BRUZZ - editie 1780

#1780

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

15 | 12 | 2021

TIPS

’JE KAN EEN TIJD IN HET ROOD GAAN, MAAR GEEN TWEE JAAR’ OP DE BANK BIJ PSYCHOLOGE CHARLOTTE VIAENE

+ BRUZZ CULTURE BERNARD VAN EEGHEM FLIEREFLUITER UIT 1953

M I M I DJ NATURELLEMENT URBAINE

AS ABOVE, SO BELOW MIRA SANDERS & CÉDRIC NOËL

Brussel door de ogen van Brusselaars

www.erfgoedbankbrussel.be Heb jij ook foto’s van je familie of wijk in Brussel ouder dan 20 jaar?

Contacteer de Erfgoedbank Brussel: erfgoedbank@vgc.be.

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito

DE VIJFDE GOLF De vijfde golf wordt er één van mensen met psychologische problemen. Niet mijn woorden – daar ben ik niet slim genoeg voor – maar die van de Brusselse psychologe Charlotte Viaene, die in dit magazine getuigt. De dagen rond Kerst zorgen achter veel Brusselse gevels altijd al voor een donkerte die niet valt te verlichten met de kunstsfeer van een kerstmarkt. Twee coronajaren hebben de situatie er alleen maar schrijnender op gemaakt.

Mensen zitten op hun tandvlees. Volgens recent onderzoek kampt één Brusselaar op de vijf met een zware depressie. De wachttijden in de begeleidingscentra werden zo lang dat die stopten met wachtlijsten aanleggen. Beter dat dan mensen valse hoop te geven. Die duidelijkheid zou je ook mogen verwachten van onze overheden. Coronamaatregelen die week na week lijken te veranderen, zijn dat niet. Ze veroorzaken alleen nog meer onrust, twijfel en angst. Wie in het isolement van de grootstad zijn sociaal netwerk ziet verdampen door de gezondheidscrisis en de bijhorende maatregelen heeft hier echt geen boodschap aan. “Zorg voor jezelf, wees lief voor elkaar, en bel wie eenzaam is,” zegt Viaene.

“En zorg voor duidelijkheid en perspectief,” zou ik er zelf aan willen toevoegen.

Lees het interview met psychologe Charlotte Viaene p. 8-12 NL

REPORTAGE

“Meer diversiteit zou ook goed zijn voor de fastfooduitbaters” De verhamburgering van de voetgangerszone 14

INTERVIEW

“Ten tijde van de pest ging ongeveer de helft van de wereldbevolking eraan” Historicus Bart Lambert bestudeert pandemieën 22

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7, COVER STORY Psychologe Charlotte Viaene ziet hoe de mentale weerstand bij velen kraakt 8, MOBILITEIT Tel mee het verkeer in je straat 13, INTERVIEW RWDM-voetballer Glenn Claes over de ziekte van zijn zoontje Lewis 20, CULINAIR Gault&Millau deelt weer punten uit 26, BIG CITY Kan je eigenaars van kantoortorens verplichten hun lichten uit te doen ‘s nachts? 27, COLUMN Nick Trachet 52

BRUZZ CULTURE “There’s always a naughty, playful side to what happens in the periphery” Artist duo Mira Sanders & Cédric Noël turn their gaze upon (public) space 32

CINQUIÈME VAGUE La cinquième vague sera celle des problèmes psychologiques. Ce ne sont pas mes mots – je ne suis pas assez renseigné pour cela – mais ceux de la psychologue bruxelloise Charlotte Viaene, qui témoigne dans ce magazine. La période de Noël jette toujours une ombre derrière de nombreux murs bruxellois que l’ambiance d’un marché de Noël ne saurait dissiper. Deux années de covid ont rendu la situation plus pénible encore. Les gens sont à bout de nerfs. Selon des recherches récentes, un Bruxellois sur cinq souffre de dépression sévère. Les délais d’attente dans les centres de guidance sont devenus si longs qu’ils ont cessé de dresser des listes d’attente. C’est mieux que de donner de faux espoirs aux gens. On attendrait la même clarté de la part de nos gouvernements. Les mesures covid qui semblent changer de semaine en semaine n’aident pas. Elles ne font qu’accroître l’inquiétude, le doute et la peur. Ceux qui, dans l’isolement de la grande ville, voient leur réseau social réduire comme peau de chagrin à cause de la crise et des mesures sanitaires, n’ont vraiment pas besoin de ça. « Prenez soin de vous, soyez bienveillants les uns envers les autres, et appelez ceux qui sont seuls », dit la psychologue. « Et recherchez clarté et perspective », ajouterais-je.

Lisez l’interview avec la psychologue Charlotte Viaene en p. 8-12 FR

THE FIFTH WAVE The fifth wave will be one of people with psychological problems. Not my words – I’m not clever enough for that – but those of Brussels psychologist Charlotte Viaene, who in this magazine bears witness. The days around Christmas have behind many of Brussels’ façades always been responsible for a darkness that cannot be lightened by the artificial atmosphere of a Christmas market. Two years of Covid have only made the situation more distressing.

People are at their wits’ end. According to recent research, one in five people in Brussels suffers from severe depression. The waiting times in the help centres have become so long that they stopped putting up waiting lists. Better that than giving people false hope. That is the sort of clarity we should be able to expect from our governments rather than Covid measures that seem to change every week. They only cause more unrest, doubt and fear. Those who, in the isolation of the big city, see their social network evaporate because of the health crisis and the accompanying measures, really don’t need this. “Take care of yourself, be kind to each other, and call those who are lonely,” says the psychologist. “And provide clarity and perspective,” I would add.

Read our interview with psychologist Charlotte Viaene on p. 8-12 EN

NL Bernard Van Eeghem 29, FR Jota Mombaça 36, NL Dries Notelteirs 38, NL Sound Track 40, FR M I M I 44, NL Eat & Drink Gare Maritime Food Market 47, NL/FR/EN Select: film 48, NL/FR/EN Select: music, theatre & visual arts 50

MEER BRUZZ Hoor je mij? 2021 was een jaar waarin verschillende mensen riepen om onze aandacht. Een jaar ook waarin we opnieuw noodgedwongen digitaal met elkaar afspraken.

Een jaar waarin de zin “Hoor je mij?” haast dagelijks weerklonk.

Daarom laat BRUZZ in een reeks eindejaarsinterviews die mensen aan het woord die minder gehoord zijn. Zij laten hun licht schijnen over het afgelopen jaar.

Vanaf maandag 20 december op BRUZZ tv, BRUZZ radio (98.8 FM), BRUZZ.be en op BRUZZ Facebook en Instagram.

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via BRUZZ.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 15 DECEMBER 2021

I

3

De week

VOOR HET EERST WETENSCHAPPELIJKE STUDIE NAAR LEEGSTAND IN HET GEWEST

Aantal leegstaande gebouwen in Brussel geschat op tienduizend Onderzoekers van de VUB en de ULB hebben het afgelopen jaar voor het eerst een wetenschappelijke studie uitgevoerd naar een betrouwbare schatting van de woningleegstand in Brussel. Ze komen uit op 10.000 gebouwen, met daarin 17.000 à 27.000 woningen. — SARA DE SLOOVER

BRUZZ | DE WEEK

Tot nu toe wist niemand hoeveel leegstaande woningen er zijn in Brussel.

Tijdens de vorige legislatuur gaf het Gewest subsidies aan gemeenten om informatie over leegstaande woningen in te zamelen.

Niet elke gemeente reageerde op die oproep, en elke gemeente had ook haar eigen methode. Hoewel ze daartoe verplicht zijn, dienden slechts zes gemeenten de afgelopen drie jaar een leegstandsinventaris in. Staatssecretaris voor Huisvesting Nawal Ben Hamou (PS) besefte dat de strategie om de opsporing van leegstaande woningen aan de gemeenten over te laten niet werkte.

De staatssecretaris wilde een betrouwbaar en regelmatig bijgewerkt

kadaster van leegstaande woningen, gecentraliseerd op gewestelijk niveau. Ze bestelde daarom een studie bij de VUB en de ULB. Leegstaande kantoren werden niet opgenomen in het onderzoek, want die zijn een bevoegdheid van minister-president Rudi Vervoort (PS).

De onderzoekers gingen na welke kruising van gegevensbanken nuttig kon zijn: ze gebruikten de domiciliëringen uit het rijksregister, de gegevens van het woningkadaster, de waterstand via Vivaqua, de informatie uit de Kruispuntbank der Ondernemingen en qua belasting op de tweede verblijfplaats, en gegevens van leegstandsbelastingen bij Brussel Huisvesting.

Postelmans mag schepen worden Gemeenteraadslid Gerda Postelmans (Ecolo-Groen) kan schepen van Cultuur worden in Sint-PietersWoluwe. Dat heeft het college van Sint-PietersWoluwe beslist. Eerder hadden burgemeester Benoît Cerexhe (CDH) en coalitiepartner Défi reserves geplaatst bij de bevoegdheden voor de nieuwe Ecolo-Groen-schepen. Ze zou te weinig affiniteit hebben met de Franstalige cultuur.

4

I

15 DECEMBER 2021

Op basis daarvan stelden ze een wiskundig model op.

Een score van 0 tot 1 geeft weer hoe waarschijnlijk het is dat een gebouw leegstaat.

Spelen een rol in die score: of er iemand op het adres gedomicilieerd staat, of er meer woningen dan domicilies op een adres zijn, of het waterverbruik laag is, of er op het adres een onderneming of handelszaak is, of er een belasting op een tweede verblijfplaats wordt geheven.

“Als we dit model toepassen op het volledige gebouwenbestand, dan komen we uit op bijna 10.000 gebouwen die waarschijnlijk leegstaan, wat overeenkomt met 17.000 tot 26.400 woningen,” zegt Ben Hamou. Die ruime marge komt doordat

650

Aan het Noordstation in Brussel manifesteren zondag zo’n 650 mensen tegen het Covid Safe Ticket (CST) en de vaccinatieplicht. De politie pakt 29 amokmakers op. De manifestatie was een organisatie van de vzw Lagardère, een sociaalmedische vereniging in de regio van Bergen, geleid door dokter David Bouillon.

niet alle woningen in het kadaster staan geregistreerd. In het verleden werden bijvoorbeeld eengezinswoningen dikwijls onderverdeeld in meerdere appartementen, vaak zonder vergunning.

EERSTE STAP De nieuwe databank is maar een eerste stap. “De leegstand moet worden bevestigd door onderzoek van Brussel Huisvesting,” zegt Ben Hamou. “Dankzij deze gegevensbank kan mijn administratie haar onderzoeken richten op bepaalde adressen.”

In eerste instantie zal Brussel Huisvesting zich toespitsen op 3.500 gebouwen, met daarin 13.500 woningen die vermoedelijk al vier jaar leegstaan. De eigenaars krijgen een aangetekende brief. Als zij kunnen staven dat de woning bijvoorbeeld bewoond of gerenoveerd wordt, wordt de procedure stopgezet, zoniet moeten ze

een boete betalen. Die bedraagt 500 euro per meter gevel, vermenigvuldigd met het aantal verdiepingen en het aantal jaren leegstand. Daarna wordt het dossier overgeheveld naar de gemeente.

Als die een akkoord met Brussel Huisvesting ondertekent, zal de gemeente kunnen rekenen op geld voor een ambtenaar die in dialoog gaat met de eigenaars van leegstaande panden. Hij of zij zal helpen om renovatiepremies aan te vragen of kan voorstellen om sociale verhuurkantoren het beheer van het pand over te laten nemen.

“Als de eigenaar echt van slechte wil is, kon de gemeente voor maximaal negen jaar het beheer van een pand overnemen om de nodige renovaties door te voeren en het dan te verhuren,” zegt Ben Hamou.

“Dat kan al meer dan twintig jaar, maar bij mijn weten heeft alleen de Stad Brussel dat ooit eens bij één

Brand in Schaarbeeks restaurant Vrijdag in vooravond breekt een brand uit in een restaurant op de Haachtsesteenweg in Schaarbeek. Twee personen raken bevangen door de rook, een derde persoon moet naar het ziekenhuis wegens hartproblemen. Uit de beelden van de brandweer blijkt dat het gaat om een pand ter hoogte van de Haachtsesteenweg 87. Een ongeval in de keuken is vermoedelijk de oorzaak.

Staatssecretaris Nawal Ben Hamou (PS) laat komend jaar 3.500 gebouwen prioritair onderzoeken. De eigenaar kan een boete krijgen, en de gemeente kan het pand tijdelijk overnemen.

CARTOON

KIJK OP DE WEEK

© PHOTONEWS

pand gedaan. Gemeenten beschikken niet over voldoende middelen om compleet vervallen panden te renoveren. Als ze toch ingrijpend zouden renoveren, hadden ze niet de garantie dat zij hun investeringen in een pand konden terugwinnen voor een eigenaar zijn pand weer opeiste.”

Ben Hamou wil die procedure nu vereenvoudigen. Gemeenten zullen een groter budget krijgen om renovaties uit te voeren: het wordt verhoogd van 50.000 tot 100.000 euro. Ze moeten de kosten van de renovatie ook kunnen terugwinnen.

Voorwaarde is wel dat ze die woningen daarna verhuren tegen de tarieven van sociale verhuurkantoren. Haar voorstel hierover komt deze week op de ministerraad, en het parlement zou het over een paar maanden goedkeuren. De databank met leegstaande woningen moet via het computermodel voortaan jaarlijks geüpdatet kunnen worden.

WAUTER

Voor het eerst ombudsvrouw

Ik ben meer Vlaams-nationalist dan de N-VA Brussels burgemeester PHILIPPE CLOSE (PS) is trots op het succes van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel en roept Vlaanderen op om er nog meer in te investeren (in ‘De Zondag’)

Het Brussels Gewest heeft een nieuwe ombudsvrouw: Catherine De Bruecker. Ze zal klachten van burgers behandelen, klokkenluiders beschermen en de Brusselse overheden bijstaan om te komen tot een efficiënter openbaar bestuur. De Bruecker heeft bakken ervaring. Ze was vijftien jaar federaal ombudsvrouw. Ze is, na een lange selectieprocedure, uitgekozen om in Brussel de functie uit te oefenen.

53

Sinds begin september is de Brusselse brandweer al 53 keer uitgerukt voor CO-vergiftigingen.

Slachtoffers belanden regelmatig in het ziekenhuis, een meisje van elf is zelfs gestorven. De oorzaak zijn vaak slecht onderhouden boilers, maar de brandweer vond ook een vuurkorf en zelfs steenkolen als verwarming.

Experts vragen extra aandacht voor energiearmoede.

15 DECEMBER 2021

I 5

In beeld

NIEUW LEVEN VOOR ICONISCH CAFÉ NL/ Vanaf donderdag

gaat het iconische café in de Karthuizersstraat weer open, onder de naam Greenwich Modern. Het beschermde café ging in mei failliet, maar meteen liet brouwerij AlkenMaes weten naar een nieuwe uitbater op zoek te gaan. Die is nu 6

I

15 DECEMBER 2021

gevonden en heet Cédric Gérard, die ook de Sint-Gorikshallen onder zijn hoede heeft.

Het decor is sterk opgefrist, en er staat een piano voor jazzconcerten en een dj-tafel. Maar de monumentale sfeer blijft vanzelfsprekend behouden.

NOUVELLE VIE POUR UN CAFÉ ICONIQUE FR/ Dès jeudi, le café iconique de la rue des Chartreux rouvre ses portes sous le nom Greenwich Modern. Le café classé avait fait faillite en mai, mais la brasserie Alken-Maes avait immédiatement fait savoir qu’ils cherchaient un nouvel exploitant. Ils l’ont trouvé en la

personne de Cédric Gérard, qui gère également les Halles Saint-Géry. Le décor a été rafraîchi, et le café contient dorénavant un piano pour des concerts de jazz et une table de mixage DJ. L’ambiance monumentale, quant à elle, a bien entendu été conservée.

NEW LIFE FOR ICONIC EN/ On Thursday, the

iconic pub on Kartuizersstraat will reopen, under the name Greenwich Modern. The listed pub went bankrupt in May, but brewery Alken-Maes immediately announced that they were looking for a new manager. That person has now been

Bijgedachte

SENIOR WRITER STEVEN VAN GARSSE neemt het nieuws op de korrel

© SASKIA VANDERSTICHELE

CAFÉ found in the form of Cédric Gérard, who also runs the nearby Sint-Gorikshallen. The décor has been greatly refurbished, and there is a piano for jazz concerts and a DJ table. But the monumental atmosphere has of course been retained.

De richting zit goed, maar het kan nog beter.

Dat is, in een notendop, wat we kunnen vaststellen over de vervrouwelijking van topfuncties in Brussel.

In korte tijd zijn in heel wat administraties vrouwen aan de top gekomen. Er was al Bruxelles Formation (geleid door Olivia P’tito), nu komt daar Actiris bij (Cristina Amboldi). Bij de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommisie zijn er Tania Dekens (Iriscare) en (tijdelijk) gezondheidsinspecteur Inge Neven. Bij Brussel Preventie en Veiligheid is het Sophie Lavaux. En wie is de nieuwe ombudsman, excuseer, ombudsvrouw? Catherine De Bruecker. Sinds een klein jaar wordt de hele Brusselse administratie dan weer geleid door secretaris-generaal Julie Fiszman.

De richting zit dus goed. Want tien à vijftien jaar geleden was de Brusselse administratie een mannenbastion. Maar het kan nog beter. De meerderheid van de topfuncties is weggelegd voor mannen, en vrouwen in een statutaire functie verdienen nog altijd gemiddeld minder dan mannen.

Kijken we naar de actieve politiek, naar de burgemeesters bijvoorbeeld. Dan is er ook een vervrouwelijking aan de gang met de nieuwe burgemeesters Sophie de Vos in Oudergem en Claire Vandevivere in Jette. In Vorst is Mariam El Hamidine al een poos interim-burgemeester.

Maar toch is nog maar een kwart van de Brusselse burgemeesters een vrouw.

In het voordeel speelt het ritsprincipe op de kieslijsten, dat bij de verkiezingen van 2018 is ingevoerd en quota om te komen tot een meer gemengd schepencollege. In het nadeel speelt dan weer dat burgemeesters in Brussel meestal heel lang, tot hun pensioenleeftijd vaak, op post blijven. Dat maakt een snelle kentering heel erg moeilijk.

Gelijke kansen is een van de speerpunten van de regering-Vervoort. Dat draagt zeker bij tot deze gunstige evolutie. Maar maatschappelijke veranderingen doorvoeren gaat traag en te hard

ingrijpen op de vrije keuze van man en vrouw werkt sowieso contraproductief. Quota kunnen helpen, maar uiteindelijk moeten de geesten veranderen. Dat is veel moeilijker te realiseren.

En dan zijn er verschillende sporen om daartoe te komen. We zien aan de ene kant in het feminisme een radicalisering van de standpunten. Soms zelfs tot in het Brussels parlement. Geïnspireerd door de critical theory die de maatschappij door een bril bekijkt van macht en tegenmacht, worden nieuwe maatschappelijke schema’s vooropgesteld waarbij de man in het verdomhoekje wordt gezet.

Het is nog maar de vraag of dat een heilzame weg is. Als alleen vrouwen voor vrouwenrechten strijden, dan komen we er niet. Het is een strijd die mannen en vrouwen samen moeten voeren en niet tegen elkaar.

Het andere spoor is dat van de gelijke kansen. Het is minder polariserend, en heeft tot vandaag bewezen dat het kan werken. Het gaat misschien te traag, maar de evolutie gaat de goede kant uit. Het komt er dan op aan om zoveel mogelijk drempels weg te werken voor de vrouw in de weg naar de top, te wijzen op de good practices en aan te klagen waar het fout gaat. Het is een oerklassiek recept, maar met

BRUZZ | DE WEEK

Vrouwen aan de top

“Te hard ingrijpen op de vrije keuze van man en vrouw werkt contraproductief.

Uiteindelijk moeten de geesten veranderen.

Dat is veel moeilijker te realiseren”

prima resultaten en weg van de verdeelde samenleving die het radicale feminisme dreigt te veroorzaken.

Want uiteindelijk is er de hoop dat we iedereen vooral als mens kunnen bekijken, met zijn of haar talenten en gebreken, en los van het geslacht. We zijn daar in Brussel al een stuk mee opgeschoten. Al is er nog een lange weg te gaan.

Lees meer over de burgemeesterswissels via BRUZZ.be 15 DECEMBER 2021

I 7

Interview

PSYCHOLOGE CHARLOTTE VIAENE OVER DE ONGEZIENE MENTALE GEZONDHEIDSCRISIS DIE DE STAD IN HAAR GREEP HOUDT

BRUZZ | INTERVIEW

‘Ik verwacht nog een enorme golf aan patiënten’ De coronapandemie betekent niet alleen een fysieke gezondheidscrisis, maar ook een mentale, van een ongeziene omvang. Bijna twee jaar lang geïsoleerd leven laat zijn sporen na: Brusselse psychologen kunnen de vraag niet meer aan. Psychologe Charlotte Viaene: “Er zijn mensen die een jaar na hun eerste telefoontje bellen, omdat ze nog altijd geen therapeut gezien hebben en hopen dat er nu wel plaats is. Dat is helaas niet het geval.”

— SARA DE SLOOVER, FOTO’S IVAN PUT

8

I

15 DECEMBER 2021

Uit een bevraging in februari 2021 blijkt dat in ongeveer de helft van de Vlaamse privépraktijken mensen binnen de maand terechtkunnen. Hoe zit dat bij jullie?

Charlotte Viaenen werkt als psychologe in het centrum van Brussel: “Sinds corona zit alles vol.”

CHARLOTTE VIAENE: Wij werken niet met een wachtlijst, ik wil geen valse hoop creëren bij die mensen. We geven een lijst mee met andere praktijken, en verwijzen naar de website vindeenpsycholoog.be, in de hoop dat ze daar iemand vinden die nog ruimte heeft. Maar de echo’s die ik heb van andere Brusselse groepspraktijken zijn dezelfde. Er is ook bij hen geen capaciteit meer.

Sinds corona zit alles vol. Er zijn zelfs mensen die na een jaar terugbellen, omdat ze in de tussentijd geen psycholoog hebben kunnen vinden, en die moeten we dan opnieuw teleurstellen. Daarom breiden we de praktijk vanaf februari uit met een tweede vestiging aan Madou. Daarvoor hebben we nu al een aantal extra collega’s aangenomen. Binnen de maand was die extra capaciteit alweer ingenomen.

Eenmaal daar kunnen de al bestaande collega’s

hun aantal uren uitbreiden, en kunnen we nog nieuwe therapeuten aanwerven. Er komt ook een kinesitherapeut, die zal werken rond ontspanningsoefeningen.

VIAENE: In het algemeen merk je meer depressies, burn-outs, zelfmoordgedachten. Verhoogde spanning en stress kosten mensen heel veel energie. Daardoor komt alles onder druk te staan, zowel professioneel als op relatievlak.

Wat mij opviel was veel meer vraag ook naar koppeltherapie, kinderen met woede-uitbarstingen, concentratiestoornissen, hyperactiviteit ... allemaal dingen die stressgerelateerd kunnen zijn.

Er stond onlangs nog een artikel in de krant over een verhoogd aantal gedragsproblemen bij kinderen. Ze voelen stress op school en stress bij de ouders, die aan professionele verplichtingen moeten voldoen en tegelijk voortdurend hun plannen moeten aanpassen aan een kroost die al dan niet naar school kan. Ik zie ook vrij veel kinderen uit vechtscheidingen, of kinderen die emotioneel verwaarloosd zijn. Ze hebben hun noden aan de kant geschoven omdat ze gevoeld hebben dat hun eigen ouders onder druk stonden. Je merkt dat ze bijna ongeoefend zijn om hun eigen emoties en bezorgdheden te uiten.

Dan zijn er de tieners die heel erg moeten inboeten op hun sociale contacten. Ze krijgen afstandsonderwijs, terwijl op die leeftijd de sociale wereld heel belangrijk is. Ze voelen zich geïsoleerd en krijgen suïcidegedachten. Ook voor studenten geldt dat. Het is heel moeilijk om een studie te volgen als er zo weinig sociale steun is.

Een collega geeft ook op een hogeschool les en ziet meer en meer studenten afhaken. Ze geven het op omdat ze de moed niet vinden om de hele tijd les op afstand te blijven volgen.

Een doelgroep die ons ook meer en meer begint te bereiken zijn de zorgverleners zelf, uit de ziekenhuizen. Die stand hebben gehouden in de eerste, tweede en derde golf, maar je voelt dat ze nu onderuit aan het gaan zijn. Of carrément hun job opzeggen. Ze werken in heel moeilijke omstandigheden, met uitgebreide veiligheidsprocedures en veel stress. Je kunt een tijd in het rood gaan, maar geen twee jaar. Daar zit een limiet op.

Er zijn ook meer situaties die op de rand zitten van een psychiatrische opname, wetende dat er bijna geen plaats is in de psychiatrie.

Mensen bij wie je voelt dat de dreiging van een zelfdoding hoog is, of die al suïcidepogingen hebben ondernomen. Ik had een cliënte die opgenomen moest worden, en er was geen plaats, binnen drie maanden pas. Dan doe je wat kan: het gezin erbij betrekken, werken rond de veiligheid, die patiënte meer zien op kortere termijn ... Voor de coronacrisis was er ook al niet veel plaats in de psychiatrie, nu is het echt heel lang wachten.

We zien ook schrijnende situaties rond kinderen. Die naar onveilige gezinnen terug moeten omdat er niet genoeg kinderpsychiatri-

BRUZZ | SPREEKTIJD

Waarom kloppen mensen nu vooral aan?

▼

W

e hadden met zijn allen dit eindejaar eindelijk weer onbezorgd willen kunnen vieren, maar een vierde opstoot van het coronavirus én een nieuwe virusvariant strooien roet in het feestmenu. De vaccins waar we zo naar uitkeken, blijken na een aantal maanden minder te beschermen, het ene Overlegcomité met nieuwe maatregelen volgt het andere weer op.

De onzekerheid en stress zijn helemaal terug van nooit echt weggeweest. In de grafieken rond de psychologische effecten van natuurrampen zitten we nu aan de ‘secondary disillusionment’, de diepste dip van allemaal. En dat net in de donkerste en koudste maanden van het jaar: meer redenen dan ooit om zich mentaal niet kiplekker te voelen, kortom.

Het is minder tastbaar dan de dagelijkse besmettings- en ziekenhuisgrafieken, maar de algemene gemoedsgesteldheid laat zich toch voelen bij de Brusselse psychologen. “Momenteel kunnen we er echt geen cliënten bijnemen, en toch krijgen we nog altijd minstens één aanmelding per dag,” zegt Charlotte Viaene (35), coördinatrice en oprichtster van Therapeutisch Centrum Vijfhoek. We zitten in een van haar consultatieruimtes boven winkelcentrum Agora aan de Grasmarkt: twee witte fauteuils in tegenoverliggende hoeken van de kamer, ver uit elkaar en met het raam open. Een doos met papieren tissues staat naast de handgel.

“Wij zijn een privépraktijk met 15 psychologen, en 145 consultaties per week. De meest gesproken taal is Nederlands, maar daarnaast consulteren we ook in het Frans en het Engels.

We hebben een collega die Kinyarwanda spreekt, die van Rwandese origine is. We proberen een zo breed mogelijk publiek te bereiken. We werken zowel met kinderen, jongeren, volwassenen, koppels als gezinnen. Ik ben zelf ook een dag per week verbonden aan de consultatie kinderpsychiatrie in het Sint-Jansziekenhuis.”

15 DECEMBER 2021

I 9

▼

PSYCHOLOGE CHARLOTTE VIAENE OVER DE ONGEZIENE MENTALE GEZONDHEIDSCRISIS DIE DE STAD IN HAAR GREEP HOUDT

sche bedden, pleeggezinnen of plaatsen in instellingen zijn.

Hebben de maatschappelijke discussies over de coronamaatregelen en -vaccins ook een invloed?

VIAENE: Zeker. Meer of minder risico’s willen nemen wat de coronaregels en vaccinaties betreft, dat geeft ruzies, in de trein zowel als aan de keukentafel. Heel die discussie verdeelt gezinnen

er niet meer bij kunnen hebben. Mensen met een traumatische ervaring met intense gevoelens van angst vonden afleiding in hun werk of hun sociale omgeving, maar als dat dan wegvalt, worden die erg geconfronteerd met zichzelf.

Er zijn ook veel meer aanmeldingen rond angstproblemen, hyperventilatie, paniekaanvallen. Omdat corona die existentiële thema’s op tafel legt, en doodsangsten wakker maakt.

“Ik denk dat mensen veel energie en een gevoel van geluk halen uit verbinding, uit in contact staan met anderen. Als dat wegvalt, hakt dat er diep in”

BRUZZ | INTERVIEW

“De zorgverleners beginnen ons nu op te zoeken.

Ze hebben standgehouden tijdens de vorige golven, maar je voelt dat ze nu onderuit aan het gaan zijn” CHARLOTTE VIAENE Psychologe

en koppels. Vanuit de psychologie zou je kunnen zeggen dat mensen die geen vaccins willen de overheid wantrouwen, de mensen die normaal voor ons zorgen. Als je persoonlijke ervaringen hebt gehad waarin je in de steek bent gelaten, of waarin je mishandeld of misbruikt bent, situaties waarbij de Grote Andere (vaak de ouders) niet voor je gezorgd hebben, dan is het heel moeilijk om vertrouwen te hebben in de overheid. Vanuit hun ervaring hebben die mensen gelijk om die situatie te wantrouwen, maar er is natuurlijk ook de wetenschap.

Uit de Brusselse Welzijnsbarometer 2020 bleek dat ongeveer een op de vijf Brusselaars een majeure depressie heeft, tegenover zes procent voor de coronacrisis. Waarom leidt de coronacrisis tot drie keer meer depressies?

VIAENE: Ik denk dat mensen veel energie en een

gevoel van geluk halen uit verbinding. In contact staan met anderen, zich begrepen voelen, een fijn moment samen beleven. Als dat wegvalt, hakt dat er diep in, zeker als dat lang blijft duren. Er is veel eenzaamheid.

Corona gaat bovendien over leven en dood, mensen voelen zich vaak schuldig als ze afspreken omdat daardoor anderen kunnen sterven. Ze worden meer en meer selectief in hun afspraken: is het de moeite waard om af te spreken met die persoon en daar het risico te lopen besmet te worden?

Je merkt ook dat patiënten die al dingen hebben meegemaakt, die al een kwetsbaarheid hebben, dat zij die stress rond de coronasituatie 10

I

15 DECEMBER 2021

In diezelfde Welzijnsbarometer staat ook dat maar liefst driekwart van de Brusselaars in 2020 slaapstoornissen had, tegenover een derde voor de pandemie.

VIAENE: Om te kunnen slapen heb je een gevoel

van ontspanning nodig, waardoor je je kan laten wegglijden. Als je onder druk staat, is het moeilijk om die ontspanning te vinden. Het zou mij bijvoorbeeld ook niet verbazen mocht er meer alcohol worden gedronken om die fysieke ontspanning te vinden.

Dertig procent van de Brusselse bevolking heeft inkomen verloren door de coronapandemie. In 2020 steeg het aantal nieuwe aanvragen voor een leefloon bij het OCMW met 9,5 procent, tegenover ongeveer 1 procent in de jaren daarvoor.

