BRUZZ - editie 1774

#1774

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

03 | 11 | 2021

TIPS

+ BRUZZ CULTURE ‘GROND’ ZOUZOU BEN CHIKHA EN BEN HAMIDOU

JOËL POMMERAT CONTES POUR ENFANTS ET ROBOTS

WARREN ELLIS BAD SEED, GOOD GUM

ADVOCAAT IBRAHIM AKROUH EN RABBIJN ALBERT GUIGUI

ˇVERDOOFD SLACHTEN IS JE REINSTE BEDROGˇ

BRUZZ IS DE MAX ALTHANS, DAT VINDEN WIJ. MAAR WAT VIND JIJ EIGENLIJK VAN BRUZZ?

BRUZZ belicht Brussel in al zijn facetten. We zetten onze schijnwerpers op de mooie en de minder mooie kanten van onze hoofdstad. Dat doen we via verschillende media en kanalen. BRUZZ is een website, een app, een radiozender, een magazine en een televisiezender. We zijn ook actief op verschillende sociale media, we maken podcasts en hebben een jongerenwebsite, BRUZZ Ket.

Vandaag vragen we graag jouw mening. Welke van onze media volg je? Ben je tevreden, want vind je goed en wat minder goed? Wij stellen je mening erg op prijs. We verloten 50 draadloze oortjes-sets onder de deelnemers.

bruzz.be/enquete

L’enquête BRUZZ est également disponible en français.

Our survey is also available in English.

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito

TRADITIES Vorige week ging Grond in première op Play 4, een serie waarin Marokkaanse begrafenisondernemers en ook Molenbeek een hoofdrol spelen.

Onder mensen met Marokkaanse roots blijft het een traditie de doden te begraven in het land van hun voorouders. De afstand maakt rouwen moeilijk voor wie hier achterblijft. Ook de gezondheidscrisis maakte het de jongste maanden steeds moeilijker om mensen te begraven in hun land van oorsprong.

In Grond hebben jonge ondernemers de oplossing gevonden: ze voeren aarde in vanuit Marokko, zodat overledenen toch kunnen begraven worden volgens de tradities. De realiteit is iets prozaïscher. Op de multiconfessionele begraafplaats van Brussel werden opmerkelijk meer mensen van Marokkaanse origine begraven.

Tradities veranderen, normen passen zich aan. En dan is het opmerkelijk dat net op het moment dat zo’n genuanceerde reeks verschijnt de discussie over het onverdoofd slachten weer oplaait. Ook daar veranderen tradities. In het buitenland zijn er veel voorbeelden waar de geestelijke leiders bepaalde vormen van verdoofd slachten toch aanvaarden. Misschien wordt het stilaan tijd om daarover te onderhandelen en de loopgravenoorlog in dezen te staken. Lees het interview over onverdoofd slachten op p. 10-15, en met Zouzou Ben Chikha en Ben Hamidou over Grond op p. 38-47 NL

REPORTAGE

“Het dorpse karakter rond de kerk sprak ons aan” Vorst steekt Sint-Gillis naar de kroon 18 ANALYSE

“Het Jubelpark is een schone slaapster die wacht op een kus” Brussel wordt nu al in gereedheid gebracht voor 200 jaar België 24

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7, COVER STORY Advocaat Ibra-

him Akrouh en opperrabbijn Albert Guigui over onverdoofd slachten 10, ANALYSE Na de drugsrazzia in Brussel 9, Rusthuizen willen een verplich-

te vaccinatie voor zorgpersoneel 16, ONDERNEMEN Brussel versterkt banden met Turkije 22, COLUMN Nick Trachet 54

BRUZZ CULTURE “Vlamingen gaan lachen met stand-upcomedy, wij bij onze familie” Zouzou Ben Chikha en Ben Hamidou over de tragikomische tv-reeks Grond 38 EN Warren Ellis 29 , FR Ilyas Mettioui 34, NL BruxellesVies Alex

Deforce 36, NL Wanthanee 37, EN Mark Bryan 43, FR Joël Pommerat 44, FR Antoine Wielemans 46, FR Eat & Drink Savage 49, NL/FR/EN Select: film 50, NL/FR/EN Select: music, theatre & visual arts 52

MEER BRUZZ De coolste tracks van het moment, de chillste moods, de hotste jams. Van maandag tot donderdag op een zilveren schoteltje aangeboden door Gailor Kiaku op BRUZZ radio, en in een snikhete ICE!-lijst op Spotify gegoten, non-stop aangevuld met het nieuwste uit hiphop, r&b, soul, funk en pop.

BRUZZ ICE! Van maandag tot donderdag om 19u op BRUZZ radio (98.8FM) en op Spotify

TRADITIONS La semaine dernière, le premier épisode de Grond a été diffusé sur Play 4, une série avec dans le rôle principal des entrepreneurs de pompes funèbres marocains ainsi que Molenbeek. Chez les personnes d’origine marocaine, la tradition veut que l’on soit enterré dans le pays de ses ancêtres. La distance rend le deuil difficile pour ceux qui restent. Et la crise sanitaire de ces derniers mois a rendu encore plus difficile l’enterrement des personnes dans leur pays d’origine.

Dans Grond, de jeunes entrepreneurs ont trouvé la solution : ils importent de la terre du Maroc pour que les défunts puissent être enterrés selon la tradition. La réalité est un peu plus prosaïque. Au cimetière multiconfessionnel de Bruxelles, un nombre remarquablement élevé de personnes d’origine marocaine a été enterré l’année dernière. Les traditions changent, les normes s’adaptent. Il est remarquable qu’au moment même où apparaît une série aussi nuancée, le débat sur l’abattage sans étourdissement ressurgisse. Là aussi, les traditions changent. À l’étranger, il existe de nombreux exemples où certaines formes d’abattage avec étourdissement sont acceptées par les chefs religieux. Il est peut-être temps de négocier et de mettre fin à la guerre des tranchées sur cette question. Lisez l’interview sur l’abattage rituel sans étourdissement en p. 10-15, et avec Zouzou Ben Chikha et Ben Hamidou sur Grond en p. 38-47 FR

TRADITIONS Last week, Grond premiered on Play 4, a series in which not only Moroccan undertakers but also Molenbeek play the leading role. Among people with Moroccan roots, it is still a tradition that they want to be buried in the country of their ancestors. The distance makes mourning difficult for anyone left behind and the health crisis has made it increasingly complicated to bury people in their country of origin. In Grond, young entrepreneurs have found a solution: they import soil from Morocco so that deceased people can still be buried according to tradition. Reality is a little more prosaic. In the past year, remarkably more people of Moroccan origin were buried in the multi-denominational cemetery in Brussels. Traditions change, standards adapt and it is remarkable that just at the moment when such a nuanced series appears, the discussion about unanaesthetised slaughter flares up again. Even there, traditions change. Abroad, there are numerous examples where certain forms of anaesthetised slaughter are still accepted by the spiritual leaders. Maybe it is time to negotiate and stop the trench warfare on this issue. Read the piece on unanaesthetised slaughter on p. 10-15, and the piece about Grond on p. 38-47 EN

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via BRUZZ.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 3 NOVEMBER 2021

I

3

De week

WEL STUDIES EN PLANNEN, MAAR NOG GEEN WINDMOLEN IN DE STAD

‘Iemand moet de spits afbijten’ Sinds 2014 ligt er een studie naar de mogelijkheden van windenergie in Brussel. Intussen werden er concrete projecten aangekondigd. Toch staat er vandaag nog nergens in de stad een windturbine. “Als iemand de spits afbijt, zullen de anderen wel volgen,” zegt Mark Runacres, professor stromingsmechanica aan de VUB. — BETTINA HUBO

BRUZZ | DE WEEK

Zondag is de VN-klimaattop in Glasgow begonnen, waar de deelnemende landen hun energiedoelstellingen zullen bijstellen om zo tot een verdere reductie van de CO2-uitstoot te komen.

Meer energie uit hernieuwbare bronnen is daarbij het streven. In Brussel liggen er volop zonnepanelen op de daken, maar de mogelijkheden van windenergie worden amper benut.

“Logisch,” zegt professor Runacres. “Er zijn in de stad veel meer daken met zon dan met wind. Het windaanbod is een belangrijke factor in de productie van windenergie. ‘Grote’ wind, zoals aan de Noordzee, heb je niet in de stad. Door de bebouwing is de wind hier vaak verstoord en zwak.”

Toch zijn er interessante mogelijkheden voor windenergie, zo blijkt uit de studie die hij in 2014, op vraag van Leefmilieu Brussel, realiseerde. “Voor grote windturbines is er

nauwelijks plaats in de stad.

Daarom hebben we geëxperimenteerd met kleine exemplaren op hoge gebouwen. Als een kleine, goedwerkende windturbine geplaatst wordt op een gebouw dat voldoende uitsteekt boven zijn omgeving, dan kan die genoeg energie produceren, zodat het een rendabele investering wordt.”

De totale hoeveelheid elektriciteit die in een stad als Brussel met windturbines zou kunnen opgewekt worden, blijft nochtans bescheiden, zegt Runacres.

“Als we aan een duizendste van de energiebehoefte van de stad via windenergie zouden kunnen voldoen, zou dat al een enorme prestatie zijn. Je moet weten, Brussel is een dichtbevolkte, zeer actieve stad. De hoeveelheid benodigde Watt per vierkante meter is enorm.

Ook als je de hele stad vol legt met zonnepanelen kom

Investeringen in Simonisbuurt De Brusselse regering zal de komende jaren heel wat middelen investeren in de buurt rond metrohalte Simonis. Een jaar geleden startte de uitwerkingsfase van het stadsvernieuwingscontract ‘Rondom Simonis’.

Stadsvenieuwingscontracten zijn een instrument om in meerdere gemeenten tegelijkertijd de openbare ruimte en voorzieningen te verbeteren.

4

I

3 NOVEMBER 2021

je er niet. Geen enkele duurzame energiebron zal voldoende zijn om in de eigen energiebehoefte te voorzien.”

BEWUSTWORDING Toch vindt Runacres het absoluut de moeite waard om te investeren in kleine windturbines boven op de daken van de stad. “Je haalt de elektriciteitsfactuur van de mensen die er gebruik van kunnen maken naar beneden. Zeker met de huidige energieprijzen is dat niet onbelangrijk.”

Maar voor Runacres is er ook een educatieve reden.

“Windturbines maken, veel meer nog dan zonnepanelen, aanschouwelijk dat elektriciteit moet worden opgewekt en niet zomaar uit het stopcontact komt, zoals sommigen lijken te denken. Zo creëer je bewustwording bij de mensen, meer bepaald dat duurzame energie zonder de aanwezigheid van soms

950

Op de multiconfessionele begraafplaats in Evere staat de teller dit jaar al op 950 begrafenissen. Het gaat vooral om moslims die ook na de coronagolven hun overleden dierbaren niet meer laten overvliegen naar hun thuisland. Dat is ook het thema in de serie Grond van onder anderen Adil El Arbi en Bilall Fallah (lees p.

38.).

Deze experimentele windturbines op het dak van gebouw M van de VUB werden gemaakt door tweedejaarsstudenten. © VUB

hoge windmolens niet mogelijk is, dat duurzame energie dus plaats inneemt in het landschap, dat je dat niet in een hoekje kan wegsteken. Die bewustwording is nodig. We doen het op energievlak al wel wat beter dan een tijdje geleden, maar als je kijkt hoe groot de uitdagingen zijn, staan we nergens.”

Waarom er dan nog geen windmolens staan in de stad? “Voor een proefproject moet je iemand hebben die enthousiast is om het te proberen. Er zullen er in Brussel nooit honderd windturbines neergezet worden, wel een aantal.

Maar iemand moet de spits afbijten, dan zullen de anderen wel volgen.”

De afgelopen jaren werden er wel al enkele projecten gelanceerd. Zo kondigde het bedrijf Amaay in 2015 aan drie windturbines te zullen installeren aan de winderige Naamsepoort.

Daar werd nadien echter nog weinig over vernomen.

Ook de FOD Pensioenen wilde op de Zuidertoren – een fantastische plek volgens Runacres – een windturbine plaatsen. De FOD kreeg hiervoor een vergunning, er volgde een aanbesteding, maar uiteindelijk raakte ook dit project in het slop. De plannen om op het Marius Renard-gebouw in Anderlecht een windmolen neer te zetten zijn evenmin geconcretiseerd.

Fietsendieven betrapt Een ploeg van de dienst Interventies van de politiezone Brussel-West arresteert in Sint-Jans-Molenbeek twee personen die proberen om een fiets te stelen. Bij twee huiszoekingen bij de verdachten vindt de politie nog 54 fietsen en een elektrische step. De twee verdachten worden ter beschikking gesteld van het parket van Brussel.

CARTOON

KIJK OP DE WEEK

Zelf nam de Brusselse overheid tot hiertoe geen initiatief voor een pilotproject.

Na de haalbaarheidsstudie in 2014 vroeg Leefmilieu Brussel vijf jaar geleden wel nog aan het team van Runacres om een kader uit te tekenen, zodat de markt de spelregels voor het plaatsen van windturbines zou kennen.

“We hebben dat kader uitgetekend, maar ons verslag is naderhand ergens blijven steken.” Een officieel kader is er vandaag dan ook niet.

Ten slotte nog dit: het plan van Coca-Cola en Luminus om vlak bij de Ring in Anderlecht de eerste grote windmolen (150 meter) neer te zetten, kreeg dit voorjaar een negatief advies van de overlegcommissie.

Wie meedoet aan wedstrijden van de bouwmeester is maar beter geen Franstalige Brusselse architect FRANCIS METZGER van de Franstalige Orde van Architecten vindt dat Brussels bouwmeester Kristiaan Borret Nederlandstalige architecten bevoordeelt (In ‘Le Soir’)

WAUTER

Benzine geloosd bij verzekeraar Een tiental activisten van Insurance Rebellion loost vrijdagochtend duizend liter valse benzine voor de kantoren van verzekeraar AIG aan de Pleinlaan in Elsene. De activisten hekelen het ontbreken van maatregelen om verzekeringen of investeringen in fossiele brandstoffen aan banden te leggen. Ze ontvouwen een groot spandoek met de boodschap “Hier verzekert AIG de klimaatramp.”

500

GO Sharing lanceert zo’n vijfhonderd elektrische deelscooters in Brussel. Ze zijn dag en nacht beschikbaar en zorgen meteen voor meer dan een verdubbeling van het aantal beschikbare deelscooters in de hoofdstad. De scooters zijn verspreid over een ‘servicegebied’.

Dat gebied omvat het centrum en de omliggende gemeenten en enkele kleinere hotspots.

3 NOVEMBER 2021

I 5

In beeld

DE KATTENBERG IS TERUG NL/ De Kattenberg is

het oudste deel van het Park van Laken, en is na ruim 35 jaar weer opengesteld voor het publiek. Het park van vier hectare had met zijn steile hellingen zwaar te lijden onder erosie en een overbevolking van konijnen. Nu zijn ruim 6

I

3 NOVEMBER 2021

honderd bomen, voornamelijk beuken, gekapt. Daardoor kunnen er weer gras en planten groeien, wat de erosie beperkt. Bedoeling is dat de vegetatie op de Kattenberg zich uiteindelijk zo natuurlijk mogelijk zal ontwikkelen.

LE KATTENBERG RETROUVÉ FR/ Le Kattenberg est la partie la plus ancienne du parc de Laeken, et après plus de 35 ans, il est de nouveau ouvert au public. Le parc de quatre hectares, aux pentes abruptes, a fortement souffert de l’érosion et d’une surpopulation de lapins. Plus d’une

centaine d’arbres, principalement des hêtres, ont été abattus.

Cela permet à l’herbe et aux plantes de repousser, ce qui limite l’érosion. L’objectif est de faire en sorte que la végétation du Kattenberg se développe le plus naturellement possible.

THE KATTENBERG IS EN/ De Kattenberg is

the oldest part of Laeken Park and has, after more than 35 years, been reopened to the public. The four-hectare park, with its steep slopes, suffered badly from erosion and an overpopulation of rabbits. Now, over a

Bijgedachte

SENIOR WRITER STEVEN VAN GARSSE neemt het nieuws op de korrel

© IVAN PUT

BACK hundred trees, mainly beech, have been felled. This has allowed grass and plants to grow again, which reduces erosion. The intention is that the vegetation on De Kattenberg will eventually develop as naturally as possible.

Laten we beginnen met een gedachte-experiment.

Zou de VDAB kunnen waar Actiris vandaag in Brussel onvoldoende in slaagt? Te weten: meer mensen aan de slag krijgen. Het antwoord zal genuanceerd zijn. De VDAB zal meteen moeten vaststellen dat de Brusselse arbeidsmarkt serieus scheef zit. Aan de ene kant zijn er veel ongeschoolde werkzoekenden, die dan nog eens vanuit de hele wereld komen. Aan de andere zijde zijn er vooral jobs voor hooggeschoolden. Het is de mismatch waar al veel inkt over is gevloeid.

Maar de VDAB zal, met zijn ervaring in Vlaamse steden, wellicht met meer ijver naar oplossingen zoeken om de activering van werkzoekenden op een hoger niveau te tillen. En zal met zijn no-nonsensbeleid wellicht ook betere resultaten kunnen voorleggen.

Wil dat zeggen dat Actiris faalt? Ook hier is het antwoord genuanceerd. Onder de vorige CEO Grégor Chapelle is Actiris van bestoft arbeidsbureau een flitsend bedrijf geworden, gevestigd in een even flitsend kantoorgebouw. Dat heeft vertrouwen gecreëerd bij werkzoekenden én bij werkgevers. Het was een eerste belangrijke stap naar een efficiëntere arbeidsbemiddeling in Brussel. Bovendien werd de samenwerking met de VDAB geïntensifieerd, en ja, zelfs de werkzoekenden worden vandaag beter opgevolgd en geprikkeld om echt naar een baan te zoeken. De daling van de jongerenwerkloosheid was dan ook een van de grote verdiensten van de vorige CEO. En toch kan het beter. Dat hebben de ministers van Werk Hilde Crevits (CD&V) en Bernard Clerfayt (Défi) met eigen ogen kunnen vaststellen bij hun bezoek aan Denemarken, waar flexicurity al sinds de jaren 1990 hoogtij viert. Een soepele arbeidsmarkt gecombineerd met een sociaal vangnet, met veel aandacht voor vorming en een focus op de loopbaan eerder dan op vast werk. Minder werkloosheid, een goed geoliede economie en meer arbeidsvreugde zijn het gevolg.

Natuurlijk is het altijd moeilijk om buitenlandse voorbeelden zomaar over te nemen. En zeker in België is de institutionele lasagne eerder een nadeel dan een voordeel. Maar toch zijn de uitdagingen voor de arbeidsmarkt in de Brusselse regio enorm en valt er wel degelijk wat te leren uit de ervaringen van Denemarken.

Hoe kan het beter? In een recent artikel over de economie in Vlaanderen, Wallonië en Brussel in

het Voka-tijdschrijft doet hoofdeconoom Bart Van Craeynest enkele interessante vaststellingen. Een: de drie deelstaten zijn economisch volledig op elkaar aangewezen. Vlaanderen is de eerste handelspartner van Brussel. En Vlaanderen kan economisch niet zonder Brussel. Maar Van Craeynest stelt ook een ongerijmdheid vast. In een goed functionerend federalisme zouden de ‘armere’ gewesten een kostenvoordeel moeten uitspelen, zodat ze op termijn het rijkere gewest kunnen bijbenen. Dat gebeurt te weinig. Ze zetten vooral in op een duurdere overheidseconomie.

Die kritiek gaat vooral over Wallonië, maar ook Brussel buit zijn opportuniteiten te weinig uit.

Brussel zit met een grote groep werkzoekenden die kortgeschoold zijn, maar voor wie er geen banen zijn in de hoofdstedelijke diensteneconomie. Die zijn er wel in Vlaanderen. In de regio rond Zaventem is er een enorme krapte op de arbeidsmarkt. De arbeidsmobiliteit tussen Brussel en Vlaanderen is het laatste decennium toegenomen, maar er ligt nog altijd een zee aan mogelijkheden, zowel voor de Brusselse werkzoekende als de bedrijven die op zoek zijn naar extra handen.

Waar loopt het dan mis? De bereikbaarheid, bijvoorbeeld ’s nachts of ’s ochtends vroeg is een van de drempels. De talenkennis is een andere. En verder is er blijkbaar de koudwatervrees van de Brusselse werkzoekende om de gewestgrens over te steken om er te gaan werken.

Maar er is meer. Bij de VDAB valt al langer te horen dat er meer structurele maatregelen nodig zijn om de toeleiding van Brusselse werkzoekenden naar Vlaanderen te verhogen. Lees: Actiris zet nog altijd te weinig druk op de werkzoekende als het over jobs gaat in Vlaanderen. Het blijft bij sensibiliseren en opleiden. Het is vooral de wortel, maar te weinig de stok.

Over enkele weken neemt Cristina Amboldi het roer over bij Actiris, nadat Grégor Chapelle begin dit jaar zijn vertrek aankondigde. Ze kent Actiris goed, zowel intern, als vanuit haar verschillende kabinetsfuncties. Chapelle heeft van Actiris een goed draaiend overheidsbedrijf gemaakt. Het is nu aan Amboldi om een stap verder te gaan en de activering met nog meer voluntarisme aan te pakken. De Brusselse werkzoekenden én de economie in de metropolitane regio kunnen daar alleen maar wel bij varen.

BRUZZ | DE WEEK

Wortel en stok

“Vlaanderen is de eerste handelspartner van Brussel. En Vlaanderen kan economisch niet zonder Brussel”

Lees meer over de werkgelegenheid in Brussel via BRUZZ.be 3 NOVEMBER 2021

I 7

Passeer onderweg elke werf en bereik op tijd de jouwe.

Elektricien

ncierd door medegefina ikkeling, t rd o w t c je ntw Dit pro , Regionale O Fonds voor vative Action Initiative s e e p ro u E t . o he n st e In w n e a G via het Urb ssels Hoofdstedelijk ru B t e h en door

UNION EUROPEAN Development Fund European Regional

European Regional

MAN331024837 BXL MOBILITE (P) Electricien BRUZZ 215x290 BEL NL v2.indd 1

els

russ b . e k i ob

airg www.c

UNION EUROPEAN Development Fund

V.U.: Camille Thiry - Sint-Lazarusplein 2 - 1035 Brussel.

Abdelillah en zijn bakfiets.

29/09/21 16:54

‘Criminele netwerken verplaatsen zich constant’ Cocaïnelabs midden in de stad, drugsverdeling vanuit Brussel en verhalen over Colombiaanse praktijken. De politie-invallen van afgelopen week zetten de hoofdstad op de kaart als criminele draaischijf. — THIJS ROELEN

B

russel is een hotspot in de Europese drugshandel. Of dat zou je toch kunnen afleiden uit de grootscheepse politieactie die afgelopen week plaatsvond in de hoofdstad. Er werden 144 huiszoekingen uitgevoerd in onder meer Sint-Joostten-Node, Ukkel, Sint-Jans-Molenbeek en Haren. 1.100 politiemensen waren betrokken bij het onderzoek en 64 mensen werden aangehouden.

Dat gebeurde allemaal in het kader van het Sky ECC-onderzoek, waarbij de politie zich toegang kon verschaffen tot de beveiligde cryptotelefoons van criminelen.

“We ontdekten een nieuwe criminele wereld op het hele Brusselse grondgebied die er tot nu toe in geslaagd was grotendeels onopvallend te blijven,” verklaarde Eric Jacobs, directeur van de federale gerechtelijke politie van Brussel na de actie. Daarna noemde hij Brussel een hub in het distributienetwerk van de Albanese maffia.

Er werden onder meer zes cocaïne-extractielaboratoria opgerold. Een daarvan bevond zich in Haren, de rest in of in de nabije omgeving van Brussel. Op die locaties werden tonnen producten en materialen aangetroffen die vermoedelijk met cocaïne geïmpregneerd waren. Andere producten met cocaïne impregneren is een courante praktijk om drugs de grens over te krijgen, zo zegt Bob Van den Berghe van het Verenigde Naties-bureau voor drugs en criminaliteit. “Het is heel moeilijk om die cocaïne op te sporen, want honden en andere testen reageren daar niet op.”

Aangekomen in Europa moet er een lab aan te pas komen om de cocaïne weer beschikbaar te maken.

“Dat is een complex chemisch proces,” zegt Van den Berghe. “En als er iets misloopt bij dat proces,

kan dat nare gevolgen hebben wanneer je met dat lab binnen de bebouwde kom zit.” Dat laatste beaamt ook criminoloog Tom Decorte.

Waarom kiezen de clans dan niet voor meer afgelegen locaties, waar de kans op detectie voor hen ook minder groot lijkt? “Die organisaties zijn zeer opportunistisch,” aldus Decorte. “Misschien redeneren ze wel dat men zo’n lab absoluut niet in de stad verwacht. Ze zijn zeker niet gebonden aan afgelegen locaties.”

Decorte pleit al langer voor decriminalisering van drugs. Hij ziet de gevaarlijke labs, maar ook de milieuschade die daarmee gepaard gaat, als een van de vele uitwassen.

“We kunnen de ene na de andere organisatie blijven oprollen, ze keren telkens terug. De laatste zeventig jaar is er niet veel veranderd. Je kunt je afvragen of dit de juiste manier is om de drugsproblematiek aan te pakken.”

Aan het hoofd van de organisatie zou een Algerijn hebben gestaan. De bende zou betrokken zijn geweest bij de moord op een Albanees in november vorig jaar in Molenbeek, vermoedelijk een afrekening. De vermoorde Albanees werd zelf ook in verband met een moord gebracht, zo schreven La Capitale en Het Nieuwsblad.

Volgens hen werden door de speurders ook gruwelijke beelden teruggevonden op de cryptotelefoons van de verdachten. Er zouden martelingen, onthoofdingen en

beelden waarbij lichamen in stukken worden gehakt te zien zijn geweest.

Federaal procureur Frédéric Van Leeuw waarschuwde er in De afspraak voor dat Colombiaanse praktijken werden ingevoerd naar ons land.

ANTWERPEN EPICENTRUM Maar is Antwerpen dan niet het epicentrum van de Belgische drugshandel? Dat er in een grootstad als Brussel het nodige verbruikt wordt, lijkt evident. Maar dat de hoofdstad ook actief gebruikt wordt als doorvoerhub, is opvallend.

“Antwerpen heeft een wereldhaven, natuurlijk wordt langs die weg veel ingevoerd,” zegt criminoloog Tom Decorte. “Maar evengoed worden er drugs ingevoerd via kleinere havens als Zeebrugge of Le Havre.” Decorte relativeert het beeld van de een of andere stad of locatie als dé hub of hotspot. “Heel Europa en het hele criminele netwerk bestaat uit dat soort hubs. Niet alles kan vanuit Antwerpen verdeeld worden. Daarna zoeken de criminelen gewoon de weg van de minste weerstand. Als ze ergens meer problemen ondervinden, verplaatsen ze zich gewoon.”

B R U Z Z | A N A LY S E

IS BRUSSEL DRAAISCHIJF IN DE DRUGSHANDEL?

“Niet alles kan vanuit Antwerpen verdeeld worden. Daarna zoeken de criminelen gewoon de weg van de minste weerstand” TOM DECORTE Criminoloog

Federaal procureur Frédéric Van Leeuw (midden) op de persconferentie na de razzia. Later zei hij nog dat Colombiaanse praktijken naar ons land worden ingevoerd.

© BELGA

3 NOVEMBER 2021

I 9

Interview

OPPERRABBIJN ALBERT GUIGUI EN ADVOCAAT IBRAHIM AKROUH OVER HET VERBOD OP ONVERDOOFD SLACHTEN

‘Ik ben erg ongerust over de toekomst van de gelovigen in ons land’

I

brahim Akrouh en Albert Guigui kennen elkaar wel een beetje. Akrouh is advocaat en treedt op voor verschillende moslimgemeenschappen, Guigui is opperrabbijn van Brussel.

Een specialist in Europese grondrechten, en een theoloog. Ze stonden eerder dit jaar in het Grondwettelijk Hof schouder aan schouder in hun strijd voor de afschaffing van het verbod op onverdoofd slachten. Dat is een teer punt, want de islam en de joodse religie schrijven voor dat een dier gezond en levend moet zijn voor de slacht.

