisme uit 1983. In 2017 verraste hij met Dode hoek, een noir met Peter Van den Begin als Antwerpse zero tolerance-commissaris die de politie inruilt voor de extreemrechtse partij van Jan Decleir, om het land “schoon te vegen.”

In De Standaard zei vader Hassan Jarfi: “Het is niet de homofobie die Ihsane heeft vermoord. Het is een deel van de samenleving die dit doet en het wordt keer op keer herhaald: de wreedheid tegen mensen, niet om wat ze doen, maar om wat ze zijn – atheïst, jood, zwart, homo.”

NABIL BEN YADIR: Specifieke mensen begingen de

Nabil Ben Yadir: “Je ziet dat overal: de meute, de behoefte om zich in een groep te laten gelden.”

30

concrete misdaad. Daar kan je niet onderuit. De vraag is hoe een democratische samenleving met een hoge scholingsgraad zulke mensen kan voortbrengen. Ik vind dat er ook sprake is van een politiek en opvoedkundig falen. De samenleving kan zich niet aan haar verantwoordelijkheid onttrekken. Als de politici dát niet beseffen, is de situatie dramatisch. België spelt dictatoriale regimes en onderontwikkelde landen graag de les, maar het is híér gebeurd.

Het verbale geweld in de auto is niet te verdragen. Het geweld begint altijd met een afgrijselijk geweld van woorden. Een gebrek aan woordenschat speelt ook een rol. Als je je niet meer kan uitdrukken in woorden, dan volgen de klappen. Dat zie je in de film. Waarom heet de film Animals terwijl het meervoud van het Franse woord animal animaux is? Een van moordenaars zei: “On n’est pas des animals.” We mogen onze ogen daar niet voor sluiten. Dit gaat over het geweld van de samenleving waarin we leven.

© JO VOETS

— NIELS RUËLL, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

Hoe toon je iets wat mensen niet willen zien?

BEN YADIR: Ik denk dat de mensen zullen weten

wat hen te wachten staat. De trailer liegt niet en er is een waarschuwing voor de start. Wie niet wil kijken naar een realistische, harde maar belangrijke film, moet maar thuis blijven. Ik begrijp ook de mensen die de zaal verlaten. Maar ik heb wel een boodschap voor hen: er komt iets na het geweld.

De vraag hoe je het geweld afbeeldt, achtervolgt me nog steeds. Er was een moment waarop het me psychologisch tegenhield de film te draaien. Wil ik dit wel? Als ik het geweld suggereer, dan is de impact veel minder sterk.

Dat is geen optie. Ik beoog geen bobo’s, ik beoog een publiek dat minder allergisch is voor geweld en zich tijdens die dramatische nacht in de auto had kunnen bevinden. Niet als slachtoffer, maar als beul. Ik wil de mensen bereiken die een homofobe moord niet dramatisch vinden en zouden kunnen worden zoals Loïc (de naam van een van de moordenaars in de film, nvdr). Dat publiek wil ik bereiken. Daarmee wil ik in debat, niet met de mensen die het met me eens zijn.

Het is een politieke keuze om het geweld openlijk te tonen. Ik doe het niet voor het plezier.

Kan je de keuze toelichten om de marteling via gsm-beelden confronterend realistisch uit te beelden?

BEN YADIR: Samen met director of photography

Frank van den Eeden brak ik me het hoofd over de concrete aanpak. Als ik naar hem had geluisterd, bestond Animals volledig uit gsm-beelden. Frank leeft op als hij voor een visuele uitdaging staat; kijk maar naar Home van Fien Troch. Elk idee om het geweld zus of zo te filmen, leek politiek. Of we censureerden een

stuk. Of we leken voyeurs. We wilden realistisch geweld, geen geësthetiseerd. Dat zou ik niet over mijn hart krijgen. We kozen uiteindelijk voor een simpel procedé. De acteurs filmden met gsm’s.

Wij stond bijna vijftig meter verder, bijna als toeschouwers. Ze kozen zelf wie of wat ze filmden. Je denkt dat de beelden echt zijn en van het internet geplukt. Dat was het gewenste, hyperongemakkelijk makende effect.

We ensceneren onszelf wanneer we ons te pas en te onpas fotograferen en filmen met de telefoon.

BEN YADIR: Volledig mee eens. Een gsm is een

wapen, filmen is een wapen. Een wapen kan zowel levens redden als doden. Met een gsm kan je onrecht filmen en ervoor zorgen dat het in het brandpunt van de belangstelling komt te staan.

Je hebt geen logge camera nodig die pas na de gebeurtenissen ter plaatse is. Je filmt het moment. Maar een gsm kan het geweld ook aanwakkeren. Mensen die zichzelf filmen of gefilmd worden, willen de mooiste, sterkste, strafste, virielste of domste zijn. Ze ensceneren zichzelf. Het is hallucinant dat mensen tegenwoordig niet de dramatische gebeurtenis filmen, maar zichzelf terwijl ze er commentaar op geven.

Ik heb het moeilijk met zoveel egocentrisme.

Het zit je hoog.

gemaakt. Corona stimuleert het nog meer om bang te zijn voor de andere. De andere is de vijand die je een virus kan doorgeven.

Het volgen van het proces en de reconstructie was bikkelhard. Dat sterkt je geloof in de mens, in de menselijke soort, niet. Ik ben gelukkig ook wel mensen tegengekomen, zoals de papa van Ihsane, die de strijd van zijn zoon voortzetten, en dat is wel hoopvol. Ik ben tevreden dat de film je uit je lood slaat, maar ik weet niet of ik Animals zou overdoen. Ik denk dat ik iemand anders zou zoeken om de film te regisseren.

BRUZZ

“De vraag hoe je het geweld a eeldt, achtervolgt me nog steeds. Maar als ik het geweld suggereer, dan is de impact veel minder sterk.

Dat is geen optie”

| INTERVIEW

Soufiane Chilah speelt Brahim, een personage gebaseerd op Ihsane Jarfi. DIe jongeman werd tien jaar geleden vermoord om zijn geaardheid.

BEN YADIR: Als de mensen zichzelf beginnen te

filmen, is het einde nabij. Als mensen geld geven aan een dakloze, filmen ze zichzelf. De dakloze is maar een voorwendsel, een middel om te tonen hoe goed ze willen zijn. Die moordenaars in de film ensceneren zich als helden: als sterke mannen die iemand doden die in hun ogen niet normaal is. De perversiteit is verbijsterend.

De gsm heeft bijgedragen aan oncontroleerbare waanzin. Iedereen moest zich tijdens die fatale nacht in de auto positioneren. Ze willen allen elkaar domineren. Niet de wet van de sterkste geldt, maar de wet van de gekste. Eén persoon zou nooit zo ver gaan, het is de groep.

Dat is heel actueel. Je ziet dat overal: de meute, de behoefte om zich in een groep te laten gelden.

Wie zich niet laat gelden, lijkt niet te bestaan.

De opnames zijn drie jaar oud. Ihsane Jarfi werd tien jaar geleden vermoord. Toch is Animals akelig actueel.

De moord gaat de bevatting te boven. Ben je tot nieuwe inzichten gekomen door zoveel jaren intensief met de zaak en de film bezig te zijn?

BEN YADIR: Die zaak fascineert me enorm. Daar

BEN YADIR: Neen, ik heb geen oplossing voor de

fabricatie van monsters. Ik vrees dat we in een hypergewelddadige samenleving leven. En de quarantaines en de opsluiting omwille van corona hebben de mens er niet beter op

BEN YADIR: Ik veronderstel dat je denkt aan de

man (David Polfliet, nvdr.) die in Beveren werd gedood. Die man was in de val gelokt. Dat was georganiseerd. Bij Ihsane was dat niet zo. Hij kwam mensen toevallig tegen en ze hebben beslist om hem te executeren. Het onderwerp is zo groot dat er vooral over het onderwerp wordt gepraat, en weinig over de film. Niet evident.

Maar je hebt gelijk, het is actueel. En het zal niet bij Beveren blijven.

Ik denk omwille van de groep, de escalatie en het misprijzen aan Sanda Dia, de student die tijdens een studentendoop werd doodgemarteld. zie je inderdaad een vergelijkbaar geweldmechanisme. Sanda Dia verschilde in menig opzicht van de andere studenten: sociaal nog veel meer dan in kleur of origine. Om op dat niveau aan de unief te slagen moest hij véél hindernissen overwinnen. Dat lukte hem, maar vervolgens werd hij beschouwd als een stuk vlees.

31

REGISSEUR NABIL BEN YADIR KIJKT DE GRUWEL IN DE OGEN

Vrees je de reacties op Animals?

BEN YADIR: Ik heb nog nooit zulke hevige reacties

RV

gekregen. Mensen veroordelen of haten de film zonder hem gezien te hebben. Een succes op zich.

(Lacht) Mensen praten over de film zonder hem te hebben gezien. Daardoor wordt er ook over Ihsane gepraat. Goed zo! Ik heb Animals vertoond aan jongeren uit Anderlecht, Woluwe en Molenbeek om hun mening te kennen. Het was super om gesluierde Brusselse meisjes te horen praten over homofobie, homoseksualiteit. “Als het mijn zoon was dan zou ik de moordenaars met mijn eigen handen vermoorden. Ik zou niet zo sterk zijn als de vader van Ihsane,” hoorde ik onder meer. Maar ik weet dat we helaas in een periode zitten dat we op adem willen komen en een film verkiezen om wat bij te ontspannen en mee te lachen. Daar is niets verkeerds mee. Maar cinema kan ook meer dan dat zijn.

Nabil Ben Yadir: “Ik weet dat we in een periode zitten waarbij mensen even willen ontsnappen.

Maar cinema kan ook meer dan dat zijn.”

Op het moment dat hij ‘de koers’ wint, wordt hij – én zijn omgeving – geëxecuteerd door zij die niet hebben moeten lopen om er te raken. In België zitten we met een elite voor wie Sanda Dia niet bestaat. Psychologisch geeft dat een extreem slecht signaal aan al wie op hem lijkt: de elite wil je niet. Kijk naar de reactie: de hogere sociale klasse verdedigt het onverdedigbare en verlegt het debat naar de toekomst van de daders. Over het slachtoffer reppen ze met geen woord, maar we zouden rekening moeten houden met de toekomst van die jongeren.

In het eerste deel van Animals zorgt de geaardheid van Brahim (zoals het slachtoffer in de film heet) voor frictie en spanning tijdens een feest voor zijn moeder. Doet dat ertoe in het licht van de gruwel die nadien gebeurt?

BEN YADIR: Ik had dat links kunnen laten liggen.

Problemen door homofobie en intolerantie zijn overal. Maar het is belangrijk om je niet te verstoppen. Als Ihsane thuis op bezoek kwam, werd hij verborgen. Hij was als een soort gehandicapte die verstopt moest worden. Ze waren bang voor de blik van de anderen. Waar is zijn plaats?

Nergens. Hij heeft niemand. Hij heeft het recht niet gelukkig te zijn, en dat gaat door merg en been.

Zijn vader heeft moeten strijden om met een Belgische vrouw te kunnen trouwen; dat was destijds zo goed als verboden. Hij heeft veel grenzen moet oversteken om toch te kunnen trouwen. Het absurde van de non-communicatie is dat zijn zoon precies hetzelfde overkomt in de wereld van vandaag: een onmogelijke, verboden liefde. De vader heeft dat na de dood van Ihsane ingezien, en hij zet zijn strijd nu voort.

Een film ontleent zijn waarde niet uitsluitend aan 32

het aantal tickets dat wordt verkocht. Mag ik je niettemin voor de voeten werpen dat Animals wellicht het grote succes van Les barons niet zal evenaren?

BEN YADIR: Ik kan het je verzekeren: als het mij om

geld, succes of waardering was te doen, dat zat ik nu al aan Les barons 12. Ik wil niet steeds dezelfde film maken. Ik wil nog veel minder een goedkope film maken. Een film is ten oorlog gaan. Elke dag kan je de handdoek in de ring gooien. Geen geld, acteurs die afhaken: er is altijd iets. Als je niet héél goed weet waarom, dan stop je of maak je strontfilms.

Ik weet waarom ik Animals heb gemaakt. Mag ik even preken? Je komt in je leven mensen tegen die nog nooit een boek hebben gelezen. Je komt bijna nooit iemand tegen die nog nooit een film heeft gezien. Daarom is cinema zo belangrijk. Het is een populaire kunst. Je kan er iedereen mee bereiken.

Les barons is een van de belangrijkste Brussel-films, maar dateert al van 2009. Sindsdien filmde je in Frankrijk (La marche), Antwerpen en Charleroi (Dode hoek) en nu Luik. Wanneer verhaal je nog eens over deze stad?

BEN YADIR: Geduld. Ik keer straks terug naar

Molenbeek. Ik wil vertellen hoe fel Brussel is veranderd. Je kan niet negeren dat de stad ferm is veranderd of dat er aanslagen zijn geweest. Les barons overschouwde de problemen nog met enige naïviteit, nu denk ik aan een hardere film over een realiteit waar niemand over wil praten.

Maar ook aan een verbindende film.

Ik heb er zin in. Mijn vrouw zal het je bevestigen: ik ben een luiaard. Ik heb een groot bureau, maar voor een belangrijke vergadering met mensen die van ver komen, spreek liever in De Markten af. Dan hoef ik niet op te ruimen. En ik plan nooit ’s ochtends vergaderingen. Mijn leven begint pas om 11 uur. Dus, de deur uitgaan, draaien en weer naar huis om te eten: ideaal!

ANIMALS Release: 9/3 Avant-premières: 7/3, Cinema Palace & 10/3, Kinograph 15, 16 & 17/3, 1/6, Paleis 12, www.paleis12.com

À LA MÉMOIRE D’IHSANE JARFI

IN HONOUR OF IHSANE JARFI

Nabil Ben Yadir est-il le réalisateur le plus courageux de son pays ? Il dédie Animals à Ihsane Jarfi, torturé à mort à Liège, il y a dix ans, parce qu’il était homosexuel. Pas évident de tourner un film regardant l’horreur droit dans les yeux. Pour cause de pandémie, le film brut et sans compromis Animals est resté trois ans dans les tiroirs. Nabil Ben Yadir : « Pendant tout ce temps, je ne pouvais pas commencer un autre film. Je ne pouvais pas penser à autre chose, et maintenant tout me revient. Les spectateur.ice.s sont émus et choqués.