VIAENE: Daardoor wordt zorg ook uitgesteld. Wij werken als zelfstandigen, de vraagprijs is ook ons inkomen. Dat wil zeggen dat wij slechts een selectief deel van de bevolking zien: de mensen die onze tarieven kunnen betalen. In die zin zou het heel goed zijn als de aangekondigde verhoogde terugbetalingsregeling voor psychologische hulpverlening van kracht wordt.

In de zomervakantie werd aangekondigd dat psychologen meer terugbetaald zouden worden door een nieuwe conventie met het RIZIV. Patiënten zouden daardoor jaarlijks recht hebben op twintig sessies voor 4 of 11 euro per sessie.

Dat nieuws kwam wat te vroeg, want het akkoord was rond, maar de praktische uitwerking nog niet.

We zijn nu bijna een half jaar verder en we wachten nog altijd om te kunnen kandideren om

in aanmerking te kunnen komen voor die terugbetaling. Oorspronkelijk zou het systeem vanaf september in werking treden, later werd januari gezegd. Maar tot nu toe hebben we nog geen nieuws. Ik hoop alleen maar dat dat zo snel mogelijk gebeurt. Voorlopig loopt die verhoogde terugbetaling ook maar tot eind 2023. Als die regeling er komt, zou die drempelverlagend werken, zodat ook mensen die niet die financiële middelen hebben, toegang krijgen tot psychische zorg.

Fijn aan de nieuwe betalingsregeling is ook dat het een erkenning zal zijn voor het werk van psychologen en orthopedagogen, dat stilaan uit de taboesfeer raakt. Ik hoop dat er daardoor meer de stap zullen zetten naar een zelfstandigenpraktijk, waardoor het aanbod verbreedt. Want er is nu een tekort. Dat hoor ik ook van de CGG, de centra geestelijke gezondheidszorg die sociaal voordelige tarieven hanteren.

Wat raadt u mensen in deze omstandigheden aan?

We weten niet hoelang deze crisis nog gaat duren.

VIAENE: (denkt na) Ik weet het niet ... Probeer sowieso goed voor jezelf te zorgen, in de mate dat het kan. En wees lief voor elkaar (lacht). Als je twijfelt om iemand te bellen, doe het toch. Zeker mensen die eenzaam zijn.

Het helpt mensen om te weten dat iemand aan ze denkt, dat ze iets betekenen voor anderen, en dat ze niet alleen zijn in hun eenzaamheid, zorgen en angsten.

Wat doet u zelf om te ontspannen in deze moeilijke tijden?

VIAENE: Een warme chocomelk af en toe is een troost (lacht). Ik probeer ook te koesteren wat er is, de zorgen en spanningen te relativeren, te genieten van mijn onbezonnen spelende kinderen van 4, 6 en 8. Al is dat wel wat afgenomen. Als ouder ben je in het beste geval een beetje een buffer voor je kinderen tegen de zwaarte van het leven: dood, verlies en ziekte. Dat is in deze crisis moeilijker: ze moeten zelf mondmaskers dragen, ze weten van mensen die ziek worden, mogen hun grootouders minder zien ...

Het leek even beter te gaan wat de coronasituatie betreft, maar toen kwam de vierde golf en iets later ook de omikronvariant. Onze gezamenlijke hoop deemsterde weer weg. Wat verwacht u voor de toekomst?

VIAENE: We zagen weer meer aanmeldingen.

Mensen zijn zich nu meer bewust van hun energiebalans en zijn selectiever waarin ze willen investeren, zowel professioneel als relationeel. Als de situatie weer wat beter is, zullen ze voorzichtig uit hun schulp kruipen om weer meer sociale contacten op te zoeken. Maar ik verwacht nog een enorme golf aan patiënten.

Mensen met een moeilijke rouwverwerking bijvoorbeeld. Zorgverleners en anderen die ondanks enorme werkstress nu nog standhouden, uit verantwoordelijkheidsgevoel omdat de maatschappij op hen rekent, maar daarna hun weerslag zullen krijgen.

« NOUS NE POUVONS PAS PRENDRE PLUS DE PATIENTS » La pandémie a entraîné une crise de la santé physique, mais aussi une crise de la santé mentale inégalée. Vivre en isolement pendant deux ans a des répercussions : les psychologues bruxellois ne parviennent plus à assurer les soins, alors que l’augmentation du remboursement n’est pas encore un fait. La psychologue Charlotte Viaene, qui gère un cabinet de groupe au centre-ville : « On est incapables d’accepter de la nouvelle patientèle alors qu’on reçoit au moins une nouvelle demande par jour. Nous les transférons, mais d’autres cabinets nous font savoir que c’est pareil chez eux. Il y a des gens qui nous appellent un an après leur premier coup de fil en espérant qu’il y a de la place entre-temps. Mais malheureusement, ce n’est pas le cas. Il serait donc bien de faire entrer en vigueur la nouvelle augmentation des remboursements pour un accompagnement psychologique.

Cela rendrait l’accès aux soins plus facile, et pourrait aussi convaincre davantage de psychologues d’ouvrir leur propre cabinet. » FR

“AT THE MOMENT, WE CAN’T TAKE ON ANY MORE CLIENTS”

Charlotte Viaene Geboren in 1986 Behaalt in 2009 een master in de klinische psychologie aan de VUB Volgt onder meer opleidingen tot systeemtherapeut, in traumatherapie EMDR, en suïcidepreventie en psychoanalyse bij kinderen Werkt van 2010 tot 2016 in centra voor GGZ in Brussel, Halle en Dilbeek 2010-2018 Centrum voor Leer- en Ontwikkelingsstoornissen Lerni vzw Oprichtster en coördinatrice Therapeutisch Centrum Vijfhoek in 2016 Sinds 2019 consultatie kinderpsychiatrie Sint-Jan

The Covid pandemic is not only a physical health crisis but also a mental health crisis of unprecedented magnitude. Living in isolation for almost two years leaves its mark: Brussels psychologists can no longer cope with the demand and the increased reimbursement has not even been implemented yet. Psychologist Charlotte Viaene, who manages a group practice in the city centre: “At the moment we really can’t take on any more clients, and yet we still get at least one inquiry a day.

We refer them, but hear the same thing from other group practices.

There are people who call a year after their first call, because they still haven’t seen a therapist and hope that there is room now.

Unfortunately, there isn’t. In this sense, it would be very helpful if the announced increased reimbursement scheme for psychological counselling came into force. It would lower the threshold and hopefully convince more psychologists to set up their own independent practice.”

EN

15 DECEMBER 2021

I 11

NAAR DEZELFDE SCHOOL ALS BROER OF ZUS? Ontdek alles over aanmelden en inschrijven voor het Nederlandstalig kleuter- en lager onderwijs in Brussel.

Mis het schooljaar 2022-2023 niet en kijk snel op: WWW.INSCHRIJVENINBRUSSEL.BE

Heb je al een kind in een Nederlandstalige kleuter- of lagere school in Brussel?

Dan krijgen je andere kinderen voorrang en mogen ze zich als eerste inschrijven in die school. Ook kinderen van schoolpersoneel krijgen voorrang. Kinderen zonder broer of zus kunnen zich pas later inschrijven.

Ga naar de school tussen 10 en 21 januari 2022 en schrijf broer of zus in.

Belangrijk!

•

Na 21 januari 2022 (16 u.) is er geen voorrang meer voor broers, zussen of kinderen van personeel. Dan volg je de normale procedure.

•

Schrijf alle broers en zussen geboren in 2020 in, ook als ze pas vanaf september 2023 naar school gaan.

•

Alle andere kinderen meld je aan op inschrijveninbrussel.be, tussen 7 en 31 maart 2022.

Vragen? Surf naar inschrijveninbrussel.be.

NAAR DEZELFDE SCHOOL ALS BROER OF ZUS? Ontdek alles over aanmelden en inschrijven voor het Nederlandstalig secundair onderwijs in Brussel.

Voor het schooljaar 2022-2023 kijk snel op: WWW.INSCHRIJVENINBRUSSEL.BE

Heb je al een kind op een secundaire school?

Dan krijgen broers en zussen voorrang in die school, in het eerste leerjaar.

Zij mogen zich als eerste inschrijven. Ook kinderen van personeel krijgen voorrang. Andere kinderen kunnen zich pas later inschrijven.

Contacteer de school tussen 10 en 21 januari 2022 en schrijf broer of zus in.

Belangrijk!

•

Na 21 januari 2022 (16 u.) is er geen voorrang meer voor broers, zussen of kinderen van personeel. Dan volg je de normale procedure.

•

Voor kinderen zonder broer of zus is er een andere procedure. In alle scholen 1A moet je eerst aanmelden, tussen 7 en 31 maart 2022.

Vragen? Surf naar inschrijveninbrussel.be.

Beliris telt auto’s rond toekomstige metrostations Het Leuvense bedrijf Telraam is gevraagd om het verkeer te monitoren in de wijken in de buurt van de toekomstige metrostations van Metro 3. Het doet dat vanuit de huiskamer van honderd Brusselaars. “Onze kracht? Het zijn open data, zichtbaar voor iedereen.” — STEVEN VAN GARSSE, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE Telraam heeft zijn sporen al verdiend in Brussel. Twee jaar geleden startte het een proefproject in Schaarbeek, waarbij inwoners met een klein cameraatje de modal split of vervoersverdelingswijze in hun wijk konden achterhalen. Nadien kreeg dat nog een vervolg in Laken.

Vandaag zijn er zo’n zeventig telramen in Brussel actief.

“De computer telt vier vervoersmodi,” legt Wouter Florizoone van Telraam uit. “Auto’s, fietsers, voetgangers en vrachtverkeer. Het meet niet alleen hun aantallen, maar ook de snelheid en de momenten.

Het is een interessante aanvulling op de slangenteller die je soms op straat ziet liggen, en die meestal op grote assen gebruikt wordt. Wij kunnen het wijkverkeer goed in kaart

brengen. De data kunnen nadien dan weer gebruikt worden om verkeersremmende maatregelen te nemen of voor circulatieplannen.”

“De meerwaarde is dat we met open data werken,” vult Laurens Vander Kuylen aan. “De tellingen zijn te volgen via onze website. Zo halen we mobiliteitsstatistieken uit de achterkamers van beleidsmakers.

Het belangt mensen aan, dus mogen ze daar ook inzage in krijgen. We zagen vroeger dat overheden nogal achterdochtig waren, maar we zien nu dat ze daar het voordeel wel van inzien.”

De Stad Brussel heeft Telraam gevraagd om in het kader van het nakende circulatieplan in de Vijfhoek de mobiliteitsstromen in de wijken te monitoren. En ook met

Beliris heeft Telraam nu een belangrijke opdracht binnen.

Florizoone: “We zoeken honderd Brusselaars in vier wijken: Noord & Liedts, Colignon, Helmet en Bordet om dergelijke telcomputertjes te plaatsen. Vijftig Brusselaars hebben we al gevonden. De bedoeling is om de verkeersstromen in de wijken, voorafgaand aan de bouw van de metrostations, in kaart te brengen.”

Dat kan Beliris bijvoorbeeld gebruiken om de werfomleidingen te optimaliseren. De bouw van elk nieuw metrostation zal naar schatting twee jaar duren.

ZEGGENSCHAP Niet alleen de beleidsmakers, maar ook de bewoners zelf kunnen zien

hoe het gesteld is met de verkeersstromen in de eigen wijk. “Het is een prima instrument om zeggenschap te krijgen over je eigen straat,” vertelt Manuel Claeys Bouuaert daarover. Hij heeft al twee jaar een telraam hangen in een straat tussen Colignon en de Louis Bertrandlaan in Schaarbeek.

Hij is ook actief bij de verkeersveiligheidsvereniging Heroes for Zero.

Claeys Bouuaert heeft niet fel te klagen over zijn straat. Een paar jaar geleden veranderden rijrichtingen. Daardoor is het er relatief rustig. Er zijn opmerkelijk veel fietsers en voetgangers, samen goed voor de helft van het verkeer.

En er rijden weinig vrachtwagens.

Ook de snelheid wordt goed gerespecteerd, zo toont hij op zijn computer.

Maar er zijn andere straten in Schaarbeek. Zo blijkt de Vanderlindenstraat, die wat lager ligt, een echte autogoot te zijn. Volgens het lokale Telraam is meer dan zeventig procent van het verkeer er autoverkeer. “Terwijl het ook een perfecte fietsstraat zou kunnen zijn,” zegt Claeys Bouuaert. “Bezorgde burgers kunnen met die data naar de overheid stappen, en de probleemsituaties als sluipverkeer of roadraces met concrete tellingen aan de kaak stellen.”

B R U Z Z | R E P O R TA G E

LEUVENS BEDRIJF TELRAAM PLAATST TELCOMPUTERTJES BIJ MENSEN THUIS

Manuel Claeys Bouuaert telt al enige tijd de verkeersstromen in zijn straat.

Wie mee verkeersstromen wil tellen in een van de vier buurten van de toekomstige metro 3 (www.metro3.be), kan Telraam contacteren via MobiBeliris@telraam.net

15 DECEMBER 2021

I 13

Reportage

WILDGROEI FASTFOODZAKEN TUSSEN BEURS EN DE BROUCKÈRE VERRAST EXPERTS

De snelle hap neemt de voetgangerszone in B R U Z Z | R E P O R TA G E

Dat een voetgangerszone meer horeca aantrekt, dat ligt binnen de lijn der verwachting. Maar in de Brusselse piétonnier kwamen er de voorbije jaren zoveel hamburgeren andere fastfoodrestaurants bij, dat zelfs experts soms verrast zijn.

Een goede zaak? Daarover zijn de meningen verdeeld. “Meer diversiteit zou ook voor de fastfooduitbaters goed zijn.” — KRIS HENDRICKX, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

W

andelt u even met ons mee door de voetgangerszone, van de Beurs tot De Brouckère? We vertrekken op een druilerige namiddag rond 15 uur aan de Manneken Gourmet Burger naast de Beurs. Het is meteen een eerste naam op onze lijst van hamburgerresto’s. Oudgedienden Quick en McDonald’s lopen we voorbij en we voegen HFC, BFC, Burger King én Black & White toe aan ons lijstje, allemaal nieuwkomers in dit stukje voetgangerszone.

Ondanks het miezerige weer en het tijdstip blijken de meeste zaken overigens vrij goed bezocht, door een jong publiek. En voor de deur wachten vaak nog jongere fietskoeriers op een bestelling.

We keren nu op onze stappen terug en nemen er ook andere fastfoodzaken bij, inclusief het premiumsegment. Ons lijstje groeit aan met Wagamama, Thai Wok, The Avocado Show, You Wok, Wokosushi en rond de Beurs ook nog eens Umamido, Bobbi Bao, Balls & Glory, Manhattn’s, de nieuwe vestiging van Le Nil en Patatak. De werkelijke lijst is wellicht langer en de kebabzaken, die er soms al langer zijn, laten we voor wat ze zijn.

De zaken die we net noemden, kwamen er allemaal pas na de invoering van de voetgangerszone in 2015 (toen nog zonder heraanleg). Dat de

14

I

15 DECEMBER 2021

xxxx

piétonnier meer horeca zou aantrekken, was verwacht. Dat is nu eenmaal wat ook gebeurt in andere steden. Horeca doet het goed bij veel voetgangerspassage en als er één ding is in dit deel van de voetgangerzone is het dat wel. Daarnaast kunnen die zaken nu ook meer terrassen plaatsen dan vroeger.

De voetgangerszone was dan ook de reden waarom Manhattn’s als prille pionier naar zijn stek naast de Beurs trok. “Ik ben zelf Limburger en weet uit Hasselt dat horeca in een voetgangerszone gewoon goed werkt,” legt Jerome Vandermeulen, stichter en CEO van Manhanttn’s, uit. “Fastfood is een logische keuze omdat je zo de hoge huurkosten kan compenseren door grote volumes. Maar dat er zoveel fastfoodrestaurants zouden openen, dat had ik nu ook niet verwacht.“ Het is ook de reactie van Benjamin Wayens (ULB), die onder meer de Brusselse handel bestudeert.

“De groei van het fastfoodsegment is een algemeen fenomeen. Maar dat het hier zo omvangrijk zou worden, dat heeft me verrast.”

Wat verklaart die explosie van fastfoodrestaurants?

“De witte kassa en de hoge loonkosten zijn twee belangrijke factoren,” legt Gino Van Ossel, professor retail aan de Vlerick Business School uit. “Daardoor komen veel traditionele restaurants niet meer rond.

Vooral premium fastfood is in dat gat gesprongen. Dat soort zaken slaagt erin om de loonkosten laag te houden, onder meer door met centraal gemaakte producten te werken. Neem nu een Balls & Glory: uiteindelijk moet men ter plaatse alleen nog de geleverde gehaktballen en stoemp opwarmen. De kwaliteit van zo’n premium fastfood is trouwens niet noodzakelijk minder.”

Een ander belangrijk voordeel: fastfoodgerechten worden makkelijker verkocht als afhaalmaaltijden.

“Zelfs voor corona haalden zulke zaken tot vijftig procent van hun omzet uit dat soort buitenhuisbestellingen,” legt Van Ossel uit. “En dat is alleen maar meer geworden. Op die manier kan je de hoge huurkosten van zo’n centrumlocatie compenseren, terwijl traditionele restaurants veel minder van die maaltijden verkopen.”

Toen we drie jaar geleden al eens enkele experts vroegen om in hun glazen bol te kijken, werd ook een groei van het aantal kledingwinkels voorspeld. Ook dat is immers typisch een sector die het van veel passage moet hebben. Maar een blik op de Anspachlaan leert dat die er vandaag amper zijn. Verbazen doet dat Van Ossel niet. “Kledingwinkels zitten vooral geclusterd, dicht bij andere modezaken. Vandaag heb je al zo’n concentratie in de Nieuwstraat en het verlengde richting Kleerkopersstraat. Een cluster verhuist niet zo snel.”

Erik Baptist, gids bij Brukselbinnenstebuiten en kenner van de centrumhandel, wijst ook op de rol van e-commerce, die het de kledingwinkels erg moeilijk maakt. “Er verdwijnen eerder winkels dan dat er bijkomen. En de plaats die zo vrijkomt of vrij blijft nemen andere zaken in, bijvoorbeeld fastfood.”

B R U Z Z | R E P O R TA G E

OPWARMEN EN KLAAR

DE ANDERE VOETGANGERSZONE We zetten onze wandeling nu voort en stappen van de Beurs richting Fontainas. Onze fastfoodteller hapert plots. Net na de Beurs is er nog wel wat horeca en ▼

Manhattn’s koos heel bewust voor een vestiging in de voetgangerszone. “Ik weet uit Hasselt dat horeca in zo’n zone gewoon goed werkt,” zegt CEO Jerome Vandermeulen.

15 DECEMBER 2021

I 15

B R U Z Z | R E P O R TA G E

WILDGROEI FASTFOODZAKEN TUSSEN BEURS EN DE BROUCKÈRE VERRAST EXPERTS

Vooral jongeren ontmoeten elkaar in de fastfoodketens, maar voor onderzoeker Benjamin Wayens zouden er meer gratis ontmoetingsplekken moeten zijn.

16

I

15 DECEMBER 2021

passage, maar vanaf de Steenstraat komen we in een heel ander soort voetgangerszone: plots is er veel minder volk op straat en het handelsaanbod is verfrissend in zijn banaliteit: een copyshop, een winkel in naaiaccessoires, een kapper, een fietsenzaak en sporadisch nog eens horeca, zoals koffiebar Yuca of restaurant Rugantino.

“Het handelsaanbod concentreert zich historisch rond de Beurs,” zegt gids Baptist. “Een belangrijk deel van de klanten kwam daarnaartoe via de Nieuwstraat, die zo tot winkelstraat is uitgegroeid.

Maar veel verder dan de Beurs kwamen die niet en dat is nog steeds zo. Aan de zuidzijde van de centrale lanen heb je dan weer een heel ander soort handel, gelinkt aan de migratie. Het Fontainasplein vormt de overgang.” Baptist wijst erop dat de voetgangerszone in zekere zin een historische

stedelijk publiek zijn veel van die restaurants ontmoetingsplekken die niet al te duur zijn, zij zullen dat eerder als positief ervaren. Al kan je je afvragen of er niet meer gratis ontmoetingsplekken zouden moeten zijn. Er zijn een paar banken in de voetgangerszone, maar voor de rest ben je verplicht te consumeren zodra je ergens wil zitten.”

Ook Van Ossel ziet vooral de positieve kanten.

“Zeker de evolutie van het premium fastfoodsegment lijkt me positief. Het imago van de stad lijdt er alvast niet onder.”

Toch is niet iedereen fan. Handelaarsvereniging Shopera, die vooral winkels van de Nieuwstraat, het Muntplein en het drukke deel van de voetgangerszone verenigt, betreurt de trend naar steeds meer fastfood. “Er is veel van hetzelfde en iedereen zou uiteindelijk winnen mocht er wat meer diversiteit

B R U Z Z | R E P O R TA G E

“De Stad heeft de troef van haar vele centrumpanden. Maar wat is het nut daarvan als je dat instrument niet gebruikt in je beleid?”

QUENTIN HUET Handelaarsvereniging Shopera

“Voor een jong en stedelijk publiek zijn veel van die restaurants ontmoetingsplekken die niet al te duur zijn, zij zullen dat eerder als positief ervaren” BENJAMIN WAYENS ULB-onderzoeker

indeling benadrukt. “De uiteinden van de piétonnier zijn ook de plekken waar de eerste stadsomwalling passeerde. Fontainas en De Brouckère zijn vandaag een nieuw soort stadspoorten.”

Dat de trend naar fastfood zich niet beperkt tot voetgangerszone, blijkt als we nog verder stappen, de Lemonnierlaan op. Tonton Chami is er al langer, maar verderop illustreert onder meer Bro’s Burger Kitchen die trend. Het is een beweging die je ook tussen Brouckère en Rogier ziet, waar bekende namen als O’Tacos, Five Guys en nu ook de KFC aan de Kleine Ring erbij kwamen (of in het geval van die laatste zaak verhuisden uit het Noordstation).

BELGIAN AVENUE BIS Is die evolutie naar meer fastfood nu een goede zaak of eerder een kwalijke trend? “Dat hangt er maar vanaf welk perspectief je inneemt,” vindt Benjamin Wayens (ULB). “Voor een jong en

zijn, ook de fastfooduitbaters zelf trouwens,” vindt woordvoerder Quentin Huet.

Dat laatste wordt alvast bevestigd door hamburgerpionier Vandermeulen van Manhattn’s.

“In Parijs heb je fantastische bistro’s in het centrum. Dat zou hier zeker een meerwaarde zijn.

Maar misschien moeten we dan eerst meer doen voor de veiligheid in de buurt. De heraanleg is echt geslaagd, maar mijn vriendinnen komen niet graag in de buurt rond de Beurs na 11 uur ’s avonds.”

De woordvoerder van Shopera vindt dat er een visie nodig is voor de handel, die focust op Belgische producten. “We verliezen dat Belgische horeca-aanbod hier geleidelijk, waardoor we steeds meer op andere steden gaan lijken,” stelt Huet vast.

“Maar waarom zou je als toerist naar Brussel komen als je precies hetzelfde aanbod in Amsterdam vindt?” ▼

Fastfoodgerechten worden makkelijker verkocht als afhaalmaaltijden. “Zo kunnen de ketens de hoge huurkosten compenseren,” zegt expert Gino Van Ossel.

15 DECEMBER 2021

I 17

WILDGROEI FASTFOODZAKEN TUSSEN BEURS EN DE BROUCKÈRE VERRAST EXPERTS

▼

De woorden van Huet klinken als een echo van een ouder plan. De vorige handelsschepen Marion Lemesre wou van de Anspachlaan graag een ‘Belgian Avenue’ maken, met een handels- en horeca-aanbod dat focust op Belgische specialitei-

al begin 2014 werd beslist, leek er nooit sprake van een echt beleid voor de handel in die zone.

Het gevolg is dat die handel zich dan maar spontaan ontwikkelt en de marge om nog bij te sturen afneemt. Dat valt ook onze experts op.

“De witte kassa en de hoge loonkosten zijn twee belangrijke factoren. Daardoor komen veel traditionele restaurants niet meer rond” GINO VAN OSSEL Professor retail © PHOTONEWS

B R U Z Z | R E P O R TA G E

ten. Van dat plan werd daarna nog maar weinig vernomen. Nochtans heeft het stadsbestuur als eigenaar van honderden panden in het centrum een forse hefboom in handen. Veel van die panden bevinden zich trouwens op de Anspachlaan.

WAAR IS DE STAD? De roep om een ander handelsaanbod, werpt een andere vraag op: waar was het stadsbestuur de voorbije zeven jaar? Hoewel de voetgangerszone

“Het minste dat je kan zeggen is dat er geen duidelijke strategie was de afgelopen jaren,” vindt Wayens.

Ook bij Shopera hopen ze dat de Stad het heft wat duidelijker in handen neemt. “De Stad heeft de troef van haar vele centrumpanden. Maar wat is het nut daarvan als je dat instrument niet gebruikt in je beleid? Dan gedraag je je toch gewoon als privé-investeerder?”

We hadden de vraag ook graag gesteld aan schepen van Handel Fabian Maingain (Défi), die

ondertussen drie jaar in functie is. Die werkt aan een nieuw handelsplan voor de voetgangerszone. Zijn kabinet laat weten dat het plan bijna af is en voor algemene richtlijnen moet zorgen voor privé- en openbare spelers in het gebied.

“We zaten ook niet stil en bewaken nu al de commerciële mix via contracten en vergunningen.” De schepen zelf was niet bereikbaar.

Stadsgids Baptist roept alvast verzachtende omstandigheden in voor de Stad. “We hadden de afgelopen jaren veel ingrijpende gebeurtenissen, met de aanslagen en hun nasleep, en nu corona.

De handelsschepen zal zijn handen vol gehad hebben met de epidemie.”

Niet iedereen is ervan overtuigd dat de Stad de handel makkelijk kan bijsturen. “Als je een bepaalde huurder weigert, moet je daar al goeie redenen voor hebben,” merkt Baptist op. “Anders kan je in juridische procedures verzeilen.” Gino Van Ossel waarschuwt dan weer dat we de maakbaarheid van het handelsaanbod niet mogen overschatten. “Als de huurder die je wil niet toehapt, dan kan het best zijn dat je plan gewoon niet lukt.”

Dat de voetgangerszone steeds uniformer wordt en ook op buitenlandse centra gaat lijken, vindt van Ossel niet zo’n groot probleem. “De stad is meer dan de piétonnier en op andere plekken is die eigenheid net wél heel duidelijk. Kijk naar de nieuwe foodmarkt in de Gare Maritime of de dynamiek in de Dansaertstraat. Brussel heeft nog genoeg unieke wijken.”

Als er winkels verdwijnen, worden ze vaak ingenomen door fastfoodketens.

18

I

15 DECEMBER 2021

LES FAST-FOODS CONQUIÈRENT LE PIÉTONNIER Qu’une zone piétonne attire davantage d’établissements horeca était prévisible. Mais dans le piétonnier de Bruxelles, ce sont avant tout des restaurants de hamburgers et de restauration rapide qui poussent comme des champignons, au point d’en étonner les experts. L’évolution est surtout une conséquence des lois économiques : la restauration rapide est populaire là où il y a beaucoup de piétons qui passent et c’est la façon la plus efficace de réduire les coûts salariaux après l’avènement de la caisse blanche. Mais les opinions divergent par rapport au côté positif de cette évolution. « Plus de diversité serait bien pour tout le monde, aussi pour la restauration rapide », explique Quentin Huet, porte-parole de l’association de commerçants Shopera. Il aimerait voir plus d’enseignes consacrées à des produits belges. « Pourquoi venir à Bruxelles si tout y est pareil qu’à Amsterdam ? ». Sept ans après avoir aménagé le piétonnier, la Ville de Bruxelles a décidé de rédiger un plan pour les commerces.

FR

xxx

PEDESTRIAN ZONE, FAST-FOOD ZONE It was only to be expected that a pedestrian zone would attract more cafés and restaurants. But over the past few years, so many hamburger and other fast-food restaurants have opened in Brussels’ pedestrian area that even the experts are somewhat surprised. The evolution is mainly the result of economic laws: fast food does well where there are a lot of pedestrians and it is the most efficient way to keep labour costs down and yet stay within tax laws.

Whether that evolution is a good thing, opinions are divided. “More diversity would be good for everyone, including the fast-food outlets,” says Quentin Huet, the spokesman for traders’ association Shopera. He hopes for a focus on Belgian products. “Why come to Brussels when everything is like in Amsterdam?”

The City of Brussels now wants to come up with a trading plan – seven years after the start of the pedestrian zone.

EN

Of het erg is dat de voetgangerszone gaat lijken op andere steden? “Brussel heeft nog genoeg unieke wijken,” zegt professor retail Gino Van Ossel.

15 DECEMBER 2021

I 19

RWDM-SPELER GLENN CLAES OVER ZIJN MOEILIJK 2021 EN DE STRIJD VAN ZOONTJE LEWIS

‘Het was erop of eronder voor mijn zoontje’ 11 december 2020 was voor Glenn Claes een dag die wel jaren leek te duren. Die dag vond er een alles-of-nietsoperatie plaats, waarbij zijn vriendin Myrthe een stuk van haar lever en halsslagader afstond om hun zoontje Lewis (2) te redden van leverkanker.

Tussendoor concentreerde papa Glenn zich op de enige plek waar hij wél een verschil kan maken: het voetbalveld. — FILIP VAN DER ELST

4

BRUZZ | INTERVIEW

september 2020. RWDM speelt een oefenwedstrijd op het veld van KAS Eupen. Ook de nieuwe middenvelder Glenn Claes maakt mee de verre verplaatsing naar de Oostkantons, terwijl zijn vriendin Myrthe met zoontje Lewis naar het ziekenhuis in Lier gaat voor een ogenschijnlijk onschuldige, maar lang aanslepende oorontsteking.

Tijdens de wedstrijd proberen zijn vriendin en moeder hem tevergeefs te bellen. Na de wedstrijd krijgt hij enkel zijn snikkende moeder aan de lijn. “Heb je Myrthe al gehoord?

Het is echt niet goed met Lewisje.”

Lewis is al meteen met spoed overgebracht naar het UZ Antwerpen. Teammanager Michaël Marcou brengt Claes in allerijl van Eupen naar het UZA, waar het verdict hem koud overvalt: een levertumor. Zónder uitzaaiingen naar de longen, waar eerst wel voor gevreesd wordt. Het begin van een ellendige rollercoaster waarin Claes, zijn vriendin en Lewis de gangen van het ziekenhuis beter leerden kenden dan hun eigen

huis. De intense operatie in december bleek helaas niet het eindpunt van hun lijdensweg.

