BRUZZ - editie 1739

#1739

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR EN

+ BRUZZ CULTURE INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

TIPS

A HEART FOR THE ARTS,

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY 1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

03 | 02 | 2021

ALSO DURING THE LOCKDOWN

BLIJVEN WE DIT TOLEREREN?

‘ALS VROUW BEN JE NOOIT HELEMAAL VEILIG IN BRUSSEL’ FAKE NEWS ONDERMIJNT DE VACCINATIECAMPAGNE ‘IK WIL GEEN PROEFKONIJN ZIJN’

DE BRUXELLES À TRIPOLI LE BÉDÉASTE BARRACK RIMA TRANSFORME LA SOUFFRANCE EN POÉSIE

Met de Nieuwe Blauwe Zak wordt je leven nog makkelijker.

De Nieuwe Blauwe Zak is aangekomen in het Brussels Gewest!

Het verschil met de vorige blauwe PMD-zak? De P staat voortaan niet alleen voor plastic flessen en flacons, maar voor bijna alle plastic verpakkingen. De M staat nog altijd voor metalen verpakkingen en de D voor drankkartons. Zo wordt sorteren nog makkelijker. Meer info op www.denieuweblauwezak.be.

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito COMMUNICEREN EN VACCINEREN Op het moment dat we dit magazine afsluiten was 1,7 procent van de Brusselse bevolking gevaccineerd. Nog 68,3 procent en we bereiken de magische grens waarbij de groepsimmuniteit ons moet beschermen. Het licht aan het einde van de Antoinette Spaak- of Annie Cordytunnel is nog lang niet in zicht dus. Verderop in dit magazine leest u hoe zestig procent van het verzorgend personeel in een Brussels woonzorgcentrum twijfelt over vaccinatie. Helemaal onbegrijpelijk is die twijfel niet. De Covid-19-vaccins zijn in een recordtempo klaargestoomd; er is onduidelijkheid over de efficiëntiegraad en gekibbel over leveringstermijnen. De farma-industrie rijdt en reed niet bepaald een foutloos parcours. Daarbij komt nog dat mensen vatbaarder zijn voor complottheorieën en fake news wanneer ze zich geïsoleerd voelen en mentaal zwakker, vertelt een experte. Ook dat helpt niet. Communicatie, daar komt het de volgende weken op aan. En op dat vlak reed de overheid dan weer geen foutloos parcours. In het complexe Brussel is de uitdaging zelfs nog groter. Het heeft hier bloed, zweet en tranen gekost om mensen een mondmasker te doen dragen in de openbare ruimte. Het zal bloed, zweet en tranen kosten om die vaccinatiegraad van zeventig procent te halen. Communiceren en vaccineren. Laat dat het mantra worden voor alle betrokkenen.

Lees de reportage op p14 - 17 NL

REPORTAGE

“Ik geloof het niet, big pharma wil alleen maar geld aan ons verdienen” Infosessies rond fake news moeten vaccinatieangst wegnemen 14

REPORTAGE

“In augustus kwam de hel van onze stroom van de school aan de overkant” Buren met zonnepanelen delen hun energie 20

INTERVIEW

“I like to sleep.

In my dreams I find my dead” Artist Anne De Gelas turns the lockdown into her “Zone de confort” 44 DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7 COVER STORY Vrouwen

maken een vuist tegen aanrandingen 10 BRUZZ CULTURE Cabin Fever Iliona 30, Bâtard festival 32, Barrack Rima 34, Numi yaldati 39, Expo Walter Swennen 40, Damso: Kin, tout est vie 48, Eat & Drink Julien Hazard 50 REPORTAGE Nooit meer voor eeuwig en altijd, begraafplaatsen staan voor een cruciaal jaar 24, MILIEU Inhoud nieuwe blauwe zak gaat naar Evergem 8, BOEK Brood, ook een Brussels verhaal 19, BIG CITY Waarvoor diende het Groot Godshuis in het centrum van de stad? 28 COLUMN Nick Trachet 52

NOG MEER BRUZZ PODCAST ‘MIJN BRUSSEL’ Marie-José (95) werkt sinds haar veertiende als kleermaakster, en komt nog altijd alle dagen met de trein naar Brussel om gaten te stoppen in de kleren van de Brusselaars. Bij Margot vertelt ze nuchter over vroeger en nu. Luister naar de derde en voorlopig laatste aflevering van ‘Mijn Brussel’ via BRUZZ.be/podcast.

