BRUZZ - editie 1740

#1740

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

TIPS

WEEK VAN DE BELGISCHE MUZIEK

HOE HOT IS DE BRUSSELSE HIPHOP? INSCHRIJVINGSTIJD IS WEER AANGEBROKEN HOE ZORG JE ZELF VOOR EEN GOEDE MIX OP SCHOOL?

10 | 02 | 2020

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito KOUD IN DE STAD Brussel staat voor de koudste dagen in jaren en de 3.120 bedden die hier beschikbaar zijn voor dak- en thuislozen zijn allemaal bezet. Voor honderden anderen is er geen opvang en dreigt de vriesdood, wat bij temperaturen lager dan -10 graden een reële dreiging is.

Ik weet dat het soms lijkt of de overheid – net als de media – de daklozen pas opmerkt wanneer de vrieskou toeslaat.

Dat is niet zo. Maar elke winter opnieuw in allerijl bedden vrijmaken, en hotels openstellen is geen oplossing. Het blijft dweilen met de kraan open. Brussel heeft nochtans een visie op dak- en thuisloosheid die verder kijkt dan de volgende vriesperiode. Die staat uitgebreid beschreven in het jongste Brusselse regeerakkoord: voorkomen dat mensen op straat komen te staan, een structurele oplossing zoeken voor wie toch dakloos is, housing first-projecten voorrang geven ... Alleen wordt het hoog tijd dat er ook op dit vlak een versnelling hoger wordt geschakeld. Op straat ziet men de eerste economische slachtoffers van de coronacrisis aanspoelen, niet zelden hun hebben en houden samengeperst in de caddy die ze voortslepen. Dat dreigen er de volgende maanden alleen maar meer te worden.

Lees meer over de krakers in Brussel p8 - 9 NL

ONDERZOEK

“Om gezond te blijven, moet het rapgeweld vooral die Brusselse spirit behouden” Vijf vragen aan Lefto en andere Brusselse hiphopkenners 32

REPORTAGE

“Heel wat uitgegraven grond kan hergebruikt worden” Voor BC materials bestaat er geen bouwafval 24

INTERVIEW

« Je ne suis rien d’autre que le passeur d’une histoire » Aurel présente son film Josep au festival Anima 42

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7 BRUZZ CULTURE Cabin

Fever Hans Depelchin 30, Azam Masoumzadeh 38, Maud Joiret 46, Eat & Drink Gaufres & Waffles 48 REPORTAGE Hoe ouders een ‘concentratieschool’ gemixt kregen 14 SPREEKTIJD Lieselot Vanheukelom, directeur JES Brussel 10 ANALYSE De krakers: terug van weggeweest 8 INTERVIEW Mathieu Van Criekingen tegen gentrificatie 18, Jean Kindermans 22 BIG CITY Wat is de geschiedenis van de Sint-Gorikshallen? 28 COLUMN Nick Trachet 49

NOG MEER BRUZZ WEEK VAN DE BELGISCHE MUZIEK Van 8 tot 14 februari staat de Belgische muziek centraal bij de Vlaamse radiozenders, om de noodlijdende muzieksector in ons land een hart onder de riem te steken. BRUZZ doopt de week om tot ‘De week van de Belgische hiphop’.

BRUZZ radio 98.8, of check onze Spotifylijst #ikluisterbelgisch

VAGUE DE FROID SUR LA VILLE Bruxelles est confrontée aux jours les plus froids depuis des années et les 3 120 lits disponibles pour les sans-abri sont tous pris. Pas d’accueil pour des centaines de SDF qui risquent la mort par hypothermie, car la menace est réelle quand les températures descendent sous la barre des – 10 degrés. Je sais qu’on a parfois l’impression que les pouvoirs publics, tout comme les médias, ne font cas des sans-abri que lorsque le grand froid est à nos portes.

Ce n’est pas le cas. Mais trouver à nouveau des lits en catastrophe et ouvrir les hôtels chaque hiver n’est pas une solution. Bruxelles a pourtant une vision sur le sans-abrisme qui va au-delà de la prochaine période de gel. Elle est d’ailleurs détaillée dans le dernier accord de gouvernement bruxellois : faire en sorte que les gens ne se retrouvent pas à la rue, trouver une solution structurelle pour ceux qui n’ont pas de toit, donner la priorité aux projets Housing First, etc. Mais il est grand temps de passer à la vitesse supérieure dans ce domaine également. Dans les rues, nous voyons débarquer les premières victimes économiques de la crise covid, souvent avec tous leurs biens entassés dans un caddie. Et ce nombre risque encore d’augmenter dans les mois à venir.

Plus d’infos sur les squats à Bruxelles en p8-9 FR

COLD IN THE CITY Brussels is facing the coldest days in many years and the 3,120 beds available for homeless people have all been taken. For hundreds of others, there is no shelter and freezing to death is a real threat at temperatures below -10 degrees. I know it sometimes feels as if the government – much like the media – only notices the homeless when the temperatures hit freezing. That is not the case. But rushing to free up beds and open up hotels every winter is not a real solution, just a temporary one. However, Brussels has a vision for homelessness that looks beyond the next freezing period. It is set out in detail in the latest Brussels coalition agreement: preventing people from ending up on the street, finding a structural solution for those who are homeless anyway, giving housing first projects priority, ... However, it is about time that we shift up a gear also in this area. The first economic victims of the corona crisis can be seen on the street, often with all their belongings squeezed into the trolley they drag behind them. This problem threatens to grow further in the coming months.

Read more about squatters in Brussels on p8 - 9 EN

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 10 FEBRUARI 2021

I

3

De week

REGERING HEEFT EEN LIJST KLAAR MET ZESTIEN PROJECTEN VOOR BESTEDING HERSTELFONDSEN

Vervoort wil Europees relancegeld gebruiken voor Justitiepaleis Vanuit de Europese herstelfondsen vloeit 395 miljoen euro naar Brussel. De regering-Vervoort hee een lijst klaar met zestien projecten die kunnen rekenen op een deel daarvan. Maar volgens de oppositie hebben de plannen van het Gewest maar weinig om het lijf. — GODFRIED ROELANT

BRUZZ | DE WEEK

Om de hoofdstad na de pandemie weer uit het coronadal te laten klimmen, krijgt Brussel 395 miljoen euro uit de Europese relancefondsen. Die som zal verdeeld worden onder verschillende beleidsthema’s. Mobiliteit en openbare werken nemen met 140,65 miljoen euro de grootste hap uit het budget.

Daarna volgen sociaal welzijn (129,5 miljoen euro), klimaat en duurzaamheid (120 miljoen), productiviteit (69 miljoen euro) en digitalisering (67,9 miljoen euro).

Samen is dat goed voor 527,05 miljoen euro, wat betekent dat er de komende maanden nog gesnoeid zal moeten worden om aan die 395 miljoen euro te komen.

Op 30 april moet ons land

een definitieve verdeling voorleggen aan de Europese Commissie.

MAANDENLANG GETALM In de commissie Financiën van het Brussels parlement kwam er maandag een spervuur aan vragen over hoe dat geld juist besteed zal worden. De regering heeft een lijst opgesteld met zestien projecten, maar dat stemt de oppositie niet meteen hoopvol. “Het is goed dat er na maanden getalm eindelijk actie wordt ondernomen, maar inhoudelijk weten we nog altijd niet waar we aan toe zijn,” zei Cieltje Van Achter (N-VA).

Minister-president Rudi Vervoort (PS) somde daarom nog eens een paar maatre-

Nieuwe atletiekpiste Op de volgende editie van de Memorial Van Damme zullen de atleten in principe op een gloednieuwe piste een gooi kunnen doen naar recordtijden. De Stad Brussel belooft de huidige atletiekbaan in het Koning Boudewijnstadion te vervangen. Topatleten klaagden de voorbije jaren regelmatig over de staat van de piste. Met verzekeraar Allianz heeft de Memorial ook een nieuwe hoofdsponsor.

4

I

10 FEBRUARI 2021

gelen op. Er zal werk gemaakt worden van een digitaal overheidsplatform om het contact met de burger te vergemakkelijken en een deel van het budget zal gaan naar de aankoop van lesmateriaal voor kwetsbare jongeren.

Oppositielid Gilles Verstraeten (N-VA) werd er niet meteen warm van. “Het is niet alleen te weinig, het gaat bovendien om oude beleidsmaatregelen.

Investeren in studiemateriaal voor kansarme jongeren staat al langer op de Brusselse agenda.”

Vervoort ging in zijn repliek wel dieper in op de Phoenixpremie. Die financiële steunmaatregel beloont werkgevers die mensen in dienst nemen die door de coronacrisis hun job

231

In Zuidstation aan de Fonsnylaan komt een hotel met 231 kamers, in een deel van het stationscomplex dat al ruim twintig jaar leegstaat. Bouwconsortium Besix-BPC/BPI en Immobel plannen dat hotel in een deel van het gebouw dat de NMBS aan het consortium verkoopt.

zijn verloren, of sinds kort geregistreerd staan bij arbeidsbemiddelaar Actiris.

De minister-president bevestigde dat die niet met Europese steun bekostigd zal worden. Hij gaf ook nog mee dat “er ondanks de vele schulden gestreefd wordt naar een begrotingsevenwicht in 2024, met uitzondering van een aantal buitengewone investeringen om de economische groei te bevorderen”.

ICONISCH GEBOUW Brussel krijgt een aanzienlijk kleiner deel van de geldpot.

Maar Vervoort verwacht van de gemeenschappen dat ze investeren in het Gewest om dat te compenseren. Van het federale niveau rekent hij dat er 300 miljoen euro naar

de stad vloeit. Zo is er in een enveloppe van 50 miljoen euro voorzien voor Beliris, het federale investeringsfonds voor Brussel. Dat moet onder meer dienen voor de herinrichting van het Schumanplein.

En dan is er nog de renovatie van het Beursgebouw. Het prijskaartje daarvan loopt nu al op tot 54 miljoen euro. Een deel daarvan, zo’n 10 miljoen euro, zou betaald kunnen worden met geld afkomstig van Beliris. Een andere piste is om het Europese herstelfonds daarvoor aan te spreken. Dat is ook van toepassing op de werken aan het Justitiepaleis. Om het gebouw onder meer uit de steigers te halen, wordt gemikt op 60 miljoen euro.

Ziekenhuis beschermd De overblijvende gebouwen van het oorspronkelijke Sint-Pietersziekenhuis in Brussel worden erkend als erfgoed. Het ziekenhuis, gebouwd tussen 1929 en 1935, wordt beschouwd als een van de topstukken van architect Jean-Baptiste Dewin. Het bestaat niet meer in zijn geheel. Het administratieve gebouw, de voormalige verpleegstersschool en het ingangspaviljoen zijn wel overgebleven en worden nu beschermd.

CARTOON

Het Justitiepaleis zou aangepakt worden met 60 miljoen euro.

KIJK OP DE WEEK

Thomas Dermine (PS), staatssecretaris bevoegd voor het herstelbeleid in ons land, heeft in de krant L’Echo alvast het belang van het Justitiepaleis onderstreept. “Investeringen in onderwijs en economie zijn nodig, maar we moeten ook op lange termijn durven te denken.

Het gerecht speelt een belangrijke rol in onze samenleving en vormt een van de hoekstenen van onze maatschappij. Een iconisch gebouw zoals het Justitiepaleis verdient daarom de nodige aandacht. Bovendien gaat het hier om minder dan één procent van het volledige bedrag dat België krijgt van Europa.”

BRUZZ | DE WEEK

©PHOTONEWS

WAUTER

Huis minder waard door pleintje

Cafés spelen de rol van katalysator voor nieuwe ideeën in de stad GROWFUNDING verenigt de noodlijdende cafés met een grote crowdfundingactie, inclusief gloednieuwe Brusselse bier ZUUR

Een bewoner klaagt de gemeente Ganshoren aan voor het waardeverlies van zijn huis, omdat er een voetbalpleintje is geïnstalleerd voor zijn deur. Die veroorzaakt heel wat geluidsoverlast, stelt de buurtbewoner.

Hij wil verhuizen, maar kreeg naar eigen zeggen te horen dat zijn woning plots minder waard is. Volgens een makelaar zou het om een waardeverlies van 40.000 tot 50.000 euro gaan.

200

Gewestelijk milieuagentschap Leefmilieu Brussel lanceert de derde editie van de Zero Afval Challenge.

Het agentschap zoekt ruim tweehonderd huishoudens in Brussel, alleenstaanden zowel als gezinnen, die mee willen proberen hun afvalberg vier keer te verkleinen. Wie meedoet, moet zich engageren om zijn of haar totale hoeveelheid afval één maand lang te wegen.

10 FEBRUARI 2021

I 5

In beeld

SNEEUWPRET IN AFKOELINGSWEEK NL/Het is al vaak lastig

gebleken om ‘in ons kot te blijven’, maar nu is er helemaal geen houden aan. Het sneeuwtapijt dat Brussel sinds zondag bedekt, is de ideale afleiding in een nieuwe week thuisregime. Al zeker in deze ‘afkoe6

I

10 FEBRUARI 2021

lingsweek’ (what’s in a name) van het secundair onderwijs. Wat sneeuwballen gooien tussen de virtuele lessen door of, zoals hier, met de slee van de helling aan het L28-park aan Thurn & Taxis: het is het kind (in ons) van harte gegund.

LES PLAISIRS DE LA NEIGE FR/« Rester chez soi » n’est guère facile, surtout en hiver. Le tapis de neige qui a recouvert Bruxelles dimanche semble la distraction idéale de la semaine de confinement qui s’annonce. Certainement pendant la « semaine de

refroidissement » (ça tombe bien) de l’enseignement secondaire.

Jeter des boules de neige entre deux cours virtuels ou faire une descente en luge au parc L28 de Tour & Taxis, des activités idéales pour l’enfant (qui sommeille en nous).

SNOW FUN IN COOLING EN/ It has often proved

difficult to “stay in our bunks”, but now there is no stopping us. The carpet of snow that has been covering Brussels since Sunday is the ideal distraction in a new week of home rule. Especially in this “cooling off week”

Bijgedachte

SENIOR WRITER STEVEN VAN GARSSE neemt het nieuws op de korrel

Precies een jaar geleden had België zijn eerste coronapatiënt, een West-Vlaming die in China besmet was geraakt. Covid-19 was toen vooral een ver Chinees probleem. De virologen susten dat er geen reden was tot paniek. Weinigen hadden kunnen vermoeden dat amper een maand later het land op slot zou gaan en we meer dan twintigduizend doden zouden tellen.

Vandaag zijn we er, wat het dagelijks leven betreft, niet zo veel beter aan toe dan in maart vorig jaar. Sociale contacten, werk, openbaar vervoer, winkelen, op café of restaurant gaan, naar een theater of concert gaan, op vakantie gaan, het is allemaal serieus ingeperkt, zo niet onmogelijk gemaakt door datzelfde virus.

Wat opvalt, is hoe de individuele vrijheid als vanzelf lijnrecht tegenover het collectieve belang komt te staan. Die maatregelen zijn er vooral om de maatschappij te beschermen tegen nog meer ziekte en oversterfte. Het is een daad van solidariteit met de meest kwetsbaren. Maar de maatregelen worden permanent uitgedaagd door onze drang naar meer vrijheid.

En jammer genoeg zijn we er nog niet vanaf.

Dezelfde spanning tussen individuele vrijheid en collectief belang zien we ook in de vaccinatie.

BRUZZ wees er vorige week al omstandig op hoe problematisch de vaccinatiegraad is in de Brusselse woonzorgcentra. Niet bij bewoners.

Daar zit het oké. Maar bij de zorgverstrekkers zou maar een op de twee zich willen laten vaccineren. Een groot contrast is dat met de Vlaamse woonzorgcentra, waar er nauwelijks weigeringen zijn.

Margot Cloet (Zorgnet-Icuro) merkte in De Afspraak terecht op dat de Brusselse woonzorgcentra in zekere zin als een afspiegeling van de hele stad beschouwd kunnen worden. Anders gesteld: als het zorgpersoneel, dat toch opgeleid is en een minimum aan wetenschappelijk inzicht zou moeten hebben, zich al niet wil laten vaccineren, wat betekent dat dan niet voor de hele stad?

Het is zeker raadzaam om de grote vaccinatiegolf bij de hele Brusselse bevolking af te wachten voor er definitief conclusies kunnen worden getrokken. Maar als de voorspelling uitkomt, dan zit Brussel wel met een probleem. Zelfs wie gelooft

niet ziek te zullen worden, en dus het vaccin niet nodig denkt te hebben, moet beseffen dat een voldoende grote vaccinatiegraad hard nodig is om een groepsimmuniteit te kunnen opbouwen.

Hier en daar klinkt het dat de vaccinatie dan maar verplicht moet worden. Een heikele kwestie.

Want kan je een vaccin verplichten, als dat in een ijltempo getest is en bijvoorbeeld voor zwangere vrouwen en kinderen zelfs nog helemaal niet is getest? Het gaat in het geval van twee vaccins, ook om een nieuwe, baanbrekende, inentingstechniek.

Dus er mag getwijfeld worden. En het verplichten is, zeker in de beginfase, geen oplossing. De ethische bezwaren zijn te groot.

Dus moet er overtuigd worden. Daar is Iriscare, het Brussels zorgagentschap, volop mee bezig.

Met campagnes binnen en buiten de woonzorgcentra. Het krijgt daarbij, opmerkelijk, ook de steun van Artsen Zonder Grenzen (AZG), dat eerder al in de woonzorgcentra tussenbeide kwam en veel ervaring heeft in Sub-Saharaans Afrika met vaccinatie bij epidemieën.

Het was al in veel rusthuizen aan de slag met infosessies.

Het is dan goed om eerst te weten waarom de vaccinatiebereidheid hier zo laag is. Het heeft zeker met oorsprong en cultuur te maken. Dat is volgens AZG zelfs reden nummer één van de lage vaccinatiebereidheid in de rusthuizen. De organisatie wil daarom ook culturele bemiddelaars inzetten, die, vanuit (Afrikaanse) gemeenschappen, uitleg geven over virus en vaccin. Anderen wijzen dan weer op de invloed, in Franstalig België, van Frankrijk waar het antivax-sentiment toch duidelijker aanwezig is. BRUZZ zelf zag afgelopen weekend ook nog een verschil in arbeidscultuur tussen Vlaamse en Franstalige woonzorgcentra, waarbij in die laatste de privacykwestie over wie zich laat vaccineren hoger op de agenda staat.

Zo heeft het Brusselse beleid nog steeds de handen vol met de bestrijding van het virus.

Daarbij moet, weg van de waan van de dag, naar het verdere perspectief gekeken worden. Vaccinatie is in Franstalig België, aldus Marc Van Ranst, altijd wat trager. Dat was al zo vóór Covid-19. Er zouden ook hoopvolle tekenen zijn dat zorgverstrekkers in de woonzorgcentra bij een tweede ronde wel al bereidheid tonen om zich te laten inenten. Omdat ze zien dat het allemaal wel meevalt. De wanhoop is dus geen recept. Het is wel, alweer, een nooit geziene test voor de Brusselse samenleving en met hopelijk ook voor de toekomst antwoorden op de vraag hoe die versterkt uit deze crisis kan komen.

“Het is goed om eerst te weten waarom de vaccinatiebereidheid zo laag is in Brussel”

© SASKIA VANDERSTICHELE

OFF WEEK (what’s in a name) of secondary education.

Throwing some snowballs between virtual lessons or, as here, sledding down the slope at the L28 park on Thurn & Taxis/Tour & Taxis: the child (in us) is well-served.

10 FEBRUARI 2021

BRUZZ | DE WEEK

We zijn er nog niet vanaf

I 7

IN ENKELE WEKEN TIJD BEZETTE EEN BURGERCOLLECTIEF AL VIER GEBOUWEN

De krakers: terug van nooit weggeweest Een oude kliniek, een lege autogarage, een rusthuis en een kantoor: om de beurt zijn ze de laatste weken ingepalmd door krakers van verschillende organisaties. Die komen er opvallend zichtbaar mee naar buiten. De Brusselse regering lijkt ze al even opvallend te gedogen. “Dat lijkt een gemakkelijkheidsoplossing, maar dat is het niet.” — EVA CHRISTIAENS, FOTO’S IVAN PUT

I B R U Z Z | A N A LY S E

n een leeg kantoorgebouw, zo breed als een heel straatblok, zie je het tiental veldbedjes bijna niet staan. De meeste zijn nog niet opgemaakt. Ze staan er klaar voor mensen zonder papieren, die hier de komende weken misschien terecht zullen kunnen. “De politiek negeert onze situatie al langer, maar die is nog nooit zo’n erg geweest als het voorbije jaar,” zegt Modou. Hij is woordvoerder van La Voix des Sans-Papiers en een van de nieuwe bezetters in dit Molenbeekse pand.

“Er zijn mensen die hun huur niet meer kunnen betalen. We weten niet eens of we een coronatest kunnen laten afnemen zonder dat iemand onze gegevens doorgeeft.

Maar de politiek doet alsof het probleem niet bestaat. We hebben nood aan onderdak, maar we willen onze problematiek ook echt visualiseren. Zo is het idee ontstaan om leegstaande gebouwen in te nemen.”

In totaal schaart een tiental burgercollectieven zich achter de kraak, met onder hen verschillende Brusselaars die zich in het verleden bezighielden met leegstand.

Iedereen wil anoniem blijven, er is geen centrale organisatie en afspraken maken ze ‘organisch’, klinkt het. De groep noemt zichzelf ‘Solidaire Opvordering’. In enkele weken tijd hebben ze nu al vier gebouwen in Brussel bezet.

De laatste vrijdag van januari was het de beurt aan dit pand in Molenbeek, een oud kantoorgebouw in eigendom van Citydev. Een dertigtal Brusselaars – met papieren – trok het gebouw binnen, hing spandoeken aan de gevel en verspreidde het nieuws meteen in de pers en op sociale media. Pas als het illegale werk achter de rug is en er een akkoord met de eigenaar komt,

8

I

10 FEBRUARI 2021

willen ze er sans-papiers in opvangen. Via Instagram delen ze een foto met Bengaals vuur van op het dak. De beelden dagen uit. Dat is de bedoeling.

“Het is begonnen uit solidariteit,” zegt Mia*, een van de burgers die helpt bij de bezettingen. Ze werkt doordeweeks voor een Brusselse vzw, waar haar collega’s weten dat ze dit doet. “We willen de sanspapiers ondersteunen in hun zoektocht naar onderdak, maar ook in hun politieke eisen.” De bezettingen zijn hun actiepunt. En die moeten zichtbaar zijn, vinden ze.

“Mocht er een meer structurele politiek bestaan rond huisvesting of rond de regularisering van sanspapiers, waren onze acties niet nodig. Onze strategie is nu om de publieke opinie aan te spreken.

Want als de publieke opinie geraakt wordt, gaat dat de politici ook aan.”

Van het OCMW Brussel kregen deze burgers alvast het akkoord om zes maanden in de oude kliniek Antoine Depage te mogen blijven.

Voor dit gebouw in Molenbeek zijn de onderhandelingen met eigenaar Citydev – een gewestelijk orgaan – lopende. Dankzij die onderhandelingen raken de politie en brandweer snel op de hoogte en is er telkens een veiligheidscontrole.

TELLING “Wij bezoeken op dit moment vijftien kraakpanden in Brussel,” zegt Artsen Zonder Grenzen, dat met zijn mobiele team Covid-uitbraken in die gebouwen controleert.

“Het zijn er vast en zeker meer.”

Het kabinet van minister Alain Maron kent desgevraagd maar acht panden in het hele gewest. Zijn administratie, Steunpunt thuislozenzorg Bruss’Help dat eind november een grote telling van het

Het gekraakte gebouw in de De Koninckstraat in Molenbeek is eigendom van Citydev en staat al geruime tijd leeg.