En er is meer dan de strijd voor koosjer en halal dat hen bindt. Dat blijkt als we na het interview de prachtige synagoge uit 1870 bezoeken in de Regentsschapstraat. Guigui en Akrouh hebben beiden hun roots in Marokko.

Guigui vertrok als joodse Marokkaan uit Meknès in de jaren 1970. Akrouh is in Brussel geboren, maar heeft familie in het noorden van Marokko.

Maar beide gemeenschappen kregen zopas ongelijk. Het verbod op onverdoofd slachten in Vlaanderen en Wallonië is niet in strijd met de fundamentele rechten van de mens. Dat oordeelde het Europees Hof van Justitie en later ook het Grondwettelijk Hof in België. Het Brussels parlement dient binnenkort een voorstel van ordonnantie in, om het ook in Brussel te verbie-

10

I

3 NOVEMBER 2021

den (zie kader). Akrouh en Guigui geven de strijd echter niet op.

Hadden jullie dit zien aankomen?

ALBERT GUIGUI: Wat kunnen we zeggen? Het is een flagrante aanfluiting van de godsdienstvrijheid. Het Grondwettelijk Hof heeft erkend dat het onverdoofd slachten deel uitmaakt van de joodse rite. Desondanks oordeelt het dat het dierenwelzijn primeert op de vrijheid om onze godsdienst uit te oefenen. Dat is onbegrijpelijk.

IBRAHIM AKROUH: Deze uitspraak leert ons hoe moeilijk de dialoog is geworden tussen de civiele maatschappij en de godsdiensten. Er is geen gemeenschappelijke taal meer om over dit soort moeilijke kwesties te spreken. Nochtans is zo’n dialoog heel erg belangrijk om een samenleving in vrede te laten samenleven, een samenleving waarbij iedereen de vrijheid heeft om te leven zoals hij of zij wil.

Wat bedoelt u daarmee?

AKROUH: Een algemeen kenmerk van vrijheid is dat men zich niet moet verantwoorden. Anders is er geen vrijheid meer. Daarentegen moet diegene die de vrijheid wil inperken, dat wel degelijk goed beargumenteren. In geval van twijfel primeert de vrijheid.

In dit debat is het argument: het dierenwelzijn.

Alleen hebben de dieren niet gesproken om hun rechten te laten gelden. Het gaat om mensen die, elk vanuit hun eigen standpunt, debatteren over hoe de dieren behandeld moeten worden. Dat gebeurt dan met wetenschappelijke argumenten.

Maar die gaan alle kanten uit, in tegenstelling tot wat men tegenover ons laat uitschijnen. Aangezien er geen wetenschappelijke certitude is, moet vrijheid van godsdienst primeren.

Wordt er veel over het onderwerp gesproken binnen de joodse gemeenschap?

GUIGUI: Natuurlijk. Het gaat om het leven van elke

dag. Over wat we consumeren. Maar wat me choqueert in die Vlaamse en Waalse decreten is de onrechtvaardigheid. Wij hebben als joden niet gewacht op een samenleving die dierenwelzijn vooropstelt om daar aandacht voor te hebben.

Wie de Bijbel leest, weet dat.

God schiep de wereld in zes dagen. De zevende dag rustte hij. God vraagt ook aan de mens om die zevende dag te rusten. Hij vraagt ook om de dieren te laten rusten, en de aarde. Dierenwelzijn is een rode draad in het Oude Testament. Een os en een ezel mogen niet in hetzelfde span, zo lezen we, omdat die een verschillende kracht uitoefenen. Aan tafel gaan zonder eerst de dieren te ▼

BRUZZ | INTERVIEW

De joodse gemeenschap en de moslimgemeenschap geven niet op in de strijd tegen het verbod op onverdoofd slachten, ook al heeft het Grondwettelijk Hof dat verbod zopas gehonoreerd. Albert Guigui en Ibrahim Akrouh zien het als een teken van minder tolerantie voor religie én minder ruimte voor dialoog. “Dit is niet waar België voor staat.” — STEVEN VAN GARSSE, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

Albert Guigui en Ibrahim Akrouh ontmoetten elkaar voor dit interview in de synagoge in de Regenschapsstraat.

Albert Guigui Geboren in 1944 in Meknès, Marokko Wordt in 1968 doctor in de Oriëntaalse Studies, Université de Sorbonne in Parijs In 1980 Opperrabbijn van de Centraal Israëlitische Consistorie van België Opperrabbijn van Brussel in 1987 Woordvoerder van de Conferentie van Europese rabbijnen bij de EU

Ibrahim Akrouh Geboren in 1986 Geboren in Brussel en woont er ook Behaalt in 2009 masterdiploma in de rechten (ULB) Van 2009 tot 2011: jurist bij MRAX Sinds 2011 advocaat gespecialiseerd in ondernemingsrecht en fundamentele vrijheden Sinds 2019 partner bij Bright & Law

▼

ALBERT GUIGUI EN IBRAHIM AKROUH OVER HET VERBOD OP ONVERDOOFD SLACHTEN

voeden is verboden, zo staat er. De jacht is ook verboden. En ga zo maar door.

Waarom vertel ik dit? Het dierenwelzijn maakt integraal deel uit van onze religie, maar onze rituele slachting wordt wel barbaars genoemd. Ik vind dat niet uit, hé. In het Waals parlement zijn dat soort krachttermen gebruikt.

Wie een onverdoofde slachting heeft meegemaakt, kan daar toch moeilijk ongevoelig voor blijven. Het is gruwelijk.

GUIGUI: Wie slacht volgens de joodse rite heeft een

BRUZZ | INTERVIEW

degelijke theoretische en praktische opleiding gekregen. De ‘soheth’ is een echte professional.

Hij doet dat in een erkend slachthuis en in aanwezigheid van een veearts. Het mes is vlijmscherp, zonder de minste braam, scherper dan een scheermes. Waarom? We willen niet dat het dier lijdt. De halsslagader en de halsaders worden doorgesneden zonder dat het dier het voelt. De verdoving bij de slacht, dat is je reinste bedrog. Het is geen anesthesie hé? Zoals we dat kennen van een operatie. Het is een pin tegen het hoofd van het dier waarbij de schedel breekt. Dat is de verdoving waarover men spreekt.

En dan spreek ik nog niet over de mislukte gevallen. Bij runderen noteert het Franse Nationaal Instituut voor Agronomisch Onderzoek tussen 6 en 16 procent mislukkingen. Bij schapen is dat zelfs tussen 2 en 54 percent. Dát is barbaars.

We kunnen het ook over het slachten van varkens hebben. Die worden in een kist geduwd en vervolgens vergast met CO2. Weet je waarom?

Omdat dat goedkoop is, en het gaat snel. En niemand maakt er een punt van. Zo worden er één miljoen varkens geslacht, per maand! En hoeveel koosjerslachtingen zijn er per jaar? Zevenhonderd.

Is dat gevoel van onrechtvaardigheid ook bij moslims aanwezig?

AKROUH: Zeker. Dierenwelzijn wordt op verschillende manieren geïnterpreteerd. Dierenwelzijn is belangrijk, ook voor moslims, maar de Europese regelgeving voorziet in tal van uitzonderingen.

Bijvoorbeeld economische. Als het om reden van rentabiliteit niet mogelijk is om een bepaalde dieronvriendeljke verdovingsmethode te bannen, dan mag het blijven bestaan. Dat staat zo in de Europese teksten. Ook om culturele redenen wordt het dierenwelzijn tussen haakjes geplaatst.

Bijvoorbeeld als het om stierengevechten gaat.

Ook de jacht blijft als uitzondering bestaan. Maar de religieuze uitzondering mag dan weer niet.

Daar heet discriminatie.

De religieuze uitzondering is nog altijd toegelaten.

Veel lidstaten passen die ook toe.

AKROUH: Dat is waar, maar met het Belgische arrest van het Europees Hof van Justitie is die uitzondering uitgehold, en valt het te verwachten dat steeds meer landen een verbod op onverdoofd slachten zullen instellen. En dat is discriminerend.

GUIGUI: Wat zal er gebeuren? We zullen, zolang het nog kan, ons vlees halen in Hongarije, of in Rijsel, waar er slachthuizen geopend zullen worden waar het onverdoofd slachten wel nog kan. Die dieren moeten daarheen worden getransporteerd, met alle gevolgen voor het dierenwelzijn. En vervolgens moet dat vlees terug naar België worden gebracht. Dat is totaal hypocriet.

Er is veel onderzoek gedaan naar onverdoofd slachten en het dierenwelzijn. Er is vandaag een wetenschappelijke consensus dat een dier minder lijdt als het wordt verdoofd. Al was het maar

“Voor de jacht is het dierenwelzijn niet van tel, om religieuze redenen wél. Dat is het probleem” IBRAHIM AKROUH Advocaat

“We worden vandaag als tweederangsburgers beschouwd. Ik heb niet langer het recht om vlees te eten.

Waarom?”

ALBERT GUIGUI Opperrabbijn 12

I

3 NOVEMBER 2021

omdat een verdoofd dier makkelijker te slachten is.

Waarom houden jullie dan toch vast aan de rituele slachting?

GUIGUI: Die wetenschappelijke consensus is er

helemaal niet! Er zijn voldoende wetenschappers die dat betwisten, de Amerikaanse zoöloge Temple Grandin bijvoorbeeld. De Belgische neuroloog Jean-Michel Guérit (UCL) zegt dat het zelfs mogelijk is dat een onverdoofde slachting minder pijnlijk is dan een met voorafgaande verdoving. Wat is het punt? Het is onmogelijk om pijn op een wetenschappelijke manier te meten.

Europese regelgeving sinds 2013

Verdoofd slachten: wat kan wel?

AKROUH: Het dierenwelzijn wordt voor de ene

groep anders geïnterpreteerd dan voor de andere.

Om economische, culturele reden is het niet van tel, ook niet voor de jacht, om religieuze wél. Dat is een probleem.

GUIGUI: Stel: het slachten wordt verboden en iedereen moet vegetariër worden. Daar zou ik geen enkel probleem mee hebben. Maar dat is hier niet het geval. Hier worden religieuze minderheidsgroepen geviseerd.

Mijnheer Akrouh, binnen de islam zijn er tal van strekkingen die een verdoving voor het slachten wél toelaten. Veel van het halalvlees dat in Europa op de markt is, is het product van een slachting mét voorafgaandelijke verdoving.

AKROUH: Ik ben geen theoloog, maar een advocaat. Wat ik vaststel is dat België een moslimvertegenwoordiging heeft en een theologische raad. En die heeft een heel duidelijk advies gegeven over het onverdoofd slachten. Dat er elders in de wereld anders over wordt gedacht, staat daar los van.

Hoe zien jullie nu de toekomst?

AKROUH: We staan aan het begin van het debat in het Brussels parlement. Dat debat moet nu gevoed worden. En dan kunnen moslims wijzen op het gevaar van de dubbele standaard. In een maximalistisch scenario wordt het slachten van dieren helemaal verboden, en worden we allemaal vegetariër. Dat is nu niet aan de orde. Dus laten we dan kijken naar de manieren van verdoving en slachten die wel zijn toegestaan. U moet dat lezen in de Europese teksten, c’est sidérant. Het malen van kuikentjes? Toegestaan. Vergassing met CO2?

3 NOVEMBER 2021

▼

We zijn vandaag wel in een samenleving die dat onverdoofd slachten niet langer aanvaardt.

BRUZZ | INTERVIEW

Sinds 1 januari 2013 zijn de Europese lidstaten gebonden aan een regelgeving die bij het slachten van gekweekte dieren een verdoving oplegt. Uitzonderingen zijn mogelijk om religieuze en culturele redenen. De jacht valt niet onder die Europese regelgeving.

Een jaar geleden heeft het Europees Hof van Justitie, na klacht van moslims en joden tegen de Waalse en Vlaamse decreten, geoordeeld dat het verbieden van onverdoofd slachten niet in strijd hoeft te zijn met de godsdienstvrijheid.

De meeste Europese landen laten rituele slachting vandaag nog toe, maar verwacht wordt dat na het EU-arrest meer landen het onverdoofd slachten zullen verbieden omdat het belang van het dierenwelzijn aan kracht heeft gewonnen in de Westerse samenleving. Vandaag is er al een verbod in Vlaanderen en Wallonië, en in de Scandinavische landen. In Zwitserland is het al verboden sinds 1893. Alle landen laten wel de import toe van halal en koosjervlees. In veel landen leidt de kwestie geregeld tot hevige politieke discussies.

De door de EU opgelegde verdoving gebeurt vandaag door gasnarcose, electronarcose of met een slachtpistool.

De slachtpen kan dan door de schedel gaan of tegen de schedel knallen, waardoor het dier het bewustzijn verliest.

Welke techniek gebruikt wordt, hangt grotendeels af van het te slachten dier. De verdovingsmethodes zijn zeker niet feilloos en nog in volle ontwikkeling, maar algemeen wordt aangenomen dat het dierenleed hierdoor zeker verminderd is.

Om tegemoet te komen aan de religieuze gemeenschappen wordt soms ook een verdoving opgelegd net ná het slachten van het dier. Ook dat zou het dierenleed verkleinen. SVG

I 13

▼

ALBERT GUIGUI EN IBRAHIM AKROUH OVER HET VERBOD OP ONVERDOOFD SLACHTEN

Toegestaan. Dodelijke injecties? Toegestaan. En dan zou ritueel slachten niet langer mogen? Dat zijn twee maten en twee gewichten.

GUIGUI: We worden vandaag als tweederangsburgers beschouwd. Ik heb niet langer het recht om vlees te eten. Waarom?

AKROUH: Parlementsleden moeten een afweging maken, un discernement. Wat hebben we in het Waals parlement gezien? Als je de verslagen leest over de decreetswijziging, krijg je het gevoel dat de religieuze gemeenschappen voor een onderzoekscommissie werden gebracht om rekenschap af te leggen. Sommige parlementsleden kwamen daar zelfs vertellen hoe gelovigen hun rites moesten uitvoeren. Dat is in volledige tegenspraak met de scheiding van Kerk en Staat. Ja, natuurlijk zijn moslims bezorgd om de toekomst en vragen ze zich af hoe een eerlijke dialoog tot stand kan komen.

Is onze maatschappij minder tolerant geworden ten aanzien van gelovigen?

GUIGUI: (resoluut) Ja. AKROUH: Voor mij gaat het om de dialoog, die BRUZZ | INTERVIEW

blijkbaar moeilijker is geworden.

14

Is het islamofobie?

AKROUH: Het is veel fundamenteler. Wat niet wil zeggen dat het de islamofobie of het antisemitisme niet kan voeden.

Kijk, België is ontstaan uit de consensus tussen katholieken en liberalen. We vergeten dat vaak. Op filosofisch vlak waren beide groepen niet voorbestemd om met elkaar samen te leven. Maar ze zijn daar toch in geslaagd. Wat staat voorop?

Iedereen heeft zijn eigen waarheid, maar men gaat er toch van uit dat de andere een vorm van waarheid heeft waarvoor respect kan worden opgebracht. Dat maakt een dialoog mogelijk.

Vandaag staat die dialoogcultuur, dat pluralisme, onder druk.

GUIGUI: België zet met deze uitspraak van het Grondwettelijk Hof een stap van honderd jaar terug in de tijd. Het hele idee van de Europese Unie is de afwezigheid van een dominante meerderheid. Het is de eenheid in verscheidenheid. Elke identiteit wordt gerespecteerd en zo leven we samen.

Maar vandaag zet België dat idee op zijn kop.

Aan ons, joden, zegt België: u mag niet meer leven zoals u wil. U moet zich assimileren. U moet worden als eenieder. Het recht op het anders-zijn wordt ons ontnomen. Dat is nochtans de basis van elke democratie. Dat is erg gevaarlijk.

Want het begint met het ritueel slachten, en wat is de volgende stap? De besnijdenis? België heeft ons, de joden, altijd welkom geheten. We zijn altijd aanvaard geweest voor wie we zijn.

Daar zijn we België heel dankbaar voor. De joden hebben altijd loyaal bijgedragen aan de uitstraling en de ontwikkeling van ons land.

Maar vandaag staat die tolerantie onder druk, en wat het erger maakt: onder goedkeurend oog van de rechters van het Europees Hof voor Justitie.

I

3 NOVEMBER 2021

BATAILLE POUR L’ABATTAGE SANS ÉTOURDISSEMENT La Cour constitutionnelle vient de valider l’interdiction de l’abattage sans étourdissement, après une longue bataille procédurale devant la Cour de justice européenne. Les musulmans et les juifs ne s’y résignent pas et continuent de se battre pour le FR

droit de vivre leur religion comme ils l’entendent.

Cette bataille n’est pas sans objet. Le Parlement de Bruxelles prépare actuellement une ordonnance visant à interdire l’abattage sans étourdissement. Ibrahim Akrouh, avocat représentant plusieurs communautés

musulmanes, regrette l’absence de dialogue. Il souligne également le « deux poids, deux mesures ».

Quand il s’agit de raisons culturelles et économiques, la souffrance des animaux est mise entre parenthèses. Le grand rabbin Albert Guigui craint que les Juifs ne soient

traités comme des citoyens de seconde zone.

Il conteste également le fait que l’abattage sans étourdissement cause plus de souffrance aux animaux que l’abattage avec étourdissement.

Sans consensus scientifique, la liberté de culte doit prévaloir.

“Er is geen wetenschappelijke zekerheid, dus moet de vrijheid van godsdienst primeren”

BRUZZ RA

DIO

98.8 FM

of via BRU ZZ.be/live

IBRAHIM AKROUH Advocaat

“Het recht op het anders-zijn wordt ons ontnomen. Dat is nochtans de basis van elke democratie” ALBERT GUIGUI Opperrabbijn

WORDT ER EEN MEERDERHEID GEVONDEN?

Debat rond onverdoofd slachten in Brussels parlement Het Brussels Gewest laat onverdoofd slachten om religieuze redenen vandaag nog toe, maar tijdens de regeeronderhandelingen is afgesproken dat indien de EU een verbod toelaat, het Brussels parlement een initiatief zal nemen om het ritueel slachten zonder verdoving te verbieden.

Momenteel overlegt de meerderheid in het Brussels parlement over een wetsvoorstel van Jonathan de Patoul (Défi) dat nagenoeg identiek is aan het Waalse decreet van 2017. Als die ordonnantie gestemd wordt, zal religieus slachten nog toegelaten zijn, maar moet er voorafgaandelijk een verdoving worden uitgevoerd. Het is niet

duidelijk of er nog hoorzittingen komen voor de stemming van de ordonnantie en wanneer de wet van kracht zal worden.

Het is ook nog helemaal niet zeker dat hiervoor een meerderheid gevonden zal worden in het parlement. Het gaat om een ‘ethische’ stemming en elk parlementslid is vrij om voor of tegen te stemmen. Of om zich te onthouden. PS, Ecolo en Vooruit-One Brussels zijn verdeeld. En zelfs bij Défi, Open VLD of MR kunnen er onthoudingen zijn. De kans dat de PVDA het verbod goedkeurt, is klein. N-VA, Groen en Vlaams Belang zijn wél voor het verbod. verkleinen. SVG

THE BATTLE FOR UNANAESTHETISED SLAUGHTER The Constitutional Court has just validated the ban on unanaesthetised slaughter, after a long procedural battle before the European Court of Justice. Muslims and Jews are not resigned to this and continue to fight for the right to EN

practice their religion as they see fit. This fight is not without reason. The Brussels Parliament is currently preparing an ordinance to prohibit unanaesthetised slaughter. Ibrahim Akrouh, a lawyer representing several Muslim communities, particu-

larly regrets the lack of dialogue, once a fundamental principle in the creation of Belgium. He also points to the double standards. For cultural and economic reasons, the suffering of animals is made a side-issue. Chief Rabbi Albert Guigui fears that

Jews will end up as second-class citizens. He also disputes the fact that unanaesthetised slaughter causes more animal suffering than anaesthetised slaughter. As long as there is no scientific consensus, religious freedom must prevail, he says.

DOWNTOWN VAN MA TOT DO VAN 16U TOT 19U

MET GUNNAR CHEYNS

MET EEN POTIGE MUZIEKSELECTIE EN GRATIS BRUSSELTIPS LOODST GUNNAR JE DOOR DE AVONDSPITS

ZORGINSTELLINGEN DRINGEN AAN OP SNELLE INVOERING VACCINATIEPLICHT VOOR PERSONEEL

‘Er is al zoveel tijd verloren’ De vaccinatie van het Brusselse rusthuispersoneel blijft problematisch.

De zorginstellingen willen dan ook een vaccinatieplicht voor de medewerkers. Die verplichting werd in de zomer al door het Overlegcomité aangekondigd, maar is er vooralsnog niet. — BETTINA HUBO

B R U Z Z | A N A LY S E

“

W

ij mogen niet klagen,” zegt Dirk Lagast, die als OCMW-voorzitter bevoegd is voor het Koekelbergse rusthuis Jourdan Village. “Ruim zeventig procent van ons personeel is gevaccineerd.” Dat resultaat bereikte het woonzorgcentrum door workshops te organiseren en individuele gesprekken te voeren.

“Simpel is het niet, want officieel weten wij niet wie van onze 55 mensen ingeënt is en wie niet. We mogen hen er niet naar vragen.

Maar een aantal medewerkers heeft zich hier in het rusthuis laten inenten. Andere komen het ons vertellen. Er wordt ook veel over gepraat en daarvan vangen wij natuurlijk iets op.”

Het administratief en onderhoudspersoneel overtuigen lukte redelijk makkelijk, vertelt Lagast.

“Het zorgpersoneel is de moeilijkste groep. We hebben veel verzorgenden van Afrikaanse origine, die lid zijn van een evangelische kerk. ‘Si

Dieu le veut, on devient malade,’ zeggen ze.”

Lagast pleit daarom, net als de andere Brusselse OCMW-voorzitters, voor een vaccinatieplicht voor het zorgpersoneel. “Ik denk dat de weigeraars, als het verplicht wordt, zeker zullen mopperen, maar zich uiteindelijk toch laten inenten. Ze zullen niet vertrekken.”

Qua vaccinaties zit Jourdan Village net boven het gemiddelde.

In de Brusselse woonzorgcentra is 67 procent van het personeel gevaccineerd, tegen 79 procent in Wallonië en 94 procent in Vlaanderen. Voor de ziekenhuizen bedragen de cijfers respectievelijk 85, 84 en 97 procent.

Een op de drie medewerkers van de Brusselse rusthuizen is dus niet ingeënt en daarom willen zowat alle werkgeverskoepels uit de zorgsector de vaccinatie verplichten. “Al het personeel, zowel de loontrekkenden als de externe medewerkers, moet worden gevaccineerd,”

“Ik denk dat de weigeraars, als het verplicht wordt, wel zullen mopperen, maar zich uiteindelijk toch laten inenten” DIRK LAGAST OCMW-voorzitter Koekelberg

16

I

3 NOVEMBER 2021

De vaccinatiegraad bij het Brusselse ziekenhuispersoneel (op de foto het UZ) ligt veel hoger dan in de woonzorgcentra, waar slechts 67 procent van de medewerkers is ingeënt. © PHOTONEWS

zegt Vincent Fredericq, secretarisgeneraal van Femarbel, de federatie van privérusthuizen. “Dat is de beste manier om de bewoners te beschermen. We moeten koste wat kost een vierde coronagolf in de Brusselse woonzorgcentra proberen te voorkomen.”

Volgens hem hebben Iriscare, de Brusselse instelling bevoegd voor de tweetalige rusthuizen, en de koepels alles gedaan om het rusthuispersoneel te overtuigen. “Maar sommigen willen absoluut niet. Er blijft dan niets anders over dan ze te verplichten.”

Een verplichting kan niet zonder sanctie, zegt hij. “Er moet natuurlijk een overgangsperiode zijn, drie maanden bijvoorbeeld, waarin het niet-gevaccineerde personeel zich in regel kan stellen. Maar daarna willen wij vaccinweigeraars kunnen schorsen, zonder loon.”

Mogelijk zullen de rusthuizen hierdoor medewerkers verliezen,

erkent Fredericq. “Dat kunnen we ons eigenlijk niet permitteren, want de krapte op de arbeidsmarkt is angstwekkend. Maar het gaat hier om mensenlevens.” Hij verwacht overigens niet dat het personeelsverloop erg groot zal zijn. “In Frankrijk, waar de maatregel ook werd ingevoerd, zijn er uiteindelijk maar 15.000 mensen op een totaal van 2.700.000 zorgverleners geschorst. Weinig dus.”

Fredericq dringt erop aan dat de verplichte vaccinatie van het zorgpersoneel tegen 1 januari een feit is. “Er is al zoveel tijd verloren.”

Maar de besluitvorming sleept aan. Na lang soebatten besloot het Overlegcomité van de verschillende regeringen deze zomer al tot de verplichte inenting voor al het zorgpersoneel. Vervolgens moest advies worden gevraagd aan een reeks instanties, waaronder de Nationale Arbeidsraad. Dat advies is

er intussen en het blijkt dat de werkgevers voorstander zijn van schorsing en desnoods ontslag van vaccinweigeraars, terwijl de vakbonden heel wat terughoudender staan tegenover een vaccinatieplicht voor zorgverleners.

Vooral de socialistische vakbond BBTK is ertegen gekant. “Ik zie geen enkele reden om je niet te laten vaccineren en Brussel loopt inderdaad achterop. Toch willen wij mensen die zich de afgelopen maanden zo hard hebben ingezet niet verplichten tot vaccinatie,” zegt Jan-Piet Bauwens, federaal secretaris van de BBTK. “Wij blijven pleiten voor het individueel benaderen van de mensen, hen motiveren. Zoiets moet je niet collectief regelen. We willen ook niet in een situatie terechtkomen dat mensen afhaken.”

Een schorsing zonder loon is al helemaal onbespreekbaar voor Bauwens. “Een schorsing is altijd met

behoud van loon. Je moet de spelregels nu niet veranderen.”

KNOOP DOORHAKKEN Het zal uiteindelijk de federale regering zijn die de knoop over deze kwestie moet doorhakken. Waarna het wetsontwerp, dat ondertussen in de maak is, ook nog langs de Raad van State en het parlement moet passeren.

Een federale wet alleen zal echter niet volstaan om alle zorgverleners tot vaccinatie te verplichten, want die zou alleen gelden voor de artsen, verpleegkundigen, verzorgenden, kinesisten, logopedisten en ergotherapeuten.

Om de verplichting ook te kunnen opleggen aan het administratief en logistiek personeel, de animatoren en anderen die in contact staan met de bewoners zullen ook de gewesten een wetgevend initiatief moeten nemen.

Vlaanderen en Wallonië zijn daar al mee begonnen. Het kabinet van

Brussels gezondheidsminister Alain Maron (Ecolo) zegt indien nodig een ordonnantie te zullen maken.

Hoe zit het ondertussen met de transparantie over de vaccinatiecijfers? Minister van Volksgezondheid

« VACCINEZ LE PERSONNEL SOIGNANT ! »

“VACCINATE ALL CARE STAFF”

La vaccination du personnel des maisons de repos à Bruxelles reste problématique, avec un travailleur sur trois non vacciné. Les établissements de soins veulent introduire l’obligation de se faire vacciner pour leurs collaborateurs. « C’est la meilleure façon de protéger les résidents », selon Vincent Fredericq de Femarbel, la fédération des maisons de repos privées. Cette obligation avait déjà été annoncée par le Comité de Concertation en été mais n’a pas été mise en place depuis.

The vaccination of Brussels nursing home staff remains a problem. One in three has not been vaccinated and the care institutions therefore want vaccinating staff to be made mandatory. “All staff, both salaried and external, must be vaccinated,” says Vincent Fredericq of Femarbel, the federation of private nursing homes. “That is the best way to protect the residents.” This obligation was already announced by the Consultative Committee in the summer, but has not yet materialised.

FR

B R U Z Z | A N A LY S E

Frank Vandenbroucke (Vooruit) had daar deze zomer, in afwachting van de vaccinatieplicht, hard op aangedrongen. Hij vindt het heel belangrijk dat wie naar een ziekenhuis of woonzorgcentrum gaat, kan weten welk percentage van het personeel ingeënt is.

Daarom stelde hij voor dat de deelstaten een rapport zouden maken, waarbij de rusthuizen en ziekenhuizen op vrijwillige basis hun vaccinatiegraad konden doorgeven. In Vlaanderen verzamelde het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg al die gegevens en publiceerde ze eind september.