Certains trouvent l’approche courageuse, d’autres demandent, en colère, si le film devait être aussi macabre.

La discussion n’est pas facile mais elle est nécessaire. »

Is Nabil Ben Yadir the bravest film director in the country? He dedicates Animals to Ihsane Jarfi, who ten years ago was tortured to death in Liège for being gay. It was hard to come up with and shoot a film that looks straight in the eye of the horror.

Because of the pandemic, the raw, uncompromising Animals also spent almost three years on the shelf.

Nabil Ben Yadir: “All that time I couldn’t start another film. I couldn’t think of anything else, and now everything is coming back. Viewers are emotional and shocked.

Some find it brave, others ask angrily if it really had to be so gruesome. The discussion is not easy, but it is necessary.”

FR

EN

march ‘22 WE 02.03 — SA 05.03

Amelia Umuhire - Innocent w/ Black History Month radio piece, in loop, free

WE 02.03

Filipa César - Quantum Creole + Mined Soil film

TH 03.03

On ecology – an (afro)feminist and decolonial approach w/ Black History Month & Pépite Blues talk, free

TH 03.03

Selina Thompson - salt: dispersed w/ Black History Month film

FR 04.03

Maloca presents : Le Motel - Sueños EP release party nightlife

SA 05.03

Ailton Krenak’s Ideas to Postpone the End of the World w/ Black History Month reading group, free

SA 05.03

Amelia Umuhire - Innocent w/ Black History Month collective listening session, radio piece, free

SA 05.03

Short Films by Amelia Umuhire, Anthony Nti, Audrey & Maxime Jean-Baptiste w/ Black History Month film

WE 09.03

Des Blocs on tour

TH 10.03 FR 11.03

Mary Szydłowska - SOAK dance

FR 11.03

Close To Home: Sara Dziri & Valentina Bellanova live concert, dj sets

SA 12.03

DAR occupies Beursschouwburg

SA 12.03

Silvia Federici’s Revolution at Point Zero w/ That Might Be Right reading group, free

TU 15.03

Paloma Sermon-Daï - Petit Samedi

adio, music, dance, free

w/ Sound Image Culture film WE 16.03 TH 17.03 — SA 19.03 WE 23.03 WE 23.03 — SA 26.03 TH 24.03

Egúngún + Eyimofe w/ Recognition & Black History Month film Hands Up festival rban market, performance, workshop, gaming, concert, jam, conference, dance batlle, short films, free

Sound’nSoul’s w/ Black History Month music, expo, talk, market, free Fiona Tan - Depot film, in loop, free w/ LUCA School of Arts & DocNomads Another evening on habits - disturbance Checking in with a free drink, an (un)usual poster and a breaking soundscape a talk on academia free a performance by Azade Shahmiri an expo by Hoda Siahtiri free a looped screening by Fiona Tan free

TH 24.03 FR 25.03

Azade Shahmiri - QUASI performance

FR 25.03

Samah Hijawi - Open Studio talk, free

SA 26.03

LYZZA + Maoupa Mazzocchetti + Salome + M I M I nightlife

TU 29.03

Yôkaï concert

TH 31.03

Black History Month

Closing Party

Culture. Histoire

LE BLACK HISTORY MONTH INVOQUE LE POUVOIR DES OBJETS DE FAMILLE

‘Il faut prendre le temps de la célébration’ FR

Le 1er mars sonne le coup d’envoi d’un mois entier de festivités consacrées à la place des Noirs dans l’Histoire. Alors qu’une belle brochette d’activités culturelles – concerts, talks, performances, etc. – s’apprêtent à faire vibrer la ville, BRUZZ profite du Black History Month pour demander à trois artistes bruxellois de dérouler le récit intime d’un objet transmis de génération en génération, et qu’ils et elle portent dans leur cœur.

— MICHAËL BELLON & SOPHIE SOUKIAS, PHOTOS IVAN PUT

‘Ça ne m’intéresse pas de manger seule’ BWANGA PILIPILI actrice et metteuse en scène

« Je suis un peu nostalgique. J’ai une réelle émotion quand j’en parle », dit Bwanga Pilipili le cœur serré. « Les haricots et la vannerie dans laquelle on les pose, c’est ma madeleine de Proust. C’est ce qui me connecte à d’où je viens. » Ayant grandi à Bruxelles dans une famille de cinq enfants, en sandwich entre ses grands frères et ses petites sœurs, l’actrice (présente sur nos grands et petits écrans, ainsi qu’au théâtre), metteuse en scène et cocréatrice du festival Bruxelles/Africapitales, se souvient de ces moments de réunion familiale dans la cuisine où les plus jeunes étaient réquisitionnés pour retirer les petits graviers des haricots éparpillés dans le panier avant la cuisson. « Ma mère a toujours appelé cette vannerie ‘le van’. En Afrique, le fait de le secouer permet de se débarrasser du sable avant de cuire les haricots. Je suis quasiment certaine que ce van-ci vient du Congo », dit Bwanga Pilipili en manipulant l’objet avec tendresse sans le lâcher du regard. « C’est ma mère qui me l’a donné il y a des années, quand je me suis rendu compte que je n’en avais pas et qu’il m’en fallait un absolument (rires). » Née en Belgique, les familles maternelle et paternelle de Bwanga Pilipili sont originaires de 34

la région des Grands Lacs au Congo où les haricots – « surtout les rouges » – sont un grand favori des préparations culinaires. « On les appelle les ‘madesu’. Il faut les laisser tremper des heures avant la cuisson, ça demande beaucoup de patience. Après manger, il faut aussi compter le temps de la digestion, parce que tu es KO (rires). À l’heure d’Uber Eats, je suis très attachée à la lenteur de toutes ces étapes. »

LE PLAT DU PAUVRE « Et puis, les haricots, c’est un peu le plat du pauvre. Quand il y a des fins de mois un peu difficiles, c’est le repas qui va caler tout en plaisant à toute la famille », explique Bwanga Pilipili d’un air songeur. « Je réalise à quel point ce plat a maintenu le lien dans la fratrie et dans la sororité. » Aujourd’hui, c’est essentiellement chez sa maman que l’artiste mange les madesu – « Personne ne les prépare comme elle. » « Je trouve cela important de maintenir cet héritage qui se fait par le ventre. C’est pour cela que j’ai enfin demandé à ma mère de me montrer comment elle prépare ses haricots. » Si cuisiner et manger – « J’adore ça, il y a quelque chose d’à la fois charnel, sensuel et artistique dans le geste » – représentent pour Bwanga Pilipili un moment sacré de cohésion, cette aspiration au partage aura orienté jusqu’à son identité d’artiste. « J’adore être porteuse de projets et au service de projets. Je sais que je pourrais m’éclater toute seule et certainement gagner plus de sous, mais ça ne m’intéresse pas de manger seule. Je sais que je m’épanouis dans

le collectif. C’est quelque chose de l’ordre de la bienveillance. La bienveillance n’est pas à la mode en ces temps difficiles mais il est vrai que j’aspire à plus de tendresse et de joie. Et je pense qu’à table, on peut réguler ça. »

FILLE D’HISTORIENS Née de parents historiens, dont un père Docteur en Histoire et en Théologie à l’UCL, Bwanga Pilipili a grandi avec une conscience accrue de la valeur de la culture et des traditions de ses ancêtres, qu’elle soit transmise à table ou ailleurs. « J’ai baigné dans l’importance de l’Histoire et de la mémoire. La fierté ou du moins la dignité a toujours été là. » Malgré la violence du monde extérieur, marqué par la dévalorisation systémique des cultures africaines et plus largement des cultures venues d’ailleurs – « Mon père, dont les travaux d’historien portaient sur la décolonisation, y a laissé sa santé (s’arrête un instant pour contenir ses larmes) », Bwanga Pilipili ne s’attarde pas sur les douleurs du passé et concentre son énergie à aller de l’avant. « Même si je comprends la colère qui anime les mouvements décoloniaux aujourd’hui et que je me réjouis des changements dont nous sommes témoins, je ne peux m’empêcher de me demander ce qui vient après la dénonciation, la violence et la tristesse. C’est vers cette ‘suite’ que mon regard est dirigé. » De la même manière que l’artiste accueille avec une grande joie le Black History Month à venir. « Je trouve ça précieux de prendre le temps de la célébration. » (SOS)

BRUZZ | INTERVIEW

« Ce panier de haricots, c’est ma madeleine de Proust »

L’actrice et metteuse en scène Bwanga Pilipili et sa mère (Maman Leati), réunies autour du «van» offert par cette dernière.

35

LE BLACK HISTORY MONTH INVOQUE LE POUVOIR DES OBJETS DE FAMILLE

‘Les rêves sont un outil de décolonisation’

BRUZZ

| INTERVIEW

LOUCKA FIAGAN artiste pluridisciplinaire

« Quand je porte ce collier, je me sens connecté à mes intentions profondes », dit Loucka Fiagan (il/iel). Mi-talisman, mi-accessoire de mode, l’artiste pluridisciplinaire bruxellois, cofondateur du collectif artistique wedontknwyet (de l’anglais « We don’t know yet »), aime arborer l’objet aux mille perles lorsque le besoin de « réaffirmer son identité » se fait sentir. « S’habiller, c’est une façon d’affirmer ses couleurs dans le monde. » L’objet est un collier de perles jaunes d’origine togolaise et attribué aux Ewé, peuple d’Afrique de l’Ouest. « Ce collier a une valeur sentimentale parce qu’il m’a été transmis par ma mère. Je ne connais pas mon père et j’ai beaucoup plus d’attaches affectives du côté de mon histoire togolaise. » Né à Bruxelles en 1994, Loucka Fiagan s’installe au Togo à l’âge de 2 ans où il grandit jusqu’à ses 16 ans, avant de revenir en terre belge.

HISTOIRES MAGIQUES « Mon inconscient est encore enraciné au Togo », poursuit Loucka Fiagan. « La plupart de mes rêves se passent au Togo. J’ai très rarement des images d’ici. » Inspiré dès l’adolescence par le courant des Surréalistes, l’artiste intègre volontiers l’importance et le pouvoir des rêves dans sa pratique artistique. « Je suis très attiré par l’idée que le rêve nous permet de voir les choses de manière beaucoup plus large », dit Loucka Fiagan. « Les rêves sont un outil de décolonisation parce qu’ils permettent d’accueillir des histoires magiques ; des histoires que je retrouve par exemple du côté de mes grands-parents togolais. Si l’on s’affranchit d’un raisonnement carré et métrique hérité de l’Occident, l’idée que la vie est dans le rêve et que le rêve est dans la vie devient possible .»

De la même manière que Loucka Fiagan prête à son collier des attributs d’empuissancement et de protection. « Dans la théorie des chakras, le jaune est lié au ‘je’, à l’affirmation et à l’estime de soi », dit l’artiste. « C’est un peu comme avec les talismans et les objets de rituel, leur pouvoir agit parce qu’on y croit. Ce n’est pas quelque chose du domaine du vrai ou du faux, ça se passe au-delà » Un raisonnement non-binaire que l’artiste étend jusqu’à sa propre identité de genre : « Je n’ai pas envie de me représenter comme une identité strictement masculine. Si je

« Quand je porte ce collier de perles, je me sens en lien avec les actes de mes ancêtres »

36

suis de sexe masculin, je ne me sens pas nécessairement masculin. De la même manière que je me demande si je me sens ‘humain’, dans le sens où le terme ne peut être dissocié de la colonisation. » Transmis par sa mère, la légende raconte que le collier de perles jaunes serait entré dans la famille via l’arrière-arrière-grand-père de Loucka Fiagan à l’occasion d’un acte ayant lui-même défié à l’époque les conventions sociales. « Mon arrière-arrière-grand-père aurait offert ce collier à mon arrière-arrière-ar-

rière-grand-mère dans le cadre de leur union, sachant qu’elle était une servante égyptienne métisse. » Et c’est ce même arrière-arrière-arrière-grand-père qui décidera de troquer la consonance coloniale du nom de famille « Thompson » pour « Fiagan » – « Il était chef de village. ‘Fiagan’ signifie ‘Grand Roi’ ».

Autant d’actions symboliques dont Loucka Fiagan se sent l’héritier, au même titre que le travail d’historien et de linguiste accompli par son arrière-grand-père pour tenter de préserver la langue et les traditions du peuple Ewé, menacées par le bulldozer colonial. « Quand je porte ce collier de perles, je me sens en lien avec les actes de mes ancêtres. » (SOS)

‘À la maison, on mangeait aussi bien du stoemp que du foufou’ BADI musicien et créateur de mode

En tant qu’artiste, Badi – Badibanga Ndeka en toutes lettres – n’a jamais fait mystère de ses racines congolaises. Son son est clairement influencé par la rumba congolaise, et « le dandy facétieux » s’exprime également sur des sujets tels que la décolonisation, Black Lives Matter et les violences policières. L’année dernière, il faisait partie des artistes ayant donné un concert en livestream à l’AB dans le cadre du Black History Month.

Lorsque nous parlons à Badi, il revient tout juste d’un premier concert devant un public debout, sans masques, à Dijon en France. Cet été, ce sera de nouveau au tour de Bruxelles, promet-il (notez déjà un concert au Volta en juillet avec Reinel Bakolé), et à partir de mai, plusieurs sorties de single sont prévues pour annoncer l’album qui succédera à Trouble Fête à l’automne.