VIJF OPERATIES “Of het past om een interview af te nemen? Ja, wel even kijken wanneer, want Lewis ligt opnieuw in het ziekenhuis en mijn vader heeft gisteren een herseninfarct gehad,” antwoordt Glenn Claes wanneer we hem een jaar later contacteren voor een interview. 2021 is nog niet bepaald een grand cru geweest voor de 27-jarige Claes, en tegenslag wordt stilaan een gewoonte. “Een week na de operatie kreeg Lewis last van een bloedklonter: een ramp voor de bloeddoorstroming naar en de werking van de lever. Lewis onderging vijf operaties in een week tijd. Toen ik de chirurge op kerstdag in het ziekenhuis zag, vroeg ik: ‘U hier op een dag als deze tegenkomen, dat voorspelt waarschijnlijk niet veel goeds?’ en inderdaad: Lewis moest meteen naar het operatiekwartier. Achteraf vertelden ze ons dat het bij die vijfde operatie erop of eronder was: als die niet had

gewerkt, wisten ze zelf niet meer wat ze moesten doen.”

“Ik besef goed dat ik in anderhalf jaar tijd mijn zoon, mijn vriendin en mijn vader had kunnen afgeven.

Eigenlijk ben ik er nog goed van afgekomen,” gaat Claes verder. “Dat je vriendin een document moet ondertekenen met daarop de financiële implicaties in geval van haar overlijden: dat is moordend. Ik ben meerdere keren met mijn zoon door lege ziekenhuisgangen naar het operatiekwartier gewandeld.

Dan gaan die deuren open en staan er twintig anesthesisten op je te wachten. En nadien moet je wachten op de kamer, wetende dat hij misschien niet meer wakker wordt.”

In het jaar dat volgde, wisselde Lewis relatief goede periodes af met nieuwe ziekenhuisverblijven. In september ging hij voor het eerst naar school en Myrthe kon opnieuw aan het werk, maar dat bleek van korte duur, vertelt Claes. “Hij ging na drie weken opnieuw fel achteruit.

Meerdere keren acuut nierfalen brachten hem opnieuw in levens-

“Ik doe al een heel jaar dezelfde driehoek: van bij mij thuis naar de club, naar het ziekenhuis en terug” GLENN CLAES Voetballer bij RWDM 20

I

15 DECEMBER 2021

gevaar. Hij verloor tot drie liter water per dag. Nu moeten we hem vocht toedienen via een sonde, om zijn nieren in werking te houden.”

Intussen ligt Lewis alweer een maand voltijds in het ziekenhuis.

“Het is een hele oefening om zijn bloedwaarden in evenwicht te houden. De medicatie die hij moet nemen voor zijn lever spelen zijn nieren parten, en de medicatie voor zijn nieren hebben dan weer andere ongewenste neveneffecten.”

TOEKOMSTBEELD Soms is het moeilijk om de moed erin te houden, maar Claes vertelt erover alsof het de normaalste zaak ter wereld is. “Ik doe al een heel jaar dezelfde driehoek: van bij mij thuis naar de club, naar het ziekenhuis en weer terug. Enkele weken geleden was het haast komisch, toen ik een bal op mijn oor kreeg en met een gescheurd trommelvlies naar het ziekenhuis moest. Lewis mocht die dag net het ziekenhuis uit, ik ging erin, en ’s avonds moesten we met Lewis weer binnen – hij was bijna gestikt in zijn sonde. Het ziekenhuis is mij dus welbekend (lachje).”

per dag in een ziekenhuiskamer door te brengen. En zodra ik zeg dat ik speel, neem ik mijn verantwoordelijkheid en wil ik dat hij mij beoordeelt zoals al de anderen. Een slechte voorzet wordt niet plots een goeie voorzet omdat mijn zoon in het ziekenhuis ligt.”

Voor Glenn Claes is voetbal zijn enige uitlaatklep, nu zijn zoontje al een jaar ziek is. © IVAN PUT

“Lewis heeft al zo veel meegemaakt in zijn leven dat hij het allemaal wel begrijpt,” vertelt Claes over zijn onfortuinlijke zoon. “Maar hij vindt het natuurlijk vreselijk. De ene dag neemt hij zijn medicatie zonder protesteren, de andere dag is dat een ramp. En spuitjes, daar wil hij helemaal niets meer van weten.

De laatste keer moest hij zelfs onder volledige narcose, want anders was er geen beginnen aan. Een ander probleem is dat hij moet drinken om zijn nieren te laten functioneren, maar hij is te jong om dat te beseffen.”

Tegelijkertijd denkt de vader ook aan het toekomstbeeld voor zijn zoon. “Het ziekenhuis zal altijd een

deel van zijn leven zijn. En zijn leven zal er nooit uitzien zoals dat van zijn leeftijdsgenootjes. Hij volgt nu al een strikt dieet. Ik denk er nu al over na hoe ik hem als puber zal moeten uitleggen dat hij nooit alcohol mag drinken, want hij zou er weleens van kunnen sterven. Ik hoop maar dat hij dat zal begrijpen.”

Voetbal is de enige uitlaatklep die Claes nog heeft. “Voetballen verzet mijn gedachten. Het is niet zo dat de situatie met Lewis me parten speelt als ik op het veld sta, het geeft me net extra kracht. De trainer geeft mij de mogelijkheid om een training over te slaan als mijn hoofd er niet naar staat. Maar dat wil ik juist niet: het doet me goed om geen 24 uur

PRESENTEIT

Brussels Volkstejoêter

De steun die hij binnen heel RWDM kreeg, heeft Claes zeker deugd gedaan. “Wat de club voor mij heeft gedaan, dat zal ik nooit vergeten.

Supporters maakten spandoeken met tekeningen van ons gezin. De vrouw van de voorzitter (Natasja Nerinckx, red.) staat bijna dagelijks in contact met Myrthe. Na het herseninfarct van vader heeft de club mijn moeder bloemen gestuurd. Dat soort gebaren waardeer ik enorm. Het toont dat RWDM echt een familieclub is.

Mijn contract liep in principe na dit seizoen af en ik had in januari misschien wel kunnen vertrekken, maar heb de club bedankt door mijn contract open te breken. Ik zou hier nog graag lange tijd blijven. Ik wil hier een van de leiders in de kleedkamer zijn en de ploeg mee op sleeptouw nemen.”

GLENN CLAES À RUDE ÉPREUVE

THE ORDEAL OF GLENN CLAES

Sportivement, 2021 était une année relativement bonne pour le RWDM, mais en dehors du terrain, le footballeur Glenn Claes a eu pas mal de soucis. En septembre 2020, un cancer du foie a été diagnostiqué chez son fils. Le début de l’enfer pour la famille Claes. Les opérations se sont succédé à un rythme effréné et le petit Lewis a passé beaucoup de temps à l’hôpital.

Plus d’un an après, Glenn Claes fait encore la navette entre l’hôpital et le stade Edmond Machtens, où il veut continuer à faire de belles choses avec le RWDM en division 1B.

In terms of sport, 2021 was a more than decent year for RWDM, but off the field, midfielder Glenn Claes was not spared from problems. In September 2020, his infant son Lewis was diagnosed with a liver tumour – the beginning of a hellish journey for the whole family.

Surgery followed by more surgery in rapid succession. More than a year later, Glenn Claes still commutes from the hospital to the Edmond Machtens Stadium, where he wants to show some nice things in first division B with RWDM.

FR

EN

een komedie van de Franse auteur Claude Magnier

brusseleir.eu

word Brusseleir met ‘n

BRUZZ | INTERVIEW

FAMILIECLUB

Geschiedenis

VUB-HISTORICUS BART LAMBERT OVER HOE VROEGERE PANDEMIEËN BRUSSEL HEBBEN VERANDERD

BRUZZ | INTERVIEW

‘Zonder pest en cholera nu geen Anspachlaan’

Bart Lambert Geboren in Brugge in 1981 Studie en doctoraat geschiedenis aan de UGent, specialisatie Middeleeuwen Post-doc aan de universiteit van York Doceert sinds 2018 Laatmiddeleeuwse geschiedenis aan de VUB Woont in Jette

22

I

15 DECEMBER 2021

was er

Brussel werd ook in het verleden getroffen door pandemieen, van de Zwarte Dood tot de Spaanse griep. Van de pesthuisjes en leprozerieën die het stadsbestuur bouwde om de epidemieën in te dijken staat niets meer overeind. “Het meest zichtbare overblijfsel is het onzichtbare, de Zenne die nu onder de grond zit,” zegt VUB-historicus Bart Lambert.

— BETTINA HUBO, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

Door welke grote plagen zijn onze contreien getroffen?

BART LAMBERT: In de laatmiddeleeuwse en

vroegmoderne periode had je hier elke tien, vijftien jaar wel een uitbraak van een besmettelijke infectieziekte. Enerzijds was er de pest, waarschijnlijk overgewaaid vanuit wat we nu China noemen. De eerste, meteen ook zwaarste pestgolf, later aangeduid als Zwarte Dood, trof onze contreien in de veertiende eeuw. Daarna flakkerde de epidemie telkens weer op, tot in de zeventiende eeuw. Vier eeuwen lang dus werden de mensen geteisterd door de pest. Daarnaast waren er regelmatig uitbraken van dysenterie, tuberculose, tyfus en cholera.

Een reeks cholera-epidemieën maakte ook in de negentiende eeuw nog heel veel slachtoffers in ons land. En dan was er begin twintigste eeuw, na WOI, natuurlijk de Spaanse griep.

De Zwarte Dood spreekt nog altijd het meest tot de verbeelding. Weet men concreet hoe die huisgehouden heeft in Brussel?

Historicus Bart Lambert (hier op de Adolphe Maxlaan): “Eind 19e eeuw werd de Zenne overwelfd, daarboven kwamen de brede, centrale lanen.”

LAMBERT: Hoe verder terug in de tijd, hoe problematischer het bronnenmateriaal. Van de eerste pestuitbraak, rond 1349, zijn geen sterftecijfers bekend voor Brussel, voor de hele Nederlanden niet.

Het leek er eerst dan ook op dat de Nederlanden de dans ontsprongen waren. Maar uit ander bronnenmateriaal leiden we af dat dat niet klopt.

Er zijn indicaties dat er in Brussel pogroms waren, dodelijke aanvallen op de Joodse gemeenschap, die kunnen worden gelinkt aan de onzekerheid rond de pest. De Zwarte Dood was iets nieuws.

Mensen gingen verklaringen zoeken en legden de schuld bij wie ze niet goed kenden, namelijk de

Joodse gemeenschap. Joden werden ervan beschuldigd dat ze de pest hadden binnengebracht door waterputten te vergiftigen.

Dat er zo weinig informatie is over die periode heeft vermoedelijk ook te maken met het feit dat de Nederlanden veel minder economisch ontwricht raakten door de pest dan bijvoorbeeld Engeland. Het was hier een hele verstedelijkte, dynamische samenleving, met veel migratie vanuit het platteland. Daardoor raakten arbeidstekorten als gevolg van de pest snel opgevuld.

Is er meer bekend over de latere pestgolven in Brussel?

LAMBERT: Er zijn de heldenverhalen over de franciscanermonnik Diederik van Munster.

Daaruit kunnen we afleiden dat er in 1489 een zware pestuitbraak was. Volgens de overlevering verzorgde de monnik de zieken op de Grote Markt en gaf hij de stervenden er de laatste sacramenten.

Dertigduizend doden zouden er toen gevallen zijn in de stad, maar dat cijfer moet je met een korrel zout nemen. Het kan opgeschroefd zijn om de heldendaden beter in de verf te zetten.

Over de laatste pestgolf, die van 1667 tot 1670, weten we het meest. Er zijn documenten bewaard waaruit blijkt dat het Brusselse stadsbestuur een pestmeester aanstelde die zieke mensen moest isoleren. Ze werden in pesthuisjes ondergebracht en hun eigen, besmette huizen kregen een duidelijk merkteken. Voorts verbood het bestuur de verkoop van kolen en andere groenten omdat die de ziekte zouden bevorderen en vroeg ze een arts, Louis Overdatz, een boekje te schrijven met tips om gezond te blijven. Daarin typische voorschriften uit die tijd, zoals de raad om vrolijk gezelschap op te zoeken, want een vrolijk gemoed leek de beste remedie tegen de pest.

Het stadsbestuur nam de epidemie serieus, maar toch stierven ruim vierduizend van de tachtigduizend inwoners, één op de twintig.

Qua mortaliteit zijn de vroegere pandemieën inderdaad niet te vergelijken met de huidige coronacrisis.

LAMBERT: In de huidige crisis zitten we aan vijf miljoen doden wereldwijd, op een wereldbevolking van bijna acht miljard. De Zwarte Dood maakte 75 tot 200 miljoen slachtoffers, op ▼

A

l vlug na de uitbraak van corona werden in de media parallellen getrokken met de verwoestende pestepidemie in de veertiende eeuw, de Spaanse griep begin vorige eeuw en andere pandemieën. “Maar de informatie was niet altijd correct was en de vergelijkingen liepen soms mank,” zegt Lambert.

“Bij onze studenten voelden we de nood om er meer over te weten, met de juiste bronnen.

Vandaar dat ik sinds dit jaar een gloednieuw vak geef in de master geschiedenis: Pandemics in history.”

15 DECEMBER 2021

I 23

▼

VUB-HISTORICUS BART LAMBERT OVER HOE VROEGERE PANDEMIEËN BRUSSEL HEBBEN VERANDERD

een wereldbevolking van vierhonderd miljoen.

Zowat de helft van de bevolking die toen gekend was, ging eraan.

Ook het dodental van de Spaanse griep was gigantisch, 25 tot 50 miljoen slachtoffers in twee jaar, op een wereldbevolking van 1,8 miljard.

Ander groot verschil, de stand van de geneeskunde. Een maand na de eerste melding van Covid-19 hadden wetenschappers het virus al volledig in kaart gebracht. Dat was ooit anders.

LAMBERT: Klopt, corona is de eerste grote

BRUZZ | INTERVIEW

pandemie waarbij de oorzaak, een virus, en de manier van overdracht al heel snel duidelijk was. En er is een vaccin. Bij de vorige grote pandemie, de Spaanse griep, wisten de artsen nog heel weinig over het virus en hoe het overgedragen werd.

Ten tijde van de Zwarte Dood was er nog veel minder inzicht. Dat de ziekte door met pestbacillen besmette vlooien werd overgedragen, werd pas eeuwen later duidelijk. Niemand begreep wat er gebeurde en men dacht al gauw aan een straf van God. Vandaar ook de aanvallen op niet-christenen.

In de westerse geneeskunde bleven de artsen tot in de negentiende eeuw geloven in de miasmatheorie: de epidemieën zouden zich verspreiden via bezoedelde, stinkende lucht. Maar ondanks dat gebrekkige inzicht nam men wel

wijken neergezet. Zo verrees er begin vijftiende eeuw in Venetië een nieuwe wijk op een eiland, het Lazzaretto. Op een eiland kan je besmette mensen makkelijk isoleren en ook binnenkomende reizigers afzonderen voor je ze de stad binnenlaat.

Op preventieve maatregelen, ingrepen die moesten voorkomen dat een pandemie uitbreekt, was het nog een hele tijd wachten?

“In de laatmiddeleeuwse en vroegmoderne periode had je hier elke tien, vijftien jaar wel een uitbraak van een besmettelijke infectieziekte” BART LAMBERT Historicus

maatregelen die effectief waren en vandaag nog steeds gelden. Men ging besmette mensen afzonderen, in quarantaine plaatsen. Daardoor werd de pandemie ingedijkt.

Die maatregelen betekenden ook ingrepen in het stadsweefsel.

LAMBERT: Ja, in Brussel werden, waar nu de

Jacqmainlaan uitkomt op de Kleine Ring, pesthuisjes neergezet. Voor de pest uitbrak, gebeurde hetzelfde met lepralijders. In de twaalfde eeuw was er een leprozerie op de plek van het huidige Sint-Pietersziekenhuis, buiten de stadsomwalling, zodat de melaatsen de anderen niet konden besmetten.

In andere Europese steden werd het soms grootser aangepakt. Daar werden hele aparte 24

Bart Lambert: “Heel lang oogde Brussel als een wirwar van dichtbevolkte steegjes.”

I

15 DECEMBER 2021

LAMBERT: Pas in de negentiende eeuw zou er echt iets gebeuren. Dat had natuurlijk te maken met het heel beperkte inzicht in de ziekte, maar ook met het feit dat er weinig druk was op het stadsbestuur. Want de lagere bevolkingsklassen, die het hardst getroffen werden door de pandemieën, hadden vrij weinig impact op het bestuur.

Het enige dat in de achttiende eeuw veranderde, was dat de kerkhoven verwijderd werden uit de stad.

Tot ver in de negentiende eeuw oogde Brussel als een wirwar van dichtbevolkte steegjes, met een rivier die tot in het hart van de stad kwam. De Zenne overstroomde vaak en was een open riool,

waarin mensen hun uitwerpselen en ander afval stortten.

De ommekeer kwam uit Engeland. Daar achterhaalde John Snow, een arts die niet geloofde in de miasmatheorie, dat de meeste cholerauitbraken gebeurden in de buurt van vervuild water. Door zijn inzichten is men eerst in Londen en later in andere Europese steden de water- en sanitaire voorzieningen gaan verbeteren. In Parijs hertekende Haussmann de stad met brede boulevards. Hetzelfde gebeurde tussen 1867 en 1871 in Brussel waar de Zenne, die voor zoveel problemen zorgde, werd overwelfd. Daarboven kwamen de brede, centrale lanen, geen smalle steegjes meer zoals voorheen. En er werden openbare parken aangelegd, ook een idee uit Engeland, bedoeld om de verspreiding van ziektes tegen te gaan.

Dat alles was de aanzet tot de epidemiologische transitie. Door de stadssanering en een hogere levensstandaard werden de mensen weerbaarder. In de twintigste eeuw kwam daar de ontwikkeling van de moderne geneeskunde bij, waardoor er, na de Spaanse griep, nog nauwelijks pandemieën uitbraken.

Vandaag legt de pers corona voortdurend onder het vergrootglas. Hoe verliep de informatievoorziening destijds?

LAMBERT: In de periode van de pest speelden handelscontacten een belangrijke rol. In havensteden zoals Brugge, waar veel mensen uit andere streken aankwamen, was men doorgaans het eerst geïnformeerd. Soms verspreidde het nieuws zich sneller dan de ziekte zelf. In de Nederlanden had je processies van flagellanten, mensen die de pest als straf van God zagen en zich uit boetedoening geselden, nog voor de pandemie er was.

Ten tijde van de Spaanse griep was de pers niet alleen gecensureerd, ze zag het ook als haar taak om de bevolking, die al vier jaar zwaar had afgezien door de oorlog, niet te demoraliseren en was daarom karig met informatie. Heel spijtig voor de latere onderzoekers.

Aan de huidige gezondheidscrisis, waarover overvloedig bericht wordt en heel veel cijfermateriaal beschikbaar is, zullen toekomstige historici ongetwijfeld een vette kluif hebben.

COMMENT LES PANDÉMIES ONT FAÇONNÉ LE BOULEVARD ANSPACH

PANDEMICS GAVE RISE TO THE CREATION OF ANSPACHLAAN

« Ce n’est pas la première fois que Bruxelles est sous l’emprise d’une pandémie, de la peste noire à la grippe espagnole », explique Bart Lambert, historien à la VUB, qui donne depuis cette année un cours sur les pandémies de l’Histoire. « La grande différence est qu’avant, on ne savait pas ce qui causait les épidémies.

Malgré ça, les villes prenaient souvent des mesures efficaces, comme la quarantaine. » Le grand assainissement de la ville, en vue d’éviter les épidémies, n’a toutefois pas eu lieu avant le XIXe siècle, lorsque la Senne fut voûtée et que les grands boulevards du centre (comme le boulevard Anspach) furent aménagés.

Brussels was hit by pandemics also in the past, from the Black Death to the Spanish flu, says VUB historian Bart Lambert, who this year started teaching the course Pandemics in History. The big difference with today is that people hardly knew anything about the cause of the epidemics. “Despite this, city councils often took effective measures, such as quarantine.” It was not until well into the nineteenth century that a large-scale urban clean-up to prevent epidemics took place. That is when the Zenne was filled in and the wide central avenues such as Anspachlaan appeared.

FR

EN

Nieuw

Matras Malsjäns

0,10€

OK, flauwe mop, maar laat ons samen een eind maken aan dakloosheid!

Doe een gift

www.straatverplegers.org

Dank aan onze sponsors

IDR-21-24212-Annonce Bruzz Bxl NL 215x290mm-cr-221121-r1.indd 1

Onze mediapartners

24/11/21 10:15

ALS DE HOOGSTE NIEUWKOMER IN GAULT&MILLAU EEN OUDGEDIENDE IS

’Brusselse restaurants zijn standvastig en constant’ De nieuwe Gault&Millau is uit en daarin worden 177 Brusselse adresjes gerecenseerd. In Brussel is Villa Lorraine de hoogste nieuwkomer en het Elsense Nonbe Daigaku is Aziaat van het Jaar. Hebt u nog de gids van vorig jaar liggen? Handig, want in de bovenste regionen verandert er verder zo goed als niks.

— BRAM VAN RENTERGHEM

H

BRUZZ | CULINAIR

eer en meester is nog altijd Bon Bon, dat ook nu weer een topscore van 19,5 op 20 deelt met het Hof van Cleve van Peter Goossens. Verder bestaat de Brusselse top uit gevestigde waarden zoals Comme Chez Soi, La Paix en Villa in the Sky. Jonge Brusselse Chef van het jaar is François-Xavier Lambory van Stirwen, dat vorig jaar ook al afklokte op een puike 15 op 20.

“Ik ben absoluut in de wolken met deze onderscheiding,” zegt een enthousiaste Lambory (36), die zeven jaar geleden de lastige taak kreeg om de grote schoenen van het intussen overleden toptalent Alain Troubat te vullen. “Na de moeilijke coronaperiode doet dit veel plezier én is het een motivatie om op hetzelfde elan verder te gaan,” zegt de kok, die volgens de gids gelauwerd mag worden om zijn foie gras gewikkeld in nori (zeewiervel) en gegaard onder een zoutkorst.

‘NIEUWKOMER’ De landstitel van Chef van het jaar gaat niet naar een Brusselaar, maar naar Thierry Theys van Nuance in Duffel. Wel herbergt de hoofdstad de Italiaan van het jaar (San Daniele) én de Aziaat van het jaar: Nonbe Daigaku in Elsene, waar vader en zoon Suetsugu samen sashimi snijden. Vorig jaar ging het Brusselse Samouraï met die eer lopen, waardoor de Aziatische keuken goed vertegenwoordigd is in de top. Want behalve Samouraï staat er met Kamo staat nog een Japanner in de top tien – een welkome aanvulling op de 26

I

15 DECEMBER 2021

vaak nog erg Frans geïnspireerde Brusselse topkeukens.

Als hoogste nieuwkomer noteert de gids de gerenoveerde Villa Lorraine in Ukkel (16,5 op 20), waar nu Yves Mattagne in de potten roert.

Nieuwkomer is dan ook veel gezegd, want de kok komt samen met zijn team én de bekende kreeftenpers over van Sea Grill, dat moest sluiten door werken aan het Radisson Blu hotel. Daar haalde Mattagne nog 18,5 op 20, de verhuizing is dus nog niet helemaal verteerd, wat volgens Gault&Millau-CEO Marc Declerck te maken heeft met personeelsuitval door corona én met de loungebar in diezelfde villa, die Mattagne ook zelf opvolgt – trouwens meteen goed voor een 15 op 20.

VERANDERING VAN SPIJS Twee valse nieuwkomers dus in de top, en daarmee hebben we bovendien zowat alle vernieuwing gehad. In de top dertig is er enkel nog Humus x Hortense en Barge die er elk een half puntje bij krijgen, en Brinz’l dat er evenveel kwijtspeelt.

Meer zelfs: in de 177 restaurants tellende lijst, zijn er maar 39 restaurants die een andere score hebben dan vorig jaar, en meestal gaat het dan om een half puntje meer of minder, of betreft het een nieuwkomer.

Is er weinig veranderd? Of hebben de anonieme inspecteurs zich net als vorig jaar eerder gedeisd gehouden omwille van de moeilijke coronaperiode, en dient de gids ook dit jaar meer “om de sector te eren dan te evalueren”, zoals het vorig

Yves Mattagne verhuisde van Sea Gril (op de foto met zijn kreeftenpers) naar Villa Lorraine en komt meteen de top 10 binnen. © SASKIA VANDERSTICHELE

TOP 10 Bon Bon Comme chez Soi jaar luidde? “Deze keer was het wel een evaluatie,” zegt Marc Declerck, “want na twee jaar verstoorde werking werd het tijd om een synthese te maken. Dat er weinig verschuivingen zijn in Brussel, bewijst dus eerder dat de restaurants er standvastig en constant zijn geweest.”

Toch kan een gids die cijfers uitdeelt niet zonder evaluatie, en zijn er ook restaurants uit de lijst verdwenen, waarvan het champignonrestaurant Café des spores in Sint-Gillis het bekendste is. Ook het restaurant er recht tegenover krijgt klappen: La Buvette zakt van 15 naar 14.

Behalve de nogal statisch ogende lijst valt nog iets op: de openingsuren. Voor topgastronomie moet je niet in Brussel zijn, toch niet als je in het weekend wil tafelen. Van de top tien zijn alle restaurants op zondag dicht, vier restaurants zijn ook de zaterdag volledig toe en nog eens

La Paix Le Chalet de la Forêt Bozar La Villa in the Sky La Villa Lorraine

By Yves Mattagne Samouraï Kamo Senzanome * Nieuwkomer

drie restaurants houden op zaterdagmiddag de rolluiken naar beneden.

Ook de rest van de lijst bevestigt het beeld dat de chefs al langer naar buiten willen dragen: dat zij voor hun personeel een betere work-life balance willen vinden. In Brussel lijkt die missie alvast geslaagd.

Big City Big City

Big BigCity City

toen nog landelij Er valt heel wat te vertellen inspelen op die verschillen. hoger gelegen Uk Een skyline van de over het weer inverlichte België. Dat STEL ZELF JE VRAAG Het kan zo de ambities om eerste instantie w in de verte: besefte ook stad astronoom en het is een STEM OP BRUZZ.BE de stad op een ecologische metingen zowel prachtig plaatje en die statisticus Adolphe STELEN ZELF JE VRAAG Zes maanden nana haar OpOp hethet eerste gezicht Zes maanden eerste gezicht manier te verlichten geeft lijkt delijkt stadsavonSint-Joost als inha Quetelet.

Alaanblik voor het EN STEM OP huwelijk met de graa ditdit een absurde vraag.

Het huwelijk met de een absurde vraag.

Het Maar opkrikken.

STEL ZELF JEJE VRAAG den toch iets uitgevoerd.

Zo gr ko ontstaan van ons land, inextra’s.

STEL ZELF VRAAG ze ze al al van haar eerste woord ‘steenweg’ is voor van haar eers woord ‘steenweg’ is voor BRUZZ.BE de lichtjes die het schouwverschil inwas tempe 1827 overtuigde hij koning EN STEM OP BRUZZ.BE EN STEM OP BRUZZ.BE Vermoedelijk ha deze smalle straat al ICONISCHE Vermoedelijk was h deze smalle straat al zijn vaak de vormgeven, binnen envan buiten Willem I derspel Nederlanden niet dede vader heth overschat, laat staan datdat er er GEBOUWEN niet vader van overschat, laat staan lichten van kantoorruimtes worden bestudee ervan om een Sterrenwacht maar wel de Zonneko opop deze plek ruimte zou deze ruimteniet zougedimd dieplek ’s nachts In dat Brusselse Lichtplan maar wel de Zonne toen activiteit te bouwen in Sint-Joost. zelve.

Ze de was een van zijn voor een stadspaleis. zijn voor een stadspaleis. worden.

Die nachtelijke staan heel wat richtlijnen zelve. Ze was een v als volledig werd HetEn werd een Observatorimaîtresses en werd d toch.

Brussel zou maîtresses en werd En toch.

Brussel zou silhouetten veroorzaken voor de verlichting van overgenomen in um Brussel voor Sterrenkunde, hem zelfs benoemd t niet zijn, mochten Brussel niet zijn, mochten heel wat energiewegen ennog pleinen.

Voor toen landelijke en hem zelfs benoemd Er valt heel dus wat te vertellen raakte het oude maar er werden ook eerste hofdame, dede hg er er hier enen daar geen eerste hofdame, hier daar geen hoger gelegen In in over het weer in België. Dat verspilling. gebouwen wordt Ukkel. ook vaak STEL ZELF JE VRAAG vrouwelijke positie aa verdoken architecturale van de Sterrenwa dagelijks meteorologische vrouwelijke positie verdoken architecturale eerste instantie besefte ook astronoom en van dit jaar In oktober de hoogte gedacht,werden want de de EN STEM OP BRUZZ.BE Franse hof. parels zijn, precies opop diedie Sint-Joost in verv waarnemingen gehouden, metingen zowel in statisticus Adolphe Franse hof. parels zijn, precies diende het lijkt Waals manier waarop gebouwen Zes maanden nana haar OpOp hethet eerste gezicht Zes maanden eerste gezicht lijkt Parlement Steeg hethet alle plek waar je ze hethet minst Sint-Joost als inhaar Ukkel Quetelet.

Al voor plateau inhaar Ukkel zoals onder meer temperaSteeg haar a plek waar jehet ze minst huwelijk met de graaf beviel dit een absurde vraag.

Het een voorstel in om onnodige verlicht zijn, kan de huwelijk met de graaf beviel dit een absurde vraag.

Het JOHANNES UIT VILVOORDE STEL ZELF JE VRAAG — BART UIT SINT-AGATHA-BERCHEM uitgevoerd.

Zo kon ook het het hoofd? Miss ontstaan van ons land, in STEL ZELF JE VRAAG naar verwacht. ze al van haar eerste zoon. woord ‘steenweg’ is voor gen kon de Sterr tuurmetingen.

Quetelet mat naar het hoofd?

Mi verwacht. ze al van haaraanblik eerste zoon. woordverlichting ‘steenweg’ is tegen voor te gaan. architecturale verschil inwas temperatuur 1827 overtuigde hij koning STEM OP BRUZZ.BE —EN JULIAN UIT SINT-JOOST-TEN-NODE EN STEM OP BRUZZ.BE wel, want ze ze raakte In desmalle Vlaamsesteenweg Vermoedelijk haar man deze smalle straat al al — JULIAN UIT SINT-JOOST-TEN-NODE Vermoedelijk was haar man deze straat wel, want raakte In de Vlaamsesteenweg uitbreiden en in enWillem noteerde vier keer per vroeg de parlement volledig veranderen. binnen envan buiten de stad I derHet Nederlanden niet dede vader hethet kind, overschat, laat staan datdat er er verwikkeld in verschi wacht die verrassing niet vader van kind, overschat, laat staan verwikkeld in versc wacht die verrassing splitste de organ dag hoe warm het was.

Dat worden bestudeerd.

Maar ervan om een Sterrenwacht Waalse regering om Daarom staan er in het plan maar wel dede Zonnekoning opop deze plek ruimte zou maar wel Zonnekoningmoordschandalen. Ze deze plek ruimte zou de gevel van moordschandalen. achter de gevel van toen de activiteiten zo goed te achter bouwen in Sint-Joost. twee: de Koninkl was voor die tijd ongebruizelve.

ZeZe was een van zijn zijn voor een stadspaleis. daarvoor regels op te aanbevelingen om de zelve. was een van zijn zijn voor een stadspaleis. niet enkel verdacht va nummer 46, waar het als volledig werden Het werd een Observatoriniet enkel verdacht nummer 46, waar maîtresses enen werd door En toch.