Ook de acht Vlaamse rusthuizen in Brussel konden hun gegevens doorsturen. Slechts drie deden het, waaronder de Overbron in NederOver-Heembeek. Dat woonzorgcentrum kan dan ook een heel goed resultaat voorleggen: volgens directeur Bert Anciaux zijn 77 op de 78 medewerkers ingeënt.

Wallonië en Brussel namen geen gelijkaardig transparantie-initiatief.

Het kabinet-Maron zag er geen heil in. “Je kan je inderdaad vragen stellen bij de publicatie van die percentages,” zegt Tania Dekens, leidend ambtenaar van Iriscare.

“Het is een goede zaak dat organisaties via de arbeidsgeneesheer de vaccinatiegraad in hun instelling kunnen achterhalen. Dat kan helpen voor een gerichtere sensibilisering. Maar voor het grote publiek zijn die percentages niet altijd makkelijk te interpreteren.

Rusthuizen, die vaak al kampen met lege bedden, hebben ook geen belang bij publicatie als de cijfers niet goed zijn.”

EN

3 NOVEMBER 2021

I 17

Reportage

GEMEENTEBESTUUR HOOPT GENTRIFICATIE TE BEPERKEN

Vorst, het nieuwe Sint-Gillis

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Kwisvraag. In welke gemeente openden onlangs een bakkerijbrouwerij, een audiofiele bar en een artisanaal biercafé?

Sint-Gillis, zei u? Nope, het is Vorst. De betaalbaardere buurgemeente is al jaren een toevluchtsoord voor bewoners die eerst in Sint-Gillis zochten. Ook cultureel beweegt er veel en de laatste tijd volgt ook een trendy handelsaanbod. “En natuurlijk heeft dat tot gentrificatie geleid.” — KRIS HENDRICKX,

18

FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

D

e Alsembergsesteenweg in Vorst, even voorbij Albert.

Bakkerij-brouwerij Janine is nog maar vier weken open, maar er staat al een rij tot buiten. Binnen in het magnifieke pand – hoge plafonds, grote oude ramen en een karakteristieke hoekzuil – ligt het zuurdesembrood broederlijk naast een collectie bierflesjes. Geen toeval, want dat is nu net het kernidee van de nieuwe zaak: bier brouwen met broodresten en brood bakken met afval uit het brouwproces.

Janine is een familiezaak. De broers Maxime en Bertrand bakken, Maximes vrouw Marion brouwt en Bertrands wederhelft Carole neemt de communicatie op zich. “We wilden een buurt die we kennen,” legt Bertrand de locatiekeuze uit. “Mijn broer woont aan Hoogte Honderd, ik in Sint-Gillis. Die twee gemeenten zijn voor mij een beetje hetzelfde.

En de gemeente Vorst heeft ons ook super geholpen door dit pand voor te stellen.”

Janine is niet de enige hippe zaak die de voorbije maanden en jaren opende in de wijk rond Hoogte Honderd. Even verderop is

I

3 NOVEMBER 2021

er sinds vorig jaar L’Altitude, een audiofiele bar waar dj’s kind aan huis zijn. En vlak bij de art-decokerk op de heuvel kwamen er met Le Lombric, Mangiavino of Picpoul onlangs ook heel wat eet- en drinkgelegenheden bij. Richting Vanderkindere openden dan weer een biosupermarkt van The Barn en een coöperatieve boekhandel, weliswaar enkele meter over de grens met Ukkel. Het handelsaanbod rond Hoogte Honderd sluit daarmee steeds beter aan bij wat buurgemeente Sint-Gillis te bieden heeft.

De komst van die trendy zaken komt er nadat ook de bevolking is veranderd. Enkele decennia geleden behoorden de bewoners van de Hoogte Honderdwijk nog tot de oudste en meest Belgische van het gewest. Een blik op de cijfers van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) leert dat ze sindsdien steeds internationaler en jonger werden. Dat merkte ook Theo Van Rompay, die direct aan Hoogte Honderd woont. “Toen mijn jongste zoon geboren werd in 2014 was hij het enige kind in dit grote appartementsgebouw,” zegt de man die dit najaar nog maar afzwaaide als

adjunct-directeur bij dansschool P.A.R.T.S. “Vandaag zijn het er een tiental.”

DE TREK NAAR HET WESTEN Wat de wijk zo aantrekkelijk maakt?

“Het dorpse karakter rond de kerk, de ligging met zicht over Brussel en vlak bij het Dudenpark,” zegt bakker Bertrand. “De mogelijkheid om een heel huis te kopen voor een prijs waar we in Sint-Gillis maar een appartement voor kregen,” vult Laurent Vermeersch aan. De ex-collega van BRUZZ vond met zijn gezin een stek in de Onderlinge Bijstandsstraat. “We hebben meer plaats, een tuintje en we moesten niet al onze gewoonten omgooien.

De bakker en de school van de kinderen liggen nog steeds in Sint-Gillis.”

Notaris Stijn Joye ziet de evolutie als deel van een grotere beweging.

“Vorst is nu al een zestal jaar erg in trek, met stijgende prijzen tot gevolg. We zagen de voorbije decennia hoe de voorkeur van kopers in die zone van Brussel eerst naar Elsene ging, tot die gemeente te duur werd, waarop de aandacht naar Sint-Gillis verschoof. Nu de prijzen ook daar de pan uit rijzen, is

Rond de art-decokerk aan Hoogte Honderd veranderde met het profiel van de bewoners ook het aanbod aan winkels.

zijn niet meer de burgerlijke hoogten die Brussel overschouwen, maar de vallei met zijn industrieverleden en ook nog een beetje -heden. Het is in die vallei dat het beduidend armere laag-Vorst zich uitstrekt van de Koningslaan tot aan het Bemptpark met zijn stoomtreintje.

Vier jaar geleden opende hier biowinkel La Vivrière aan het plein. “Een sprong in het duister,” noemde initiatiefneemster Aurélie Labarge de beslissing om zo’n zaak te openen in volks Vorst toen nog. Die sprong draaide goed uit, want La Vivrière trok ondertussen naar een groter pand enkele meter verderop aan hetzelfde plein. “Het draait prima en ik ben vooral blij dat we niet alleen het typische ▼

Nieuwbakken in Vorst: de bakkerijbrouwerij Janine van de broers Maxime en Bertrand.

Vorst populair. Vroeg of laat zal die trek naar het goedkopere westen zich ook wel in Anderlecht doen voelen. Al is de barrière tussen Vorst en Anderlecht natuurlijk een stuk groter, met de sporen en de industriezone ertussen. Hoewel daar nu ook wel een woonwijk aan Biestebroek ontstaat.”

In immoprijzen uitgedrukt: een appartement in Vorst is met 3.170 euro per vierkante meter best nog wat goedkoper dan de 3.590 euro die je in Sint-Gillis neertelt. Maar de kloof met Anderlecht, waar diezelfde vierkante meter 2.570 euro kost, is heel wat groter.

Het Sint-Denijsplein in laag-Vorst, op een boogscheut van de Audifabriek en pal naast het park rond de abdij van Vorst. Dit

3 NOVEMBER 2021

I 19

B R U Z Z | R E P O R TA G E

▼

GEMEENTEBESTUUR HOOPT GENTRIFICATIE TE BEPERKEN

De komst van kunstencentrum Wiels in laag-Vorst veranderde de wolkswijk errond.

Meer middenklassers kwamen er wonen.

bio-bobopubliek bereiken,” zegt Aurélie.

NIEUWKOMERS Ondanks het succes blijft La Vivrière een beetje een unicum rond het Sint-Denijsplein, waar de volkse handel nog domineert. In Café Venus op hetzelfde plein zien we enkel oudere mannen op het terras waar een bord stoemp met worst aanprijst. Langs de Neerstalsesteenweg domineren kruideniers, telefoonwinkels en is er een Zeeman.

“De handel is hier niet zoveel geëvolueerd, maar de bevolking wel,” zegt Labarge. “Er zijn veel jonge gezinnen bijgekomen, een fenomeen dat je nog meer ziet op de Van Volxemlaan, richting Wiels en Sint-Gillis. Daar zitten ook veel kunstenaars.”

Wat niet is, kan nog komen.

Want Vorst wil het Sint-Denijsplein opnieuw aantrekkelijk maken als het echte centrum van zijn gemeente. In het kader van het ABY-project komt er een concertzaal, bibliotheek én muziekacademie tussen het Sint-Denijsplein en het verloederde abdijdomein, dat uitgebreid en opgeknapt wordt.

Als schepen van Stadsheropleving én Cultuur is eerste schepen Charles Spapens (PS) de drijvende kracht achter het project, net als achter tal van recente cultuurinitiatieven in de gemeente, zoals Forest Sounds en het artiestenparcours, vaak in samenwerking met Sint-Gillis. “De combinatie van die twee bevoegdheden heeft zin,” zegt de schepen.

“Zowel cultuur als openbare ruimte kan mensen emanciperen en dat is

wat we willen.” Spapens benadrukt dat het niet de bedoeling is om daarbij nieuwe bewoners aan te trekken die de plek van de huidige Vorstenaars innemen.

“We willen niet gentrificeren.”

Gentrificatie, het hoge woord is eruit. Ondergaat Vorst meer dan andere gemeenten die dynamiek waarbij oorspronkelijke bewoners moeten wijken voor kapitaalkrachtigere nieuwkomers?

En heeft het gemeentelijke beleid daartoe bijgedragen? Voor onderzoeker Simon Debersaques (ULB) is het antwoord ja. De geograaf onderzocht met name hoe de komst van kunstencentrum Wiels in laag-Vorst de volkswijk errond veranderde.

“De gemeente en met name ex-burgemeester Corinne De Permentier (MR) zag Wiels echt als

“Men doet zo’n beetje alsof Sint-Gillis het centrum van de wereld is. Maar Vorst heeft zijn eigen troeven” CHARLES SPAPENS Schepen van Stadsheropleving en Cultuur in Vorst

20

I

3 NOVEMBER 2021

een hefboom om ook de wijk errond te transformeren,” vertelt Debersaques. “Op hetzelfde terrein moest trouwens ook een luxewoonwijk gebouwd worden, een project dat afgevoerd is. Die transformatie kwam er ook grotendeels. Vanaf 2010 zie je een nieuw soort bevolking naar laag-Vorst trekken, vaak nog studenten en de lagere middenklasse. Gaandeweg kwam dan ook een groep met een hoog cultureel kapitaal, erg bewust levende middenklassers die bijvoorbeeld bio kopen.”

GEEN PARVIS Hoewel die beweging al sinds 2010 bezig is, hoorde Debersaques bij die nieuwe bewoners ook vaak eenzelfde verzuchting: dat het handelsaanbod in laag-Vorst toch niet top was. “En net dat is nu wél veranderd, waardoor die gentrificatie zichtbaarder wordt. Denk aan

FOREST, L’AUTRE SAINT-GILLES Question: dans quelle commune une boulangerie-brasserie, un bar audiophile et une bièrerie artisanale ont-ils ouvert récemment ? Saint-Gilles, vous dites ? Non, Forest. Pendant des années, la commune voisine, plus abordable, a été le second choix d’habitants qui avaient d’abord cherché un logement à Saint-Gilles.

Désormais, on y trouve une offre commerciale tendance et ça bouge aussi au niveau culturel. Ces lieux branchés suivent un profil de résidents qui a aussi changé : de plutôt âgés et très belges à plus jeunes et plus internationaux. Dans le bas de Forest, on observe le même phénomène, surtout autour du Wiels. Les chercheurs voient dans cette évolution le résultat d’une politique visant à attirer de nouveaux habitants par la culture, entre autres. Comme il n’y a pratiquement pas de logements sociaux, ces derniers évincent une partie de l’ancienne population.

L’échevin Charles Spapens (PS) annonce du changement : des centaines de logements sociaux verront bientôt le jour à Forest.

FR

xxx

VORST, THE OTHER SINT-GILLIS Quiz question: In which municipality did a bakery-brewery, an audiophile bar and a traditional beer bar recently open? Sint-Gillis/SaintGilles, you say? Nope, it’s Vorst/ Forest. For years, the more affordable neighbouring municipality has been a haven for residents who once sought refuge in Sint-Gillis. Lately, trendy shops have followed and there are even cultural events moving in. A striking number of new and trendy businesses have opened around Hoogte Honderd/Altitude Cent in recent years, extending what is on offer in the neighbouring borough of Sint-Gillis. They follow a profile of residents that has also changed in recent years: from elderly and very Belgian to younger and more international. There is a similar phenomenon going on in lower Vorst, especially around Wiels.

Researchers see this evolution as the result of a conscious policy to attract new residents through culture, among other things. As there is hardly any social housing, the latter is displacing part of the former population. Alderman Charles Spapens (PS) announces changes: over the next few years, hundreds of social housing units will be added in Vorst.

EN

Het Sint-Denijsplein in laag-Vorst, op een boogscheut van de Audifabriek. In deze volkse buurt durfde Aurélie Labarge het aan om de biowinkel La Vivrière te openen.

biercafé Dekkera in de Van Halenwijk, kaaswinkel Jacques vlak bij De Mérodestraat of de transformatie van Rocket’s op de Van Volxemlaan tot een café voor ouders met kinderen.

De onderzoeker ziet trouwens nog een andere factor die de verhipping van de gemeente in de hand werkt. “Dat Union nu in eerste klasse speelt levert meer supporters op, die voor animo in de gemeente zorgen én de gemeente ook leren kennen.”

De geograaf nuanceert die beweging naar trendy Vorst meteen ook. “Vorst zal toch vooral een residentiële gemeente blijven en het nieuwe Sint-Gillisvoorplein zal hier niet snel ontstaan. En vergeet ook niet dat veel migranten in de arme buurten eigenaar zijn hun pand, waardoor ze er gewoon kunnen blijven wonen. Gelukkig maar.”

De komst van een biowinkel

betekent ook niet per se dat een buurt zwaar gentrificeert, benadrukt Debersaques. “De vraag naar hoogwaardige voeding neemt vandaag overal toe.”

Ook gentrificatie-expert Mathieu Van Criekingen (ULB) ziet hoe cultuur in Vorst een middel werd om nieuwe bewoners aan te trekken, ook na de periode van de liberale burgemeester. “Vorst heeft het model van Sint-Gillis daarin proberen te kopiëren. Het gebruikelijke discours is dat er op die manier geld in de gemeentekassa komt, waardoor het bestuur de armsten weer kan ondersteunen. Maar in werkelijkheid leidt het toch vooral tot een krimpend gebied waar je nog iets betaalbaars vindt. Temeer omdat Vorst slecht scoort op sociale woningen en er dus geen tegengewicht is.” Een blik op de BISA-cijfers staaft dat laatste alvast. Amper 5 procent van de woningen in Vorst is

sociaal, nog minder dan het bescheiden gewestelijke gemiddelde van 7,2 procent.

CENTRUM VAN DE WERELD Wie zijn gemeente steeds aantrekkelijker maakt, maar niets doet aan het betaalbare woningsaanbod, vraagt eigenlijk om gentrificatie, beseft schepen Spapens. “Dat is net waarom we nu wél werk maken van meer sociale woningen. De komende zes jaar zullen er zeker tweehonderd bijkomen in Vorst, onder meer in de wijk van de Luttrebruglaan en in Neerstalle.” De eerste schepen zit ook lichtjes verveeld met de link die we leggen met het naburige Sint-Gillis. “Men doet zo’n beetje alsof Sint-Gillis het centrum van de wereld is. Het is een leuke plek om iets te drinken of te eten, akkoord.

Maar Vorst heeft zijn eigen troeven.

We hebben het ideale evenwicht tussen stad en groene ruimte.”

3 NOVEMBER 2021

I 21

BRUSSEL VERSTERKT BANDEN MET TURKIJE

‘Ik wil niet kiezen tussen Brussel of Istanbul’ Sinds president Erdogan er aan de macht is, zijn de relaties tussen het Westen en Turkije nog nooit zo slecht geweest. Toch reisden minister-president Rudi Vervoort en staatssecretaris Pascal Smet vorige week naar Istanbul en Turkije, met in hun kielzog een tiental Brusselse ondernemingen. Want niet alleen de politieke banden worden versterkt, ook economisch moet er meer worden samengewerkt. — TEKST EN FOTO’S KEVIN VAN DEN PANHUYZEN

D

BRUZZ | ONDERNEMEN

e Turkse president Recep Tayyip Erdogan heeft nog maar net bekendgemaakt dat hij tien ambassadeurs uit onder meer Nederland, Duitsland en Frankrijk uit het land wil zetten, als Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) en staatssecretaris voor Internationale Betrekkingen Pascal Smet (One.brussels/Vooruit) op het vliegtuig stappen richting Istanbul. Met die stad had Brussel al een Memorandum of Understanding getekend, een principeakkoord om de komende jaren samen te werken.

Ook met Ankara is zo’n samenwerkingsakkoord gesloten. Het zijn twee steden waar de centrumlinkse partij die in de nationale politiek oppositie voert aan de macht is.

“De spanningen hebben nog geen directe impact op onze werking. Wij

proberen zoveel mogelijk weg te blijven van de politiek. Ondanks Erdogan begrijpt iedereen dat je deel uitmaakt van een wereldwijd systeem,” vertelt Vedat Salfur, senior associate bij Management Centre Europe (MCE), een opleidingscentrum met hoofdzetel in Brussel dat zich hoofdzakelijk richt op middenkaderleden. “Wat wel een grote impact heeft, is de economische instabiliteit in Turkije. We zijn een Europees bedrijf, dus onze prijzen zijn in euro, maar de koers van de Turkse lira schommelt veel te snel.

Door de economische onvoorspelbaarheid aarzelen bedrijven steeds meer om geld te besteden.”

De Turkse lira heeft intussen een historisch dieptepunt bereikt en is minder dan tien eurocent waard.

Alhoewel de Turkse economie zwaar

lijdt, is een tiental Brusselse ondernemingen, waaronder MCE, meegereisd om zaken te doen. “Voor ons is Turkije een grote markt. Wij zijn hier al twintig jaar actief en ondertekenen tijdens deze reis een samenwerkingsakkoord met de Technische Universiteit van Istanbul. Wij geloven dat het land veel potentieel heeft en de komende jaren zullen steeds meer internationale bedrijven hier investeren,” zegt de bijna zestigjarige Salfur, terwijl we vanuit een hotel in Europees Istanbul uitkijken op het Aziatische deel.

Omdat hij zelf van Turkse komaf is, hecht hij nog meer belang aan het bezoek in Turkije en de verschillende samenwerkingsakkoorden. Hij verwijst, net als Vervoort in zijn speeches, naar de Turkse diaspora,

die in Brussel vooral zichtbaar is met de vele handelszaken in Sint-Joostten-Node en Schaarbeek. “Turken zijn entrepreneurs, ze ondernemen graag. Dat zie je niet alleen in Brussel, maar ook in andere steden, bijvoorbeeld in Zwitserland waar ik ook actief ben. Wij mikken niet specifiek op de Turkse gemeenschap, maar ik sta er dichtbij en dat laat mij toe om zaken te doen met Turkse bedrijven. Het gaat nu om de derde of vierde generatie en we zien dat zij nu het belang van investeringen in mensen inzien. Ze zijn ook meer gericht op Europa, dus de verbinding met Istanbul is ontzettend belangrijk.”

VAN ALLE MARKTEN THUIS

Vedat Salfur van opleidingscentrum MCE: “Wij proberen zoveel mogelijk weg te blijven van de politiek.”

22

I

3 NOVEMBER 2021

Er lopen nog meer bedrijven mee waarvoor die Turkse diaspora van (economisch) belang is, zoals bijvoorbeeld de Brusselse vroegmarkt Mabru. “Bij ons zijn veel Turken en Turkse bedrijven actief,” verklaart Mabru-voorzitter en Brussels parlementslid Sevket Temiz (PS), terwijl we de oude stadsomwalling van Ankara beklimmen. Temiz

BRUZZ | ONDERNEMEN

Minister-president Rudi Vervoort en staatssecretaris Pascal Smet aan het hoofd van de tafel, met tussen hen in burgemeester Ekrem Imamoglu van Istanbul. In februari werd digitaal al een samenwerkingsakkoord gesloten.

is geboren in Turkije, het land dat op de volgende editie van de vroegmarkt-opendeurdagen centraal staat. Maar de meeste Brusselse ondernemers die deelnemen aan het economische deel van de missie in Turkije zijn niet-Turken, en sommigen onder hen moesten zelfs niet ver reizen om deel te nemen.

Terug in Istanbul spreken we oprichter van stadslandbouwbedrijf Mycelium Jean-Patrick Scheepers in het consulaat van België, vlak bij het Taksimplein, het hart van modern Istanbul. Scheepers woont sinds september vorig jaar in de miljoenenstad. “Ik ben geboren en getogen in Brussel en ben al heel mijn leven ondernemer. In 2013 heb ik een bedrijf opgericht dat moestuinen inricht op daken. Toen het bedrijf werd overgekocht door Franse investeerders had ik geen zin om naar Parijs te verhuizen,” vertelt hij vanuit het consulaat in Istanbul.

“Mijn vrouw is Turkse en we zaten midden in de coronacrisis. Ik had zin om te bougeren, dus zijn we naar Istanbul verhuisd. Dankzij Zoom maakt het toch niet of ik in Brussel

of Istanbul zit. Mijn zakenpartner en medeoprichter van ons bedrijf, een Fransman, heb ik zelfs nog nooit in het echt ontmoet.” Hun bedrijf geeft voornamelijk advies aan overheden en bedrijven die aan verticale landbouw of stadslandbouw willen doen. “Van bouwpromotoren in Brussel tot steden in Frankrijk en Canada tot retailers in Zweden en Duitsland. Onze belangrijkste markt bevindt zich in Europa, maar binnenkort hopen we ook in Istanbul te kunnen beginnen.”

Het Turkse filiaal is er al en zal tegen eind dit jaar tien werknemers tellen. “Een van de grote voordelen van hier te werken is dat er veel jonge, opgeleide mensen zijn die staan te springen om hard te werken. Zij hebben misschien niet de nodige kennis voor onze sector, maar komen van pas voor financiële zaken, hr en marketing. Op dit moment is stadslandbouw hier nog geen ding, maar binnen vijf tot tien jaar zullen er hier grote droogteproblemen zijn, en dan zal het misschien snel gaan.”

Na ruim een jaar heeft de

Brusselse ondernemer nog geen spijt van zijn verhuizing naar een stad die meer dan veertien keer zoveel inwoners telt als Brussel. “De dynamiek van de stad is ongezien, de levenskwaliteit is goed.”

“Istanbul is ook een drukbezochte stad en sinds we opnieuw mogen

reizen komt er wel om de week een vriend uit Brussel, al dan niet toevallig, op bezoek. Ik heb hier een beter sociaal leven, ook met Brusselaars, dan voordien. Het is ook maar drie uur vliegen. Ik wil niet kiezen, voor mij is het Brussel én Istanbul.”

LA CONNEXION BRUXELLESISTANBUL

THE BRUSSELSISTANBUL CONNECTION

Le Ministre-Président de Bruxelles Rudi Vervoort et le Secrétaire d’État aux relations internationales Pascal Smet ont visité Istanbul et Ankara la semaine dernière. Alors que les relations entre la Turquie et l’UE n’ont jamais été aussi mauvaises depuis l’arrivée au pouvoir d’Erdogan, Bruxelles consolide ses liens avec les deux plus grandes villes du pays. Les relations commerciales sont également renforcées, avec la présence d’une dizaine d’entreprises bruxelloises. Ceci alors que l’économie turque est au plus bas.

Brussels Prime Minister Rudi Vervoort and State Secretary for International Relations Pascal Smet visited Istanbul and Ankara last week. While relations between Turkey and the EU have never been so bad since Erdogan came to power, Brussels is strengthening its ties with the country’s two largest cities.

Trade relations are also being strengthened, with some ten Brussels companies coming along on the trip. That while the Turkish economy is experiencing a low point.

FR

EN

3 NOVEMBER 2021

I 23

B R U Z Z | R E P O R TA G E

200 jaar België

24

I

3 NOVEMBER 2021

BRUSSEL IN HET NIEUW VOOR TWEEHONDERD JAAR BELGIË

Het Jubelpark als symbool van het nieuwe België B R U Z Z | R E P O R TA G E

Een goed feestje kan je nooit te vroeg voorbereiden. En dus timmert de federale regering vandaag al aan de voorbereidingen van tweehonderd jaar België in 2030. Een hele reeks onderkomen monumenten krijgt tegen dan een beurt, met een centrale rol voor een vernieuwd Jubelpark. “Het park is een schone slaapster die wacht op een kus.”

— KRIS HENDRICKX, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

3 NOVEMBER 2021

I 25

BRUSSEL IN HET NIEUW VOOR TWEEHONDERD JAAR BELGIË

▼

O

B R U Z Z | R E P O R TA G E

p zoek naar een standbeeld waarover u zich zo eens goed kan opwinden?

Dan moet u in het Jubelpark zijn. Aan de ingang kant Schuman worden we begroet door vier schaars geklede stenen dames die de seizoenen uitbeelden. Tussen de serene Zomer en de wulpse Lente bevindt zich het monument voor generaal Albert Thys, die als koloniaal in Congo de dood van duizenden Afrikanen op zijn geweten heeft. Minder bekend dan Leopold II en dus minder beklad. Even verderop staat dan weer het omstreden monument voor de Belgische pioniers in Congo. En dan zijn we nog maar net het park in. Om maar te zeggen: stof genoeg hier voor discussies over kolonialisme en seksisme.

Als we op een zonnige najaarsdag door het park stappen, vallen wel meer zaken op die haperen. De tunnel die plots de kop opsteekt en de groene long doormidden snijdt.

Het onoverzichtelijke padennet dat al eens naar een gesloten parkomheining leidt. Of de massale aanwezigheid van asfalt en kasseien, die het groen vooral in de centrale zone rond de Triomfboog flink beconcurreren.

De net opgesomde nadelen houden de bezoekers vandaag niet tegen. Kussende koppels, picknickende pendelaars, hondenbezitters en ouders met kinderwagen, ze vinden allemaal de weg naar het park tussen Merode en Schuman.

We horen Duits, Engels, Frans, Pools en nog wat talen die we niet meteen kunnen thuisbrengen. Het hart van de Europese wijk ligt dan

ook maar een boogscheut verder.

Nog opvallend: zo druk het in het park is, zo kalm blijft het aan de ingangen van de monumentale musea.

Over negen jaar zou er weleens heel wat kunnen veranderd zijn aan het bovenstaande tafereel. De federale regering ziet het Jubelpark immers als de belangrijkste plek om de tweehonderdste verjaardag van België in de verf te zetten. Waarom uitgerekend het Jubelpark, dat is in het Frans iets evidenter dan in het Nederlands. Cinquantenaire verwijst immers naar de vijftigste verjaardag van België, die in 1880 de aanleiding was voor de aanleg van het park. En de stap van een halve naar twee hele eeuwen, die is snel gemaakt. Maar over het toekomstige Jubelpark straks meer.

POLITIEKE EMOTIES De aanpak van het park past in een grotere intentie van de federale regering om tweehonderd jaar België met de nodige luister te vieren. De Regie der Gebouwen wil het Justitiepaleis tegen dan bijvoorbeeld volledig uit de stellingen, die er al sinds 1984 staan. Maar de Regie pakt ook de Wintertuin in de Koninklijke Serres van Laken aan (de grootste en koepelvormige serre), net als de gebouwen op de ‘as van de democratie’ zoals staatssecretaris Mathieu Michel (MR), bevoegd voor de Regie, pleegt te zeggen. Die as verbindt het Justitiepaleis via de Regenschapsstraat met het parlement, en onder meer het Rekenhof, de koninklijke bibliotheek, de Kunstberg, Bozar en het koninklijk paleis vallen er onder de Regie.

“Onze belangrijkste monumenten doen schitteren is ook een manier om te tonen dat we als land in staat zijn om grootse dingen te realiseren,” zegt Koen Peumans, woordvoerder van Mathieu Michel. “Kunt u zich voorstellen dat Big Ben in Londen of het Louvre in Parijs veertig jaar in de stellingen blijft?”