Mais revenons sur le Black History Month, une initiative à laquelle Badi est très attaché. « Aux États-Unis, le BHM existe depuis bien plus longtemps, mais les communautés noires de Belgique, dont l’Histoire est bien sûr fortement liée à la colonisation, ont aussi besoin de cette visibilité. » En tout cas, les parents de Badi, qui sont arrivés en Belgique en 1977, ont fait en sorte qu’il ne soit jamais vraiment coupé de ses racines congolaises. « J’ai grandi dans un milieu plutôt bourgeois à WoluweSaint-Pierre, et nous avons effectivement vécu dans des conditions difficiles car mes parents n’ont pas eu de papiers pendant longtemps. Mais ils voulaient offrir à leurs enfants les deux cultures. À la maison, on mangeait aussi bien du stoemp que du foufou (rires). Nous allions souvent à Matongé, comme je le fais encore au moins une fois par semaine, pour faire des courses ou emmener les enfants chez le coiffeur. »

« C’est grâce à cet instrument que j’ai ressenti pour la première fois la connexion avec la musique »

LA BO DES CONGOLAIS À Matongé, pendant son enfance, Badi rencontre souvent des parents de Kinshasa. Et l’un d’eux lui a donné l’objet qu’il veut nous montrer : un saxophone en métal utilisé pour apprendre à jouer ses premières notes de musique. Badi : « Ce saxo fait le lien avec la rumba, qui est une partie importante du

patrimoine culturel congolais. C’est le genre de musique avec lequel je suis né et qui parle de tous les thèmes de la vie : l’amour, la mort, le voyage, l’espoir, la déception... c’est presque une BO pour comprendre les Congolais, y compris ceux qui ont quitté leur pays pour s’installer

en Europe. » Badi a reçu le saxo, enfant, de son oncle Rondot Kassongo wa Kassongo ou Papa Rondot. « Il a longtemps joué du saxophone dans le légendaire groupe OK Jazz de Franco Luambo, et c’est grâce à cet instrument, que j’ai toujours à la maison, que j’ai ressenti pour la

première fois la connexion avec la musique.

Mon oncle vivait entre Kinshasa et Bruxelles. Il a enregistré beaucoup de musique ici et y a souvent donné des concerts, par exemple à La Madeleine. Dans la Galerie d’Ixelles, il y avait un magasin appelé Musicanova, où un Italien vendait des disques, des CD et des cassettes vidéo de musiciens congolais. Mon père y allait toutes les semaines pour acheter des cassettes sur lesquelles on pouvait voir et entendre mon oncle. Grâce à lui, j’ai très vite su que je voulais faire de la musique. Je ne jouais pas très bien du saxophone, mais j’aimais quand même ça et j’ai commencé très tôt à écrire de la musique. Les beats et les boîtes à rythmes du rap ont définitivement défini mon style, mais l’influence de la rumba et de ses instruments se fait toujours entendre dans ma musique. » (MB)

BruxellesVies Storyboard STEVE MICHIELS

Choose life

Over three weeks, a Brusselsbased creative shares their view of the world. MARIA MUEHOMBO (aka M I M I) is a DJ, musician, and artist.

Instagram: @mimi.gr33n

EN/ It’s all about balance, I tell myself as I take a deep breath. One, two, three...

I exhale and open my eyes.

I take a moment to stretch under my blanket and reflect on my dreams (when I remember them).

It’s Thursday morning.

I roll over to the other side of my bed and grab my thermometer. I take my temperature, take my phone and enter my biometrics.

I usually try not to head over to my socials first thing but today I decide to go check my Instagram before getting out of bed.

The news is everywhere: war has begun in Ukraine...

I must admit that I haven’t been following the news these days.

Is that a bad thing? I don’t know.

So there I am, scrolling and trying to understand what is happening.

The more I read about the current situation, the more I’m overtaken by a strong feeling of hopelessness.

This same feeling I always have when something larger than me happens and when, in a very concrete way, there is absolutely nothing that I can do.

New wave is dood? Niet voor het Brussels-Antwerpse rockcombo Whispering Sons, dat met zijn ziedende postpunk zelfs de meest verwelkte fans naar de AB lokt.

WHISPERING SONS 3/3, 19.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be 38

Should I share a post that has already been shared by millions of other people?

Should I donate money to the Ukrainian army?

None of the above feels like the right thing to do, so I decide to turn my phone off and start my day.

What a time to be alive...

As the day goes by, the general state of

hopelessness evolves into a numbness I’m very familiar with.

In a way that’s even worse. Being numb is a coping mechanism that takes me into an emotionless limbo that I have a hard time to escape.

I close my eyes for a second and lean my head against the window, I am now on a train to my hometown. A warm feeling caresses my face.

As I try to open my eyes slowly, I’m blinded by the sun.

Thank you, sun.

The internal conflict has somehow vanished, giving place to a genuine feeling of gratitude.

I’m looking forward to seeing my loved ones and to seeking refuge in the greenhouses of the botanical garden.

I choose to go to my favourite place, with my favourite people.

I choose to celebrate life by doing things that make me feel good so that I can increase my frequency and therefore bring light even in the darkest of times.

I’ve been exposed to life’s injustices and vulnerabilities from a very young age.

The person I am today is the fruit and living proof of this fragility... (A long story for another day perhaps.)

Me choosing me in moments of despair may seem like a form of selfishness...but I believe it is quite the opposite.

When such global events are taking place I think it’s important to act locally first.

Think about it: what good would I have done or brought today if I hadn’t chosen to celebrate life? Isn’t that the most honourable way of remembering the ones who aren’t anymore or those who are suffering?

It’s all about balance, I say to myself repeatedly.

How does one conjure darkness?

By choosing life.

Want to reread the whole series?

BRUZZ.be/bruxellesvies

You may also like

BRUZZ | PORTRET

BÀÀN

‘Bààn is gáán’ NL

Jean-Philippe De Gheest en Pascal N. Paulus stelden zich lang te dienste van onder meer Mark Lanegan en Melanie De Biasio, maar het is onder de naam bààn dat ze nu op onze radar verschijnen. — TOM ZONDERMAN

Nog voor van een pandemie en algehele stilstand sprake was, maakte bààn muziek om te ontsnappen. Hun vorige album kreeg niet voor niets de titel Reset mee: het instrumentale smeedwerk tussen de Brusselse toetsenist Pascal N. Paulus en zijn drummende stadsgenoot Jean-Philippe De Gheest vaagt beklemmende gedachten uit en zet je blik op oneindig met weidse composities die geen woorden verdragen.

“Vanaf het begin wisten we: geen teksten,” knikt Jean-Philippe De Gheest. “Woorden kunnen gevaarlijk zijn. Met bààn willen we even weg van een wereld waarin we gebombardeerd worden met informatie, maar ook van onze persoonlijke beslommeringen en andere muzikale verplichtingen. Even zwijgen. Bààn is gáán, pure vrijheid, voor ons, maar ook voor de luisteraar.”

Stilte noemt hij het, weg van de ruis van het leven. Maar ook verbeeldingskracht, zoals je een boek leest en daar zelf een wereld in beeld en geluid bij construeert. Titels geven wel iets weg, zoals ook die van hun nieuwe, derde plaat: Shadowboxing. “Je fysiek en mentaal voorbereiden op wat er komt, zonder dat je weet wat dat is: dat gevoel wilden we uitdrukken.”

ODE AAN IMPRO Bààn is een totaalconcept dat ook visueel intrigeert dankzij de foto’s van de Brusselse fotograaf Alexis Gicart.

Stillevens met beton en asfalt, verhakkelde landschappen met grijs als steunkleur. “Alexis voelde vanaf het begin heel goed aan welke beelden bij de muziek pasten,” zegt Pascal N. Paulus. “Dat is echt een gedroomde samenwerking.”

Soundtracks voor onbestaande films, zo noemt Paulus de muziek van bààn. Imaginair werk van David Lynch of Wim Wenders. “Er was een plan om verschillende videoclips te draaien die samen een film zouden vormen,

maar dat was te duur. We kijken ernaar uit om ooit écht eens een score voor een film te maken.”

De muziek van bààn ontstaat, niet verrassend, uit improvisatie. Hun debuut was een pure weergave van de eerste keer dat De Gheest en Paulus muzikaal in dialoog gingen. Lappen van twintig minuten waren dat aanvankelijk, droogweg ‘Pt. 1’ en ‘Pt. 2’ genoemd. Maar op Shadowboxing oogt het allemaal wat concreter en compacter. “We wilden onszelf uitdagen,” legt Paulus uit. “Konden we dat gevoel van oneindigheid ook oproepen in vijf minuten?”

“Live zullen we nog altijd héél ver uitweiden,” glimlacht De Gheest.

Verliezen ze dan nooit de tijd uit het oog? “Natuurlijk, dat moet, want anders zit je niet in de muziek. Als je op de klok kijkt en beseft, ik heb nog maar tien minuten, ik moet afronden, dan ben je alles kwijt.” (Lacht) BÀÀN Shadowboxing verschijnt op 4/3 (W.E.R.F.) 39

Culture. Pop

IN HET MULTIVERSUM VAN DE MAESTRO

Is er meer dan één Stromae?

NL

Met zijn nieuwe album Multitude onderstreept Stromae zijn meervoudige meesterschap. Een duik in het multiversum van de maestro aan de hand van vijf avatars.

— TOM ZONDERMAN

© MICHAEL FERIRE

BÂTARD

40

Vorige week postte Stromae een clipje op Instagram waarin hij een stapeltje vinylexemplaren van zijn nieuwe album Multitude van een paraafje voorziet. Wanneer de camera uitzoomt, verschijnt er langzaam een legertje signerende Stromae-klonen. Zijn er meerdere Stromaes?

“Ni l’un ni l’autre, je suis, j’étais et resterai moi,” zong Stromae negen jaar geleden treffend in ‘Bâtard’, een van de minder bekende songs op Racine carrée, de plaat die van hem een absolute superster maakte. “Ni l’un, ni l’autre, bâtard, tu es, tu l’étais, et tu le restes!” Stromae is niet het ene, noch het andere, hij is een ‘tussensoort’, een unieke creatuur met een eigen universum zoals elke grote popster, van Prince tot Beyoncé.

Zichzelf én een enigma, spiegel én masker, dandy én street kid, mannelijk én vrouwelijk, chansonnier én popzanger, chroniqueur én humorist, larger than life én voeten op de grond, strak geregisseerd maar toch spontaan. Het is de sleutel tot zijn aantrekkingskracht, het maakt

“Tu verras, c’est qu’du bonheur / Tu verras, c’est d’la joie,” vat Stromae de geneugte van het vaderschap met een grijns samen in het nieuwe ‘C’est que du bonheur’. “Y a les couches et les odeurs / Y a les vomis, les cacas et puis tout l’reste.” Met zijn zwiepende elektronica en wufte melodieën ogen Stromaes liedjes bedrieglijk luchtig. Maar de vertelsels die hij terloops en vaak met een kwinkslag de wereld in stuurt, zijn dat niet. Ze maken van Stromae tegelijk een popvernieuwer én een klassieke verhalenverteller in de aard van, daar hebt u ‘m, Jacques Brel.

De verwijzing naar de Brusselse chansonnier achtervolgt Stromae vanaf zijn eerste stapjes in de spotlights. Zijn rijzige fysiek, de grote gebaren op de scène, de rollende ‘r’, de mix van het excentrieke en het authentieke stuwen de vergelijking, maar de parallel zit vooral in de universaliteit van hun verhalen en de manier waarop ze met een paar penseelstreken personages tot leven weken. Zoals Brel een acteur is van zijn eigen personages, zo speelt ook Stromae een rol. “Het publiek houdt van je plaat,” vertelde hij na de release van Racine carrée in een interview met de VRT. “Als je gaat denken dat ze van jou houden, van je persoonlijkheid, dan word je een beetje gek. Dan ga je je superieur voelen, beter dan de rest. Ik ben daar bang voor, dus bescherm ik mezelf.”

Stromae zingt over zichzelf, maar geeft weinig prijs. “Mijn muziek is geen directe weerspiegeling van wie ik ben,” zei hij een paar weken terug in Focus Knack. “Het is een verhaaltje dat ik wil vertellen, met een begin, een einde, een climax.”

De verhalenverteller outte zich op Racine carrée in volle glorie. ‘Formidable’, waarin hij niet zijn ex maar zichzelf door de mangel haalt, ontpopte

MOSAERT

Toen Stromae zich na zijn slopende wereldtournee en zijn gezondheidsproblemen zeven jaar geleden uit de muziek terugtrok, legde hij zich toe op Mosaert, het bedrijfje dat hij samen met zijn broer Luc Junior Tam in 2009 in het leven had geroepen. Mosaert had tot dan zijn muziek uitgegeven, maar het werd nu ook een modelabel, met dank aan zijn voormalige styliste Coralie Barbier, met wie hij in 2015 trouwde, en een creatief laboratorium waar hij clips bedacht voor onder meer Dua Lipa en Billie Eilish. Een toevluchtsoord terwijl hij de demonen uit zijn hoofd probeerde te bannen.

Stromae, die ooit nog film studeerde, toonde zich vanaf het begin visueel visionair. Zijn geveinsde dronkenschap in de clip van ‘Formidable’, waarmee hij de draak stak met cameragretige lui die zijn privacy schonden. Zijn mix van man en vrouw, à la Bowie, in ‘Tous les mêmes’.

De kleurrijke outfits met de nerdy strikjes, Escher-achtige patronen en Afrikaanse uitbundigheid, waaruit hij geen gemakzuchtige merchandise distilleerde, maar een ecologisch en ethisch verantwoorde kledinglijn. Noem het visie met een boodschap. Terwijl hij liet uitschijnen dat hij misschien nooit meer muziek zou maken, kleedde hij de lancering van de vijfde kledingcapsule van Mosaert in met ‘Défiler’: “On essaye de filer droit / Et on n’peut pas rembobiner,” zong hij, “Tout ces nœuds dans nos vies / Si on pouvait les dénouer.” Bij Stromae is het nooit het ene óf het andere, het is allemaal door elkaar geweven.

Zijn visuele vernuft benadrukt Stromae vandaag opnieuw met Multitude. De dotjes in zijn haar en zijn flamenco-achtige hemdje zijn nu al even iconisch als de gepoederde pruik van Mozart. En dan is er zijn veelbesproken passage in een nieuwsuitzending op TF1, waarin hij na een vraag over zijn eenzaamheid en hoe de

BRUZZ | INTERVIEW

BREL

zich tot lijflied van elke treurwilg met een gebroken hart. In ‘Quand c’est’, een woordspelletje met het Franse cancer, greep hij de borstkanker van zijn moeder en de longkanker van zijn vader aan voor een onthutsend lied over kanker.

Het nummer was niet autobiografisch, maar iedereen voelde wel de pijn.