Veldbedjes in een leeg kantoorgebouw, klaar om mensen zonder papieren een slaapplek te geven.

aantal daklozen in Brussel organiseerde, kan nog geen absolute cijfers geven. “We zijn nog bezig met de analyse van onze laatste telling,” zegt Bruss’Helpdirecteur François Bertrand. Bij de vorige telling, eind 2019, vonden zij in totaal 1.044 mensen in Brusselse kraakpanden. “Dat gaat alleen over de plaatsen die we kennen. Het is dus altijd een onderschatting,” verduidelijkt Bertrand. “We verwachten wel een stijging dit jaar. Kraken is zichtbaarder geworden.”

In de loop van de coronacrisis kreeg Bruss’Help plots hulpvragen uit kraakpanden die ze voordien nog helemaal niet kenden. Het gaat dan over medische noodhulp of voedselhulp. En dan ontstonden er nog nieuwe panden, waar transitmigranten en dakloze Brusselaars onderdak vonden. Het bekendste voorbeeld is een voormalig kantoorgebouw in de Longtinstraat in Jette.

Maar ook in Ganshoren probeert de gemeente al maandenlang een oplossing te vinden voor honderdvijftig personen in een oud rusthuis.

GEDOOGBELEID

“De politiek negeert onze situatie al langer, maar die is nog nooit zo’n erg geweest als het voorbije jaar”

“Kraken is er altijd geweest, maar het neemt toe op plaatsen waar de nood het hoogst is,” zegt docent sociaal beleid Koen Hermans (KU Leuven). Hij houdt zich bezig met dakloosheid. “Op dit moment is dat in Brussel. Er is een grote groep mensen zonder papieren die in de coronacrisis extra hard getroffen is. En als het gaat over mensen zonder papieren, heeft niemand er een beleid voor in ons land. Dan krijg je oplossingen zoals gedogen.”

Het gedoogbeleid staat zelfs in het Brusselse regeerakkoord.

“Zolang het de structurele noodhulp

voor daklozen niet vervangt,” verduidelijkt het kabinet van minister-president Rudi Vervoort (PS). En hoewel het huidige moratorium op uithuiszettingen juridisch gezien geen kraakpanden dekt, is er in de praktijk wel een richtlijn om het te volgen.

“Gedogen klinkt als een gemakkelijkheidsoplossing, maar dat is het niet,” zegt Hermans.

“Brussel maakt hier een heel duidelijke politieke keuze. Als zij die bezettingen op dit moment een oplossing vinden voor de situatie, stellen ze eigenlijk mee het probleem aan de kaak. Tegelijkertijd nemen ze zelf de handschoen niet op. Ze durven geen eigen beleid te voeren rond de vraag wat mensen zonder papieren echt nodig hebben.”

Wat Modou als vertegenwoordiger van La Voix des Sans-Papiers vraagt, is een kans op onderdak, werk en opleiding. Federaal gezien is er op dit moment geen enkele marge voor zulke hulp. “Er komt geen algemene regularisatieronde,” herhaalde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) onlangs als reactie op de bezetting van de Begijnhofkerk in BrusselStad.

“Zo’n uitspraak zal me niet ontmoedigen,” zegt Modou.

“Brussel heeft ook zijn rol te spelen in onze strijd. De meeste mensen zonder papieren wonen hier. Er zijn nog genoeg lege gebouwen. Brussel kan politieke druk uitoefenen op het federale niveau.” *Mia is een schuilnaam

B R U Z Z | A N A LY S E

goed verlopen, kan een deel van hen naar het gekraakte pand in Molenbeek. Dat wil zeggen: naar een oplossing die hen wordt doorgeschoven door de burgercollectieven. “Ik heb bewondering voor die groep enorm geëngageerde jongeren,” zegt Hervé Doyen, burgemeester van Jette, “want politiek gezien kom je al snel op de rand van wat legaal is.” Minister Maron opent de komende weken wel 250 noodbedden voor andere dakloze Brusselaars. Dat is maar een deel van de oplossing, vinden de solidaire bezetters. In hun pand in Molenbeek kunnen geïnteresseerde krakers hun gegevens achterlaten op een krijtbord. Een paar jongeren komt langs de branddeur aan voor een nieuwe vergadering. Hoe ze hun lege gebouwen weten te vinden?

“Dat is de kracht van meerdere collectieven,” zegt Mia.

MODOU Woordvoerder van La Voix des Sans-Papiers

“De situatie is niet langer houdbaar. Als gemeente hebben wij geen middelen, materiaal of personeel om die mensen te helpen,” zegt Valérie Libert, kabinetschef van burgemeester Pierre Kompany. “Het Gewest heeft er een eigen minister voor en een eigen budget. Onze vraag is: bied omkadering. Minister Maron kan zorgen voor een onthaalloket en hulp ter plaatse, ofwel moet hij die mensen andere opvang bieden.”

“Ik heb de indruk dat enkele mensen bij het Gewest het heel leuk

vinden dat een groep burgers hun probleem oplost,” zegt Ludo Van den Kerckhove, de eigenaar van het kraakpand in Jette. Ook hij zoekt al maanden mee naar andere opvang voor de bewoners in zijn gebouw.

“De ministers komen nooit zelf naar die vergaderingen. Ik zie telkens een andere kabinetsmedewerker,” zegt hij.

Het kabinet van minister Maron laat weten dat er een oplossing op tafel ligt voor de bijna tweehonderd bewoners van de Longtinstraat. Als de onderhandelingen met Citydev

NOUVEAUX SQUATS À BRUXELLES

VARIOUS NEW SQUATS IN BRUSSELS

Des squatteurs de différentes organisations ont occupé plusieurs nouveaux bâtiments au cours des dernières semaines. Le gouvernement bruxellois semble se montrer tolérant. « La tolérance peut paraître une solution facile, mais elle ne l’est pas », rétorque Koen Hermans, professeur de politique sociale. « Bruxelles fait ici un choix politique très clair. » Lors d’un recensement fin 2019, le centre de soutien aux sansabri Bruss’Help dénombrait 1 044 personnes dans les squats de Bruxelles, sans doute une sous-estimation. Le recensement pour 2020 a été réalisé fin novembre, les chiffres absolus ne sont pas encore disponibles.

Squatters from various organisations have in recent weeks occupied several buildings and the Brussels government seems to tolerate it. “Tolerance would appear an easy solution, but it is not,” responds social policy lecturer Koen Hermans. “Brussels is making a very clear political choice here.”

The Brussels Homelessness Support Centre Bruss’Help organised a comprehensive survey of the number of homeless people in Brussels at the end of November, but there are no final figures yet. At the previous count, at the end of 2019, they found 1,044 people in Brussels squats, which no doubt is an underestimate.

FR

EN

10 FEBRUARI 2021

I 9

Spreektijd

LISELOTTE VANHEUKELOM, DE NIEUWE DIRECTEUR VAN JEUGDORGANISATIE JES BRUSSELS

‘Het is te vroeg om jongeren en politie samen te zetten’ Liselotte Vanheukelom, de nieuwe directeur van jeugdorganisatie JES Brussels komt op voor haar Brusselse gasten. Ze vraagt aandacht voor hun potentieel, maar ook voor hun littekens. Zeker nu verwacht wordt dat ze in dialoog gaan met de politie. “Geef hun tijd, velen zijn diep teleurgesteld.”

BRUZZ | SPREEKTIJD

— NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S IVAN PUT

V

an negativisme kan je Liselotte Vanheukelom hoegenaamd niet betichten. De kersverse directeur van JES Brussels – op LinkedIn staat ze nog als coördinator bij jongerenvzw Circus zonder handen – begint met veel vuur aan haar nieuwe job. “Ik hou van de kracht en de dynamiek van jongeren.

Al helemaal in een grootstad waar de uitdaging groter is, maar veel gasten ook een zelfrelativerende humor hebben om met hun miserie om te gaan.”

U begint met frisse moed. Jullie slagzin ‘Jongeren maken de stad’ lijkt anders in coronatijden verder weg dan ooit, ze krijgen vooral veel beperkingen opgelegd.

LISELOTTE VANHEUKELOM: Brussel is

niet de meest kindvriendelijke of voor iedereen even veilige speeltuin, maar wij proberen wél nog altijd pleintjes in te nemen en jongeren ruimte te geven om er hun eigen stem te vertolken. Maar het klopt dat bepaalde situaties verergerd zijn. Een deel van de bevolking had het altijd al moeilijk met zogenaamde hangjongeren, met corona is er een stok achter de deur gevonden om het te verbieden: jullie zijn met te veel, dat mag niet.

10

I

10 FEBRUARI 2021

Al voeren we die strijd om te mogen hangen wel al erg lang. Het enige voordeel van corona is dat de systeemfouten die zo’n strijd nodig maken – de te enge behuizing van veel Brusselaars, de schooluitval, de digitale kloof, de ongelijkheid – nu veel zichtbaarder geworden zijn en hoger op de agenda staan.

Is dat zo? Zonet is gezegd dat jongeren moeten kiezen tussen hobby’s. Die regel is toch op maat gesneden van middenklassengezinnen, veel Brusselse jongeren hebben niet eens één hobby.

VANHEUKELOM: Dat klopt. Zulke

regels lijken gemaakt met geprivilegieerde jongeren in het achterhoofd, niet met de realiteit van veel Brusselse jongeren. Politici nemen niet vaak de grootstedelijke context mee in hun beleid. Ook dat is niet nieuw. Maar toch, door corona beseffen vandaag wel meer mensen dat sommige Brusselaars hier met vijf op vijftig vierkante meter wonen.

Vlak voor u vertrok bij Circus zonder handen, belandde een collega, Rachid, onterecht achter de tralies na de betoging tegen klassenjustitie.

Jullie riepen op om ‘etnische profilering’ te stoppen. Schrok u?

VANHEUKELOM: Helaas niet. Ook al

wil ik mijn mensen dan beschermen

als een leeuwin, ik merkte tegelijk dat zoiets mij niet meer erg schokt. Omdat ik weet dat dat al jaren gebeurt. We moeten nadenken hoe we dat wantrouwen tussen politie en jongeren samen kunnen veranderen. Maar ik huiver voor te veel testosteronpraat, zoals je in het verleden soms hoorde. Het idee dat we het hier en nú eens zullen aanpakken.

Zoiets realiseer je niet in enkele maanden.

Doelt u nu op het net door vzw Capital gelanceerde dialoogproject om het vertrouwen tussen jongeren en politie te herstellen?

Het enthousiasme bij Annelies Verlinden, minister van Binnenlandse Zaken, en Benjamin Dalle, minister van Jeugd, leek groot.

VANHEUKELOM: Ik juich het

engagement van de ministers en Capital alleen maar toe. Ik ben blij dat er meer politieke wil is om dit aan te pakken, tegelijk voel ik vooral veel nervositeit bij iedereen. Te snel willen gaan is een valkuil. Er is in het verleden al heel wat geprobeerd. Vroeger had je ook rellen, veel jeugdwerkers en politieagenten hebben al meegewerkt aan initiatieven om zaken te verbeteren, erken dat toch. Grote problemen vragen grote oplossin-

VANHEUKELOM: Het feit dat de zes

politiezones aanwezig waren bij de lancering. Dat Yves Bastaerts, directeur-generaal van Brussel Preventie en Veiligheid, in de politieopleiding de leefomgeving van de Brusselse jongeren meer aan bod wil laten komen. Dat is een uitgestoken hand naar het jeugdwerk. Misschien kunnen wij daar met onze straathoekwerkers en jongeren een workshop aanbieden.

Dan werk je wél structureel. Ik wil hem zeker uitnodigen voor een bezoek en ik wil ook graag de politiewerking beter leren kennen.

Maar dat initiatief moet dan wel gedragen zijn door iedereen bij ons.

Het klinkt alsof u aarzelt om in dat dialoogproject te stappen.

VANHEUKELOM: Ik heb zin om mij te

smijten in dat thema, maar alleen op het ritme van de jeugdwerkers, straathoekwerkers en de jongeren.

Ik ben blij met de verbindende communicatie die ik bij politici hoor, er is een momentum, alleen is het jammer dat dat ontstaat doordat er zoveel negatieve dingen zijn gebeurd.

Staan jongeren open voor een dialoog met de politie?

VANHEUKELOM: Dat is op dit

moment héél moeilijk. Ik zie zelfs veel erg geëngageerde jongeren die nu heel boos en teleurgesteld zijn.

Ze zijn hun vertrouwen verloren.

Dat moet eerst hersteld worden.

Het zou fout zijn van mij om nu te zeggen: ja, we zetten nu de jongeren bij een politieagent. Het is te vroeg.

Lieselot Vanheukelom: “Ik heb zelf gezien hoe jongeren in extreem moeilijke posities nu tien jaar later positief in het leven staan. Dan weet je: mijn werk heeft zin.”

Zit het wantrouwen vandaag dan dieper dan vroeger? De spanningen zijn toch niet nieuw.

VANHEUKELOM: Ja, toch wel. De

oproep om racisme en discriminatie aan te kaarten wordt vandaag veel breder gedragen. Vroeger hoorde je ook over incidenten van politiegeweld, maar waren het individuelere verhalen. Nu worden zulke incidenten veel gedeeld en gefilmd.

Veel jongeren koppelen die beelden aan hun persoonlijke ervaringen.

Ook hoogopgeleide jongeren van kleur hebben hun eigen littekens en zeggen als ze zulke zaken zien: ‘J’en ai marre. Waar sta ik in deze samenleving? Hoe wordt er naar mij gekeken?’ Ze willen dat dat verandert. Ze zijn krachtiger geworden, helaas door de hoeveelheid shit die ze zien, door het onrecht dat hun wordt aangedaan.

Sociale media versterken dat wel.

Maar die dynamiek speelt evenzeer bij de politie. Ook zij zien beelden van het geweld door jongeren, dat komt bij hen ook binnen.

BRUZZ | SPREEKTIJD

Zoals?

We mogen niet over de hoofden van jongeren heen praten, maar mét hen. Ik wil zeker mee kijken hoe we dit kunnen oplossen, maar ik laat me niet opjagen door een politieke agenda. Ik wil focussen op de lange termijn.

U juicht het toe dat de politie in de spiegel kijkt, dan moeten het jeugdwerk en de jongeren toch hetzelfde doen.

VANHEUKELOM: Je moet wel een

onderscheid maken tussen de politie en een jeugdorganisatie of jongeren. De politie vertegenwoordigt een systeem dat een veel grotere impact heeft op de samenleving en in een andere machtspositie staat. Je kan ook niet

▼

gen en systemen veranderen vergt moed en tijd. Dat gezegd zijnde, hoorde ik daarover wel hoopgevende signalen bij de lancering.

“Politici nemen niet vaak de grootstedelijke context mee in hun beleid. Maar door corona beseffen vandaag wel meer mensen dat sommige Brusselaars hier met vijf op vij ig vierkante meter wonen” LISELOTTE VANHEUKELOM Directeur JES Brussels

10 FEBRUARI 2021

I 11

SCHOOLJAAR

2021-2022 Vind alle info op:

Naar een Nederlandstalige basisschool in Brussel?

KLEUTER- EN LAGER ONDERWIJS

INSCHRIJVENINBRUSSEL.BE Voor wie?

• Is je kind geboren in 2019?

• Is je kind ouder, maar gaat het nog niet naar school?

• Verandert je kind van school?

Je kind inschrijven in een Nederlandstalige kleuter- of lagere school in Brussel?

Meld je kind aan op inschrijveninbrussel.be, tussen 1 maart (9 u.) en 26 maart 2021 (16 u.).

Meld ook kinderen aan die geboren zijn in 2019. Zelfs als ze pas naar school gaan vanaf september 2022.

Meer informatie over de procedure?

Informatie over het kleuter-, lager en secundair onderwijs? Surf naar inschrijveninbrussel.be.

SCHOOL

inschrijveninbrussel.be

SCHOOLJAAR

2021-2022

Naar een Nederlandstalige secundaire school in Brussel?

Vind alle info op:

INSCHRIJVENINBRUSSEL.BE Je kind inschrijven in een Nederlandstalige secundaire school in Brussel?

Meld je kind aan op inschrijveninbrussel.be, tussen 1 maart (9 u.) en 26 maart 2021 (16 u.).

Meer informatie over de procedure?

Informatie over het kleuter-, lager en secundair onderwijs? Surf naar inschrijveninbrussel.be.

SCHOOL

inschrijveninbrussel.be

LISELOTTE VANHEUKELOM, DE NIEUWE DIRECTEUR VAN JEUGDORGANISATIE JES BRUSSELS

« IL EST TROP TÔT POUR RÉUNIR LES JEUNES ET LA POLICE » Liselotte Vanheukelom est la nouvelle directrice de l’association JES Brussels. Elle est chargée de défendre les jeunes Bruxellois à l’heure où on attend d’eux qu’ils entrent en dialogue avec la police. « Donnez-leur du temps. Ce serait une erreur de ma part de dire : oui, rassemblons les jeunes et un agent de police. C’est encore trop tôt. » Vanheulekom observe des signaux d’espoir, comme le projet de dialogue lancé par l’asbl Capital afin de restaurer la confiance entre les jeunes et la police. « Le fait que le directeur général de Bruxelles Prévention et Sécurité souhaite inclure dans la formation de policier davantage d’attention au contexte de vie des jeunes Bruxellois est une main tendue. » Même si la pandémie limite la liberté de mouvement des jeunes, « c’est suite à la crise sanitaire que plus de gens se sont rendu compte que certains Bruxellois vivent à cinq dans un appartement de cinquante mètres carrés.

Ces erreurs de système s’imposent désormais à l’agenda. » FR

▼

Lieselot Vanheukelom: “Ik wil er vooral voor zorgen dat mijn jeugdwerkers elke dag genoeg goesting en kracht hebben om met de jongeren te werken.”

over ‘de jongeren’ spreken, de groep is ontzettend divers. Bovendien hebben jeugdorganisaties beperkte invloed. In een wijk als Anneessens of Kuregem hebben we bijvoorbeeld maar twee straathoekwerkers. Terwijl veertig procent van de Brusselaars jonger is dan dertig. Dat is gi-gan-tisch. De jeugdsector in Brussel is door de complexe staatsstructuur versnipperd, wat een globale aanpak bemoeilijkt, maar er mag wel meer erkenning zijn voor die bruggenbouwers in de stad.

Ik wil er vooral voor zorgen dat mijn jeugdwerkers elke dag genoeg goesting en kracht hebben om met de jongeren te werken. Je mag niet vergeten dat ze daarbij bijna dagelijks geconfronteerd worden met grote maatschappelijke problemen. Ingrijpende gebeurtenissen zoals de aanslagen of aanslepende conflicten tussen jongeren en politie zoals nu tasten hun draagkracht aan.

Op zo’n moment staan alle schijnwerpers op het jeugdwerk. Die druk en verantwoordelijkheid zijn heftig.

U begint nu als directeur. Waarop wil u vooral inzetten?

VANHEUKELOM: De vraag is waarop ik

kán inzetten (lacht). Nu, onderwijs blijft voor onze samenleving de grootste sleutel tot verbetering. Dat is minder ons terrein, maar ik zie zoveel talent bij Brusselse jongeren dat geen plaats krijgt in het formele schoolsysteem. De cijfers over schooluitval liggen hier erg hoog, zelfs in het eerste middelbaar vind je al zittenblijvers.

Veel jongeren leven in erg moeilijke socio-economische omstandigheden die nefast zijn voor hun schoolcarrière.

Als je veel shit meemaakt, verkleint de bandbreedte in je hoofd. Ze proberen te overleven, ze hebben geen ruimte meer om na te denken over hun verantwoordelijkheid of rol in de samenleving.

Onze scholen zijn niet meer aangepast aan die diversiteit in de stad.

De basisscholen zijn nog wendbaar, denk maar aan katholieke wijkschooltjes die toch Freinetmethodes toepassen

om talenten van kinderen op een andere manier aan te spreken. In middelbare scholen is dat al een stuk moeilijker.

Een school als Comenius experimenteert met nieuwe methodes om jongeren zaken aan te leren: jongeren krijgen een laptop en kunnen zelf taken plannen. Hun aanpak is niet heiligmakend, maar nieuwe onderwijsvormen zijn wel nodig.

Onze rol is om te blijven inzetten op alternatieve ingangspoorten om de talenten van die jongeren met minder bandbreedte in hun hoofd te ontwikkelen: via hun interesse in muziek of sport. Als zij hier in de studio een rapnummer kunnen opnemen, als je hen helpt om hun eigen stem te vertolken op een podium in de Beursschouwburg, dan bied je hen een andere uitweg dan de vluchtwegen die ze nu soms zoeken. Dat is wat wij proberen: jongeren sterker te maken.

Ondanks alle uitdagingen bent u erg positief. Hoe komt dat?

VANHEUKELOM: Na 24 jaar in de

“Ik huiver voor te veel testosteronpraat. Het idee dat we het hier en nú eens zullen aanpakken. Zoiets realiseer je niet in enkele maanden” LISELOTTE VANHEUKELOM Directeur JES Brussel

jeugdsector weet ik dat dit werkt. Ik heb zelf gezien hoe jongeren in extreem moeilijke posities nu tien jaar later positief in het leven staan. Als je hen een gevoel van eigenwaarde geeft, leert hoe ze zaken kunnen verwoorden en zich kunnen uiten en een positieve context biedt, kan er iets veranderen.

Hun hindernissenparcours is zoveel zwaarder dan dat van mijn kinderen. Als die jongeren dan iets bereiken, weet je: mijn werk heeft zin.

“TOO EARLY TO BRING YOUNG PEOPLE AND THE POLICE TOGETHER” Liselotte Vanheukelom is the new director of the youth organisation JES Brussels. She brings focus to their potential, but also to their scars. Especially now that they are expected enter into dialogue with the police. “Give them time. It would be wrong of me to say: yes, we are now asking young people to go talk to a police officer.

It is too early.” Vanheukelom sees hopeful signs, including in the dialogue project launched by vzw/asbl Capital to restore trust between young people and the police. “The fact that the Director-General of Brussels Prevention and Safety wants to give the living environment of young people in Brussels more attention in police training is helpful for youth work. Do not forget: although the corona crisis limits the freedom of movement of young people, she says that “thanks to corona, more people know that some households have five people sharing fifty square metres. Those system errors are now higher on the agenda.”

EN

10 FEBRUARI 2021

I 13

HOE NEDERLANDSTALIGE OUDERS ERVAN OVERTUIGD WERDEN OM VOOR CONCENTRATIESCHOLEN TE KIEZEN

‘Iedereen wil een gezonde mix op school’

E

lf jaar geleden ging Nadia Verbeeck (48) op zoek naar een onthaalklasje voor haar oudste zoon. “De inschrijvingen zouden voor het eerst online gebeuren,” vertelt ze op de binnenkoer van bedrijvencentrum Be-Here in Laken, geregeld het gesprek onderbrekend om te zwaaien naar passerende bekenden. “In de jaren daarvoor ging iedere Nederlandstalige bivakkeren voor de witte of goed gemengde scholen.”

“Ik woon hier dichtbij, op de Jubelfeestlaan in Molenbeek. Recht tegenover was er een goed gemixte school, en daar was nog één plaatsje beschikbaar voor Nederlandstaligen. Er waren al een stuk of vier-vijf buren die elkaar beloerden voor dat ene plekje, en ik dacht: waar zijn we hier in godsnaam mee bezig?”

Verbeeck besloot de beste concentratieschool in de buurt te zoeken, en die om te vormen tot een school met een gezonde mix. “Dat is uiteindelijk wat iederéén wil. Als we met negen Nederlandstaligen zouden inschrijven waren we allemaal zeker van een plaats, en van de mix. Dan hoef je als ouder ook niet maandenlang stress te hebben.”

Waarom precies negen? “Destijds hadden Nederlandstaligen voorrang voor 45 procent van de plaatsen: negen kleuters in een klas van twintig,” legt Verbeeck uit. “Als Nederlandstaligen afspreken om samen aan te melden voor de voorrangsplaatsen op een concentratieschool, dan

14

I

10 FEBRUARI 2021

kunnen ze die zo ‘deconcentreren’. Er zijn altijd kinderen die later afhaken, al was het maar door een verhuizing.”

FANTASTISCH ONDERWIJSTEAM Nederlandstaligen in Brussel hebben intussen een voorrang voor 55 procent van de plaatsen, maar vorig schooljaar werden die in de onthaalklas maar in 12 van de 131 basisscholen effectief allemaal ingenomen, berekende het Lokaal Overlegplatform (LOP). Dat beheert de aanmeldingen die op 1 maart weer van start gaan.