Het voornemen om groots uit te pakken tegen 2030 haalde ei zo na ook het regeerakkoord. Tijdens de onderhandelingen was Kristof Calvo (Groen) er een groot voorstander van om ‘grote symbolische en infrastructuurprojecten voor te bereiden voor de tweehonderdste verjaardag van België’. “Zo’n traject toont dat we verder kijken dan de volgende verkiezing,” zegt Calvo. “Daarnaast geloof ik ook in het belang van politieke emoties, zoals filosofe Martha Nussbaum die beschrijft. We denken als politici vaak dat beleid zich beperkt tot rationele maatregelen, maar het gaat ook over symbolen, over de fierheid die je met grote projecten kan opwekken. In Vlaanderen is er de voorbije jaren een soort schroom ontstaan rond België. Onterecht, de meeste Vlamingen zien zichzelf nog altijd als Belg.”

De passage over de symbolische projecten haalde een vroege formatienota van Paul Magnette, maar sneuvelde uiteindelijk. Toch klinkt er in het regeerakkoord een echo van door, onder meer in de slotzin van de inleiding: “In 2030, bij de viering van tweehonderd jaar België, moet ons land er staan als toonbeeld in Europa van economisch dynamisme, doeltreffende solidariteit en duurzame ontwikkeling.”

Getekend: Alexander De Croo en Paul Magnette.

MITTERRAND ACHTERNA

De federale regering ziet het Jubelpark als de belangrijkste plek om de tweehonderdste verjaardag van België in de verf te zetten.

26

I

3 NOVEMBER 2021

Terug naar het Jubelpark. Ook daar zullen de monumentale gebouwen een flinke beurt krijgen, een werk dat met de renovatie van de daken – we spreken over 31.000 vierkante meter, ruim vier voetbalvelden – vandaag al is begonnen. Maar het project voor het Jubelpark gaat verder dan een hoognodige renovatiecampagne. Staatssecretaris voor Relance, Strategische investeringen en Wetenschapsbeleid Thomas Dermine (PS) stelde een adviesgroep samen rond ex-Bozardirecteur Paul Dujardin, die voorstellen moet doen over de toekomst van het park.

“In de politiek worden symboli-

sche momenten vaak aangegrepen om zichzelf in vraag te stellen en om grote projecten te realiseren,” vertelt Dermine. “Frankrijk deed dat in 1989 toen het twee eeuwen Franse revolutie vierde, met de bouw van de nieuwe bibliotheek François Mitterrand, de piramide van het Louvre en het fameuze defilé op de Champs Elysées.”

In diezelfde geest wil Dermine het Jubelpark aanpakken. “Vandaag is dat een symbool van een land dat een wereldmogendheid wou zijn en van het patriarchale België. Kijk maar naar de halfnaakte vrouwenbeelden in het park. De uitdaging is onder meer om van het park en zijn gebouwen een symbool van het moderne België te maken, met zijn huidige waarden: een inclusief land waar verschillende culturen en gemeenschappen samenleven, waar vrouwen en mannen gelijk zijn.”

Die nieuwe benadering mag voor de staatssecretaris gerust samengaan met enige trots. “Belgen zijn vaak te bescheiden, maar met Brussel hebben we wel een van de meest internationale steden ter wereld en de hoofdzetel van één van de machtigste instellingen ter wereld: de Europese Unie. De link met Europa moet dan ook duidelijker in het park. Of we er in 2030 ook zullen feesten? Dat lijkt me logisch, het park is een natuurlijk theater.”

EXPO IN HET PARK Hoe die algemene intenties precies in de praktijk moeten gebracht

In het Jubelpark zullen de monumentale gebouwen een flinke beurt krijgen, een werk dat met de renovatie van de daken vandaag al is begonnen.

“Het park is vandaag goed bezocht, de musea zijn dat veel minder. We moeten de mensen terug naar de musea brengen” PAUL DUJARDIN Ex-Bozardirecteur en adviseur

worden, is vandaag nog voer voor discussie. Dermine kreeg ondertussen een eerste rapport van de adviesgroep en legt die dit jaar nog voor aan de federale regering. Een concreet budget is nog niet afgesproken. Maar binnen de werkgroep ontbreekt het alvast niet aan ideeën.

“Het park is vandaag goed bezocht, maar de musea zijn dat veel minder,” merkte Paul Dujardin. “We moeten een manier vinden om de mensen terug naar de musea te brengen. En natuurlijk moeten we ook omgaan met de gender- en de koloniale kwestie. Maar dat betekent niet dat de omstreden beelden weg moeten.”

Ook Hadja Lahbib zoekt naar manieren om de brug te slaan tussen de diverse parkbezoekers en de wat stoffige musea. De RTBF-journaliste is niet alleen lid van de adviesgroep voor het Jubelpark, samen met Jan Goossens trekt ze ook de kandidatuur van Brussel als culturele hoofdstad in 2030. “Ik sprak met heel wat bezoekers van het park en die weten vaak niet eens wat zich in die gebouwen bevindt. Die ruimtes kunnen veel meer zijn dan musea.

Denk aan debatten, concerten, burgerbijeenkomsten. En waarom geen restaurant? Dat ontbreekt nu zowel in als rond het park.” Omgekeerd ziet Lahbib de musea ook zelf het park intrekken. “Waarom laten we de expo’s bijvoorbeeld niet buiten beginnen?”

Of Lahbib de brug wil slaan tussen het eeuwfeest en de kandidatuur van culturele hoofdstad? “Natuurlijk, de twee projecten staan voor dezelfde uitdagingen. We zien cultuur als een motor voor verandering naar een nieuw soort België, dat klimaat, culturele diversiteit, nieuwe vormen van democratie en solidariteit hoog in het vaandel draagt.”

We leggen ons oor ook te luisteren buiten de werkgroep, bij de Brussels bouwmeester. “Het Jubelpark is een beetje een schone slaapster die wakker gekust wil worden,” zegt Kristiaan Borret.

“Vandaag is het nogal onleesbaar, de ingangen van de musea vinden is bijvoorbeeld niet eenvoudig. Maar er zijn ook best wel wat uitdagingen op het vlak van groene ruimte. Aan de kant van Merode zit je met een

eindeloze reeks overgangsruimtes.

Daar kan je groene ruimte winnen, ook dat zou een mooi symbool zijn voor het België van de toekomst.”

Moet de tunnel die het park openrijt ook niet gewoon dicht?

“Eigenlijk is dat een evidentie, maar de vraag is of daar wel genoeg geld voor is,” bedenkt Borret. “Misschien kan er wel gebouwd worden op de tunnel, zoals ik een lid van de adviesgroep hoorde suggereren?”

Verjaardagsplannen smeden is mooi, maar tussen vandaag en 2030 zitten ook nog verkiezingen, die het wezen van het jarige land weleens zouden kunnen veranderen. Zullen het Legermusem en het Kunst & Geschiedenismuseum over negen jaar nog wel federaal zijn? En zal België in 2030 nog wel bestaan? Het zijn vragen die als een onweerswolk boven het Jubelpark hangen.

Onoverkomelijk zijn ze nochtans niet, vindt staatssecretaris Dermine.

“Wat de toekomst ook brengt, we hebben fantastische collecties, uniek erfgoed en delen nu al twee eeuwen geschiedenis. Dat verdient wel een feestje.”

PERSPECTIVES POUR LE PARC DU CINQUANTENAIRE Il n’est jamais trop tôt pour préparer une bonne fête. Ainsi, le gouvernement fédéral a déjà entamé les préparatifs pour les 200 ans de la Belgique en 2030. Toute une série de monuments feront alors peau neuve, avec un rôle central pour le parc du Cinquantenaire rénové. Ce parc, aménagé à l’occasion du 50e anniversaire de la Belgique, regorge encore de symboles faisant référence à la société patriarcale de l’époque, dans laquelle la Belgique se présentait comme un puissant colonisateur. Le nouveau parc devrait symboliser la Belgique moderne, selon le secrétaire d’État Thomas Dermine (PS) : inclusive, multiculturelle et avec les mêmes droits pour les hommes et les femmes. Il n’y a pas encore de plans concrets, mais il y a des idées.

Paul Dujardin, qui dirige un groupe de travail sur le futur parc du Cinquantenaire, aimerait trouver un moyen d’attirer les nombreux visiteurs du parc dans les musées peu fréquentés. Hadja Lahbib aimerait également voir ces bâtiments transformés en lieux de rencontre, avec des espaces pour des concerts, des débats et un restaurant.

FR

IMAGINING THE FUTURE OF THE JUBILEE PARK You can never start preparing for a good party too early which is why the federal government is already preparing for 200 years of Belgium in 2030. A whole series of accommodating monuments will by then have been given a makeover, with a central role for a renovated Jubilee Park. The park was once laid out to celebrate Belgium’s 50th anniversary and today still brims with symbols that refer to the partriarchal society of the time, in which Belgium presented itself as a powerful coloniser. The new park should symbolise modern Belgium, says State Secretary Thomas Dermine (PS): inclusive, multicultural and with equal rights for men and women. There are no concrete plans yet, but there are plenty of ideas. Paul Dujardin, who leads a working group on the future Jubilee Park, would like to find a way to bring the many park visitors to the not-so-well-visited museums.

Hadja Lahbib would also like to see these buildings turned into meeting places with room for concerts, debates and a restaurant.

EN

3 NOVEMBER 2021

I 27

WO 10.11

Trance Plantations & Jordi3000

DI 16.11

Johannes Genard & One Horse Land

MA 22.11

Aarde aan Daan

DI 23.11

Tenorin

DO 25.11

Dishwasher_

VR Stoemp! On Tour 26.11 Noa Lee (solo)

Beursschouwburg Het Goudblommeke In Papier Le Coq Archipel Merlo

& Neptune-Bloom

JH Tijl ⁄ Diest

WO Curated by Magma Collective 1.12 GUM! & Coline Cornélis DO 2.12

Patches

ZA Stoemp! On Tour 4.12 LeBlanc & Rijmtekkie WO 8.12

Affligem Café

Spansman & Siga x Tokalah

Hun Hun

ZA Curated by Brussels Jazz Alert 11.12 Lupa Gang Gang Quartet DI 14.12

Brussels Beer Project

Lyna & Mia Lena & Amunaso

stoemplive.be — gratis!

De Stroate⁄Kortrijk (i.s.m. Muziekcentrum Track) Monk

Muntpunt Café Beursschouwburg

Culture.

NL | FR | EN

HOW THE LEGENDARY SINGER’S GUM IGNTITED A HOLY FIRE IN BAD SEED WARREN ELLIS

‘Nina Simone was such a badass’ 29

Culture. Literature

EN

By the end of the 1990s, the life of Warren Ellis, Nick Cave’s right-hand man, was going round in circles. That was until he came into possession of Nina Simone’s chewing gum after a concert. In his book Nina Simone’s Gum, which he is presenting himself in Brussels at the request of Passa Porta and the AB, he describes how the gem became his talisman. “I love that it’s nothing and something sacred at the same time.” — TOM ZONDERMAN

BRUZZ

| INTERVIEW

W

arren Ellis apologises for being a few minutes late for our appointment in Antwerp. It is midday and the bearded Bad Seed has just got out of the shower, his grey, thinning hair combed back so that the jewels twinkling at his ears are all the more visible. Thick rings are around his fingers, gaudy chains dangle from his bare chest – at least three shirt buttons open, as always. His beard looks as ferocious as the Australian bush.

“Sorry, I sleep in three-hour bundles these days.”

The tour with Nick Cave, the reason why the 56-year-old multi-instrumentalist spent a few nights in an Antwerp hotel, was long and hard.

Nor did he exactly rest on his laurels during the pandemic. Without the rest of the Bad Seeds, he made a record with Nick Cave, Carnage, set poems by Byron and Keats to music with

habitat of orangutans. But today the eyes of Was, Waz or Woz, as he is called by those closest to him, twinkle especially when he talks about that evening of 1 July 1999, when Nick Cave, as curator of the Meltdown Festival, summoned Nina Simone. Ellis saw how the 66-year-old “troublemaker and risk taker who taught us everything we needed to know about the nature of artistic disobedience,” as Cave refers to her in the preface to Nina Simone’s Gum, after consuming “some champagne, some cocaine and some goddamn sausages”, shuffled wearily to her Steinway. After which she pushed her gum in a towel on the piano, raised her fist in the air and ignited a performance that transformed both herself and the audience.

“It was one of those rare events after which nobody was going to leave the same as they

“You have all these great people up there, Nina Simone, Picasso, Tarkovksy. I’m like a bottom feeder, I’m in the mud somewhere”

Marianne Faithfull and wrote what he himself calls a “fractured memoir” with Nina Simone’s Gum. With the overseas launch of the latter, he worked late into the night. “And we lost an eagle,” he sighs. “I’ve set up this wildlife sanctuary in Sumatra, Ellis Park, for animals with special needs that can’t go back into the wild – monkeys with one arm, toothless bears, and this one-legged eagle with a bullet in its chest. It died yesterday.”

Conversations with the Australian expatriate living in Paris can easily be full of surprises, from his existence as Bad Seed to the soundtracks he made with Nick Cave, his instrumental trio the Dirty Three, his love of Beethoven and Alice Coltrane, to the beard balm bearing his name to fight the palm oil industry that threatens the 30

walked in,” Ellis remembers. “I was told there was a God when I was a kid. I had no idea what God was, I still don’t, but people like Nina Simone made me believe in something. She had such an incredible voice, and she straddled a period of history with the civil rights movement and Martin Luther King. She was like Muhammad Ali. Fuckin’ badass!”

What made you want to crawl on stage and grab that chewing gum?

WARREN ELLIS: People ask me all the time, but there was no thinking about it. It’s not something I had ever done, or have ever done since.

The concert was so powerful, it was a dream to see her play. I guess I just wanted something that connected me to her, and to that moment.

“I had often turned my imagination towards its direction, seeking counsel,” you write in your book about the chewing gum. “Alone in my reveries. Imagining it beating in the towel.

Fountaining blood.” For twenty years, it was your talisman. But since the Nick Cave exhibition “Stranger than Kindness” at the Royal Danish Library, it is no longer in your possession. Don’t you feel amputated?

ELLIS: No, I feel relieved. The gum is kept in a

safe, in a specially designed box that keeps it at the right temperature, so that the colour and the structure don’t change. Actually, they don’t know what to do with it, and I don’t know what to do with it. But it’s so beautiful. Of course I was worried about losing my mojo. But letting it go was like making a record and putting it out into the world. It got a life.

I love the fact that this little thing, this gum, is actually nothing, and that it became something almost sacred and spiritual. A hallowed relic, like a hair of Christ, as my friend Ann Demeulemeester put it. Watching people carry this little inane object highlighted a process that I can never articulate. The thing that they were carrying, you can’t touch, it’s their imagination.

When we last met, in 2012, I asked if you also wrote texts. You replied that you liked to leave that to others, that way you never felt misunderstood. But now you have ventured into writing a book. Did you feel uncomfortable doing that?

ELLIS: I had written a few poems when I was at

university, in the 1980s. When I left Australia with the Dirty Three, my girlfriend at the time, a speed freak, threw it all in the bin. She did the world a service, to be honest, it was just terrible ramblings of an angry, confused twenty-yearold. I have a naïve approach to things. I don’t try to understand everything, like writing a book, I just jump into it. Understanding kills action.

Of course, I was aware that this book would expose me in a way, like when an actor picks up a guitar and says: “Here’s my new record.” Some days that anxiety totally cut my ability to write.

For me, Nina Simone’s Gum was a photo book, I thought the pictures said everything. But through the people at Faber, the publishing company, I realised that it wasn’t about the gum, but about me. They encouraged me to dig deeper into my own life. I did several interviews with them, and that triggered a lot of things. Seeing clowns through the roller blinds of my brother’s room when I was maybe four or five and experiencing the supernatural light for the first time, picking up that accordion I found at a rubbish dump in Ballarat in 1974 and becoming a musician, being visited by Beethoven in 1985, meeting people who had a radar for greatness... things that defined me as a person.

Surely Nick Cave had some good advice for you?

ELLIS: At one point I told him that I was having

trouble as the pages were blank and overwhelm-

ing. “I get this all the time,” he confessed to me.

He also assured I should listen to the people at Faber, if they think it’s good, it’s good. “They aren’t paid to tell you it’s good,” he said. “Listen to them, and believe in them.” That was good advice.

Did you find it intimidating to put your work next to his?

Started learning the violin in 1975, even though he writes: “I never particularly like the violin.

It seemed to have attached itself to me” In 1992, he forms the instrumental trio Dirty Three A year later, he joins the Bad Seeds, Nick Cave’s band, and later forms Grinderman together with him Co-writes soundtracks with Nick Cave, including The Proposition, The Road and Hell or High Water

Why fucking compare? Just recently, I read a bad review of my book. It was interesting, because it highlighted all the fears that I had about it. That it isn’t literature, etc. And I just thought, fuck you, it’s like comparing Patti Smith to William Blake.

You have all these great people up there, Nina Simone, Picasso, John and Alice Coltrane, Miles Davis, Tarkovksy, Parajanov. And there’s a lot of us down there in the murk. I’m like a bottom feeder, I’m in the mud somewhere.

The thought of failure plagued me all my life. I grew up in a suburb. My family was from a very modest income. I had no trust fund, nothing to fall back on. If I couldn’t support myself, I had a problem. But this fear of failure is what pushed me through. It makes me go the distance until I either fail, or I get there.

1999 was a crucial year for you. You gave up drink and drugs, you got married and went to live in Paris. And you saw Nina Simone perform.

ELLIS: I didn’t realise until I wrote the book that it

all happened in that one year. It was the year I weighed up what was important to me. I lost three friends in a month. I was in a real state. I started with a bottle of whisky in the morning, continued with heroine. I could barely play a show. Luckily, my desire to make music made me think like, OK, is that what I want? It was a really black-and-white decision, if I decided to keep going, I would have gone the other way.

Was the transformation you went through at the Nina Simone concert greater because of that?

ELLIS: Maybe I was a better receptor of it than

being totally fucked up, but whatever state I was in, that concert would have moved me.

Warren Ellis remembers the concert by Nina Simone vividly: “It was one of those rare events after which nobody was going to leave the same as they walked in.”

It is not just the chewing gum. In several places in your book, you list items that you keep or kept in a box somewhere or in your Samsonite briefcase, such as lead tyre weights, broken peacock feathers, a black wooden elephant with a broken trunk, yoyos etc. Are you a...collector?

ELLIS: I don’t know if it’s collecting, I think it’s

more like trying to navigate my way through life.

I don’t know if I have OCD (obsessive-compulsive disorder, ed.), it’s my belief in superstitions and that has enabled me to become who I am. I guess those things are sort of time capsules.

▼

Bijschrift

Has Nina Simone’s gum made into a ring by Ann Demeulemeester and earrings by Hannah Upritchard

ELLIS: Nick has had a life in literature.

| INTERVIEW

Born in 1965 in Ballarat, Australia, now lives in Paris with his two sons and wife

BRUZZ

Warren Ellis

31

▼

HOW THE LEGENDARY SINGER’S GUM IGNITED A HOLY FIRE IN BAD SEED WARREN ELLIS

A friend of mine has a cigarette butt from Courtney Love, with red lipstick on it. She threw it in the audience at the Pukkelpop festival in 1995.

I just know that affirmation works for me. If someone says, fuck, you really look good today, it can change your day. Affirmation is something we don’t give enough attention to. I’m not just some person that functions on their own like a writer or a painter. For me, life is about collaborating. People who have encouraged me to be the best I can, allow me to go unrestrained. Letting ideas come alive. (Pauses) People are ideas. The gum is a metaphor for this, the fact that it drew people like Ann towards it, wanting to sort of respond with love and care. This is what ideas need, and that’s what people need. We need affirmation. We need love. We need care.

ELLIS: It’s the same thing. Bonnie “Prince” Billy

heard about my book and told me that one day he was visiting Leonard Cohen while he was cutting a hedge. As he walked out, he picked up a bit of the hedge, and put it in a jar on the fireplace. One day his wife threw it out. (Laughs) We all have these things we’re sentimental about. Something from your children, your grandparents... A key, a cigarette lighter. Little things that help us to find our place in the world.

“Memory is what we are,” Nick Cave says in the film 20,000 Days on Earth.

BRUZZ | INTERVIEW

ELLIS: That sums it up, yeah. When I opened up

this briefcase, it was like looking at my life. If I would have written a memoir, that list would have been a few chapters. (Laughs) But I didn’t want to do that, I couldn’t think of anything more tedious than a memoir. I enjoyed Bob Dylan’s Chronicles, though. It was a great way to get some things out, because it was incredibly generous with information that’s not really at all about anything Dylan fans wanted to know. These things that sparked his interest, when he was unable to create and broke through that.

In my book too, there’s some things that you just read by, that are actually really big moments in my life for me. There’s no sort of fanfare about them or anything, but they are things that I learnt from. Quite often it’s a little incident that can change irreversibly what you’re doing.

When I sat down with Nick Cave to make Ghosteen, the reason I was able to do that, is because at certain moments in my life things have happened, things that put you where you are. There’s not much point looking at, say, Picasso’s Guernica and thinking that it is the summation of him. He arrived at Guernica because of his years before this. That’s where I’m interested in the creative life of an artist. I find those photos of Matisse with his scissors, cutting out the paper and making those things towards the end of his life so incredibly moving and so powerful because his whole creative life is going into this last desperate gasp to make something.

I also sense that thought in the quote from Lou Reed at the beginning of the book: “Would you come to me / If I was half drowning / An arm above the last wave.”

ELLIS: That quote sort of encapsulates what the

book is about: it’s asking for help. It’s a petition.

It’s like I’m willing these gods to come to me in order to create these things for myself in order to move in this world I don’t understand.

In the book, you tell how your father, Johnny Ellis, wrote one song, “Mis’ry Is My Middle Name”, but then gave up his dream of a music career. Did he give you the music bug?

ELLIS: My father I exposed me to the creative 32

The gum on the plinth during the “Stranger than Kindness” exhibition in Copenhagen: “Watching people carry this little inane object highlighted a process that I can never articulate,” says Warren Ellis.

process. He showed me a magic trick: to play guitar and sing poems. For me, music was the most noble pursuit, I never thought that would be the thing that I do. I guess I took his dream.

I remember asking him when he was 80 what it was like getting old. “It’s funny,” he said, “you don’t think it’s ever going to happen, and then one day, it does.” I’m only 56, but I can totally understand that now. (Laughs) Through this book, I reconnected with my older brother. I thought about who we were as kids, and how I still see wonder and awe in things. That’s what Nina Simone’s Gum is about. As we go through life, some things change, but there’s a character that stays within us that we don’t see in the mirror when we watch ourselves getting older. There’s this quote by Beckett: “Perhaps my best years are gone. But I wouldn’t want them back. Not with the fire in me now.” (Laughs) That says it all.

Someone who brings out the best in you is obviously Nick Cave. Where lies the magic?

ELLIS: I don’t know if you could call what’s going

on between Nick and me magic. I am someone who has no structure, it’s chaos around me, whereas Nick is totally structured. We complement each other. When we work together, we realise that we’re able to take risks within that environment. There’s no such thing as like, that’s dumb. It’s whatever it takes. That requires a special relationship. You don’t just meet these people anywhere. I thought The Bad Seeds and The Birthday Party, Nick’s first band, were the greatest thing on the planet. For me actually to enter into their orbit, I couldn’t believe it.

Our thing has grown, and it keeps developing.

But I feared that Ghosteen would have been the end of it, because I didn’t think we would ever make anything better than that. That record felt like there was something else in the room. It was the greatest two weeks of my life. A life changer. I love Nick, and I didn’t think it was possible, but after this tour I love him even more.

WARREN ELLIS: NINA SIMONE’S GUM 5/11, 19.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be, www.passaporta.be

In your book you point out how the gum brings out the best in people, like Ann Demeulemeester.

Just as other people bring out the best in you.

ELLIS: I don’t know it’s the same for other people,

EEN KAUWGOM ALS KLOPPEND HART

UN CHEWING-GUM EN GUISE DE COEUR BATTANT

Op 1 juli 1999 speelde Nina Simone op het door Nick Cave gecureerde Meltdown Festival haar laatste concert in Londen. Ze was er slecht aan toe, maar voortgestuwd door haar muziek transformeerde ze zichzelf én haar publiek. Een van de overrompelde toehoorders was Cave-rechterhand Warren Ellis. Na de show kroop hij het podium op om de kauwgum mee te graaien die de zangeres en activiste in een handdoek op haar Steinway had geduwd, als herinnering aan de loutering. In zijn boek Nina Simone’s gum schetst hij hoe het kleinood uitgroeide tot het kloppende hart van zijn creativiteit, tot hij het uit handen gaf voor de Nick Cave-tentoonstelling Stranger than kindness. “Die kauwgum is tegelijk niets en alles.”

Le 1er juillet 1999, Nina Simone donnait son dernier concert à Londres à l’occasion du Meltdown Festival, programmé par Nick Cave. Elle était mal en point, mais emmenée par sa musique, elle s’est transformée en transformant le public. L’un des spectateurs bouleversés était le bras droit de Cave, Warren Ellis. Après le spectacle, il a rampé sur scène pour récupérer le chewing-gum que la chanteuse et militante américaine avait déposé dans une serviette sur son Steinway, en souvenir de la soirée. Dans son livre Nina Simone’s gum, il décrit comment ce rogaton est devenu le cœur battant de sa créativité, jusqu’à ce qu’il s’en sépare pour l’exposition Stranger than kindness de Nick Cave. « Ce chewing-gum est à la fois tout et rien. »

NL

FR

November 3.11

Masculinity Circles conversation w/Hugo Mega

5.11 6.11

wedntknwyet One big mind Big in BXL showcase, afterparty

videopodcast

w/ JES & AB

10.11

Masculinity Circles conversation w/Hugo Mega

10.11

Trance Plantations + Jordi3000 concert w/ Stoemp!

16.11

ECHT! concert

18.11

Dance me to the end of love film

17-19.11 20.11

Fifty Lab music festival Heritage Studios talk, workshops & music

Calendar

w/Brussels Jazz Alert w/Pink Screens

w/ MoJakob, Derby Saga (live), Sara Dziri, Cheb Runner (live) & Glitter

20.11

The Age of Surveillance Capitalism reading group w/That Might Be Right

24.11 25.11 26.11 27.11

Meggy Rustamova film Horaizon Coline concert Effi & Amir film

By The Throat You(th) Can Do It! w/DAR

Expo

Sina Hensel Ava Wednesday till Friday from 13:00-17:00

& Saturday from 14:00-20:00

Culture. Théâtre

Moi, Abdeslam, livreur de nouilles et de pizzas Dans Ouragan, Ilyas Mettioui s’invite, entre théâtre et danse, dans les pensées tourmentées d’Abdeslam, coursier à vélo en terre bruxelloise. « Ce qui m’intéresse, ce n’est pas un discours économique, mais le vécu de ce gars. » — GILLES BECHET

C’est un peu par hasard, qu’enfant, il se retrouve à faire des voix françaises pour les séries d’animation Kitou Scrogneugneu et des Tortues Ninja. C’est aussi pour Ilyas Mettioui (qui se formera à l’IAD), la porte d’entrée d’un autre monde, et d’une carrière de comédien, auteur et metteur en scène. Sa route va le mener cet été à Avignon où en plus de présenter son second spectacle Ouragan, il est l’assistant de l’incontournable acteur et metteur en scène portugais Tiago Rodrigues pour son adaptation de La Cerisaie.

Quand il écrit ses spectacles, il part de son vécu et de celui des enfants de l’immigration, comme en témoigne Contrôle d’Identités (2015) qui explore les barrières et les réalités différentes qui se cachent derrière une même nationalité. Dans

Ouragan, il raconte la nuit d’insomnie d’Abdeslam (dont le prénom signifie « porteur de paix » en arabe), livreur de nouilles et de pizzas, pour capter, entre humour et mélancolie, l’insoutenable légèreté de l’être ubérisé dans la jungle urbaine.

Quelle est la genèse de cet Ouragan ?

ILYAS METTIOUI : Je me suis rendu compte que tous les gars qui ont grandi avec moi, quand ils travaillent, le font dans le secteur du service et à la STIB pour ceux qui ont réussi. Moi qui ai suivi une filière artistique, je suis déjà coupé d’un certain nombre d’entre eux pour qui la seule possibilité de faire sa place et de trouver un peu de sous, c’est d'être au service des autres. C’est devenu pour eux, la seule alternative au chômage. Ce qui est assez violent. Ce qui m’intéresse, ce n’est pas un discours économique, mais c’est le vécu de ce gars qui vient nous livrer les repas à domicile.

Votre réflexion sur la violence est aussi celle des codes de la virilité.