Brussel zou Sterrenwacht en kelijk.

Daardoor behoren devooral volgt maîtresses werd door En toch.

Brussel zou het stellen.

Eerst en iconische gebouwen van de moord opop haar eigen Huis voor Podiumkunsten overgenomen intot Ukkel, um voor Sterrenkunde, hem zelfs benoemd Brussel niet zijn, mochten moord haar eige Huis voor Podiumkunsten hem zelfs benoemd tot Brussel niet zijn, mochten Koninklijk Meteo Brusselse temperatuurerdaar een studie naar de impact stad ophofdame, verschillende raakte het oude gebouw maar er werden ook eerste dede hoogste hier enen geen maar ook van diedie opo LaerLa Bellone te vinden is.is. eerste hofdame, hoogste er hier daar geen maar van Bellone te vinden scheook Instituut, h waarnemingen tot de van nutteloze verlichting. manieren te verlichten, vrouwelijke positie aan het verdoken architecturale van de Sterrenwacht in dagelijks meteorologische vrouwelijke positie aan het verdoken architecturale maîtresses van Lodew Langs dede straatkant straalt maîtresses van Lod Langs straatkant straalt Franse parels precies opwas die Daarbij zal dedie focus niet zodat zehof. ook het donker De dagelijkse oudste terzijn, wereld en Sint-Joost in verval.

Op het waarnemingen gehouden, Franse hof. in parels zijn, precies op XIV. Ze werd verbann het gebouw weinig Ze werd verba het gebouw weinig hethet haar allemaal plek waar je ze het minst plateau in Ukkel daarentezoals onder meer temperaSteeg haar allemaal plek waar je het minst alleen op kantoorruimtes in deSteeg kijker kunnen staan. XIV. tuurmetingen in België een van deze eerste hethet Franse hofhof enen kw bijzonders uit: een — BART UIT SINT-AGATHA-BERCHEM naar hethet hoofd?

Misschien verwacht.

Franse k bijzonders uit: een gen kon de Sterrenwacht tuurmetingen.

Quetelet mat naar hoofd?

Misschien verwacht. liggen, maar ook op Gebouwen die op de nog altijd de refe landen die de meteorologie —— JULIAN terecht.

Eerst gevel wel, want ze ze raakte In In dede Vlaamsesteenweg JULIANUIT UITSINT-JOOST-TEN-NODE SINT-JOOST-TEN-NODE wel, want raakte Vlaamsesteenweg uitbreiden en in 1913 Brussel enkleurloze noteerde vier keermet per Brussel terecht.

Ee kleurloze gevel met etalages, commerciële erfgoedlijst staan, zijn ze een voor België.

Omd uitgebreid bestudeerden. verwikkeld verschillende wacht die verrassing tijdje in in het ka weliswaar een mooie verwikkeld verschillende wacht die verrassing splitste in dein organisatie in ze dag hoe warm het was.

Dat een tijdje het weliswaar een mooie parken en lichtreclahierbij prioritair.

Ook andere moordschandalen.

ZeZe werd achter degevels, gevel van zo lang vanaf dat Quetelet was sterk moordschandalen. werd achter de gevel vande twee: de Koninklijke was voor die tijd ongebruivan Tervuren gewoon omkadering rond van Tervuren gewo omkadering rond de niet enkel verdacht van dede nummer 46,46, waar het mes.

Na die studie moet de gebouwen kunnen belangniet enkel verdacht van nummer waar hetde Sterrenwacht en het kelijk.

Daardoor behoren gebeuren, zal da overtuigd van verregaande hebben, maar omdat voordeur.

Achter die voordeur.

Achter die moord opop haar eigen man, Huis voor Podiumkunsten moord haar eigen man, hebben, maar omd Huis voor Podiumkunsten Waalse regering een rijke herkenningspunten Koninklijk MeteorologiBrusselse temperatuursnel verandering samenwerking tussen ook daar te bont maa voordeur ligt een nauwe maar ook van die op andere La Bellone te vinden is. ook daar te bont m voordeur ligt een nauwe maar van diehet op andere La Bellonetot te vinden is. scheook Instituut, KMI. waarnemingen de opstellen, om zijn van een wijk.

Denk aan maîtresses van Lodewijk Langs deactieplan straatkant straalt want dat zou de verschillende landen.

Dan werd ze ze verplaatst na gang, en wie diedie neemt, maîtresses van Lodewijk Langs de straatkant straalt werd verplaatst gang, en wie neemt, De dagelijkse temperaoudste ter wereld en was bedrijven aan te moedigen deXIV. verbrandingsoven van derigheid van ZeZe werd verbannen van hethet gebouw weinig XIV. werd verbannen van gebouw Bellonahuis.

Daar ziet het ‘Bellonahuis’ dewo la konden immers gegevens Bellonahuis.

Daar ziet het ‘Bellonahuis’ tuurmetingen in Ukkel België een van deweinig eerste hethet Franse hofhof enen kwam in inzijn bijzonders uit: een om anders om te springen Stad Brussel of de VRT-toFranse kwam bijzonders uit: een ze een paar jaar. verschijnen.

Het valt te mijnstudies in worden uitgewisseld en de nog altijd de referentie landen die de meteorologie ze een paar jaar. he verschijnen.

Het valt te Brussel terecht.

Eerst zou kleurloze gevel met Brussel terecht.

Eerst zou kleurloze gevel met met hun lichtverbruik. Het ren aan Meiser.

Door zulke haar volgden bestempelen als een voor België.

Omdat die al Na uitgebreid bestudeerden. kunnen brengen veranderingen in de ze een tijdje in het kasteel weliswaar een mooie Na haar volgden bestempelen als een ze een tijdje in het kasteel weliswaar een doel is mooie om de nachtverlichgebouwen verlichten, zo lang te vanaf dat plateau Quetelet was sterk bewoner verborgen parel, maar hethet van Tervuren gewoond omkadering rond de van Tervuren gewoond welgestelde ratuurmetingen omkadering rond demaar atmosfeer voorspeld. welgestelde bewon verborgen parel, ting aanzienlijk te verminkrijg eenmaar stad herkenbare gebeuren, zal daar niet op. In 1913 lie overtuigd van verregaande hebben, omdat zeook hethet Achter diedie elkaar isvoordeur. ook een stedenbouwhebben, maar omdat ze voordeur.

Achter elkaar op.

In 1913 is ook een stedenbouwimmers precisiew Dankzij de inspanningen snel verandering in komen, samenwerking tussen ook daar te in bont voordeur een nauwe deren.

Het is niet alleen een gebouwen demaakte, skyline, en ook daar te bont maakte, voordeur ligt een nauwe burgemeester Karel kundige flligt ater.

Er werd burgemeester KareB kundige fldie ater.

Er werd Vandaag gebeure van Quetelet had België in want dat zou de nauwkeuverschillende landen.

Dan werd ze verplaatst naar het gang, en wie neemt, ze verplaatst gang, en wie die neemt, verspilling van energie, het ookwerd andere dan de naar hogehet het huis opkopen doo immers volledig rond het huis opkopen d immers volledig rond Bellonahuis.

Daar woonde ziet het ‘Bellonahuis’ righeid van de langeterkonden immers gegevens 1876 alzietweerbulletins.

Bellonahuis. Daar woonde metingen met au het ‘Bellonahuis’ kan ookvalt nadelige milieu- en kantoortorens. stad Brussel.

DeDe polit gebouwd, waardoor ze ze een paar jaar. verschijnen.

Het te mijnstudies in het gedrang worden uitgewisseld dehet stad Brussel. po gebouwd, waardoor een paar jaar. verschijnen.

Heten valt te het sche thermomet Naarmate de jaren gezondheidseffecten Met sommige eigenaars Na haar volgden bestempelen een heeft er een bureau g vrijwel onzichtbaar kunnen brengen. veranderingen inals de Na haar volgden Tempebestempelen als eenis.is. heeft een bureau vrijwel onzichtbaar elke er dag, stipt om vorderden, werden die welgestelde bewoners verborgen parel, maar het hebben. van kantoorgebouwen ratuurmetingen zijn zijn atmosfeer voorspeld. welgestelde bewoners verborgen parel, maar het dede kostuums van ded Dat Bellonahuis had netnet kostuums van Dat Bellonahuis had op.op.

Inprecisiewerk.

1913 lietliet om ’s morgens, wan steeds accurater, ook is ook een stedenbouwIn 1913 is ook een stedenbouwHoe zit omdat het dan met erelkaar alelkaar samenwerkingen, immers Dankzij de inspanningen Ommegang zijn er er be zo goed op de Grote Markt Ommegang zo goed op de Grote Markt burgemeester Karel Buls kundige flater.

ErEr werd burgemeester Karel Buls kundige fl ater. werd iemand hetzijn grasv ervan altijd meer samenwerVandaag gebeuren de Quetelet had België in Brussel?

“In theorie kan het de gebouwen te verlichten en het was ook een kunnen staan, want hethet huis opkopen dede en het was ook een immers volledig rond kunnen staan, want huis opkopen door immers volledig rond metingen metdoor automati1876 al weerbulletins. het KMI op, naar king was tussen landen.

Gewest onnodige verlichting opstad een ecologische en soms bezienswaardigheid architect Jan Cosijn Brussel.

DeDe politie gebouwd, waardoor hethet stad politiemaar gebouwd, waardoor De site van het KMI in Ukkel, hier gefotografeerd in de jaren 1920. bezienswaardigheit architect Jan Cosijn scheBrussel. thermometers, Naarmate de jaren de58. witte houten b Quetelet beperkte zich ’s nachts verbieden, maar ook creatieve manier.

Door heeft er een bureau gehad, vrijwel onzichtbaar is.

In In de jaren tekende ook hetdie Bakkersheeft eenstipt bureau vrijwelwerden onzichtbaar is. © PHOTONEWS elke er dag, omgehad, acht Expo uur vorderden, Expo 58. de jare tekende ook het Bakkersdede kostuums van dede Dat Bellonahuis had net om op een kwikt echter niet tot de meteoroeen dergelijk verbod kan in ledverlichting op gevel te kostuums van de Dat Bellonahuis had net werd het een huis voo huis, waar nu het café Le ’s morgens, wandelt er nog steeds accurater, ook omdat HetHet Bellonahuis dateert de de late zeventiende eeuw. werd het een huis v huis, waar nu het café Le De Proximus-torens baden in hetuit licht.

Goed voor de Bellonahuis dateert uit late zeventiende eeuw.

Ommegang zijn er er bewaard zo goed opop dede Grote Markt Ommegang zijn bewaard zo goed Grote Markt strijd zijn met installeren, kan er op een ter te observeren logie, hij verrichtte ook inde eigeniemand het grasveld van erRoy altijd meer samenwerpodiumkunsten.

DeDr d’Espagne wordt © BELGA herkenbaarheid, maar wel een bron van lichtvervuiling. podiumkunsten.

Roy d’Espagne wordt enen hethet was ook een kunnen staan, want © BELGA was ook een kunnen staan, want het KMIde op, naar een van king was tussen landen. domsrechten en de vrijheid andere manier gespeeld stemming de tem bestuderenDe ensite gebruikte andere domeinen pioniersbestuderen.

Ook steeds meer.

Ook de wijken tussen het oude huis uitgebaat.

Het Bellonahuis © PHOTONEWS bezienswaardigheid tijdens architect Jan Cosijn tussen het oude hu uitgebaat.

Het Bellonahuis van het KMI in Ukkel, hier gefotografeerd in de jaren 1920. bezienswaardigheid tijdens architect Jan Cosijn de witte houten bakken, Quetelet beperkte zich van handel,” krijgen we te worden met licht.

Van een Expo 58.

In de jaren 1980 tekende ook het Bakkersons die dag zal be statistiek om bijvoorbeeld werk.

Zo paste hij de temperatuurmetingen rond de Sterrenwacht, die huis werd een ontwierp voor Nicolaas © PHOTONEWS Expo 58. In de jaren 1980nieuwe tekendehij ook het Bakkersnieuwe huis werd ontwierp hij voor Nicolaas om op eenhuis kwikthermomeechter niet tot de het meteorowerd het een huis, waar nu café LeLe uitgelegd.

Er zijn een aantal Dat erHet nog geen horen bij Leefmilieu afstand vallen opvoor die manier Het Bellonahuis dateert uit de de late zeventiende eeuw. werd het een huis voor huis, waar nuen het café Het oude gebouw criminaliteit, huwelijksen kansberekening waren minder accuraat.

De toen aan de Schaarbeekseoverdekte binnenkoe Bally, vermoedelijk een Bellonahuis dateert uit late zeventiende eeuw.

Bally, vermoedelijk ter te observeren in welkeoverdekte binnenk logie, hijd’Espagne verrichtte ook in een podiumkunsten. ruimte Roy wordt © BELGA podiumkunsten.

De Roy d’Espagne wordt © BELGA factoren om rekening mee regelgeving voorhanden is Brussel.

“Er zou dus een de Belfi us- ofhield deDeFinancietoweer symbool voor de culturele instelling dede centrale poort. zijn wapenhandelaar.

Dat zou zijn opvolgster: Olympia Sterrenwacht sta zelfmoordcijfers in Er kaart te meer.poort statistiek, die totBellonahuis dan toe dichte bebouwing –enruimte lag, raakten dichter weer symbool voor culturele instell centrale poort.

Er zijn wapenhandelaar.

Dat zou zijn opvolgster: Olympia stemming de temperatuur bestuderen en gebruikte andere domeinen pioniersbestuderen.

Ook de steeds Ook de wijken tussen het oude huis hethet de uitgebaat.

Het tussen het oude huis en uitgebaat.

Het Bellonahuis te houden.

Zo is het in de omindicaties deindicaties binnenverlichting van duidelijke enin gezamenlijke ren gemakkelijk tebrengen. herkenopoffering.

Bellone nu geregeld nog andere naar een verklaring kunnen zijn Mancini, een bekend maar trouwens nog alt brengen. vooral werden gebruikt toen al – de warmte vast en bebouwd.

De eerste ons die dag zal statistiek om bijvoorbeeld werk.

Zo paste hij de temperatuurmetingen rond de Sterrenwacht, die nieuwe huis werd een ontwierp hij voor Nicolaas opoffering.

Bellone nu geregel nog andere naar een verklaring kunnen zijn Mancini, een bekend maar nieuwe huis werd een ontwierp hij voor Nicolaas winter langer donker envooral privégebouwen te aan beperken, politieke wil zijn om nen.

Het de Het oude gebouw van de huwelijksen waren minder accuraat.

De de Schaarbeekseoverdekte binnenkoer, waar Bally, een optredens, hethet oorlogsenen hethet toen voor devermoedelijk verschillende berucht figuur aan ligt aanontmoetin het naar dekansberekening astronomie, toe in denodigcriminaliteit, dat beïnvloedde debinnenkoer, straatverlichting maakte overdekte waar Bally, vermoedelijk een optredens, ontmoe oorlogsen voor de verschillende vooral berucht fiblijkt guur aanideale weer voor de culturele instelling Laer dede centrale poort.

Er zijn wapenhandelaar.

Dat zou zijn opvolgster: Olympia MINNARES VAN DE Sterrenwacht staat zelfmoordcijfers in kaart tete lezen statistiek, die totverbod dan toe bebouwing hield – strategie lag, raakten dichter kunnen ’sdichte nachts verhouvalt ook insymbool het een op onnodige te zijn.

Want enen culturele activiteit jachtleven teEr vinden inpoort de verwijzingen diedie in de het Franse hof, in in de tijd weer symbool voor de culturele instelling Laom centrale poort. zijn wapenhandelaar.

Dat zou zijn opvolgster: Olympia VERHUIZING MINNARES VAN DE genoemde Quete sociale wetenschappen.

Hij waarnemingen.

De het voor het instituut culturele activit jachtleven te vinden in de verwijzingen in de het Franse hof, de tijd opoffering.

Bellone nu geregeld nog andere indicaties naar een verklaring kunnen zijn Mancini, bekend maar trouwens nog altijd, hetorganiseert. De schoo brengen. vooral werden gebruikt in’s toen al een – de warmte vast en ten DeZONNEKONING eerste opoffering.

Bellone nu geregeld nog andere indicaties naarvanbebouwd. een verklaring kunnen zijn Mancini, een bekend maar dingen veranderen, Lichtplan het Gewest.

In verlichting nachts in te volle van het schouwfaçade, maar evengoed gevel verscholen zitten.

Zo van Zonnekoning LodeZONNEKONING organiseert.

De sch façade, maar evengoed gevel verscholen zitten. ZohetIn van Zonnekoning Lodein de schaduw va wou de variabelen van Sterrenwacht verhuisde moeilijker om de sterren de negentiende eeuw optredens, ontmoetingen oorlogsen het voor de verschillende vooral berucht fi guur aan ligt aan het naar de stichter de astronomie, toe in de dat beïnvloedde de straatverlichting maakte ontmoetingen het oorlogs- en hettachtig pagina’s tellende voor de verschillende vooral berucht fiheel guur aan speloptredens, waar door plekken een dat stellen.

Wij hebben die tekwam genieten, moetenmag de dan wel verdoke staat op het dak eenMINNARES prijkt hethet beeld van wijk XIV. Daar ze ze Het iswaar niet duidelijk welke VAN DE mag dan wel verdo staat er op het prijkt beeld van wijk kwam Het isDE niet welke culturele activiteiten jachtleven teer vinden in de verwijzingen diedie in de het Franse hof, in in de tijd VERHUIZING Astro Tower. sociale fenomenen VAN daarom inDaar 1890 naar het teduidelijk nemen en te verstedelijkte Brussel genoemde Queteletplein, sociale wetenschappen.

Hij waarnemingen.

De hetMINNARES voor het goed instituut en culturele activiteiten jachtleven te vinden in dedak een verwijzingen in de het Franse hof, de tijd XIV.en andereNicolaas aanblik hebben dan document staat de visieom om wens nog niet gehoord, lichten binnen in de ZONNEKONING wordt gelukkig wew standbeeld van een Bellona, dede Romeinse terecht toen ze trouwde met versieringen Bally organiseert.

DeDe schoonheid maar evengoed gevel verscholen zitten.

ZoZo van Zonnekoning LodeZONNEKONING wordt gelukkig standbeeld van een Bellona, Romeinse terecht toen trouwde mettoren versieringen Bally verhuisde organiseert. schoonheid maar evengoed gevel verscholen zitten. van Zonnekoning Lodeinze de schaduw van de er er wou de variabelen van Sterrenwacht moeilijker de sterren Nicolaas Infaçade, defaçade, negentiende eeuw mag dan wel verdoken zijn, staat er opop het dak een prijkt het beeld van wijk XIV. Daar kwam ze ze Het iswaar niet duidelijk welke overdag.

Een bestuur moet de gehele lichtinfrastructuur maar de vraag is zeker volledig uit. altijd mee uitgepakt. pelikaan.

Die staat dan godin van de oorlog, boven de graaf Eugène de Savoie. liet aanbrengen en welke mag dan wel verdoken zijn, staat er het dak een prijkt het beeld van wijk XIV. Daar kwam Het is niet duidelijk welke Astro Tower. sociale fenomenen daarom in 1890 naar het goed te nemen en te verstedelijkte Brussel altijd mee uitgepak pelikaan. Die staat dan godin van de oorlog, boven de graaf Eugène de Savoie. liet aanbrengen en welke wordt gelukkig wel nog standbeeld van een Bellona, dede Romeinse terecht toen ze ze trouwde Nicolaas Bally er wordt gelukkig wel nog standbeeld van eende stad teversieringen Bellona, Romeinse terecht toen trouwde met —erLUANA versieringen Nicolaas Ballydaarvan zich bewust zijn enmet van harmoniseren relevant.”

DIFFICILE

Big City

Big BigCity City

Waarom wordt Kan je eigenaars de gemiddelde temperatuur Wat is het verhaal Wat is het verhaal van kantoortorens van onsde land gemeten achter verplichten hun lichten achter deverstopte verstopte uit te doen nachts? in ‘sUkkel? gevel van La gevel van LaBellone?

Bellone?

18,5 17,5 17,5 17,0 17,0 16,5 * 16,5 16,0 16,0

BRUZZ | BIG CITY

BRUZZ | BIG CITY | BIG CITY

B R U Z Z | B I G C I T YB R U Z Z BRUZZ | BIG CITY

19,5

BRUZZ | BIG CITY

BRUZZ | BIG CITY

Waarom wordt de gemiddelde Wat verhaal Watisishet hettemperatuur verhaal van onsde land gemeten achter achter deverstopte verstopte in Ukkel? gevel La gevelvan van LaBellone?

Bellone?

godin van dede oorlog, boven godin van oorlog, boven

Lees en bekijk de

pelikaan.

DieDie staat dan pelikaan. staat dan

lietliet aanbrengen enen welke aanbrengen welke

dede graaf Eugène dede Savoie. graaf Eugène Savoie.

Lees en k bekij k de LeesLees en bekij en bekij kde de Lees en bekijk de Lees en Lees en bekij kbekij de k de antwoorden Check ook onze Instagrampagina, antwoorden Check ook onze Instagrampagina, antwoorden antwoorden Check ook onze Instagrampagina, Check ook onze Instagrampagina, antwoorden antwoorden Check ook onze Instagrampagina, antwoorden Check ook onze Instagrampagina, op de Big-Cityvragen viavia elke donderdagnamiddag vertelt Big-Cityvragen opop dede Big-Cityvragen via elke donderdagnamiddag verteltLuana Luana elke donderdagnamiddag vertelt Luana op de Big-Cityvragen via elke donderdagnamiddag opopde Big-Cityvragen via elke donderdagnamiddag vertelt Luana op de Big-Cityvragen via elke donderdagnamiddag vertelt Luana vertelt Luana de Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity bruzz.be/bigcity Difficile een nieuw BigBig City-verhaal. bruzz.be/bigcity Difficile een nieuw Big City-verhaal. bruzz.be/bigcity Difficile een nieuw Big City-verhaal.

Difficile een nieuw Big City-verhaal.

Difficile een nieuw City-verhaal.

Difficile een nieuw Big City-verhaal. bruzz.be/bigcity bruzz.be/bigcity BRUZZ.be/bigcity 2 8 2I 8 1 0I M2 4A AF ER BT R2U0A2R1 I 2 0 2 1

24 FEBRUARI 2021 I A RFB TER2BU0RA2UR1AI R2I0 22 01 2 1 2 8 2I 821802I 8MI2 4A 2F4E

altijd mee uitgepakt. altijd mee uitgepakt.

VOLGENDE KEK VOLGENDE WEEK VOLGENDE VOLGENDE KEER VOLGENDE W VOLGENDE KEER Waarom wordt VOLGENDE WEEK HetWaarom volgende antwoord Waarom wor wordt dede Waarom wordt Wat gebeurt er als gemiddelde tempe op een Bigtemperatuur City-vraag Wat gebeurt er als er onder gemiddelde gemiddelde temperatuur gemiddelde tem mij n huis een m van ons land geme mij n huis een metrolij n leest u in het nummer van ons land gemeten in van ons land gem van ons land gemeten in wordt gebouwd? wordt gebou Ukkel?

Ukkel? van woensdag 12 januari.

Ukkel?

Ukkel?

15 DECEMBER 2021

I 27

Een gezond 2022 vol lokaal nieuws en kijkplezier.

Gezond én vrij zijn. Dat is het belangrijkste wat er is. Op het werk, in het buitenland of in quarantaine? Waar je ook bent, we brengen jouw lokaal nieuws nog dichterbij. Helemaal digitaal. Zo kan jij je favoriete nieuws volgen waar, wanneer en hoe je dat zelf wil.

We wensen je alvast veel kijkplezier!

Culture.

NL | FR | EN

OP WANDEL DOOR HET HOOFD VAN KUNSTENAAR BERNARD VAN EEGHEM

‘Ik leef van de hak op de tak’

29

Culture. Expo/boek

NL

In het universum van Lakenaar Bernard Van Eeghem is plaats voor veel, en voor velen. Samen met de vrij associerende artistieke omnivoor dwalen we door zijn leven en werk, zoals tentoongesteld in Expo 53 en te boek in de bundel Hip en hop en hap en nip.

— MICHAËL BELLON, FOTO’S IVAN PUT

BRUZZ

| R E P O R TA G E

H

30

ip en hop en hap en nip: de weg om via de hoofdingang van Gemeenschapscentrum Nekkersdal in Laken tot in de expozaal De Wolken te komen is lang, kronkelig, en loopt door allerlei gebouwen en aanbouwen die binnenkort gesloopt zullen worden om plaats te maken voor een geheel vernieuwd binnengebied tussen Bockstaellaan en Schildknaapstraat.

Nu vormt dat bochtenparcours nog de perfecte aanloop naar onze bestemmeling. Het hoofd in De Wolken dat we zoeken is namelijk dat van schrijver, beeldend kunstenaar, performer, theatermaker, muziek-, literatuur- en architectuurliefhebber Bernard Van Eeghem. Die presenteert hier elke zaterdag de tentoonstelling Expo 53, telkens verrijkt met een soloperformance ter plaatse. Terwijl bijna gelijktijdig bij uitgeverij Fluxenberg de ‘dicht-en-zoveel-meerbundel’ Hip en hop en hap en nip uitkwam, met veel vrolijk huppelende, ongrijpbaar meanderende, licht absurdistische, zoekende, roepende, smachtende en schaterende (toneel)teksten en gedichten.

Eens we bij Van Eeghem zijn aanbeland, zijn de kronkelingen dus nog niet ten einde. Expo 53 verwijst natuurlijk naar Laken, maar ook naar het geboortejaar – en dus de biografie – van Van Eeghem, wiens leven, werk en verhalen allemaal even wijdlopig, veelkantig, veelkleurig, multidimensioneel en multidisciplinair zijn.

In het dik uur dat we langs de werken en werkjes lopen van de expo die hij nog permanent aan het bijsturen, aanvullen en verhangen is, onderhoudt hij ons over van alles en nog wat dat we niet in deze tekst verwerkt krijgen, laat staan kunnen citeren. Als we de naam ‘Laken’ laten vallen, vertelt hij bijvoorbeeld over de licentiaatsverhandeling kunstgeschiedenis die hij ooit schreef over de funeraire galerijen op het kerkhof van Laken, en hun ontwerper Emile Bockstael, die behalve burgemeester ook bouwkundig ingenieur was. Als we een opmerking maken over de ladders die Van Eeghem soms gebruikt om te schilderen, maar ook als een motief in zijn teksten, dan weet hij te vertellen dat op de Kruisafneming van Rubens vier ladders staan afgebeeld (twee achter en twee voor het kruis), dat als je alle ladders op elkaar zet, je in de hemel komt, dat een trap een belangrijk gegeven is in de architectuur omdat hij naar nieuwe ruimtes leidt, en dat beelden van trappen in films daarom ook spanning oproepen om wat er in het volgende shot te gebeuren staat.

Dat allemaal terzijde, maar toch ook nooit helemaal.

De opstelling van de tentoonstelling over twee verdiepingen, verbonden met een trap, weerspie-

gelt ook een beetje de doolhof in Van Eeghems hoofd. Het is een parcours voor lichtvoetigen door een aantal kamers met open deuren, en ruimtesin-de-ruimte die worden gevormd door de transparante plastic zeilen waarop Van Eeghem graag schildert tijdens zijn performances. Ook dat hij die bij een Aveve-tuincenter koopt omdat ze zwaar genoeg moeten zijn om op te schilderen, hoeft geen geheim te blijven.

Daar hangt bijvoorbeeld nog een zeil van de performance Bloedsomloopworst uit 2013, met de – alweer kronkelige – stoet van tekeningen waarmee Van Eeghem het verhaal van zijn jeugd verknoopte met de Bloedprocessie in Brugge. De grote mythologie van het heilig bloed dat duizend jaar na Christus van Jeruzalem naar Brugge werd gebracht, vormde in die performance het achterdoek voor de persoonlijke mythologie die Van

kelder in dozen zit, en dat hier en daar al een beetje vochtig begon te worden en te vergaan. Een groep mensen, onder wie assistent-curator Emilie Legrand van Cultuurcentrum Strombeek, pluist het uit terwijl ik erbij zit, en zo is het idee ontstaan. Maar net als de première van een theaterstuk is een tentoonstelling een momentopname. Je krijgt nieuwe ideeën door hier te zijn, dus liggen er nu nog een stuk of vijftien werken bij de encadreur die ik er nog bij ga hangen. Het is een mix van oud en nieuw, ingekaderd, niet ingekaderd...”

Tijdens de enthousiast geleide rondleiding zien we onder meer een affiche voor het stadsfestival Bruzzle uit 1991, het ontwerp voor een affiche van het Theaterfestival, een ontwerp voor een mozaïek voor het plafond van de foyer van de Beursschouwburg, waar Van Eeghem ooit als gewetensbezwaarde begon te werken, en bij wijze van installatie bananenschillen aan de kapstokken hing tijdens persconferenties.

Maar er staan ook werkjes uit de privésfeer.

Toen iemand hem eens twee wijnflessen van bij NielsVins op de Baksteenkaai cadeau deed, bouwde hij de papieren zak waarin die zaten verpakt met nog ander recuperatiemateriaal uit tot een heuse maquette van de Notre Dame in lichterlaaie. Met een kartonnetje van La Vache qui rit als rozet in de gevel.

Verder mooi vormgegeven geboortekaartjes, de

De kritiek die hij ooit kreeg – ‘Bernard Van Eeghem is een flierefluiter die af en toe eens aardig uit de hoek komt’ – heeft hij hier op de muren geklad als was het een lijfspreuk Eeghem tegen wil en dank moest construeren, om de onbekende omstandigheden van zijn geboorte als een naamloos kind van een vermoedelijk Antwerpse tienermoeder in Frankrijk te kunnen plaatsen. Opnieuw vertelt Van Eeghem ons hoe hij in zijn verbeelding de nonnen langs lange steenwegen van het Antwerpse weeshuis naar zijn warme en welgestelde Brugse pleeggezin ziet rijden, met hem als baby op de achterbank. Is het die nooit opgehelderde periode die zijn fantasie onherroepelijk in gang heeft gezet? “Het heeft misschien iets getriggerd, maar ik ben gewoon een dromer, dat zit in mij. Ik heb die geschiedenis nooit als een probleem ervaren, maar wel als iets speciaals. En natuurlijk wilde ik wel weten wie mijn moeder was. De werkelijkheid zal wellicht wel trivialer zijn dan mijn fantasie, want in mijn dromen is mijn moeder een filmster.”

LA VACHE QUI RIT Noem deze tentoonstelling vooral geen retrospectieve. Ze toont slechts een selectie van wat Van Eeghem allemaal nog in zijn archief heeft zitten, en wordt ook nog permanent aangevuld.

“Ik heb een heel groot archief dat thuis in de

uitgeslepen namen van de grafzerken van zijn grootouders, een fotostrip van zijn vriend Lucas Catherine, met wie hij nog heeft samengewoond, schetsen voor de festivals in Watou, een doek geschilderd tijdens de podiumnachten van Sprekende Ezels in de séparé van café Monk, en portretten op grote flarden karton van de actrices Carine Peeters en Hilde Wils, die in de jaren 1990 met hem deel uitmaakten van theatergezelschap Het Bordes. Ook dingen die hij op de voddenmarkt kocht en assembleerde, geschilderde berglandschappen waar hij een collage maakte, en nóg meer en nóg grotere beschilderde zeilen, van performances in het Concertgebouw Brugge en in Bozar.