‘Quand c’est’ was ook een van de oudere nummers die Stromae opviste tijdens zijn comebackconcert in Paleis 12 vorige week. Nog meer dan vroeger schetst hij op Multitude levens die net zo goed een spiegel zijn van hem als van ons. De kleine man die groots droomt in ‘Riez’, de harde werkers in de achterzak van de maatschappij in ‘Santé’. De sleur die op de loer ligt in de relatie van een koppel dat al lang samen is in ‘La solassitude’. De een vrouwenjager in ‘Mon amour’ die gespeeld berouwvol zijn wederhelft alsnog voor zich probeert te winnen.

Het is Brel op een (cumbia)beat.

▼

hem even aangrijpend als ongrijpbaar.

Vanwaaruit is die veelheid gegroeid? Paul Van Haver, zoals de intussen 36-jarige popster echt heet, groeide samen met zijn zus en vier broers op in Laken in een culturele split tussen het Brussel van zijn Vlaamse moeder Miranda Van Haver en het Rwanda van zijn goeddeels afwezige vader, Pierre Rutare. In 1994 werd zijn vader vermoord tijdens de genocide in Rwanda.

Het verhaal van zijn ontbrekende, niet van gebreken verstoken vader, vertelde Stromae in het hartverscheurende ‘Papaoutai’.

“Tout le monde sait comment on fait des bébés,” klonk het. “Mais personne ne sait comment on fait des papas.” In 2018 werd hij zelf vader, een sleutelmoment in zijn leven.

“J’t’ai donné la vie, toi t’as sauvé la mienne,” zingt hij daarover op Multitude. Zijn zoon maakte van hem een andere mens, vertelt hij in interviews. Hij gaf hem het leven dat hij daarvoor zo gemist had, het gebrek aan structuur van de jonge nachtbraker wiens werkethiek hem uiteindelijk van de rails zou doen rijden.

41

BRUZZ

| INTERVIEW

▼

© MICHAEL FERIRE

IN HET MULTIVERSUM VAN DE MAESTRO

42

muziek hem daarvan bevrijdde, plots zijn nieuwe single ‘L’enfer’ begon te zingen. Hoe geregisseerd die actie ook was, Stromae weet als geen ander hoe hij via een beeldmedium impact kan genereren.

In Paleis 12 vorige week introduceerde Stromae ook zijn geanimeerde avatar. Die werd gemaakt door Nwave, de Brusselse animatiestudio die de voorbije jaren indruk maakte met 3D-animatiefilms als Sammy en Robinson Crusoe.

Een cartooneske Stromae die ontwapent en charmeert, die jong en oud aanspreekt. Diezelfde Stromae heeft wellicht vooral ook gezien hoe rappers als Travis Scott en Lil Nas X tijdens de pandemie in games als Fortnite en Roblox miljoenen fans bereikten met hun digitale avatars. Nwave plaveide alvast het pad.

WERELDSTER

Toen Stromae zich begin jaren 2000 een weg naar het podium baande, deed hij dat als rapper.

Eerst nog als Opmaestro, daarna met de groep Suspicion. Nadat hij voor zijn 23e verjaardag een ticket krijgt voor een concert van De Jeugd van Tegenwoordig, zoekt hij zijn heil meer in elektronica. Zijn drang om verhalen te vertellen, duwt hem richting chanson. Zijn liefde voor new beat en eurodance sleuren hem de dansvloer op.

De kitscherige dancepop die hij in 2009 etaleert op zijn debuut, Cheese, oogt euforisch en tegelijk triest. ‘Alors on danse’, zijn doorbraakhit, is een floor filler met tranen in de ogen.

Zijn hybride maakt indruk. ‘Alors on danse’ landt op 1 in negentien landen, Kanye West waagt zich aan een remix. De vrees om als onehitwonder te eindigen, pusht Stromae nog harder om iets te creëren wat de wereld nog nooit heeft gehoord. Dat wordt Racine carrée, een album waarop hij de schetterende botsautoelektronica vermengt met zijn liefde voor Cubaanse son, Congolese rumba, Brel en Cesária Évora. De formule werkt, het levert hem hits en wereldroem op. Racine carrée is in 2013 en 2014 het best verkochte album in Frankrijk. Verrassender nog is hoe Stromae als Franstalige exoot ook voet aan wal krijgt in de VS. Hij verkoopt het iconische Madison Square Garden in New York uit en treedt aan op het al even legendarische Coachella. Op dat festival zal hij dit jaar zijn Amerikaanse avontuur weer aanzwengelen, nadat hij eind vorig jaar met zijn passage bij de hyperpopulaire talkshowhost Jimmy Fallon al even mocht aftasten of ze hem ginds nog lusten.

Stromae is de man van de cross-over, tussen

elektronica en chanson, tussen de Franstalige en de Engelstalige muziekwereld, tussen het Westen en de rest van de wereld. Op Multitude zet hij dat nog sterker in de verf door zijn liefde voor stijlvermenging door te drijven. Naast de elektronische pulsen plaatst hij muzikale elementen uit de wijde wereld. Dingen die hij leerde kennen op de vele reizen die hij maakte met zijn moeder, en tijdens wijkfeesten in Brussel.

Ninetieshouse legt het aan met Braziliaanse bailefunk, Frans chanson met Colombiaanse cumbia, liefst van al in één song. Minder dan vroeger tovert Stromae met zijn laptop. De erhu, een Chinese viool, of de charango, een Boliviaans gitaartje, de clavecimbel: ze worden allemaal door plaatselijke virtuozen ingespeeld. Liever samenwerken met het Belgian National Orchestra dan een hippe producer of een feature van een buitenlandse ster. Het is een typische, slimme Stromae-filosofie: hij kan maar de wereld veroveren als hij die wereld in zijn muziek betrekt.

L’INVAINCU

“Tant qu’j’suis en vie, j’suis invaincu”: het was een glorieus moment toen Stromae in Paleis 12 zijn concert aftrapte met ‘Invaincu’, het openingsnummer van Multitude. Een wederopstanding die je haren deed rechtstaan, omdat je wist: Paul Van Haver heeft diep gezeten. De malariamedicijnen die hij nam tijdens zijn Afrikaanse tournee in 2015, die hem ook langs het Rwanda van zijn vader voerde, zadelden hem op met angstaanvallen. Ze triggerden op hun beurt een burn-out na zijn onwaarschijnlijke tourschema van de jaren ervoor. Een depressie volgde.

De “putain de maladie”, zoals Stromae zijn ziekte omschrijft, hield hem uiteindelijk zeven jaar van de podia weg. De details houdt hij voor zich, maar op Multitude laat Stromae het schild dat hij vroeger rond zich op trok deels zakken. In ‘L’enfer’ knijpt hij met tekstregels als “J’ai parfois eu des pensées suicidaires et j’en suis peu fier” en “On croit parfois que c’est la seule manière de les faire taire” je keel dicht.

Nog steeds geeft hij niet helemaal weg wat er écht in zijn hoofd omgaat, maar het diepe dal waar hij is doorgegaan heeft hem geleerd dat hij kwetsbaar mag zijn, omdat hij weet: “J’suis pas tout seul à être seul.” In het gitzwart ziet hij ook licht. “C’est mon droit d’être déprimé dans mon fauteuil,” zingt hij met een knipoog in ‘Mauvaise journée’, een nummer dat meteen een tegenwicht krijgt in het triomfantelijke ‘Bonne journée’.

In Paleis 12 omringde Stromae zich met robotarmen die met schermen jongleerden, een digitale avatar en een mechanische hond, maar op Multitude toont hij zich vooral een mens van vlees en bloed. Het leven dat hij kwijtspeelde tijdens zijn onwaarschijnlijke succesjaren heeft hij terug. Vandaag is Stromae nog meer dan vroeger de meervoudige meester, van zijn muziek én van zijn eigen leven. Multitude is de plaat van de overwinning, van het leven, van het geluk. Of zoals hij het zingt in ‘Bonne journée: “Le bonheur est bien la seule chose / Qui quand on la partage se multiplie.”

STROMAE Multitude verschijnt op 4/3 (Universal) 15, 16 & 17/3, 1/6, Paleis 12, www.paleis12.com

MULTIPLE MAESTRO

A MAESTRO MANY TIMES OVER

Neuf ans après le succès monstre de Racine Carrée, Stromae sort enfin un nouvel album. Sur Multitude, il fait preuve de maîtrise à multiples niveaux, en tant que chansonnier insaisissable, en tant que chroniqueur qui sait ce qui se passe et émeut le monde, en tant qu’homme de chair et d’os ayant connu des périodes sombres et pouvant être envahi par le bonheur, ou encore en tant que jeune père qui veut enfin de la régularité dans sa vie. Sa vision large de la vie, il la renforce en combinant ses beats électroniques typiques qui l’ont fait percer, avec des influences venues du monde entier, du baile funk brésilien à la cumbia colombienne en passant par le charango de Bolivie, l’erhu de Chine ou le zurna de Turquie. Stromae n’est pas une seule mais beaucoup de personnes.

Nine years after the enormous success of Racine Carrée, Stromae is finally back with a new album.

On Multitude, he shows his true mastery, an elusive chansonnier on a beat with gripping stories, a chronicler who knows what makes the world turn, a human being of flesh and blood familiar with darkness but who can also be overwhelmed by happiness, a young father who finally has found regularity in his life. He takes his broad perspective further by grounding the bouncing electronica with which he broke through in influences from all over the world – from Brazilian bailefunk to Colombian cumbia, played together with Bolivian charango, Chinese erhu and Turkish zurna. There is not one Stromae, but many.

FR

EN

OSCAR NOMINATIONS BEST FILM INTERNATIONAL FILM•DIRECTOR•SCREENPLAY

WINNER

BEST SCREENPLAY FIPRESCI AWARD

GOLDEN GLOBE WINNER

BEST INTERNATIONAL FILM

BAFTA NOMINATIONS BEST INTERNATIONAL FILM DIRECTOR • SCREENPLAY

DRIVE MY CAR A FILM BY RYUSUKE HAMAGUCHI BASED ON A STORY BY HARUKI MURAKAMI

11 13 27 56

Locaties Dagen Shows Uitvoeringen

HIDETOSHI NISHIJIMA, TOKO MIURA, REIKA KIRISHIMA & MASAKI OKADA CULTURE ENTERTAINMENT AND BITTERS END PRESENT IN ASSOCIATION WITH NEKOJARASHI, QUARAS, NIPPON SHUPPAN HANBAI, BUNGEISHUNJU, L’ESPACE VISION, THE ASAHI SHIMBUN COMPANY A C&I ENTERTAINMENT PRODUCTION HIDETOSHI NISHIJIMA, TOKO MIURA, REIKA KIRISHIMA, PARK YURIM, JIN DAEYEON, SONIA YUAN, AHN HWITAE, PERRY DIZON, SATOKO ABE AND MASAKI OKADA CINEMATOGRAPHY HIDETOSHI SHINOMIYA LIGHTING DIRECTOR TAIKI TAKAI SOUND OPERATOR KADOAKI IZUTA PRODUCTION DESIGNER SEO HYEONSUN SET DECORATOR MAMI KAGAMOTO COSTUME DESIGNER HARUKI KOKETSU HAIR AND MAKE-UP ARTIST HARUKO ICHIKAWA EDITOR AZUSA YAMAZAKI RE-RECORDING MIXER MIKI NOMURA CHIEF ASSISTANT DIRECTORS NAOKI WATANABE, TAKAMASA OE 1ST ASSISTANT DIRECTORS HAYATO KAWAI, HIROKI KUBOTA KOREAN COORDINATOR KWON MIZY MUSIC EIKO ISHIBASHI BASED ON DRIVE MY CAR BY HARUKI MURAKAMI PRODUCER TERUHISA YAMAMOTO EXECUTIVE PRODUCERS KAZUO NAKANISHI, YUJI SADAI ASSOCIATE PRODUCERS TAMON KONDO, LEE EUNKYOUNG SCREENPLAY RYUSUKE HAMAGUCHI, TAKAMASA OE DIRECTOR RYUSUKE HAMAGUCHI SUPPORTED BY THE AGENCY FOR CULTURAL AFFAIRS, GOVERNMENT OF JAPAN THROUGH THE JAPAN ARTS COUNCIL / WORLD SALES THE MATCH FACTORY © 2021 CULTURE ENTERTAINMENT, BITTERS END, NEKOJARASHI, QUARAS, NIPPON SHUPPAN HANBAI, BUNGEISHUNJU, L’ESPACE VISION, C&I ENTERTAINMENT, THE ASAHI SHIMBUN COMPANY

www.septemberfilm.be

/septemberfilmbe

4st

RELEASE 2-3

UP – Circus & Performing Arts | Théâtre Varia | BRONKS | Wolubilis | Charleroi danse – La Raffinerie | Maison des Cultures & de la Cohésion sociale | Les Halles de Schaerbeek | Le Jacques Franck | Théâtre Marni | Le 140

Under the skin

QU’EST-CE QUI REMUE L’ÂME ARTISTIQUE DE CLAIRE CROIZÉ ?

‘Pour moi, la danse c’est de la musique’

BRUZZ | PORTRAIT

FR

Depuis plus de vingt ans, la danseuse et chorégraphe française Claire Croizé a élu son domicile artistique en Belgique. Elle y met en scène et en mouvements le dialogue intime et créatif entre la danse et la musique. Elle sera au Kaai avec une œuvre pour deux danseurs et un trio à cordes. — GILLES BECHET, PHOTO IVAN PUT « Pour moi, la danse c’est de la musique. Je suis fascinée par la musicalité du corps des danseurs. La musique a ce don de nous transcender, de nous transporter et de rendre visible ce qui est invisible et j’aimerais trouver cette force et cette beauté dans la danse aussi. » Dans tout son parcours chorégraphique, Claire Croizé a associé intimement danse et musique, non pas dans une lecture littérale mais dans une œuvre totale où chaque partie se nourrit de l’autre.

cette instabilité et de cette peur de ne pas savoir ce qui allait se passer. » Le travail de Claire Croizé repose sur de multiples couches, ce n’est pas juste la danse et la musique, il y a aussi le texte et la poésie. Pour les Duets, elle a choisi un des dialogues avec Leuco de Cesare Pavese et deux poèmes du recueil poèmes épars de Rilke. « Je demande aux danseurs de dire et de transposer le texte avec leurs mouvements. Comme chaque mot a un mouvement, ça me permet

« Des fois, je me pose la question de savoir ce qui m’émeut encore.