METTIOUI : On assiste depuis

quelques années à une déconstruction des virilités. On accepte de plus en plus sa fragilité en tant qu’homme. Mais il nous reste cette carapace qui s’est formée et les

« Je me suis rendu compte que tous les gars qui ont grandi avec moi, quand ils travaillent, le font dans le secteur du service, et à la STIB pour ceux qui ont réussi » ILYAS METTIOUI Metteur en scène

© KAROLINA MARUSZAK

FR

comportements qui ont suivi. La violence n’est pas inhérente au caractère masculin, c’est une façon de vivre la société. Moi-même, j’ai l’impression d’avoir appris tous les codes, d’avoir appris à parler le français comme il le fallait, d’avoir appris des codes sociaux pour pouvoir m’intégrer. Jusqu’au bout les mêmes questions de légitimité restent en suspens, alors que je suis on ne peut plus intégré. Je joue beaucoup, j’ai des spectacles qui tournent mais ces questions ne nous appartiennent pas, elles datent d’avant, d’autres époques, et nous restent encore dans les pattes.

Votre personnage s’appelle Abdeslam, ce qui n’est évidemment pas un hasard ?

METTIOUI : Clairement, c’est d’abord

lié à un événement qui m’a marqué.

Je donnais un cours de slam et j’ai 34

vu arriver un gamin terrorisé qui restait accroché aux jupes de sa maman. Quand je lui ai demandé quelle en était la raison, elle m’a répondu que c’était parce qu'il s’appelait Abdeslam et qu’il se faisait constamment rappeler son homonyme de sinistre mémoire, ce qui n’a pas manqué dans le cours non plus d’ailleurs. On est arrivé à rassurer le gamin, mais ça a pris du temps. C’est terrible qu’on soit toujours appelé à répondre de choses qui ne nous appartiennent pas. Le prénom me semblait adapté au personnage d’Ouragan. Très agité, il recherche l’apaisement. On a beau parler d’intimité d’un jeune d’origine marocaine, malheureusement, à un moment ou l’autre, l’association se fait avec le terrorisme. C’est pour cela qu’à un moment, il se demande s’il peut gratuitement changer de prénom.

dans ce qu’elle a de très beau, d’humain et de bordélique. Comme si dans cette ville, il y avait un manque de sens permanent qui est en même temps ce qui permet de la réinventer. Ce qui est un peu notre chance aussi.

Malgré le sérieux du sujet, c’est aussi un spectacle assez léger.

Pour Ouragan, Ilyas Mettioui a réuni cinq performeurs aux univers et aux parcours artistiques hétéroclites. Ils racontent par le théâtre et la danse une nuit dans la tête d’Abdeslam, Bruxellois gagnant sa croûte comme livreur.

La danse est très présente dans ce spectacle, c’est aussi une manière de s’exprimer sans la parole.

METTIOUI : Je sentais qu’il fallait

aborder les choses autrement. Je n’avais pas envie de faire de longs discours, ce n’est pas un spectacle moralisateur. De nombreuses études montrent que le manque de mots amène plus vite à la violence physique. Un des personnages d’Ouragan va tout au long de la pièce développer son langage. Pourtant, à la fin, celui qui essaie se fait vite court-circuiter par les autres. Parce que tout ça questionne aussi l’orgueil.

accéder à la danse. C’était complètement hermétique pour moi. J’avais l’impression qu’on se foutait de moi. Alors qu’aujourd'hui, je vais voir de la danse dès que je peux. Le déclic s’est produit notamment avec les spectacles de la compagnie Peeping Tom parce qu’ils racontent une histoire. J’avais besoin de ça pour rentrer dans la danse. C’est un des plus gros cadeaux que j’ai eu en tant que spectateur. Maintenant j’adore voir des corps bouger, je me raconte ma propre histoire et je n’ai plus cette appréhension de penser par moi-même. C’est pour ça aussi que dans ce spectacle ce ne sont pas que des pros qui dansent.

La danse est ici un acte libérateur, puisque la plupart de vos interprètes n’avaient jamais dansé sur scène ?

C’est un spectacle qui a une forte identité bruxelloise.

METTIOUI : C’est à l’image de mon

METTIOUI : Bruxelles, c’est ma ville,

propre cheminement. Jusqu’à il y a huit ans, je n’arrivais pas du tout à

j’ai toujours bossé sur le terrain.

C’est dans un bar du quartier

Anneessens que j’ai rencontré un des acteurs. Il n’avait jamais fait de théâtre, mais il avait toute une carrière d’artiste performeur dans les squats. Bruxelles transparaît

Maroc dans des conditions déplorables avec très peu d’argent.

Pourtant toutes les histoires qu’il m’a racontées sont à mourir de rire.

Par exemple, il n’explique pas que l’appartement était trop petit mais plutôt qu’un des membres de la famille était tellement grand qu’on devait ouvrir la porte quand il dormait pour que ses pieds puissent dépasser. Quand on est confronté à des choses difficiles, on ne s’appesantit pas, on en rit. Pour moi, c’était super important de garder cette approche-là. Ne jamais se moquer des autres, mais plutôt se moquer de soi-même. C’est comme ça qu’on évolue. Le personnage se regarde lui-même et se moque de lui, de ses réflexes virilistes, se moque de ses errances avec les filles. Il porte en lui tout ce qu’on attend d’un macho. Il a la carapace, il a l’image mais il est beaucoup plus complexe que ça. Parce que derrière tous ces clichés, il y a de l’intelligence.

OURAGAN 4 & 5/11, KVS BOX, www.kvs.be 19 & 20/11, Maison des Cultures et de la Cohésion sociale de Molenbeek, www.lamaison1080hethuis.be 9 > 16/12, Petit Varia, www.varia.be

IK, ABDESLAM, PIZZAKOERIER

I, ABDESLAM, PIZZA BOY

Voor zijn voorstellingen vertrekt Brusselaar Ilyas Mettioui van zijn dagelijkse leven en dat van de kinderen van de migratie. In Ouragan vertelt hij over een slapeloze nacht van Abdeslam, een pizzakoerier, om de ondraaglijke lichtheid van de Uber-mens te vatten. “Ik heb beseft dat de jongens met wie ik opgroeide, als ze al werken, dat doen in de dienstensector en de MIVB, voor wie echt geslaagd is. De enige mogelijkheid om een eigen plaats te hebben, is ten dienste staan van anderen.”

Ilyas Mettioui, a native of Brussels, uses his daily life and that of the children of migration as a starting point when writing his shows. In Ouragan, he recounts a sleepless night of Abdeslam, a pizza boy, to grasp the unbearable lightness of the Uber-man. “I’ve realised that the boys I grew up with, if they work at all, work in the service sector and, for those who are really successful, for STIB/MIVB. The only way to have your own place is to be at the service of others.”

NL

BRUZZ | INTERVIEW

METTIOUI : Mon père a émigré du

EN

35

BruxellesVies Storyboard WIDE VERCNOCKE

Koning van de nostalgie

Drie weken lang deelt een Brusselse creatieveling zijn/haar/ hun kijk op de wereld. ALEX DEFORCE is een schilder, tekenaar, radiohost en dichter die zich van podium, papier, voicemail, Bandcamp, 7 inch en soundwalk bedient. Instagram: @alexdeforce + alexdeforce.bandcamp.com

Hier hangt een herfstige rust, ook in de lente. Dat is de verdienste van de petanquers. Een kwetsbare rust, die enkel door keffende hondjes doorbroken wordt, op gezette tijdstippen, in groep op stap met bazinnen en baasjes. Vorige zomer zag ik een groep bejaarden zich schromelijk vergissen, het afgezette hondentoilet als petanquebaan gebruikend. Dat is vermoedelijk maar één keer gebeurd.

Wandelend tussen al deze prikkels en indrukken, besluit ik mijn koptelefoon op te zetten, soms moet de kalmte verstoord worden. Een bevriend muzikant heeft een nieuw nummer online gezet, traag trekt de melodie zich op gang ergens tussen lofipop en hedendaags chanson:

NL/ Als de stoelen in de takken hangen,

is de winnaar bekend, zo luidt een hyperlokale Anderlechtse zegswijze.

Stoelen en takken vind je niet ver van de kade waar de woonboten al sinds Brussel-heugenis liggen. Aan de overkant van het kanaal, op het gravelpad tussen de woonblokken door, komen iedere vooravond een vijftal mensenlevens samen. Petanque op z’n Paepsems, met sixpacks pils, een DIY puntensysteem aan de dichtstbijzijnde lantaarnpaal en zitplaatsen voor iedereen.

Wolf whistlers beware! The time you could yell out your aesthetic considerations in public space is over. The women of Brussels Young Wrestling Style are happy to demonstrate the repercussions of that behaviour for you at Recyclart.

RUMBLE MATCH BELGIAN CHAMPIONSHIP 6/11, 19.30, Recyclart, www.recyclart.be 36

Vorig jaar waren het nog Monoblocs, die witte plastic tuinstoelen die zich in elkaar laten stapelen. Toen stonden de stoelen verborgen in een monster van een struik onder een laag overgroeiend boompje, maar daar zijn de groendienst en/of Bruxelles-Propreté in tussengekomen.

De stoelen zijn van hout nu, en ze hangen ondersteboven op aan de takken van het boompje. De struik en het onkruid zijn verdwenen. Het oogt wat ‘properder’ zo, nog nostalgischer. Op de achtergrond is Le Gentleman zijn verloren glorie zelve. De taverne op het gelijkvloers van een van de woonblokken ligt er al jaren troosteloos bij. In theorie zou ze nochtans het publiek voor het oprapen hebben in de blokken, die huisvesten makkelijk enkele duizenden Anderlechtenaars en de wijk telt zo goed als nul volkscafés.

Ken jij de koning van de nostalgie?

In de donkerste straat van deze stad Het is al eeuwenlang gesloten Hij zwijgt, de koning van de nostalgie Het is niet de eerste keer dat de Fransman TG Gondard (ook wel bekend als Colombey) Anderlecht bezingt.

Online dekken ook titels als ‘À Saint-Guidon’, ‘Cureghem’ en recent nog eenvoudigweg ‘Anderlecht’ dezelfde lading. Maar op ‘De koning van de nostalgie’ schijnt zijn melancholie in het Nederlands, en dat klinkt uitzonderlijk goed. Al neemt hij voor de gelegenheid een poëtisch loopje met de waarheid, want de kranten die de vensters van de staminee bedekken, dateren van vorig jaar. Dat van die “eeuwenlang gesloten” deuren valt dus meer dan mee.

Maar wie is nu die ‘koning van de nostalgie’, of waarom heeft die zijn bar zo genoemd? De gewone King ligt honderd meter verderop in de donkerste straat aan Aumale, geen nostalgie te bespeuren. En die van het liedje, die houdt voorlopig zijn deuren gesloten.

Ik ben de koning van de nostalgie.

Het laatste woord was aan TG zelf.

De hele reeks nalezen?

BRUZZ.be/bruxellesvies

You may also like

‘Ik zing alleen als de emotie groot is’ NL

Elke week spot onze radar nieuw talent aan het firmament. Zoals Wanthanee, een West-Vlaamse singer-songwriter met een engelenstem.

Of was het een nachtegaal?

— TOM ZONDERMAN

“De Nachtegaal van de Panne” werd Wanthanee Wadngam genoemd toen ze vijf jaar geleden een van de drie laureaten werd van De Nieuwe Lichting, het popconcours van Studio Brussel. Die klus klaarde ze met ‘Only shadows remain’, de eerste song die ze ooit had geschreven, nadat het uit was geraakt met haar vriend. Tot dan speelde Wanthanee covers, van Vanessa Carlton en Kate Nash. Op school of op haar kamer. “Dan sloot ik mijn ogen en droomde ik dat ik een groot applaus kreeg,” vertelt ze.

Dat applaus kan haar nu te beurt vallen met haar knappe, titelloze debuutplaat, waarop ze haar folky popsongs en haar veelzijdige stem tentoonspreidt. Net als Hannah Reid van het Britse poptrio London Grammar, met wie Wanthanee niet geheel onterecht vergeleken wordt, kan ze zowel diep als hoog ontroeren.

Het fraaiste voorbeeld daarvan is ‘Taipei’, een intieme folkriedel die aan het einde zijn vleugels wijd openslaat als een Chinese opera. Met

dank aan de erhu, een tweesnarige Chinese viool met een zingende klank, en de stem van Wanthanee, die sierlijk de hoogte in schiet.

De melodie voor die song pikte Wanthanee op tijdens een trip naar Taiwan, om er de familie te bezoeken van haar wederhelft Orson Wouters alias de producer Transistorcake, die vandaag het elektronicaduo Aili vormt met Aili Maruyama. “Taiwan was zalig. Ik hoorde er allerlei quirky geluidjes. Zoals in de metro, die telkens wordt aangekondigd met een melodietje. Eentje daarvan, een cute deuntje met belletjes en een pianootje, heb ik opgenomen met mijn gsm. Dat is de basis geworden voor ‘Taipei’.”

DISNEY “I’m not what you think,” herhaalt Wanthanee aan het einde van dat nummer als een mantra. “Dat is des mensen, dat we een label op iedereen willen plakken. Maar ik vind dat stresserend, want dat betekent dat je ook gaat handelen volgens een bepaalde verwachting. Dit is mijn schreeuw aan de wereld: gasten, plak niet altijd zulke stickers op mij!”

Ooit wilde ze zich loswrikken van haar Aziatische roots, zegt ze, tijdens

haar middelbareschooltijd werd ze er dagelijks mee gepest. Wanthanee werd geboren in Thailand, maar verhuisde op haar anderhalf met haar Thaise moeder en haar Belgische (niet-biologische) vader naar Veurne.

Nadat haar ouders uit elkaar gingen, groeide ze op bij haar grootouders in De Panne. Toen ze in Gent ging studeren, vond ze een nieuwe openheid. “Ik kon er eindelijk mezelf zijn.” Dat zette de deur open om aan te knopen met haar verleden. Ze vond haar biologische vader op Facebook en studeert intussen Thais. “Ik wil hem ontmoeten, maar dan moeten we wel kunnen communiceren.”

Haar Belgische vader speelde ooit gitaar in een punkband, haar grootmoeder troonde haar mee naar klassieke concerten en ze volgde als kind vioolles, maar de reden waarom Wanthanee begon te zingen moeten we bij Disney zoeken. “Ik was zot op Disney-prinsessen en hoe ze telkens begonnen te zingen bij grote gevoelens. Eigenlijk doe ik hetzelfde.

Op het moment dat de emotie groot is, zing ik ze naar buiten.”

BRUZZ | PORTRET

© JESKE DIJKSTRA

WANTHANEE

WANTHANEE 9/11, 19.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be 37

Culture. Televisie

SCENARIST ZOUZOU BEN CHIKHA EN ACTEUR BEN HAMIDOU OVER DE BRUSSELSE TV-REEKS ‘GROND’

‘Marokkaanse families hebben iets tragikomisch’ NL

Ging tv-kijkend Vlaanderen een paar jaar geleden plat voor Bevergem, dan volgt nu misschien internationaal succes voor Grond. Enkele scenaristen en acteurs van Bevergem, aangevuld met cinema-bad boys Adil El Arbi en Bilall Fallah, draaiden een snedige reeks over een jonge Molenbekenaar die de zaak van zijn vader wil uitbouwen tot de “Hector Chicken van de Marokkaanse begrafenisondernemingen.” Scenarist Zouzou Ben Chikha en acteur Ben Hamidou zijn enthousiast.

— MICHAËL BELLON, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

38

schone schijn, roots en identiteit.

“Er zijn hier tijdens de draaidagen zelfs mensen binnengestapt omdat ze dachten dat het echt een begrafenisonderneming was,” lacht Ben Hamidou. Voor ons gesprek in de Manchesterstraat is hij weer even verenigd met de WestVlaamse Gentenaar Zouzou Ben Chikha, de geestelijke vader en een van de scenaristen van de televisieserie. “Hetzelfde hadden we voor toen we in Laken voor een moskee aan het filmen waren met een lijkkist. Toen kwam een vrouw ons midden in een take condoleren. Had ze geen mondmasker gedragen, dan hadden we het nog kunnen gebruiken.”

Voor zijn rol heeft Hamidou anderhalve maand gedraaid tussen de lijkkisten, nadat hij tijdens de voorbereidingen ook al een kijkje was gaan nemen bij een echte begrafenisondernemer. “Op de eerste draaidag moest ik al meteen zogezegd een lijk dichtnaaien. Nochtans is de dood niet echt iets voor mij. Ik heb recent al genoeg mensen rondom mij verloren. Toch was de draaiperiode heel aangenaam. Met veel sfeer en humor, ook toen we even in Marokko zaten. Al moeten we zoveel coronatests ondergaan dat je op den duur een ijskast in mijn neusgat kon schuiven.”

OEMMA Hamidou draait langs Franstalige kant al jaren mee als acteur. In februari heeft hij een nieuwe autobiografische solo Ah! Les jolies colonies in theater Les Riches-Claires. Het Nederlandstalige

publiek kan Ben Hamidou kennen van Nabil Ben Yadirs cultfilm Les barons uit 2009, maar ook van zijn periode bij de KVS toen die rond de eeuwwisseling als de Bottelarij in Molenbeek neerstreek.

Hamidou maakte toen onder meer het theaterstuk Gembloux met zijn Molenbeekse vriend en collega Sam Touzani. “Toch was ik verrast toen ik op een gegeven ogenblik de uitnodiging voor de casting kreeg, en daarna het bericht dat ik de rol van de vader zou krijgen, die ook nog eens Arabisch zou moeten spreken. Ik ben wel van Marokkaanse afkomst, maar het is niet mijn moedertaal. Ik droom in het Frans en ik had nog nooit in het Marokkaans gespeeld. Dat moest natuurlijk weer in België en bij Vlamingen gebeuren!” (Lacht) Bovendien wordt in de reeks geleidelijk aan duidelijk dat het personage van Hamidou niet meteen al zijn geheimen prijsgeeft. “Het is een interessante figuur. Zijn vrouw is gestorven, door zijn strikte opvoeding is er een communicatieprobleem met zijn zoon, maar er is nog meer aan de hand. Taboes bestaan in alle families, ook in de moslimgemeenschap, waar het individu ondergeschikt is aan de oemma – de gemeenschap. Je moet je dus goed houden voor de gemeenschap en bepaalde zaken uit de openbaarheid houden.

Dat die taboes in de serie wel worden getoond, is best uitzonderlijk.”

Een van de Vlamingen die dat allemaal bekokstoofden, is dus Zouzou Ben Chikha. Samen met zijn broer Chokri sterkhouder van het theatergezelschap Action Zoo Humain, maar

▼

H

oe mooi is het als fictie een stukje van de werkelijkheid wordt? In Verona gaan toeristen kijken naar het balkon van Romeo en Julia. Maar wie weet wordt het kantoor van Assurances Omar in de Manchesterstraat in Molenbeek ook ooit zo’n bedevaartplaats. Assurances Omar bestaat eigenlijk helemaal niet, maar toch hangt het uithangbord van het kantoor voor uitvaarten en uitvaartverzekeringen hier nog altijd prominent tegen de gevel.

Ondertussen herbergt het gebouw het sociaal restaurant Cassonade, maar tijdens de draaidagen van Grond in juli 2020 was het een van de belangrijkste setlocaties.

Omar Boulasmoum, een van de hoofdpersonages, vertolkt door de in Molenbeek getogen Ben Hamidou, baat er zijn begrafenisonderneming uit.

Die verzorgt voor Brusselaars van Noord-Afrikaanse afkomst de repatriëring en begrafenis van hun overledenen in hun land van herkomst. Tot Omar zijn bloeiende onderneming overdraagt aan zijn zoon Ismael (gespeeld door Yassine Ouaich), zijn dochter (Ahlaam Teghadouini) en zijn schoonzoon (Saïd Boumazoughe). Ismael heeft niet veel zin in opvolging en tradities. Hij en zijn maatje Jean-Baptiste komen op het idee om in plaats van de lichamen naar Marokko te brengen, de Marokkaanse grond naar Brussel te laten overvliegen om de begrafenissen in België te laten doorgaan. Dat businessplan vormt de opmaat voor een snelle, filmische, geestige maar ook gelaagde tragikomedie over gezinsrelaties, levenskeuzes, tradities,

BRUZZ | INTERVIEW Zouzou Ben Chikha (rechts) en Ben Hamidou.”We zouden eerst in Vilvoorde draaien, maar Adil en Bilall wilden absoluut dat we voor Brussel zouden kiezen.”

39

▼

SCENARIST ZOUZOU BEN CHIKHA EN ACTEUR BEN HAMIDOU OVER DE BRUSSELSE TV-REEKS ‘GROND’

ondertussen ook bekend van een hele reeks series en films, waaronder Bevergem. Grond is het geesteskindje van Ben Chikha, en hij schreef het samen met Dries Heyneman en Wannes Cappelle, die tot de scenaristen van Bevergem behoorden, waarin hij een rol had. Zouzou Ben Chikha: “Het was een lang en intens proces en door corona kreeg je weer de neiging om van alles in vraag te stellen, maar productiehuis Lunanime heeft ons ruim de tijd gegeven. Voor mij was het een betaalde opleiding als scenarist, al had ik voor Bevergem wel al een paar keer zitten schrijven met Wannes. Met hem klikte het zo goed dat er een vriendschap uit is voortgekomen. In mijn hoofd schiet het altijd alle kanten uit, terwijl hij juist heel goed kan concretiseren. Als liedjesschrijver van Het Zesde Metaal moet hij ook in drie minuten een verhaaltje kunnen vertellen.”

BRUZZ

| INTERVIEW

COMPROMIS À LA BELGE Grond graaft zich aflevering na aflevering dieper en dieper het drama in. Al blijven de grappen elkaar in ijltempo opvolgen. En het begint dus met dat idee om Marokkaanse aarde in te voeren om mensen met een Marokkaanse achtergrond in België te begraven. Vanwaar kwam dat idee?

Ben Chikha: “Bij een bezoek aan mijn ouders

ging het gesprek op een gegeven moment over de dood, en zei mijn moeder dat als ik ooit voor hen zou sterven, er in Tunesië een mooi plekje zou zijn om mij naast mijn grootouders te begraven.

Mijn vrouw en kinderen trokken al meteen grote ogen en op de terugweg in de auto zeiden ze: ‘No way!’”

“Dan was er nog het verhaal van een Turks koppel dat een kindje verloren had. De moeder wilde het in België begraven maar de vader, onder druk van de familie, in Turkije. Een tijd later is die vrouw aan de grens tegengehouden met het lijk van het kindje, dat ze in België wilde herbegraven. Die verhalen maken duidelijk hoe gevoelig het onderwerp ligt, en hoe het raakt aan thema’s als identiteit en een thuis hebben. Als iemand sterft, wordt dat een heel emotionele kwestie. Toen mijn grootouders in Tunesië werden begraven, is de band die ik voordien met hen had ook volledig verbroken. Dus waarom geen compromis à la belge, en die aarde naar hier laten overkomen als dat een oplossing kan bieden voor dat emotionele probleem? Dat is natuurlijk vooral een zot idee voor een fictieserie. Toen we het pitchten bij een aantal mensen met migratieachtergrond werd er ook mee gelachen. Maar achteraf werd er ook van gezegd dat het misschien nog niet zo’n slecht

“Er is veel humor en talent bij jonge acteurs met een migratieachtergrond. Zoals Yassine Ouaich, die had als nieuweling maar een paar repetities nodig”

© PLAY 4

ZOUZOU BEN CHIKHA

Yassine Ouaich (links) als Ismael, die het idee krijgt om Marokkaanse grond te importeren in België.

40

businessplan zou zijn. Een van hen was trouwens burgemeester van Sint-Joost Emir Kir. Die zei dat een volk zonder kerkhof ook geen rustpunt en geen rouwplaats heeft.”

Ook Ben Hamidou heeft een uitvaartverzekering, maar denkt niet dat hij in Marokko begraven zal worden. “Bij de eerste generatie zal nog zo’n 80 procent gerepatrieerd worden, schat ik, omdat de aarde waarop zij vroeger woonden nog van belang is. Maar bij de tweede en derde generatie, die hier altijd heeft gewoond, gewerkt en geleefd, zal de verhouding eerder omgekeerd liggen. Mijn verzekering dekt beide opties, maar ik heb veel vrienden die in België begraven zijn, en dat zal bij mij waarschijnlijk ook het geval zijn. Ik ga nog op vakantie in Marokko, maar mijn land is hier, en mijn kinderen zullen de reis niet willen maken. Er is ook een heel goede moslimbegraafplaats in Schaarbeek waar al familie van mij begraven ligt.

Dat gebeurt perfect volgens de islamitische rituelen en is veel gemakkelijker voor de nabestaanden.”

ONDER AAN DE LADDER Ligt een komische serie die raakt aan dood en religie dan niet te gevoelig? Ben Chikha: “We wilden geen zware, maar juist een luchtige serie maken. Dat kan ook als je het op de juiste manier doet. We hebben in de voorbereiding ook met een aantal imams gepraat, maar religie is in deze serie eerder een deel van de context dan een thema. Dat begraven is veel meer een menselijke, emotionele, culturele en sociale zaak dan een religieuze. De bedoeling van deze reeks is vooral eens een inkijk te geven bij een Marokkaans gezin zonder dat het gaat over terrorisme, rellen, drugs of de mocromaffia, én met een fikse dosis humor. Onze ouders van de eerste generatie migranten dragen dat tragikomische ook een beetje mee. Ver weg van thuis moesten ze onder aan de ladder helemaal herbeginnen, en de droom om ooit met het verdiende geld terug te keren is voor bijna niemand uitgekomen. En als je in een moeilijke positie zit, zijn humor en zelfrelativering vaak het enige wapen. Vlamingen van hier gaan naar stand-upcomedy om te lachen, wij gaan daarvoor naar onze familie.”

Toch is het straf hoe de makers van het oer-West-Vlaamse Bevergem ook die snelle, jonge, ‘Brusselse’ humor van de straat overbrengen in de reeks. Ben Chikha: “Wannes, Dries en ik hadden al veel grappen geschreven. Ik heb natuurlijk ook zes jaar in Brussel gewoond en al een heel parcours afgelegd met Mourade Zeguendi (de acteur die ook in Action Zoo Humain en in Grond zit, red.). Maar zowel Adil en Bilall als de acteurs hebben ook nog veel toegevoegd. Veel van wat bij de repetities nog naar boven kwam, hebben we kunnen gebruiken. Acteurs met een migratieachtergrond zijn nog altijd niet dik gezaaid, omdat kiezen voor acteren voor hen nog onzekerder is dan voor anderen. Maar er is wel een heel reservoir aanwezig van jonge mensen met humor en talent. We hebben daar keuzes in durven te maken, zoals voor Yassine (Ouaich, red.), die als nieuweling maar een paar repetities nodig had.

“Adil en Bilall slagen erin ernstig en professioneel te werken op een coole en ontspannen manier” BEN HAMIDOU

“We wilden absoluut geen zware reeks maken.”

Nederlands is de belangrijkste taal in de serie, omdat ons doelpubliek dat van Play4 is, maar we springen ook op heel natuurlijke wijze naar Frans en Arabisch. Dat voelt ook heel juist, om dezelfde reden waarom Bevergem in het West-Vlaams moest.”

Is de serie ook geschreven met Brussel in het achterhoofd? Ben Chikha: “Eerst was er sprake van Vilvoorde, maar toen Adil en Bilall als regisseur in beeld kwamen, zeiden die meteen dat het Brussel moest worden. Zij hadden hier al gedraaid en wisten dat dat qua beeldvorming veel beter zou zijn. Praktisch is Brussel voor een productieploeg niet altijd een cadeau, maar ik moeten zeggen dat ze gelijk hadden. Het was hier de max. We hebben hier lang gedraaid en op één incident na nooit ergens last van gehad. Je hebt hier dat broeierige van de grootstad, en het resultaat is een positief verhaal uit Molenbeek.”

Adil en Bilall draaiden twee afleveringen zelf,

maar waren betrokken bij de hele reeks, waarvan Mathieu Mortelmans de andere afleveringen voor zijn rekening nam. “Adil en Bilall stonden natuurlijk op ons verlanglijstje, omdat ze voeling hebben met het onderwerp en een stijl hebben die het scenario flashy kon maken en ritme kon geven. We wilden ook een publiek bereiken dat breder gaat dan het Canvas-publiek.”