Te midden van dat alles zijn wel enkele ordenende principes en terugkerende thema’s of motieven te ontwaren, zoals een abecedarium, vrienden en familie, de architectuur, of in contrast daarmee de natuur – vertegenwoordigd door die berglandschappen, of door de bomen die ook in zijn teksten opvallend aanwezig zijn. Omdat in het bosrijke buitenverblijf van zijn adoptiefamilie in het Brugse Male zijn vader hout kapte, en de kleine Bernard zelf ’s nachts wakker werd van de krijsende katten die achter elkaar aan zaten, en

Bernard Van Eeghem Geboren in 1953 in Comines (Frankrijk) Is theatermaker, beeldend kunstenaar en schrijver Maakte producties met onder meer Braakland/ZheBilding, Dito’Dito, Tristero, Het Bordes, Josse De Pauw, Charlie Degotte en Manah Depauw

Bernard Van Eeghem: “Ik ben gewoon een dromer, dat zit in mij.”

van de regen en de wind in de bomen.

“Geen pretentie.” Van Eeghem herhaalt de woorden een aantal keer, als hij wijst naar een schilderijtje dat hij ondersteboven heeft gehangen, of naar een installatie met projectie die nog niet helemaal af is. De kritiek die hij ooit kreeg – “Bernard Van Eeghem is een flierefluiter die af en toe eens aardig uit de hoek komt” – heeft hij hier op de muren geklad als was het een lijfspreuk.

Erkenning vindt hij heus wel fijn, en in zijn werk koestert Van Eeghem ook zijn artistieke vrienden, maar ambitie had hij niet nodig om kunstenaar te worden. Hij werd het gewoon.

“Moeder las mij gedichten voor, van Gezelle, en via mijn vader (destijds hoofdarchitect van de provincie West-Vlaanderen, red.) kwam de interesse voor architectuur en beeldende kunst.

Als kind moest ik lachen met De witte van Ernest Claes, maar niet lang daarna las ik ook Charles Baudelaire of Joris-Karl Huysmans. Ik ben ook altijd naar de muziekacademie geweest. Alleen dictie heb ik nooit gevolgd,” lacht Van Eeghem in zijn verzacht West-Vlaams.

DEMONEN Ook die performances zaten hem blijkbaar in het bloed. “Ik heb als kind ooit een voordrachtwedstrijd gewonnen voor het Davidsfonds, en ik deed al poëzieperformances toen ik nog architectuur studeerde aan Sint-Lucas in Gent. Iedereen vond dat vreemd, maar ik was in alles geïnteresseerd.

Ik heb ook pas later ingezien dat architectuur niets voor mij was. Filosoferen over architectuur en nadenken over ruimte interesseert me wel,

maar het beroep op zich niet.”

We spreken dus over een manier van leven. “Ik weet dat ik van de hak op de tak spring en heel associatief ben. Denken is altijd associatief, maar ik leef ook een beetje zo. Langs de andere kant moet je het ook onder controle houden, anders zou je helemaal zot worden. Maar ik vind het leuk om de demonen in mijn hoofd vorm te geven, nu eens op scène, dan weer met een tekening. Het is wat ik de hele dag doe. Ik heb kanker, en daar denk je natuurlijk wel een keer aan, maar als ik ’s nachts wakker lig, dan is het van de werken of de teksten waar ik nog dit of dat aan moet veranderen.”

Dat doet hem eraan denken dat hij nog moet voortwerken aan de catalogus die bij de tentoonstelling hoort en die, als het goed is, klaar is wanneer u dit leest. “Aan de rechterkant komt mijn levensverhaal in vrije versvorm, en links dan

de werken, met de titel, voorstudies, foto’s…”

Er is dus nog wat werk aan. Maar elke zaterdag trakteert Van Eeghem dus ook op een performance die hij ons al heeft samengevat, met onder meer een zeil dat hij beschildert op de tonen en beelden van Wagners Lohengrin, uitgevoerd door dirigent Claudio Abbado, een op de grond gekrijte tekst van Koen Peeters, een cantate van Bach, een danssolo, een eigen gedicht, en het gedicht van Dylan Thomas dat bezweert dat de dood het nooit zal halen. Een gedicht dat Van Eeghem al jaren uit het hoofd kent, met gebaren en al. Zoals het jongens uit 1953 vroeger op school in Brugge werd aangeleerd.

BERNARD VAN EEGHEM: EXPO 53 18/12, 8, 15 & 22/1, GC Nekkersdal, www.nekkersdal.be Hip en hop en hap en nip: www.fluxenberg.be

« JE VIS COMME JE PENSE : PAR ASSOCIATION »

“I LIVE LIKE I THINK: ASSOCIATIVELY”

L’univers du Laekenois Bernard Van Eeghem est large. En compagnie de l’omnivore artistique, fana de libre association, nous errons dans sa vie et dans son œuvre, exposées dans Expo 53 et dans le recueil Hip en hop en hap en nip. L’expo est accessible chaque samedi, et est enrichie par des performances solos. Expo 53 fait référence à Laeken, mais aussi à l’année de naissance de Van Eeghem, dont la vie, l’œuvre et les histoires sont étendues, dotées de nombreuses facettes et couleurs, multidimensionnelles et multidisciplinaires. « La pensée est toujours associative, et je vis de la même façon. »

In the universe of Laekener Bernard Van Eeghem, there is room for a great deal. Together with this free-associating artistic omnivore, we wander through his life and work, as exhibited in “Expo 53” and recorded in the collection Hip en hop en hap en nip. The exhibition is open every Saturday, and is every time combined with a solo performance. “Expo 53” refers to Laeken, of course, but also to the year of birth of Van Eeghem, whose life, work and stories are all equally wide-ranging, multicoloured, multidimensional and multidisciplinary. “Thinking is always associative, but I also live a bit like that.”

FR

BRUZZ

| R E P O R TA G E

Maakte recent performances als Kayak (met Catherine Graindorge en Katharina Dreyer), Bloedsomloopworst, Omertà (met Stefanie Claes) en Galop (met Dolores Bouckaert)

EN

31

Culture. Exhibition

MIRA SANDERS AND CÉDRIC NOËL MOVE BETWEEN DARK MATTER AND HEAVENLY LIGHT

Space: the eternal frontier EN

32

If there are two things we wish you at the end of yet another year on hold, it is poetry and wonder. Two ways of seeing from which the Brussels artist duo Mira Sanders and Cédric Noël have drawn a magnificent double exhibition. “A Voyage into the Moon” and “The Phenomenal Park” are spaces to howl at the moon, marvel at what is left unseen, wander through sound, fall through drawings, hurt, laugh and love. — KURT SNOEKX, PHOTOS IVAN PUT

ON THE EDGE OF THE ABYSS It is out of that friction that “A Voyage into the Moon” crystallizes. A deep, rich, rebellious fiction that unmistakably spoofs reality.

“Everything started with a trip to Japan in 2017,” Mira Sanders says. “A journey in which we were quite struck by the secrets that permeate Japanese society and culture, and which in the drawings I made there (brought together in the animated sequence Aftershock_chpt 1, ed.) flowed out into a focus on interiors rather than exteriors, on vent pipes, shafts, tubes and stuff like that, places in which those secrets can circulate.”

“There is a kind of intangibility at play, which doesn’t have to be negative, but it does cause an event like the Hiroshima nuclear catastrophe to be shrouded in imprecision and considered unspeakable, even at the Hiroshima Peace Memorial Museum. At the same time, that moment still defines the lives of the victims. The hibakusha – those exposed to the radioactive bomb – and their children and grandchildren still suffer discrimination and exclusion.”

“It’s that idea of something unresolved that really was what drove us,” Cédric Noël continues. “Our visit to the museum was, in that sense, a very muddled experience. That then BRUZZ | INTERVIEW

O

n August 6, 1945, the atomic explosion over the city of Hiroshima aroused the curiosity of a creature,” the preamble of the exhibition “A Voyage into the Moon” starts ominously. What follows is a wondrous journey that in eight chapters leads from centipedes to ravaged bodies, from craters to lost souls, from barren monuments to mission reports and from the moon to an unexpected queen. Eight chapters for eight works, composed in different media – from textiles, drawings, music and soundscape to found footage, an animated short, installation and sculpture. Every single part as elusive as the breathing, living, ever appearing and disappearing whole it constitutes.

“A Voyage into the Moon” takes away the direct view of what is at stake. Instead of moving head-first into its throbbing core, looking the matter right in the eyes, Mira Sanders and Cédric Noël progress through alleyways, ventilation systems, shafts and tunnels – in-between spaces that circle, circumscribe and keep to the edges instead of directly facing the heart of the matter.

You nonetheless hear it pounding.

“That’s what we do: we look away,” Mira Sanders says. “We turn our gaze off-centre, to the edges and borders, to what is happening just in the periphery.” That makes for an artistic practice that leads along unbeaten paths. By exploring those spaces between fact and fiction, poetry and politics, the documented and the unsaid, Mira Sanders and Cédric Noël ignite a ferocious fire with their contemporary fairy tale that disrupts and dislocates both the gaze and the history it looks at. Attention to the boundaries of reality, to what is neglected, discarded and left unseen, creates physical and mental spaces that allow a different light to shine through. It not only fuels the imagination, it re-imagines reality itself.

Mira Sanders and Cédric Noël tinker and pry with histories and truths that have solidified, become fixed by those who write them, and rebuild them with the elements that have come loose – “the separated matter”, as A Voyage into the Moon, Mission Report, a free booklet that glues the exhibition together, puts it. “That separated matter literally speaks of the debris of Hiroshima, bodies and things fragmented and splintered by the atomic bomb,” Cédric Noël explains. “But in addition to a physical state, you can also see that ‘separated matter’ as referring to a psychological state, to the fragmented souls of people. As well as to that friction that, according to Shintoism, always exists between the physical and the spiritual world, between reality, stones, plants, houses and the creatures and spirits that roam in them.”

“That’s what we do: we look away. We turn our gaze off-centre, to the edges and borders, to what is happening in the periphery” MIRA SANDERS

means that to continue purely in fiction is not interesting, because there are still too many questions about reality in the way.”

Those questions are not anchored in the moment of the bomb’s impact, but a little later, in 1954, a year before the Hiroshima Peace Memorial Museum is inaugurated and history is rewritten and constructed. “A Voyage into the Moon” is an ode, an alternative monument, in the form of a fiction centred around the female astronaut and hibakusha She, in which that destructive reality merges with a fascination for the anime and manga tradition, for Japanese myths, for the underground, for architecture and urbanism, and for the moon.

“Hiroshima was the real destruction of the surface, of bodies and territories by science and technology. The same destruction, symbolic this time, of the imaginary, of the fantastic, of reverie, took place on the moon when the Ameri-

▼

The Brussels artist duo Mira Sanders and Cédric Noël tinker with space: “We always wanted to cross borders.”

“

33

BRUZZ

| INTERVIEW

▼

MIRA SANDERS AND CÉDRIC NOËL MOVE BETWEEN DARK MATTER AND HEAVENLY LIGHT

can flag was planted in 1969,” says Cédric Noël.

“We intersect those two moments of destruction – the real and the symbolic – because they have completely transformed our relationship to the technology that underpins them. The idea of progress, of technology making our lives easier, has in the blink of an eye given way to the realisation that technology and science could wipe a city off the map and devastate and disrupt an entire community.”

Mira Sanders and Cédric Noël place these scratches on the earth’s surface in contrast to an exploration of depth, and the façade to a relentless digging. Opposite the Hiroshima Peace Memorial Museum they let She suggest “an abyss, as wide and as deep as possible”, “a hole for vermin, for the insects and the rats”: “A hole would have inspired fear and disgust. An infamous place would have taught them all the love of Peace.”

“A hole like a counter-monument,” Cédric Noël nods. “It would be closer to the emotion you experience when you’re confronted with a catastrophe of that proportion. That in turn would be more honest, less cynical than for instance the ‘Atoms for Peace’ exhibition that was organized in the museum, by the United States, in 1956, as a way of highlighting the positive aspects of nuclear energy. It would focus on the children who were starving and often found with stones in their stomachs rather than on the blushing girls in kimono and with umbrellas who had to put on a little play for important visitors.”

A hole as a remembrance, as a symbol for a ravaged memory, for doubt and uncertainty, for faltering, for eternal wonder.

Mira Sanders Born in 1973 in Ukkel/Uccle Studied Fine Arts at Sint-Lukas, and is a lecturer/researcher at the Faculty of Architecture, Campus Sint-Lucas KU Leuven Defines herself as a user of space and explores the city through intriguing drawings Won the Prix de la Jeune Peinture Belge’s ING Award in 2007 Her show “Inland Voyages in an Inland Voyage” at Argos in 2016 was awarded the AICA Best Exhibition of the year award

Cédric Noël Born in 1978 in Argenteuil, France Studied Visual Arts in Nice and at the HISK in Antwerp Won the Prix Médiatine in 2006 and exhibited at Wiels, Bozar, the Frans Hals Museum, M HKA and the Contour Biennale With Mira Sanders, conceives The Mental Masonry Lab, a fluid collective that paves a critical and poetic way through public space

MAPPING THE URBAN That state of wonder is also the starting point for a practice that Mira Sanders and Cédric Noël have been conceiving since 2014 under the name The Mental Masonry Lab, a dynamic and fluid collective that paves a critical and poetic way through public space, its periphery, its blind spots and borders, its oddities and treasures, its traces and its trash. A second exhibition in the Botanique’s Gallery space bears witness to this playground. “The Phenomenal Park”, a living map of an imaginary park ingeniously laid out, was developed together with more than forty master students from the Faculty of Architecture, Campus Sint-Lucas KU Leuven, where Mira Sanders teaches the course “Mapping the Urban”.

“It’s a completely different exhibition from ‘A Voyage into the Moon’ in terms of approach and content, but the underlying process is similar.

This too, is a matter of strolling – though not aimlessly – and of collecting, – of what we encounter along the way, be it objects or sounds, thoughts or images – of analysing, translating, re-imagining, reconstructing, and reactivating,” Mira Sanders explains. With a sensitivity and 34

A walk in “The Phenomenal Park”: a playground collecting and reviving the oddities and treasures, the traces and the trash from public space.

lightness that, despite the density and coding of the existing space outside, stimulates the imagination and creates a different physical and mental space. You see jigsaw pieces of parts of Schaarbeek/Schaerbeek, a game with the patterns of cobblestones, manipulated Nespresso cups, physical memories of holes in the urban fabric, “translated” graffiti, sculptures with barrier tape, balancing exercises with found objects, translations, transmutations...

“It’s a way for students to go beyond the books and the Internet and see and experience for themselves. Architecture is very applied, purposeful and complex, but that doesn’t mean you have to ignore the fragility or poetry of a city,

a site or a building. It’s about that sensibility in that process of exploring, dismantling, deconstructing, recontextualizing and rebuilding.”

That frivolous process raises numerous questions. How public is public space? Who is the public that it is public for? Is there still room for imagination? What is repressed and cannot find a place? What is the public space of a museum or an archive? What are its borders?

“We always wanted to cross those borders,” Mira Sanders says. “From the very beginning of the collective, when we went to Berlin and worked there at ZK/U, Center for Art and Urbanistics. Or when we founded TMMRADIO at Iselp, and made podcasts from the library,

Back in “A Voyage into the Moon”, Mira Sanders and Cédric Noël’s exhibition in the Botanique’s Museum space, this playful side takes on fascinating forms. Control Room_chpt 3 uses a three-dimenional arrangement – beautifully described as “a cartography of the imagination” by curator Ive Stevenheydens – to show a number of penciled views of uninhabited in-between spaces and structures. Opposite, Hiroshima 1954 Memorial_chpt 4, an aluminium

CÉDRIC NOËL

sculpture/table that refers to the architecture of the Hiroshima Peace Memorial Museum, holds 3,000 copies of the booklet A Voyage into the Moon, Mission Report.

A little further on, astronaut She emerges as Queen of the Moon and of all the lost Moon Souls. Following the Mukade – the curious centipede from the preamble who speaks through her mouth – you dive past circular holes through platforms and chambers of a space station deep below the surface of the moon. Mission Report_ chpt 5 is a breathtaking animation where no living creature appears in your field of vision and yet the space pulsates, propelled by a sublime, dangerously swelling composition by Japanese musician Tujiko Noriko. A rupture between earth and moon is imminent, the lunar safe haven will no longer tolerate the earthlings’ will to conquer and subjugate. The proud voice of Commander Ikeda of the Imperial Japanese Army surrenders to the silence.

In that silence, space echoes. Skin_chpt 7 overshadows you like a giant flag. In the representation on that flag – a mirror of the urban plan of the Hiroshima Peace Memorial Park, which also permeates the scenography of the exhibition – a hole is burned the size of a new memory. The Queen’s Suit_chpt 6 shows a design by Louise de la Tour of La Cambre Modes: a hybrid costume in which aspects of a space suit, a kimono, the body of the mukade,

manga futurism and the transformative ornament of Princess Kaguya – from Isao Takahata’s masterful and poetic film adaptation of a 10th century Japanese folktale – merge.

“A Voyage into the Moon” thus strings itself together into an exploration in itself, a journey that constantly moves between fact and fiction.

“Fiction allows a form of freedom,” says Cédric Noël. “We’re not historians, you know, though we do dig down into things. But our subject inhabits the history, the sociology of a place as much as the colour of Mira’s pencils. All these aspects are subject to the same intensity of observation. That is not easy, especially in the face of a historical mastodon like Hiroshima, where you have to work with genuine pain. But you have to make it your own story through imagination and empathy. Of course, the fact that this catastrophe has an impact on our lives even today helps. The destruction by technology and science and man’s urge to conquer continue to this day, in the Mars expeditions, in Elon Musk and Facebook, in the health crisis and the distrust of science... From that core, from the holes in that contemporary story we work. To create another possibility.”

MIRA SANDERS & CÉDRIC NOËL: A VOYAGE INTO THE MOON + THE PHENOMENAL PARK > 6/2, Botanique, www.botanique.be

TICKET NAAR DE MAAN

TICKET POUR LA LUNE

Als we u twee dingen mogen toewensen aan het einde van alweer een jaar-op-pauze zijn het poëzie en verwondering. Twee manieren van kijken waaruit Mira Sanders en Cédric Noël een even fantastische als opstandige dubbeltentoonstelling hebben gepuurd. A voyage into the moon is een zielenroerende fictie met stevige klauwen in de werkelijkheid die Hiroshima heet.

In acht hoofdstukken reis je van duizendpoten naar verwoeste lichamen, van stille monumenten naar een gat in de maan, van een balling naar een koningin. In The Phenomenal Park richt hun verwondering zich op de meer nabije publieke ruimte, haar blinde vlekken en onvermoede schatten. Twee keer poëzie, twee keer liefde.

S’il y a bien deux choses que nous pouvons vous souhaiter à la fin de cette nouvelle année de vie mise sur pause, ce sont la poésie et l’émerveillement.

Deux choses qui ont fait naître une double exposition aussi fantastique que rebelle dans l’esprit de Mira Sanders et Cédric Noël. A Voyage into the Moon est une fiction qui fait vibrer l’âme en s’accrochant à la réalité de Hiroshima.

En huit chapitres, vous passez des mille-pattes aux corps détruits, des monuments silencieux à un trou dans la lune, d’un exilé à une reine. Dans The Phenomenal Park, leur émerveillement se concentre sur l’espace public plus proche, ses angles morts et ses trésors insoupçonnés.

Deux fois de la poésie, deux fois de l’amour.

NL

FR

| INTERVIEW

GHOST STORIES

“We’re not historians. That means that historical events, sociology and the colour of Mira’s pencils are all subject to the same intensity of observation”

BRUZZ

where no one was allowed in and where guests read and discussed excerpts from their favourite books. Or like in Charleroi, where we went looking for ‘stones of wonder’ like poetic archaeologists at the then building site for the Rive Gauche shopping centre. (Laughs) We followed the archaeologist’s methods, but never digging deeper than twenty centimetres. All sorts of stories came to us from passers-by whilst we were there. About how the shopping centre was a nightmare, or in fact fantastic because Charleroi would finally also have a Primark, or how the ground under our feet once was the location of Charleroi’s best peep show.”

“We are actually looking for the limits of a context, a public space, and investigating whether there is something to discover in that periphery. There’s always a naughty and a playful side to that.”

You may also like

| PORTRAIT

NC

JOTA MOMBAÇA

BRUZZ

‘Être marginal permet de voir le monde tel qu’il est vraiment’ FR

Dresser le portrait de l’artiste brésilien.ne Jota Mombaça est impossible, car iel est beaucoup de choses à la fois et toujours en constante évolution. Pour en prendre la mesure, rendez-vous au Beursschouwburg pour le premier chapitre de Opera Infinita.

— MICHAËL BELLON

36

« Un mutant », c’est ainsi que Jota Mombaça se définit, toujours désireux·se d’intégrer de nouvelles idées, d’adopter de nouvelles formes et de laisser un rôle important au collectif dans son travail. « L’individu est une construction toxique, et pas intéressante », a déclaré un jour Mombaça lors d’un entretien avec le magazine ArtDependence.

Ce qui est sûr, c’est que Mombaça vient de la ville de Natal, à l’extrême nord-est du Brésil, au bord de l’océan Atlantique. Ce n’est pas exactement un épicentre artistique, et en tant que personne de couleur non binaire issue d’un milieu socialement défavorisé, Mombaça est quelqu’un de marginal.

Mais iel a aussi sa propre vision de la chose : « Être marginal permet de voir le monde tel qu’il est vraiment parce qu’on le voit comme un problème, et quand on considère quelque chose comme un problème, cela soulève des

questions. » Mombaça dit qu’iel a toujours été bruyant·e et expressif·ve. Et parce qu’iel manquait d’espaces à Natal pour se réunir, discuter et parler, le besoin s’est fait sentir de prendre possession de l’espace public et d’utiliser la performance comme forme de résistance.

SUR SES GARDES Même s’iel connaît désormais un certain succès et que le corps noir est progressivement mieux accueilli dans les biennales, les festivals et les institutions artistiques internationales, iel reste vigilant·e. Parce que les systèmes d’oppression et de représentation lacunaire sont toujours en place, et parce que le succès de Mombaça dans le monde des arts n’est pas conciliable avec le fait qu’en dehors de ce monde, les personnes de couleur queer continuent de mourir au Brésil et ailleurs.

La lutte contre le fondamentalisme de genre et la lutte pour la décolonisation restent donc des thèmes centraux dans son travail. En tant qu’artiste politique au franc-parler, Mombaça utilise principalement la poésie, les textes collectifs, les sources et citations historiques de la théorie critique. Mais toujours en combinaison avec la performance, le son et l’art visuel pour mettre ces textes en action. Dans le passé, Mombaça a

travaillé avec des vidéos, des GIFs, des fusains et des installations sonores.

Opera Infinita, dont le premier chapitre, après son prélude à Nottingham, est aujourd’hui présenté à Bruxelles, a été initié par Mombaça en collaboration avec Denise Ferreira da Silva, professeure et directrice du Social Justice Institute à l’Université de la Colombie-Britannique. Ferreira da Silva est également l’autrice de Toward a Global Idea of Race, et a travaillé avec de nombreux autres artistes et biennales d’art.

Opera Infinita, chapitre A : The Red Earth a débuté par un atelier réunissant un groupe d’artistes, de penseurs, d’artistes sonores et de militants basés à Bruxelles qui, lors de sessions collectives, ont mobilisé leur imagination radicale pour pénétrer dans les domaines de la philosophie, de l’abstraction, de la science-fiction et de la magie par le biais de « conversations cacophoniques » afin d’esquisser la fin du monde néocolonial tel que nous le connaissons et d’imaginer un avenir baignant dans le rouge du sang, du minerai de fer, de la planète Mars et de l’infrarouge.

JOTA MOMBAÇA, DENISE FERREIRA DA SILVA & ANTI RIBEIRO: OPERA INFINITA, CHAPTER A: THE RED EARTH 17 & 18/12, Beursschouwburg, www.beursschouwburg.be

Storyboard WIDE VERCNOCKE

Ambasciata d’Italia Bruxelles

See Festival C

Image © Uncompressed

Ministero degli Affari Esteri e della Cooperazione Internazionale

‘Discover the rich culture of South East Europe' Tussen jojo en molensteen, zo voelen we ons dezer dagen. Toch zijn er nog theatermakers die de absurditeit van het leven vieren met humor en poëzie.

15£19 Dec.’21 at Bozar

§ Films § Concerts § Folk § Rock § Alternative

JE SUIS SISYPHE 17 & 18/12, Théâtre Marni, www.theatremarni.com

M2112180 - See Festival _Bruzz_B 105 x H 142,5mm .indd 1

13/12/2021 15:07

Culture. Jeugdtheater

‘Overgevoeligheid is onzichtbaar en wordt vaak niet erkend’ NL

Manu hoort de vis van de bovenburen, de wijzer van een polshorloge, de prik in de colafles… en wordt (dus) helemaal overdonderd door het lawaai van de stad. En dan bezorgde theatermaker Dries Notelteirs hem in 5 kilo pascal ook nog een broer die drumt! — MICHAËL BELLON

© CLARA HERMANS

5 kilo pascal is een stuk van Bronks en het Spinragfestival, over de broers Manu en Wim, die elkaars tegenpolen zijn. Manu is overgevoelig, Wim is nagenoeg doof. Manu

trekt zich terug om niets te moeten horen, Wim drumt erop los om toch iets te horen. Daar komen natuurlijk problemen van.

Met deze monoloog schreef acteur en theatermaker Dries Notelteirs zijn eerste volwaardige theaterstuk. Notelteirs studeerde in 2017 af aan het RITCS, en we kunnen hem kennen van zijn rol in Woestzoeker van Raven Ruëll en Jan Sobrie (Theater Antigone en Theater Artemis), van Do you wanna play with me? van Sylvie Landuyt (KVS, Mars en Bad Ass Cie), en natuurlijk ook van de internationale succesvoorstelling Show van Carly Wijs en Bronks, waarin Notelteirs samen met Gytha Parmentier het thema seksualiteit bij jongeren verpakte in

Dries Notelteirs: “Ik heb geprobeerd een kinderlijke directheid in dit stuk te leggen.”

38

een aanstekelijke goochelshow met Franse chansons. Show werd gesmaakt tot in Parijs, en betekende voor Notelteirs dus een aangename kennismaking met het jeugdtheater.

Daarom is dit eerste stuk dat hij zelf schreef (en speelt) er dus ook één voor Bronks. Al wist hij met coach Joris Van den Brande van Lazarus, dramaturg Liesbeth De Clercq, scenograaf Philippe Van de Velde van wijlen Studio Orka en costumière Lore Renson een gemengd dreamteam rond zich te verzamelen.

Notelteirs: “Ik heb in die drie jaar dat we Show gespeeld hebben heel erg genoten van de respons van de kinderen en jongeren. Ook van de brutaliteit of de eerlijkheid die zij soms hebben. Wat ik zo fascinerend vind aan de manier waarop kinderen spreken, is de directheid en de kleur van hun woorden. Ik hoorde laatst een kind zeggen: ‘Gij stinkt!’ Dat is zo hard, brutaal, en zonder omwegen. Die directheid heb ik ook in mijn tekst proberen te leggen. Bij het schrijven heb ik gezocht naar taal die gebald is en tot de verbeelding spreekt. Ook omdat ik bang was het jonge publiek anders te verliezen. Met meerdere acteurs en telkens nieuwe scènes is het makkelijker om de aandacht van kinderen vast te houden. In een monoloog waar je er een uur alleen voor staat, moet je het voornamelijk hebben van het verhaal en de tekst.

Ik heb dus op voorhand al getest of die ook zonder kostuums en decor zouden werken. De tekst moest sterk genoeg zijn om op zichzelf te kunnen staan. Toen ik aan het schrijven was, nam ik de tekst soms mee naar de workshops die ik geef om te kijken wat werkte en wat niet, en om aan de slag te gaan met sommige van hun reacties.”

begonnen met mijn lange haat-liefdeverhouding met de stad. Ik heb lang en graag in Brussel gewoond, in Molenbeek. De stad heeft ook een grote aantrekkingskracht op mij.

Maar anderzijds kom ik van ‘den buiten’ en heb ik ook veel behoefte aan stilte en aan de natuur. Die spanning zat al heel lang in mijn lijf.

Ik wilde de stad verlaten, maar als ik dan op het platteland was, wilde ik er weer naartoe. Dat was een voedingsbodem om te beginnen schrijven. Aanvankelijk was het mijn idee om de stad in te trekken en mensen daar te observeren en te interviewen, om materiaal te genereren voor de tekst. Maar toen kwam corona. Door de lockdown kon ik niet naar buiten en werd ik verplicht het materiaal uit mezelf te halen. Zo is het verhaal ontstaan van de overgevoelige Manu en zijn broer Wim, die doof wordt. De spanning en dualiteit tussen stad en platteland zit dus ook in de rivaliteit en jaloezie tussen twee broers.

En welke thema’s had je gereserveerd voor je eerste theatertekst?

Kunnen hoogsensitieve personen zich misschien herkennen in het stuk?

DRIES NOTELTEIRS: Het is eigenlijk

NOTELTEIRS: Zeker, al is het niet zo

de fik gestoken en daarna heb ik geroepen: ‘Ik wou dat gij dood waart.’” Ik vind die rivaliteit en jaloezie interessante elementen, omdat ze ook bij veel jongeren spelen. Het idee dat een jonger broertje of zusje meer krijgt, leidt soms tot afgunst die dan botst met de liefde die je ook voelt, en het besef dat die afgunst niet zo mooi is.

En op het podium moet jij dat allemaal in je eentje spelen?

NOTELTEIRS: Ik speel Manu, maar ik belichaam ook heel wat andere personages die de revue passeren.

Moeder, vader, broer, een speurder, een politieagent en personages die Manu tijdens zijn tocht door de stad ontmoet. Personages die hem tools aanreiken om met zijn overgevoeligheid om te kunnen. Maar evengoed een spons die spreekt en vraagt om eens goed uitgewrongen te worden omdat ze vol zit en barstende hoofdpijn heeft.

Dries Notelteirs speelt in 5 kilo pascal de hoogsensitieve Manu. “Maar ik belichaam ook andere personages, die Manu tools aanreiken om met zijn overgevoeligheid om te kunnen.”

“Ik vind rivaliteit en jaloezie interessante elementen, omdat ze ook bij veel jongeren spelen” DRIES NOTELTEIRS

dat we speciaal vakliteratuur hebben gelezen. Hoogsensitieve mensen zijn ook heel gevoelig aan andere dingen dan aan geluid alleen. We hebben er een tijdje over nagedacht of we het niet moesten opentrekken naar gevoeligheid voor licht of voor overvolle pleinen bijvoorbeeld, maar uiteindelijk houden we het op geluid. Geluid gaat zonder omwegen naar het gevoel, en dat maakt het theatraal voor mij interessanter. Ik sprak ook met heel wat jongeren die in grote woonblokken wonen. Daar kreeg ik te horen dat geluid vaak een bron van frustratie is.