Tientallen basisscholen hebben bijna geen enkele Nederlandstalige leerling, terwijl die wel toestromen naar een beperkt aantal ‘populaire’ basisscholen.

Dat is ook de situatie in de Schaarbeekse basisscholen Champagnat en Heilige Familie, een ‘gekleurde’ en een ‘witte’ school achter dezelfde voordeur. Het was na een artikel daarover (zie BRUZZ 1722 van 16 september 2020, of online via www.bruzz.be/schoolkeuze) dat Verbeeck haar ‘Tien geboden van de supermixer’ aan BRUZZ doorstuurde. “Ik begrijp niet dat zo’n onderscheid nog altijd bestaat. Maar ik wil er geen negatief verhaal van maken, ik wil met mijn ervaring anderen inspireren om zelf ook een gezonde mix na te streven.”

Daarvoor keren we terug naar 2009. Verbeeck ging langs bij een aantal scholen in de buurt, en koos uiteindelijk voor Sint-Ursula. Vandaag zit ▼

B R U Z Z | R E P O R TA G E

In de komende weken moeten duizenden ouders in Brussel een school kiezen voor hun kleuter. Tientallen ‘concentratiescholen’ hebben nog plaatsen vrij voor Nederlandstaligen, maar niet iedere ouder durft zijn of haar kind daar in te schrijven. Nadia Verbeeck begon elf jaar geleden te ronselen voor concentratieschool Sint-Ursula, en intussen is die al jaren goed gemengd. “Ik wou zeker zijn van een plaats, en van de mix.” — SARA DE SLOOVER, FOTO’S BART DEWAELE

Kris Verdoodt, directrice van Sint-Ursula (links): “Anderstalige ouders sturen graag hun kinderen naar hier, omdat ze weten dat de aanwezigheid van de Nederlandstalige kinderen helpt om de taal te leren.”

Nadia Verbeeck (rechts): “Om de school te promoten, sprak ik mensen aan bij de crèche, zelfs op straat.”

▼

HOE NEDERLANDSTALIGE OUDERS ERVAN OVERTUIGD WERDEN OM VOOR CONCENTRATIESCHOLEN TE KIEZEN

die school ingeklemd tussen de biomarkt en hipsterwinkels van Be-Here en de duurzame start-ups van GreenBizz, vlak bij de nieuwe Tivoliwijk, maar destijds was er nog niks van dat alles. De honderdprocentconcentratieschool huisde in een straat met lege pakhuizen achter Thurn & Taxis, waar de stadsbouwprojecten nog grotendeels moesten beginnen. “Van op de Jubelfeestbrug kieperden ze de wasmachines en koelkasten zo in een woestenij die nu het Thurn & Taxis-park is geworden.”

Anderzijds was Sint-Ursula in 2009 net in een mooie nieuwbouw getrokken, had de school een wilde tuin vol platanen met een serre en kikkervijvertje, en “zoals de meeste Brusselse scholen, een fantastisch onderwijsteam,” beschrijft Verbeeck.

“Wie hier lesgeeft, doet dat meestal vanuit een heel sterk engagement. De directie en de leerkrachten zijn gepassioneerde mensen van wie er sommige elke dag van heel ver komen. Kortom: ik zag alles wat ik zocht, ik was echt verkocht. Alleen zaten er helemaal geen Nederlandstalige leerlingen.”

B R U Z Z | R E P O R TA G E

STAMGEVOEL

16

Verbeeck, die tot voor kort altijd in de reclame werkte, paste beproefde communicatietechnieken toe om die kinderen te vinden. “Op een bijeenkomst van het intussen afgevoerde VGC-project ‘Samen naar School in Brussel’ vond ik twee paar ouders die al naar Sint-Ursula wilden gaan. Toen waren we dus al met drie.”

“Daarna ben ik blind ouders beginnen te mailen en aan te spreken op Facebook. Om de school te promoten, sprak ik mensen aan bij de crèche, zelfs op straat. Een mama die haar kind een jaar later inschreef, klampte zelf ook eens moeders aan op de bus van Schaarbeek naar Laken. Die zeiden: ‘We kennen Nadia al.’ (Lacht) Ik was heel fanatiek. Je moet gewoon een grote pool hebben, want niet iedereen doet mee. Veel mensen geloofden niet dat de school een goed niveau had, en kozen liever voor veiligheid. Het gaat echt om een kuddegeest.”

“Bij elke mail hield ik iedereen in kopie. Zo bouw je op voorhand aan het klasje. Je geeft mensen het gevoel dat hun kind niet alleen zal zijn, je bouwt vertrouwen op. Het ging dan van: ‘We zijn al met vijf, wie kent er nog vier?’ Dan zet je nieuwe ouders in cc, en je reageert op hun twijfels. Mensen die niet antwoorden, vriendelijk opnieuw aanschrijven. Ik heb er uiteindelijk veel kunnen overtuigen.”

Dat kunnen anderen ook doen, zowel overtuigde ouders als schooldirecties, zegt ze, terwijl we de straat oversteken naar Sint-Ursula. “Scholen hebben de (e-mail)adressen van geïnteresseerde ouders, en kunnen vragen of ze die mogen delen.

Daarna kunnen ze een mailinglijst doorsturen naar alle Nederlandstaligen die de school hebben bezocht (of in coronatijden virtueel, red.) ‘Kijk jullie waren allemaal geïnteresseerd, vis het nu maar uit.’”

Verbeeck slaagde in haar missie, en had vanaf het tweede jaar andere ouders aan haar zijde. “Die I

10 FEBRUARI 2021

“Dankzij de mix op school beseffen mijn zonen hoe geprivilegieerd hun opvoeding is.

Ze kennen Turkse en Arabische woordjes, en zeker mijn oudste hee het Frans meegepikt” NADIA VERBEECK Overtuigd ‘Supermixer’

hielpen mee de opvolgmails uit te sturen.

Vervolgens moet je ook een Facebookpagina opzetten, om het samenhorigheidsgevoel, het ‘stamgevoel’ te versterken.”

“Wij legden op die pagina het schoolproject uit, toonden foto’s, deelden ervaringen. Dat overtuigt meer dan de school zelf: geïnteresseerde ouders willen de tevreden klanten horen, om het in marketingtermen te zeggen. Die ‘community’ rond de school is heel belangrijk. Ouders posten daar intussen van alles: ook over tweedehandsspullen, of marktjes in Be-Here.”

Een knallende poster heeft ook nog altijd zijn merites, zegt Verbeeck. “Hij helpt het ‘schoolmerk’ zichtbaar te maken in de wijk, en zet de

troeven van de school in de kijker. Zeg niet: ‘Sint-Ursula Laken zoekt leerlingen,’ maar wel: ‘Groene basisschool aan Thurn & Taxis zoekt leerlingen.’ (Rolt een poster open) Deze heb ik gemaakt voor het vierde jaar. Toen was het eigenlijk al niet meer zo hard nodig, maar ik zat zo in de flow.” (Lacht) “Het derde jaar waren er al wat broers en zussen, toen hoefde ik nog maar vijf kindjes te vinden. Het vierde jaar ging het vlot, en nu zijn we al jaren een hype: het bewijst hoe relatief snel je dat kunt keren.”

Nadia Verbeecks eigen kinderen zijn nu twaalf en negen, en houden aan hun tijd op Sint-Ursula volgens hun moeder “een brede

“Er werd meer spontaan Nederlands gesproken, waardoor het taalniveau in de klas steeg, zeiden de kleuterjuffen, en zij daar minder moesten aan werken. We maakten whatsappgroepjes per klas om de anderstalige ouders te ondersteunen bij het huiswerk. Als het nodig was, legden Nederlandstalige ouders in het weekend huiswerkklasjes in.”

TIEN GEBODEN van ‘supermixer’ Nadia Verbeeck

1 2 3 4 5 6 7 8

Wees verliefd op de school die je wil mixen

Doe het samen met de directie

VIJFDUBBEL GEDIPLOMEERD EN KRITISCH

Start een community rond de school Maak een poster

Mailadressen zijn goud

Begin een jaar op oorhand aan het klasje

Ronsel jezelf een breuk Laat elke ouder de heilige belofte afleggen (dat hij effectief aanmeldt)

9 10

Ga voor een voetbalploeg van 11 kinderen Herhaal het drie jaar op rij

blik” over. “Er ontstaan hier heel schone vriendschappen met anderstaligen, zonder dat ik er een multicultureel festijn wil van maken: kinderen trekken vaker op met anderen met dezelfde thuistaal. Maar mijn zonen beseffen hoe geprivilegieerd hun opvoeding is, ze kennen Turkse en Arabische woordjes, en zeker mijn oudste heeft het Frans meegepikt.”

Maar anderzijds noemt Verbeeck de Nederlandstalige ouder die in Brussel woont “vijfdubbel gediplomeerd en zeer kritisch”. “‘Is er warm middageten, en is dat veggie? En hoe zit dat met het niveau?’ Als directie moet je wel bereid zijn om daarin mee te gaan. Een paar van de eerste ouders stond bijvoorbeeld op warme maaltijden op school, en die heeft Sint-Ursula dan ook ingevoerd.”

“Die Nederlandstalige ouders hebben hun verwachtingen,” bevestigt directrice Kris Verdoodt, die ons intussen naar de speelplaats met boomhut en houten speeljungle heeft gegidst. “Je moet luisteren naar hun bezorgdheden, uitleggen wat er niet kan, maar openstaan voor aanpassingen zoals die warme maaltijden.

Er is nu ook een oudercomité, dat was er vroeger niet.”

“Anderstalige ouders sturen graag hun kinderen naar hier, omdat ze weten dat de aanwezigheid van de Nederlandstalige kinderen helpt om de taal te leren,” zegt de directrice.

“Daar zijn de Nederlandstaligen ook bij gebaat: ze wonen in Brussel, en leren op school anderstaligen kennen en waarderen.”

“Het is een broos evenwicht, en zeker die eerste jaren waren kritiek. Als Nederlandstalige ouders twijfelen, gaan ze sowieso weg.” Maar intussen heeft Sint-Ursula al jaren meer Nederlandstalige kandidaten dan er plaatsen zijn.

Verdoodt: “Ik heb hier al eens twintig Nederlandstaligen rondgeleid, van wie er misschien vier of vijf kinderen uiteindelijk mochten beginnen.” Verbeeck: “De rest zou dan samen in een andere concentratieschool kunnen inschrijven.”

GEEN RONDLEIDINGEN OF OPENDEURDAGEN VANWEGE CORONA Ouders die nog twijfelen tussen een paar scholen in de buurt, kunnen in deze periode van het jaar traditioneel naar opendeurdagen of rondleidingen. Maar door het coronavirus kunnen die deze keer niet doorgaan.

Dat is een probleem, erkent Bruno De Lille,

directeur van de katholieke scholengroep Sint-Goedele, “maar de gezondheid van de kinderen komt op de eerste plaats.” Karin Struys van de GO! Scholengroep Brussel: “We zitten nog altijd in een oranje fase, en vanuit de overheid is duidelijk opgelegd dat schoolbezoeken

van derden dan niet mogelijk zijn.”

Zowel in het vrije onderwijs als in het gemeenschapsonderwijs is gezocht naar alternatieven. Zowel basis- als middelbare scholen posten op de sociale media foto’s en promofilmpjes over de school. Zo willen ze toch de ge-

bouwen, speelplaatsen en activiteiten in de klas laten zien, en geven ze soms zelfs hele virtuele rondleidingen.

de school te zien, en kunnen daarna praten met de directie en een aantal leerkrachten.

Dat kan uiteraard ook altijd via de telefoon.

Tegelijk organiseren scholen online infomomenten waarop geïnteresseerde ouders kunnen inloggen. Ze krijgen een presentatie over

“In sommige van onze basisscholen is in uitzonderlijke gevallen een rondleiding toch mogelijk,” zegt Karin Struys van de Scholen-

groep Brussel. “Dat gebeurt dan buiten de schooluren en op individuele afspraak, vooral voor ouders die geen toegang hebben tot de digitale mogelijkheden. Zij kunnen een uitzondering aanvragen, en het is de directie die beslist of zij voldoen aan de voorwaarden.”

« ON ASPIRE TOUS À UNE SAINE MIXITÉ » Dans les semaines à venir, des milliers de parents bruxellois devront choisir une école pour leur enfant. Des dizaines d’écoles francophones à « faible mixité sociale » proposent encore des places pour des Néerlandophones, mais ces derniers n’osent souvent pas s’y inscrire. Il y a onze ans, Nadia Verbeeck (48 ans), mère de famille, a commencé à recruter des élèves pour l’école Sainte-Ursule à Laeken, et entre-temps, la population y est bien plus mixte qu’avant. « Je voulais être sûre d’avoir une place, et d’avoir une bonne mixité.

Et cela permet d’éviter ce stress en tant que parents. » Les enseignants doivent faire moins d’efforts au niveau de l’apprentissage du néerlandais en classe, mais ont en revanche dû apprendre à gérer des élèves flamands du quartier Dansaert généralement plus critiques. Depuis, l’école SainteUrsule est victime de son succès, avec plus de candidats néerlandophones que de places depuis plusieurs années. « Ils pourraient s’inscrire ensemble dans une autre école à faible mixité. Je voulais partager mon expérience pour montrer que c’était possible. » FR

“EVERYONE WANTS A HEALTHY MIX” In the coming weeks, thousands of parents in Brussels will have to choose a school for their toddler. Dozens of “concentration schools” still have places available for Dutch speakers, but the parents often dare not apply.

Nadia Verbeeck (48) started her recruitment efforts for the SintUrsula concentration school in Laken eleven years ago, and over the years has achieved a good mix.

“I wanted to be sure of a place, and of the mix. Then, as a parent, you don’t have to stress for months.”

The teachers had put less effort into Dutch in the classroom, but they have had to learn to deal with the critical Flemings of the Dansaert area. Meanwhile, SintUrsula is “a victim of its own success”, Verbeeck says, and for years there have been more Dutchspeaking candidates than there are places available. “They could enrol together in another concentration school. I wanted to share my experience to show others that it can be done.”

EN

10 FEBRUARI 2021

I 17

MATHIEU VAN CRIEKINGEN TREKT IN ZIJN BOEK TEN STRIJDE TEGEN DE GENTRIFICATIE

‘De centrale D volkswijken zijn juist een troef’

at zijn buurt nog niet echt gegentrificeerd is, merken we op als we Van Criekingens woning binnenstappen in hartje Anderlecht, op een zucht van het Astridpark. De onderzoeker glimlacht en wijst op de nabijheid van het voetbalstadion.

“Mensen associëren dat met lawaai en drinkebroers, maar het is maar een keer om de twee weken. Natuurlijk vind ik al eens een pak friet in mijn brievenbus ... (haalt de schouders op).”

Op de hoek van de tafel ligt Contre la gentrification al klaar, een boek waar hij zes jaar aan werkte en dat een eigenzinnige en geëngageerde kijk bevat op veranderende wijken. “Je kan gentrificatie echt wel tegenhouden.”

BRUZZ | INTERVIEW

Een expert in gentrificatie? Dan moet je bij Mathieu Van Criekingen zijn. Wat twintig jaar geleden al waar was, geldt vandaag nog steeds. Niemand in deze stad heeft zich zo verdiept in de verdringingsprocessen in volkse wijken als de ULB-onderzoeker. Zijn inzichten verzamelde hij in een persvers boek: ‘Contre la gentrification’. “Sociale mix in de buurt levert amper iets op. Een rijkere buur vult je koelkast niet.”

— KRIS HENDRICKX, FOTO’S BART DEWAELE

18

I

10 FEBRUARI 2021

Uw boek heet ‘Tegen gentrificatie’ en die vlag dekt ook de lading. Is het de rol van een wetenschapper om zo duidelijk een standpunt in te nemen? Bent u niet tegelijk activist?

gebruikers in een wijk neerstrijkt en daarmee de bestaande bevolking verdringt. Akkoord?

in het centrum en de eerste kroon, in buitenlandse steden is dat vaak ondenkbaar.

VAN CRIEKINGEN: Dat is één definitie, maar het kan

VAN CRIEKINGEN: Net omdat we die centrale

opwarming gaan, zou men het juist bizar vinden dat de onderzoeker geen standpunt inneemt tegen dat gevaar voor de mensheid. Bij dit onderwerp riskeer ik wel meer kritiek, ja. Ik zie mezelf trouwens niet als activist, maar wel als geëngageerd onderzoeker. Ik analyseer en neem dan een standpunt in, een activist construeert een analyse in functie van een standpunt dat hij al heeft.

nog op andere manieren. Gentrificatie is niet zomaar een natuurlijk fenomeen. Het is het resultaat van beslissingen, van sociale machtsverhoudingen, van een sociale strijd over wat er met een bepaald gebied moet gebeuren. Het kan daarbij over woongebieden gaan, maar evengoed over de herbestemming van havengebieden, waar armere bevolkingsgroepen hun brood verdienen en dat niet meer kunnen als er musea en shoppingcentra komen.

volkswijken hebben, is het een reëel probleem.

Sinds een twintigtal jaar zie je een verlangen bij politiek en promotoren om die wijken te veranderen. Dat veroorzaakt een conflict met de huidige bewoners en gebruikers. De uitkomst van dat conflict staat trouwens niet op voorhand vast, ook dat probeer ik in mijn boek uit te leggen. Er zijn tegenkrachten.

De gangbare definitie van gentrificatie is dat een nieuwe, kapitaalkrachtigere groep bewoners en

Hoe omvangrijk is gentrificatie eigenlijk in Brussel? Je hebt hier nog altijd armere volkswijken

MATHIEU VAN CRIEKINGEN: Mocht het om klimaat-

In welke wijken is het fenomeen het sterkst?

VAN CRIEKINGEN: Vooral in de kanaalzone. Neem

nu de zone tussen Sainctelette en Thurn & Taxis.

Daar ontstaan duizenden woningen van privéinvesteerders, bijna nooit voor lagere inkomens.

Maar daar wordt toch niemand verdrongen?

VAN CRIEKINGEN: Nee, maar nu je er woningen

46 jaar Studies en doctoraat geografie (ULB) Onderzoeker en docent geografie sinds 2001 Expert in gentrificatie, neoliberaal kapitalisme in de stad en het leven in arbeiderswijken

BRUZZ | INTERVIEW

Mathieu Van Criekingen

mag bouwen, stijgt de prijs van de terreinen er wel. De druk verschuift nu langzaam naar het Vergotedok, ten noorden van de Upsitetoren, naar de oudijzerhandelaar daar bijvoorbeeld. Er ontstaat ook een beeld van de kanaalwijk als duurdere woonbuurt, en een schril contrast met de omliggende wijken. De jongere uit de sociale blokken daarachter zal dat niet meer als zijn buurt ervaren, zeker niet nu er ook nog het museum Kanal bijkomt. Er ontstaat daar een sociale grens.

In welke wijken moeten armere bewoners het meest vertrekken door gentrificatie?

VAN CRIEKINGEN: Je ziet dat in elk geval in

Sint-Gillis. Ik heb daar de nieuwe inwoners met de vertrekkers vergeleken en er was een duidelijk verschil van sociaal profiel. Ik zag dat ook in Elsene en het westen van de Vijfhoek, de Dansaertwijk. Het schema is klassiek: een hogere huur doet inwoners vertrekken en de nieuwkomers zijn veel kapitaalkrachtiger.

Heeft de voetgangerszone de gentrificatie versterkt?

VAN CRIEKINGEN: Als ik de communicatie van de

Enkele weken geleden uitten de handelaars van de Stalingradlaan hier hun vrees voor een gentrificatie van hun wijk, onder meer onder invloed van de metrowerken. Terecht?

VAN CRIEKINGEN: Ja, het risico is daar erg groot.

Kijk gewoon naar de ligging, pal tussen de voetgangerszone en het Zuidstation. De NMBS droomt ervan om dat laatste helemaal te vernieuwen en een commerciële zone te bouwen onder de sporen tussen station en de kleine Ring. De Stalingradlaan is een beetje de ontbrekende schakel, de natuurlijke en brede ingang naar het centrum. De druk komt daar van alle kanten: van

▼

“Gentrificatie ontstaat doordat grondbezit en wat je erop bouwt zoveel opbrengen,” zegt Mathieu Van Criekingen.

grote immo-investeerders in het centrum bekijk, dan zie ik alvast dat ze erg enthousiast zijn. ‘De voetgangerszone helpt ons om te verkopen,’ interpreteer ik. Maar of de huurprijzen gestegen zijn door de voetgangerszone kan ik niet zomaar zeggen.

10 FEBRUARI 2021

I 19

▼

MATHIEU VAN CRIEKINGEN TREKT IN ZIJN BOEK TEN STRIJDE TEGEN DE GENTRIFICATIE

Kent u een stad die er voorbeeldig mee omgaat?

de NMBS uit het zuiden, van de Stad uit het noorden, van de MIVB van beneden en dan nog eens van een hele reeks investeerders die de Vijfhoek hebben ontdekt. Tegelijk is die verandering niet onvermijdelijk.

VAN CRIEKINGEN: In Berlijn heeft een massale

protestbeweging van huurders ertoe geleid dat de huurprijzen voor vijf jaar bevroren zijn. Als er iets verandert of gestopt wordt, is het vaak door dat soort verzet. Dichterbij heeft de weerstand tegen de parking onder het Vossenplein niet alleen de parking tegengehouden, maar er ook voor gezorgd dat de markt in zijn huidige vorm kon blijven.

Waarom niet?

VAN CRIEKINGEN: Omdat er niet meteen een

vervangwijk klaarstaat voor de gebruikers van die wijk. Die wijken zijn nodig, ze zijn een omgeving die de bewoners helpt om de eindjes aan elkaar te knopen, hun kinderen op te voeden, werk te vinden. De intermenselijke contacten zijn er erg belangrijk, de gebruikers vinden er mensen die hun taal spreken, verenigingen ... Die mensen kunnen morgen niet allemaal naar Charleroi of Aalst verhuizen.

BRUZZ | INTERVIEW

Waarom zou gentrificatie per se een slechte zaak zijn? Als arme wijken een grotere sociale mix krijgen, profiteert iedereen toch?

Oud-burgemeester van Molenbeek, Philippe Moureaux (PS), zei ons ooit dat dat zijn grootste fout was geweest: dat hij de armen van Molenbeek niet meer had gespreid. De concentratie was volgens hem een voedingsbodem voor onder meer radicalisering.

VAN CRIEKINGEN: Dat argument van de

sociale mix heb ik al honderden keren gehoord. Men heeft dat ook bestudeerd. Een arme wijk heeft zoveel invloed (houdt zijn duim en wijsvinger op één centimeter van elkaar), terwijl de werkloosheid, discriminatie en al de rest zoveel betekenen (spreidt zijn armen alsof hij een kanjer van een vis heeft gevangen). Als u in een gezin woont met financiële problemen en uw buur met dezelfde situatie vervangen wordt door een rijker gezin, dan vult dat toch uw koelkast niet? Misschien kan uw nieuwe buur invloed uitoefenen, zodat het trottoir wordt heraangelegd, ja. Tegelijk kan die nieuwe buur het u ook lastig maken. Misschien wil hij wel dat de volkse winkels vernieuwd worden, dat het vluchtelingencentrum verdwijnt ... Als het je doel is om armoede terug te dringen, dan is sociale huisvesting véél efficiënter.

I

VAN CRIEKINGEN: De gentrificatie is er voor

wie geld heeft. De echte structurele gentrificatoren zijn de promotoren en investeerders, vaak gesteund door de politiek. Ik viseer zeker de individuele burger niet, die kiest om in een armere wijk te wonen. De knoop zit hogerop, waar een keuze moet gemaakt worden: willen we de stad verbeteren of helemaal transformeren?

“Waarom moet je een museum van 150 miljoen in die kanaalzone ploffen?

Als we dat geld eens gebruikten om de huidige situatie te verbeteren?”

MATHIEU VAN CRIEKINGEN Geograaf en auteur

volkswijken een anomalie is, alsof dat een probleem vormt voor de aantrekkingskracht van de stad, voor het statuut van Europese hoofdstad. Maar je kan het ook omdraaien en zeggen dat die centrale volkswijken net een troef zijn.