Volgens Ben Hamidou zit dat brede publiek er ook in, temeer omdat de serie ook op Netflix te zien zal zijn. “Ik had na Black natuurlijk al van Adil en Bilall gehoord, maar het is toch vooral in Vlaanderen dat ze sterren zijn. Zij slagen erin ernstig en professioneel te werken op een coole en ontspannen manier. Ik denk dat deze serie overal kan aanslaan, omdat je bij het particuliere moet beginnen om bij het universele uit te komen. Er bestaat niet zoiets als dé migrantengemeenschap, want elke gemeenschap is meervoudig, maar voor een keer zullen mensen met een migratieachtergrond kunnen zeggen dat dit een reeks is die op een positieve manier over hen gaat. Velen zullen de traditionele vader herkennen, de zoon die rebelleert, of de dochter die tussen hen in staat.

En uiteindeljk kan iedereen zich herkennen in dit verhaal over identiteit, generaties, en belangrijke levenskeuzes.”

GROND elke dinsdag, 20.35, Play4, www.goplay.be later op Streamz en Netflix

EST MIENNE LA TERRE OÙ JE REPOSE

HOME IS WHERE YOUR GRAVE IS

À voir en ce moment sur Play4 : Grond, comédie tragique pleine d’esprit sur un jeune de Molenbeek qui veut transformer l’entreprise de son père en « Hector Chicken des pompes funèbres marocaines ». Le scénariste Zouzou Ben Chikha et l’acteur Ben Hamidou : « Le but de cette série est avant tout de donner à voir une famille belgo-marocaine sans parler de terrorisme, d’émeutes, de drogue ou de Mocro maffia, et avec une bonne dose d’humour. La première génération de migrants porte un peu ce tragicomique aussi. » Le duo de réalisateurs Adil El Arbi et Bilall Fallah (Bad Boys for Life, Gangsta) ont signé deux épisodes, et ont convaincu les auteurs de tourner à Bruxelles. « C’était génial ici. Et le résultat est une histoire positive qui se passe à Molenbeek. »

Now on Play4: Grond, a witty tragicomedy about a young man from Molenbeek who wants to expand his father’s business into the “Hector Chicken of Moroccan funeral homes.” Screenwriter Zouzou Ben Chikha and actor Ben Hamidou: “The aim of this series is above all to give an insight into a Moroccan-Belgian family, without talking about terrorism, riots, drugs or the Mocro mafia, and with a good dose of humour. The first generation migrants also carry a bit of that tragicomedy.”

Directing duo Adil El Arbi and Bilall Fallah (known for Bad Boys for Life, Gangsta, Black) took on two episodes, and convinced the makers to film in Brussels. “It was great to work here. And the result is a positive story from Molenbeek.”

FR

EN

BRUZZ RA

D

98.8 FMIO

of via BR U

ZZ.be/live

ICE!

ELKE WERKDAG VAN 19U TOT 20U

MET GAILOR KIAKU

DE COOLSTE TRACKS, DE CHILLSTE MOODS EN DE HOTSTE JAMS

Een lading lumineuze voorstellingen voor alle leeftijden.

E X P O R T

I M P O R T

© Todd Antony

FESTIVAL

advertentie_liggend.indd 1

20

v.u.: BRONKS, Varkensmarkt 15-17, 1000 Brussel – La montagne magique, Rue du Marais 57, 1000 Bruxelles

Convoi de spectacles ébouriffants pour tous les âges.

18/10/2021 15:22

TH

BRUSSELS QUEER FILM FESTIVAL

NOVA

AVENTURE / GALERIES / PALACE / SOONER.BE / BEURSSCHOUWBURG

11-20 NOV. 2021 PINKSCREENS.ORG

Arabo Andalous Meets Classic Ottoman Music at Bozar Mohamed Briouel & Kudsi Erguner

11 Nov.’21 – 20:00

Culture. Fashion

EN

Recyclart organises an evening with a performance and a discussion about “gender fluid fashion”. In addition to designers and artists, influencer and model Mark Bryan will also be turning the classic dress code on its head.

— MICHAËL BELLON

About a year ago, Harry Styles was the first man to appear on the cover of the fashion magazine Vogue in 127 years. This produced the predictable comments from the conservative camp, as well as the more pertinent comment from actor Billy Porter, who found it strange that with his years-long struggle to be able to appear in a dress on public occasions, he hadn’t been sought out by Vogue. Regardless, it was another step forward towards a less binary world with a more gender fluid wardrobe.

American German Mark Bryan is yet another ambassador of gender fluid or hybrid fashion. He is a short-skirted and long-haired maverick because he has embraced wearing skirts and high heels as a straight cisman. The sixty-year-old, who moved from Texas to the lovely town of Schwäbisch Hall in Germany ten years ago, is married to a woman and now has four grandchildren, has gained an army of Instagram followers. The robotics engineer, American football coach

and car enthusiast has also been an influencer and model for a year now.

“If you had told me a year ago that I would have 600,000 followers and be on the cover of several magazines, I would have asked you what you put in your pipe,” Mark Bryan assures us.

“It certainly wasn’t my intention. I’ve been interested in high-heeled women’s shoes since I had a high-school girlfriend 45 years ago who, like me, was just over six feet tall and often wore high heels. I too started wearing it back then and haven’t really stopped. First mainly for private use but for five years now, also for commuting to work. For years, I have worked in offices where you are expected to wear a suit and tie. The colours and patterns you can choose from are limited. Just try and find a suit with a nice floral pattern or even one with stripes that won’t make you look like a clown. One day, I just didn’t feel like wearing grey, black, brown and navy blue anymore.”

When you see the images on Bryan’s Instagram, you wonder why more men or women don’t wear “different” clothes. Mark Bryan knows why: “Most people assume that clothes say something about their sexual orientation, and they don’t want a label put on them that doesn’t fit them. Most of the men who wear what I wear may indeed be gay, and a lot of the male models and people in the fashion industry I meet now belong to the LGBTQIA+ community, but that’s by no means always the case. My clothes have nothing to do with sexuality. Many of my followers are women who would rather wear men’s clothes. So

“The battle will only have been won when people stop seeing a skirt as uniquely feminine” MARK BRYAN Influencer, model and ambassador of hybrid fashion

BRUZZ | INTERVIEW

Man on high heels

Mark Bryan: “One day, I just didn’t feel like wearing grey, black, brown and navy blue anymore.”

we need to get rid of the fear, the stereotypes and clothes that dictate your gender.”

NOT UNISEX Bryan, who combines skirt and heels in a “hybrid look” with rather “masculine” shirts, vests and ties at the top, also doesn’t feel vulnerable in skirt and high heels. “If you have doubts about what you are wearing you run the risk of people who can sense that taking advantage of it.

But I don’t have that problem, also because I have my height on my side. People think I can make a skirt look ‘masculine’. Nothing in my work environment or my family changes at all because of what I wear. If any strangers ask anything it’s how I manage in those high heels, or where I buy my stuff.”

Because Bryan gives others courage and impacts lives through what he does, he would love to expand his role as an influencer at the expense of his current job. But he doesn’t want to call his clothes “genderless”. “We will always have gendered clothes because men’s and women’s bodies are generally different and so, frankly, not everything fits. Genderless clothes are therefore unfortunately rather baggy oversized unisex clothes. The battle will only have been won when people stop seeing a skirt as uniquely feminine.”

HEELS FOR MEN (WITH MARK BRYAN, ANNELIES WOUTERS AND JOHN BOY) 4/11, 19.30, Recyclart, www.recyclart.be 43

Culture. Théâtre

‘Les pièces de science-fiction ne parlent que du présent’ FR

Toujours accueilli à bras ouverts, le metteur en scène français Joël Pommerat est de retour à Bruxelles avec Contes et Légendes. Un brin de dystopie et une grande dose d’illusion sont les ingrédients d’une expérience aussi étrange que mémorable. — SOPHIE SOUKIAS

Après, entre autres, Cendrillon et Ça ira (1) Fin de Louis, Joël Pommerat, pointure que l’on ne présente plus du théâtre français, revient au Théâtre National avec Contes et Légendes. Connu pour ses expérimentations audacieuses avec le médium théâtral, il transpose cette fois le laboratoire de ses imaginaires dans un futur proche et étrangement familier, où enfants et robots du même âge cohabitent pour le meilleur et pour le pire.

Sur scène, un jeu d’acteur à la précision phénoménale déstabilise autant qu’il fascine : ces préados sont-ils joués par eux-mêmes ou n’est-ce qu’une énième illusion sortie du chapeau magique de Joël Pommerat (on vous réserve la surprise). Les garçons sont-ils joués par des garçons et les filles par des filles ? Et qui imitent ces robots qui nous imitent ?

Une sensation de vertige, renforcée par d’austères néons blancs qui éclairent autant la scène que la vision sombre du metteur en scène sur l’enfance et la violence de sa condition. Celle d’un futur adulte.

remis en route et l’envie est venue.

J’ai tiré ce fil de manière instinctive.

C’est le caractère inédit de ce travail qui m’a ressourcé.

Comment expliquez-vous que votre imagination se soit débloquée ?

En tant qu’auteur et metteur en scène, la peur de voir la flamme de votre inspiration se tarir vous hante-t-elle ?

POMMERAT : On peut faire plein d’hypothèses mais je ne m’y suis pas risqué. Il faut aussi que je vous redonne le contexte. J’ai commencé à faire du théâtre avec ma compagnie en 1990, j’ai écrit 25 pièces, peut-être même plus. J’ai fait des tournées de spectacles, je suis loin d’avoir tout visité mais il y a une espèce de fatigue, d’usure. Je n’ai jamais abordé l’enfance de façon aussi frontale que dans cette pièce.

POMMERAT : Dans mon cas, c’est quelque chose d’assez récent. Ce n’est pas tant le problème d’être inspiré, parce que je pense qu’il y a toujours une idée qui peut traverser l’esprit. C’est le moteur, c’est l’envie de déplacer des montagnes, pour vous donner une image simple.

C’est l’envie de s’engager corps et âme pendant des mois. Avec le

temps, cette nécessité peut avoir tendance à se raréfier.

L’envie s’est-elle maintenue tout au long du processus créatif de Contes et Légendes ?

POMMERAT : Je n’ai pas été déçu de mon choix et j’ai avec moi une équipe qui m’a porté, qui m’a stimulé et donné énormément d’énergie et de plaisir. Ça a été très laborieux.

Le processus de travail a duré un an et demi, on a pris le temps de creuser, de chercher. Tous les jours n’étaient pas avec une confiance et un plaisir absolus. Mais il y a eu de très belles rencontres et de belles surprises.

Quelles ont été vos sources d’inspiration pour créer ces personnages de préadolescents ancrés dans un futur proche ?

POMMERAT : Elles ont été nombreuses et trop longues à énumérer.

Qu’est-ce qui vous a donné envie de vous pencher sur la tranche d’âge des préadolescents ? assez pragmatique, mon dernier spectacle Ça ira (1) Fin de Louis remonte à 2015 et j’avais du mal à trouver de l’envie par rapport à un nouveau projet. J’ai passé quatre ans à me demander si j’allais continuer à faire du théâtre, à faire des spectacles. Je ne sais pas comment c’est venu, mais quand je me suis projeté sur le thème de l’enfance, et que j’ai commencé à imaginer la mise en scène de personnages très jeunes, d’un seul coup mon imaginaire s’est 44

© ELISABETH CARECCHIO

JOËL POMMERAT : C’est une raison

Qu’il s’agisse d’incarner des enfants ou des robots, le jeu d’acteur dans Contes et Légendes fascine autant qu’il déstabilise.

s’impliquer à un endroit qui est assez vide. Il y a une nécessité qu’ils remplissent ces espaces. Ce sont les acteurs qui ont construit leur rôle.

Dans le monde préadolescent mis en scène par Joël Pommerat, les rapports de force l ’emportent sur la vision idyllique d’une enfance innocente.

La référence de départ vient d’un auteur russe du début du XXe siècle qui s’appelle Platonov et qui a écrit un recueil qui s’appelle Récits d’Enfance et Contes. Il y a un conte à l’intérieur de ce recueil qui me plaisait énormément depuis longtemps et une histoire à

L’élément futuriste que représentent les robots est traité poétiquement et prend de grandes libertés par rapport à la réalité. Ça n’est pas scientifiquement sérieux. Comme vous dites, c’est une pièce qui parle du présent, parce qu’on ne peut pas parler du futur. Les pièces de

« Je ne sais pas comment c’est venu, mais quand je me suis projeté sur le thème de l’enfance, mon imaginaire s’est remis en route » l’intérieur du spectacle s’inspire beaucoup de cette nouvelle. C’est l’histoire du jeune garçon qui décide de remplacer sa mère en s’habillant avec sa robe pour s’occuper de ses frères et sœurs.

science-fiction, même malgré elles, ne parlent que du présent.

Votre pièce s’inspire d’une nouvelle du début du XXe siècle mais se déroule dans un futur dystopique proche de notre actualité. La temporalité n’est pas le noyau du récit que vous nous racontez.

POMMERAT : L’idée de travailler sur les robots et de faire une incursion dans le futur n’était pas le point de départ. Il y a eu énormément de pistes qui ont été explorées et qui n’ont pas abouti. J’ai essayé celle-là un jour et elle a retenu notre attention. Je me suis rendu compte que ces êtres artificiels étaient non seulement des sortes d’enfants mais

POMMERAT : Je suis d’accord pour dire que ce n’est pas une pièce qui parle du futur. Ça n’est pas une véritable pièce d’anticipation.

Comment cette touche futuriste véhiculée par ces robots à l’apparence enfantine s’est-elle immiscée dans votre scénographie ?

aussi des êtres en construction et en apprentissage. C’était intéressant de faire ce lien, d’explorer cette mise en abîme entre l’enfance véritable et cette enfance artificielle.

Qu’il s’agisse de jouer des préados ou des robots, le jeu de vos acteur.rice.s relève de la prouesse. Ils interviennent également très tôt dans la construction de la pièce.

POMMERAT : Quand on commence à travailler, il n’y a pas de pièce, pas de texte. Il y a une intention, une envie de travail, des pistes qui se définissent et se cherchent mais il n’y a rien de solide dans les mains.

Je demande aux interprètes de

POMMERAT : Oui certainement. Il y a énormément de manières de définir un robot. Dans le spectacle, on a affaire à des sortes de répliques de l’humain. Ces robots sont extrêmement proches de nous du point de vue physique et comportemental.

Cependant, des études ont prouvé que les robots qui sont ressemblants sont une source d’inquiétude pour les humains. En réalité, on doute beaucoup de la rencontre du grand public avec les robots. Et l’intelligence artificielle fait peur. Notre plus grande hantise, c’est de voir ce robot nous dominer par sa perfection. Il y a des études qui démontrent que l’être humain s’attache beaucoup plus à un robot à partir du moment où il sent que le robot a besoin de lui et qu’il n’est pas infaillible et surpuissant. Et la clé d’une relation potentiellement dangereuse mais réussie avec l’intelligence artificielle, c’est que les êtres humains restent supérieurs à leur robot et qu’ils soient fragiles et mortels. Je trouve que c’est une assez belle leçon : ce sont nos manques et nos faiblesses qui font que l’on a besoin les uns des autres.

CONTES ET LÉGENDES 10 > 21/11, Théâtre National, www.theatrenational.be

LABORATORIUM-THEATER

LABORATORY-THEATRE

Joël Pommerat, klepper van het Franse theater, komt terug naar Théâtre National met Contes et légendes.

Hij staat bekend om zijn gedurfde experimenten met het theatrale medium, en projecteert het laboratorium van zijn verbeelding deze keer op een nabije toekomst waarin kinderen en robots samenleven, in goede en slechte dagen. “Vier jaar lang heb ik me afgevraagd of ik theater zou blijven maken. Maar toen ik me op het thema van de kindertijd smeet, zette mijn verbeelding zich in gang.”

Joël Pommerat, a leading light in French theatre, returns to the Théâtre National with Contes et légendes.

Known for his daring experiments with the theatrical medium, this time he transposes the laboratory of his imagination into a near future where children and robots cohabit for better or for worse. “I spent four years wondering if I was going to continue making theatre. I don’t know how it came about, but when I projected myself on the theme of childhood, my imagination started to run again.”

NL

BRUZZ | INTERVIEW

© ELISABETH CARECCHIO

Cette enfance artificielle, vous l’opposez à l’enfance véritable avec ses imperfections et son lot de violence. C’est pour cela que l’on crée des robots, pour disposer d’une meilleure version de nous-même ?

EN

45

Under the skin

QU’EST-CE QUI REMUE L’ÂME ARTISTIQUE D’ANTOINE WIELEMANS ?

‘Désormais, je gère beaucoup mieux mes sentiments’

BRUZZ | PORTRAIT

FR

Un isolement auto-imposé sur la côte normande et un confinement obligatoire ont aidé le chanteur de Girls In Hawaii, Antoine Wielemans, à sortir le premier album solo en français qu’il devait évacuer. « Dans l’isolement, j’arrive mieux à faire du quotidien merdique quelque chose de magique. » — TOM PEETERS, PHOTO IVAN PUT « L’isolement m’a surtout aidé à être plus concret », dit le chanteur, guitariste, auteur-compositeur et désormais pianiste Antoine Wielemans à propos de Vattetot, du nom du village normand où sont nées neuf chansons délicates. « C’est justement à cause de tous les préparatifs que demande une telle réclusion, surtout maintenant que je suis devenu papa, que je ne peux pas me permettre de rentrer bredouille à la maison. » Le chanteur de Girls In

Puis je dormais pendant cinq heures et je recommençais. Le plus gratifiant, c’est que même pendant les moments soi-disant creux, lorsque je me promenais ou prenais une douche, je restais en permanence dans ma bulle créative. Après seulement quelques jours dans cette bulle, cela s’est mis à couler tout seul. Après une telle retraite, j’étais épuisé, mais aussi comblé. » Wielemans dit qu’il a besoin de moments où il peut se sentir

« Si j’ai envie d’être triste pendant une journée entière ou de ne pas parler pendant cinq jours, je le fais » Hawaii s’est forcé à élaborer une nouvelle chanson ou idée chaque jour pendant deux isolements auto-imposés, en novembre 2019 et février 2020. Sans internet et physiquement éloigné de son réseau social, c’était plus facile pour lui qu’à Bruxelles, où c’est dur de se concentrer. « J’ai acheté de la nourriture pour les trois jours suivants et j’ai appelé ma compagne tous les deux jours pour vérifier que tout allait bien à la maison. Le reste du temps était consacré à la musique et la créativité. Quand j’étais lancé, je pouvais travailler toute la nuit, parfois jusqu’à dix heures du matin.

46

mélancolique et sombre. « Puiser l’inspiration pour la musique dans ce réservoir me rend plus léger. Dans l’isolement, j’arrive mieux à faire du quotidien merdique quelque chose de magique. C’était déjà le cas pendant l’enregistrement des albums de Girls In Hawaii, ou quand je voyage seul. Si l’isolement me fait parfois peur, cela me renforce aussi.

Si j’ai envie d’être triste pendant une journée entière ou de ne pas parler pendant cinq jours, je le fais. Je peux être sociable, mais j’ai aussi besoin de moments de silence. » Le décès de son frère y est peut-être pour quelque chose, souligne-t-il.

Denis Wielemans, qui jouait de la batterie dans Girls in Hawaii, est mort dans un accident de voiture sur le ring de Bruxelles en 2010. « Pendant longtemps, j’ai ressenti le besoin d’être entouré socialement, car je voulais échapper aux pensées qui surgissaient lorsque j’étais seul.

J’ai dépassé cette phase. Désormais, je gère beaucoup mieux mes sentiments. » La paternité lui a aussi visiblement fait du bien. Ça le pousse à ne pas ramener chez lui les frustrations liées à sa musique.

TOUT EST À L’ARRÊT « Après ma retraite à Vattetot, j’avais prévu d’enregistrer mes démos avec des musiciens, mais à cause de la pandémie, j’ai fini par tout faire moi-même, au rythme du confinement. J’ai fait le mixage avec les fenêtres de mon appartement grandes ouvertes, et j’entendais les oiseaux chanter dehors. J’ai trouvé cela encourageant, parce qu’avant, on nous disait toujours que l’économie devait continuer à tourner, que les avions devaient continuer à voler, alors que là, tout a été à l’arrêt d’un coup – dans le monde entier ! » Avec ses nouvelles compositions sobres, Wielemans a, en fait, suivi la

même démarche. Sa voix chantée (en français), plus proche de sa voix parlée, l’a incité à prendre son temps pour raconter les choses. « En même temps, je pouvais me soustraire à l’obligation de tenir compte de la mélodie et de l’arrangement.

L’anglais convenait bien à la création d’un monde imaginaire. Mes références de l’époque chantaient dans cette langue, mais maintenant que le français est aussi à la mode, j’ai eu un déclic. Je n’ai pas besoin d’ajouter des couches musicales à mon histoire, je laisse délibérément de la place à ma voix, mais aussi à la réflexion de l’auditeur, comme l’a fait Serge Gainsbourg sur, par exemple, Histoire de Melody Nelson et L’Homme à tête de chou. Je suis très content de couvrir au piano et dans ma langue maternelle un univers complètement différent de celui de Girls In Hawaii, de sorte que les deux ne vont pas s’empiéter. Faire quelque chose de complètement différent m’a donné envie de travailler sur un nouveau matériel avec le groupe, cette fois non pas séparément, mais tous les cinq. » ANTOINE WIELEMANS: VATTETOT Sortie: 5/11 Concert: 4/2, 19.30, Botanique, botanique.be

MAGIE UIT ISOLEMENT

MAGIC OUT OF ISOLATION

Een zelfopgelegde afzondering aan de Normandische kust en een verplichte lockdown hielpen Girls In Hawaii-zanger, gitarist, liedjesschrijver en tegenwoordig ook pianist Antoine Wielemans het Franstalige solodebuut te lanceren dat uit zijn systeem moest.

“Ik ben blij dat ik op piano en in mijn moedertaal een heel ander universum bestrijk.”

Vattetot werd genoemd naar het kustdorpje waar de kiem werd gelegd voor zijn breekbare liedjes. “In isolement lukt het me beter om het shitty dagelijkse leven te transformeren in iets magisch. Al schrikt de afzondering me soms af, ze doet me vooral aansterken.”

A self-imposed isolation on the Normandy coast and a mandatory lockdown helped Antoine Wielemans, singer in Girls In Hawaii, guitarist, songwriter and now also pianist, launch the French-language solo debut that he needed to get out of his system.

“I’m happy to be covering a whole other universe on piano and in my mother tongue,” he says. Vattetot was named after the coastal village where the seed was sown for his fragile songs. “In isolation, I am better at transforming the shitty daily life into something magical.

Although isolation sometimes frightens me, it mainly makes me feel stronger.”

NL

EN

Antoine Wielemans A grandi à Braine-l’Alleud, vit à Bruxelles Fonde le groupe indie rock anglophone Girls in Hawaii en 2001, avec son ami scout Lionel Vancauwenberghe Enregistre cinq albums studio entre 2003 et 2017 qui ont également bien marché en Flandre, ce qui n’est pas évident pour un groupe d’origine wallonne Commence des études de piano à l’académie de musique de Saint-Gilles en 2018.

BRUZZ | INTERVIEW

Débuts solo en 2021 avec Vattetot dans sa langue maternelle

Get your ticket

*at Vk king a m t Bea

Loop Sessions Brussels #14

ing meet

crate by La Dame 2PM - 10:30PM

sampling * workshop * vinyl market * dj sets * reading space

BRUZZ Select. Eat & Drink

Savage s’apparente à un écrin d’un genre nouveau parce que l’on peut y faire un repas gastronomique 100% végétal.

Vert l’avenir FR

Difficile de ne pas y voir un signe des temps : Kipkot, une cantine basée sur le poulet rôti, s’est transformé en Savage, un restaurant proposant une expérience 100% végétale. Génial ! — MICHEL VERLINDEN, PHOTO SASKIA VANDERSTICHELE SAVAGE

••••

Vredestraat 22 rue de la Paix, Elsene/Ixelles, 02-513.41.65, www.savage. restaurant, wo/we/We > vr/ ve/Fr 12 > 14.00 & 18.30 > 22.30 & di/ma/Tu & za/sa/Sa 18.30 > 22.30

Plus besoin de vous servir le couplet sur l’élevage intensif et la consommation problématique de protéines animales car de plus en plus de chefs et entrepreneurs écrivent eux-mêmes la partition du changement nécessaire. Ainsi de Louis Leysen qui lançait en 2017 Kipkot, un concept mono-produit axé sur le coucou de Malines… avant de retourner sa veste gastronomique.

L’homme a complètement repensé son endroit, épaulé par le chef Joël Rammelsberg. Une vraie réussite tant pour ce qui est de l’assiette que du décor.

C’est que Savage s’apparente à un écrin d’un genre nouveau.

Pourquoi nouveau ? Parce que l’on peut y faire un repas gastronomique 100% végétal.

Cette approche « plantbased » culmine le soir avec un menu 4 services à 36 euros (deux entrées, un plat et un dessert). Celui-ci nous a cueilli aussi facilement qu’une serpe du gui. Pas dogmatique, l’enseigne propose aux indécrottables des portions de viande ou de poisson en extra, qu’il s’agisse de biche (10 euros), de l’excellent hamachi (14 euros), un poisson gras

japonais proposé avec une marinade au yuzu, voire d’Holstein maturé (30 euros) ou du moins convainquant black cod (16 euros) dont la sauce légèrement sucrée n’atténue pas le goût de terre. Il reste que ces « side dishes » ne sont absolument pas nécessaires. Le menu végétal tient parfaitement la route. C’est d’ailleurs le cœur explosif de la proposition.

Nommés à la façon d’euphémismes – ce soir-là « Moutarde poire », « Brebis poivrons », « Patate 12 » et « Chestnuts » – les différentes assiettes se découvrent comme des feux

d’artifice gustatifs. Servies dans un service revisitant le fameux « Delft » de manière rock’n’roll, les compositions s’apparent à des jardins zen.

Notre préférée ? Le choix est difficile mais on retient surtout le mariage entre une crème onctueuse de fromage de brebis et du poivron rouge grillé. Le tout est réveillé entre autres par du gingembre, une note de croquant et de la roquette. On applaudit des deux mains la très juste quantité de nourriture proposée, idéale pour sortir de table léger mais rassasié, notamment grâce à un dessert généreux qui panache brownie, sarrasin, pomme et épices façon spéculoos. Mention également pour la carte des vins, très courte mais très juste, entre autres avec le subtil pinot gris limbourgeois en provenance du domaine Aldeneyck (37 euros).

BRUZZ Select. Cinema

FILM VAN DE WEEK

Liefde in tijden van Tinder NL

Van de gevierde regisseur van Un prophète en De rouille et d’os verwacht je geen gestileerde, eigentijdse, sexy romcom die een generatie Parijzenaars typeert.

Et pourtant... In Les Olympiades schetst Jacques Audiard het liefdesleven van de millennial. — NIELS RUËLL LES OLYMPIADES

•••

FR, dir.: Jacques Audiard, act.: Lucie Zhang, Makita Samba, Noémie Merlant, Jehnny Beth

Parijs, stad van de liefde. In het wat aparte dertiende arrondissement, herkenbaar aan de hoogbouw, de hoge concentratie aan stadsbewoners met verschillende culturele achtergronden en de Aziatische middenstand, kruisen de levens van drie meisjes en een jongen elkaar.

Eigenlijk zou je de dertigers zo niet meer mogen noemen, maar ze worstelen elk op hun manier wel nog met wat er zoal bij een volwassen leven komt kijken. Zoals een woning die je niet moet delen met een vreemde om de huur betaalbaar te houden of de zoektocht naar werk dat wel voldoening

Les Olympiades observeert frivool het ingewikkelde maar niet hopeloze liefdesleven van de hedendaagse, grootstedelijke dertiger.

schenkt en past bij de behaalde diploma’s. De eerste desillusies hebben ze wel al achter de rug.

De vinnige Émilie (revelatie

Lucie Zhang) doet vooral haar best om aan geen enkele verwachting van haar ouders te voldoen en datingapps helpen haar daarbij. Puur voor het plezier duikt ze in bed met medehuurder Camille (revelatie Makita Samba), een leerkracht die meer twijfelt aan zijn roeping dan aan zijn libido. Liefdesgevoelens lijken voor beiden eerder ongewenst.

ROMCOM À L’AUDIARD

Revelaties Lucie Zhang en Makita Samba: liefde lijkt ongewenst.