De vis van de bovenburen en de prik in de colafles horen, zoals Manu, is extreem, maar je hoeft zelfs niet

hoogsensitief te zijn om plots vast te stellen dat je het altijd aanwezige stadsgeraas soms niet meer kan verdragen.

NOTELTEIRS: Zeker. Je hebt al scholen die gebruikmaken van geluidsonderdrukkende koptelefoons voor hun leerlingen omdat de treinen er voorbijrazen en de ramen trillen.

Maar vaak wordt overgevoeligheid niet erkend, omdat ze niet zichtbaar is. Er zit een fragment in het stuk waarin Manu klaagt dat een jongen in de klas die zijn been heeft gebroken overal naartoe wordt gedragen, terwijl zijn eigen klachten niet worden geloofd. Ook zijn dove broer gelooft iedereen, en dat wekt bij hem frustraties op. Na een uit de hand gelopen ruzie loopt Wim weg,

waarna Manu voor het dilemma komt te staan: trekt hij de overdonderende stad in om zijn broer te zoeken, of blijft hij thuis?

De strijd met de buitenwereld wordt dus nog gecompliceerd door de strijd met een concurrerend broertje.

NOTELTEIRS: Ik heb ook een broer en merkte dat die soms moeilijke relatie eruit kwam tijdens het schrijven. Het stuk begint met “Ik heb het drumstel van mijn broer in

NOTELTEIRS: Daar hebben we even mee geëxperimenteerd, maar uiteindelijk bleek het krachtiger om de geluiden niet te laten horen, en alleen te laten zien hoe Manu reageert op geluiden die niemand anders kan horen.

De scenografie van Philippe Van de Velde, die weer vol mechaniek en verrassende onderdelen zit, is wel een soort van tegenspeler geworden.

Dat decor is ook heel mobiel en kan in een kleine camionette worden vervoerd, waardoor we het op allerlei locaties kunnen gebruiken.

Ik hoop dus dat we het stuk nog veel kunnen spelen, want er zijn door corona al veel voorstellingen weggevallen.

5 KILO PASCAL 19/12, 15.00, Bronks, www.bronks.be

ENTRE VILLE ET SILENCE

BETWEEN CITY AND SILENCE

5 Kilo Pascal est une pièce de théâtre pour jeune public sur deux frères, Manu et Wim, que tout oppose.

Manu est hypersensible et Wim est quasi sourd. Manu se retire pour ne plus rien entendre, tandis que Wim tambourine sur tout pour entendre quelque chose. Le créateur de théâtre Dries Notelteirs : « Cette pièce est née de ma relation d’amour-haine avec la ville. Je vis à Bruxelles depuis longtemps et j’adore cette ville. Mais j’ai aussi un grand besoin de silence et de nature. »

5 kilo pascal is a youth theatre play about two brothers who are each other’s opposites. Manu is highly sensitive and Wim is almost deaf. Manu retreats so as not to have to hear anything, while Wim drums away so that he may hear something. This leads to problems. Theatremaker Dries Notelteirs: “This play started with my love-hate relationship with the city. I lived in Brussels for a long time and I love it. But on the other hand, I also have a great need for silence and nature. That tension was the inspiration for my writing.”

FR

BRUZZ | INTERVIEW

© CLARA HERMANS

Krijgen we dan ook een spervuur aan geluidseffecten?

EN

39

Culture. Music

JONGE BRUSSELSE MUZIKANTEN OVER HUN PAD NAAR DE FINALE VAN SOUND TRACK

Wie wordt de soundtrack van de toekomst?

Ondanks aanwassende besmettingsgolven, halfgare lockdowns en onbesuisde vrijheidsstrijders werd er dit najaar door muzikale jonge honden gekampt in de arena van Sound Track. Zes finalisten dingen zondag in de AB naar een ereplaats op het Vlaams-Brusselse podium- en kansenparcours. — TOM ZONDERMAN

T

wee jaar geleden hielden de regionale popconcoursen op te bestaan. Poppunt, nu Vi.be, het aanspreekpunt voor artiesten en muzieksector in Vlaanderen en Brussel, sprong in het gat, samen met de zalen uit het Clubcircuit, de AB en de Brusselse jeugdhuizen. Daaruit groeide Sound Track, een tweejaarlijks “podium- en kansenparcours” voor jonge artiesten, dat zijn winnaars beloont met een natraject. 834 jonge artiesten schreven zich dit jaar in, daarvan worstelden er zich 136 door de 23 regionale voorrondes. 45 van hen strijden dit weekend in elke Vlaamse regio én in het hellegat genaamd Brussel telkens voor drie laureatenplaatsen én een publieksprijs ter waarde van 1.000 euro. De zes hoofdstedelijke krijgsheren en -vrouwen die door juryleden Irene Rossi, Rrita Jashari, Kurt Overbergh, Arne Huysmans, Roza Ekin en Coline & Toitoine toegelaten zijn voor de onverbiddelijke eindstrijd, heten ONHA, ADJA, Ysmé, Indigo Mango, Mek’dr’dr en KAU trio.

Zij dingen zondag in de AB naar eeuwige roem.

Of op zijn minst naar een springplank in de vorm van een jaar lang coaching door vaklui, residenties in de organiserende clubs, grafische ondersteuning, studiotijd en (buitenlandse) showcases. Te beginnen met een bootcamp in februari in de Ardennen, waarin alle achttien finalisten al een eerste adviesronde krijgen van mensen uit de

40

sector. Wie wordt de volgende Coline & Toitoine, Meskerem Mees of Shaka Shams? Wij zetten de zes Brusselse finalisten aan een fictieve rondetafel en schotelden hen zes vragen voor.

HOE LANG WAS DE AANLOOP? “Wij bestaan een jaar of vijf,” zegt Jordan Dressen van het funkpopcollectief Indigo Mango. “De bezetting is wel veranderd, en muzikaal zijn we ook een ander pad ingeslagen.” Dressen, drummer én zanger, werd ooit ontdekt in de toiletten van de AB. “Tijdens het concert van Jack

“Muzikanten met elkaar vergelijken vind ik belachelijk.

Maar Sound Track is geen wedstrijd als alle andere, er zijn alleen winnaars” MIEN HEYVAERT Mek’dr’dr

Garratt daalde ik de trappen af naar de wc. Daar zong ik heel luid het eerste nummer dat ik net op de trein had gecomponeerd voor mijn lief. Een meisje in de damestoiletten pikte dat op en vroeg of ik wou optreden op het festival dat ze organiseerde in Gent. Oké, zei ik, maar ik had geen groep. Zo is Indigo Mango ontstaan.”

Mien Heyvaert zag het lofipopduo Mek’dr’dr geboren worden in de eerste lockdown. “Ik werk in Het Depot in Leuven. Plots was ik technisch werkloos en had ik superveel tijd. Daarvoor vormde ik met Sara (De Wit) al het duo Falup Tsar. Dat was eerder om te lachen en wat kinderlijk, daar wilden we vanaf.” Mek’dr’dr is een Ethiopisch woord dat je gebruikt wanneer je op een uitnodiging van iemand wilt ingaan, maar niet te veel wilt storen, zegt ze. Dat lijkt ons... typisch Vlaams. De muziek die het tweetal bedenkt, heeft niets met Ethiopië noch Vlaanderen, maar wel met de lofipostpunk van culticonen als The Slits, en hun recentere erfgenaam Billy Nomates.

ONHA is dan weer de alias van Elia Tetey, een jonge Luikenaar met Ivoriaanse roots die een paar jaar geleden voor zijn studies naar Brussel verhuisde. “In Luik zat ik in een rapcollectief, maar ik kon mezelf er niet genoeg uitdrukken. In Brussel zijn de puzzelstukken in elkaar gevallen, hier ben ik ONHA geworden. Mensen uit mijn omgeving in Luik zeiden dat ik overambitieus ▼

NL

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Van links naar rechts: ADJA, KAU trio., Mek'dr'dr, ONHA en Ysmé.

Onderaan: Indigo Mango.

41

was, dat ik het nooit zou maken. Hier is iedereen in de muziekscene hypergefocust. Dat motiveert.”

Matteo Genovese, Andre Breidlid en Jan Janzen van KAU trio. hebben Italiaanse, Noorse en Duitse roots, maar groeiden op in Brussel. De hybride van jazz, hiphopbeats en elektro die ze door elkaar gooien, vond vaste vorm in maart 2020, aan het begin van de pandemie. “Jan heeft een huis op het platteland in Duitsland, daar hebben we toen de zomer gespendeerd en heel lofi een soort beat tape opgenomen,” zegt Matteo Genovese. Dat werd Beat tape vol. 1, dit jaar verscheen het album II. Adja Fassa groeide op in Mortsel, ging op haar vijftiende op internaat in Brussel, zwierf voor theater- en jazzstudies uit naar Gent en Leuven, maar keerde uiteindelijk weer naar de hoofdstad terug. “Met Brussel voel ik me artistiek het meest verbonden. Ik voel me hier ook het meest vrij.”

Haar project ADJA draait niet puur om muziek.

“Het is een soort van muziekperformance met een grote verhalende, theatrale factor. Het goeie is dat ik die disciplines kan ontdubbelen. Bij Sound Track concentreer ik mij op de muziek. Noem het soul, met steeds meer gospelinvloeden.”

Ook Marie Van Puyvelde alias Ysmé, de poulain van Tsar B, combineert muziek met theater. Zo toerde ze net nog met de voorstelling £¥€$ van theatergezelschap Ontroerend Goed.

“Net voor de eerste lockdown heb ik beslist om

me meer toe te leggen op mijn muziek,” legt ze uit. Die muziek is een mix van hiphop, pop en slam die ze bedenkt rond zinnen als “I’m gonna squeeze my lemons, while you can go looking for melons, and we gon’ make no orange juice.”

WAS DE FINALE TE VERWACHTEN EN TE VOORZIEN? “Totaal niet,” zegt Mien Heyvaert van Mek’dr’dr.

“Oké, dat zegt iedereen. Maar wij hadden het écht niet verwacht. (Lacht) Sowieso zijn we een buitenbeentje. Iedereen is zo professioneel in vergelijking met ons, in de voorrondes zagen we al die artiesten goed met hun publiek omgaan. Bij ons was dat allemaal een beetje awkward.”

“In de voorrondes wilde ik niet te veel stressen,” zegt Ysmé. “Ik weet heel goed welke sound ik wil, en wat ik wil vertellen. Ik dacht: if they don’t like it, they don’t like it. Ik ben heel rustig gebleven, maar ik wilde er natuurlijk wel heel graag bij zijn.”

“Een vriend van me sprak me over Sound Track aan op de tram,” zegt Jordan Dressen van Indigo Mango. “Hij zei dat we een kans maakten.

We hadden er niet op gehoopt. Toen ik zag wat voor een vitrine dat concours bood, wist ik: dat is wat we nodig hebben. We hebben al enkele ep’s uit, met de exposure die we krijgen bij Sound Track willen we doorgroeien naar het next level.”

BRUZZ

| R E P O R TA G E

▼

JONGE BRUSSELSE MUZIKANTEN OVER HUN PAD NAAR DE FINALE VAN SOUND TRACK

YSMÉ

“De rapscene bloeit in Brussel, maar ik zie te weinig vrouwelijke rappers. Ze zijn er wel, maar ze raken niet in de spotlights. Daar vecht ik voor” YSMÉ 42

“Mijn manager Martha vond dat ik moest meedoen,” vertelt ONHA. “Toen ik de selectie zag, dacht ik: wow, dat zijn supergetalenteerde artiesten. Maar het ging goed. Ik verwachtte wel dat ik erbij zou zijn in de finale, maar ik ben toch verrast. Dat ik getipt ben door Chuki Beats, geeft me veel vertrouwen. Goeie punten van een beatmaker doen me meer dan van een rapper.”

Elke keer als Matteo Genovese van KAU trio. naar de AB ging, dacht hij: hoe geweldig zou het zijn om ook op dat podium te staan? “En nu treden we er op, op een plek waar bands als Snarky Puppy al hebben gestaan. Dat op zich is al een geweldig ervaring, finale of niet.”

WAAR HEB JE ALS JONGE ARTIEST HET MEEST NOOD AAN? “Er staat veel muziek klaar,” zegt Jordan Dressen van Indigo Mango. “Nu moeten we er gewoon zo ver mogelijk mee raken. Daar hebben we een manager voor nodig die een traject uitstippelt, en een goeie booker. We spelen veel in Brussel, nu mag het ook daarbuiten of in het buitenland.”

Als jonge band wil je vooral je energie delen met een publiek, zegt Matteo Genovese van KAU trio. “Nu liveconcerten beperkt zijn, lukt dat minder. Maar je hebt wel meer tijd om aan je muziek te sleutelen. Wij willen onze sound altijd bijsturen. En als je dan toch kan optreden, dan geef je echt álles. En het publiek is helemaal mee.”

“Wij zijn nog onervaren, wij kunnen op véél vlakken advies gebruiken,” vertelt Mien Heyvaert van Mek’dr’dr. “Hoe werkt dit allemaal? Een booker, heb je dat nodig? Hoe repeteer ik efficiënt? Hoe bouwen we nummers op? Nu doen we maar wat. Het is leuk, maar het kan beter.”

ONHA hecht veel belang aan de validering door een jury van pro’s. “Dat geeft aan dat mijn muziek overeind blijft, dat wat ik doe waarde heeft. En natuurlijk is het megacool om in de AB te spelen. Toen ik dat op sociale media bekendmaakte, kreeg ik meteen heel veel reacties. Dat is waar je als jonge artiest ook het meest nood aan hebt: visibiliteit. Je kan supercoole shit maken, maar als je jezelf niet kan verkopen, zal je er niemand mee bereiken.”

In essentie komt het neer op geld, zegt ADJA. “Financiële ondersteuning zorgt ervoor dat je dingen kan outsourcen, dat je een team kan opbouwen dat ervoor zorgt dat je in contact blijft met je muzikanten én je publiek. Ik ken genoeg mensen die met mij dit artistieke avontuur willen aangaan en als muzikant daarvoor alles in huis hebben, maar zelf heel hard knokken om financieel boven water te blijven. Zonder centen kunnen zij de tijd en ruimte niet vrijmaken die nodig is voor een diepgaande samenwerking.”

Je bent de hele tijd met je ‘product’ bezig, dan heb je geen tijd meer voor exposure, zegt ook Ysmé. “Communicatie is een fulltimejob.”

HOE OVERLEEF JE ALS BEGINNENDE MUZIKANT EEN PANDEMIE? “Corona maakt langetermijndenken moeilijk,” zegt

WAAROM BEN JIJ DE SOUND TRACK VAN BRUSSEL? “Wij zijn echte Brusseleirs,” vertelt Matteo Genovese van KAU trio., die zich ondanks zijn Italiaanse roots op-en-top Brusselaar voelt.

Brussel is een kruispunt, en dat weerspiegelt zich in zijn muziekscene. “Brussel is geen metropool zoals Parijs of Rome, maar de scene is heel rijk en divers. Jazz en elektronische muziek zijn alomtegenwoordig, en rap, dat ook vooral geproducete muziek is. Daar zitten wij middenin.”

“Ik zie mezelf niet als Brussels, maar als Belgisch,” zegt ONHA. “Het is jammer dat Wallonië en Vlaanderen zo gescheiden zijn. Ik wil het hele land vertegenwoordigen.” ADJA heeft zich een tijd verdiept in jazz, maar lonkt ook naar r&b en hiphop. “Ik werk met muzikanten die een klassieke jazzopleiding gehad hebben, jazzfreaks, maar net zo goed gasten die op straat rondhingen en zijn beginnen te rappen, zonder muzikale vorming. Die match vind ik heel Brussels.”

“De rapscene bloeit in Brussel, maar ik zie te weinig vrouwelijke rappers,” zegt Ysmé. “Ze zijn er wel, maar ze raken niet in de spotlights. Daar vecht ik voor.” Mek’dr’dr ziet de zinneke in zijn rauwe sound, maar ook de DIY-spirit die zo eigen is aan Brussel. “Wie Brussel zegt, zegt rap. Maar dat punkerige, die DIY is er ook deel van. Al zijn wij niet echt punk, daar zijn we te lief voor.”

HOE GA JE DE JURY OMVERBLAZEN? “Wij gaan voor de vette grooves,” lacht Matteo Genovese van KAU trio. “En we brengen een vierde man mee: saxofonist Maxime Dereux. Het

“Als jonge muzikant moet je vooral heel veel kunnen spelen.

Het is op het podium dat je tot volle wasdom komt” ONHA

trio is de basis, hij is de saus.” Indigo Mango gooit na feedback van de pro’s zijn stage plan om, legt Jordan Dressen uit. “Ik zet mij in het midden met mijn drums, de rest zit errond op risers. En dan gaan we in twintig minuten tonen hoe goed onze sound en onze lichtshow zijn.”

“Elke artiest heeft twee dagen voorbereiding gekregen in de VK en in Volta,” vertelt ONHA. “Peet was mijn coach. Dat was fijn. Vorige week heb ik me ook laten bijstaan door Kaer, die ooit nog bij Starflam rapte en met Hamza samenwerkt. Eerst dachten we een supergebalde show te spelen waarbij het publiek naar adem moet happen, maar nu het publiek verminderd is tot 200 personen en ze moeten zitten, lijkt het ons beter om er wat rustigere tracks tussen te steken.”

ADJA kreeg advies van ex-laureaten Coline & Toitoine. “Dat was geweldig, maar eigenlijk zaten zij al een stap verder. Ze wilden weten welke bindteksten ik ging gebruiken, en hoe mijn podiumoutfit er zou uitzien. Terwijl ik eigenlijk nog aan de muzikanten van mijn nieuwe band moest uitleggen hoe alles precies moest klinken.

(Lacht) Desondanks denk ik dat ik de jury ga kunnen overtuigen door de oprechtheid van mijn songs. Dat is tot nu toe de verbindende factor geweest voor de tien bandleden, die intussen een hechte groep aan het worden zijn.”

“Wij gaan de jury overtuigen door dat niet te proberen te doen,” lacht Mien Heyvaert van Mek’dr’dr. “Je moet het niet té hard willen, ook al voel je dat vanbinnen wel. Maar op het moment zelf moet je dat vergeten. De Nederlandse columnist Nico Dijkshoorn heeft eens gezegd dat het crimineel is dat muziek in een wedstrijd gegoten wordt en goed of slecht kan zijn.

Sindsdien heb ik besloten dat muziekwedstrijden belachelijk zijn. (Lacht) Gelukkig is Sound Track geen wedstrijd als alle andere. Het is het natraject dat telt. Eigenlijk zijn er alleen maar winnaars.”

SOUND TRACK 19/12, 16.30, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

BANDE-SON DE LA CAPITALE

SOUNDTRACK OF THE CAPITAL

Il y a deux ans, les concours provinciaux de pop en Flandre et à Bruxelles ont cessé d’exister. Ils ont été remplacés par Sound Track, « un parcours d’opportunités et de concerts » bisannuel pour les jeunes artistes organisé par Vi.be, le point de contact pour les artistes et le secteur musical en Flandre et à Bruxelles, en collaboration avec des salles de l’asbl Clubcircuit, de l’AB et des maisons de jeunes bruxelloises. Le concours est unique en son genre : les lauréats ne gagnent pas un gros chèque, mais une année de conseils professionnels, des sessions en studio, des résidences et des concerts. Sur les 136 participants, 45 s’affronteront en finale provinciale ce week-end, dont six à Bruxelles : ONHA, ADJA, Ysmé, Indigo Mango, Mek’dr’dr et KAU trio.

Two years ago, the provincial pop competitions in Flanders and Brussels ended for good. They were replaced by Sound Track, a biennial “stage and opportunity trail” for young artists organised by Vi.be, the contact point for artists and the music sector in Flanders and Brussels, together with venues from Clubcircuit, the AB and the Brussels youth clubs. The contest is unique because of its follow-up: laureates do not win a big sum of money, but a year of professional advice, studio time, residencies and performances. Of the 136 contestants, 45 will compete in the provincial finals this weekend, including six in Brussels: ONHA, ADJA, Ysmé, Indigo Mango, Mek’dr’dr and KAU trio.

FR

EN

| R E P O R TA G E

ONHA

BRUZZ

Jordan Dressen van Indigo Mango. “Morgen kan het weer helemaal anders zijn. Dat is vermoeiend, maar ook spannend. We hebben geleerd om heel flexibel te zijn. Maar toch, het zijn veel zorgen en vragen die je normaal niet zou hebben.”

“Ik vind de vertraging aan de ene kant nodig,” klinkt het bij ADJA. “Elke artiest die ik ken heeft nood aan tijd voor verdieping. Langs de andere kant wordt het podiumaanbod nog kleiner, wat meer frictie kan creëren tussen muzikanten en artiesten. Daarom is het belangrijk dat we elkaar zoveel mogelijk ondersteunen.”

“De onzekerheid is versmachtend,” zegt Matteo Genovese van KAU trio. “Maar we laten ons hoofd niet hangen en grijpen elke kans. Het fijne is dat mensen nog steeds bereid zijn om te komen kijken, ondanks de maatregelen. Dat bewijst dat ook zij er nood aan hebben.”

“Eigenlijk is alles veranderd,” zegt ONHA. “Ik had een plek om te repeteren bij mijn beatmaker.

Maar nu heb ik al dat materiaal zelf gekocht, zodat ik thuis aan muziek kan prutsen. Dat ik in de AB op hetzelfde podium mag staan als mijn helden Denzel Curry en ScHoolboy Q is fantastisch. Maar tegelijk is het wrang dat het met de rem op is. Een tijd geleden heb ik een soortgelijke talentenjacht gewonnen, ik mocht in januari optreden in Parijs.

Maar dat is intussen gecanceld. Dat is jammer, want live komt je als artiest tot volle wasdom.”

Under the skin

QU’EST-CE QUI REMUE L’ÂME ARTISTIQUE DE M I M I ?

‘L’anthropocentrisme moderne m’exaspère’

BRUZZ | PORTRAIT

FR

Figure émergente d’un monde de la nuit temporairement à l’arrêt, M I M I se déplace dans la vie avec l’agilité d’une funambule. Sur une corde tendue entre des émotions extrêmes, l’artiste trouve son point d’équilibre, sa façon de conjuguer discrétion et notoriété, appel de la nature et désir de création. Sans oublier son rapport aux autres et à la ville. — NICOLAS ALSTEEN, PHOTO IVAN PUT Si l’existence devait se résumer à une succession de choix binaires, la vie de M I M I serait sans doute un enfer.

La nuit ou le jour ? La ville ou la campagne ? La foule ou la solitude ?

Face à ces dilemmes générés par nos sociétés modernes, l’électronicienne opte pour la voie du milieu, cherchant l’harmonie en toutes choses. À peine revenue de Barcelone, où elle vient de mixer dans le cadre de la prestigieuse Boiler Room, l’artiste digère la frénésie catalane au détour d’une discussion apaisée avec Bruzz.

différents horizons. » Récemment, elle s’est d’ailleurs portée au chevet de la bande-son de Basically, spectacle mis en œuvre par la chorégraphe new-yorkaise Nikima Jagudajev dans le cadre d’une résidence au Kunstenfestivaldesarts.

De nature discrète et réservée, la jeune femme escalade les échelons de la scène électronique sur la pointe des pieds. « Être visible sur une plateforme aussi connue que la Boiler Room, par exemple, c’est très déconcertant », dit-elle. « Cette

« Je suis peut-être toute seule derrière mes platines, mais je ne suis pas quelqu’un de solitaire » « Jusqu’à il y a peu, je n’envisageais même pas d’épouser une carrière de DJ », confie-t-elle, presque gênée.

Difficile, dès lors, de déchiffrer sa trajectoire. Comment emboîter le mix à des références comme Laurent Garnier, Ellen Allien, Richie Hawtin ou Peggy Gou sans chercher à forcer les portes du destin ? « Tout est parti d’une rencontre lors d’un festival parisien. Après mon set, j’ai fait la connaissance d’une DJ originaire de Barcelone. Humainement, nous étions sur la même longueur d’onde.

Quelques semaines plus tard, elle me proposait de participer à cette fameuse session Boiler Room... » L’anecdote en dit long sur la méthode M I M I. « Je suis peut-être toute seule derrière mes platines, mais je ne suis pas quelqu’un de solitaire », indique-t-elle. « J’aime écouter les autres et travailler avec des personnalités venues de 44

exposition me dépasse un peu. Je suis heureuse de ce qui arrive, mais je dois m’adapter au mieux et avancer prudemment. »

LA JOURNALISTE Confrontée à un succès grandissant, M I M I prône pourtant la modestie et le jeu d’équipe. « Quand je me produis à l’étranger, je me sens d’autant plus proche de ma communauté. En Espagne, j’ai passé un morceau du label géré par Le Motel.

C’est une une façon d’exprimer mon soutien à tous les acteurs de la scène électronique bruxelloise. La visibilité dont je bénéficie est aussi la leur. » Née d’une maman zambienne et d'un papa angolais, Maria Muehombo – de son vrai nom – a vu le jour en 1994, à Lusaka. Cinq ans plus tard, sa famille quitte la Zambie pour s’installer en Belgique. « Quand j’étais petite, j’interrogeais tout le

monde sur tout et n’importe quoi.

Mes parents me surnommaient ‘la journaliste’. Je me voyais bien faire ce job. À l’époque, j’hésitais aussi avec sage-femme. C’était le métier de ma grand-mère et je l’admirais pour ça.

Finalement, je me suis dirigée vers des études artistiques... L’art, en général, me permet de dire des choses que je suis incapable d’exprimer à l’oral. Je suis quelqu’un de sensible. Face aux dérapages de l’actualité ou à certaines réalités socioculturelles, je me sens parfois démunie. Comme je ne parviens pas à retranscrire mes émotions avec des mots, j'utilise la musique comme une sorte de langage. »

L’APPEL DE LA NATURE Entre une enfance passée à Liège et une carrière musicale menée depuis Bruxelles, la réalité de M I M I est indissociable de la vie citadine. « Même si j’habite en ville, j’ai besoin de me reconnecter à la nature », explique-t-elle. « Je pense qu’il s’agit d’un sentiment universel. L’humain a la capacité de recharger ses batteries au contact de la nature. Comment

peut-on dissocier l’humain de son environnement ? L’anthropocentrisme moderne m’exaspère... Cette philosophie est ultra-destructrice.

Elle est à l’origine des crises sanitaire, migratoire et écologique. Si l’humanité continue de considérer la nature comme un ensemble de ressources, elle court à sa perte. » Totalement en phase avec sa perception de l’univers, la musique de M I M I opère ainsi d’incessantes liaisons entre des sons piochés au cœur de la nature et des modulations électroniques. Entre décors urbains et paysages bucoliques, échos du monde sauvage et palpitations futuristes, le beat s’appuie ici sur les fondements du field recording. « Quand j’étais petite, je jouais avec un magnétophone Fisher Price », se souvient M I M I. « Je le promenais partout. J’enregistrais les bruits du jardin, de la cuisine ou de l’eau qui coulait dans le bain. J’ai juste perpétué cette pratique avec mon smartphone. Même si je suis profondément attachée à la protection de notre milieu naturel, je vis avec mon temps. Avant de vouloir changer le monde, j’essaie d’abord de faire évoluer mon quotidien dans le bon sens. Cela passe par de nombreuses remises en question qui touchent aussi bien à mon alimentation qu’à mes habitudes de consommation. Car, au fond, je sais que chacune de mes décisions se répercute – même infiniment – dans un ensemble beaucoup plus vaste. »

ÉVÉNEMENT REPORTÉ !

BRAINDANCE_ 18/12, 21.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

NATUURLIJK STEDELIJK

NATURALLY URBAN

M I M I, een opkomend talent in het tijdelijk opnieuw stilgelegde nachtleven, beweegt zich als een koorddanser tussen discretie en reputatie, tussen de roep van de natuur en het verlangen om te creëren. “Het moderne antropocentrisme irriteert me... Het is die filosofie die aan de oorsprong ligt van de gezondheids-, migratie- en ecologische crisissen.” In overeenstemming met haar perceptie van het universum beweegt de muziek van M I M I tussen uit de natuur gebeitelde geluiden en elektronische modulaties. Tussen stedelijke omgeving en bucolische landschappen, met beats op een bedje van field recordings.

M I M I, a rising talent in the nightlife that temporarily has come to a standstill, moves like a tightrope walker between discretion and reputation, between the calling of nature and the desire to create.

“Modern anthropocentrism irritates me... It is that philosophy that is at the root of the health, migration and ecological crises.” In accordance with her perception of the universe, M I M I‘s music moves between sounds chiselled from nature and electronic modulations. Between urban environments and bucolic landscapes, with beats crafted from field recordings.

NL

EN

MIMI 1994, Maria Muehombo naît à Lusaka en Zambie 2017, M I M I s’improvise DJ et intègre le collectif liégeois Lait de Coco 2018, est diplômée de l’Académie Royale des Beaux-Arts de Liège (BAC Peinture) 2018, accompagne Martha Da’Ro sur scène en ouverture du concert de Mahalia 2019, s’installe à Bruxelles.

Premières dates en solo

BRUZZ | INTERVIEW

2021, signe avec le label berlinois Nia Records et publie ‘Low’, premier titre de sa discographie

BY MANY, FOR MANY

#MadeInBXL

#AllEars

#ChallengeTheSystem

#KaaitheaterCoProduction

MEG STUART BUREN BODIES OF KNOWLEDGE HEINE AVDAL & YUKIKO SHINOZAKI/FIELDWORKS RADOUAN MRIZIGA ANNA FRANZISKA JÄGER & NATHAN OOMS KHADIJA EL KHARRAZ ALAMI

CUQUI JEREZ METTE EDVARDSEN DANIEL LINEHAN DAVID WEBER-KREBS AHILAN RATNAMOHAN TINE VAN AERSCHOT KATE MCINTOSH VERA TUSSING

#WeHearYou(th)

MOHAMED EL KHATIB KYOKO SCHOLIERS CHOKRI BEN CHIKHA & ACTION ZOO HUMAIN

GET YOUR TICKETS AT

ACTION ZOO HUMAIN, FLEMISH PRIMITIVES © NICK HANNES

JAN—JUN 2022

& many others

kaaitheater.be & {PAY WHAT YOU CAN}

KaaiAd_BRUZZ_20211215.indd 1

08/12/2021 15:59

BRUZZ Select. Eat & Drink

La Gare Maritime rénovée accueille le Food Market.

Une expérience impersonnelle et sans âme rappelant un épisode de la série Black Mirror.

Marché noir FR

Le nouveau Food Market de la Gare Maritime se découvre comme une dystopie annonçant un monde sombre et glaçant. Seules quelques échoppes de chefs laissent passer la lumière. — MICHEL VERLINDEN, PHOTO SASKIA VANDERSTICHELE GARE MARITIME - FOOD MARKET

••

rue Picardstraat 9, Brussel/ Bruxelles, www. garemaritimefoodmarket.be, wo/me/We & zo/di/Su 11 > 22.00, do/je/Th > za/sa/Sa 11 > 22.30

Enfant, on a toujours détesté les parcs d’attractions. Disneyland Paris nous a filé le bourdon, un souvenir tout personnel. Quand on découvre l’immense Gare Maritime rénovée, avec ses places du «Chicon » et autres croisements du « Cuberdon », on ne peut s’empêcher de trouver que tout cela sonne faux. Avec ceci de supplémentaire qu’une certaine pandémie est advenue entre-temps, noircissant les contours du lieu.