Wat kan je nog doen om gentrificatie te vermijden?

Waarom?

VAN CRIEKINGEN: Gentrificatie ontstaat doordat

tenminste deel uitmaken van het stadsweefsel en niet zoals in Frankrijk, helemaal afgesloten zijn in banlieues. Omdat er veel meer is in die wijken dan armoede: handelszaken, cafés, verenigingen, cultuur ...

Waarom moet je dan een museum van 150 miljoen euro in die kanaalzone ploffen, met een collectie uit Parijs? Dat museum moet helpen om de buurt te veranderen. Maar als we dat geld nu eens zouden gebruiken om de huidige situatie te verbeteren? Dan is er geen reden meer voor dat dure museum daar. We kunnen van een transformatielogica naar een verbeteringslogica gaan, waarbij we vertrekken van wat er al is.

grondbezit en wat je erop bouwt zoveel opbrengt. Als je dat mechanisme blokkeert, kan je ook de gentrificatie tegenhouden. Het klassieke recept sinds ruim een eeuw is de sociale huisvesting, waarbij woningen uit de marktlogica wordt gehaald. Verder bestaat er een hele reeks ingrepen op de huurprijs. Wat we tijdens de lockdown gezien hebben, is schrijnend: heel veel mensen die de huur van een woning of handelszaak moeten blijven betalen terwijl ze geen inkomen meer hebben.

Maar er is meer dan de technieken, het gaat ook om welk verhaal dominant is. Vandaag lijkt het vaak alsof de aanwezigheid van die centrale 20

In uw boek legt u de nadruk op de vraag ‘Voor wie willen we de stad helemaal veranderen?’

Beantwoordt u die vraag zelf eens.

10 FEBRUARI 2021

VAN CRIEKINGEN: Omdat die wijken hier

« AMÉLIORER LES QUARTIERS POPULAIRES EXISTANTS » « Un expert en gentrification ? Adressez-vous à Mathieu Van Criekingen. » Personne dans cette ville n’a étudié les processus d’éviction dans les quartiers populaires de manière aussi approfondie que le chercheur de l’ULB. Il a rassemblé ses idées dans un livre qui vient de paraître : Contre la gentrification.

Van Criekingen analyse comment la gentrification – le remplacement d’occupants pauvres d’un quartier par des occupants plus riches – n’est pas un processus naturel, mais le résultat de rapports de force sociaux.

La gentrification n’est donc pas inévitable, dit le chercheur. « Nous pouvons choisir de ne pas transformer complètement nos quartiers populaires, mais de les améliorer pour les occupants qui y sont aujourd’hui. » FR

“IMPROVE THE EXISTING WORKING-CLASS NEIGHBOURHOODS” “An expert in gentrification? Then you need Mathieu Van Criekingen.” What was true 20 years ago is still true today. No one in this city has studied the processes of displacement in working-class neighbourhoods as thoroughly as the ULB researcher. He has compiled his insights in a book still wet from the ink: Contre la gentrification. As the title suggests, the researcher takes a clear position in his book. Van Criekingen analyses how gentrification – the displacement of poor inhabitants of a neighbourhood by people better off – is not a natural process, but always the result of a conflict, of social power relations. Hence, gentrification is not inevitable, the researcher argues. “We can choose not to transform our working-class neighbourhoods completely, but to improve them for the residents living there now.”

EN

D E XP

ER

E NE W

SO U N

IE NC MUSÉE DES ÉGOUTS RIOLENMUSEUM SEWER MUSEUM sewermuseum.brussels

Palais du COUDENBERG Paleis

Murder Mystery Game 15+18/02

Would you dare to go down under the Place Royale to conduct an investigation in a breathless "Murder Party"?

Info & reservation: www.coudenberg.brussels FR, NL, EN

Place Royale 10 Koningsplein 10 Bruxelles 1000 Brussel

JEAN KINDERMANS, HOOFD VAN DE JEUGDOPLEIDING VAN RSC ANDERLECHT

‘Het is zwaar voor onze jonge gasten’ Voetbalclub RSC Anderlecht trekt de laatste jaren voluit de kaart van de eigen jeugd. Noodgedwongen, maar wel met trots. Het hoofd van die jeugdopleiding, Jean Kindermans, zag zo onder anderen Romelu Lukaku passeren. Maar vandaag is het vrij stil op de velden van de academie in Neerpede.

“De jeugdopleiding staat op stelten.” — THIJS ROELEN

I BRUZZ | INTERVIEW

n het auditieve supporterscafé dat Radio Radzinski, de podcast van BRUZZ over RSC Anderlecht, wil zijn, schuift Jean Kindermans in zijn werkoutfit aan.

Het mauve trainingspak toont zijn trots op de club die hij al meer dan twintig jaar vertegenwoordigt. Voor hem niet te veel poespas: Kindermans blijft in de eerste plaats een voetbalman.

Bij een voetbalclub waarvan het beleid anno 2021 volledig gestoeld is op de eigen jeugd, is Jean Kindermans goudzoeker en schatbewaarder tegelijk. Als hoofd jeugdopleidingen speurt hij België af naar toptalenten om de academie in Neerpede te bevolken. De vorming die ze vervolgens in de meest landelijke uithoek van het gewest krijgen, wordt internationaal geroemd. De jeugdopleiding van Anderlecht doorlopen, is als een universitair diploma behalen.

Hoe is het momenteel op Neerpede?

JEAN KINDERMANS: Het is wat doods.

Er wordt ons allemaal aangemaand om afstand te houden van de leden van de A-ploeg, omdat de protocollen van de Pro League zeer streng zijn. Wij willen niemand uit de directe omgeving van de ploeg besmetten. Daardoor missen we het dagelijkse contact met hen. Dat is ambetant. Als je nu op Neerpede rondloopt, zijn de burelen zo goed als leeg.

In de jeugdopleiding van Anderlecht lopen jongeren van 7 tot 21 jaar rond.

Maar jongeren boven de 12 mogen al maanden niet meer trainen met meer dan vier spelers. Hoe hebben jullie als jeugdopleiding het afgelopen jaar kunnen werken?

KINDERMANS: Sinds maart 2020 22

I

10 FEBRUARI 2021

staat de jeugdopleiding op stelten.

We hebben ons constant moeten aanpassen. Mijn collega’s en ik hebben heel veel tijd moeten steken in het heruitvinden van de opleiding: in bubbels trainen, alleen trainen, op afstand trainen, monitoren. We hebben ook veel geleerd. Bijvoorbeeld hoe we een hele groep trainen op afstand met behulp van de app Strava of andere instrumenten om hen te monitoren.

Zijn jullie jongens kwijtgeraakt?

KINDERMANS: Nee. Maar de

mentale last begint wel zichtbaar te worden. We proberen zoveel mogelijk competitieve elementen te blijven steken in de trainingen. Die jongens hebben hun competitie gemist, geen play-offs, geen internationale toernooien en geen stage gehad. Voor jongens van 13, 14, 15 jaar is dat wel een groot probleem.

De A-selectie mocht altijd blijven trainen. Iemand als de 16-jarige Mario Stroeykens kon bij hen aansluiten en heeft zijn debuut inmiddels gemaakt. Zijn leeftijdsgenoten die nog niet in de A-selectie zijn opgenomen, blijven ondertussen zonder competitiewedstrijden zitten.

Dat moet een klein drama voor hun ontwikkeling zijn, of niet?

KINDERMANS: Dat zijn triestige

momenten. Wij vragen ons af welke impact dat zal hebben op hun ontwikkeling? Die gasten moeten misschien beseffen dat het voor hen iets langer zal duren.

Door de financiële situatie is er de laatste jaren noodgedwongen voluit voor de eigen jeugd gekozen. Hoe kijken jullie als jeugdopleiding naar die koerswijziging?

KINDERMANS: Ik weet niet of ik het

een koerswijziging zou noemen.

Het is een gevolg van enkele foute transfers waarmee behoorlijk wat geld verkwist is. Het moeilijke bij een club als Anderlecht is: zorgen voor doorstroming van de jeugd en tegelijk resultaat blijven behalen.

Zelfs Youri Tielemans of Romelu Lukaku hadden, toen ze debuteerden, ervaren spelers naast zich om de verantwoordelijkheid op te nemen. Nu ligt de verantwoordelijkheid direct bij de jeugdspelers.

Zoals we tegen Luik in de beker speelden, met acht jeugdspelers, dat kan een paar keer. Maar je kunt daar geen kampioen mee worden.

Als je die spelers kansen geeft, kun je daar binnen anderhalf tot twee jaar de vruchten van plukken. Al weet ik niet in hoeverre de vox populi en de pers dat geduld hebben.

Ndayishimiye, Nicolas Raskin of Dries Mertens?

KINDERMANS: Ik kan niet alles

Het jeugdvoetbal is in de vijftien jaar dat u hoofd opleidingen bent enorm veranderd. Buitenlandse clubs komen steeds vroeger met veel geld om jonge spelers te lokken. Hoe kijkt u naar dat fenomeen?

KINDERMANS: Als er tien jaar

geleden een jeugdspeler vertrok, dan had ik het daar echt moeilijk mee.

Maar ik heb inmiddels geleerd dat je niet iedereen kunt houden. De bedragen die soms betaald worden voor jeugdspelers zijn overdreven.

Er zullen er altijd zijn die willen vertrekken. Nochtans zijn er in die vijftien jaar slechts drie spelers op jonge leeftijd vertrokken van wie je kunt zeggen dat ze het gehaald hebben: Adnan Januzaj, Dodi Lukebakio en Orel Mangala.

Als we toch namen noemen: wat ging er mis bij spelers als Mike Trésor

zeggen, maar dat zijn wel triestige verhalen. Vooral Trésor doet me pijn. Hij heeft een Anderlecht-profiel. Een zakenpartner van Coucke bij het Nederlandse NEC wilde hem toen binnenhalen. Die heeft wel een zaak gedaan, kan ik zeggen.

Met Mertens heb ik kort gewerkt, maar hij had een omweg nodig om tot deze prachtige carrière te komen. En Raskin is vertrokken op Neerpede om redenen die niet veel met het sportieve te maken hebben.

Hebt u nog veel contact met de jongens die ‘afgestudeerd’ zijn?

KINDERMANS: Ik zoek dat niet

speciaal op. Vaak ben ik al bezig met de volgende lichting. Ik ben wel blij om te horen dat jongens als Kompany, Lukaku, Leander Dendoncker, Youri Tielemans allemaal op een moment willen

Jean Kindermans met ‘zijn’ jongens in 2018. “Vandaag is het wat doods in het opleidingscentrum in Neerpede.” © PHOTONEWS

« ÇA DEVIENT LOURD POUR NOS JEUNES » En tant que chef de la formation des jeunes au club de foot Anderlecht, Jean Kindermans est à la fois chercheur d’or et trésorier. Ces dernières années, le club a misé à fond sur ses propres talents, ce qui a renforcé son rôle. À la suite de la crise du coronavirus, la créativité est de mise à Neerpede.

Pour les jeunes entre 12 et 16 ans notamment, où le parcours de formation peut prendre du retard à la suite du manque de rencontres. « La charge mentale commence à se faire ressentir. » FR

“IT’S TOUGH FOR OUR YOUNGSTERS” As head of the youth academy at Anderlecht Football Club, Jean Kindermans has to look for talent and to look after it at the same time. The club has been focusing on talents from its own training, which has made his role more important. Because of the corona crisis, Neerpede has to be creative. Especially for the boys between 12 and 16, their training path may be delayed by a lack of matches. “The mental burden is starting to show,” he says.

EN

terugkeren naar Anderlecht. Dat toont toch dat we een grote voetbalfamilie zijn. Romelu heeft me ooit tickets voor de cupfinal Manchester United-Chelsea cadeau gedaan. Ik mocht drie mensen meenemen. Een van mijn beste vrienden hebben we daarmee op zijn verjaardag kunnen verrassen. Hij is inmiddels overleden aan kanker. Romelu weet dat niet, maar dat is voor mij een van de mooiste cadeaus die ik gekregen heb van een ex-speler.

PODCAST Dit interview vond plaats in de studio van Radio Radzinski, de Anderlecht-podcastreeks van BRUZZ. Wekelijks bespreken

onze voetbalredacteurs de actualiteit rond de grootste voetbalclub van het land. Met een occasionele gast, Brussels bier en een

korreltje zout. Beluister het volledige interview met Kindermans, of de andere uitzendingen, via bruzz.be of uw favoriete podcastapp.

Donderdag is er de bekerderby met Union. Kijkt u daar, als geboren Brusselaar, extra naar uit?

KINDERMANS: Mijn eigen zoon heeft

daar gespeeld, ik weet hoe hun supporters kunnen zijn. Dan vind ik het spijtig dat we ons niet met Union in een vol stadion kunnen meten.

Maar ik ben zeker dat het geen walk in het Dudenpark zal worden voor ons. Ze hebben zeker een goede ploeg.

Jean Kindermans in de studio van Radio Radzinski.

10 FEBRUARI 2021

I 23

BC MATERIALS MAAKT MET BRUSSELSE GROND NIEUWE STENEN, PLEISTERS EN VLOEREN

Een van de teamleden van BC materials met het eindproduct: een leemsteen gemaakt van gerecycleerde grond.

24

I

10 FEBRUARI 2021

FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

H

elemaal achteraan op de terreinen van het postsorteercentrum aan de Havenlaan staat een eerder kleine productiehal, met enkele hopen zand ervoor. Hier produceert de zeskoppige ploeg van BC materials haar duurzame basismateriaal voor leempleisters, leemstenen en stamplemen vloeren. Bijzonder is dat BC materials daarvoor aan urban mining doet: de voornaamste grondstoffen komen uit Brussel zelf. “In België wordt elk jaar 37 miljoen ton grond uitgegraven. Het grootste deel daarvan wordt ter versteviging onder de wegen gestopt, de rest wordt in groeves gedropt of in artificiële heuvels verwerkt. In Brussel zelf gaat het jaarlijks om zo’n twee miljoen ton. Terwijl grondstoffen nu gewoon voorgoed verloren zijn, kan minstens de helft daarvan volgens ons hergebruikt worden,” vertelt Anton Maertens van BC materials.

Daarom heeft de start-up een samenwerkingsverband met firma’s die gespecialiseerd zijn in grond- en afbraakwerken zoals De Meuter. Zij brengen het zand en de klei van de Brusselse werven rechtstreeks naar de site aan de Havenlaan, waar het op grote hopen te drogen wordt gelegd. “Door die nabijheid is het voor hen goedkoper om het naar hier te brengen, en het reduceert ook CO2-emissies en de luchtvervuiling door transport,” vertelt Maertens. “Bovendien is de Brusselse grond zeer kwalitatief, en dus uitermate geschikt om als bouwmateriaal te gebruiken. Zo dankt de Zavel of Sablon zijn naam

B R U Z Z | R E P O R TA G E

— ELIEN HAENTJENS,

▼

Van afval tot duurzaam bouwmateriaal

Revolutionair in zijn eenvoud. Dat is wellicht de beste omschrijving voor de circulaire bouwmaterialen die de Brusselse start-up BC materials momenteel in de markt zet. Volgend pioniersproject: de grond die zal worden uitgegraven bij de metrowerken recupereren als bouwmateriaal voor de metrostations.

10 FEBRUARI 2021

I 25

▼

BC MATERIALS MAAKT MET BRUSSELSE GROND NIEUWE STENEN, PLEISTERS EN VLOEREN

aan het feit dat er vroeger zand werd ontgonnen, waar de toenmalige aannemers de Brusselse huizen mee bouwden. In die zin grijpen we met BC materials dus vanuit een hedendaags perspectief en op grotere schaal terug naar de ambachtelijke technieken van het verleden.”

Die ingeving kwam tijdens een project in Burundi, waar BC architects in 2014 een bibliotheek bouwde. “Aangezien materialen importeren te duur was, hebben we ons licht opgestoken bij een lokale aannemer. Hij leerde ons hoe we op basis van lokale grond bouwmateriaal konden maken. Dat heeft onze ogen geopend. Terug in België heeft ons moederbedrijf BC architects onderzocht hoe we die technieken ook hier zouden kunnen toepassen. Bioklas Fort V in Edegem en de uitkijktoren Negenoord in Dilsen-Stokkem waren de eerste projecten,” vertelt Maertens. “Aangezien we andere architecten wilden stimuleren om ook met deze materialen aan de slag te gaan, hebben we de gok gewaagd om in 2018 BC materials op te richten en zelf de materialen te produceren.”

De gerecupereerde grond wordt gezeefd, om dan opnieuw gebruikt te worden als bouwmateriaal.

GEZOND VOOR MENS EN MILIEU B R U Z Z | R E P O R TA G E

Naast hun kantoor in de voormalige gebouwen van Ziegler trokken ze een kleine productiehal op, waar ze de productie van de materialen verzorgen.

“Aangezien we enkel produceren op bestelling, hebben we voorlopig niet veel opslagruimte nodig.

Tegelijk weten we dat we hier niet eeuwig zullen kunnen blijven. Daarom hebben we onze productiehal, volgens onze eigen principes, circulair gebouwd. We kunnen hem perfect afbreken en ergens anders weer opbouwen. De containers die hier staan, staan alvast klaar voor de verhuizing,” lacht Maertens.

Net in die circulariteit schuilt de grote kracht van de aardegebaseerde materialen, waarmee BC materials een nieuwe wind door de bouwsector doet waaien. “De bouwsector is verantwoordelijk voor de helft van de ontginning van grondstoffen, en voor 30 procent van het afval. Bovendien is hij verantwoordelijk voor 30 tot 40 procent van de CO2-emissie. Die is gelinkt aan de energie die gebouwen verbruiken, maar ook aan de energie die nodig is om de materialen voor die gebouwen te produceren. Het besef dat de sector minder CO2-intensief moet worden, en dat verandering zich opdringt, is er. Hoewel het niet eenvoudig is om zo’n gigant van koers te doen veranderen, zal de Europese Green Deal ongetwijfeld een belangrijke stimulans vormen. Tegels die uit India zijn ingevoerd, zijn louter financieel nog steeds goedkoper dan gerecupereerde, lokale tegels, toch

moeten we ons de vraag stellen of die import nog langer verantwoord is,” vertelt Maertens.

Op al die uitdagingen biedt BC materials met zijn eeuwig herbruikbare producten een antwoord. “Hoewel wij dat zelf niet zo zien, behoort onze basisgrondstof officieel tot de categorie ‘afval’. De grond die je hier ziet liggen, is dus in feite niets meer waard en wordt voorgoed afgeschreven. Doordat wij die grond nieuw leven inblazen, maken we de afvalberg kleiner én vermijden we dat er extra grondstoffen moeten worden ontgonnen,” vertelt Maertens. “Daarnaast gebruiken we voor de verwerking van die basisgrondstof geen fossiele brandstoffen of extra energie. Terwijl een baksteen in een oven op hoge temperatuur moet worden gebakken, worden onze Brickette-leemstenen gewoon machinaal geperst. Daardoor is er zeshonderd keer minder energie nodig voor hun productie, wat overeenstemt met een reductie van negentig procent van de CO2-emissies. Bovendien zorgt dat ervoor dat de chemische samenstelling van het materiaal niet verandert, waardoor het dus steeds opnieuw kan worden afgebroken en hergebruikt.”

Zodra de klei en het zand voldoende droog zijn, kunnen ze verder geprepareerd worden voor gebruik. "In eerste instantie worden de grondstoffen per soort op een transportband geschept.

Door de beweging valt het materiaal uit elkaar. De

“Tegels uit India zijn nog altijd goedkoper, toch moeten we ons afvragen of die import nog verantwoord is” ANTON MAERTENS BC materials 26

I

10 FEBRUARI 2021

fijne korrels gaan rechtdoor, meteen de verzamelbak in, terwijl de stukken die nog te groot zijn, op het einde van de transportband aan weerszijden naar beneden vallen. Daar worden ze extra gefilterd door een zeef tot er enkel fijne korrels overblijven. Om tot het basismateriaal te komen, worden die verschillende types korrels, namelijk klei en zand, vermengd en wordt er wat water toegevoegd.”

Dat mengsel vormt de basis van de leemstenen, stamplemen vloeren en leempleisters. “De bruine leempleister Brusseleir is onze bestseller en bestaat voor honderd procent uit Brusselse grondstoffen. Daarvoor combineren we Brusseliaanzand met Yperiaanse klei uit een onderliggende aardlaag. Terwijl bouwmaterialen meestal van vrij ver komen, vinden we het fijn dat we ons product zo extreem lokaal kunnen maken,” vertelt Maertens. “Al voegen we om een uitgebreider kleurengamma te kunnen aanbieden, aan de Brusselse klei soms ook grondmateriaal uit Wallonië, en dus met een andere kleur, toe.

Daarnaast experimenten we momenteel in het kader van een opdracht voor de bouw van Atelier Luma in Frankrijk met een natuurlijke kleuring door toevoeging van algen, zodat de kleurmogelijkheden worden uitgebreid met groen- en blauwtinten. De eerste resultaten zien er alvast veelbelovend uit, en bovendien nemen algen een stuk CO2 op, waardoor de pleister nog extra duurzaam wordt.”

Naast de Brusseleir en de Brickette biedt BC materials met Kastar ook stamplemen vloeren aan. “Voor die vloeren voegen we gravel toe aan ons mengsel. Doordat klanten kunnen kiezen welke steentjes ze toevoegen, is elke vloer uniek.

Bovendien wordt de vloer met afvalmaterialen gelegd, en zijn alle materialen achteraf herbruikbaar, waardoor Kastar een ecologisch alternatief is voor beton. Daar komt bij dat deze vloer

DE DÉCHET À MATÉRIAU DE CONSTRUCTION DURABLE Sur le site du centre de tri postal de l’avenue du Port, la startup bruxelloise BC materials produit son matériau de base durable pour les enduits, les briques et les sols en pisé. Grâce à l’exploitation minière urbaine, ils obtiennent les matières premières des chantiers de Bruxelles. Bien que ce sol soit officiellement classé comme « déchet », l’équipe de six entrepreneurs le considère comme une matière première idéale. Grâce à leur production locale et leur pureté, les matériaux produits sont meilleurs pour l’environnement et pour notre santé.

Ils améliorent la qualité de l’air, l’acoustique et le climat intérieur des maisons. Fin 2020, BC Materials a récolté 200 000 euros grâce au crowdfunding, et la semaine dernière, ils ont remporté le tout premier Climate Challenge Gold Award de Flanders DC. En outre, l’équipe étudie pour Beliris la possibilité que le sol excavé de la nouvelle ligne de métro soit réutilisé comme matériau de base pour la construction des stations de métro de Bruxelles.

FR

Het materiaal wordt opgeslagen in grote zakken, hier voor de productie van de bruine leempleister Brusseleir.

makkelijker te repareren is dan zijn betonnen evenknie,” vertelt Maertens. “De puurheid van onze materialen is niet alleen duurzamer, maar ook gezonder voor de mensen die erin wonen.

Hoewel er veel te doen is rond de luchtkwaliteit buiten, is de luchtkwaliteit binnen minstens even belangrijk. Aangezien onze materialen dampopen en vochtregulerend zijn, kunnen ze de luchtvochtigheid vasthouden en zo een gezond binnenklimaat creëren. Daarnaast zorgt de leempleister voor een vier keer betere akoestiek, en biedt zijn thermische massa in de zomer extra koelte en in de winter extra warmte. Zo vormen ze ook in hun toepassing een antwoord op de klimaatverandering.”

AARDE VAN DE NIEUWE METRO Dat BC materials met zijn circulaire bouwmaterialen een gevoelige snaar raakt, blijkt uit de appreciatie uit verschillende hoeken. Zo werden ze als enig Belgisch bedrijf in september 2020 gelauwerd op het World Circular Economy Forum in Helsinki als voorbeeldige praktijk, en wonnen ze vorige week de allereerste Henry van de Velde Gold Award voor Climate Challenge.

Met die award willen Flanders DC en de Vlaamse Milieumaatschappij holistische concepten met een positieve impact op het klimaat lauweren.