Et c’est toujours danser » Pour renforcer l’intimité et la physicalité de ce dialogue entre les notes et les corps, elle a souvent fait cohabiter danseurs et musiciens sur scène. C’est le cas avec ECCE, la compagnie qu’elle codirige avec Etienne Guilloteau. Tous deux sont artistes associés au Concertgebouw de Bruges. Et c’est aussi ce qui a amené le Goeyvaerts String trio à leur demander de créer avec eux une chorégraphie autour de deux trios du compositeur américain Charles Wuorinen. Une demande qui faisait sens puisque le premier de ces trios, écrit en 1968, a été composé pour une chorégraphie aujourd’hui perdue. « C’est une musique qui n’est pas évidente et qui peut avoir un côté angoissant. Mais j’ai dit oui parce qu’au moment où je me suis plongée dedans, on était au début du confinement, j’y ai trouvé un miroir de mes émotions du moment, de 44

d’être très vite dans une écriture. À partir de là, je raccroche à la musique. Le texte me sert non seulement à générer le matériel, mais il devient aussi un fil rouge invisible. »

regard. « Avec la dernière pièce de Wuorinen, comme je savais que la musique était difficile, j’ai très vite dit aux danseurs, il faut qu’avec la danse, on amène de la beauté. On va faire des beaux mouvements, on va faire des beaux sauts et des beaux tours. J’ai cherché une virtuosité du côté de la danse, pour compenser, ce qui pouvait passer comme ardu dans la musique. »

ROCK ET CLASSIQUE Tout au long de son parcours chorégraphique, Claire Croizé s’est nourrie de musiques aussi diverses que celles de Bach, de Mahler, de Schönberg, mais aussi de Joy Division et de David Bowie. À l’image de cet éclectisme, son premier spectacle Blowing up associait Vivaldi et Sonic Youth. « Je ne suis pas fermée à un style musical. Je me rends compte aussi que quelle que soit la musique, mon approche est la même, ce besoin de comprendre comment la musique est générée.

C’est de l’ordre de la beauté et de la puissance. Il y a quelque chose qui m’émeut, autant quand j’entends Sonic Youth qu’avec Mahler. » Mais l’émotion n’est pas toujours synonyme de création. « Je rêverais de pouvoir faire une chorégraphie sur Sonic Youth mais je n’ai pas encore trouvé le chemin pour travailler sur cette musique. » Danseuse et chorégraphe, Claire

Croizé a alterné les deux côtés de la scène tout au long de son parcours.

Avec ses interprètes, il s’agit avant tout de créer un espace commun à partir de son ressenti. « Avec leur histoire, leurs corps et leurs mouvements, les danseurs m’amènent ailleurs, me font des choses que moi je ne peux pas faire, ce qui est super. Des fois, je regarde le résultat et je vois que ce n’est pas moi, ça devient un peu ‘alien’. Quand c’est moi qui danse, c’est beaucoup plus simple, parce que je n’ai pas la même technique et je n’ai plus le même âge. » Pendant le confinement, à la demande du Concertgebouw, elle a créé une pièce avec Etienne Guilloteau, qui était un duo puisqu’il n’était pas possible de travailler avec des danseurs. La pièce est désormais devenue une pièce de groupe, où après 5 ans et demi, elle va à nouveau danser devant un public. « J’aime beaucoup la scène même si ça me fait très peur aussi. Ce n’est pas une période facile pour notre secteur. Des fois, je me pose la question : qu’est-ce qui me manque ou qu’est-ce qui m’émeut encore et qu’est-ce que j’aimerais faire encore ?

Et c’est toujours danser. »

DUET FOR TWO STRING TRIOS 3 & 4/3, 20.30, Kaaitheater, www.kaaitheater.be

ODE À LA BEAUTÉ Pour elle, le corps est comme un instrument qui résonne avec la vie émotionnelle du danseur, un instrument qui peut jouer dans le silence aussi. Par moments, elle peut demander aux danseurs de transposer dans leurs mouvements les textures de la musique comme le grincement d’un archet.

Claire Croizé aime la musique qui déplace, voire qui dérange par moments, comme celle de Charles Wuorinen. Sa chorégraphie, elle la veut généreuse et exigeante aussi.

C’est une chorégraphie qui cherche la beauté sans se donner au premier

EEN DIALOOG TUSSEN KLANK EN LICHAAM

A DIALOGUE BETWEEN SOUND AND BODY

Al meer dan twintig jaar is Brussel het artistieke zenuwcentrum voor Claire Croizé. Ze maakt hier stukken vanuit een intieme, creatieve dialoog tussen dans en muziek. Nu komt ze naar het Kaaitheater met een werk voor twee dansers en een strijkerstrio. ”Dans is als muziek voor mij. Ik ben gefascineerd door de muzikaliteit van dansende lichamen. Muziek heeft de kracht om ons onszelf te doen overstijgen, ons te transporteren en het onzichtbare zichtbaar te maken. Ik zoek deze kracht en deze schoonheid ook in de dans.”

For more than twenty years, Brussels has been the artistic nerve centre for dancer and choreographer Claire Croizé. Here, she creates pieces from an intimate and creative dialogue between dance and music. Now she brings a piece for two dancers and a string trio to Kaaitheater. “Dance is like music to me. I am fascinated by the musicality of dancing bodies. Music has the power to make us transcend ourselves, transport us and make the invisible visible. I look for that power and this beauty in dance too.”

NL

EN

Claire Croizé 1979, naissance en France 2000, diplômée de P.A.R.T.S. avec la pièce Donne-moi quelque chose qui ne meurt pas 2002, premier solo Blowing Up 2006, présente Affected, trois solos de femmes sur les Kintertotenlieder de Gustav Mahler 2011, présente The Last Farewell, toujours d’après Mahler, avec l’ensemble Oxalys 2012, crée Mouvement pour quatuor avec Alain Franco pour huit danseurs et une musique live jouée par la Quatuor MP4 2014, présente Primitive 2016, présente EVOL, sur des poèmes de Rainer Maria Rilke et des chansons de David Bowie

BRUZZ | INTERVIEW

2022, présente Duet for two string trios

08 → 10.03.22

(FRANS)

Y aller voir de plus près MAGUY MARIN

« EEN POLITIEKE EN GEËNGAGEERDE PERFORMANCE, EEN HEILZAME REFLECTIE OVER HET GEWELD » France Inter

Les Halles de Schaerbeek | 22a, rue Royale Sainte-Marie - 1030 Bruxelles reservation@halles.be | 02 218 21 07

BRUZZ Select. Eat & Drink

This irresistible trattoria is also home to a shop selling high-quality produce.

Duo perfetto EN

Friendly, cheerful, and a real treat for food-lovers, Frasca boasts traditional Italian fare of the kind we love. Our verdict on this fresh new place: love at first sight. — MICHEL VERLINDEN, PHOTO SASKIA VANDERSTICHELE FRASCA

••••

rue de Florencestraat 21, Elsene/Ixelles, 02-735.50.65, www.frasca.be, wo/me/We > za/sa/Sa 10 > 22.00

Devoted to expertly homemade fresh pasta, Frasca is the brainchild of a couple of restaurateurs from Liège who left their home town behind to establish themselves in Brussels. It’s not every day that you see someone make that kind of move. To put the project into action, the duo gave up its two establishments in Liège – Maccheroni and Altro Maccheroni – which have long brought joy to lovers of food. Being perfectionists – if you try their Spritz (€8), you will understand the attention they pay to detail – Eric and Karima

Lecuyer could not bring themselves to manage a restaurant remotely. In fact, they can almost always be found in this irresistible trattoria, whose labyrinthine architecture is also home to a shop selling high-quality produce. As well as the tables one would hope to see, there is a little marble counter allowing customers to eat on the go – worth mentioning because it is sometimes the best way to enjoy this place, which has been mobbed ever since it opened.

As a starter, we chose the porchetta (€17), supplied directly by Andrea

Purgatori’s farm. Served on a long oval plate, the delicately aniseed-flavoured dish can be eaten on the go. The suckling pig had a deliciously crunchy skin. A few nicely crisp leaves of iceberg lettuce added a touch of freshness to the dish. As a main course, the spaghetti alla puttanesca (€17) demonstrated the expertise and authenticity of this restaurant, which is set to become a classic.

The perfectly cooked al dente pasta contrasted beautifully with the smooth sauce that married tuna, anchovies, capers, parsley, and olives.

Last but not least, it was paired with a viticultural oddity that was out of this world. Dry and saline, Ciliegiozzo (€41) is a cheerful and natural sparkling wine

by Vini di Giovanni. This absolute gem is supplied by Vino Vivo, an importer of Italian natural wines which had the good idea of joining this venture, which has caused a stir from day one.

47

BRUZZ Select. Cinema

FILM OF THE WEEK

Guess who’s back EN

Batman is going back to square one with Robert Pa inson in bat armour and Ma Reeves at the helm. He is very happy.

A godless Gotham at night is his biotope.

— NIELS RUËLL THE BATMAN

•••

US, dir.: Matt Reeves, act.: Robert Pattinson, Zoë Kravitz, Andy Serkis, Paul Dano, Colin Farrell

A bit of bat always tastes good.

When Christopher Nolan prepared it with Christian Bale as Batman and Heath Ledger as Joker, it was delicious. For the past ten years, it has tasted more like a hamburger from some fast-food joint left under the heat lamp for too long. Ben Affleck’s efforts as the gruff superhero were not great, but the character also didn’t do justice to the bombast served up by Zack Snyder in Batman v Superman: Dawn of Justice and Justice League. Arguing with Superman or protecting the world from an invasion of alien demons with Wonder Woman and Aquaman is not Batman’s cup of tea. He has spent eighty

Zoë Kravitz plays Catwoman in a film that evokes the early days of Batman’s career as a crime fighter.

years doing the same thing: watch over Gotham City at night and prevent the baddies, corrupt rulers and rabid

underworld figures from plunging Gotham even deeper into ruin. By using his fists, but also by investigating.

NOCTURNAL ANIMAL

Robert Pattinson gives Bruce Wayne/Batman a hint of the vampire’s torment from his Twilight period.

48

The Batman, the new Batman movie, is a reminder of why the superhero once passed for the world’s best detective. Director Matt Reeves, who hit it big time with Dawn of the Planet of the Apes, was given permission to detach Batman from the DC Extended Universe, the troubled attempt to emulate the success of the Marvel Cinematic Universe. His attempt is closer to the Taxi Driver atmosphere of Todd Phillips’ Joker where Joaquin Phoenix played the iconic villain than to the great violence of Justice League.

After brilliant collaborations with writers such as David Cronenberg, Claire Denis, James Gray and the Safdie brothers, Robert Pattinson gives Batman & Bruce Wayne a hint of the vampire’s torment from his Twilight period. His

Batman is also a nocturnal animal. He must hunt in the rain for a sadistic serial killer who leaves riddles behind.

Actor Paul Dano claims that his inspiration for the Riddler came from the Zodiac Killer.

Through social media, the creep has a mob, fed up with “the lies”, after him. In addition, early versions of Catwoman (Zoë Kravitz), Penguin (Colin Farrell), Carmine Falcone (John Turturro), Alfred Pennyworth (Andy Serkis) and the uncorrupted agent James Gordon (Jeffrey Wright) also get a bit of the limelight. The primitive Batmobile, too, suggests that we are still in the early days of Batman’s career as a crime fighter. It does not live up to the incredibly high standard of Christopher Nolan’s thrilling Batman trilogy. The action scenes are less stunning, the plot not tight enough. But it has been ten years since Batman has been this good.

Operation back to basics has thus been successful.

FOCUS

MORE FILM

Offensive PPP FR

Vive les anniversaires. Surtout s’ils donnent l’envie à la Cinematek de rejouer les films poétiques et radicaux de Pier Paolo Pasolini, et d’y ajouter une exposition. — NIELS RUËLL

Pier Paolo Pasolini est né il y a exactement cent ans. C’est une chouette anecdote, mais la Cinematek en profite pour mener une offensive PPP avec une exposition et la projection de tous ses films.

Tous ses films ? Oui, même le notoire Salò o le 120 giornate di Sodoma (1975), son adaptation libre, extrêmement pessimiste et à peine tolérable du roman le plus extrême du Marquis de Sade. Ce démasquage du fascisme dans une république où Mussolini et les siens se sont retirés à la fin de la Seconde Guerre mondiale, est composé de scènes dans lesquelles la jeunesse est humiliée jusqu’à la moelle, mentalement, physiquement et sexuellement. Pasolini ignore que nous n’avons toujours pas appris à gérer ses

IL FIORE DELLE MILLE E UNA NOTTE

films, longtemps interdits, car quelques mois avant la sortie de Salò, il fut assassiné de façon cruelle dans des circonstances jamais vraiment éclairées.

Il avait suffisamment d’ennemis en tant que poète, homosexuel, marxiste, mystique, philosophe, écrivain, polémiste, athée, rebelle et réalisateur de films dotés d’un intérêt particulier pour les bas-fonds de la société. Et le fait qu’il ne ménageait personne, même pas lui-même, et son obsession pour les puissants qui n’hésitaient pas à écrabouiller les indésirables ou les faibles, n’ont pas aidé non plus.

En tant que réalisateur, il a commencé dans le néoréalisme, mais n’y a pas terminé.

Des films époustouflants comme Il vangelo secondo Matteo, Mamma Roma et Accattone lui ont valu une place au panthéon des grands réalisateurs italiens des années soixante et septante. Il Decameron (1971), I racconti di Canterbury (1972) et Il fiore delle mille e una notte (1974), des adaptations humoristiques de chefs-d’œuvre érotiques, sont surnommées la «Trilogie de la Vie ».

L’exposition, quant à elle, mêle œuvres numériques et plastiques de l’artiste Chantal Vey, avec des documents qui témoignent du voyage qu’a décrit PPP dans La lunga strada di sabbia.