50

Camille laat dan maar zijn oog vallen op Nora (Noémie Merlant uit Portrait de la jeune fille en feu) die naar Parijs is gekomen om op latere leeftijd alsnog een universitair diploma rechten te behalen. Ze raakt bevriend met Amber Sweet (Jehnny Beth van de Engelse rockband Savages), die haar brood verdient met een sekswebsite. Drie meisjes, één jongen. Hun waaier aan amoureuze, seksuele, relationele mogelijkheden is ongezien breed, maar bindingsangst is een reëele hindernis.

Jacques Audiard volgt zijn western The Sisters Brothers op met een frivole, lichtvoetige maar aandachtige zwart-witfilm over het ingewikkelde maar niet hopeloze liefdesleven van de hedendaagse, grootstedelijke dertiger. Om zich niet te vergalopperen vroeg hij filmregisseuses Léa Mysius en Céline Sciamma om te helpen een scenario te puren uit een drietal beeldverhalen van de Amerikaan Adrian Tomine.

Les Olympiades kan niet als een romcom beschouwd worden door de stomende of allesbehalve stomende seksscènes, een oprechte interesse in de gevoelens van de personages en de ambitie om de tijdgeest te schetsen.

Maar dichter zal Audiard nooit raken. Zelf denkt hij eerder aan het vijftig jaar oude Ma nuit chez Maud van Éric Rohmer. In elk geval blijft hij zich op de vooravond van zijn 70e verjaardag vernieuwen. De filmliefhebber kan het alleen maar toejuichen.

FESTIVAL

MORE FILM

What to do when Mark Hollis refuses to talk talk to you EN

The Brussels Art Film Festival (Baff) highlights films about art and artists. Like In a Silent Way about Mark Hollis, the enigmatic singer of Talk Talk. — NIELS RUËLL

“Dear Gwenaël, I’m glad those records had such a positive effect on you. As for your proposed project, however, I would be completely against a film about those albums.”

Like all journalists, filmmaker Gwenaël Breës, known for his urban activism and commitment to Cinema Nova, was politely but firmly rejected in writing by Mark Hollis.

The singer and composer (who passed away in 2019) scored solid synthpop hits like “Such a shame” in the early 1980s with Talk Talk. But he’s more interested in Miles Davis and Claude Debussy than Duran Duran or Ultravox. In the second half of the 1980s, you can hear that on the Talk Talk albums Spirit of Eden and

IN A SILENT WAY

Laughing Stock. They were not commercial successes, but they paved the way for post rock and are, just like Mark Hollis’ solo records, admired immensely by the musicians of bands like Radiohead, Grandaddy, Grizzly Bear or Mogwai.

Despite the later recognition of his genius, Hollis refused every interview after 1998. Including the approach

by Breës from Brussels.

However, he will not be silenced by the British musician who regarded silence as an instrument. Even though he was not allowed to use Hollis’ music, he still made a fascinating documentary. In a Silent Way is one of sixteen documentaries

competing for the grand prize at the Brussels Art Film Festival (BAFF). The competition includes Bare, a film about Belgian choreographer Thierry Smits, Martin Margiela: In His Own Words about the Belgian fashion designer, and Son chant about the collaboration between director Chantal Akerman and cellist Sonia Wieder-Atherton.

Someone defends Hollis’ silence with the catchphrase “talking about music is like dancing about architecture”.

BAFF proves that films can speak quite meaningfully about music and other arts.

BRUSSELS ART FILM FESTIVAL 10 > 14/11, www.baffestival.be In a Silent Way: 12/11, 19.00, Cinematek, release: 24/11

1

De gebroeders Schimm BE, dir.: Michael & Andrew Van Ostade, act.: Eva Luna Van Hijfte, Nilou Hemat, Henri Medard

NL/ Ghostbusters à la flamande? Laat maar komen!

Welke dertigplusser denkt tenslotte niet met plezier terug aan de avonturenfilms uit de glorietijd van de videocassette? Met The Goonies, Gremlins en co. voor ogen knutselden de broers Van Ostade een griezelgeestige jeugdfilm ineen met een ruimhartige portie spoken, hersenschimmen en bezeten zetels. Zelf spelen ze twee excentrieke spokenjagers, die met een bonte bende kinderen het gevaarlijkste monster uit hun leven trotseren. Onder de jongelui ook twee ketten: Nilou Hemat en Henri Medard. Het enthousiasme verdelgt de zin om te zeuren over wat beter had gekund. Boe! (NR)

2

Pleasure

SE, dir. : Ninja Thyberg, act. : Sofia Kappel

FR/ Une star (du porno) est née : pour réaliser son rêve, Bella, une jeune Suédoise, déménage à Los Angeles. Elle est déterminée à percer dans l’industrie très régulée du porno et n’a pas l’intention de se laisser faire.

Mais même avec cet état d’esprit et avec un peu de succès, elle n’a aucune chance. Les castings humiliants, les personnages dangereux, la rivalité malsaine, les semi-proxénètes, la formalité quasiment inhumaine et l’énorme pression de ne dire non à quasiment aucun tournage, suscitent une pure aversion, mise en avant de la façon la plus crue. De façon directe et bien documentée, la réalisatrice suédoise Ninja Thyberg met en scène une laide réalité. Pas une publicité pour l’industrie porno. (NR)

3

Eternals US, dir.: Chloé Zhao, act: Gemma Chan, Salma Hayek, Angelina Jolie

EN/ Chinese director Chloé Zhao has in recent years

caused a furore with her eye-catching, sensitive mix of lyricism and neorealism. Last spring, the jubilant reviews for The Rider were followed by Oscars for best director and best film for her road movie Nomadland. It is a great surprise that Chloé Zhao is now expanding the Marvel Cinematic Universe with Eternals. The title refers to an immortal alien race that has been around for thousands of years to protect us from the alien Deviants. Not every film journalist thinks that Zhao lives up to the (too?) high expectations with her overcrowded superhero film drenched in diversity and CGI. (NR) 51

BRUZZ Select. Theatre & Dance. Music & Nightlife. Art & Literature

FESTIVAL

THEATRE & DANCE

YOUTH DAY #2 MAUVAISE (GR) HAINE

© KURT VAN DER ELST

1 PROMISE ME

Jeugdtheater zonder grenzen NL/ Het is weer tijd voor overdaad in het

jeugdtheater. Bronks en de Franstalige collega’s van La montagne magique organiseren opnieuw het uit de kluiten gewassen Export/Import Festival: zes dagen lang kan je er bijna veertig goede voorstellingen van dit moment van jonge artiesten, kleine gezelschappen en gevestigde waarden uit binnenen buitenland bewonderen, op een zestal locaties. En dat voor een meertalig publiek zonder leeftijdsgrenzen.

Het is de gelegenheid om Bronks-producties als Tribunal of The happy few in te halen, maar zeer zeker ook om interessante artiesten te leren kennen. Zo brengen kabinet k & hetpaleis in Promise me een pleidooi voor jeugdige roekeloosheid, deels geïnspireerd door David Van Reybroucks ‘Ode aan mijn littekens’, en met muziek van Brusselaar Thomas Devos. Er is plaats voor ernstige onderwerpen zoals in La chambre intérieure de Binta – de Franstalige versie van De binnenkamer van Binta, waarmee acteur Aminata Demba, schrijver Hanneke Paauwe, muzikant Sam Gysel en regisseur Jo Roets in het hoofd laten kijken van een negenjarig meisje dat in een kindertehuis wacht op haar mama. Parc van Collectif La Station is dan weer een zwarte komedie over het leven van zeeleeuwen, dolfijnen en orka’s in waterparken. En het internationaal bejubelde Ik… eh ik van Het 52

Houten Huis en Elien van den Hoek is luchtig existentialisme voor iedereen boven de zes.

Iets gekker en absurdistischer gaat het eraan toe in het wel erg harige À poils van La Compagnie S’Appelle Reviens, in Miet Warlops After all Springville, of bij Gildwen Peronno van RoiZIZO théâtre, die in I killed the monster B-films uit het horrorgenre naspeelt met objecten.

De jeugd is letterlijk zelf aan het woord in Close encounters van Anna Rispoli, die in deze verwarrende tijden een groep tieners liet spreken over aanraken, liefde, nabijheid en intimiteit, en deze intieme gesprekken liet re-enacten tijdens een-op-eengesprekken met volwassenen. Ook Sparks 2021 van Francesca Grilli is een participatief project met kinderen die na een workshop met kunstenaar en dichter Azzurra D’Agostino de toekomst van volwassenen in de palm van hun hand zullen lezen.

Ten slotte is er ook acrobatiek voor meerwaardezoekers in de solo Gadoue van Cie Le Jardin des Délices (met modder!), in A string section van het Britse Reckless Sleepers (met vrouwen en stoelpoten!) en in Huitième jour van het Franse La Mob à Sisyphe (met mannen en catastrofes!). (MB) EXPORT/IMPORT FESTIVAL 9 > 14/11, verschillende locaties, www.bronks.be, lamontagnemagique.be

Je bent jong en je wilt wat NL/ In het kader van de tentoonstelling Next

generation, please! en de tweede editie van YOUth day toont Bozar drie bijzondere performance- en filmprojecten van Brusselse jongeren. Zo trakteert Eric Van Uytven, (klein)zoon van Brusselse automonteurs, het publiek op een collectief en persoonlijk rouwproces in zijn performance Scar the car. Aan de wieg van het project Mauvaise (gr) haine staan dan weer drie vrienden van jeugdhuis D’Broej, die een eerbetoon brengen aan een vriend die het slachtoffer werd van straatgeweld. Een tiental jongeren van de Foyer des Jeunes des Marolles werkte dan weer mee aan een theaterstuk en film over de ontmoeting tussen jongeren uit Brussel en de Zwitserse Jura: Maintenant qu’on est là. (MB)

YOUTH DAY #2 3/11, 17.00, Bozar, www.bozar.be

2

Le corps se souvient

FR/ Douze ans après avoir signé sa première chorégraphie, le Français Olivier Dubois, élu l’un des vingt-cinq meilleurs danseurs au monde en 2011 par le magazine Dance Europe, revisite ses créations sous le regard et les choix du public. Seul, sans accessoire et sans artifice, il laisse aux spectateur.rice.s le soin de tirer au sort la musique et le spectacle qu’il interprétera devant eux. Amoureux de la ville du Caire, c’est de cette métropole et dans le Livre des morts de l’ancienne Égypte qu’il a ramené ce mécanisme de jeu aléatoire. En puisant dans les soixante spectacles auquel il a pris part, il fait appel à la mémoire de son corps et de ses entrailles pour se réincarner dans un autoportrait vérité et plein d’humour. (GB)

OLIVIER DUBOIS: POUR SORTIR AU JOUR 9 > 13/11, Les Tanneurs, www.lestanneurs.be

3

Experimental magic EN/ Not all magicians have a playing card

between their fingers and a rabbit under their hat. The two illusionists of the 32 November company draw from a range of innocuous objects collected on a palette to practice their art. In turn, complementary and interchangeable, the duo plays with their twin-ness and dexterity. They create fragile and ephemeral scenes to freeze time, suspend bodies, animate souls, distort breath and transcend matter. Nothing in their pockets, nothing up their sleeves, they don’t need a double bottom to exercise their virtuosity, everything is done on sight, live on the stage. (GB) À VUE 5 & 6/11, 20.00, Hallen van Schaarbeek/Les Halles de Schaerbeek, www.halles.be

MUSIC & NIGHTLIFE

ART & LITERATURE

WIN! Send in the keyword in bold along with your address and phone number to win@bruzz.be

CLARA LUCIANI

1

Kleine kweekvijver voor de grote vissen van morgen NL/ De voorbije maanden scherpten jonge

Brusselse makers uit de meest uiteenlopende disciplines hun ontluikende klauwen tijdens residenties in de AB en in de Beursschouwburg. Wie de erfgenaam van rapkoning Zwangere Guy wordt, het kleine zusje van slamdichter Lisette Ma Neza of de opvolger van theatermaker Junior Mthombeni ontdek je tijdens Big in BXL, een avond vol pop, rap, dans, theater, beats, poëzie en visual art waar de wereldsterren in spe niet alleen zelf zullen schitteren, maar die ze ook zelf van a tot z organiseerden. (TZ) BIG IN BXL 6/11, 17.00, Beursschouwburg, www.beursschouwburg.be

AGUSTÍN FERNÁNDEZ MALLO

1

Hallo Mallo!

NL/ De concurrentie is deze week (op een

zachtaardige manier) moordend. Op amper een week tijd krijgt literatuurminnend Brussel het bezoek van Cave-man Warren Ellis, toekomstig Nobelprijs-winnaar – we kunnen maar hopen! – Richard Powers en Alejandro Zambra (Het verborgen leven van bomen). En toch raden we aan om vooral ook Agustín Fernández Mallo niet links te laten liggen. Agustín wie? Wel, met zijn Nocilla-trilogie zou dit heerschap de Spaanse letteren dermate hebben opgeschud dat er een hele nieuwe generatie aan is ontsproten. Als dat nog niet overtuigend genoeg zou zijn, stippen we graag aan dat in deze radicaal hedendaagse “mijlpaal” (quote van The New York Times) ook de essentie van het leven wordt onthuld. Hallo Mallo! (KS)

THE HAPPY FEW

6x2 tickets, Bronks, 9/11, 12+

NL/ In The happy few nemen vijf spelers 30 profielen aan waarmee ze zich presenteren op sociale media. Randi De Vlieghe leidt de dolle verkleedpartij in goede banen. Première in het kader van Export/Import Festival (zie festivaltip).

Mail ‘happy‘

AGUSTÍN FERNÁNDEZ MALLO 4/11, 19.00, Bozar, www.bozar.be

2

À cœur ouvert sous une boule à facettes

FR/ Avant que les lumières des projecteurs soient à nouveau toutes dirigées sur Angèle, parlons d’abord de sa sœur jumelle française. Clara Luciani est déjà une grande star en France grâce à son image fraîche et sa chanson française version pop. Sur son deuxième album Cœur, sorti plus tôt cette année, la chanteuse de Paris ouvre son cœur justement, avec des beats disco estivaux à la French touch. Dans le scintillement de la boule de disco, vous reconnaîtrez les silhouettes de Claude François, Françoise Hardy et Cassius. (TZ)

2

La maison des âmes en transit

FR/ Dans son exposition solo The Mirror, la photographe basée à Bruxelles Maria Baoli pousse la porte du projet Léon, soit une maison à Ixelles où cohabitent jeunes gens ayant quitté leur cellule familiale et demandeurs d’asile. Pour les uns et pour les autres, un toit de transit, un foyer temporaire pour construire de nouveaux lendemains. Pour l’artiste, un espace hautement symbolique qu’elle explore avec son appareil photo, cherchant sur et entre les murs de cette grande maison le miroir des âmes qui les habitent. Ce faisant, elle questionne avec fragilité la notion de chez-soi lorsque la vie vous en a privé. (SOS)

CLARA LUCIANI 8/11, 20.00, Cirque Royal, www.cirque-royal-bruxelles.be

MARIA BAOLI: THE MIRROR 4 > 22/11, Salle Wiertz, culture.ixelles.be

3

3

Like father like son!

EN/ “When I grow up, I want to be a

composer, just like dad.” We imagine that’s what conversations at the Ligeti household must have sounded like some decades ago. Lo and behold: Lukas did follow in the footsteps of his father György. For the opening concert of Ars Musica, Brussels Philharmonic combines pieces by both father and son. A unique discovery of the divergent musical paths they both took.

Senior is known for his eerie, microtonal experiments that ended up on Kubrick scores, whereas junior blends European tradition with West African influences and composes with and for the Burkina Electric ensemble from Ouagadougou. (JC) LIGETI(S) 9/11, 20.00, Bozar, www.arsmusica.be

TUTU PUOANE & EWOUT PIERREUX 5x2 tickets, Bozar, 10/11

FR/ La Sud-Africaine Tutu Puoane se promène entre ses chansons jazz et soul préférées lors de cette soirée intimiste. Son partenaire de vie, Ewout Pierreux, l’accompagne au piano. Au tour ensuite du guitariste Lionel Loueke de rendre hommage à son mentor Herbie Hancock. Envoyez « Puoane »

It’s a Mirócle!

EN/ Joan Miró (1893-1983) is without a doubt

one of the most famous and celebrated artists of the twentieth century. The Catalan Spaniard’s oeuvre continually moved between influential modern art movements such as fauvism, cubism, dadaism and surrealism, but managed to land in its own unique place between figuration and abstraction, dream and reality.

Gallery Maruani Mercier traces the evolution of the fluid work of the painter, sculptor and ceramicist with an intimate survey exhibition that, in 32 works, spans five decades, from a painting from 1931 to a work on paper from 1981. (KS) JOAN MIRÓ – FIVE DECADES 1931-1981 > 23/12, Maruani Mercier, maruanimercier.com

BOY BREAKING GLASS 5x2 tickets, KVS BOL, 11/11

EN/ Boy Breaking Glass is about equality and

breaking through the proverbial glass ceiling.

Choreographer Alesandra Seutin was inspired by the work of Gwendolyn Brooks, the first black female poet in the United States to receive a Pulitzer Prize for Poetry. Mail “boy”

53

Harde kip Pistolets Harde kip Pistolets

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80

Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. sales@bruzz.be Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; DISTRIBUTIE Rest3631 van 6044 België: 25 euro per jaar; BE98 3393 Ute IBAN: Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE IBAN: BE98 3631 van Vlaams Brusselse Media6044 vzw 3393 Utevan Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be Vlaams Brusselse Buiten België: 30 euro per Media jaar. vzw ALGEMENE DIRECTIE Buiten België: 30 euro per jaar.

DirkOPLAGE De ALGEMENE Clippeleir DIRECTIE BRUZZ Flageyplein OPLAGE Dirk De Clippeleir OPLAGE : 62.609 exemplaren. 18, 1050 Brussel, HOOFDREDACTIE OPLAGE : 62.609 exemplaren.

02-650.10.65 Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), ADVERTEREN? HOOFDREDACTIE ABONNEMENTEN ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 Josiane De Troyer Mathias Declercq Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be Mathias Declercq Gratis sales@bruzz.be CULTUUR & UITin Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; GerdDISTRIBUTIE Hendrickx CULTUUR & UITute.otten@bruzz.be Ute Otten, 02-650.10.63, DISTRIBUTIE IBAN: BE98 3631 6044 3393 Gerd UteHendrickx Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be REDACTIE van Vlaams Brusselse Media vzw ALGEMENE DIRECTIE Nathalie Carpentier, EvaDIRECTIE Christiaens, Sarajaar.

De Buiten 30 euro per Dirk REDACTIE De ClippeleirBelgië: ALGEMENE Sloover, KrisDirk Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn DeCarpentier, Clippeleir OPLAGE 51.000 exemplaren.

Nathalie Eva Christiaens, Sara De HOOFDREDACTIE Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn HOOFDREDACTIE ADVERTEREN? Marthe Paklons, Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Mathias Declercq Post, KurtPitteurs Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Kristof hoofdredacteur), 02-650 10 61, (algemeen sales@bruzz.be Zonderman Mathias Declercq Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom CULTUUR & UIT DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, MEDEWERKERS GerdZonderman Hendrickx ute.otten@bruzz.be CULTUUR & UIT Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Gerd Hendrickx REDACTIE ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir MEDEWERKERS Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, SaraMichaël De Nicolas Bechet, Bellon, REDACTIE Trachet, Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden Pitteurs (algemeen Sloover,HOOFDREDACTIE Kris Hendrickx, BettinaKristof Hubo, Jasmijn Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nathalie Carpentier, EvaVan Christiaens, Sara DeNick hoofdredacteur), Renterghem Post, Kurt Snoekx, Sophie Bram Soukias, Roan Van EINDREDACTIE Sloover,Tom Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Van Bogaert, Michel Verlinden Eyck,Trachet, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom &Van UIT Gerd Hendrickx Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Karen De CULTUUR Becker, Geert der Hallen, Sophie Zonderman Eyck, Steven Van Maarten TomKris REDACTIE Eva Garsse, Christiaens, SaraVerdoodt, De Sloover, Soukias EINDREDACTIE Zonderman MEDEWERKERS Hendrickx, Bettina Hubo, Post, Kurt Karen De Becker, Geert VanJasmijn der Hallen, Sophie VORMGEVING Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Eyck, Steven Soukias MEDEWERKERS Patrick Jordens, TomPlaizier Peeters, Niels Ruëll, Nick Heleen Rodiers, Ruth Van Garsse, Tom Zonderman Nicolas Bechet, Michaël Bellon, Trachet, Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden VORMGEVING VERTALING Patrick Jordens, Tom Nicolas Peeters, Alsteen, Niels Ruëll, NickBechet, MEDEWERKERS Gilles Heleen Rodiers, Ruth Plaizier JohnEINDREDACTIE Arblaster, Frédérique Beuzon, Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Michaël Bellon, Patrick Jordens, Tom Peeters, Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Martin McGarry, Laura Jones VERTALING Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, EINDREDACTIE Soukias Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta Michel Verlinden FOTOGRAFIE Karen& DeILLUSTRATIE Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Holmer-Arblaster, Laura Jones,Becker, MartinSophie McGarry EINDREDACTIE Karen De Noémie Soukias BartVORMGEVING Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, HeleenSoukias, Rodiers, Ruth Plaizier Geert Van der Hallen Marsily, FOTOGRAFIE Steve Michiels, Ivan Put, & ILLUSTRATIE VORMGEVING VERTALING Saskia Vanderstichele, Vercnocke VORMGEVING Plaizier, HeleenNoémie Rodiers Bart Dewaele, Wide Kim, Ruth Wauter Mannaert,

voorjenader onderzoek. kwam slachten! terug met een moet er al een hele hoopIktegelijk forse met rustig inhoud, dat laatste verwijderde Ik lietpistolet de stukken bakken in ruime olie COLOFON Nick Trachet NickTrachet Trachet omerdebehoorlijk maten tewat kunnen nemen.

Nick enikikeven voegde gehakte ajuinHet aan ding Brusselaar die de stad woog 45 gram, bolrond met een diameter van Brusselaar die de stad toe, wat pepertjes en look. Na anderhalf uur was endedewereld wereldculinair culinair en centimeter, de hoogte zeven detwaalf kip nog steeds oneetbaar taai!bedroeg Maakt niet uit, ontdekt ontdekt centimeter.

Zo’n raspistolet is met erg dan eten we wat later.

In de tropen zijneen maaltijden krokante, dunne korstkrijgt omhuld trouwens ergmaar relatief, iedereen een rond bord een voor nader onderzoek.

Iktegelijk kwam terug wanneer hij of zij thuiskomt, eten magslachten! dan met al een vederlicht wit Geen spoor van moet jebroodkruim. er al een hele het hoop voor nader onderzoek.

Ik kwam slachten! terug met een pistolet met inhoud, dat laatste verwijderde moet jevoor er aliedereen. een hele hoop Ik altijd liet de stukken rustig bakken in ruime lauw zijn, er forse is genoeg nieuwlichterij als sesamzaadjes, slaapbollen ofolie ertegelijk voornamelijk zoet. Maar zijn NickTrachet Trachet ik even om de maten te kunnen nemen.

Het ding Nick en ik voegde er behoorlijk wat gehakte ajuin aan forse pistolet met inhoud, dat laatste verwijderde Ik deed er wat waterpuur bijliet om het stoven rustig Wie langs deopgevallen?

Afrikaanse winkels moet zonnebloempitten: gladde korst.

Het rustig broodje bakken in ruime Is het u ook Alles inwandelt, de voeding lijkt Ik de met stukken olie duizend variaties mogelijk.

Brusselaardie diededestad stad woog 45 gram, en bolrond een diameter van Brusselaar toe, wat pepertjes look.

Na anderhalf uur was verder te laten lopen.

Nu had ik al kip met ajuin het zeker al zijn opgevallen: op de vitrine hangt is zo groot dat je er niet onmiddellijk in kunt kleiner te worden. Niet lang geleden kwam het Nick Trachet ik even om de maten te kunnen nemen.

Het Ook halwa is een zoete lekkernij, en de wereld culinair Nick Trachet en ik voegde er bedroeg behoorlijk en de wereld culinair centimeter, de hoogte zeven detwaalf kip nog steeds oneetbaar taai!

Maakt niet uit, wat gehakte ajuin aan ding (het rook daarvoor écht naar is kiphet in te dehoog. keuken), maar ikdehad vaker weldat dan niet een reclame voor pluvera. bijten, Je moet het in nieuws Nutella kleinere potten op de markt ontdekt maar niet zoals Levantijse halva ontdekt centimeter.

Zo’n raspistolet is met een erg dan eten we wat later.

In de tropen zijn maaltijden Brusselaardie diedede stad woog 45 gram, bolrond met een diameter van Brusselaar stad toe, wat pepertjes en look.

Na anderhalf uur was het nog breken graag wat Afrikaanser.

Kennen jullie Meestal staat dezelfde er het lachende gezicht van een twee of lichtelijk pletten. het teof breken brengt. Voor prijs als de vroegere die jekorst bijOm de Turk Libanees vindt, krokante, dunne omhuld rond een trouwens ergmaar relatief, iedereen krijgt een bord en de wereld culinair Nick Trachet en de wereld culinair twaalf centimeter, hoogte bedroeg zeven agussi?

Agussi – ook bekend als agushi ofde Afrikaanse mama op, kleurrijke hoofddoek. de kip nog steeds oneetbaar Maakt niet uit, wanneer hij of zij thuiskomt, eten mag dan al taai! vederlicht wit broodkruim.

Geen spoor van kent een pistolet een snede inegusi, de het bovenkant. grotere, uiteraard!

Ja,met de hazelnoten zijn duurder gemaakt van sesam.

Indische halwa – wordt gebruikt in Het gaatmeneer! over diepvrieskip.

Maar niet om de ontdekt Brusselaar dieniet denu stad enegushi lauw zijn, er is het altijd genoeg voor iedereen. nieuwlichterij als sesamzaadjes, slaapbollen of ontdekt is een ruimer begrip, kan van Technisch isvoornamelijk datdan om zwellen van het deeg in geworden En de mensen houden centimeter.

Zo’n raspistolet is met een erg eten we wat later. In de tropen zijn maaltijden Ik deed watzaden water bij om het stoven Wie langs deopgevallen?

Afrikaanse winkels moet West-Afrika.

Het de van een meloenoveral dominerende ‘plofkip’.

Het zijnvia legkippen de het wereld culinair zonnebloempitten: puur gladde korst. rustig Het Is het u ook Alles inwandelt, deontdekt voeding lijkt griesmeel of groente enbroodje fruit, bloem de hete oven opzijn teervangen.

Maar een leraar van prijsverhoging, dus doen ze volumekrokante, maar dunne omhuld trouwens erg relatief, krijgt een rond bord een verder latendat lopen.

Nu had ik al kip met ajuin het zeker zijn opgevallen: de vitrine hangt isvele zotegroot je erof niet onmiddellijk iniedereen kuntkorst kleiner teal worden.

Niet langopgeleden kwam het of van soort, pompoensoorten, gepeld en die te oud zijn volgens de normen van de nog wat meer worden gemaakt. geschiedenis op rust vertelde mij lang geleden dat verkleining. (het rook écht naar kip in de keuken), maar ik had vaker wel dan niet een reclame voor pluvera. bijten, daarvoor het te of hoog.

Jethuiskomt, moet het in nieuws datgaan Nutella kleinereniet potten op degemalen. markt wanneer hij zijbroodkruim. het eten mag van dan al resultaat lijkt iswat op amandelpoeeierindustrie.

Zulke dieren uiteraard vederlicht wit Geen Veel gelegenheidsrecepten vind je spoor denog vruchtbaarheid verzinnebeeldt; de Laatst kwam mijn huisgenote terug van de van eendie sneeHet het graag wat Afrikaanser.

Kennen Meestal staat dezelfde er het lachende gezicht twee breken of lichtelijk pletten.

Omjullie het te breken brengt.

Voor prijsvoor als de vroegere der.opJedag vindt vandaag agussi in vrijwel elke verloren, maar zijn ookwil niet meer gepast bijvoorbeeld op de BBC-pagina.

Het begint 1 (dinsdag 2 Wanneer de wereld feesten, dan lauw zijn, erSeis altijd genoeg nieuwlichterij sesamzaadjes, slaapbollen of genitaliën van een de godin Ceres. non èals vero … of voor iedereen. dagelijkse zoektocht naar voedsel de agussi?