Al blijft de erkenning van hun werk niet bij prijzen alleen. “Eind vorig jaar haalden we via een investeringsronde 200.000 euro op, of 33 procent meer dan we oorspronkelijk hadden gehoopt. Tussen de investeerders zitten grotere

spelers uit ons netwerk, maar ook particulieren die we helemaal niet kennen. Zeker in de context van de voorbije maanden zijn we daar bijzonder blij mee. Al vermoed ik dat veel mensen onze coöperatieve steunen omdat ze weten dat we naar een goede balans tussen economische, ecologische en maatschappelijke waarde streven,” vertelt Maertens.

Daarnaast is er interesse van bedrijven die grote infrastructuurwerken in Vlaanderen uitwerken, en onderzoekt BC materials voor Beliris of de grond die zal worden uitgegraven bij de aanleg van de nieuwe metrolijn meteen dienst zou kunnen doen als bouwmateriaal voor de metrostations. “Dat zou niet alleen op korte en lange termijn positief zijn voor het klimaat, maar het zou ook lokale jobs creëren. Bovendien past het perfect bij Be Circular. Hoewel er in het Brussels gewest momenteel zeker stappen in de richting van een circulaire economie worden gezet, zoals bijvoorbeeld bij de openbare aanbestedingen, willen wij dat als pionier graag mee stuwen. Dat ligt ook in de lijn van de donuteconomie, waarbij we een productieve stad creëren door het (her)gebruik van lokale materialen en grondstoffen.”

BEKROOND

BC materials won vorige week de allereerste Henry van de Velde Gold Award voor Climate Challenge. Meer info op www.bcmaterials.org

FROM WASTE TO SUSTAINABLE BUILDING MATERIAL On the grounds of the post sorting centre on Havenlaan, the Brussels start-up BC materials produces its sustainable basic material for earthen plasters and bricks as well as log floors. With urban mining, they source the raw materials from building sites around Brussels. While that soil officially is categorised as ‘waste’, the six founders see it as an ideal raw material for their circular building materials. Thanks to their local production and the purity of the materials, they are not only better for the environment, but also for our own health. For example, they improve the air quality, acoustics and indoor climate in the home. At the end of 2020, BC materials raised 200,000 euros through crowdfunding, and last week they won the very first Climate Challenge Gold Award from Flanders DC. In addition, the team was commissioned by Beliris to investigate whether the excavated soil from the new metro line can be used as basic raw material for the construction of the Brussels metro stations.

EN

10 FEBRUARI 2021

I 27

Big City

BRUZZ | BIG CITY

De huidige ongeschreven koning van Brussel is vermoedelijk Gorik van Oudheusden, beter bekend als Zwangere Guy. En hij is niet de enige bekende Gorik: de neergeschreven geestelijke vader van Brussel is een naamgenoot: bisschop Gorik van Kamerijk. In de tiende eeuw zou Karel van Lotharingen een kapel naar hem vernoemd hebben op een stuk grond omringd door de Zenne. De rivier had met haar stroming verschillende eilandjes in het landschap getekend en op het grootste eiland stond de kapel. Het was een van de eerste nederzettingen van het toekomstige Brussel. Het is dus niet verkeerd om te stellen dat op dat Groot Eiland of het Sint-Gorikseiland, Brussel is ontstaan.

Brussel breidde zich verder uit langs de oevers van de Zenne en op de plek van de Sint-Gorikskapel werd in de zestiende eeuw de Sint-Gorikskerk gebouwd. Een erg lang leven was die kerk niet beschoren, want eind achttiende eeuw bezetten de Fransen Brussel en die maakten komaf met bepaalde religieuze ordes, zoals het begijnhof iets verderop. Ook onteigenden ze christelijk patrimonium.

Onder het Franse bewind werd de kerk afgebroken en werd een plein aangelegd dat de naam Fonteinplein kreeg, omdat in het midden een gigantische fontein in de vorm van een obelisk stond. Het bouwwerk was oorspronkelijk afkomstig uit de abdij van Grimbergen.

Rond de fontein werd wekelijks een linnen- en vlasmarkt georganiseerd en

Lees en bekijk de antwoorden op de Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity 28

I

10 FEBRUARI 2021

STEL ZELF JE VRAAG EN STEM OP BRUZZ.BE

Wat is de geschiedenis van de Sint-Gorikshallen?

— DANIEL UIT WOLVERTEM

grondig herschikt stadscentrum en een heuse stadsvernieuwing. Hoge herenhuizen werden gebouwd en de stad investeerde in heel wat nieuwe openbare gebouwen om de Brusselaars naar het centrum te lokken. Zo werd in die periode de Beurs gebouwd, maar ook het Zuidpaleis en de Centrale Hallen, die helaas niet meer bestaan omdat ze later tegen de grond gingen voor de bouw van Parking 58.

BIJNA DOOD

De Sint-Gorikshallen deden bijna honderd jaar dienst als markthal. © SINT GORIKSHALLEN

daaruit ontstond het idee om op deze plek een markthal te bouwen. Dat plan werd pas uitgewerkt bij de overwelving van de Zenne in 1867. Tot dan stroomde de rivier in het centrum van de stad.

Hoewel ze erg belangrijk was voor de lokale industrie en nijverheid, was ze door de jaren heen een open riool geworden, die ook

ziektes verspreidde in de stad. Daarenboven overstroomde ze regelmatig en ook daar wou het stadsbestuur iets aan veranderen.

Onder het toeziend oog van burgemeester Jules Anspach en naar het plan van de architect Léon Suys, werd de Zenne na ingrijpende bouwwerken overkapt door haar in twee

kokers te laten stromen onder het centrum. De burgemeester zag hierin zijn kans om de stad meer allure te geven. Hij liet de centrale lanen aanleggen, waarvoor hij architecturale inspiratie haalde in Parijs.

Het centrum moest aantrekkelijk worden voor de welgestelde Brusselaars die er zouden kunnen flaneren. Dat betekende een

Tijdens die stadsvernieuwing onderging ook het Sint-Goriksplein een metamorfose. Rond de obeliskfontein werd in 1881 een markthal gebouwd naar het ontwerp van Adolphe Vanderheggen. Er was een grote toonbank, en vier rijen met kraampjes. In de overdekte markt werden vooral vlees en zuivelproducten verkocht.

Het gebouw deed bijna honderd jaar dienst als markthal, maar na de Tweede Wereldoorlog verloederde de Sint-Gorikswijk en takelden ook de markthallen steeds verder af. In 1977 gingen ze dicht.

De markthallen waren bijna ten dode opgeschreven, toen verschillende plannen werden gemaakt om het plein een nieuwe invulling te geven. Maar aan het eind van de jaren tachtig beschermde het stadsbestuur het gebouw. En maar goed ook. In de loop der jaren herleefde de wijk.

De Sint-Gorikswijk is nu een vaste plek om een terrasje te doen in het centrum in een van de vele cafés die de Sint-Gorikshallen omringen.

VOLGENDE KEER Check ook onze Instagrampagina, elke donderdagnamiddag vertelt Luana Difficile een nieuw Big City-verhaal.

Wat is het verhaal achter de verstopte oude gevel in La Bellone?

Het antwoord leest u in het magazine van 24 februari.

Culture.

NL | FR | EN A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

AZAM MASOUMZADEH CREATES CUTTING-EDGE COMICS FROM HER BRUSSELS BATHROOM

‘Augmented reality allowed me to go beyond the silent, unmoving paper’

WEEK VAN DE BELGISCHE MUZIEK BRUSSELSE RAP

‘Hiphop is je rijkdom tonen. Niet de blingbling maar je a omst, je wijk’

CINÉMA ANIMA FESTIVAL

Après son passage à Cannes, ‘Josep’ débarque en ligne sur nos écrans

Culture. Cabin Fever

‘Lous and the Yakuza heeft een nog groter effect op mij dan Angèle’ NL

Schrijver Hans Depelchin debuteerde afgelopen najaar, in corona’s hoogtijdagen als romanschrijver met Weekdier.

Omdat we dat boek nu wel al even uit hebben, hee hij nog wat tips voor cultureel verzet tijdens de aanslepende lockdown. — MICHAËL BELLON Vrijdag kan je Hans Depelchin online meemaken tijdens het literaire minifestival Let Love Rule van deBuren in KAAP Oostende. Voor ons lijst hij vandaag zijn cultuurtips op. Op onze vraag, beginnend met de solotentoonstelling The great god Pan van zijn Brusselse broer Peter Depelchin in de Husk Gallery (Rivoli #12) in Ukkel. “Het is een tamelijk kleine expo met grafisch werk, maar dat werk is wel monumentaal en gedetailleerd. In de grote werken zitten eigenlijk verschillende kleinere werkjes verborgen en er is altijd veel te ontrafelen. Er zitten veel kunsthistorische referenties in, maar ook verwijzingen naar literatuur en mythologie, zoals naar Pan – de liederlijke god die de nimfjes achternazit, om het even kort door de bocht samen te vatten. Wat me ook heel erg aanspreekt, is dat hij heel architecturaal werkt, met motieven die zijn werk zowel figuratief als ruimtelijk maken, bijna als maquettes. Dat vind ik heel boeiend.”

VAN BOCKSTAEL TOT BERLIJN Behalve zijn broer wil Depelchin ook nog twee vrienden tippen, en terecht. “Schrijvers Yelena Schmitz en Arno Boey maakten de literaire wandeling 1020 Stories in de Bockstael-wijk in Laken. Met eigen verhalen en volkse verhalen bij plekken, gebouwen als het huis waar Willem Elsschot heeft gewoond, maar ook cafés die al verdwenen zijn of nog bestaan. ‘We geven de poëzie terug aan de wijk,’ zeggen ze zelf, en ze hebben het ook allemaal zeer mooi vormgegeven op een website (1020stories.be), op Facebook en op Instagram. Bovendien in drie talen – een goede manier om die wijk te ontdekken die misschien niet iedereen kent.”

Gevraagd naar de platen die het personeel 30

Hans Depelchin: “Het is fijn om met muziek te reizen in een tijd dat echt reizen niet mag.”

van Spotify achter de schermen voor hem aan het grijsdraaien is, noemt Depelchin alles van Sault, door de eigentijdse revolutionaire vibe en het enigmatische van het project, maar ook Lous and the Yakuza. “Zij heeft op mij een beetje hetzelfde effect als Angèle in het begin, maar ik vind haar nog interessanter. Misschien door haar roots, of het rauwe Brusselse dat internationale allure heeft. De sound is heel fijn, ook al zijn de verhalen dat zeker niet altijd.”

Naar hiphop en rap luistert Depelchin vooral als hij niet met iets anders bezig is, omdat hij de teksten wil horen. Tijdens het werk is er dan klassiek, en wat dat betreft wil hij de Franse componist en pianist Sofiane Pamart tippen. “Hij heeft zichzelf als doel gesteld de elitaire codes van de Franse muziek te doorbreken, en heeft met Planet en daarop aansluitend Planet Gold twee mooie albums uit. De pianostukken dragen de naam van mil-

joenensteden als Havana, Caïro, Berlijn enzovoort en baden ook in de sfeer van die stad. Het is fijn om met die muziek te reizen, zeker in een tijd dat echt reizen niet mag.”

MAGISCH EN MYTHISCH Voor televisieseries moeten we dan weer niet bij Depelchin zijn. Sinds Breaking bad heb ik niet echt meer iets gezien dat daaraan kan tippen. Bij Netflix heb ik vaak het gevoel dat de series eenzelfde soort esthetiek en opbouw hebben, die ook doorzichtig wordt. Als het over films gaat, tip ik wel altijd de Griekse regisseur Yorgos Lanthimos. Hij werd echt bekend door het kostuumdrama The favourite over Queen Anne, maar eigenlijk vind ik zijn vroegere werk interessanter. The lobster bijvoorbeeld, maar vooral het aangrijpende The killing of a sacred deer en Dogtooth, over een vader die zijn kinderen afzondert van de samenleving en hun zelfs een nieuwe taal aanleert. Het zijn altijd interessante gedachteoefeningen. Over Lanthimos’ films hangt altijd een magische en absurde sfeer, en ze baden steevast in een bizarre esthetiek, met langzame beelden waarin weinig wordt gezegd, maar waar toch weerhaakjes aan zitten die kleine schrammetjes achterlaten. Die bedrieglijke eenvoud

Quarantoon STEVE MICHIELS resoneert voor mij altijd op een diep niveau.”

Daarmee zitten we bij de literatuur.

Depelchin leest boeken ter voorbereiding van zijn eigen werk, maar ook gewoon ter ontspanning. In de eerste categorie past het herlezen van de Metamorfosen van Ovidius.

“Ik ben zelf bezig met vijvers en oevers als mythologisch motief, en in de Metamorfosen gebeurt er daar wel het een en ander, zoals Narcissus die in een bloem verandert of de nimf Syrinx die in een rietstengel verandert zodat Pan haar niet kan grijpen. In dat verband wil ik ook wijzen op het essay De andere mythe, waarin de Nederlandse theatermaakster Hélène Vrijdag schrijft hoe we de vaak machistische en seksistische mythes ook anders kunnen lezen.”

In de categorie ontspanning vallen dan weer Liefde in tijden van cholera van Gabriel García Márquez en L’étranger van Albert Camus. “Hoewel ik op het conservatorium altijd heb geleerd dat je de grote woorden maar beter mijdt in teksten, schrijft Márquez zo monumentaal dat het niet stoort

In het kleine bundeltje Zuigelingen stopt Jorina van der Laan een hele wereld.

dat woorden als liefde en waanzin zo prominent voorkomen. Helemaal anders is dan weer de van emotie ontdane, onsentimentele manier waarop Camus zijn gruwelijke verhaal vertelt en waar ik op de een of andere manier ook troost uit haal.”

Omdat Depelchin ook dichter is, en het onlangs nog Poëzieweek was, geeft hij ons tot slot ook nog het piepkleine boekje Zuigelingen mee, van de Nederlandse Jorina van der Laan. “Een heel klein chapbook met korte gedichten, tekstflarden en beelden. Vaak weer met de mythologische inslag waar we het hier al een paar keer over hebben gehad. Ook Van der Laan maakt een magisch-realistisch vlechtwerk van mens, dier, ding en natuur. Er zit een hele wereld in dat kleine bundeltje tekst.”

LET LOVE RULE met Emma Lesuis, Alex Deforce, Charlotte Jacobs, Hans Depelchin, Anne Vegter en Johannes Verschaeve: 12/2, 20.00, www.deburen.eu, Facebook: vlaamsnederlandshuisdeburen 31

Culture. Hiphop

Een greep uit de even diverse als kleurrijke Brusselse hiphopscene, van Rival, Akro en Lefto over Zwangere Guy, RomĂŠo Elvis, Damso, Umi en Chibi Ichigo tot Badi, Blu Samu, Brihang, Dvtch Norris, Black Mamba en Hamza

WEEK VAN DE BELGISCHE MUZIEK: EEN CHECK-UP VAN DE BRUSSELSE HIPHOP

1

HOE DIEP ZITTEN DE FUNDAMENTEN?

In 2003 stapte de vijftienjarige Zwangere Guy voor het eerst de AB binnen.

Stikstof moest nog geboren worden, hij heette nog gewoon Gorik van Oudheusden. Het concert? Starflam, de Luiks-Brusselse rapcrew die de grootstedelijke hiphopscene uit de ondergrond haalde. “Die bloeddoorlopen zaal, die mensenmassa die alles mee schreeuwde, dat vergeet ik nooit meer,” blikt hij terug. Bijna twee decennia later heeft de rapkeizer Brussel omgetoverd tot de Belgische – of mogen we zeggen Europese? – hoofdstad van de hiphop, samen met onder meer zijn Stikstof-crew, Roméo Elvis, Damso, Hamza, Le 77 en een legertje inwijkelingen als Blu Samu, Brihang en Dvtch Norris. Met Frenetik, YG Pablo en co is de opvolging ook verzekerd.

De zaadjes voor die bloei werden geplant lang vóór de ogen van Parijs op Brussel gericht NL en hiphop het tot kunstvoorwerp in waren Bozar schopte. “Destijds keek ik vooral naar Amerikaanse rappers,” vertelt Zwangere Guy. “Pas later ben ik de Brusselse pioniers gaan ontdekken. Iedereen had wel een plaat van Pitcho of De Puta Madre in huis.” Voor de eerste b-boys uit Brussel moeten we nog wat verder terug. Terwijl new beat en Clouseau-

Naar aanleiding van de Week van de Belgische muziek, die de landelijke muziekscene een hart onder de riem wil steken, namen we de polsslag van de Brusselse hiphop. Evolueert de scene in het korset van de quarantaine van ziek goed naar goed ziek? Een check-up in vijf vragen met een panel pioniers, dj’s, producers, rappers en programmatoren. — TOM ZONDERMAN mania ons land overspoelen, ontdekt Abdel Hamid Gharbaoui uit Molenbeek de hiphop.

Samen met dj Daddy K en breakdancer Perfect loodst hij onder de alias Benny B rap de Belgische huiskamers binnen. Ook die van de jonge Lefto. “Benny B dook eind jaren 1980 op in programma’s als 10 qu’on aime, met zijn gekke outfits had hij meteen mijn aandacht,” vertelt de Brusselse hiphopkenner, dj, producer en tot in verre buitenlanden gewaardeerde smaakmaker. “Wie had durven denken dat Tien om te zien Belgen zou laten kennismaken met rap?” (Lacht) Met de subcultuur die midden jaren 1970 ontstond op de block parties van Afro-Amerikanen en latino’s in The Bronx, van een score voorzien door dj’s als Kool Herc en zwarte straatdichters als Gil Scott-Heron en The Last Poets, had dit weinig te maken.

“Benny B was superpoppy en luchtig, met veelal verfranste covers van Amerikaanse hits.”

Hét nulpunt van de Brusselse rap is de compilatie BRC - Brussels rap convention volume 1 uit 1990, met pioniers als Defi-J en Rumky, waaruit later crews als De Puta Madre en CNN199 groeiden. “Wij werden in de media uitgespeeld tegen elkaar,” zegt Rival, een van de stichtende mc’s van CNN199, “maar voorbij die rivaliteit waren wij goede vrienden.”

Breakdancers, graffitikunstenaars en taggers

versterkten de ondergrondse scene, De Vaartkapoen in Molenbeek werd de deeltjesversneller van de jonge, alternatieve hiphopcultuur. Eind jaren 1990 brak de hiphop door naar de mainstream dankzij Starflam, een crew met leden uit Luik en Brussel. “Starflam is superbelangrijk geweest,” legt Lefto uit. “Met hun StuBru-hit ‘La sonora’ bewees de groep dat rap ook op de radio kon worden gedraaid.” “Een katalysator? Zo zou ik ons niet durven te benoemen,” reageert Akro, een van de kernleden van Starflam en vandaag coördinator van de hiphopradioshow Tarmac bij de RTBF. “Maar goed, ja, wij hebben de basis van het gebouw neergezet, en de generatie van nu heeft er een dak op gelegd.”

Met het uiteenvallen van Starflam dook de hoofdstedelijke rap opnieuw de ondergrond in, met af en toe opflakkeringen van Pitcho, James Deano en La Smala. Tot Kendrick Lamar en Kanye West de rap vanuit de VS een internationale boost gaven, en de Franse scene na de hausse door de stadskroniek La haine opnieuw aantrok. In België zorgde Stromae voor een nieuwe oerknal. “Hij is misschien geen rapper pur sang,” zegt Lefto, “maar het universum dat hij heeft uitgebouwd, was een gamechanger.

Hij heeft ervoor gezorgd dat ze van Parijs tot New York naar ons begonnen te kijken.” ▼

NL

B R U Z Z | A N A LY S E

‘Als de sluizen weer opengaan, ontploft de boel’

33

WEEK VAN DE BELGISCHE MUZIEK: EEN CHECK-UP VAN DE BRUSSELSE HIPHOP

▼

2

IS DE BRUSSELSE SCENE UNIEK?

Stromae opende de poorten voor een nieuwe lading Brussels talent dat besefte dat dromen werkelijkheid kunnen worden. Maar hij toonde vooral ook dat je in Brussel je eigen verhaal kan schrijven. Dat mag je op het conto van zijn diversiteit schrijven: Brussel is een newyorkiaanse smeltkroes, eentje met veel minderheden en geen uitgesproken meerderheid.

“Brussel is als een blanco canvas, dat eenieder op zijn eigen manier kan invullen, en dat ook zo doet,” legde Petrus te Braak dat onlangs mooi uit in De Standaard naar aanleiding van een onder-

zijn ding mee,” zegt Astrid De Sterck, muziekprogrammator bij de AB die zich onder meer toelegt op local heroes. “Die dynamiek werkt erg stimulerend. Je hoeft ook niet aan standaardeisen te voldoen om deel uit te maken van de scene.” Dat ze niet puur rond rap draait, vindt De Sterck een van haar sterktes. “Artiesten als Lous and the Yakuza of IKRAAAN rappen niet, maar ze maken er wel deel van uit. Ook een fotografe als Yaqine Hamzaoui geeft de scene mee vorm.”

De Beastie Boys zaliger bloemleesden maar wat graag uit de five boroughs van The Big Apple, in Brussel heb je met nineteen boroughs te doen,

“Je hoe niet aan standaardeisen te voldoen om deel uit te maken van de scene, iedereen doet zijn eigen ding” ASTRID DE STERCK

muziekprogrammator bij de AB

zoek dat hij voor de VUB voerde naar de Brusselse identiteit. Dat weerspiegelt zich ook bij de hoofdstedelijke hiphoppers: ze delen eerder een spirit dan één geluid. De rauwe street talk van Frenetik staat bijvoorbeeld mijlenver af van de dichterlijke vertelkunst van Brihang, de breliaanse observaties van Roméo Elvis zijn volwassener dan de raplol van Caballero & JeanJass.

“Of je nu hier bent opgegroeid, of van elders naar hier komt afgezakt zoals Brihang en Dvtch Norris, alles komt hier samen en iedereen doet er

elk met zijn eigen kenmerken, geplogenheden, taalgebruik en sfeer. Het is die samenvloeiing die de grond hier extra vruchtbaar maakt. “Hiphop is een bastaardcultuur die zich voedt met alles wat op haar pad komt, hoog en laag, over de grenzen heen,” zegt Rival. “In Brussel wriemelen mensen met verschillende roots, culturen en religies door elkaar. Dat geeft hiphop kracht, en zijn levensduur: de scene vernieuwt zich elke keer opnieuw.”

De chaos, de veelzijdigheid en de complexloze eigenzinnigheid doen botsen én bloeien. “Dé-

brouilleurs” noemde Lefto de Brusselse rappers niet voor niets in zijn docureeks In transit. “Dat moet wel. Ons land is supercomplex, en die complexiteit culmineert in Brussel. Eigenlijk heb je hier verschillende landen in één. Dat hoor je heel goed op de radio, luister naar Studio Brussel en naar Tipik van de RTBF: dat zijn twee totaal andere werelden.” Wie de twee verbindt, stijgt er bovenuit: “Zwangere Guy wordt ook opgepikt door Marokkaanse drarries,” zegt Akro. “Deze generatie is echt geglobaliseerd.”

“Twijfel nooit, wees gestoord, zwem in tegen elke stroom,” zette Zwangere Guy de Brusselse plantrekkersfilosofie kracht bij op zijn eerste mixtape, Zwangerschapsverlof vol. 3. Een levenshouding die niet alleen geldt voor de rappers, maar ook de bakkers die hen van verse beats voorzien, zegt hij: “Dat wordt vaak vergeten als het over de hiphopbloei gaat: de jongens en meisjes die in hun kamers beats zitten te bedenken. Zij geven rappers de kans om hun verhaal een eigen touch te geven. Er is in Brussel héél véél talent, als ik op Instagram een oproep lanceer, word ik meteen overladen met beats.”

Umi Defoort, dj, producer en beatmaker van Zwangere Guy, zet die gedachte nog wat scherper: “Roméo Elvis werkte samen met Le Motel, die atypische elektronische beats produceerde met heel veel invloeden uit de dance. Damso is soms heel brutaal en vulgair, maar zijn sound kan ook teder en introspectief zijn, als een chansonnier.