PIER PAOLO PASOLINI 4/3 > 18/4, Cinematek, www.cinematek.be

1

Trois histoires de Cowboy et Indien BE, dir.: Vincent Patar, Stéphane Aubier

NL/ In de ideale wereld lachen we ons elk jaar een breuk

met een nieuwe stopmotionfilm van Vincent Patar en Stéphane Aubier. In de echte is het al feest als er drie recente middellange films gebundeld worden van het duo achter Pic Pic André en Panique au village. Ze draaien alle drie om Cowboy, Indien en Cheval – chaoten en fantasten die hun gelijke niet kennen. De titels zijn een aanknopingspunt: La bûche de Noël, La foire agricole en La rentrée des classes. Maar de kans dat het verloopt zoals je denkt is onbestaande, zelfs als je daar rekening mee houdt. Zot plezant. (NR)

2

Madeleine Collins FR, dir. : Antoine Barraud, act. : Virginie Efira, Bruno Salomone, Jacqueline Bisset

FR/ Si Virginie Efira avait vécu il y a septante ans et était née à Londres et pas à Bruxelles, Alfred Hitchcock aurait fait appel à elle au lieu de Tippi Hedren ou Janet Leigh. Même quand elle incarne les personnages les plus pervers, méchants ou ambigus, impossible de la suspecter. Le réalisateur Antoine Barraud a fait le test dans un thriller sur une femme menant une double vie.

En France, elle est la femme d’un chef d’orchestre et mère de deux ados. En Suisse, elle a un enfant avec un transporteur d’art. Impossible de s’en sortir indemne avec tant de mensonges et de secrets. Mais pas pour Efira ? (NR)

3

Drive My Car •••• JP, dir..: Ryūsuke Hamaguchi, act: Hidetoshi Nishijima, Toko Miura, Masaki Okada

EN/ The Oscar for Best Film may for the third year in a

row go to an Asian film. Ryusuke Hamaguchi is nominated with Drive My Car. Spike Lee and Barack Obama are fans of the mysterious, sensual, unhurried talkie about grief, regret, sex and the passing of time.

Hamaguchi starts from a short story by Haruki Murakami and throws the Russian theatre giant Anton Chekhov’s Uncle Wanja into the mix. But above all, he does not forget to make the images the engine of the indefinable but oh so refined film. (NR)

49

BRUZZ Select. Theatre & Dance. Music & Nightlife. Art & Literature

FESTIVAL

THEATRE & DANCE

Moodswings NL/ De zesde editie van Pilar ASAP, het

halfjaarlijkse cultuurfestival van de VUB, staat in het teken van onze psyche en onze veerkracht. Die werden de voorbije twee jaar danig op de proef gesteld door allerhande quarantaines en beperkende maatregelen, met de nodige moodswings tot gevolg. Voor de groepsexpo Hello there, I just wanted to ask how you’re doing, die het hele festival loopt, is de tentoonstellingsruimte getransformeerd in een ‘Consol(id)ation Room’, die ons wil troosten en aansterken. Textielkunstenares Margot Van den Berghe creëerde tijdens haar residentie in Barak Lili M een zachte omgeving die nu uitnodigt om aangeraakt en beleefd te worden.

De videodialogen uit In the hands of puppets van Sarah & Charles zijn dan weer geïnspireerd door gesprekken met patiënten en personeel van een zorginstelling voor geestelijke gezondheid.

Niet alleen beeldende kunstenaars gingen aan de slag met de thema’s mentaal welzijn en het uiten van emoties. Het Gentse performerscollectief Collectief Elan(d) legt samen met LOD Muziektheater tijdens het ‘danstheaterfeest’ Loving is allowed de nadruk

FRANKENSTEIN

op ontmoetingen. Dat doet ook het ‘welzijnsdiner’, dat afsluit met slampoetry van Lisette Ma Neza. Schrijvers Rashif El Kaoui, Maarten Inghels, Rachida Lamrabet en Yousra Benfquih komen brieven voorlezen en gedachten uitwisselen.

Als extra ontsnappingsroute is er als vanouds veel muziek. Joachim Liebens van The Haunted Youth komt de innerlijke vertwijfeling van zich af zingen. Dorian Dumont heeft zijn ode aan Aphex Twin mee. Camille Camille brengt fragmenten uit haar dromerige debuutalbum Could you lend me your eyes, dat afgewerkt werd tijdens de lockdown. Kers op de taart is de filmische voorstelling Zvizdal, een van de krachtigste dingen die we het afgelopen decennium op een podium zagen. Van 2011 tot 2016 volgde theatergezelschap BERLIN een koppel dat achterbleef in de verlaten zone nabij Tsjernobyl. Of hoe isolatie werd omgezet in ontroering, iets wat nu, met de ruis van oorlog op de achtergrond, nog een extra dimensie krijgt. (TP) PILAR ASAP: YOUR CURRENT MOOD EDITION 3 > 31/3, Pilar, pilar.brussels

1

Allerliefste B**** NL/ “B**** staat voor ‘bitch’ of ‘blood’, maar als

ik zulke woorden neerschrijf blijf ik graag beleefd,” aldus de Brusselse danseres en choreografe Yipoon Chiem, die elementen uit breakdance, martial arts en Cambodjaanse dans combineert. Haar solo gaat over het bloed van blessures waarmee veel vrouwen te maken krijgen, en de beledigingen die je naar je hoofd geslingerd krijgt in respectloze tijden. B**** wordt dus een even persoonlijk als universeel stuk met tekst, muziek en dans over vrouw-zijn, misogynie, woede, lijden en veerkracht, dood en wedergeboorte. (MB)

B**** 5/3, 18.00, Le Jacques Franck, www.lejacquesfranck.be 13/4, 20.30, KVS, www.kvs.be

2

De toutes pièces

FR/ La compagnie Karyatides a fait du théâtre d’objet un grand art. Sur une table, ce sont des objets qui prennent la parole. Ces objets qui prenaient la poussière dans un grenier ou sur un tapis de brocante, sont habités d’une étincelle de vie, de beaucoup de poésie et de fantaisie. Comme du cinéma sans pellicule et avec des bouts de ficelle. Avec Frankenstein, c’est une autre histoire d’un exalté qui veut redonner vie à des membres inanimés. Pour transposer le chef-d’œuvre de Mary Shelley, les deux comédien.nes sont accompagné.es d’un pianiste et d’une chanteuse lyrique pour un spectacle à la beauté romantique et gothique mais qui ne se refuse pas quelques petites touches d’humour. (GB)

FRANKENSTEIN 4 > 12/3, Les Tanneurs, www.tanneurs.be

3 LOVING IS ALLOWED

The roots of flow EN/ The Brussels rap scene has nothing to

prove. Successive generations have cemented the city’s reputation. This new festival lends its ears and the microphone to the origins of the scene with Brussels-based MCs and DJs who helped to shape the rich history of rap and of the hip-hop movement in Belgium. They will (almost) all be there, from Pitcho to MC Aïsha, Tarone to Lady N, along with Daddy K, Benny B, Smimooz of De Puta Madre, and Starflam’s Akro. There will be an evening devoted to breakdance and all its variations, each one more mind-blowing than the last, and another evening with a gathering filled with anecdotes and punchlines, featuring artists and some of the movement’s leading figures. (GB) EMBLEMATIK MAGH FESTIVAL #1 2 > 5/3, Espace Magh, www.espacemagh.be

50

MUSIC & NIGHTLIFE

ART & LITERATURE

WIN! Send in the keyword in bold along with your address and phone number to win@bruzz.be

VINYL WILLIAMS

1

Back to black NL/ Black History Month wordt in de AB op gang

getrapt met twee knallers van concertavonden.

Kleuren de affiche: de in Berlijn residerende Brusselse K.ZIA, die op haar verse debuut r&b een nieuwe invulling geeft, de Antwerpse next soul queen WAYI, het eveneens uit de Scheldestad aangespoelde rapkanon Shaka Shams, een van de laureaten van Sound Track in 2019 en pas nog winnaar van de Nieuwe Lichting van Studio Brussel, singer-songwriter Saràh Phenom, rapper Bart Kobain en het bezwerende Porcelain id. Twee dagen later is het de beurt aan Reinel Bakole, r&b-talent Dushime, soulzangeres Mahina en platenruiter M I M I, onze columniste van deze week (zie p. 38). (TZ)

BLACK HISTORY MONTH OPENING NIGHT 2 & 4/3, 18.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

2

Le trip cosmique

FR/ Lionel Williams n’est autre que le petit-fils de John Williams, le légendaire compositeur de musiques de films (Les Dents de la mer, la saga Star Wars, la franchise Indiana Jones, …). Lionel Williams a lui-même réalisé des vidéos pour Tears for Fears et Unknown Mortal Orchestra, entre autres. Mais sous son alias Vinyl Williams, il fait aussi de la musique pop psychédélique depuis une quinzaine d’années, se situant quelque part entre MGMT, Toro Y Moi et Tame Impala.

Son sixième album, Cosmopolis, sortira cet été, mais au Botanique, vous pouvez déjà avoir un aperçu de son univers kaléidoscopique. Allumez, écoutez et décrochez.

(TZ)

VINYL WILLIAMS 7/3, 19.30, Botanique, www.botanique.be

3

Sparks will fly EN/ In 1974, John Lennon was startled as he

watched the BBC programme Top of the Pops.

He rang Ringo Starr. “You won’t believe what’s on television,” he said. “Marc Bolan is playing a song with Adolf Hitler.” These were Ron (the one with the moustache) and Russell Mael, together Sparks, who in the wake of their “This Town Ain’t Big Enough for the Both of Us” turned out to be the most eccentric freaks in pop history.

This is also illustrated by filmmaker Edgar Wright (Baby Driver, Shaun of the Dead) with an epic documentary that sheds light on the groundbreaking work of the Mael brothers and their collaborations with Giorgio Moroder, Franz Ferdinand, Leos Carax, and Marc Moulin. (TZ) THE SPARKS BROTHERS 3/3, 21.00, Kinograph, kinograph.brussels

GERARD HERMAN

1

Fluiten naar de pandemie NL/ Met zijn solo Arm en erg hard – een

anagram van zijn naam – in Museum M kwam Gerard Herman in 2013 spitsvondig en met een neus voor zowel de poëzie als de absurditeit van mens en wereld keihard piepen aan het venster van de kunsten.

Drie jaar later wierp hij met Allemaal gedichten een al even absurde bundel die wereld in, in elkaar geknutseld met frasen uit het vakblad Dag Allemaal. Waldburger Wouters wist de ontsnappingskunstenaar te strikken voor een nieuwe solo tussen anekdotiek en afgrondelijke leegte. Met muzikale sculpturen, etsen, tekeningen en een nieuw album, Voorjaarsklassiekers, waarop hij op bas-, tenor- en sopraanblokfluit de eindeloze maand maart 2020 van antwoord dient. (KS)

GERARD HERMAN: VA N’A LE SOIT 5/3 > 10/4, Waldburger Wouters, www.waldburgerwouters.com

2

5x2 tickets, Flagey, 11/3

NL/ Wat gebeurt er als de Brusselse saxofonist

Toine Thys en de Egyptische oedspeler Ihab Radwan hun krachten bundelen? Het project Overseas staat voor een ontmoeting tussen Arabische muziek en jazz, tussen klassieke muziek en Braziliaanse ritmes. Vorig verscheen het album bij Igloo Records, nu kan je het eindelijk live beleven. Mail ‘overseas‘

Antihéros et star mondiale

FR/ L’année dernière, Dickie fêtait son vingtième anniversaire. Au cours de ces deux décennies, l’antihéros moustachu, pétri d’innocence et d’humour noir, a réussi à transcender les limites de ses éternels échecs. Dickie est né comme projet de fin d’études de Pieter De Poortere à Sint-Lucas, à Gand, mais il est désormais publié dans le monde entier, diffusé en tant que série animée sur Adult Swim, a sa propre pièce au Musée de la Bande Dessinée et concourt pour le prix Ensor de la meilleure animation. En attendant le verdict du jury en mars, laissez-vous gagné par l’hilarité avec Le Petit Dickie Illustré 2, contemplez l’affiche conçue par Pieter De Poortere pour Anima, ou faites dédicacer un de vos Dickies à la Librairie Flagey. (KS)

PIETER DE POORTERE 5/3, 16.00, Librairie Flagey, Facebook: LibrairieFlagey

3

TOINE THYS OVERSEAS QUINTET

JOAN AS POLICE WOMAN 3x2 tickets, Botanique, 8/3

FR/ Joan Wasser est actuellement en tournée

avec Parker Kindred (batterie) et Jacob Silver (basse). Au Botanique, la diva soul du rock’n’roll choisira des chansons de son dernier album Cover Two, mais elle promet aussi de revisiter des morceaux plus anciens. Envoyez ‘joan‘

How you doin’?

EN/ That the last two years have been intense

goes without saying, and it will take a long time to heal all the wounds we have suffered. Pilar, which as the cultural centre of the VUB has its finger on the pulse of the tired Generations Y and Z, has an excellent idea of where that healing can start: in the simple and gentle question “Hello there, I just wanted to ask how you’re doing.” Under this banner, Pilar converts its exhibition space into a “Consol(id)ation Room” where artworks by Batsheva Ross, Eric Vanuytven, Laura Basterra Sanz, Margot Van den Berghe, Nina Van Denbempt and Sarah & Charles deal with topics like mental health, self-care and expressing emotions. (KS) HELLO THERE, I JUST WANTED TO ASK HOW YOU’RE DOING 3 > 31/3, Pilar, pilar.brussels

MARY SZYDLOWSKA

5x2 tickets, Beursschouwburg, 10/3

EN/ Mary Szydłowska is a Polish-Brussels-based choreographer and performer interested in invisible individuals working in marginalised fields. Her performance Soak forms, together with Leaks, a diptych in which she questions the practices of maintenance and cleaning. Email ‘soak‘ 51

Nick Trachet

COLOFON

BRUZZ

| CULINAIR

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

Ik kan geen viswinkel voorbijlopen zonder binnen te kijken. Het zijn de interessantste winkels die er bestaan, op voorwaarde natuurlijk dat er nog echte vissen, schaal- en schelpdieren in de vitrine liggen.

Sommige vishandels zijn verworden tot traiteurszaken waar alle dierlijke delen verstopt zijn onder een laag beurre blanc of salsa verde (of mayonaise, godbetert).