Le Food Market n’occupe qu’une petite partie du vaste édifice évoquant une immense

gare ferroviaire. Perdu sous une hauteur de plafond monumentale, l’espace a tout de la « fête triste », thématique chère à l’artiste Hans Op de Beeck.

C’est d’autant plus marquant que, covid oblige, les contacts humains y sont réduits au maximum. Impossible de ne pas penser à un épisode de Black Mirror. On entre, on montre son CST, puis on est invité à scanner un code QR reprenant les menus des différentes échoppes. Ce choix se fait le nez sur l’écran, sans le moindre échange avec qui que ce soit. Une fois la com-

mande passée, on attend le SMS qui invite à aller chercher le ou les mets de son choix. Et ensuite? Il ne reste plus qu’à grailler dans son coin, non sans avoir balancé le contenu de son assiette sur Instagram. Quel effroi. À cette expérience traumatisante, il faut en ajouter une autre, celle du bar Victoria, cauchemar AB InBev alignant les boissons industrielles.

Une chose sauve les meubles: le casting des chefs pour les différentes échoppes. Du triple étoilé Mauro Colagreco, avec ses burgers Carne, à Bart De Pooter

qui signe une proposition axée sur la volaille et la cuisine traditionnelle belge, en passant par Giovanni Bruno et ses pâtes haut de gamme.

Il reste que personne n’ayant le don d’ubiquité et la capacité de tout goûter, c’est forcément à une seule adresse que l’on s’arrête. Pour nous, ce fut Bouillon, l’adresse de Sang Hoon Degeimbre de L’Air du Temps.

Loin du cirque et de l’ostentation, on a dégusté un simple bouillon de légumes (12 euros) faisant place à des végétaux de saison (navet, choux, betteraves, poireaux…) offrant une merveilleuse sensation beurrée. Soit, un contrepoint idéal, ancré et terrien, à la démesure d’un concept général sans âme.

En espérant que le restaurant de demain ne ressemble pas à ce Food Market.

BRUZZ Select. Cinema

FILM VAN DE WEEK

God save Kristen Stewart NL

Met Spencer pleziert Pablo Larraín de fanclub van het Britse koningshuis noch zij die prinses Diana aanbidden, maar wel de fanclub van Kristen Stewart en zij die cinema aanbidden. — NIELS RUËLL SPENCER

••••

UK, US, dir.: Pablo Larraín, act.: Kristen Stewart, Sally Hawkins, Timothy Spall

Spencer is duidelijk géén biopic of realistisch portret van Diana Spencer, de in 1997 verongelukte Princess of Wales. Maar voor alle zekerheid preciseert Pablo Larraín bij aanvang dat zijn film “een fabel” is, ontsprongen aan “een ware tragedie.”

Voor je het weet zitten er royaltywatchers in je zaal die ’s anderendaags in de talkshows fulmineren dat Lady Di helemaal geen instorting nabij was toen ze voor het laatst Kerstmis vierde met de koningin van het Verenigd Koninkrijk, en dat er die dagen geen erwtjes maar spruiten op het menu stonden in Sandringham House.

Kristen Stewart kruipt voor Spencer in de huid van de betreurde Britse prinses Diana.

Of verdwijnt Lady Di eerder in La Stewart?

Spencer duidt de implosie van het sprookjeshuwelijk van Diana Spencer met kroonprins Charles dus niet. Spencer is wel een kans om Kristen

Stewart te zien schitteren tijdens gruwelijke kerstdiners, koude oorlog met bewakers van de traditie of beulen van het protocol, gedanste jeugdherinneringen of een ritje met de Porsche cabrio.

VINGER IN DE KEEL

Kristen Stewart maakt de pijn, eenzaamheid en verwarring van de prinses voelbaar.

48

In tegenstelling tot wat Larraín beweert, verdwijnt Stewart niet in prinses Diana. Prinses Diana verdwijnt in de Amerikaanse filmster uit Twilight, Personal shopper en Certain women. Veel interessanter. De camera houdt van haar. Zonder pathos maakt ze de eenzaamheid, de pijn en de verwarring van de prinses voelbaar.

Haar Diana moet aan de vooravond van een scheiding naar een driedaags kerstfeest bij de schoonfamilie. Een jaar je mondmasker niet mogen afzetten is minder onaangenaam dan kerst bij de Queen.

Ze wordt gewogen, gekleed, bewaakt, besproken en berispt dat “niemand boven de traditie staat.” Verzet tegen protocol-

laire dwingelandij wordt afgestraft. Van haar echtgenoot krijgt ze exact dezelfde parels als diens maîtresse. Je zou voor minder een vinger in je keel steken om de eerste gangen van de eindeloze diners uit te braken.

Stewart staat er niet alleen voor. De versmachting, het isolement en de psychologische verdrukking krijgen net als gestolen geluksmomenten met de kinderen een plaats in het scenario. Director of photography Claire Mathon, een kei in bezwerende films als Portrait de la jeune fille en feu of Atlantique van Mati Diop, filmt de soms wat kitscherige pracht en praal van een koninklijk landhuis door een vreemde waas en laat de kleur niet door. Alsof het een nare droom is. De verrassende muziek van Jonny Greenwood van Radiohead maakt er helemaal een totaalervaring van. Het kan zijn dat je niet in de film raakt, maar eens binnen, is het feest.

FESTIVAL

MORE FILM

Diamants bruts en étalage FR

À mille lieues du formatage des écoles et des grosses productions cinématographiques, le festival 100% bruxellois System_D est de retour pour mettre les projecteurs sur une génération peu visible de jeunes cinéastes prometteurs. — SOPHIE SOUKIAS

Le règlement pour inscrire son film au festival System_D se décline comme suit : l’artiste ne doit pas être passé par l’école de cinéma et son film doit avoir été tourné à Bruxelles. Une formule simple qui agit comme la clé ouvrant une boîte à merveilles.

Car à l’ombre des productions filmiques très coûteuses et destinées à une minorité d’heureux élus, se cache une fourmilière de talents bruts n’aspirant qu’à une chose: faire du cinéma. Veiller à ce que cette ambition ne reste pas à l’état de rêve, telle est la mission du festival System_D. Après quelques années d’absence, l’événement, produit par le Citylab Pianofabriek, est de retour au KVS avec une cinquantaine de films (courts et moyens-mé-

trages, clips, formats hybrides, ...) accompagnés d’installations artistiques et d’une expo photo collective.

La nouvelle édition du System_D frappe fort, très fort. Non seulement par la liberté formelle qu’elle encourage, cassant les codes sacro-saints de l’école pour libérer les imaginaires. Mais aussi parce qu’elle se fait la plateforme vitale, cruciale même, de nouveaux regards et narratifs sur Bruxelles.

Attendez-vous à voir des quartiers que vous n’avez encore jamais vus au cinéma, à vibrer au rythme d’histoires individuelles, fraternelles ou communautaires absentes des grands écrans.

On notera également une édition où métaphores et dystopies transcendent la

réalité pour mieux la raconter, pour mieux la dénoncer aussi.

Ainsi de Pangolin partout, justice nulle part de Dimitri Petrovic (projet Des Blocs).

Dans un futur proche, un groupe d’enfants de la Cité Modèle brave le confinement et le « casque obligatoire » pour enquêter sur la contre-attaque d’un reptile tout-puissant.

Dans la comédie musicale EUphoria (une production Black Speaks Back), Nohely et Robert-Jonathan Koeyers suivent des Afro-people dans une descente artistique vers la fin d’un monde. Un film annonciateur et percutant comme beaucoup d’autres du festival System_D. SYSTEM_D 17 > 19/12, KVS, www.festivalsystemd.be

1

The lost daughter ••• US, dir.: Maggie Gyllenhaal, act.: Olivia Colman, Dakota Johnson, Jessie Buckley, Peter Sarsgaard

NL/ Maggie Gyllenhaal blonk als actrice uit in de

HBO-serie The deuce, The dark knight en The kindergarten teacher en hield aan Crazy heart een Oscar-nominatie over. Toch was ze misschien beter (sneller) regisseur geworden. Haar eerste speelfilm is veelbelovend. Haar scenario, gebaseerd op een boek van de populaire Elena Ferrante, werd op het Festival van Venetië bekroond.

Maar ook haar acteursregie, gevoel voor sfeer en spanning en lef vallen op. The lost daughter kan nog het best omschreven worden als een oververhit psychodrama over de ambivalenties van het moederschap. Olivia Colman uit The father, The crown en The favourite is alweer ijzingwekkend goed. (NR)

2

Bad Luck Banging or Loony Porn •••

RO, dir.: Radu Jude, act.: Katia Pascariu, Claudia Ieremia, Olimpia Malai

FR/ Pendant la pandémie de covid, une enseignante est mise sur le gril par le conseil des parents d’une école élitiste parce qu’elle apparaît dans une sextape qui s’est retrouvée sur internet. Les médias s’emparent de l’affaire. Drame social réaliste, farce covid, leçon d’histoire ou film porno maladroit ? Ou tout cela à la fois ? Jugez-en par vous-mêmes. Le Festival de Berlin l’a déjà fait et a décerné l’Ours d’or au film en trois parties, tordu et délibérément provocateur, de Radu Jude. Le Roumain dénonce de manière caustique l’hypocrisie de la société contemporaine, la manie de critiquer les autres et la mode actuelle du « cancel ». (NR)

3

Spider-Man: No Way Home

US, dir.: Jon Watts, act.: Tom Holland, Zendaya, Benedict Cumberbatch

EN/ In several countries, the advance sales for the new

Spider-Man are running like clockwork and it is giving hope to cinemas because they could really do with a big hit. Spider-Man has now been completely absorbed by the Marvel Cinematic Universe. In No Way Home, the youthful superhero is faced with the issue of having been unmasked. Not because that means he’s got angry virologists after him, but because it means he is not his old self anymore. Doctor Strange rushes to the rescue but that leads to renewed confrontations with old enemies like Green Goblin and Doctor Octopus. Undoubtedly tailored to the big screen. (NR) 49

BRUZZ Select. Theatre & Dance. Music & Nightlife. Art & Literature

FESTIVAL

THEATRE & DANCE

Fa, Sol, La, See FR/ Acronyme de « South-Eastern Europe », le See Festival offre un point de vue étonnant sur les cultures d’Europe du Sud-Est. Loin des stéréotypes et des lieux communs, le rendez-vous initié par Bozar se veut moderne, représentatif et ouvert d’esprit.

Un objectif ambitieux, certes, mais qui s’avère réaliste au regard de l’affiche déployée. À travers des rencontres, des séances de cinéma et, surtout, une programmation musicale audacieuse, l’événement traverse les Balkans et les mémoires de l’Empire ottoman pour déboucher sur quelques temps forts. À commencer par le concert de Damir Imamovic. Héritier des musiques traditionnelles bosniennes, ce dernier profite de son passage à Bruxelles pour dévoiler les chansons du récent Singer of Tales, album enregistré en compagnie de Jerry Boys (Buena Vista Social Club) et coproduit par Joe Boyd, ingé son connu pour avoir lancé les carrières de Nick Drake, Vashti Bunyan ou Fairport Convention.

Venu de Nicosie, Monsieur Doumani se charge pour sa part de brouiller les pistes. Sous le couvert d’une identité francophile, le trio chypriote embrasse le dialecte de son terroir,

AMORE

se permettant au passage quelques voyages inédits : des allers-retours entre rebétiko et rock anatolien, blues touareg et folk psychédélique. Sensations garanties.

Outre la présence du grand Jordi Savall, violiste sans frontières, le See Festival peut aussi se targuer d’accueillir une autre pointure. Clef de voûte de la révolution culturelle turque, le groupe Mogollar sera en effet au rendez-vous pour célébrer son cinquantième anniversaire.

Inventeur d’un genre à part – l’Anadolu pop –, le groupe a ingéré les courants novateurs et amené le rock psychédélique sur le terrain de son répertoire traditionnel, ouvrant ainsi la voie à des personnalités telles que Selda Bagcan, Barıs Manço ou Erkin Koray. Référence ultime pour des jeunes pousses comme Altın Gün, les emblématiques Mogollar ont écrit un chapitre de l’histoire du rock, désormais connu sur le bout des doigts par les meilleurs élèves du bahut (de Kikagaku Moyo à King Gizzard & the Lizard Wizard). De quoi jeter un autre regard sur les musiques actuelles. (NAL) SEE FESTIVAL 15 > 19/12, Bozar, www.bozar.be

1

Liefde in tijden van corona NL/ De eigenzinnige schrijver, regisseur en

auteur Pippo Delbono is Italiaan, maar zocht voor zijn nieuwe creatie inspiratie in Portugal, land doordrongen van een melancholische beeldtaal. Amore is vanzelfsprekend een stuk over de liefde waarin Delbono en Emilia Romagna Teatro Fondazione ook in het verweer gaan tegen het feit dat initmiteit en menselijke warmte tot de voornaamste slachtoffers van de pandemie zijn gaan horen. Op zijn eigen, poëtische manier probeert Delbono de liefde opnieuw een plaats te geven. (MB)

PIPPO DELBONO: AMORE 15 & 16/12 (afgelast), 12 & 13/2, KVS, www.kvs.be

2

Boléro attitudes

FR/ C’est à la demande de la danseuse Ida Rubinstein que Maurice Ravel composa son célèbre Boléro conçu comme un « ballet à caractère espagnol ». Dans l’imaginaire collectif, c’est surtout la version que lui en donna Maurice Béjart dès 1960 qui est restée dans les mémoires. Découvrant ce Boléro à 16 ans, Stéphanie Auberville fut fascinée et troublée par la séduction érotique de ce ballet qui est comme une montée de sève. Dans sa conférence dansée, articulée comme un joyeux jeu de rôle, elle revient sur l’histoire de ce ballet iconique dansé alternativement par des hommes et/ou des femmes et qui apparaît comme un miroir des représentations du genre et du désir. (GB)

STÉPHANIE AUBERVILLE: SALUTATIONS MISTINGUETTES 16 & 17/12, 20.30, Théâtre 140, www.le140.be

3

Taking care EN/ Amsterdam-based Japanese-Korean

performing artist Jija Sohn focuses on human relationships and has recently been working on community-building projects. Lands of Concert is a combination of a performance and a workshop where the boundaries between artist and spectator are blurred.

Both of them go in search of a new language of movement according to the CARE principle, which embraces the diversity of our bodies and, if necessary, intimacy at a distance, because Lucy Wilke, one of the two performers and also a wheelchair user, is only present digitally. (MB)

MOGOLLAR

50

JIJA SOHN: LANDS OF CONCERT 15 & 16/12, 20.30, Kaaistudio’s, www.kaaitheater.be

MUSIC & NIGHTLIFE

ART & LITERATURE

WIN! Send in the keyword in bold along with your address and phone number to win@bruzz.be

AN PIERLÉ QUARTET

1

Kwartet met een hoek af NL/ In de zomer van 2017 ging zangeres en

pianiste An Pierlé experimenteren en resideren in het MSK in Gent. Het ‘muziekkamp’ baarde formeel een jazzkwartet, maar wie debuut Wiga waga hoorde (Wiga betekent ‘wieg’ in het Hoogduits), weet dat er een hoek af is. Een scherpe of een stompe? Dat hangt af van de stemming van de improviserende muzikanten.

Thuisproducer Koen Gisen en SCHNTZL-duo Hendrik Lasure en Casper Van de Velde kunnen dansbaar én uitgepuurd uit de hoek komen, koppelen enthousiasme aan wijsheid én humor. An Pierlé: “Heerlijk om zo in het moment te spelen. Weg zijn de stress en de keelontstekingen.” (TP) AN PIERLÉ QUARTET 15/12, 19.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

2

Tout nouveau, tout Bow

FR/ Venus du théâtre, des arts plastiques et numériques, les trois membres de Bow unissent leurs forces pour façonner une musique hantée et répétitive à souhait. Formé à Bruxelles, entre la première et la deuxième vague, le trio sort de sa planque et fait tomber les masques. L’occasion de découvrir les morceaux enregistrés sur le récent Factotum, un disque infusé de krautrock et d’envies psychédéliques. À écouter à jeun et sans bouchons dans les oreilles, la proposition de Bow perpétue les traditions germaniques (Can, Neu!, Cluster) dans l’esprit de formations comme Beak ou Vanishing Twin. C’est pas beau, ça ? (NAL)

HOW WILL IT END?

1

Tussen hoop en dreiging NL/ Schemert er hoop of dreiging door de titel

van de nieuwe expo in Villa Empain? Sinds de pandemie bijna twee jaar geleden begon, lijkt de tweede optie waarschijnlijker. In het geval van How will it end? blijkt dat niet onterecht, al laat die groepstentoonstelling de wereldwijde gezondheidscrisis even links liggen. How will it end? stelt scherp op een stuk van de wereld dat veel langer dan twee jaar in donkerte is gehuld: het al zwaar geteisterde Libanon, dat met de explosie in de haven van Beiroet vorig jaar een zoveelste zwarte bladzijde in zijn geschiedenis moest bijschrijven. Villa Empain peilt, in samenwerking met het Centre Pompidou, bij verschillende generaties Libanese kunstenaars hoe de toekomst, tussen hoop en dreiging, wordt ingekleurd. (KS)

HOW WILL IT END? > 6/2, Villa Empain, www.villaempain.com

2

FR/ Notre perception de la nature est-elle influencée par notre perception du paysage ou inversement ? Dans cette exposition immersive qui clôture six mois de résidence, Aline Forçain poursuit sa réflexion sur le paysage et la nature. En jouant sur la taille des œuvres et avec les structures qui les portent, elle invite le.a spectateur.rice à sortir de ses références culturelles du cadre et de la verticalité. De ces paysages à voir mais aussi à sentir, toucher, goûter et entendre, émerge une impression de vertige et de perte de repères sensoriels, une manière de ressentir physiquement cette idée de paysage finalement pas si sage. (GB)

ALINE FORÇAIN & SYBILLE DELIGNE : MAIS, C’EST VIEUX UN PAYSAGE ? > 24/12, KULT XL Atelier, Facebook : @kultxlateliers

3

3

EN/ Nino Rota (1911-1979) and Hanns Eisler

(1898-1962) achieved world fame for their soundtracks to The Godfather film trilogy and plays by Bertolt Brecht. Now Oxalys is reminding us that they also composed chamber music. The orchestra, founded in 1993 by nine students of the Royal Conservatory of Brussels, really enjoy their nonets in particular, as demonstrated by the album Nonetto, released last spring (and recorded at Flagey during the second lockdown).

Virtuosity and a penchant for melody help breathe new life into these works, each one written for an ensemble of nine solo instruments. (TP) OXALYS 17/12, 12.30, Flagey, www.flagey.be

NL/ KVS herneemt Wie is bang? uit 2019. Hierin

volgt Tom Lanoye een acteurskoppel dat fin de carrière is en alleen nog volk trekt met het stuk Who’s afraid of Virginia Woolf? Daarbij leven ze zich zo in hun rollen in dat hun tegenspelers het nooit lang met hen uithouden. Met Els Dottermans en Han Kerckhoffs, in het echte leven ook een koppel.

Mail ‘bang‘

Toucher au paysage

BOW 18/12, 19.30, Recylclart, www.recyclart.be

Nine in the room

WIE IS BANG?

5x2 tickets, KVS, 22/12, 20.00

FILMS NAAR KEUZE

5x2 tickets, UGC De Brouckère & Toison d’Or

EN/ Film lovers can’t complain about the current cinema offer. At UGC, your choices include the toppers Spider-Man: No Way Home, West Side Story, Madres Paralelas, or our Film of the Week: Spencer. Email ‘UGC‘

Double perspective EN/ The Italian gallery Anna Marra and the

Franco-British Gallery Nosco have joined forces to open a new space in Brussels where they will present and discuss artists from different generations and continents.

They already work together in the Bubble ’n’ Squeak Project and are continuing their curatorial work just a stone’s throw from Sint-Katelijneplein/Place Sainte-Catherine. Their first exhibition brings together ten artists from Romania, Peru, Italy, Brazil and the USA. From Andrew Orloski’s monumental sculptures to Radu Oreian’s collective portraits and Norbert Filep’s monochromatic drawings, so many little things emerge that we would not want to do without. (GB) THE LITTLE THING THAT COUNTS 15/12 > 29/1, Marra/Nosco Gallery, www.marranosco.com

5 KILO PASCAL

5x2 tickets, Bronks, 19/12, 15.00 (6+)

NL/ Jeugdtheaterfans kennen Dries Notelteirs van de succesvoorstellingen SHOW en Woestzoeker. Met 5 kilo pascal schreef de voormalige RITCSstudent voor het eerst zelf een tekst. Op p. 38-39 vertelt hij er alles over. Mail ‘pascal‘

51

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80

Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. sales@bruzz.be Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; DISTRIBUTIE Rest3631 van 6044 België: 25 euro per jaar; BE98 3393 Ute IBAN: Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE IBAN: BE98 3631 van Vlaams Brusselse Media6044 vzw 3393 Utevan Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be Vlaams Brusselse Buiten België: 30 euro per Media jaar. vzw ALGEMENE DIRECTIE Buiten België: 30 euro per jaar.

DirkOPLAGE De ALGEMENE Clippeleir DIRECTIE BRUZZ Flageyplein OPLAGE Dirk De Clippeleir OPLAGE : 62.609 exemplaren. 18, 1050 Brussel, HOOFDREDACTIE OPLAGE : 62.609 exemplaren.

02-650.10.65 Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), ADVERTEREN? HOOFDREDACTIE ABONNEMENTEN ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 Josiane De Troyer Mathias Declercq Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be Mathias Declercq Gratis sales@bruzz.be CULTUUR & UITin Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; GerdDISTRIBUTIE Hendrickx CULTUUR & UITute.otten@bruzz.be Ute Otten, 02-650.10.63, DISTRIBUTIE IBAN: BE98 3631 6044 3393 Gerd UteHendrickx Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be REDACTIE van Vlaams Brusselse Media vzw ALGEMENE DIRECTIE Nathalie Carpentier, EvaDIRECTIE Christiaens, Sarajaar.

De Buiten 30 euro per Dirk REDACTIE De ClippeleirBelgië: ALGEMENE Sloover, KrisDirk Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn DeCarpentier, Clippeleir OPLAGE 55.000 exemplaren.

Nathalie Eva Christiaens, Sara De HOOFDREDACTIE Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn HOOFDREDACTIE ADVERTEREN? Marthe Paklons, Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Mathias Declercq Post, KurtPitteurs Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Kristof hoofdredacteur), 02-650 10 61, (algemeen sales@bruzz.be Zonderman Mathias Declercq Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom CULTUUR & UIT DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, MEDEWERKERS GerdZonderman Hendrickx ute.otten@bruzz.be CULTUUR & UIT Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Gerd Hendrickx REDACTIE ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir MEDEWERKERS Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, SaraMichaël De Nicolas Bechet, Bellon, REDACTIE Trachet, Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden Pitteurs (algemeen Sloover,HOOFDREDACTIE Kris Hendrickx, BettinaKristof Hubo, Jasmijn Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nathalie Carpentier, EvaVan Christiaens, Sara DeNick hoofdredacteur), Renterghem Post, Kurt Snoekx, Sophie Bram Soukias, Roan Van EINDREDACTIE Sloover,Tom Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Van Bogaert, Michel Verlinden Eyck,Trachet, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom &Van UIT Gerd Hendrickx Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Karen De CULTUUR Becker, Geert der Hallen, Sophie Zonderman Eyck, Steven Van Maarten TomKris REDACTIE Eva Garsse, Christiaens, SaraVerdoodt, De Sloover, Soukias EINDREDACTIE Zonderman MEDEWERKERS Hendrickx, Bettina Hubo, Post, Kurt Karen De Becker, Geert VanJasmijn der Hallen, Sophie VORMGEVING Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Snoekx, Sophie Soukias, Steven Van Garsse, Tom Soukias MEDEWERKERS Patrick Jordens, TomPlaizier Peeters, Niels Ruëll, Nick Heleen Rodiers, Ruth Zonderman Nicolas Bechet, Michaël Bellon, Trachet, Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden VORMGEVING VERTALING Patrick Jordens, Tom Nicolas Peeters, Alsteen, Niels Ruëll, NickBechet, MEDEWERKERS Gilles Heleen Rodiers, Ruth Plaizier JohnEINDREDACTIE Arblaster, Frédérique Beuzon, Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Michaël Bellon, Patrick Jordens, Tom Peeters, Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Martin McGarry, Laura Jones VERTALING Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, EINDREDACTIE Soukias Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta Michel Verlinden FOTOGRAFIE Karen& DeILLUSTRATIE Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Holmer-Arblaster, Laura Jones,Becker, MartinSophie McGarry EINDREDACTIE Karen De Noémie Soukias BartVORMGEVING Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, HeleenSoukias, Rodiers, Ruth Plaizier Geert Van der Hallen Marsily, FOTOGRAFIE Steve Michiels, Ivan Put, & ILLUSTRATIE VORMGEVING VERTALING Saskia Vanderstichele, Vercnocke VORMGEVING Plaizier, HeleenNoémie Rodiers Bart Dewaele, Wide Kim, Ruth Wauter Mannaert,

Harde kip Pistolets

B RU UZ B R U Z Z | C U LT RZE | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

)

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

)

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

Harde kip Pistolets Tahin

“Sommigen noemen tahin oneerbiedig pindakaas van sesam” “Op de vitrine van Afrikaanse winkels “Pistolets zijn per hangt vaker weldefi dannitie “Pistolets zijn per defi nitie wit.

Zeeen staan symbool voor niet reclame wit. Ze symbool devoor godin en staan moeten dus voor pluvera”

)

voorjenader onderzoek. kwam slachten! terug met een moet er al een hele hoopIktegelijk forse met rustig inhoud, dat laatste verwijderde Ik lietpistolet de stukken bakken in ruime olie COLOFON Nick Trachet NickTrachet Trachet omerdebehoorlijk maten tewat kunnen nemen.

Nick enikikeven voegde gehakte ajuinHet aan ding Brusselaar die de stad woog 45 gram, bolrond met een diameter van Brusselaar die de stad toe, wat pepertjes en look. Na anderhalf uur was endedewereld wereldculinair culinair en centimeter, de hoogte zeven detwaalf kip nog steeds oneetbaar taai!bedroeg Maakt niet uit, ontdekt ontdekt centimeter.

Zo’n raspistolet is met erg dan eten we wat later.

In de tropen zijneen maaltijden krokante, dunne korstkrijgt omhuld trouwens ergmaar relatief, iedereen een rond bord een voor nader onderzoek.

Iktegelijk kwam terug wanneer hij of zij thuiskomt, eten magslachten! dan met al een vederlicht wit Geen spoor van moet jebroodkruim. er al een hele het hoop pistolet metvoor inhoud, dat laatste verwijderde Ik altijd liet desesamzaadjes, stukken rustig bakken in ruime lauw zijn, er forse is genoeg iedereen. nieuwlichterij als slaapbollen ofolie NickTrachet Trachet ikik even omerde maten tewat kunnen nemen.

Het en voegde behoorlijk gehakte ajuin aan ding Ik deed er wat water bij om het stoven rustig Wie langs deopgevallen?

Afrikaanse winkels moet zonnebloempitten: puur gladde korst.

Het broodje Is het u ook Alles inwandelt, de Nick voeding lijkt wordt de perskoek vanvan arachiden en datdie de wetenschappers niet eens Brusselaar diede destad stad woog 45 gram, en bolrond met een diameter Brusselaar toe, wat pepertjes look.

Na anderhalf uur was verder te laten lopen.

Nu had ik al kip met ajuin het zeker al zijn opgevallen: op de vitrine hangt is zode groot dat jecentimeter, er niet onmiddellijk in kunt kleiner te worden. Niet lang geledenen kwam hetculinair van soja aan de veeteelt, meer weten waar oorsprong ligt. en dewereld wereld culinair de de hoogte bedroeg zeven detwaalf kip nog steeds oneetbaar taai!verkocht Maakt niet uit, rookmaar échtmen naaris kip in te dehoog. keuken), maar ik had vaker weldat dan niet een reclame voor pluvera. bijten, daarvoor is het het inerg nieuws Nutella kleinere potten op de markt ontdekt waar zemoet soms meer waard zijn dan Mogelijk in(het Afrika, niet ontdekt centimeter.

Zo’n raspistolet is met een dan eten we wat later.

In deJe tropen zijn maaltijden het nog graag wat Afrikaanser.

Kennen jullie Meestal staat er het lachende gezicht van een twee breken of lichtelijk pletten.

Om het terond breken brengt. Voor dezelfde prijs als de vroegerehelemaal zeker. denader olie zelf.

Maar uiteraard kun je er terug met een Voor dekrokante, wetenschap dunne korst omhuld een Ik trouwens ergmaar relatief, iedereen krijgt een bord voor onderzoek. kwam moet je erde al een hele hoop tegelijk slachten! agussi?

Agussi – ook bekend als agushi of pindakaas, Afrikaanse mama op, kleurrijke hoofddoek. wanneer hijeen of zij thuiskomt, het eten mag dan al vederlicht wit broodkruim.

Geen spoor van kent een pistolet snede inegusi, bovenkant. grotere, uiteraard!

Ja,met de hazelnoten zijn duurder zelf ook van eten: tahin, heet de plant Sesamum indicum, wat forse pistolet met inhoud, dat laatste verwijderde – wordt gebruikt in Het gaatmeneer! over diepvrieskip.

Maarhouden niet om‘sesam de nu uit egushi lauw zijn, er is het altijd genoeg voor iedereen.

Ikzwellen liet de stukken bakken nieuwlichterij als sesamzaadjes, slaapbollen tofoe.

Die perskoek wordt weer in ruime olie Indië’ betekent.

Deze Technisch isvoornamelijk dat om van het deeg rustig in of dan geworden En de mensen niet Ik deed er wat water bij om het stoven rustig Wie langs de Afrikaanse winkels wandelt, moet West-Afrika.

Het zijn de zaden van een meloenoveral dominerende ‘plofkip’.

Het zijn legkippen zonnebloempitten: puur gladde korst.

Hetmet broodje Is het u ook opgevallen? in debehoort voedingde lijkt Nick Trachet ikikeven maten te kunnen nemen. smeerbaar gemaakt goedkopere plant tot de Pedaliaceae, een hete oven op te vangen.

Maarom eenerde leraar van prijsverhoging, dus doen ze het viaAlles volumeNick Trachet en voegde behoorlijk wat gehakte ajuinHet aan ding verder tegroot latendat lopen. ik al kipen met het zeker zijn opgevallen: de vitrine hangt isvele zode je erNu niethad onmiddellijk inajuin kunt kleiner teal worden.

Niet langopgeleden kwam het soort, of van pompoensoorten, gepeld die te oud zijn volgens de normen van de olie. kleine familie verwant met geschiedenis op rust vertelde mij lang geleden dat verkleining.

Brusselaar die de stad woog 45 gram, bolrond metanderhalf een diameter van Brusselaar diedede stad Het wat pepertjes en Na uur was (het rook daarvoor échttoe, naar kip inop deamandelpoekeuken), maar iklook. had vaker weldat dan nietuiteraard een reclame voor pluvera. bijten, het te hoog. het in nieuws Nutella kleinere potten op markt gemalen. resultaat lijkt is wat eierindustrie.