COMMUNIQUER ET VACCINER Au moment où nous clôturons ce magazine, 1,7% de la population bruxelloise a été vaccinée. Encore 68,3 % et nous atteindrons la barre magique de l’immunité de groupe. La lumière au bout du tunnel Antoinette Spaak ou Annie Cordy est encore loin. Dans ce magazine, vous pouvez lire comment 60 % du personnel soignant d’une maison de repos et de soins bruxelloise nourrit des doutes au sujet du vaccin. Ces doutes ne sont pas totalement incompréhensibles. Les vaccins Covid-19 ont été conçus en un temps record ; il y a des incertitudes sur leur efficacité et des querelles sur les délais de livraison. L’industrie pharmaceutique ne suit pas exactement une voie sans faille. S’ajoutent à cela les gens qui sont plus susceptibles d’adhérer aux théories du complot et aux fake news lorsqu’ils se sentent isolés et qu’ils sont mentalement plus faibles, selon une experte. Cela n’aide pas non plus. La communication, c’est l’enjeu des semaines à venir. Et à cet égard, le gouvernement n’a pas suivi une voie sans faille non plus. Le défi est encore plus grand dans l’environnement complexe de Bruxelles. Il a fallu suer sang et eau pour que les gens portent un masque dans les lieux publics. Il faudra suer sang et eau pour atteindre ce taux de vaccination de 70 %. Communiquer et vacciner. Que cela devienne les mots d’ordre pour toutes les personnes concernées.

Lisez le reportage en p14 - 17 FR

COMMUNICATE AND VACCINATE As we finalise this magazine, 1.7% of the Brussels population has been vaccinated. Another 68.3% and we will reach the magic limit where group immunity protects us. The light at the end of the Antoinette Spaak or Annie Cordy Tunnel is still a long way off. In this magazine, you can read how two-thirds of the care home staff in a Brussels residential care centre are doubtful about vaccination. To some extent, that is understandable. The Covid-19 vaccines have been prepared at a record pace; there is uncertainty about the degree of efficiency and squabbling about delivery times. The pharmaceutical industry is not exactly covering itself in glory. On top of that, according to an expert people are more susceptible to conspiracy theories and fake news when they feel isolated and mentally weaker, so that does not help either. Communication, that is what it comes down to over the next few weeks. On that front, the government’s track record is not flawless. In the complexity that is Brussels, the challenge is even greater. It took blood, sweat and tears to get people to wear masks in public spaces. It will take blood, sweat and tears to reach that 70% vaccination rate. Communicate and vaccinate. Let that be the order of the day for all concerned.

Read our report on p14 - 17 KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur EN

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 3 FEBRUARI 2021

I

3

De week

VACCINATIEBEREIDHEID BIJ ZORGPERSONEEL WOONZORGCENTRA STIJGT, MAAR BLIJFT LAAG

‘Waarom maken we het coronavaccin niet verplicht voor zorgpersoneel?’

Hoewel het aantal personeelsleden in Brusselse woonzorgcentra dat zich wil laten inenten tegen Covid-19 stijgt, blij zes op de tien bereidwilligen vrij weinig. Marc Noppen, de CEO van UZ Brussel, stelt voor om het vaccin verplicht te maken voor zorgpersoneel.

— NATHALIE CARPENTIER

E BRUZZ | DE WEEK

erst het goede nieuws. Als alles goed loopt, zouden eind volgende week alle bewoners van de Brusselse woonzorgcentra volledig ingeënt moeten zijn tegen Covid-19, meldt coronacrisismanager Inge Neven. Tenminste, iedereen die zich wilde laten vaccineren, dat is 86 procent van alle bewoners.

“Vandaag kregen al 5.100 mensen, hoofdzakelijk bewoners van de woonzorgcentra, twee prikken.

Daarnaast zijn ook al 22.800 anderen de eerste keer ingeënt. Dat gaat over 8.300 personeelsleden in de Brusselse ziekenhuizen en 14.500 mensen, zowel bewoners als personeelsleden, in de woonzorgcentra.”

Bij de personeelsleden in de Brusselse woonzorgcen-

tra wil echter slechts zestig procent zich laten inenten.