Maar deze visboer toont nog vis, en veel. Tussen de boos kijkende kongeraal en de wat rozige nijlbaarsfilets, de dorades roses en de ansjovisjes in rokkostuum ligt er een slordig bakje ontdooide creaturen. Spul dat daar gezet is voor snelverkoop, duidelijk. En wat ziet mijn zoölogenoog: het zijn stomatopoden! In de volkstaal spreken we van bidsprinkhaankreeftjes, maar dat kost natuurlijk veel meer inkt. Zeg maar BSK. Stomatopode betekent mondpotige, niet te verwarren met de cephalopode, Dat laatste betekent koppotige, dat zijn de inktvissen!

Zoals alle kreeftachtigen, hebben stomatopoden een hele bende potenparen.

Met een aantal daarvan lopen ze rond, met andere halen ze adem (ze hebben kieuwen op die poten) en met nog andere eten ze.

Schaaldieren hebben immers geen kaken zoals wij en kunnen dus niet kauwen. Daarom ontwikkelden sommige poten zich tot kreeftenbestek, ze knippen, trekken en

CULI NAI R

Stomotapoden

“De bidsprinkhaankreeftjes zijn bijzonder smakelijk met een heel eigen kreeftenparfum” FOTO © SHUTTERSTOCK

scheuren er hun voedsel mee tot dat klein genoeg is om te worden verteerd. Bij de stomatopoden zijn twee van die mondpoten uitgegroeid tot lange moordwapens: de voorkant ervan zijn als speren waarmee ze hun prooi spietsen. De bovenkant van die mondpoot staat vol tanden waarmee ze kunnen grijpen en verbrijzelen. De manier waarop ze die geplooid houden, doet denken aan een bidsprinkhaan, maar er is geen verwantschap. Bidsprinkhanen horen thuis in een heel andere hoek van het dierenrijk.

Andere soorten hebben geen speren, maar knotsen waarmee ze hun prooi een

NICK TRACHET vacature Bonnevie_215X45mm.pdf

1

oplawaai verkopen die hun schelp of schaal doet kraken. De energie die daarbij vrijkomt tart elke verbeelding. Hun ogen zijn nog grotere wonderen: zij kijken 360 graden in het rond, beschikken over dieptezicht (stereoscopie) in elk oog apart, nemen viermaal zoveel kleuren waar als de mens en onderscheiden daarbij ook nog gepolariseerd licht. Het zouden de best ziende dieren op Aarde zijn!

Bidsprinkhaankreeftjes komen over heel de wereld Nick Trachet Trachet voor inNick warmere zeeën. Er leven tientallen soorten van. Ze worden vaak gevangen door garnalenvissers en kunnen ook de bemanning behoorlijk pijn

NickTrachet Trachet Nick Brusselaardie diededestad stad Brusselaar endedewereld wereldculinair culinair en ontdekt ontdekt

M

K

ADVERTEREN? Marlies De Deygere, 02-650.10.81, marlies.dedeygere@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur) CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx REDACTIE Eva Christiaens, Sara De Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Steven Van Garsse, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden EINDREDACTIE Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias VORMGEVING Ruth Plaizier, Heleen Rodiers VERTALING Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin McGarry FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristof Pitteurs, Flageyplein 18, 1050 Elsene.

BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (DPG Media) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

COLOFON COLOFON BRUZZ BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

MELD NIEUWS

ABONNEMENTEN ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80

voorjenader onderzoek. kwam slachten! terug met een moet er al een hele hoopIktegelijk forse met rustig inhoud, dat laatste verwijderde Ik lietpistolet de stukken bakken in ruime olie omerdebehoorlijk maten tewat kunnen nemen. enikikeven voegde gehakte ajuinHet aan ding woog gram, en bolrond metanderhalf een diameter van toe, wat 45 pepertjes look. Na uur was centimeter, de hoogte zeven detwaalf kip nog steeds oneetbaar taai!bedroeg Maakt niet uit, centimeter.

Zo’n raspistolet is met erg dan eten we wat later.

In de tropen zijneen maaltijden krokante, dunne korstkrijgt omhuld trouwens ergmaar relatief, iedereen een rond bord een wanneer hij of zijbroodkruim. thuiskomt, het etenspoor mag van dan al vederlicht wit Geen lauw zijn, er is altijd genoeg voor iedereen. nieuwlichterij als sesamzaadjes, slaapbollen of Ik deed er wat waterpuur bij om het stoven zonnebloempitten: gladde korst. rustig Het broodje verder latendat lopen. ik al kip met is zotegroot je erNu niethad onmiddellijk inajuin kunt (het rook daarvoor écht naar is kiphet in te dehoog. keuken), maarhet ik had bijten, Je moet in hettwee nog breken graag wat Afrikaanser.

Kennen of lichtelijk pletten.

Omjullie het te breken agussi?

Agussi – ookeen bekend alsinegusi, agushi of kent een pistolet snede de bovenkant. egushi – wordtisvoornamelijk gebruiktvan in het deeg in Technisch dat om het zwellen West-Afrika.

Het de zadenMaar van een de hete oven opzijn te vangen. eenmeloenleraar soort, of van veleop pompoensoorten, en geschiedenis rust vertelde mijgepeld lang geleden dat gemalen. lijkt watverzinnebeeldt; op amandelpoe-de die sneeHet de resultaat vruchtbaarheid der. Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke genitaliën van de godin Ceres. Se non è vero …

Afrikaanse winkel.

Pistolets zijn per definitie wit. Ze staan Van agussi maakt men ‘soep’. Eigenlijk dikke symbool voor de godin en moeten dus puur zijn. saus. Agussi bindt erg mooi en geeft een romig Volkorenpistolets zijn een ontheiliging! Pistolets resultaat. Laat enkele scheppen rustig meestoven worden uit het fijnste meel gebakken, simila bij de met de kip en roer regelmatig om. Hier kunnen Romeinen. Dat gaf in het Duits het woord nu ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, Semmel, steeds deook naam voor deze maar zeker nog bijvoorbeeld spinazie.

Een broodjes in het zuiden van dat museum van tomaatje zorgt ervoor datland. je je In kanhet vergissen met zag iktot verkoolde de uitbardeNapels hete pepers, jolijt vanpistolets iedereen!die Laat sting van tijd de Vesuvius in het jaar hebben is onbepaalde verder sudderen.

De 79 agussisaus ergoverleefd. vullend, smaakt een klein beetje bitter, maar Hetmuskusachtig. binnenste is soms niet helemaal doorbakook wat Te eten met de vingers, ken een en de ware pistoletoloog boven bord rijst.

Smakelijk. trekt eerst dat natte kruim uit zijn broodje, zo is er plaats voor extra beleg. Smakelijk.

Wie langs deopgevallen?

Afrikaanse winkels moet Is het u ook Alles inwandelt, de voeding lijkt het zeker zijn opgevallen: de vitrine hangt kleiner tealworden.

Niet langopgeleden kwam het vaker weldat dan niet een reclame voor pluvera. nieuws Nutella kleinere potten op de markt Meestal staat dezelfde er het lachende gezicht van een brengt. Voor prijs als de vroegere Afrikaanse mama op, kleurrijke hoofddoek. grotere, uiteraard!

Ja,met de hazelnoten zijn duurder Het gaatmeneer! over diepvrieskip.

Maarhouden niet om niet de nu geworden En de mensen overal dominerende ‘plofkip’. zijnvia legkippen van prijsverhoging, dus doenHet ze het volumedie te oud zijn volgens de normen van de verkleining. eierindustrie.

Zulke dieren gaan uiteraard nietde Laatst kwam mijn huisgenote terug van verloren, maar zijn ook niet meer gepast voor dagelijkse zoektocht naar voedsel met de ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de ‘vogels-zonder-kop’. Ik kreeg een pakje dat meer textuur van tandpasta. Dus gaan deze vogels naar leek alsof het broodbeleg moest bevatten. Daarin Azië en Afrika. Men is er ginder verzot op. Bij ons zat wat dus moet doorgaan voor koploos was kip vroeger iets voor zon- en feestdagen, tot pluimgedierte. Het leken wel porties voor een fenomenale ontwikkeling de brave kip lilliputters. Niet vuistdik, maar chocoladereepdegradeerde tot de goedkoopste proteïne op de dun. Kolibries zonder kop!Met vreugde bezingen markt.

Hetzelfde in Afrika.

Er was een tijd dat portie van contreien de werkman ze daar de goedkope kipdedie uit onze per groot moest Datwordt was toen de ‘terrassiers’ vliegtuig naarzijn. ginder gevlogen, mogelijk nog subsidies met de schop werkten. doenwel ze erg dat met van de EU. DieVandaag handel moet met de Bobcat of want Kubota moetenvan ze het na hun winstgevend zijn, de en eigenaars merk werkuren de fitness. Greppels graven is een staan in denaar top vijfhonderd van de Belgische zittend beroep geworden. ”Tu sais où est le fortuinen. problème?” zei een op de Ik kocht zo’n kip groothandelaar en de winkelier waarschuwvroegmarkt in Rungis mij ooit zuchtend. de mij: “Poulet dur!” Strong chicken lees je“C’est que les gens ne mangent plus.” Een groot deelin weleens in Engelstalige recepten.

Surinamers Nederland hebbenloopt het over en ja van de bevolking rond“harde in eenkip”, elfenlijfje, mensen, zijn zeen ook.

Als je de oude onthaard,dat gegomd gekneed naar de recepten stijl van de

)

CY

CMY

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

Y

MY

OPLAGE 55.000 exemplaren.

De hele reeks nalezen?

BRUZZ.be/trachet

22:38

C

CM

doen. De vissers noemen ze thumb splitters (duimsplijters). Het is aan boord van zo’n garnalenboot dat ik er voor het eerst kookte en at.

De rest van de bemanning had er geen vertrouwen in en lieten de ‘Bakra’-biologen smullen. Zolang we maar van hun échte garnalen afbleven! Die brachten geld op.

In de Middellandse Zee, waar dit bakje allicht vandaan kwam, leven er vijf verschillende soorten. De meest voorkomende, Squilla mantis, is er eentje die zijn prooi speert. Hij wordt tot twintig centimeter lang en roomroze van kleur.

Achteraan zijn lijf heeft hij twee roodbruine ‘ogen’. In de Provence noemt men ze squilles of cigalons en in Italië canocchie, ze zijn een must in de cacciucco, de vissoep van Livorno.

Ik liet de beesten een paar minuten smoren tussen ajuin, tomaat, peterselie en witte wijn, met een snuif zout en een draai peper bovenop. En dan peuzelen. Opmerkelijk, ze veranderen niet van kleur zoals andere schelpdieren! De BSK’s zijn bijzonder smakelijk met een heel eigen kreeftenparfum. Eén nadeel: hun pantsers en poten zijn zó scherp dat mond en tong er wonden aan overhouden. Maar daar kan een beetje snoeper wel tegen. In de betere restaurants worden ze via de rug opengesneden of aan de zijkanten geknipt.

Smakelijk.

Harde kip Pistolets

Brusselaar die de stad en de wereld culinair ontdekt 27/02/2022

ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Zelf nieuws gespot?

Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; Rest3631 van België: 25welkom euro per jaar; via Tips altijd IBAN: zijn BE98 6044 3393 IBAN: BE98 3631 van Vlaams Brusselse Media6044 vzw 3393 Vlaams Buitenvan België: 30 Brusselse euro per Media jaar. vzw BRUZZ.be/meldnieuws Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE OPLAGEOPLAGE : 62.609 exemplaren.kunnen via Persberichten OPLAGE : 62.609 exemplaren.

ADVERTEREN? redactie@bruzz.be ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be sales@bruzz.be Voer uw evenement in op DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE Encodez votre événement sur Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Enter your event Dirk De ALGEMENE Clippeleir DIRECTIE on Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE www.agenda.brussels Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), HOOFDREDACTIE MathiasKristof Declercq Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Mathias Declercq CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx REDACTIE Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De REDACTIE Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Zonderman Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, MEDEWERKERS Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Bechet, Michaël Bellon, Trachet,Nicolas Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick EINDREDACTIE Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias EINDREDACTIE Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie VORMGEVING Soukias Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VORMGEVING VERTALING HeleenFrédérique Rodiers, Ruth Plaizier John Arblaster, Beuzon, Martin McGarry, Laura Jones VERTALING Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin McGarry Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, FOTOGRAFIE Steve Michiels, Ivan Put, & ILLUSTRATIE Saskia Vanderstichele, Bart Dewaele, Wide Kim, Vercnocke Wauter Mannaert, Noémie

Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Bruzz is Kristof een uitgave van de Vlaams Brusselse Pitteurs Media vzw, wordt gedrukt op deElsene. persen van Eco Flageyplein 18, 1050 Print Center (DPG Media) Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse en wordt gesubsidieerd door MediaGemeenschap vzw, wordt gedrukt persen van Eco de Vlaamse en op dede Vlaamse Print Center (DPG Media) Gemeenschapscommissie. en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

CONCERTS

BRUSSEL AC HTER DE SCHERMEN

08.03 | JOAN AS POLICE WOMAN

Atelier Colpaert

Zaterdag 12 maart - 10u00 - € 5

We brengen een bezoek achter de schermen van het atelier van de bekendste Belgsiche glazenier uit de 20ste eeuw. Kom meer te weten over de architect en het ontwerp van dit beschermd erfgoed, de glazenier, glas in loodramen en de glasschilderkunst.

16.03 24.03 27.03 01.04 04.04 08.04

| | | | | |

Basiliek van Koekelberg

PORRIDGE RADIO ROSCOE REJJIE SNOW CORDAE RODRIGO LEAO ALEX CAMERON + ROSIE ALENA

Living Tomorrow

VRT

Zaterdag 26 maart - 14u00 - € 10

Tijdens deze rondleiding kom je te weten hoe de VRT-programma's tot stand komen. Neem mee een kijkje achter de schermen in de regiekamers, de journaal- en radiostudios, enz. van onze openbare omroep.

© Dmitri Gerasimov

ALL CONCERTS - BOTANIQUE.BE

Zaterdag 26 maart - 10u00 - € 10

Op welke manier beïnvloeden technologie en innovatie ons? Ervaar zelf hoe de wereld van morgen er zal uitzien en ontdek de laatste technologische snufjes tijdens deze rondleiding in Living Tomorrow.