L’Or du Commun is dan weer heel funky enzovoort. Zwangere Guy heeft eigenhandig oldskool boombap teruggebracht. In Frankrijk doet iedereen vandaag hetzelfde, hier is het net omgekeerd.”

Er is nog één ding wat de rappers bindt: ze zijn trots op hun stad. Oké, elke rapper zingt de lof van

THE NEXT BIG B-BOYS & GIRLS “Ik voel dat hij honger heeft,” zegt Lefto over Bart Pierre alias BERRY. Helemaal fresh on the scene is hij niet, hij rapte al aan de zijde van Zwangere Guy en bracht in 2020 twee platen uit waarop hij zijn stonede Nederlandstalige rhymes en laidback beats etaleert.

Maar als Dikke de Biggie van Hasselt is, dan is Berry The Notorious B.I.G. van Brussel.

34

Hij debuteerde in 2018 met de ep Sang froid, kreeg al vuistjes van Roméo Elvis en Caballero & JeanJass en werkte samen met Phasm, maar nu is het tijd voor het grote publiek om ingeweken Luikenaar VENLO – op zijn identiteitskaart heet hij François Lovens – en zijn introspectieve slaapkamerraps in de armen te sluiten.

Ook niet helemaal nieuw is Jonathan Nezzi alias GEEEKO. Vorig jaar bracht hij twee albums uit waarop hij samenwerkte met andere beloftevolle nieuwelingen als Frenetik en YG Pablo. Chuki Beats, de Timbaland van de Brusselse beatmakersscene, leverde de poppy trap-beats voor zijn debuut. Rotcommercieel spul dat smeekt om werelddominantie.

Ze acteerde onder meer in Dear Winnie, van Junior Mthombeni, wil schilderen, schrijven en dansen, maar volgens Black Mamba gaat ze het ook maken in de muziek: MAHINA NGANDU. Wie ‘Harmony’ beluistert, haar samenwerking met 808 Delavega die ze vorig jaar op YouTube dropte, droomt meteen weg bij de gloriedagen van Aaliyah.

Suave rap dus, met een flinke smak soul.

De naam die overal opduikt in lijstjes met Brusselse rappers die het gaan maken: YG PABLO. De twintigjarige Pablo Plaza bracht al twee ep’s uit met weemoedige, poppy rap en is de protegé van Damso. Een van zijn grote voorbeelden is de Canadese superster Drake, die al langer openlijk flirt met pop. Een succesrecept dat YG Pablo met de track ‘AVM’ al 21 miljoen streams op Spotify opleverde.

WHAT’S IN A NAME?

“Als je dat podium krijgt, moet je je uitspreken,” zei een ontluikende Roméo Elvis toen Lefto in In transit de scene tegen het licht hield. Dat deed de rapper uit Linkebeek ook, meermaals spuwde hij tijdens concerten op de politieke beleidsmakers, in het nummer ‘La Belgique Afrique’ van zijn album Chocolat nam hij het asielbeleid van Theo Francken op de korrel en sneerde naar het koloniale verleden van België op de tonen van de “Handjes kappen/de Congo is van ons”-gezangen op Pukkelpop. Ook Stikstof scandeerde “fuck de N-VA en het hele wespennest” op zijn plaat Overlast.

En toch: “Rap music right now should be like Public Enemy stuff, but it’s just not there,” sloeg de Amerikaanse cultproducer Madlib onlangs met de vuist op tafel in The Guardian, verwijzend naar de peetvaders van de conscious rap. Op de internationele scene delen rapacts als Run the Jewels nog steeds stevige tikken uit, maar ze zijn

“Dat veel jonge artiesten met Afrikaanse of Arabische roots zich kunnen tonen, is al een overwinning op zich” BADI

rapper

eerder dun gezaaid. “Het enige wat rapmuziek met vroeger verbindt, is die tegenstem,” verwoordde Roméo Elvis het destijds. Maar kan rap nog een vuist maken?

“Ach, die oldksool hiphoppers zeggen allemaal hetzelfde: ‘Niemand verheft zijn stem nog! Rap bestaat niet meer! Alles klinkt hetzelfde’,” zegt Noonah Eze alias dj Black Mamba. “Maar engagement is niet gelinkt aan oldskool beats, het kan net zo goed op trap of drill. Madlib heeft vast niet naar de Brusselse scene geluisterd, Damso en Zwangere Guy verkopen geen bullshit.” (Lacht) “De nieuwe generatie rappers neemt zeker geen blad voor de mond,” vindt ook Akro, die destijds

weld stonden gekalkt. “‘Fuck the police’ is altijd een thema geweest in de hiphop, denk aan N.W.A. Maar het is tegelijk veelzeggend dat dat na zoveel jaren nog altijd het geval is.”

“Zonder het zo te noemen, is rap altijd Black Lives Matter geweest,” zegt Lefto. “De zwarte strijd voor gelijke rechten en om gehoord te worden, is al honderden jaren aan de gang. Toch in de VS, in Europa speelt dat minder.” “Er zijn zeker mensen wakker geschud,” zegt Black Mamba, “maar ik zie meer een algemene tendens, in alle kunsttakken is er meer engagement.” Woke is alvast ook Damso: “Bâtons dans les roues, genou sur le cou,” verwees hij naar de dood van

B R U Z Z | A N A LY S E

3

KAN DE BRUSSELSE SCENE NOG EEN VUIST MAKEN?

met Starflam de goegemeente graag een geweten schopte. “Maar als geheel zie ik geen grote statements meer, het zijn eerder punchlines.”

“Un policier meurt dans une bavure / C’est ce que j’appelle une remontada,” is zo’n tik die het aanstormende talent Frenetik vorig jaar uitdeelde op zijn ep Brouillon. De jonge straatrapper spreekt zich af en toe openlijk uit tegen racisme en politiegeweld. “Ik ben geen activist of een Black Panther,” vertelde hij onlangs nog in dit blad.

“Maar je moet de mensen wel iets meegeven waar ze over kunnen nadenken.” Zwangere Guy vindt dat Madlib en Akro een punt hebben, “maar ik zou geen hele plaat lang willen roepen over hoe rot het systeem is. Dat klinkt snel afgezaagd.

Maar ik neem wél vaak een standpunt in, en zo zijn er nog genoeg rappers.”

Rap is ontegensprekelijk commerciëler geworden, het genre flirtte de voorbije jaren uitgebreid met pop. Blust dat het vuur niet deels?

“Zeker,” zegt de Brusselse rapper Badi, “maar het is ook een manier om de strijd aan te gaan. Voor jonge artiesten met Afrikaanse of Arabische roots was het altijd moeilijk om zich te tonen. Aanwezig zijn op radio en tv is op zich al een overwinning.”

Een boodschap kan ook subtiel gebracht worden, vindt Rival. “Rap is misschien pop geworden, maar hiphop hoeft niet alleen maar geëngageerd te zijn. Het mag ook licht zijn. Het leven is al heavy genoeg, soms moet je de teugels vieren.”

Hebben Black Lives Matter en #metoo ons een nieuw geweten geschopt? “Ik denk van niet, maar mensen zijn er wel gevoeliger voor,” zegt Badi.

Zelf benut hij elke kans op engagement. Tijdens zijn passage op het invloedrijke Berlijnse YouTube-platform Colors droeg hij een vest waarop de namen van slachtoffers van politiege-

George Floyd op zijn laatste album QALF, waarop hij niet zomaar aanknoopte met zijn Congolese roots. “Corona à la lèpre, l’Afrique cesse pas d’renaître,” zong hij in ‘Coeur en miettes’, een duet met de combattieve Lous and the Yakuza.

Nee, de Brusselse scene houdt haar mond niet.

4

IS DE BRUSSELSE HIPHOP GEËMANCIPEERD?

“I’m on the run, on the run / The place I come from / Can’t afford to be dumb, you know,” rapte Salomé Dos Santos alias Blu Samu toen ze in 2017 van Borgerhout naar Laken

▼

zijn wijk, maar in Brussel is het bijzonder uitgesproken. “Hiphop is tonen hoe rijk je bent,” vat Rival het samen. “Niet de blingbling, maar je afkomst, je wijk, je thuishaven. Dat geeft je een identiteit, een context voor jouw unieke verhaal, dat enkel daar kan plaatsvinden en nergens anders.” Brussel is dan ook “la capitale d’un pays qui va mal,” zoals Roméo Elvis het rapte in ‘Nappeux’: een stad die vaak uppercuts kreeg, die door de aanslagen in 2016 zwaar gekneusd werd.

“We hebben onze stad zien kapotgemaakt worden,” zegt Zwangere Guy. “Dat deed pijn. Ze is het weinige wat we hebben, en dat eisen we op.”

“De grenzen van de hiphop worden altijd maar verlegd,” zegt Umi Defoort, en dat is het minste wat je van het populaire, steeds verder uitdijende genre kan zeggen. Waar begint hiphop?

En waar eindigt rap? “Wanneer het gezongen wordt,” zegt Lefto droogjes over de muziekstijl die de basis vormt van de bredere, van oorsprong stedelijke subcultuur genaamd hiphop, waartoe ook turntablism, breakdance en graffiti behoren.

Is de lijn zo scherp? In Brussel betekent hiphop alvast een grote fuik waarin artiesten terechtkomen met een grootstedelijke feel. Rappers pur sang zijn dun gezaaid, zeker bij de vrouwelijke artiesten. “Het is dom om alle artiesten van kleur gemakshalve bij de hiphop te rekenen,” vindt Zwangere Guy. “IKRAAAN maakt geweldige dingen, maar het is geen rap.” Dat klopt, maar door de globalisering vervagen grenzen, ook tussen genres, stijlen en subculturen. “Het is alleszins minder uitgesproken dan vroeger,” vertelt Umi Defoort. “Het internet en sociale media spelen een grote rol: alle invloeden van iedereen komen meteen samen. Ik denk dat mijn generatie zich niet meer aantrekt of dit nu bij die stijl hoort en dat bij die subcultuur. Drake wordt een rapper genoemd, maar dat is eigenlijk popmuziek. Ariana Grande zingt, maar haar beats zijn pure hiphop.” Vraag is of de Brusselse scene haar eigenzinnige stem kan behouden, nu de hiphop overspoeld wordt door trap, drill, grime en de verbasterde afrobeats en Maghreb-pop van de Pa Salieus en de TiiwTiiws van deze wereld.

35

▼

WEEK VAN DE BELGISCHE MUZIEK: EEN CHECK-UP VAN DE BRUSSELSE HIPHOP

trok om er samen te hokken met de jongens van Le 77. Blu Samu blijft een van de weinige echte rapsters in Brussel. Toen Focus Vif in 2017 de sleutelfiguren uit de Belgische hiphop op zijn cover plaatste, stond er één vrouw tussen: de Antwerpse rapster Coely. In de Hooray100 van Studio Brussel, waarin jaarlijks de honderd beste hiphoptracks worden opgelijst, zaten in de editie van 2020 drie vrouwen: Lauryn Hill, Missy Elliott en opnieuw Coely. Het bewijst dat The Keepers, een internationaal collectief dat afgelopen september gelanceerd werd met als doel vrouwelijke rappers uit de plooien van de muziekgeschiedenis te halen, geen overbodig werk doet.

“Dat soort initiatieven is absoluut nodig,” beaamt de Brusselse nieuwkomer Chibi Ichigo.

“Maar aan de andere kant: moet het altijd zo benadrukt worden dat wij vrouwen zijn? Door die stempel van uitzonderlijkheid worden we minder serieus genomen. We worden opgemerkt omdat we vrouw zijn, en niet om wat we doen.”

Supafly Collective vestigt al tien jaar de aandacht op vrouwen in de Brusselse scene, en ook festivals als La Belle Hip Hop zetten rappende vrouwen centraal. En toch zijn ze weinig zicht-

mensen uit hun comfortzone te halen,” vindt Chibi Ichigo. “Ik zou nooit zo rappen, en ik vind het gek om zo op je lichaam te focussen, een lichaam dat bovendien helemaal fake is, maar vrouwen blijven beoordeeld worden op hun uiterlijk. Als je er goed uitziet, wordt er sneller potentieel in jou gezien. Bij mannen lijkt dat geen issue, zij mogen zo lelijk zijn als wat.” (Lacht) De documentaire On the record, waarin enkele vrouwelijke medewerkers hiphopmogol Russell Simmons beschuldigen van aanranding en grensoverschrijdend gedrag, toonde nog eens dat de hiphopwereld niet vrij is van mannelijk machtsmisbruik. “De hele muziekscene is macho,” zegt Badi. “Als je kijkt wie er de plak zwaait bij grote labels of wie de belangrijkste producers zijn, dan hebben we nog een lange weg af te leggen. Dat gebrek aan vrouwen is ook een pijnpunt van de Belgische scene.”

Kan Lous and the Yakuza een gamechanger zijn zoals Stromae dat was? Haar ambitie, vechtlust en engagement zijn een voorbeeld voor veel jonge vrouwen. “Dat is zeker zo,” zegt Black Mamba. “Maar ik merk dat heel veel vrouwen van kleur al te makkelijk op één hoop worden gesmeten. Wat Lous doet, is crazy, maar ik denk dat we nog meer ons best moeten doen om nieuwe talenten te tonen en ze niet allemaal in dezelfde doosjes te stoppen.”

baar. “Misschien zijn ze er wel,” zegt Zwangere Guy, maar ik zie ze niet. Misschien maken ze liever zachtere, melodieuze dingen. Iemand als de Nederlandse S10 heb ik hier nog niet gehoord.”

Een paar jaar terug liet Zwangere Guy in de clip van ‘Outfit van me daddy’ alleen maar vrouwen opdraven. Toch kaartte Rrita Jashari, programmator bij de VK, in DS Weekblad aan dat er weinig vrouwen opduiken in de clips van mannelijke rappers. “Rrita heeft een punt, maar ik ga mijn clips nu niet vol vrouwen steken. Ze moeten ook goed zijn, hé. Maar mijn standpunt is sowieso duidelijk, denk ik, ik ga vrouwen nooit denigreren.”

Machismo is een oud zeer in de hiphopscene, vrouwen worden niet zelden afgeschilderd als lustobject. Brussel is gelukkig spaarzamer met dat misogyne kantje, al zijn er uitzonderingen. Hamza bijvoorbeeld, de Brusselse kampioen van de dirty talk. De jonge Damso kon heel brutaal zijn tegenover vrouwen. Reden waarom hij drie jaar geleden een kruis kon maken over het WK-lied.

Cardi B en Megan Thee Stallion gaven vorig jaar internationaal flink tegengas met het van de wet ass pussies druipende ‘WAP’. “Het is goed om

“Ik merk dat heel veel vrouwen van kleur te makkelijk op één hoop gesmeten worden. Niet iedereen maakt hiphop”

5

OVERLEEFT DE BRUSSELSE RAP ZIJN EIGEN POPULARITEIT?

“J’balance ma pisse sur les ChampsElysées,” pochte Damso in 2016 in het nummer ‘BruxellesVie’, een lied dat sindsdien een symbool geworden is voor het succes dat de Brusselse rap in Frankrijk oogst. Van zijn tweede

NOONAH EZE

dj Black Mamba

HOE IS HET ZOVER KUNNEN KOMEN?

Hiphop sijpelt Brussel binnen eind jaren 1980, wanneer Benny B, een jonge ket uit Molenbeek, samen met dj en breakdancer Daddy K en Perfect opduikt in tv-shows als 10 qu’on aime en Club Dorothée.

1989

De compilatie Fidèles au vinyl verenigt jonge rappers als Akro uit Brussel en Serge MC alias Baloji uit Luik.

1990

1993

In 1990 verschijnt BRC - Brussels rap convention volume 1, het nulpunt van de Brusselse rap, met bijdragen van onder meer Defi-J, Rayer en Rumky.

36

Starflam haalt de Brusselse rap uit de ondergrond met de radiohit ‘La sonora’, een track van zijn tweede album Survivant.

Akro en Balo bundelen hun krachten onder de banier Malfrats Linguistiques, even later is het anagram Starflam geboren.

1996

1997

Geëngageerde rapcrews als CNN199 (foto) en De Puta Madre zorgen voor gezonde spanning in de Brusselse ondergrond.

1998

2001

De compilatie Les gens d’armes maakt een vuist tegen politiegeweld na de dood van Semira Adamu, de tape circuleert hard onder jonge aspirant-rappers.

2003 Paul Van Haver richt de rapgroep Suspicion op, een paar jaar later verovert hij als Stromae de wereld.

Rappers als James Deano, Scylla en Pitcho (foto) doen de rap smeulen, maar echt knetteren doet het niet.

JAREN 2000

2013 Stikstof dropt de track ‘Samen gevat’ en zet Nederlandstalige rap uit Brussel op de kaart.

LEFTO

dj, producer en hiphopkenner

album verkocht hij in Frankrijk meer dan 600.000 exemplaren. Belgitude is hip, met dank ook aan Angèle en de Rode Duivels.

Voor Brusselse rappers ligt het grote succes ontegensprekelijk in Frankrijk te rapen. In Vlaanderen breken ze niet helemaal door, op Roméo Elvis na. Nederlandstalige rap is met al zijn dialecten dan weer te eigengereid om boven de Moerdijk te scoren, met uitzondering van Zwangere Guy. “De Brusselse scene is boeiend omdat ze zo onvoorspelbaar is,” vindt Astrid De Sterck. “Ik hoop dat dat zo blijft.” “Om gezond te blijven, moet dat rapgeweld vooral origineel blijven, en die Brusselse spirit behouden,” zegt Lefto. “In je moedertaal rappen, bijvoorbeeld, dat geeft je meer geloofwaardigheid. Het is ook belangrijk om niet te veel te azen op wat succesvol is in het buitenland, voor je het weet ben je een fashion victim. Frenetik is een geweldig talent dat hier in de straten van Brussel gerijpt is, maar zijn clips draait hij in Frankrijk, met Franse politieagenten. Dat vind ik jammer.”

“Wij wilden heel geloofwaardig zijn, we gaven geen duimbreed toe,” zegt Akro over zijn tijd bij Starflam. “We waren opgegroeid met Franse hardcore rapgroepen als Assassin en NTM, we waren de tegencultuur. Wie te commercieel was, werd bekogeld met tomaten. Maar we waren ook

Damso wordt opgepikt door Booba, superster van de Franse rap.

2015

naïef, we dachten dat we het systeem konden veranderen. De nieuwe generatie heeft begrepen dat dat niet zal gebeuren en dat ze dus beter ook maar wat poen pakken. Het is ook een andere wereld natuurlijk, vandaag kan elke kid zijn shit meteen op het internet smijten. En er zijn managementbureaus als Back in the Dayz die weten hoe ze iemand moeten begeleiden.”

“Klopt,” zegt Lefto, “maar sommige artiesten zijn groot voor ze één show hebben gespeeld. Dat zegt veel over de machine erachter.” Het goeie aan de Brusselse scene is dat het geld het nog niet heeft overgenomen, zegt Umi. “In Nederland en Frankrijk lijkt alles om cijfers te draaien. Ze melken formules uit tot de mensen het beu zijn.

Brusselse artiesten moeten zich bewijzen op een veel puurdere manier.”

Het mag duidelijk zijn dat de Brusselse scene, die nog relatief jong is, heel gezond is. Ze vernieuwt zichzelf voortdurend, en er staat nog voldoende talent te trappelen. “Maar door corona is het nu wel moeilijk om te zien waar we echt staan,” besluit Lefto. “Ik denk dat er velen op stand-by zitten en wachten op betere tijden. Als de sluizen weer opengaan, ontploft de boel.”

WEEK VAN DE BELGISCHE MUZIEK 8 > 14/2, luister, kijk en lees op alle platformen van BRUZZ

2016

2016

‘BruxellesVie’ van Damso en ‘Bruxelles arrive’ van Roméo Elvis (foto) ontketenen de boom van de Brusselse rap.

2019

2020 Zwangere Guy kroont zich tot keizer van de Brusselse rap met drie uitverkochte shows in de AB.

Depuis cinq ans, Bruxelles est la capitale belge, même européenne, du hip-hop. Ce milieu est-il sorti de nulle part ou a-t-il de profondes racines ? Le son bruxellois est-il unique ? Peut-on parler d’émancipation ? Les rappeurs peuvent-ils encore s’unir ? Quel impact la pandémie a-t-elle sur le hip-hop©? Et le meilleur reste-t-il à venir ? Nous avons posé ces questions à un panel de pionniers, DJs, producteurs, rappeurs et programmateurs. D’Akro, un des MC originaux de Starflam, à l’ancien Rival, en passant par le connaisseur et DJ Lefto, la DJ et productrice Black Mamba et l’empereur du rap Zwangere Guy, ou encore des nouveaux talents comme Chibi Ichigo.

Leur conclusion ? Le milieu du hip-hop bruxellois a des racines profondes, possède un son qui reflète la diversité et l’originalité de la ville, manque peut-être un peu de femmes, n’a pas peur de donner son opinion et est en excellente santé. Seul le virus semble gâcher la fête. Mais Lefto a bon espoir : « Dès que tout rouvrira, ça va exploser à Bruxelles. » FR

THE PULSE OF BRUSSELS RAP Over the past five years, Brussels has become the Belgian, or should we say European, capital of hip hop. Did this scene appear out of nowhere or does it have deeper roots? Does it have a unique sound? Is it emancipated? Can the rappers still have an impact? Has its growth been stunted by the pandemic, or is the best still to come? Questions we asked a panel of pioneers, DJs, producers, rappers and programmers.

From Akro, one of the original MC’s of Starflam, to old hand Rival, hiphop connoisseur, DJ and tastemaker Lefto, DJ and producer Black Mamba, rap emperor Zwangere Guy, and new talent like Chibi Ichigo. Their conclusion? The Brussels scene has rich roots, a sound that reflects the diversity and idiosyncrasy of this city, could do with some more women, is not afraid to have an opinion, and, thanks to a lot of new talent, is in good health. All that is left is the virus. But Lefto is hopeful: “When the floodgates open again, things are going to explode here.”

EN

Op de dag van de release van QALF, zijn vierde album, is Damso de meest gestreamde artiest ter wereld.

(2016) Couleur Café brengt de beste Belgische rappers samen in Niveau 4.

LE POULS DU RAP BRUXELLOIS

B R U Z Z | A N A LY S E

“Sommige artiesten zijn groot voor ze één show gespeeld hebben, dat zegt veel over de machine die erachter zit”

2021 Frenetik bewijst met zijn mixtape Jeu de couleurs dat corona de scene niet klein krijgt, de opvolging is verzekerd.

37

Culture. Comics & augmented reality

Azam Masoumzadeh Born in Isfahan, Iran in 1989.

Grows up surrounded by the thousand-year-old philosophical poems of Omar Khayyam.

At 18, after having drawn all her life and leaving high school with a diploma in painting, goes to study textile design in Tehran.

Moves to Brussels in 2012, to study illustration and comics at LUCA School of Arts, narration at l’ERG, and digital art at KASK in Ghent.

Glad That I Came, Not Sorry to Depart is one of the first projects of the InnovationLab of the Flanders Audiovisual Fund and receives a Special Mention at the Anima Festival in 2020.

At the end of 2020, she publishes her book of the same name, the first Belgian comic book with augmented reality, now going into its second print.

Azam Masoumzadeh in her bathroom studio: “I used to say I came to Brussels because of comics, but that is a lie. I just went with the flow of life.”

38

AZAM MASOUMZADEH, ARTIST BETWEEN PERSIAN POEMS AND CONTEMPORARY COMICS

A

“

s a child, I often heard my mother recite a poem while she was doing the housework. Whispering, almost inaudible.” The first words of Glad That I Came, Not Sorry to Depart open up a sensitive, almost magical space, as the Iranian-born, Brussels-based artist Azam Masoumzadeh explains how that poem crept under her skin over the years and became a companion. First as a melody she could not shake off. Only later, when its meaning became fully understood, as a guide to life.