Zulke dieren gaan niet Wat doeJejemoet ermee? vlinderbloemigen, de bonenfamilie die snee denog vruchtbaarheid verzinnebeeldt; de Je kunt Laatst kwam mijn huisgenote terug van de van een het graag wat Afrikaanser.

Kennen jullie Meestal staat dezelfde er het lachende gezicht en de wereld culinair twee breken of lichtelijk pletten.

Om het te breken brengt.

Voor prijs als de vroegere en devoor wereld culinair centimeter, de hoogte bedroeg zeven der. Je is vindt vandaag agussi inuiteraard vrijwel elke verloren, maar zijn ook niet meer gepast de–twaalf kip nog steeds oneetbaar tahin smeren Sesam dus geen genitaliën van een de godin Ceres.

Seals non è vero … of op de taai! Maakt niet uit, dagelijkse zoektocht naar voedsel de zeg maar. agussi?

Agussi ook bekend agushi Afrikaanse mama op, met kleurrijke hoofddoek. kent pistolet een snede inegusi, de bovenkant. grotere, uiteraard!

Ja,met de hazelnoten duurder winkel. ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de zijn Afrikaanse ontdekt ontdekt boterham, maar in het graangewas.

De meeste andere centimeter.

Zo’n raspistolet is met erg eten we later.

InMiddende tropen zijneen maaltijden egushi – wordt voornamelijk gebruikt in HetIkgaat overeen diepvrieskip. niet om niet de nu Pistolets zijn perdan wit.

Zewat staan ‘vogels-zonder-kop’. kreeg pakje datMaar meer Technisch isdefi datnitie om het zwellen van het deeg in geworden En de mensen houden Van agussi maakt men ‘soep’.

Eigenlijk dikke textuur van tandpasta.

Dusmeneer! gaan deze vogels naar Oosten, waar tahin het meest wordt planten van die familie zijn van West-Afrika.

Het zijn de zaden van een meloenoveral dominerende ‘plofkip’.

Het zijn legkippen symbool voor de oven godin en dus puur zijn. leek alsof het broodbeleg moest bevatten. de hete op te moeten vangen.

Maar een leraar van prijsverhoging, dus doen Daarin ze het via volumekrokante, maar dunne korst omhuld erg relatief, iedereen krijgt een rond bord een Agussi bindt ergtrouwens mooi engebruikt geeft een Azië en Afrika. Men isoud er ginder verzot Bij ons in romig delang keuken, ze oorsprong Afrikaans, maar men soort, of van vele pompoensoorten, en eten die te zijn volgens deop. normen van de saus. geschiedenis op rust vertelde mijgepeld geleden dat verkleining.

Volkorenpistolets zijn een ontheiliging!

Pistolets zat wat dus moet doorgaan voor koploos wanneer hij of zij thuiskomt, etenspoor mag van dan al vederlicht wit broodkruim.

Geen resultaat.

Laat enkele scheppen rustig meestoven was kip vroeger iets voor zonenmijn feestdagen, totterug gemalen. lijkt watverzinnebeeldt; op amandelpoeeierindustrie.

Zulke dieren gaan uiteraard niet meestal geen boterhammen.

Jehet kunt vindt er ook indeIndië en zelfs inHet snee de resultaat vruchtbaarheid de Laatst kwam huisgenote van worden der. uitdiehet fijnste meelagussi gebakken, simila bij de pluimgedierte. lekenmaar wel zijn porties voor NickHet Trachet Je vindt vandaag in vrijwel elke verloren, ook niet meer gepast voor met de kip en roer regelmatig om.

Hier kunnen een fenomenale ontwikkeling de brave kip het een beetje aanlengen met de jus Australië. lauw zijn,Ceres. er is genoeg voor iedereen. genitaliën van de godin Sealtijd non … dagelijkse zoektocht naar voedsel met de Romeinen. nieuwlichterij alsè vero sesamzaadjes, slaapbollen of Dat gaf in het Duits het woord lilliputters.

Niet vuistdik, chocoladereepAfrikaanse winkel. ‘onze’ die liever heeft nu metook de Brusselaar die demoderne stadmaar en smaak nog groene bij, zoals okra’s, degradeerde tot de goedkoopste proteïne op een dekip van gebakken vlees om een heerlijke Vierduizend jaar geleden al groenten werd Pistolets zijn per defi nitie wit.

Ze staan ‘vogels-zonder-kop’.

Ikwinkels kreeg pakje dat meer Ik deed er wat water bij om het stoven Wie langs de Afrikaanse wandelt, moet Semmel, nog steeds de naam voor deze broodjes dun.

Kolibries zonder kop! zonnebloempitten: gladde korst. rustig Het broodje het uculinair ook opgevallen?

Alles in de voeding Van agussi maakt men ‘soep’. dikke textuur van Met tandpasta.

Dus gaan deze vogels naarzeker lijkt deHetzelfde wereld ontdekt maar spinazie.

Een markt.Is in Afrika. vreugde bezingen sausenvan teEigenlijk maken.

Jepuur kunt sesam in Babylonië en bijvoorbeeld Assyrië symbool voorook de godin moeten dus puur zijn. ze leek alsof het broodbeleg moest bevatten.

Daarin saus.

Agussi bindt erg mooi en geeft een romig Azië en Afrika.

Men is er ginder verzot op.

Bij ons in het zuiden van dat land.

In het museum van Er was een tijd dat de portie van de werkman tegroot laten lopen.

Nu had ik al kip John met ajuin het alworden. zijn op de vitrine hangt zorgt ervoor verder datis je zo jezijn kan vergissen met ze daar de zeker goedkope kip dieopgevallen: uit Niet onze contreien per evengoed door de groenten mengen geteeld.

Nutomaatje oogst men sesamzaad dat je er niet onmiddellijk in kunt kleiner te lang geleden kwam het Volkorenpistolets een ontheiliging!

Pistolets Heleen Rodiers, Ruth Plaizier zat wat dus moet doorgaan voor koploos Arblaster, Frédérique Beuzon, resultaat.

Laat enkele scheppen rustig meestoven was kipwas vroeger iets zon- en feestdagen,Napels tot zag iktot verkoolde pistolets die devan uitbargroot moest zijn.

Dat toen devoor ‘terrassiers’ Marsily, Steve Ivan Put, George Holmer, Martin McGarry, LauraMichiels, Jones VERTALING Frédérique Beuzon, VERTALING worden uit het fi jnste meel gebakken, simila bij de pluimgedierte.

Het leken wel porties voor VERANTWOORDELIJKE UITGEVER op het einde het stoven: groene van China en India over het Middende hete pepers, jolijt van iedereen!

Laat Een feestmaaltijd nog wat feestelijker vliegtuig naar ginder wordt gevlogen, mogelijk rook daarvoor écht kiphet in te dehoog. keuken), maar ik had vaker weldat dan niet een reclame voorkippluvera. met de kip en(het roer regelmatig om. naar Hier kunnen een fenomenale ontwikkeling de brave bijten, is Je moet het in nieuws Nutella kleinere potten op de markt Greta Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta Kristof Pitteurs sting van de Vesuvius in het jaar 79 hebben nog met de schop werkten.

Vandaag doen ze dat FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Romeinen.

Dat gaf in het hettahin, woord lilliputters.

Niet vuistdik, maar chocoladereepboontjes met Oosten Soedan totnu intijd Brazilië ensudderen.

Als van datdegradeerde nog kan?

Er zijn vanmoet onbepaalde verder DeDuits agussisaus iseen vleugje metmaken. subsidies de EU. Die wel erg enop Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin McGarry McGarry ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, tothandel de goedkoopste proteïne de een Flageyplein 18, 1050 Elsene. het nog graag wat Afrikaanser.

Kennen jullie Meestal staat er het lachende gezicht van Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie tweebeetje lichtelijk pletten. Om het te breken brengt.

Voor dezelfde prijs als de vroegere VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Semmel, nog debreken naam voorof deze broodjes overleefd. dun.

Kolibries zonder kop! met Bobcat of Kubota en moeten ze het na hun sterke peper en vissaus bijvoorlaatste twee zouden de steeds diede geheime ingrediënten die alles erg vullend, smaakt klein bitter, maar winstgevend zijn, want de eigenaars van merk maar zekereen bijvoorbeeld ook spinazie.

Een markt.

Hetzelfde in Afrika.

MetMexico. vreugdeDie bezingen Marsily,FOTOGRAFIE Steve Michiels, Ivan Put, &Vlaams ILLUSTRATIE ILLUSTRATIE Bruzz is Kristof eenFOTOGRAFIE uitgave van de& BrusselseBart Dewaele, Pitteurs in het zuiden van dat land.

In het museum van Er was een tijd dat de portie van de werkman Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke agussi?

Agussi – ook bekend als egusi, agushi of Afrikaanse mama op, met kleurrijke hoofddoek.

Het binnenste is soms niet helemaal doorbakwerkuren naar de fi tness.

Greppels graven is een Kim, Wauter Mannaert, Noémie Steve beeld. grootste producenten zijn.

De beter doen smaken.

Al eens aan Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, tomaatje zorgt ervoor dat je je kan vergissen met ze daar de goedkope kip die uit onze contreien per ook wat muskusachtig.

Te eten met de vingers, staan grotere, in de top vijfhonderd van Ja, de Belgische kent een pistolet een snede in de Media bovenkant. uiteraard! de hazelnoten zijn duurder vzw, wordt gedrukt op deElsene. persen vanMarsily, EcoNoémie Flageyplein 18, 1050 Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Napels zag iktot verkoolde pistolets die de uitbar-wordt tahin groot moest zijn.

Dat wasest toen de ‘terrassiers’ Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, VERANTWOORDELIJKE UITGEVER ken en de ware pistoletoloog trekt eerst dat natte zittend geworden. ”Tu sais où le de hete pepers, jolijt van iedereen!

Laat vliegtuig naar ginder wordt gevlogen, mogelijk Print Center (DPG Media) In de gewone keuken meest hippe is echter de sesam uit tahinberoep gedacht?

Misschien zegt het u boven een bord rijst.

Smakelijk. fortuinen. egushi – wordt voornamelijk gebruikt in Het gaat over diepvrieskip.

Maardoen niet om desting nu van de Vesuvius Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Vercnocke Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Technisch is dat om het zwellen van het deeg in geworden En de mensen houden Kristof Pitteurs in het jaar 79 hebben nogmeneer! met de schop werkten.

Vandaag ze erg dat niet en wordt gesubsidieerd door onbepaalde tijd verder sudderen.

De agussisaus is met subsidies van de EU. Die handel moet wel uitdat zijn broodje, zo isvooral er plaats voorin extra problème?” zei een op de Ethiopië, ookkruim gebruikt de zeer trendy al heeft land de niks, maar in hippe klinkt waarschuwIk overal kocht zo’n kip groothandelaar enkringen de winkelier Media vzw,1050 wordt gedrukt de persen van Eco Flageyplein 18, Elsene.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER de Vlaamse Gemeenschap en op deUITGEVER Vlaamse West-Afrika.

Het de zadenMaar van een meloendominerende Het zijn legkippen VERANTWOORDELIJKE met de Bobcat of‘plofkip’.

Kubota en moeten ze het navia hun ergoverleefd. vullend, kleinoven beetje bitter, maar winstgevend zijn, want de eigenaars merk de een hete opzijn tehummus, vangen. een van prijsverhoging, dus doen ze van het volume(DPG kekererwtenpuree maar internationale sympathie in het smaakt het als een beleg.

Smakelijk. vroegmarkt inverplichting.

Rungis mij ooit zuchtend.

“C’est Kristof Pitteurs BruzzPrint isleraar eenCenter uitgave van deMedia) Vlaams Brusselse de mij: “Poulet dur!”

Strong chicken lees je Gemeenschapscommissie.

Kristof Pitteurs Het binnenste isof soms nietvele helemaal doorbakwerkuren naar de fitness.

Greppels gravende is een Tevan eten de pompoensoorten, vingers, staan in de top vijfhonderd van de Belgische enFlageyplein wordt door van Eco Media vzw, wordt gedrukt op deElsene. persen soort, engesubsidieerd 18, 1050 1050 Elsene. die oud zijn volgens de normen Flageyplein ook in demet hippe balletjes van laatste jaar verloren. ook wat muskusachtig.

In gens een aantal westerse steden is groot que les ne mangent plus.”

Een weleens inte Engelstalige recepten.

Surinamers inoùvan geschiedenis rust vertelde mijgepeld lang geleden dat verkleining. ken een en de ware pistoletoloog eerst dat natte zittend beroep geworden. ”Tudeel sais est le Printde Center (DPG Media) Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse boven bord rijst.

Smakelijk. trektop fortuinen.

BRUZZ eenuitgave uitgave Vlaams Brusselse Bruzz isiseen vanvan de de Vlaams Brusselse de hebben hippeproblème?” smaakmaker en wordt gesubsidieerd door gemalen. lijkt watverzinnebeeldt; op amandelpoeeierindustrie.

Zulke dieren gaan nietdekruim uit zijn Nederland het over “harde kip”, en ja uiteraard vantahin de bevolking loopt rond invan eendeze elfenlijfje, Gemeenschapscommissie. broodje, zoHet isde er resultaat plaats voor extra zei een groothandelaar opterug de Ik kocht zo’n kip en de winkelier waarschuwMediaGemeenschap vzw, wordt wordt gedrukt Media vzw, gedrukt opde depersen persenvan vanEcoEco die snee vruchtbaarheid de Laatst kwam mijn huisgenote van de Vlaamse en op de Vlaamse tijd, of dat toch zeker van vijf jaar Print Center (DPG Media) mensen, zijn ze ook.

Als je de oude recepten onthaard, gegomd en gekneed naar de stijl van de Print Center Media) vroegmarkt in Rungis mij ooit zuchtend. mij: “Poulet dur!” chicken lees je“C’est Gemeenschapscommissie. der. Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke verloren,de maar zijn ook Strong niet meer gepast voor beleg. Smakelijk. wordt gesubsidieerd gesubsidieerd door geleden, in(moambe hipster Amerika.

Wat genitaliën van de godin Ceres. Se non enèendewordt vero … door dagelijkse naar voedsel met de van mwamba voor de leest, quezoektocht les gens ne kolonialen) mangent plus.”

Een groot deel weleens in Engelstalige recepten.

Surinamers in boekskes.

Bij virtuele lichamen hoort virtueel Vlaamse Gemeenschap Gemeenschap en de Vlaamse endedeVlaamse Vlaamse Afrikaanse winkel. ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de daar gebeurt, komt na een paar jaar Nederland hebben het over “harde kip”, en ja dat meer van bevolking loopt rond in een elfenlijfje, Gemeenschapscommissie. moet die Impressions kip uren ende uren sudderen de voedsel. d’une paupiette de veau.

Pistolets zijn per definitie wit. Ze staan ‘vogels-zonder-kop’.

Ik in kreeg een pakje Gemeenschapscommissie. ook weer bij ons terecht, zoals mensen, dat zijn ze ook.

Als je de oude recepten onthaard, gegomd en gekneed naar de stijl van de Van agussi maakt men ‘soep’.

Eigenlijk dikke textuur van tandpasta.

Dus gaan deze vogels naar palmolie.

Een moderne kipzijn kanook daar tegen, Deleek zondagse broodjes zoniet geëvolueerd. symbool voor de godin en moeten dus puur zijn. alsof het broodbeleg moest bevatten. van (moambe voor de kolonialen) leest, Daarin zetkoffi e en boerenkool.

Nochtans boekskes.

Bij virtuele lichamen hoort virtueel die een halfmwamba uurtje al tot een hoopje Hoesmelt klein die viennoiserieën en fi jn gebak zijnverzot saus. Agussi bindt erg mooi en geeft een romig Aziëna en Afrika.

Men is er ginder op. Bij ons moet die kip uren en uren sudderen in de voedsel.

Impressions d’une paupiette de veau. staan potten tahin al langdoorgaan op de Volkorenpistolets zijn een ontheiliging! Pistolets zatdewat dus moet voordekoploos miserabele prut. geworden!

De boterkoeken (koffi ekoeken voor palmolie.

Een moderne kip kan daar niet tegen, resultaat. Laat enkele scheppen rustig meestoven was kip iets voor zonen feestdagen, tot De zondagse broodjes zijn ook zo geëvolueerd. schappen vanvroeger de Levantijnse winkels Maar ik kwam dus thuis met zo’n beest.

Het worden uit het fijnste meel gebakken, simila bij de pluimgedierte.

Het leken wel porties voor Antwerpenaars) zijnsmelt bijna verdwenen en vervandie een half uurtje al tot hoopje Hoe klein die viennoiserieën en jnbrave gebak zijn in onze stad.

Ik keek erna vroeger naar met de kip en roer regelmatig om. Hier kunnen een fenomenale ontwikkeling defieen kip woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo.

Ik hakte miserabele prut. genendoor petieterige ‘croissants’.

In mijn jonge geworden!

De boterkoeken (koffi ekoeken voor de Romeinen. Dat gaf in het Duits hetokra’s, woord lilliputters. vuistdik, maar chocoladereepvroeg mij watNiet je daarmee deed. de kip, zodra zeafontdooid inzijn handige kwam dus thuis met zo’n beest.

Het op de nu ook nog groene groenten bij, zoals MELD degradeerde totikwas, de goedkoopste proteïne jaren kon je(tahini, met dieMaar dingen nog eenbijna kleine Antwerpenaars) verdwenen en vervanNIEUWS Tahin tahina) is een pasta Semmel, nog steeds de naam voor deze broodjes dun.

Kolibries zonder kop! woog overigens niet eens zoveel: 1,2 hakte stukken: idealiter moet elke eter een stuk krijgen gen door petieterige ‘croissants’.

In kilo. mijn Ik jonge Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd politieagent koHetzelfde slaan.

Vandaag passen ze in een maar zeker bijvoorbeeld ook spinazie.

Een markt. in Afrika.

Met vreugde bezingen van sesamzaad.

Niets te maken met de kip, zodra ze ontdooid was, in handige met een evenredig deel van vlees, vel en been.

Het welkom via jaren kon je met die dingen nog een kleine in het© SHUTTERSTOCK zuiden van dat museum Er was een tijd dat de portie van de werkman MELD NIEUWSvan holleze kies.

En dan de pistolets: het isdie niet omdat al zou je, uiteraard, ook tahin tomaatje zorgt ervoor datland. je je In kanhet vergissen met daar de goedkope kip uit onze per bruzz.be/meldnieuws stukken: idealiter moet elke een stukzecontreien krijgen vel tajine, is de voornaamste smaakdrager inVandaag eeneter kippassen en Zelf MELD nieuwsNIEUWS gespot? Tips zijn altijd politieagent ko slaan. in een ze in broodjes heten dat ze klein moeten zijn.

In Persberichten kunnen via Tips zijn altijd een tajine kunnen doen.

Sommi“Op de vitrine van met eenzijn. evenredig deel van toen vlees, vel en ‘terrassiers’ been. Het welkom via Napels zag ik verkoolde pistolets die de uitbargroot moest Dat was de Zelf nieuws gespot? kies.

Enpeuzelen, danwordt de pistolets: het is niet mogelijk omdat zonder been erin holle kan je niet watgevlogen, de hete pepers, tot jolijt van iedereen!

Laat vliegtuig naar ginder redactie@bruzz.be bruzz.be/meldnieuws MELD NIEUWS mijn betere tijden at ik er maximaal twee, met welkom via MELD NIEUWS vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en gen noemen tahin oneerbiedig ze broodjes heten dat ze klein moeten In Persberichten kunnen via Tips wereldwijd als droevig wordt ervaren.

Verder was zijn. sting van tijd de Vesuvius in het jaar hebben nog subsidies met de schop werkten.

Vandaag doen ze dat winkels Zelf nieuws nieuws gespot?

Tips zijn altijd Zelf zijn altijd bruzz.be/meldnieuws onbepaalde verder sudderen.

De 79 agussisaus isgespot? met van de EU. Die handel been erin kan jeisniet peuzelen, watmoet wel erg Afrikaanse varkensgehakt ofzonder leverworst, versierd met Belgian ‘pindakaas van sesam’.

Technisch redactie@bruzz.be welkomvia via kunnen via mijn betere tijden at ik er maximaal twee, met welkom Persberichten ook demet nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het wereldwijd als droevig wordt ervaren.

Verder was de Bobcat ofoorsprong Kubota en moeten ze nana hun bruzz.be/meldnieuws BRUZZ.be/meldnieuws vaker wel dan bonenpuree: falafel.

Zonder tahin De plant maakt de bloei hangt datwinstgevend ook begrijpelijk en de pickles.

Vandaag zie ik nog broodjes, maar daar ergoverleefd. vullend, smaakt een klein beetje bitter, maar zijn, want de eigenaars van het merk varkensgehakt of leverworst, versierd met Belgian redactie@bruzz.be VOER UW EVENEMENTkunnen IN OP viavia karkas vond ik deook eierstokken terug.

Lang geleden Persberichten de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het Persberichten kunnen zijn deze specialiteiten een stukniet helemaal zaaddozen aan die plots openknallen Het dezelfde: sesamzaden, aardnoten kanis ik er misschien wel vijf van op?

En ik ben niet pickles.

Vandaag zie ik nog broodjes, maar daar ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR binnenste is soms doorbakwerkuren naar de fi tness.

Greppels graven is een redactie@bruzz.be redactie@bruzz.be ookeen wat muskusachtig.

Te eten met deENTER vingers, in de top vijfhonderd deLang Belgische niet reclame las ik staan een authentiek Italiaans recept voorvan VOER UW EVENEMENT IN OP karkas vond ik de eierstokken terug. geleden YOURVOTRE EVENT ON minder aantrekkelijk. (‘Sesam u’)niet en hun olierijke of grote pinda’s (arachide), kan ik eramandelen, misschien wel vijf van op? Enopen ik ben zo’n eter meer.

ENCODEZ ÉVÉNEMENT SUR las ik een authentiek Italiaans recept vooroù est le spaghetti met eierstokken van kip, maar daarvoor ken enMaar de ware pistoletoloog trekt www.agenda.brussels eerst datEVENT natte zittend beroep geworden. ”Tu sais boven een bord rijst.

Smakelijk. fortuinen.

ENTER YOUR ON voor pluvera” zo’n grote eter meer. denk eens aan tahin in schat verspreiden.

De planten kokosnoten, palmnoten en maanVOER UW EVENEMENT IN OP Onlangs hoorde ik van een slager die nog spaghetti met eierstokken van kip, maar daarvoor www.agenda.brussels VOERUW UW EVENEMENT VOER EVENEMENT ININ OPOP SUR ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT hoorde ik van winkelier eenworden slager nog uit zijn broodje, zo extra problème?” zei groothandelaar op de net voor de kruim gebakjes, in taartvullingen, in is er plaats voor dus geoogst zaad zijn oliegewassen.

Die Ikoeroude kochtOnlangs zo’n kip enverkoopt, de waarschuwouderwetse pistolets met een gekapt “van die ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON ouderwetse pistolets met gekapt verkoopt, “van marinades.

Ongeveer alles wordt er rijpheid, zodat ze in een gecontro- beleg. werdgrote”. er vroeger uitgeperst – niet WWW.BRUZZ.BE ENTERYOUR YOUREVENT EVENTON ON ENTER dieolie échte, Ik heb mij daarheen gespoed Smakelijk. vroegmarkt in Rungis mij ooit zuchtend.

“C’est de mij: “Poulet dur!”

Strong chicken lees je www.agenda.brussels WWW.BRUZZ.BE De helevoor reeks bruzz.be/trachet die échte, grote”.

Iknodig heb mij daarheen gespoed www.agenda.brussels www.agenda.brussels beter van. Smakelijk. leerde ruimte kunnen openspringen alleen de nalezen? keuken, was De heleolie reeks nalezen? bruzz.be/trachet que lesmenselijke gens neactiviteiten. mangent plus.” groot deelingaat. weleens in Engelstalige recepten.

Surinamers en hetEen zaad niet verloren voor tal van WWW.BRUZZ.BE WWW.BRUZZ.BE oliekip”, werd en er dus Van De hele reeks nalezen?

T O B Eal R2deze 20 2 20oliebronnen 5 2 I 2 8 O KNederland het over ja uit geperst. van rond“harde inDe een elfenlijfje, WWW.BRUZZ.BE 8 Ohebben K T O B E R 2loopt 0moet 2 0 5de I bevolking De heleeen reeks bruzz.be/trachet hele reeks nalezen?

Daarna blijft perskoek over. Vandaag sesam van nalezen? deDe oudste zijn.

Zo oud bruzz.be/trachet BRUZZ.be/trachet

de godin en moeten dus

puurpuur zijn.zijn.

Volkorenpistolets Volkorenpistolets zijn een ontheiliging!” zijn een ontheiliging!”

52

mensen, zijn zeen ook.

Als je de oude onthaard,dat gegomd gekneed naar de recepten stijl van de van mwamba voor de kolonialen) leest, boekskes.

Bij(moambe virtuele lichamen hoort virtueel 52 moet die kip uren en uren sudderen in de voedsel. Impressions d’une paupiette de veau. palmolie.

Een moderne kipzijn kanook daar tegen, De zondagse broodjes zoniet geëvolueerd. die half uurtje alen totfieen hoopje Hoesmelt kleinna dieeen viennoiserieën jn gebak zijn miserabele prut. geworden! De boterkoeken (koffiekoeken voor de Maar ik kwamzijn dus bijna thuis verdwenen met zo’n beest.

Het Antwerpenaars) en vervanwoog overigens niet eens zoveel: 1,2 hakte gen door petieterige ‘croissants’.

In kilo. mijn Ik jonge Une installation in-situ des décorations design de Noël de kip, zodra ze ontdooid was, in handige jaren kon je met die dingen nog een kleine site-specifieke design kerstinstallatie Een hedendaagse stukken: idealiter moet elke eter een stukzekrijgen politieagent ko slaan. Vandaag passen in een met een evenredig deel van vlees, vel en been. Het holle kies. En dan de pistolets: het is niet omdat vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en ze broodjes heten dat ze klein moeten zijn. In zonder been erin kan je niet peuzelen, wat mijn betere tijden at ik er maximaal twee, met wereldwijd als droevig wordt ervaren. Verder was varkensgehakt of leverworst, versierd met Belgian

today together

“Op de vitrine van Afrikaanse winkels “Pistolets zijn per hangt vaker weldefi dannitie

4.12 21 – 9.01 22

Place de la Résistance

Verzetsplein

Marché de Noël Kerstmarkt 17.12 21 – 19.12 21 Place de la Vaillance et alentours

ER-VU: Marcel Vermeulen Place du Conseil 1 Raadsplein - 1070 Anderlecht

A l’initiative du Collège Echevinal d’Anderlecht en collaboration avec le sevice du Développement économique. Op initiatief van het schepencollege van Anderlecht in samenwerking met de dienst Economische ontwikkeling.

Patinoire IJsbaan

Dapperheidsplein en omgeving ↓

Covid Safe Ticket Obligatoire Verplicht

www.anderlecht.be

Zorgeloos wonen in een uniek en groen kader.

C21 ATG STELT VOOR

WONINGEN IN DILBEEK Een oase van rust van 10 ha op een boogscheut van Brussel,

TIJDELIJKE

PROMOTIE

Luxueuze, ruime assistentiewoningen voorzien van alle comfort en privacy.

Hoogwaardige zorg voor personen jonger dan 65 jaar

VRAAG NAAR ONZE VOORWAARDEN!

Huurgarantie voor investeerders of gratis zorg voor bewoners. Contacteer ons voor de voorwaarden.

Surf naar www.c21.be/wivina-assistentiewoning of contacteer ons voor een bezoek op 02 513 13 13

STUDIO BRONKS THEATERATELIERS TIJDENS DE WINTERVAKANTIE

BEYOND HUMANITY

BIJ

THEATER & BEWEGING 12 TOT 14 JAAR

WHAT’S IN A GENDER THEATER & EXPRESSIE 15+

5 KILO PASCAL BRONKS & SPINRAGFESTIVAL

ZON 19/12/2021

CIRCUS ZONDER HANDEN, CIRCUSHT RKOC UITVE PLANEET & ELL CIRCO D’ELL FUEGO

WO 22/12/2021

MAAS THEATER EN DANS

DO 30/12/2021

THEATER, BEWEGING & VIRTUEEL 6E LEERJAAR

CIE TEA TREE

1E > 3E LEERJAAR

17:00

DE GROTE RED JE REET SHOW

SEMILLA

THEATERINITIATIE VERKOCHT UIT

6+

PROJECT C

MOTION CAPTURE

WAT IS THEATER

15:00

DI 04/01/2022

15:00

6+ LNP

11:00 15:00

MISE EN PLACE COMPAGNIE BARBARIE, THEATER STAP, BRONKS, HETPALEIS & KOPERGIETERY

ZO 09/01/2022 ZA 15/01/2022

ALL

3+ 6+

15:00 15:00

foto ‘Mise en place’ : Franky Verdickt

MEER INFO & TICKETS: WWW.BRONKS.BE

En jij, wanneer kom jij?

KERSTPARADE

PARKIN G GRATIS

UITZONDERLIJK

zaterdag

zondag

zondag

december

december

december

& MUCH MORE...

basilix.be MAG_CMYK_450DPI.indd 1

9/11/21 11:16

DB623070I9

Duizenden klanten de perfecte reis bezorgen?

Word treinbegeleider in Antwerpen, Leuven, Kortrijk, Aalst, Gent of Brussel. nmbs.be/jobs

DB620647H9

DB742405L1

Onderweg. Naar beter.

Dierenambulance Vetas en Dierencrematorium Incinera

Ontdek onze

zoeken samen een

arbeider

VACATURES:

Profiel

Klantenbegeleider Digitale marketeer

Op zoek naar passende kandidaten voor je bedrijf?

Arbeider tuinploeg Werfleider

Wij staan voor je klaar

Taakomschrijving: - Van maandag t/m vrijdag van 14 tot 20u en op zaterdag van 9 tot 17h30 dieren cremeren en ophalen, bijstand dierenambulance, werkplaats en voertuigen proper houden e.d.

- Zeer gevarieerd werk.

- Mee verzekeren van de wachtdienst van thuis uit voor de dierenambulance en de dieren in opvang verzorgen.

Boekhouder

Wij werven aan! (m/v/x) hallo@regiotalent.be tel. 051 26 67 89

Ontdek onze vacatures via unicas.be/jobs en solliciteer vandaag nog. We kijken ernaar uit je te ontmoeten. Tot binnenkort!

DB742259L1

DB620367H9

- grote dierenvriend - kunnen omgaan met mensen en dieren in nood en met overleden dieren - sterke fysieke en psychische gezondheid - FR/NL - in de buurt van Zellik woonachtig zijn - klusser - in het bezit zijn van minstens rijbewijs B en bereid tot behalen rijbewijzen BE en C en besturen van vorklift en kniklader - flexibel in periodes van afwezigheden van collega’s

Aanbod: - Familiale werksfeer - Voldoening van uw prestaties o.v.v. geredde dieren - Veel afwisseling Kandidaten dienen hun cv door te sturen naar erwin.thielemans@vetas.be DB742395L1

Tips en tricks voor je carrière? Lees het op regiotalent.be/carrieretips

GA VOLUIT VOOR

CULTUUR

CINEMA

THEATER EXPO PODIUM MUZIEK

AAN HALVE PRIJS! www.