Begraafplaats Laken & huis Emile Bockstael

16.04 | TOMMY CASH

Zondag 13 maart - 15u00 - gratis

We gaan met een gids achter de schermen (en op het dak) van dit gigantische unieke Art Decogebouw, de vijfde grootste kerk ter wereld.

Zondag 27 maart - 10u00 - € 5

Geleid bezoek aan wat wel eens het Père Lachaise van Brussel genoemd wordt: magnifiek funerair erfgoed - met unieke grafgalerijen - en de graven van talrijke bekende Brusselaars.

Nadien trekken we verder naar het huis van E. Bockstael, de laatste burgemeester van Laken: een historisch gebouw met unieke architectuur.

Tour & Taxis

Zondag 27 maart - 14u00 - Gratis

Ontdek één van de meest opkomende buurten van onze stad. We gaan achter de schermen van de Gare Maritime en het Koninklijk pakhuis en komen alles te weten over de geschiedenis en toekomst van deze opmerkelijke locatie.

Info & inschrijvingen:

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

BADS.BRUSSELS

Voor je comfort: RENOLUTION! Een gezond en comfortabel huis, efficiënte verwarming, topisolatie, ramen die de warmte binnenhouden, performante ventilatie... dat verandert je leven. Toch?

Daarom nemen we het heft in eigen handen. Met de Renolution! Een initiatief om onze woningen duurzaam te renoveren voor meer comfort en een betere levenskwaliteit.

Maar ook voor het milieu en om je energierekening te verlagen! In 2050 moet het energieverbruik minstens door 3 gedeeld zijn. Wij helpen je renoveren met premies, ondersteuning en persoonlijk advies.

Zorg voor je woning, en je woning zorgt voor jou.

Meer info op renolution.brussels of bel 0800/35.270

DB750439B2

DB623068I9

Toegankelijke gezondheid voor iedereen

IS OP ZOEK NAAR EEN:

De Federatie van Socialistische Mutualiteiten van Brabant geniet het vertrouwen van meer dan 625.000 leden. Om onze diensten te optimaliseren, zoeken wij voor spoedige aanwerving een (m/v/x):

HR-officer/directieassistent(e)

TECHNISCH ASSISTENT - TEAM UITVOERING

De medewerker ‘HR-officer/directieassistent(e)’ staat in voor logistieke en administratieve ondersteuning van de verschillende HR-processen: rekrutering en selectie, onthaal nieuwe medewerkers, functieclassificatie, interne communicatie, evaluatie personeel, organisatie evenementen, themaverloven en loopbaanonderbrekingen,… .

De medewerker ‘HR-officer/directieassistent(e)’ neemt ook deel aan de administratieve en logistieke taken van het directiesecretariaat: documenten nalezen, notulen opstellen, brieven verzenden en sorteren,…

Jouw verantwoordelijkheden:

Logistieke ondersteuning en omkadering ‘Rekrutering en selectie’.

Instaan voor de administratieve en organisatorische ondersteuning evenals voor de logistieke omkadering van het rekruterings- en selectieproces in de HR. Administratieve co rdinatie ‘HR-aanvragen/projecten’.

Instaan voor de administratieve co rdinatie van de HR-aanvragen/projecten ( themaverloven, tijdskrediet, beroepsre-integratieprocedure, functieclassificatie...)

Deelnemen aan de taken van het directiesecretariaat.

Administratieve en logistieke ondersteuning bieden voor de taken van het directiesecretariaat.

Profiel:

Je hebt een bachelordiploma (officemanagement, HR,…). Een eerste ervaring in een HRdienst is een plus.

Je respecteert de geldende procedures en ori nteringen, de vertrouwelijkheid, de deadlines. Je hebt een degelijke kennis van het Frans. Je kunt overweg met IT-toepassingen. Je beschikt over onderhandelings- en analysevaardigheden, en bent kritisch ingesteld. Je kunt je werk zelfstandig organiseren, maar bent ook een teamplayer die graag samenwerkt.

Als technisch assistent sta je in voor de technische werken aan wegen en groen (ook begraafplaatsen) gelegen op het openbaar domein van onze gemeente.

Je draagt bij tot het algemene onderhoud van de gemeentelijke terreinen en bent handig in het opknappen van allerhande klusjes. Je werkt mee aan het transport van het gemeentelijke uitleenmateriaal voor verenigingen en de opstelling van het uitleenmateriaal voor gemeentelijke organisaties.

Je hebt technisch inzicht en bent technisch vaardig, gaat correct en respectvol om met machines, materiaal, gereedschap en hebt voortdurend aandacht voor orde en veiligheid.

Je leert graag bij, bent flexibel en bereid om in een wachtsysteem te werken en extra prestaties te leveren indien nodig, ook ’s avonds of in de weekends.

Je kan prima samenwerken met collega’s, maar kan ook zelfstandig taken uitvoeren en initiatief nemen.

Je bent klantvriendelijk en voert jouw werk nauwgezet en resultaatgericht uit.

Je bent bereid om noodzakelijke opleidingen te volgen voor de uitvoering van de job.

Je bent houder van een rijbewijs B.

ONS AANBOD

INTERESSE? Bezorg jouw sollicitatiebrief met cv ten laatste op

Wij bieden een marktconform loon, maaltijdcheques, eindejaarspremie, een groeps- en hospitalisatie-

verzekering, opleidings- en doorgroeimogelijkheden, een 35-urenweek met flexibele werkuren voor een evenwichtige balans werk-priv . Je wordt tewerkgesteld in de hoofdzetel op wandelafstand van het Centraal Station.

Interesse?

DB750727B2

Richt je kandidatuur met cv, onder vermelding van de vacature waarvoor je solliciteert aan FSMB, Directie Human Resources, Zuidstraat 111 te 1000 Brussel.

E-mail : jobs@fsmb.be

www.fsmb.be

De uitgebreide functiebeschrijving vind je op: www.fsmb.be onder de rubriek werken bij FSMB. (https://www.fsmb.be/nl/werken-bij-fsmb)

MEER INFO?

Federatie van Socialistische Mutualiteiten van Brabant

Woon- en Zorgcentrum Onze-Lieve-Vrouw

• via e-mail: personeelszaken@kampenhout.be • per post: t.a.v. het college van burgemeester en schepenen Gemeentehuisstraat 16, 1910 Kampenhout • via persoonlijke overhandiging

• BASISWEDDE VAN MIN. € 2.007,64 BRUTO • VAKANTIEGELD + EINDEJAARSTOELAGE • MOGELIJKHEID TOT OVERNAME ANCIËNNITEIT • 35 DAGEN JAARLIJKS VERLOF • MAALTIJDCHEQUES VAN € 8 • HOSPITALISATIEVERZEKERING • FIETSVERGOEDING • TERUGBETALING OPENBAAR VERVOER • MOGELIJKHEID TOT OPLEIDING EN BIJSCHOLING • WERVINGSRESERVE GEDURENDE 2 JAAR

DB750597B2

Neem contact op met het team Personeelszaken via personeelszaken@kampenhout.be of 016 65 99 35.

te Wezembeek-Oppem

Onze sterk geëngageerde en gemotiveerde collega’s, die dagelijks het beste van zichzelf geven en een gouden hart hebben voor zorgbehoevende ouderen, zijn op zoek naar m/v

Hoofdverpleegkundige

RENOVER is een familiebedrijf te Overijse, gespecialiseerd in het plaatsen van dubbel glas in bestaande ramen.

(voltijds, contract van onbepaalde duur)

Je bent een bachelor verpleegkunde die op een charismatische manier leiding wenst te geven aan een groeiend team en zijn leden. Je bent om de 6 weken van thuiswacht.

Wij werven aan

JONGE SCHRIJNWERKER

Verpleegkundige (voltijds, 75%, contract van onbepaalde duur) Je bent verpleegkundige met een bachelor of graduaat diploma en je werkt 1 weekend op 4.

Ervaring is een plus

Ergotherapeut(e) (75%, contract van onbepaalde duur)

Om mee op werf te gaan met een ploeg van twee.

Je bent een afgestudeerde ergotherapeut(e) en hebt affiniteit met ouderenzorg.

Plaatsing van dubbel glas op bestaande ramen.

Animator (75%, langdurige vervangingsovereenkomst)

CV te sturen naar Philippe.vanasbroeck@renover-sprl.com Tel. 02 731 18 04

Wij bieden: een aangename, moderne werkomgeving waar een goede sfeer heerst, gemakkelijk bereikbaar vanuit de regio, IFIC barema’s, maaltijdcheques en hospitalisatieverzekering.

Interesse?

Neem rechtstreeks contact op met dhr. JP Van Dam, Directeur, Tel. 02 731 27 39 of mail naar info@wzc-olvrouw.be

Voor meer info, surf naar www.wzc-olvrouw.be

DB749774B2

Vind een leuke job in jouw buurt. regiotalent.be

Dan mag u ons steeds contacteren voor meer informatie op het nummer 052/505.598 Van maandag tot vrijdag tussen 10u. en 18u.

DB750505B2

Bent u gepensioneerd of bent u op zoek naar een bijverdienste als toiletdame/heer

DB749185B2

DB619785H9

Je beschikt over een diploma dat toegang geeft tot de functie van animatie en je hebt affiniteit met ouderenzorg.

DB623070I9

Met meer dan 80 jaar ervaring is NUSSBAUMER uitgegroeid tot een vooruitstrevende leverancier van elektrotechnische materialen.( www.nussbaumer.be ) Wij zijn op zoek naar een :

SALES ASSISTANT

VACATURE

Functieomschrijving Als Sales Assistant assisteer/ondersteun je het sales team bij het opmaken en opvolgen van orders, standaard offertes en alle administratief gerelateerde zaken.

SCHOONMAKER onbepaalde duur of vervangingsovereenkomst ● 21/38 ● D1-D3 Je bent een flexibele medewerker die deeltijds instaat voor de schoonmaak van de verschillende gemeentelijke en OCMW gebouwen. Je bent enthousiast en zorgt ervoor dat onze lokalen netjes ter beschikking gesteld worden.

ARBEIDER OPENBARE WERKEN contractueel ● voltijds ● D1-D3 Je bent gemotiveerd om samen met collega’s in je ploeg zorg te dragen voor de wegen en de rioleringen in onze gemeente.

BENIEUWD NAAR DE FUNCTIES? Surf naar www.beersel.be/beerselwerftaan en ontdek het takenpakket.

Solliciteer en word onze nieuwe collega!

Je kerntaken: • Je maakt standaard offertes op; • Nabellen van openstaande offertes; • Contact houden met leveranciers rond offerte aanvragen; • Behandelen van klachten; • Je bent het aanspreekpunt voor product en/of technische vragen.

Je levert op een efficiënte manier kwalitatieve resultaten door nauw samen te werken met het team om zo alle relevante en correcte data te verkrijgen. Je blijft op de hoogte van de laatste nieuwe producten en toepassingen.

Profiel • Je hebt een opleiding genoten van basis elektriciteit of vergaard door ervaring.

• Een eerste werkervaring is een pluspunt, geen must.

• Je bent taalvaardig en hebt een perfecte kennis van NL en goede kennis van FR. • Je bent vertrouwd met Outlook, Word en Excel.

• Je hebt sterke organisatorische skills.

• Je bent accuraat en communicatief.

• Je streeft ernaar om deadlines te halen.

Aanbod Wij bieden je een job met variatie in een solvabele onderneming met permanente groeicijfers.

Interne opleidingen van het bestelsysteem (NAV/Microsoft Dynamics), het productengamma en interne werking worden voorzien.

Onze werkuren zijn van maandag tot donderdag van 8u30 tot 12u30 en van 13u tot 17u (vrijdag tot 16u).

Je mag rekenen op een competitief salarispakket met extralegale voordelen (waaronder maaltijdcheques, hospitalisatieverzekering, groepsverzekering, bonus bij het behalen van collectieve targets, fietsvergoeding, eco-cheques, terugbetaling woon-werkverkeer, 26 dagen verlof (ADV)).

Bij interesse om ons team te versterken, kan u steeds uw c.v. met motivatiebrief sturen naar job@nussbaumer.be.

DB750003B2

DB750168B2

MPC Sint-Franciscus gevestigd in Roosdaal ZOEKT

Begeleiders Taakomschrijving: De begeleider bouwt vanuit emotionele beschikbaarheid een professionele begeleidingsrelatie uit met de cliënten. In deze begeleidingsrelatie is hij/zij verantwoordelijk voor het ontwikkelen en ondersteunen van zorgprocessen op maat van kind/jongere of volwassene .

Profiel: A2 of A1 diploma of gelijkwaardig door ervaring - Nederlandstalig - Rijbewijs B - Stressverlagend - Zelfinzicht - Samenwerken - Betrouwbaar

Aanbod: Uitdagende job in de zorg - Prestatiebreuk bespreekbaar 30,4/38 en 38/38 - Contract onbepaalde duur - Verschillende doelgroepen - Mogelijkheid tot fietsleasing - Gratis hospitalisatieverzekering - Uitgebreide ontwikkelingsmogelijkheden - Organisatie met oog voor work/life.

Teamcoaches Taakomschrijving: De teamcoach is de rechtstreeks leidinggevende van de medewerkers van het team. Hij/zij coördineert de dagdagelijkse werking van de leefgroep en coacht de individuele medewerkers en zijn team.

Profiel: A1 diploma of gelijkwaardig door ervaring – Minstens 2 jaar zorgervaring - Nederlandstalig – Rijbewijs B – Zelfinzicht – Samenwerken – Betrouwbaar – Plannen en organiseren – Coachen en ontwikkelen.

Aanbod: Uitdagende leidinggevende job in de zorg - Prestatiebreuk bespreekbaar 30,4/38 en 38/38 Contract onbepaalde duur - Mogelijkheid tot fietsleasing - Gratis hospitalisatieverzekering Uitgebreide ontwikkelingsmogelijkheden - Organisatie met oog voor work/life.

Innovatieve zorgonderneming waar een familiale werksfeer heerst.

Stuur je cv naar yves.depaepe@mpc-sintfranciscus.be Voor bijkomende info zie onze website www.mpc-sintfranciscus.be en Facebookpagina werken bij het MPC Sint-Franciscus

DB749807B2 DB750516B2