Agussi – ook bekend als agushi Afrikaanse mama op, met kleurrijke hoofddoek. kent pistolet een snede inegusi, de bovenkant. grotere, uiteraard!

Ja,met de hazelnoten duurder Afrikaanse winkel. ‘onze’ die liever kip heeft met de zijn al Hiervan eenstaan halwarecept: Gajar november) met het opruimen doenmoderne we graagsmaak mee.

Divali is een een egushi – wordt voornamelijk gebruikt in Het gaat over diepvrieskip.

Maar niet om de nu Pistolets zijn per defi nitie wit.

Ze ‘vogels-zonder-kop’.

Ik kreeg pakje dat meer Ik deed er wat water bij om het stoven Wie langs de Afrikaanse winkels wandelt, moet Technisch is dat om het zwellen van het deeg in geworden meneer!

En de mensen houden niet zonnebloempitten: puur gladde korst. rustig Het broodje Is het uuit ook opgevallen?

Alles innaar de voeding lijkt maakt Van men ‘soep’.

Eigenlijk dikke textuur van tandpasta.

Dusengaan deze vogels halwa. van het legkippen huis en hetagussi shoppen voor feest dathet Indië komt gepaard West-Afrika.

Het zijn de zaden van een meloenoveral dominerende ‘plofkip’.

Het zijn symbool voor de godin en moeten dus puur zijn. leek alsof broodbeleg moest bevatten.

Daarin de hete oven op te vangen.

Maar een leraar van prijsverhoging, dus doen ze het via volumeverder te laten lopen.

Nu had ik al kip met ajuin het zeker al zijn opgevallen: op de vitrine hangt saus.

Agussi bindt erg mooi en geeft een romig Azië en Afrika.

Men is er ginder verzot op.

Bij ons is zo groot dat je er niet onmiddellijk in kunt kleiner te worden.

Niet lang geleden kwam het Rasp een halve kilo grof, de heerlijkheden die zullen worden gaat met veel en zoet eten. moet soort, of van veleop pompoensoorten, en wortelen die te oud zijn Dat volgens de normen van de geschiedenis rust vertelde mijgepeld lang geleden dat verkleining.

Volkorenpistolets zijn een ontheiliging!

Pistolets zat wat dus moet doorgaan voor koploos resultaat.

Laat enkele scheppen rustig meestoven was kip vroeger iets voor zonen feestdagen, tot gemalen.

Het resultaat lijkt wat op amandelpoeeierindustrie.

Zulke dieren gaan uiteraard niet klief zes groene kardemompeulen klaargemaakt.

Het is ook een dag u ons geen twee keer komen vragen. rook écht verzinnebeeldt; naar kiphet in de dehoog. keuken), maarhet ik had vaker weldat dan nietkwam een reclame voor pluvera. snee debijten, vruchtbaarheid de Laatst mijn huisgenote terug demarkt daarvoor is te Je moet in nieuws Nutella kleinere potten opvan deworden uitdiehet fi(het jnste meelagussi gebakken, simila bij pluimgedierte.

Het leken wel porties voor der.

Jezevindt vandaag met in mes. vrijwel elkewortelen en verloren, maar zijnbrave ook niet meer voor met de kip engenitaliën roer regelmatig om.een Hier kunnen een fenomenale ontwikkeling de kip Doe om gepast goud te kopen, zeggen mij.

Morgen, donderdag, begint het van de godin Ceres.

Se non è vero … dagelijkse zoektocht naar voedsel met de het nog graag wat Afrikaanser.

Kennen jullie Meestal staat er het lachende gezicht van een Romeinen.

Dat gaf in het Duits het woord lilliputters.

Niet vuistdik, maarsmaak chocoladereeptwee breken of pletten. Om het te breken brengt.

Voor dezelfde prijs de vroegere winkel. ‘onze’ moderne dieals liever heeft dag met de nogAfrikaanse nu ook groene groenten bij, zoals degradeerde tot de goedkoopste proteïne opDe dekip kardemom in lichtelijk een stevige kookpot. tweede worden de lichtjes hindoelichtfeest dat gevierd wordt Pistolets zijn per defi nitieokra’s, wit.

Ze staan ‘vogels-zonder-kop’.

Ik kreeg een pakje dat meer Semmel, de naam deze broodjes dun.

Kolibries zonder kop!

Vansteeds agussi maakt menvoor ‘soep’.

Eigenlijk dikke textuur vanop, tandpasta.

Dusbezingen gaan dezehoofddoek. vogels naarzeker nog agussi?

Agussi – ook bekend alsinover egusi, agushi of Afrikaanse mama met kleurrijke maar bijvoorbeeld ook spinazie.

Een markt.

Hetzelfde in Afrika.

Met vreugde Giet er een halve liter volle melk opgehangen, binnen en symbool buiten. voor daar waar hindoegemeenschappen kent een pistolet een snede de bovenkant. de godin en moeten dus puur zijn. leek alsof het broodbeleg moest bevatten. grotere, uiteraard!

Ja, deishazelnoten zijnDaarin duurder saus. Agussi bindt erg In mooi enmuseum geeft een romig Azië ende Afrika.

Men er verzot op. Bijin ons hetversierd zuiden van dat land. het van Er was eenistijd dat portie van deginder werkman tomaatje zorgt ervoor dat je je kan vergissen met ze daar de goedkope kip die uit onze contreien per en breng aan de kook.

Laat heel Ook wordt de vloer met wonen.

Dat bijvoorbeeld in Volkorenpistolets zijn een ontheiliging!

Pistolets HeleenFrédérique Rodiers, Ruth Plaizier zat wat dus moet doorgaan voor koploos John Arblaster, Beuzon, egushi – wordt voornamelijk gebruiktvan in het Het gaatmeneer! over diepvrieskip.

Maar niet om de nu resultaat.

Laat enkele scheppen rustig meestoven was kipwas vroeger iets zonen feestdagen, tot niet Technisch issudderen dat om het zwellen deeg in geworden En devoor mensen houden Napels zag iktot verkoolde de uitbargroot moest Dat toen de ‘terrassiers’ Marsily, Steve Ivan Put, George Holmer, Martin McGarry, LauraMichiels, Jones VERTALING Frédérique Beuzon, VERTALING worden uit het fipistolets jnste meeldie gebakken, simila bij de pluimgedierte.

Het leken welrangoli, porties voor VERANTWOORDELIJKE UITGEVER zachtjes gedurende kleurrijke patronen van de hete pepers, jolijt van iedereen!

Laat Trinidad enzijn.

Guyana, Fiji ...

Vroeger vliegtuig naar ginder wordt gevlogen, mogelijk met de kipWest-Afrika. en roer regelmatigHet om. Hier kunnen een fenomenale ontwikkeling de brave kip zijn de zaden van een meloenoveral dominerende ‘plofkip’.

Het zijn legkippen Greta Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta Kristof Pitteurs sting van de Vesuvius in het jaar 79 hebben nog met de schop werkten.

Vandaag doen ze dat de hete oven op te vangen.

Maar een leraar FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE van prijsverhoging, dus doen ze het via volumeRomeinen.

Dat gaf in het het woord lilliputters.

Niet vuistdik, maar chocoladereepongeveer een uur, regelmatig poeders, ze vanuit (Pakistan, onbepaalde sudderen.

DeDuits agussisaus is metwerden subsidies van deIndië EU. Die moet wel erg granen Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin McGarry McGarry nutijd ookverder nog groene groenten bij, zoals okra’s, degradeerde tothandel de goedkoopste proteïne op de en (papieren) Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie soort, ofcontroleren van vele pompoensoorten, en die oud zijn volgens de normen van de VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Semmel, nog steeds deook naam voor deze dun.

Kolibries zonder kop! met dete Bobcat of Kubota en moeten ze het na hun en roeren, de overtollige bloemen.

Dag drie is de hoogdag India, Bangladesh, Sri …) ergoverleefd. vullend, smaakt klein beetje bitter, maar winstgevend zijn, want deLanka eigenaars van merk maar zekereen bijvoorbeeld spinazie.

Een broodjes markt.

Hetzelfde in Afrika.

Met vreugde bezingen Marsily,FOTOGRAFIE Steve Michiels, Ivan Put, & ILLUSTRATIE geschiedenis op rust vertelde mijgepeld lang dat verkleining.

ILLUSTRATIE Bruzz isgeleden eenFOTOGRAFIE uitgave van de& Vlaams BrusselseBart Dewaele, Kristof Pitteurs in het zuiden van dat land.

In het museum van Er was een tijd dat de portie van de werkman Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Het binnenste is soms niet helemaal doorbakwerkuren naar de fi tness.

Greppels graven is een Kim, Wauter Mannaert, Noémie Steve melk moet eruit zijn verdampt (dit met gebeden thuis of in de tempel, verscheept als contractarbeiders Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, tomaatje zorgt ervoor dat je je kan vergissen met ze daar de goedkope kip die uit onze contreien per ook wat muskusachtig.

Te eten met de vingers, staan in de top vijfhonderd van de Belgische gemalen.

Het resultaat lijkt watverzinnebeeldt; op amandelpoeeierindustrie.

Zulke dieren gaan uiteraard nietde Media vzw, wordt gedrukt op deElsene. persen vanMarsily, EcoNoémie Flageyplein 18, 1050 snee de vruchtbaarheid Laatst kwam mijn huisgenote terug van Michiels,de Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Napels zagdie iktot verkoolde pistolets denatte uitbargroot moest zijn.

Dat wasest toen ‘terrassiers’ Michiels, Ivan Put, UITGEVER ken een en de ware pistoletoloog trekt eerstdie dat zittend beroepkoloniën, geworden. sais où le de de hete pepers, jolijt iedereen!

Laat vliegtuig naar ginder gevlogen, mogelijk PrintVERANTWOORDELIJKE CenterMarsily, (DPG Steve Media) kanvan misschien veiliger in een oven?). en offers van voedsel.

De vierde naar andere om”Tu er in dewordt boven bord rijst.

Smakelijk. fortuinen.

Saskia Vanderstichele, Vercnocke Vercnocke Bruzz is een uitgave vanWide de Vlaams Brusselse der.

Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke verloren, maar zijn niet meer gepast voor Kristof Pitteurs sting van de Vesuvius in het jaar 79 hebben nog subsidies met de ook schop werkten.

Vandaag doenwel ze erg dat en wordt gesubsidieerd door onbepaalde tijd verder sudderen.

De agussisaus is met van de EU. Die handel moet genitaliën van dediepe godin Ceres. è Media vero … dagelijkse zoektocht naarwaarschuwvoedsel kruim zijn broodje, zo is er plaats voor extra problème?” zei een op de dag ismet Laat in een pan 125 gramSe nonFlageyplein gewijdde aan de uit liefde tussen suikerrijstplantages te werken.

Ik kochtenzo’n kip groothandelaar en de winkelier vzw,1050 wordt gedrukt de persen van Eco 18, Elsene.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER de Vlaamse Gemeenschap en op deUITGEVER Vlaamse VERANTWOORDELIJKE met de smaak Bobcat of want Kubota moeten ze het na hun ergoverleefd. vullend, smaakt een klein beetje bitter, maar winstgevend zijn, de en eigenaars merk Afrikaanse winkel. ‘onze’ moderne die liever kipenvan heeft met de Print Center (DPG Media) boter smelten en bak hierin de man vrouw, met cadeautjes Contractarbeider was toen eigenlijk beleg.

Smakelijk. vroegmarkt in Rungis mij ooit zuchtend.

“C’est Kristof Pitteurs Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse de mij: “Poulet dur!”

Strong chicken lees je Gemeenschapscommissie.

Kristof Pitteurs Pistolets zijn definitie wit. Ze staan ‘vogels-zonder-kop’.

Ikfikreeg een pakje dat Hetmuskusachtig. binnenste is soms niet helemaal doorbakwerkuren de tness. Greppels graven is eenmeer ook wat Te eten met deper vingers, staan denaar top vijfhonderd van de Belgische enFlageyplein wordt gesubsidieerd door van Eco Media vzw, wordt gedrukt op deElsene. persen 18, 1050 1050 Elsene.

Flageyplein halwa totmaakt het vochtige, melkig aspect voor De laatste dag is voor een voorin‘slaaf vanDus Van agussi men ‘soep’.

Eigenlijk dikke textuur van tandpasta. gaan deze vogels naar que leseufemisme gens ne mangent plus.”

Een groot weleens in Engelstalige recepten.

Surinamers inelkaar. ken een en de ware pistoletoloog trekt eerst dat natte zittend beroep geworden. ”Tudeel sais où est le Daarin Printde Center (DPG Media) Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse boven bord rijst.

Smakelijk. fortuinen. symbool voor de godin en moeten dus puur zijn. leek alsof het broodbeleg moest bevatten.

BRUZZ eenuitgave uitgave Vlaams Brusselse Bruzz isiseen vanvan de de Vlaams Brusselse verdwenen (15 minuten?).

Het en de zussen, en nogkruim bepaalde duur’.problème?”

Wanneer dat wordt gesubsidieerd door Nederland het over “harde kip”, enbroers ja van de bevolking loopt rond ineen eengroothandelaar elfenlijfje, Gemeenschapscommissie. zijn broodje, zo bindt is er is plaats extra en zei op saus.

Agussi ergvoor mooi geeft eenenderomig Azië enhebben Afrika.

Men is er ginder verzot op. Bij ons meeruit Ik kocht zo’n kip en de winkelier waarschuwMediaGemeenschap vzw, wordt wordt gedrukt Media vzw, gedrukt opde depersen persenvan vanEcoEco Vlaamse en op de Vlaamse mengsel zal donkerder worden. cadeautjes.

Dan zijn we zaterdag. contract was mochten ze Volkorenpistolets zijn een ontheiliging!

Pistolets zat wat dus moet doorgaan voor koploos Print Center (DPG Media) mensen, dat zijnafgelopen ze ook.

Als je de oude recepten onthaard, gegomd en gekneed naar de stijl van de Print Center Media) beleg. Smakelijk. vroegmarkt in Rungis mij ooit zuchtend. de mij: “Poulet dur!” Strong chicken lees je“C’est Gemeenschapscommissie.

Laat rustig meestoven was kip vroeger iets voor zonen feestdagen, totDivali resultaat. wordtgesubsidieerd gesubsidieerd door enenwordt Voeg dan enkele 100 gramscheppen suiker, 25 gram Het voedsel tijdens weer vrijBij beschikken.

De meesten van mwamba (moambe voor de kolonialen) leest, que leslichamen gens ne mangent plus.”

Een groot deel weleens in Engelstalige recepten.

Surinamers in boekskes. virtuele hoort virtueel worden uit het figram jnste meel gebakken, simila bij dedoor enendedeVlaamse pluimgedierte.

Het leken wel porties voor deVlaamse Vlaamse Gemeenschap de Gemeenschap Vlaamse rozijnen en 25 amandelen of bestaat meestal uit meerdere bleven in hun nieuwe land.

Hun met de kip en roer regelmatig om. Hier kunnen eendiefenomenale ontwikkeling de brave kipja Nederland hebben het in over “harde kip”, en van bevolking loopt rond in een elfenlijfje, Gemeenschapscommissie. moet kip uren ende uren sudderen de voedsel.

Impressions d’une paupiette de veau.

Gemeenschapscommissie.

Romeinen.

Dat gaf in het Duits het woord lilliputters.

Niet vuistdik, maar chocoladereeppistaches toe.

Nog enkele minuten snacks gedurende de dag.

Dit is feesten hebben ze er behouden en mensen, dat zijn ze ook.

Als je de oude recepten onthaard, gegomd en gekneed naar de stijl van de palmolie.

Een moderne kipzijn kanook daar tegen, De zondagse broodjes zoniet geëvolueerd. nu ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, degradeerde tot de goedkoopste proteïne op de van (moambe voor dehet kolonialen) leest, roeren.

Warm of koud opdienen.

De moment om bij de Indische Semmel, anderen enthousiast gemaakt.

Ook boekskes.

Bijal virtuele lichamen hoort virtueel nog steeds deook naam voor deze die smelt na een halfmwamba uurtje totkop! een hoopje dun.

Kolibries zonder Hoe klein die viennoiserieën en fi jn gebak zijn maar zeker spinazie.

Een broodjes markt.

Hetzelfde in Afrika.

Met vreugde bezingen moet kipzonen uren en uren sudderen in voedsel.

Impressions paupiette dede veau. halvabijvoorbeeld bewaart nog tot een week in de kruideniers een voorraad, vandaag zendt Indiadie zijn end’une miserabele prut. geworden!

De boterkoeken (koffi ekoeken voor de in het zuiden van dat land.

In het museum van Er was een tijd dat de portie van de werkman palmolie.

Een kip moderne kip kan daar tegen,of gullab De zondagse broodjes zijn ook zoniet geëvolueerd. pakora, samosa dochters uit, op contract, maar tomaatjekoelkast. zorgt ervoor dat je je kan vergissen met ze daar de weer goedkope diebeest. uit onze contreien per Maar ik kwam dus thuis met zo’n Het Antwerpenaars) zijn bijna verdwenen en vervandie smelt na een half uurtje al tot een hoopje Hoe klein die in viennoiserieën ende fijn‘terrassiers’ gebak zijn Met de Subh Divali en smakelijk. jamoen in te slaan. nu overigens goedbetaald als ICT’ers grote zag iktot verkoolde de uitbargroot moest zijn.

Dat was toen woog niet eens zoveel: 1,2 Ik hakte deNapels hete pepers, jolijt vanpistolets iedereen!die Laat vliegtuig naar ginder wordt gevlogen, mogelijk miserabele prut. gen door petieterige ‘croissants’.

In kilo. mijn jonge geworden!

De boterkoeken (koffi ekoeken voor deal wat eerste zijn we hier internationale bedrijven. de kip,kon zodra zede ontdooid inzijn handige sting van tijd de Vesuvius in het jaar hebben nog met schop werkten.

Vandaag doen ze dat Maar ikwas, kwam dus thuis met zo’n beest.

Hetwel jaren je met die dingen nog een kleine Antwerpenaars) bijna verdwenen en vervanonbepaalde verder sudderen.

De 79 agussisaus met subsidies van de EU. Die handel moet MELD NIEUWSis vertrouwd, dat laatsteerg zijn Zo’n lichtfeest, net zoals onze De hele reeks nalezen? woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo.

Ik hakte stukken: idealiter moet elke eter een stuk krijgen gen door petieterige ‘croissants’.

In mijn jonge Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd politieagent ko slaan.

Vandaag passen ze in een van overleefd. met de Bobcat of Kubota en moeten ze na hun gefrituurde melkballetjes en dus Kerstmis, houdt in dat er veel BRUZZ.be/trachet erg vullend, smaakt een klein beetje bitter, maar winstgevend zijn, want de eigenaars het merk de kip,kon zodra ze ontdooid in Het handige met een evenredig deel vanjevlees, veldingen enwas, been. welkom via jaren met die nog een kleine MELD NIEUWS holle kies.

En dan de pistolets: het is niet omdat lichtjes worden aangestoken en dat bruzz.be/meldnieuws stukken: idealiter moet elke eter een stuk krijgen Het binnenste is soms niet helemaal doorbakwerkuren naar de fi tness.

Greppels graven is een ook wat muskusachtig. Te eten met de vingers, inheten de politieagent top vijfhonderd van deIn Belgische velstaan is de voornaamste smaakdrager een kip en Zelf MELD nieuwsNIEUWS gespot? Tips zijn altijd ko slaan.inVandaag passen ze in een ze men broodjes dat zeevenredig klein moeten Persberichten kunnen via Tips zijn altijd uitgebreid eet en snoept, vooral “Op de vitrine van met een deel vanzijn. vlees, vel en been. Het welkom Zelfvia nieuws gespot? holle kies.

En dan de pistolets: het is niet omdat zonder been erin kan je niet peuzelen, wat ken en de ware pistoletoloog trekt eerst dat natte zittend beroep geworden. ”Tu sais où est le redactie@bruzz.be bruzz.be/meldnieuws boven een bord rijst.

Smakelijk. fortuinen.

MELD NIEUWS mijn betere tijden at ik er maximaal twee, met welkom via MELD NIEUWS vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en zoetigheden. Wie heeft daar nudat geen ze broodjes ze klein moeten Persberichten kunnen via Tips wereldwijd als droevig wordtheten ervaren.

Verder was zijn. In Afrikaanse winkels Zelf nieuws nieuws gespot?

Tips zijn altijd Zelf gespot? zijn altijd bruzz.be/meldnieuws been erin kan jewinkelier niet peuzelen, wat de kruim uit zijn broodje, zo is er plaats voor extra problème?” zei een groothandelaar op varkensgehakt ofzonder leverworst, versierd met Belgian sympathie voor?

Debetere datum van Divaredactie@bruzz.be Ik kocht zo’n kip en de waarschuwwelkomvia via kunnen via mijn tijden at ik er maximaal met welkom Persberichten ook de nek erbij, wereldwijd het ultieme peuzelstuk enervaren. in het twee, als droevig wordt Verder was bruzz.be/meldnieuws BRUZZ.be/meldnieuws hangt wel dan li varieert met varkensgehakt dezie maankalender vanooit pickles.

Vandaag ik nog broodjes, maar daar lees ofmij leverworst, versierd met Belgian redactie@bruzz.be beleg.vaker Smakelijk. vroegmarkt in Rungis zuchtend.

“C’est de mij: Strong chicken VOER UW EVENEMENTkunnen IN OP viavia karkas vond “Poulet ik deook eierstokken terug.

Lang geleden Persberichten de dur!” nek erbij, het ultieme peuzelstuk en injehet Persberichten kunnen oktober november. kanIndia ik ertussen misschien welen vijf van zie op?ikEn ikbroodjes, ben nietmaar daar pickles.

Vandaag nog ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR redactie@bruzz.be redactie@bruzz.be niet een reclame lasweleens ik een authentiek Italiaans recept voor VOER UW EVENEMENT IN OP karkas vond ik de eierstokken terug.

Lang geleden que leseter gens mangent plus.” Een groot deel inmeer.

Engelstalige Surinamers ENTER YOURVOTRE EVENT ON Eigenlijk loopt hetne feest over vijfrecepten. kan ik er misschien wel vijf van op?

En ik ben niet in zo’n grotemet ENCODEZ ÉVÉNEMENT SUR las ik een authentiek Italiaans recept voor spaghetti eierstokken van kip, maar daarvoor www.agenda.brussels ENTER YOUR EVENT ON voor pluvera” zo’n grote eter meer. dagen, maar donderdag 4 november Nederland hebben het over “harde kip”, en ja van de bevolking loopt rond in een elfenlijfje, VOER UW EVENEMENT IN OP Onlangs hoorde ik van een slager die nog spaghetti met eierstokken van kip, maar daarvoor www.agenda.brussels VOERUW UW EVENEMENT VOER EVENEMENT ININ OPOP SUR ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT Onlangs hoorde ik van een slager die nog is dit jaar de belangrijkste, de verkoopt, ouderwetse pistolets metze gekapt “van mensen, dat zijn ook.

Als je de oude ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR onthaard, gegomd en gekneed naar de recepten stijl van de ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON ouderwetse pistolets met gekapt verkoopt, “van Dan aanbidt de godin gespoed WWW.BRUZZ.BE ENTERYOUR YOUREVENT EVENTON ON ENTER diehoogdag. échte, grote”.

Ik heb men mij daarheen www.agenda.brussels WWW.BRUZZ.BE van mwamba voor kolonialen) leest, De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet die (moambe échte, grote”.

Iken heb de mij daarheen boekskes. virtuele lichamen hoortgespoed virtueel www.agenda.brussels www.agenda.brussels Lakshmi voor Bij geluk, voorspoed De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet aanzien.

Men brandt aardewerken moet die kip uren en uren sudderen in de voedsel. Impressions d’une paupiette de veau.

WWW.BRUZZ.BE WWW.BRUZZ.BE olielampjes, naarkan daar niet tegen, O K T O B E5R2 2 0 2 208 O Kwenskaartjes 5 2 I 2 8 palmolie.

WWW.BRUZZ.BE T O B E R 2 0 2 0 kip I zendt Een moderne De reeks zondagse broodjes zijnbruzz.be/trachet ook zo geëvolueerd.

De hele nalezen? bruzz.be/trachet De hele reeks nalezen? vrienden en familie en wenst die smelt na half uurtje alen totfieen hoopje Hoe klein dieeen viennoiserieën jn gebak zijn iedereen ‘Shubh Diwali’. © SHUTTERSTOCK BRUZZ

C U LT U R E

)

B R U Z Z | C U LT U R E B R U Z| Z | T R A C H E T

)

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

)

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

Divali

“Op de vitrine van Afrikaanse winkels “Pistolets zijn per defi hangt vaker wel dannitie “Het lichtfeest “Pistolets zijn per defi nitie wit.

Zeeen staan symbool voor niet reclame houdt in dat ervoor veel wit. Ze staan symbool devoor godin en lichtjes moeten dus pluvera” worden de godin en moeten dus puurpuur zijn.zijn.

Volkorenpistolets aangestoken en dat Volkorenpistolets zijn een ontheiliging!” uitgebreid eet zijn eenmen ontheiliging!” en snoept, vooral zoetigheden”

52

miserabele prut.

52 geworden!

De boterkoeken (koffiekoeken voor de Maar ik kwam dus bijna thuis verdwenen met zo’n beest.

Het Antwerpenaars) zijn en vervanwoog overigens niet eens zoveel: 1,2 hakte gen door petieterige ‘croissants’.

In kilo. mijn Ik jonge de kip, zodra ze ontdooid was, in handige jaren kon je met die dingen nog een kleine PRESENTEIT stukken: idealiter moet elke eter passen een stukzekrijgen politieagent ko slaan.

Vandaag in een met een evenredig deel van vlees, vel en been. Het holle kies. En dan de pistolets: het is niet omdat vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en ze broodjes heten dat ze klein moeten zijn. In zonder been erin kan je niet peuzelen, wat mijn betere tijden at ik er maximaal twee, met wereldwijd als droevig wordt ervaren. Verder was varkensgehakt of leverworst, versierd met Belgian ook de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het pickles. Vandaag zie ik nog broodjes, maar daar karkas vond ik de eierstokken terug. Lang geleden kan ik er misschien wel vijf van op? En ik ben niet las ik een authentiek Italiaans recept voor zo’n grotemet etereierstokken meer. spaghetti van kip, maar daarvoor

“Op de vitrine van 18 t/m 29 november Afrikaanse winkels brusseleir.eu “Pistolets zijn per defi hangt vaker wel dannitie voor meer info wit.

Zeeen staan symbool voor niet reclame devoor godin en moeten dus pluvera”

De Weik van ‘t Brussels ‘Gelibereid’

van Bu

OP OPL

AD Ma sale

DIS Ute

ALG Dirk

HO Kris Ma

CU Ger

RE Nat Slo Pos Eyc Zon

ME Nic Pat Tra

EIN Kar Sou

VO Hel VE Joh Ma

FO Bar Ma Sas

VE Kris Flag

Bru Me Prin en w de Ge

DB619808H9

DB623070I9

Op zoek naar een job met pit?

Wij zoeken:

2 administratieve medewerkers met sociaal culturele voelsprieten • Je hebt sociale voelsprieten om de ouders en hun jonge kinderen van het Huis van het Kind op hun gemak te stellen of je hebt de finesses om aan het Infopunt Vrijetijd de inwoners op hun gemak te stellen en de vraag achter een contact te achterhalen.

Vind een leuke job in jouw buurt.

“Ik hou van de afwisseling en flexibiliteit binnen mijn job. Maar vooral mijn toffe collega’s geven mij elke dag opnieuw energie om met plezier te komen werken.”

TSEN POND CHEUNG ADMINISTRATIEF MEDEWERKER

• Je staat in voor de administratieve ondersteuning van het Huis van het Kind of van de verschillende vrijetijdsdiensten, sociale dienst en kinderopvang.

regiotalent.be

• Je bent bereid om ’s avonds en in het weekend te werken.

Vragen? Contacteer de Personeelsdienst op 02 785 33 44 of via personeelsdienst@overijse.be.

www.overijse.be/jobs

DB738368J1

Meer info? Kijk voor de volledige job- en profielbeschrijving, de voorwaarden en de selectieprocedure op www.overijse.be/jobs.

Solliciteren kan tot en met 17 november 2021.

28.10>06.11.2021

Ixelles Elsene

Bright_215x290_Bruzz.indd 1

14/10/2021 13:59:58