With Glad That I Came, Not Sorry to Depart that poem now travels from a house in Isfahan to eager Brussels ears. “Alike for those who for today prepare, and those that after a tomorrow stare, a muezzin from the Tower of Darkness cries ‘Fools! Your reward is neither here nor there!’” echo the words not only from the paper, but also in Azam Masoumzadeh’s soft, sweet voice – thanks to the augmented reality that allows you to bring ten illustrations and as many short poems from the book to life with the help of an app. The drawings, inspired by Iranian miniatures – “these two-dimensional illustrations and paintings I grew up with and that somehow made sure that I still suck at perspective” – moving as only miniatures can: slow and a bit stately, able to move heaven and earth.

But at least as tempting is the Farsi that you will hear, the language in which Omar Khayyam’s poems were set down almost a thousand years ago. “I miss the language,” Azam Masoumzadeh says just after she has fought for half an hour with her pillows – “Mondays are monsters!” – which try to keep her in bed with their soft but compelling hugs. “I miss speaking

Farsi, and the particular accent and way that people talk in Isfahan, the city where I grew up.

Sometimes my throat yearns to pronounce those specific sounds. Then again, if I were to return to Iran, I would miss speaking bad English – which I’m fluent in. (Laughs) I like to switch between languages, depending on the character of the words, on how heavy they weigh in different tongues. I recycle mentalities and cultures.”

Azam Masoumzadeh is an in-betweener.

Between languages and between artistic disciplines like painting, textile design – “which I don’t practice anymore” –, illustration, comic books and digital art. But also by nature, as an Iranian, “between East and West, between believing and not believing, between being earthy and being spiritual. Life becomes easy when you accept this state of being in between things. Though it can be hard as well. It is a lot of work to keep your balance when manoeuvring between two extremes and trying not to fall into one or the other. Extreme thinking does not doubt. It provides easy answers that uncertainty cannot give us. Being in between is dealing with a bunch of questions all the time.”

CHILDREN OF THE REVOLUTION “It is about accepting and knowing that you don’t have a clue,” Azam Masoumzadeh continues. That philosophical truth, derived from the Rubaiyat, a collection of four-line poems by Omar Khayyam, runs like a thread through her life. “I used to say I came to Brussels because of comics, but that is a lie.

(Laughs) I wasn’t that thoughtful at 22. You know, I only applied for one university abroad, and that was LUCA School of Arts in Brussels.

BRUZZ

— KURT SNOEKX, PHOTOS IVAN PUT

They accepted me, and I came. So there weren’t that many thoughts and considerations behind it, I’m afraid. If you ask a drunk person how they got from the bar to their home, they’ll admit that they have no clue but that it probably won’t have been easy. Well, that’s me coming to Brussels.

(Laughs) Every path I have taken, from painting and doing textile design in Iran to studying comics at LUCA, narration at l’ERG and digital art at KASK, was a path I stumbled onto. I went with the flow of life. Inevitably you make mistakes, but good things come out of it too.”

That is the least you can say. In that temporary final stop which is Brussels, Azam Masoumzadeh has set up her studio in her bathroom – “Well, you make do with what you have, right?” – in a house she shares with a few other residents. Her drawings adorn the white tiled walls, while the water heater and the lamp above the washbasin have been given a broad smile with a few strokes. “I rarely take baths,” she says teasingly, “it ruins my artworks. So I just stay dirty!” (Laughs) Dirty or not, her Glad That I Came, Not Sorry to Depart, one of the first projects of the InnovationLab of the Flanders Audiovisual Fund, did get her a Special Mention at the Anima Festival in 2020. The book that she produced from that digital art project – “as far as I know, the first Belgian comic with augmented reality” – is now in its second printing. This is not only due to its innovative character. Glad That I Came, Not Sorry to Depart is also a tangible focal point in which artistic identities, thousand-year-old writings and new technologies converge. But most precious of all: it is the heart of a story that unflinchingly but tenderly crystallizes between

▼

From her bathroom studio, Azam Masoumzadeh commutes between the sublunar and the sublime, thousand-year-old poetry and new technologies, Iranian miniatures and stories larger than life. Her moving travel account, Glad That I Came, Not Sorry to Depart, is the first Belgian comic with augmented reality.

EN

| INTERVIEW

‘I rarely take baths, it ruins my artworks’

“What do we know?

We all struggle most of the time, we all fuck up. That’s okay.

Just don’t judge too hastily, be nice!”

39

BRUZZ

| INTERVIEW

▼

AZAM MASOUMZADEH, ARTIST BETWEEN PERSIAN POEMS AND CONTEMPORARY COMICS

Azam Masoumzadeh and her mother.

“It is not the story of all Iranians, it is our story, the story of my family, of my mother,” Azam Masoumzadeh emphasizes. Of how her mother balanced between heaven and hell, doubt and conviction. How, as an only child, she lost her mother when she was ten and married seven years later. How at that moment the Islamic revolution broke out, and she felt herself straitjacketed, forced by society to be radical in her way of living and thinking. How, for the young woman who had appropriated literature, the thousand-year-old poetry of Omar Khayyam became a refuge, a guide. And a confrontation.

“It was about the only thing my mother could read. Books ended up on the blacklist, the poems of Forough Farrokhzad – the first female Iranian poet to talk about femininity and sexuality, passion and love – that were so precious to her, were censored. Society transformed into this very conservative, religious context, where reading such things were not seen as fitting for a girl who just got married. So she struggled. It’s what I remember from my childhood: that I saw my mother cry, that I saw her fall and recover, shuffle between that daily life she led – with me and my two older sisters, constantly in the company of her in-laws, without education, disconnected from art – and the promise of poetry. So yeah, the revolution really affected my mother’s life, on so many levels. (Grows silent) And it still reverberates today…on me.”

NEW MOON “Then again, this struggle only represents ten percent of my mother’s character. It’s not all she was,” Azam Masoumzadeh adds. “When you’re narrating a story, telling it over and over again in your head, after a while reality and imagination get mixed up. So yes, I was nervous when reading it to her, afraid that she would say that my ‘reality’ was totally distorted. But she just cried, said that it was exactly how she had felt those days and that she was so happy that I had talked about it.”

At an unfathomable depth, undoubtedly unspoken words are still searching for the right Persian sounds. But apart from that intimate, undigested knot, there is also a remarkable, almost primal strength in the young soul of Azam Masoumzadeh. A force that succeeds in bridging the gap between a thousand years ago and the present day, because it feels the pulse of man beyond time and place. “In that sense,” Azam Masoumzadeh stresses, “this is not a political book, nor is it only about my mother.”

It’s about all of us, faced with this whimsical and wonderful thing called life. “You know what appeals to me in the poetry of Omar Khayyam?

His call to live this life full of uncertainty and doubt with dignity, to take life seriously – because it is serious – but also to laugh about it.

That is the art of life.”

Embracing the unbearable lightness of being.

“I think that that sometimes very dark sense of

40

Azam Masoumzadeh and her Glad That I Came, Not Sorry to Depart, a book that unflinchingly but tenderly tells the moving story of her mother, caught between daily life in a radicalizing society and the promise of poetry.

humour is very much ingrained in Iranian mentality. It’s laughing with misery. With all of these catastrophic things happening around them, and all of the possible ways to deal with them, they choose to make jokes and laugh.”

That humour bites and liberates, and is a lesson in times when the human view of the world – as manageable, moving according to our will – is accompanied by a certain arrogance.

“Never forget that nothing is certain and nothing stays the same,” Azam Masoumzadeh’s mother advised her when she left Isfahan to go and study in Tehran. “Maybe it was in imagining that movement, the disappearance of the moon, the passing of life, this constant coming and going, that I saw the added value of augmented reality.

To go beyond the silent, unmoving paper and make that change tangible.”

If anything is certain, it is that coming and going, and the irrevocable end. “For the rest, what do we know?” Azam Masoumzadeh says.

“That realisation fills you with humility. This book, these moments I spent piecing together my mother’s history, have been therapeutic. I always knew she was lost, she still is sometimes,

and that’s fine, but knowing why she was lost, has helped me a lot. If you put everything together, it makes sense that my mother was who she was, and that it went the way it went.

So I’m not harsh on her, nor my father. He got a bit disconnected from his daughters along the way, but he has been on my side whenever I needed him. You know when you ride the tram, at a certain moment the tram driver gets out and changes the tracks? Well, we never had very deep conversations on board, but my father did change the tracks for me a lot, and I really love him. (Smiles gently) We all struggle most of the time, we all fuck up. That’s okay. Just don’t judge too hastily, be nice!”

“I, too, sometimes see life as a long and strong snake that sneaks up on me and then swallows me up,” the end of Glad That I Came, Not Sorry to Depart reads. “What counts in the end is the sum of the glasses of wine I drink with my loved ones.”

GLAD THAT I CAME, NOT SORRY TO DEPART Published by Cassette for Timescapes, €25, in Dutch, gladthaticame.bigcartel.com

DE KUNST VAN HET LEVEN

L’ART DE VIVRE

Vanuit haar badkamerstudio reist de Iraans-Brusselse illustratrice en digitale verteller Azam Masoumzadeh tussen het ondermaanse en de kunst, duizend jaar oude poëzie en nieuwe technologie, Iraanse miniatuurkunst en verhalen groter dan het leven. Haar reisverslag komt in de vorm van het ontroerende Glad that I came, not sorry to depart, de eerste Belgische strip met augmented reality, waarin ze de troebele geschiedenis van haar moeder paart aan de wijsheden van de elfde-eeuwse Omar Khayyam. “Zijn pleidooi voor een leven vol twijfel, ernst en humor, waardigheid en relativering, verwoordt de kunst van het leven.”

Depuis sa salle de bain-atelier, la conteuse numérique irano-bruxelloise Azam Masoumzadeh voyage entre ce bas monde et l’art, la poésie millénaire et les nouvelles technologies, la miniature persane et les histoires plus grandes que nature. Son récit de voyage se présente sous la forme de l’émouvant Glad That I Came, Not Sorry to Depart, la première BD belge en réalité virtuelle et augmentée, dans laquelle elle associe l’histoire sombre de sa mère à la sagesse d’Omar Khayyam du XIe siècle. « Son plaidoyer pour une vie pleine de doutes, de sérieux et d’humour, de dignité et de mise en perspective, exprime l’art de vivre. ».

NL

FR

rkleed Kom vete BELvue naar hntvang een en o deautje! ca r) (-13 jaa

- uisé·e ég s n e Vi vdue et reçoit au BELn cadeau! u ns) (-13 a

www.belvue.be

Culture. Festival

AUREL RESSUSCITE L’ARTISTE JOSEP BARTOLÍ AU FESTIVAL ANIMA

‘Des histoires par milliers attendent de trouver la bonne oreille’ FR

En ces journées glaciales, Anima ne laisse pas tomber son public dévoué et répond à la pandémie par une version en ligne de son festival. Josep, sélectionné à Cannes en 2020, promet de réchauffer les cœurs. Dans ce merveilleux film dessiné, le dessinateur français Aurel rend hommage au combattant et artiste espagnol Josep Bartolí. Mais aussi au dessin, à l’amitié et à l’amour. « Je ne suis rien d’autre que le passeur d’une histoire. » — SOPHIE SOUKIAS

T

rès peu de gens connaissent l’histoire poignante de Josep Bartolí. À croire qu’elle attendait patiemment de croiser la route d’Aurel (de son vrai nom Aurélien Froment), dessinateur lui aussi, pour la presse, le cinéma et la bande dessinée. Un jour, alors qu’il se trouve dans un salon du livre, le dessinateur français tombe tout à fait par hasard sur un ouvrage que le neveu de Josep Bartolí consacre à sa famille. « L’histoire était illustrée par les dessins de Josep. Ça m’a tout de suite happé », dit Aurel.

L’ouvrage en question est peuplé de dessins réalisés clandestinement par l’artiste catalan alors qu’il est incarcéré dans divers camps du sud de la France. Combattant antifranquiste, Bartolí fuit l’Espagne en février 1939, avec 450 000 autres hommes, femmes, enfants et vieillards, forcés de battre en retraite après l’ultime défaite infligée par l’armée franquiste au

42

camp républicain. Pris de court par l’afflux de réfugiés, le gouvernement français construit à la hâte des « camps de concentration ». Un pan de l’Histoire complètement oublié.

Les conditions d’internement y sont dégradantes. Armé d’un crayon et de papier, Josep Bartolí dessine sans relâche la déshumanisation dont il est témoin. Maltraitance, viols, xénophobie. Le tout sur fond de guerre mondiale imminente, avec les idéologies nationalistes et racistes qui la portent. «Touché par la force » des dessins de Bartolí – « C’est un semi-réalisme très détaillé dans lequel il injecte beaucoup de son ressenti. Son dessin est très moderne pour l’époque », Aurel décide de rendre hommage au dessinateur avec l’outil qui est le sien : le dessin.

En résulte Josep, un merveilleux film dessiné, librement inspiré du destin romanesque de Josep Bartolí – un rôle taillé sur mesure pour la

voix de Sergi López – entre la France, le Mexique (où il est l’amant de Frida Kahlo) et New York.

Une perle du cinéma dessiné où fiction et réalité, registres de traits et de couleurs, se mêlent avec une rare sensibilité et une force narrative qui risquent bien de vous coûter quelques larmes.

Ainsi commence Josep. Quelque part dans la France d’aujourd’hui, Serge, un vieillard mourant mobilise ses dernières forces pour raconter à son petit-fils, Valentin, ce qu’il semble n’avoir jamais révélé à personne : son histoire d’amitié avec un dessinateur catalan interné dans un camp de réfugiés dont il assurait la garde en tant que gendarme. C’était en 1939.

Une histoire doit pouvoir trouver la bonne oreille pour exister ?

AUREL: Il s’agit peut-être du lien principal entre

le personnage de Valentin et moi. En effet, c’est trouver la bonne oreille au bon moment. Il y a un millier d’histoires qui attendent de trouver leur caisse de résonance. Et puis à un moment donné, ça fonctionne.

À quel stade du processus créatif le scénariste Jean-Louis Milesi est-il intervenu?

AUREL: Très tôt. Ce qui m’a intéressé chez lui,

c’est sa capacité de traiter de sujets difficiles et sérieux sans se prendre au sérieux mais avec beaucoup de respect pour ses personnages.

Outre le fait qu’il soit le scénariste de Robert Guédiguian, j’aime son humour et sa manière de faire des petites gens de grands personnages.

Dans Josep, vous ne racontez pas l’histoire de grands héros de la résistance tels qu’on les a

AUREL: En tant que gendarme, Serge va se

retrouver à prêter main-forte à la Gestapo. C’est là où on se rencontre vraiment avec Jean-Louis Milesi. Dans l’idée de savoir où se situent le bien et le mal tout en ayant conscience que ça n’est pas blanc et noir. Même si on a toujours le choix, on ne va pas toujours forcément se comporter en héros. Et c’est ça l’être humain.

AUREL: Tout à fait. En fait, les enfants et

petits-enfants de réfugiés espagnols nous ont fait remarquer qu’on était plutôt sympas avec les tirailleurs contrairement aux témoignages qu’ils avaient eus. On avait envie de mettre en évidence que les colonisés ont quitté leur famille, leur patrie et leur culture pour être de la chair à canon pour un pays qui n’était pas le leur du tout. On avait envie que ces gens soient du côté des victimes, car ils le sont. Dans le cas des camps de concentration, les tirailleurs étaient assez durs, Josep les craignait beaucoup et n’est pas tendre avec eux dans ses dessins non plus.

AUREL: (rires). Ça lui a fait un peu peur quand

| INTERVIEW

[Une fillette fait irruption dans la conversation Zoom. Il s’agit de la fille d’Aurel]. Elle veut peut-être s’exprimer sur le film ?

BRUZZ

commettre cette erreur ?

même parce qu’elle l’a vu deux fois au cinéma.

Est-ce que Josep est un film pour les enfants ?

AUREL: C’est aux parents de voir. J’ai un fils qui a

dix ans qui l’a vu. Les enfants comprennent les choses à leur niveau et je pense qu’il n’y a rien de choquant, la violence est très peu montrée dans Josep. Au pire, ils vont s’ennuyer parce que les images ne bougent pas beaucoup. ▼

longtemps montrés au cinéma. Le personnage de Serge est un gendarme ordinaire qui va ponctuellement faire preuve d’héroïsme. Mais son courage n’est pas continu, il lui arrive aussi de se montrer beaucoup plus passif.

On n’a pas toujours la force d’être courageux.

AUREL: Le courage héroïque un peu imbécile, ça

ne va pas loin parce que les mecs se font dézinguer à la première occasion. Serge, lui, a survécu et il a réussi à transmettre l’histoire de Josep. Quant à Josep, il a pris les armes pendant trois ans du côté des Républicains et a perdu.

Quand il est, par la suite, interné dans un camp de concentration, il dessine. Il est impuissant face à la violence et à l’horreur dont il est témoin, mais il peut rendre compte de ce qu’il a vu. C’est la position du journaliste et c’est ce qui m’a beaucoup intéressé dans le personnage de Josep. Cette forme d’impuissance est aussi incarnée d’une certaine manière par les tirailleurs africains (qui montent la garde dans le camp, NDLR) qui ne disent jamais rien et qui attendent le bon moment pour agir.

À la manière des réfugiés espagnols internés dans les camps français, les tirailleurs africains sont des oubliés de l’Histoire. Vous ne vouliez pas

C’est là, entre autres, que Josep reste une libre interprétation de l’histoire.

AUREL: Oui. Après, pour construire le personnage

du tirailleur dans le film, Jean-Louis Milesi s’est inspiré de gens comme Léopold Sédar Senghor.

De grands intellectuels issus des colonies françaises qui étaient obligés de passer par l’armée mais qui étaient aussi des poètes.

On ne peut s’empêcher de comparer le traitement infligé aux réfugiés espagnols par les gendarmes français à celui réservé, entre autres, aux migrants de la Jungle de Calais.

AUREL: Ça n’a pas cessé depuis quatre-vingts ans.

Dans le DVD du film, j’ai tenu à mettre le reportage d’un photographe français sur un camp de réfugiés en Grèce. On a repris son diaporama et on a mis la musique du film dessus. C’est incroyable, on a l’impression que ce sont les images dont je me suis servi pour faire le film.

« On s’est ba us pour que la hiérarchie des studios d’animation n’impose pas sa vision » AUREL

43

▼

AUREL RESSUSCITE L’ARTISTE JOSEP BARTOLÍ AU FESTIVAL ANIMA

Le personnage de Valentin, qui est un adolescent, est une merveilleuse porte d’entrée pour le jeune public.

AUREL: Clairement et c’est quelque chose qu’on

n’avait pas du tout anticipé. Pour moi, Valentin était le spectateur qui ne connaît pas l’histoire et demande à en savoir plus. Il enlève la honte potentielle de ne pas connaître cette histoire et ça libère le spectateur d’une crainte.

Comme vous dites, les images bougent peu. On est plus proche d’un film dessiné que d’un film d’animation. Ce choix s’est imposé dès le départ ?

AUREL: Je voulais faire du dessin car c’est mon

BRUZZ

| INTERVIEW

outil. Mon producteur Serge Lalou m’a laissé une paix royale sur le volet artistique et on a constaté que c’était très peu habituel dans le milieu de l’animation. Ça a été un combat.

Même si dans le discours, la hiérarchie des studios d’animation nous laissait faire, Serge Lalou s’est battu pour qu’ils n’imposent pas leur vision. Pour moi, c’était le dessin qui allait me permettre de raconter cette histoire. Et le cinéma allait donner vie à mes dessins.

C’est ce que vous attendiez du cinéma ?

AUREL: Le cinéma m’a permis de répondre à une

frustration qui m’a toujours poursuivi : c’est que mes dessins n’ont pas de son. Une image a beau être belle à l’écran, l’ambiance sonore, une note, un accord, ... peuvent vous faire dresser les poils sur les bras et vous donner un frisson qui remonte la colonne vertébrale d’un coup.

serait lui. Hormis le fait que c’est un fabuleux acteur, il avait par sa triple culture, espagnole-catalane-française, la capacité de comprendre et d’incarner le déracinement de Josep.

En dessinant, Josep rend compte d’un épisode sombre de l’histoire et produit des traces contre l’oubli. Ce faisant, il résiste. Comment envisagez-vous votre propre métier de dessinateur et cinéaste ?

AUREL: Je me méfie des grands mots comme

résistant ou héraut de la liberté d’expression.

Deux prédécesseurs m’inspirent pour répondre à cette question : tout d’abord le dessinateur Gébé et sa notion de « pas de côté ». Ensuite, Cabu disait : le dessin est là pour venger. Et c’est déjà bien si le dessin peur faire rire pour se venger de ceux contre qui on est un peu désarmés. J’aime bien penser mon travail comme une entrée de lecture dans l’actualité. Quand je fais un dessin pour Le Monde, je sais que les gens vont s’arrêter plus facilement sur un article parce qu’il y a un dessin. On fait ça pour être les passeurs d’une histoire.

Est-ce qu’on a trop souvent tendance à vous coller des étiquettes pompeuses comme « défenseur de la liberté d’expression », « dessinateur résistant » ?

Avec le danger de récupération qui s’ensuit.

AUREL: Je ne supporte pas ces étiquettes parce

AUREL: Justement, c’était trop une évidence au

qu’elles sont complètement hypocrites, ceux qui nous les collent, sont généralement les premiers à nous empêcher derrière ou à ne pas considérer notre travail. Et puis, c’est un peu facile. Et honnêtement ça serait se prendre beaucoup trop au sérieux que d’accepter de porter ces étiquettes. Faisons les choses sérieusement mais ne nous prenons pas au sérieux.

début et je le lui ai dit (rires). C’est au moment où j’ai entendu parler Sergi López en espagnol et non pas en français, que j’ai compris que ça

ANIMA ONLINE FESTIVAL: JOSEP (16+) 12 > 21/2, animafestival.be (avant sortie en salles)

Sergi López est l’acteur espagnol fétiche des francophones. Sa voix pour incarner Josep était-elle une évidence ?

Anima depuis son sofa Se rendre dans une salle de cinéma en tenue de soirée pour la quarantième édition d’Anima, la pandémie ne le permet pas.

Avantage de l’inconvénient : vous pourrez profiter de la superbe édition du festival du film d’animation depuis votre canapé.

Sur sa plate-forme en ligne, Anima propose un large éventail de longs-métrages, de courts-métrages et de programmes spéciaux pour jeunes et moins jeunes, 44

experts en la matière ou amateurs occasionnels.

Le programme de compilation

Akira

Aurel rend hommage à Josep Bartolí avec l’outil qui est le sien : le dessin.

40 Years of Anima reprend plusieurs courts-métrages de grands réalisateurs qui ont conquis par la suite le grand public, comme Peter Lord (Wallace & Gromit) et Michael Dudok de Wit (La Tortue rouge).

Le festival est également fier de présenter la version restaurée de Akira, le légendaire film d’animation cyberpunk qui a démontré à la fin des années quatre-vingt à un public occidental à quel point les animés pouvaient être impressionnants.

Ne manquez pas le focus sur la Corée : les réalisateurs de films

My Favorite War

d’animation coréens sont tout aussi inventifs et puissants que les réalisateurs coréens qui conquièrent le monde avec le live action. Avec treize longs-métrages, dont huit avant-premières, les amateurs de films d’animation pour adultes seront généreuse-

DE ZIEL VAN ANIMATIE Om tal van redenen is het niet evident om een filmfestival online te organiseren. Veel festivals passen of raken niet verder dan een rudimentair programma. Anima niet.

Het biedt online een waaier aan geanimeerde langspeelfilms, kortfilmprogramma’s en specials aan die jong en oud, expert en gelegenheidsliefhebber bedienen. Zeker de moeite zijn de programma’s ‘40 years of Anima’ en ‘Focus op Korea’. Voorts is het naast het Franse Josep onder meer uitkijken naar de Letse film My favorite war, en het door schrijver Gogol en componist Sjostakovitsj geïnspireerde The Nose or the conspiracy of Mavericks van grootmeester Andrey Khrzhanovsky.

NL

THE SOUL OF ANIMATION For many reasons, it is not easy to organise a film festival online.

Many festivals give up or come no further than writing a rudimentary programme. But not Anima. It offers a range of animated feature films, short film programmes and specials online which suit young and old, experts and occasional enthusiasts alike. The programmes “40 years of Anima” and “Focus on Korea” are certainly worth a watch. In addition to the French Josep, we also look forward to the Latvian film My Favorite War, and The Nose or the Conspiracy of Mavericks by the great master Andrey Khrzhanovsky, inspired by writer Gogol and composer Shostakovich.

EN

SQUARE SAINCTELETTESQUARE 1000 BRUSSELS

04.02

The Nose or the Conspiracy of Mavericks

Andreï Khrzhanovsky, inspiré de l’écrivain avant-gardiste Nicolas Gogol et du compositeur Dmitri Chostakovitch.

Ni la pandémie ni l’édition anniversaire ne sont une excuse pour rompre avec la tradition de présenter le meilleur de l’animation belge. Dans la compétition des courts-métrages, le fantasque Easter Eggs de l’Alostois Nicolas Keppens est le film à battre.

Maintenant que nous ne sommes plus autorisés à explorer le monde après 22 heures, Anima nous l’apporte chez nous. Et en couleur en plus. (NR)

MORE INFO WWW.KANAL.BRUSSELS

ment servis. Outre le français Josep (voir l’interview), on attend avec impatience de voir My Favorite War, un film autobiographique encensé par la critique sur le passage à l’âge adulte dans la Lettonie de la guerre froide, et The Nose or the Conspiracy of Mavericks du vieux maître russe

&JOHN ARMLEDER IT NEVER ENDS

KANAL

25.04.2021

Culture. Poésie

FR

Récompensée en 2020 du Prix de la première œuvre de la Fédération Wallonie-Bruxelles, Maud Joiret est une des auteur.ice.s à l’affiche d’une sieste poétique diffusée en podcast. Ses mots frappent et enveloppent. Renvoient au réel pour mieux s’en extraire.

Cobalt, qui a reçu en 2020 le Prix de la première œuvre de la Fédération Wallonie-Bruxelles claque comme « une mitraillette de mots pointée sur le désir. » Des mots qui résistent à l’atomisation pour donner forme à des possibles. C’est un flux déversé à la première personne, en prise directe avec la ville, avec ses paysages, sa violence, son énergie et ses orgasmes. La ville-récit de la bruxelloise est traversée d’un tram et d’un canal qui reflète les néons fluo du K-NAL.

— GILLES BECHET

FORCE DE FRAPPE

La poésie, ça se lit mais ça s’écoute aussi. Le Théâtre 140 s’est de plus en plus profilé comme un lieu de rencontre entre les mots et les oreilles.

Mais pandémie oblige, la Sieste des poètes et poétesses, prévue en indoor, se passera des transats et des matelas pour être diffusée en podcast. La Bruxelloise Maud Joiret y partagera l’affiche avec Isabelle Wéry, Jean d’Amérique, Maud Vanhauwaert et Simon Johannin, accompagnés par la musique de Dance Divine. Elle proposera des extraits de son recueil Cobalt paru en 2019 aux Éditions Tetras Lyre. Ce texte coup de poing dont les mots émergent du brouhaha contemporain ne semble pas fait pour encourager la sieste. Une sieste que la poétesse ne confond pas avec endormissement. « Je crois que la position couchée favorise l’écoute. C’est se mettre dans un état de disponibilité pour les sons et les images et libérer l’imaginaire, un peu comme dans un rêve éveillé. »

« J’avais envie de partir de choses réelles que je côtoie au quotidien et puis de pousser le curseur un peu plus loin dans l’imaginaire. Je voulais aussi dépoussiérer l’image de la poésie, telle qu’on l’enseigne encore parfois à l’école pour affûter une force de frappe, comme on en trouve dans le monde du slam. » Si Maud Joiret fait de la poésie aujourd’hui, c’est un peu par hasard même si le contexte l’a un peu aidée avec un père poète, des études en philologie romane et une passion dévorante pour la lecture. « On m’a proposé d’écrire un texte pour un magazine de femmes artistes qui venait de se lancer. Je me suis tout de suite sentie à l’aise dans la poésie. C’est une forme libre. Je ne me sentais pas encore la force ou l’envie de me lancer dans la narration, ce qui m’intéresse, c’est de happer des éclats du réel. » Après ce premier recueil, Maud a multiplié les projets d’écriture en cherchant à explorer de nouveaux territoires. Elle a participé au projet Fleurs de funérailles lancé par le Poète National Carl Norac qui a rassemblé des textes pour les

© ALICE KHOL

‘Je voulais dépoussiérer l’image de la poésie’

Select.

46

The masked painter

De mère en fils

Sisters act!

EN/ Last October, All About Things, the company behind the popular street art festival The Crystal Ship in Ostend, opened a permanent hub in Brussels, with the ambition of becoming a home for the boundless art and people of the neighbourhood. Four months in, Ruby Gallery is entering its second chapter. “Bal Masqué” pairs two iconic international street artists – DFace and Miss Van – with two local heroines – Bieke Buckinx and Yasmine Weiss – for a carnivalesque experience. (KS)

FR/ La version online des Rencontres Images mentales, le festival qui fait le lien entre le cinéma et la santé mentale, bat son plein. À l’agenda des séances virtuelles à venir: Who’s afraid of Alice Miller ? Dans ce documentaire brillant, le Suisse Daniel Howald se penche sur l’enfance de Martin Miller.

Battu par son père et malmené par sa mère: Alice Miller, psychanalyste suisse de renommée mondiale, grande défenseuse des droits de l’enfant. Un paradoxe ? Pas si on se met à creuser le propre passé traumatique d’Alice Miller, une rescapée de l’Holocauste. (SOS)

EN/ Four women’s collectives active in the world of hip hop, DJing, street dance, and slam poetry are sending out their daughters. For the event Wuman Clan, Fatoosan (Supafly Collective), KT Gorique (Biggest Female All Stars Cyphers), Lisette Lombé (L-Slam, photo), and Sarah Aissaoui (One Nation) are coming together to talk about the importance of unity and sisterhood in discovering and nurturing new “urban” talents. Combining their experiences in different fields of urban culture, these four women will teach, touch and inspire. (GVDH)

> 21/3, Ruby Gallery, www.rubygallery.be

11/2, www.psymages.be

13/2, 18.00, livestream, Facebook: @lezartsurbains

« Je crois que la position couchée favorise l’écoute », dit la poétesse bruxelloise Maud Joiret.

mettre à disposition des familles qui ont perdu un être cher sans pouvoir organiser des funérailles dignes et humaines. « Ça m’a fortement touché de sentir que la poésie pouvait être utile. »

DEVENIR VACHE Ensuite, elle a enfilé ses bottes en caoutchouc pour le texte et la vidéo Paysage avec vaches réalisés pour la Maison de la poésie de Namur.

Dans un face-à-face bovin, elle cherche à apaiser son désir de campagne et éventer les clichés du retour à la nature. « Devenir vache, c’est une prière à désapprendre qui m’occupe », écrit-elle. « La poésie est faite d’images. C’était un chouette défi pour moi de chercher des images pour amener les mots dans d’autres directions ». À l’occasion de la Saint-Valentin, elle participe avec le collectif PAN! 21 à un projet de poésie contemporaine autour du désir.

Aujourd’hui, et c’est paradoxal, la poésie manque de visibilité dans sa forme littéraire. Pourtant elle est partout. La ville exsude de poésie si on veut bien la voir. Les mots d’un graffiti dialoguent avec des injonctions publicitaires ou des mots sur une façade. « Au-delà des signes que l’œil peut capter dans la ville, j’ai l’impression qu’il y a un renouveau de la poésie. Il y a pas mal de jeunes qui s’en emparent. La magie de la poésie tient à un effet d’immédiateté et de beauté qui peut toucher et parler à tout le monde. Grâce à l’influence du slam, la poésie n’a plus cette réputation d’élitisme. La poésie crée des étincelles dans le circuit électrique de la pensée. Ça disrupte, comme on dit aujourd’hui, et en même temps on y retrouve exactement ce qu’on a ressenti ou ce qu’on pense. C’est étrange et familier à la fois. »

Last Days

>21.02.2021

LA SIESTE DES POÈTES ET POÉTESSES 4/2, 14.00, BX1+, Facebook : Theatre140 & midisdelapoesie

Bib Benoît

Des lendemains qui chantent

NL/ Van midden maart tot begin juni deed

FR/ Organisé contre vents et marées, le

Benoît Van Innis vanuit zijn Brusselse atelier dagelijks kond van zijn ontsnappingspogingen aan de lockdown. Zijn zwierige zielenkronkels vonden hun weg naar een intieme kring, die ze gulzig verorberde en verspreidde. Het algemeen belang wilde en verkreeg dat ze te boek werden gesteld, en sinds enige tijd is Instant light ook een expo. Na passages in Mechelen en Kortrijk, en net voor een trip naar Madrid, houden ze halt in de luister van de Solvay Bibliotheek. (KS)

Concours Circuit touche (enfin) au but.

Enregistrée au Botanique et diffusée en Facebook Live, la finale de l’événement oppose les meilleurs espoirs du monde de demain : quatre projets aux esthétiques diamétralement opposées. Le rap poétique et écorché du francophile Jakbrol se mesure ainsi à l’indie-pop décomplexée de Twin Toes. Au rayon folk bucolique, il faut compter sur la voix d’ange de Benni, tandis que le groupe Tukan (photo), perché sur les hauteurs d’un groove magnétique, mélange habilement jazz, post-rock et particules électroniques. Sur la ligne d’arrivée, de nombreux prix à distribuer et, surtout, la promesse de lendemains qui chantent. (NAL)

11/2 > 4/4, Solvay Bibliotheek, www.edificio.be

14/2, 18.00, Facebook: Finale Concours Circuit 2020 47

Culture. Eat & Drink

In an Alpinestyle chalet, Gaufres & Waffles serves cones filled with squares of the Belgian speciality.

Winter waffles EN

These are difficult times for restaurants; it is only with imagination and good ideas that they can find a way to keep going.

The proof can be seen in Ter Kamerenbos/Bois de la Cambre, where you can eat waffles like chips (fries).

— MICHEL VERLINDEN, PHOTO: SASKIA VANDERSTICHELE GAUFRES & WAFFLES chemin du Croquetweg 1, Brussel/Bruxelles, Facebook: gaufresandwaffles, wo/me/We > zo/di/Su 12 > 19.00

•••

We have mentioned Gaufres & Waffles in these pages before, an ingenius street food project developed by four clever associates: Michael Chiche, David Ghysels (Dinner in the Sky), Sébastien Mattagne, and above all, the latter’s father, the renowned chef Yves Mattagne. You may remember, it involved reinventing the famous Brussels waffle by using it as a base for original sweet and savoury dishes. Last

summer, they applied this approach to creating a completely new take on the combination of tomato and mozzarella. The good news is that the foursome did not throw in the towel once the cold set in. Instead, they racked their brains to come up with a range of winter snacks, in more of a take-away format than ever. On paper, we must admit that the concept made us a little uneasy because it

combines all the current nostalgic trends. It consists of squares of waffle, cut up and served like fries in a recyclable paper cone. This experience is being offered in Ter Kamerenbos/Bois de la Cambre by a little Alpine-style chalet with survivalist decor featuring palettes and an impressive brazier. We love the spacedout tables where you eat standing up (no Covid, thank you) and the strings of fairy lights that create a warm atmosphere.

HINT OF WHITE WINE Stung by the cold, we opted for the Alpine option, a generous cone topped with…cheese fondue (€7.50). Garnished with little lardons and finely chopped chives, the dish was

surprisingly light. We particularly enjoyed the contrasting textures: the smoothness of the cheese and the crunchiness of the waffle.

We also loved the hint of white wine, which gave a freshness to the dish. We could have followed it up with a version made with truffles (€7.50) or one with foie gras (same price) but we decided to be “sensible” and chose a sweet option.

For €5.50, the “Brésilienne” cone warms the heart with its combination of coffee cream, caramel, and above all, a mixture of roasted hazelnuts and almonds. As a bonus, a genuinely delightful drink that makes a change from the usual glühwein: warm cider (€5) and a dash of dark rum with apple and cinnamon.

HIGH FIVE ••••

••••

GABRIELLA

MAISON LANSSENS

••••

••••

••••

Brood uit alle windstreken.

Du pain du monde entier.

Bread from around the world. (www.lafourna.be)

Italiaanse kost, genereuze porties.

Traiteur italien ultra-généreux.

Italian food, generous portions. (gabriella.cocina.be)

De allerbeste zuurkool van Brussel!

La meilleure choucroute de Bruxelles !

The best sauerkraut in Brussels! (www.maisonlanssens.be)

Syrische keuken die je warm houdt.

La chaleur de la cuisine syrienne.

Syrian cuisine to keep you warm.

De allerbeste Brusselse burgers.

Les meilleurs burgers de Bruxelles.

The very best burgers in Brussels.

(Facebook: RamboSnackamericain)

LA FOURNA

48

MINE MADEH

RAMBO

Nick Trachet

Nick Trachet

Mathias CULTUUR & UIT Declercq Gerd Hendrickx CULTUUR & UIT REDACTIE Gerd Hendrickx Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De REDACTIE Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, MEDEWERKERS Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Alsteen, GillesVerlinden Bechet, Michaël Bellon, Trachet, TomNicolas Van Bogaert, Michel Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick EINDREDACTIE Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie EINDREDACTIE Soukias Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie VORMGEVING Soukias Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VERTALINGVORMGEVING Heleen Rodiers, Ruth Plaizier John Arblaster, Frédérique Beuzon, Martin McGarry, Laura Jones VERTALING Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin McGarry Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, SteveFOTOGRAFIE Michiels, Ivan Put, & ILLUSTRATIE Saskia Vanderstichele, WideKim, Vercnocke Bart Dewaele, Wauter Mannaert, Noémie

)

BRUZZ | TRACHET

menjete uit te spoelen, waarbij de moet erscheppen al een heleen hoop tegelijk slachten! melasse vanonder uit bakken liep. Daarna werd de Ik liet deerstukken rustig in ruime olie NickTrachet Trachet gedroogd in de vorm en hopla, je had Nick ensuiker ik voegde er behoorlijk wat gehakte ajuin aan een Brusselaardie diededestad stad suikerbrood.

Brusselaar toe, wat pepertjes en look. Na anderhalf uur was endedewereld wereldculinair culinair en enoneetbaar met onzetaai! moderne de kipVandaag, nog steeds Maaktbietsuiker, niet uit, ontdekt ontdekt gaat het hetmaaltijden stadium dan eten weraffineren wat later.veel In desneller tropenen zijn suikerbrood is niet iedereen meer nodig. ze blijven trouwens erg relatief, krijgtMaar een bord wanneer hij of zij thuiskomt, het eten mag vroeger dan al natuurlijk beeldig.

Waar suikerbroden lauw zijn, er is altijd genoeg iedereen. groot waren, tien of meervoor kilo’s per stuk, maakt Ik deed er wat bij omvan hetde stoven Wie langs dehet Afrikaanse moet men ze nu naarwater de noden klant.rustig Vaak twee Neen, ik ga hier nietwinkels hebbenwandelt, over feestbroden verder latenerlopen.

Nuook hadkleintjes ik al kip met het al zijn opgevallen: op de vitrine hangt kilo, te maar bestaan van ajuin een tiental metzeker suikerkorrels, zoals krakeling/craquelin, (het rook écht naar kip in de keuken), maar ik had vaker eenvan reclame voor pluvera. gram. maar wel overdan eenniet vorm kristalsuiker die wij graag wat Afrikaanser.

Kenneninjullie Meestal het lachende van een Suikerbroden zijn in Duitsland de winter vergetenstaat zijn,ermaar die eldersgezicht nog voortbestaat in het nog Agussi – ookvooral bekend egusi, agushi of Wij Afrikaanse mama op, met kleurrijke hoofddoek. populair, en dan in als studentenmiddens. de namen van Suikerbroodberg (Pão de Açúcar) in agussi? egushi – wordt voornamelijk gebruikt overofdiepvrieskip.

Maarin niet om de nu kennen wel vin chaud-feestjes (tochinin betere RioHet de gaat Janeiro de Pain de sucre Madagaskar.

West-Afrika.

Hetinzijn de zaden van een meloenoveral dominerende ‘plofkip’.kopen Het zijn legkippen tijden), maar Duitsland verzamelt men zich Ik ging ‘kinnekessuiker’ voor de soort, van vele pompoensoorten, gepeld en Wijn die te oud zijn volgens debij normen van de op de rondofde Feuerzangenbowle, de vuurtangkom. pannenkoeken en vond de Marokkaan gemalen. Het resultaat lijkt wat op amandelpoeeierindustrie.

Zulke dieren gaannaast uiteraard niet wordt opgewarmd in een ketel en boven een boulevard mijn gading.

Maar de verschillender. Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke verloren, maar zijn ook niet meer gepast voor vuurtje heet gehouden. Doe er gepaste winterspede vormen van gries- en bloemsuiker vond ik er Afrikaanse winkel. ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de cerijen in. Op die ketel komt nu een Feuerzange, ook ouderwetse suikerbroden.

Van agussi maakt men ‘soep’. Eigenlijk dikke textuur van tandpasta. Dus gaan deze vogels naar een tang uit de haard om kooltjes mee op te In 1902 werd in Tienen het ‘harde’ suikersaus. Agussi bindt erg mooi en geeft een romig Azië en Afrika. Men is er ginder verzot op. Bij ons rapen. Die bestaan ook in lepelvorm, oorspronkeklontje uitgevonden en verdween het suikerbrood resultaat. Laat enkele scheppen rustig meestoven was kip vroeger iets voor zon- en feestdagen, tot lijk om een pijp mee aan te steken. Vergelijk hem uit onze kasten. Er zijn bijna geen sporen van met de kip en roer regelmatig om. Hier kunnen een fenomenale ontwikkeling de brave kip met de absyntlepel die boven een glas wordt over. Met de komst van de Noord-Afrikaanse nu ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, degradeerde tot de goedkoopste proteïne op de gelegd.

Feuerzangeook wordt zo overEen de ketel migranten kwamen die suikerbroden dan weer maar zekerDe bijvoorbeeld spinazie. markt. Hetzelfde in Afrika. Met vreugde bezingen gelegd en daarbovenop komt dan een suikerterug.

Ze staan mooi rechtop in de winkel, tomaatje zorgt ervoor dat je je kan vergissen met ze daar de goedkope kip die uit onze contreien per Dat wordt begoten met sterke rum en omwonden een wordt blauwgevlogen, papier. Dat doet de debrood. hete pepers, tot jolijt van iedereen!

Laat vliegtuig naarmet ginder mogelijk aangestoken.

De suiker brandtDe enagussisaus drupt in deis witheid van devan suiker beter zijn recht onbepaalde tijd verder sudderen. met subsidies de EU. Dietot handel moet komen. wel erg gekruide wijn.

En dan maar drinken en maar zingen Het is een vorm van nostalgie in die kringen, zij erg vullend, smaakt een klein beetje bitter, winstgevend zijn, want de eigenaars van het merk van ‘Gold und Silber Te liebeten Ich met sehr’deofvingers, andere stemkenden klontjes, maar gebruikten ook wat muskusachtig. staan in thuis de topgeen vijfhonderd van de Belgische migeeen liederen.

Prosit. suikerbrood, net zoals de Nederlanders, Italianen boven bord rijst.

Smakelijk. fortuinen. en Ik Britten in hunwaarschuwkoffie of thee kochtfijne zo’nsuikerkorrels kip en de winkelier gebruiken.

‘Schudbussuiker’ (casterlees sugar) de mij: “Poulet dur!” Strong chicken je zeggen de Britten. weleens in Engelstalige recepten. Surinamers in Nederland over “harde kip”, en ja De grotehebben klomphet suikerbrood is inderdaad mensen, dat zijn ze Alsniet je de oude recepten minder praktisch enook. zeker elegant aan de van mwamba voor de kolonialen) leest,je theetafel.

Om(moambe een dosis suiker te nemen moet moet die kip ureneerst en uren in de met een het suikerbrood aan sudderen diggelen slaan palmolie. kip kan niet tegen, hamer, enEen die moderne stukken met een daar suikertang tot de die smelt na een verkleinen. half uurtje alOp tothet een hoopje gewenste portie einde van de miserabele tea party zitprut. iedereen onder de suiker!

Maar ik kwam dussuikerbroden thuis met zo’ndebeest.

Waarom hebben vormHet die ze woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo.

Ik hakte hebben? Al sinds de oudheid raffineert men de kip, zodra ontdooid was,men in handige rietsuiker.

Inze India ontdekte de manier om stukken: idealiter moet elke eter suiker te kristalliseren: Kandha een heetstuk het krijgen product, met een evenredig deel van vlees, vel en been. Het vanwaar ons woord kandij. Plinius (eerste eeuw) vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en vermeldt al witte suiker uit het Oosten. In de zonder been erin kan je niet peuzelen, wat middeleeuwen sprak men van ‘Arabisch zout’ wereldwijd als droevig wordt ervaren. Verder was omdat het eruitzag als zout, maar zoet smaakte. ook de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het Er werd dus al geraffineerd, want de ruwe karkas vond ik de eierstokken terug. Lang geleden suikerkristallen zijn donkerbruin, hier nog te las ik een authentiek Italiaans recept voor vinden alsmet ‘mascovado’ die maar naamdaarvoor is niet spaghetti eierstokken(maar van kip, beschermd). Elke andere vorm van bruine suiker is gekleurd met karamel vanaf witte suiker. Dat raffineren gebeurde door de suiker in kegelvor-

Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Kristof Pitteurs Media vzw, wordt gedrukt18, op de persen van Eco Flageyplein 1050 Elsene.

Print Center (DPG Media) Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse en wordt gesubsidieerd door vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco de VlaamseMedia Gemeenschap en de Vlaamse Print Center (DPG Media) Gemeenschapscommissie. en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

“Om een dosis suiker te “Op de vitrine van nemen moet je het suikerAfrikaanse winkels brood eerst aan diggelen hangt vaker wel dan slaan een hamer, en niet met een reclame die stukken met een suivoor pluvera” kertang verkleinen”

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws MELD NIEUWS Persberichten Zelf kunnen nieuws via gespot? Tips zijn altijd redactie@bruzz.be welkom via

bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON WWW.BRUZZ.BE www.agenda.brussels

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

I

BRUZZ BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; Rest van IBAN: BE98 3631 6044België: 3393 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 van Vlaams Brusselse Media vzw6044 3393 van Vlaams Buiten België: 30 euroBrusselse per jaar.Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE OPLAGE OPLAGE : 62.609 exemplaren.

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

ADVERTEREN? ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be sales@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), HOOFDREDACTIE Mathias Declercq Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur),

Harde kip Suikerbrood

52

COLOFON COLOFON

28 OKTOBER 2020

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

WWW.BRUZZ.BE

10 FEBRUARI 2021

I 49

BRUPASS XL*, REIS IN EN ROND BRUSSEL MET ÉÉN TICKET

R

SPRING OP ELKE BUS, TRAM, METRO OF TREIN MET HETZELFDE TICKET *MEER INFO OVER BRUPASS XL OP MIVB.BRUSSELS

D E G LO I R E S C H I L D E R I J E N

S TO R M E S T R A AT 1 2 0 - 8 7 9 0 WA R E G E M - 0 4 9 5 5 0 8 9 2 7 - C O L C O N @ S K Y N E T. B E - W W W. D E N I S D E G L O I R E . B E O P E N E L K E Z AT E R DAG E N Z O N DAG VA N 1 4 U TOT 1 9 U O F O P A F S P R A A K

De smaak van ‘t leeg café.

De stilte op de koer. ‘t Vocht in de kelder.

Geen toogfilosofen in Le Coq. Geen pint pakken bij Martine.

Of smossen in de Monk.

Geen oorlogsverhalen op zak.

Maar schoon naar huis.

Nog geld op zak.

Zuur, ‘t is vijf voor sluitingsuur.

Het bier staat ons aan de lippen. ‘t Vat is af.

Zuur, voor ons allemaal.

Maar vooral voor onze cafés.

Daarom hebben we ZUUR gebrouwen.

Een zuur bier om hen door deze zure periode te loodsen.

Steun jouw café en zo ook andere Brusselse organisaties op growfunding.be/zuur