Dat percentage ligt weliswaar iets hoger dan het cijfer dat Vincent Frédéricq, algemeen secretaris van de commerciële zorginstellingen in Brussel en Wallonië, vorige week aangaf, maar het betekent nog altijd dat ongeveer veertig procent op zijn minst aarzelt.

“Dat blijft nog altijd te weinig als we aan zeventig procent gevaccineerden willen komen om groepsimmuniteit te bereiken,” erkent Neven. “Maar de situatie is wel beter dan ze was. In het begin wilden heel weinig personeelsleden zich laten inenten. Ook al blijft het zeker nog een uitdaging, dat die bereidheid nu toch sterk is gestegen, is een goed teken.” Om dat cijfer te

RainbowHouse ontslaat coördinator Na ruim twee jaar is Rachael Moore niet langer de coördinator van RainbowHouse. De afro-feministe werd door de LGBTQI+organisatie, die verschillende Brusselse verenigingen verzamelt, op staande voet ontslagen. Zelf zegt ze dat er bij dat ontslag sprake is van structureel racisme, de organisatie heeft het over te veel managementproblemen die de kop opgestoken hebben.

4

I

3 FEBRUARI 2021

verhogen, organiseerde de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) samen met de Brusselse zorgkoepel Iriscare al verschillende webinars en is nu ook een campagne begonnen.

Iriscare benadrukt dat het “een lopend proces” is.

BRUZZ stelde evenwel vast dat in sommige woonzorgcentra zoals het Notre Dame de Stockel, waar de allereerste Brusselse rusthuisbewoners werden gevaccineerd, slechts de helft van het personeel bereid is zich te laten inenten (lees meer in de reportage op p14-17) .

De coördinerende arts organiseerde al vier informatiesessies, maar na afloop was één op de twee personeelsleden nog steeds niet overtuigd. Fake news

1,5mio De vzw Capital van Hassan Al Hilou haalt 1,5 miljoen euro op.

De organisatie begeleidt Brusselse jongeren richting financiële stabiliteit. 300.000 euro komt van Vlaams minister van Jeugd en Brussel Benjamin Dalle (CD&V), 1,2 miljoen uit de privésector via grote bedrijven als Colruyt, Janssen Pharmaceutica en Coca-Cola.

dat circuleert op het internet bleek daarbij een belangrijke factor.

HEPATITIS B Hoewel de vaccinatiebereidheid bij het ziekenhuispersoneel in het UZ Brussel wél erg hoog ligt, schrikt CEO Marc Noppen toch van dat lage cijfer in de woonzorgcentra. “Reden te meer om na te denken of je het vaccin niet moet verplichten bij alle zorgverstrekkers die in aanraking komen met patiënten, zowel in het ziekenhuis, de woonzorgcentra als in de eerste lijn.

Het is bekend dat een groep

verpleegkundigen traditioneel sceptischer staat tegenover vaccinatie.

Waarom precies is onduidelijk: uit argwaan, angst voor het vaccin of omdat ze neigen naar alternatieve geneeswijzen.”

De vaccinatie verplichten zou de zaak een stuk vereenvoudigen, aldus Noppen. “Via een eenvoudig koninklijk besluit kan dat geregeld worden. Voor hepatitis B geldt al een vergelijkbare vaccinplicht voor zorgpersoneel in ziekenhuizen, dat geeft geen enkele aanleiding tot discussie.”

Stadsboerderij wil 155 schapen De stadsboerderij Chant des Cailles in WatermaalBosvoorde vraagt een milieuvergunning aan voor een uitbreiding van haar bestaande schapenkweekproject. Doel is om in totaal 155 schapen te laten grazen op de weilanden en zo vijftig ton mest per jaar in te zamelen voor meststof voor de weilanden. De schapen leveren melk waarvan ook kaas, yoghurt en ijsjes gemaakt worden op de stadsboerderij.

CARTOON Niet iedereen is meteen bereid zich te laten vaccineren. Gerichte campagnes moeten twijfelaars over de streep trekken.

KIJK OP DE WEEK

“Een verplichte vaccinatie zou een oplossing kunnen zijn, maar dat is een politieke vraag die ik niet kan beantwoorden,” aldus Inge Neven. “Wij zetten vooral in op vrijwilligheid. Een vaccin is de enige manier om het virus tot zo’n laag niveau terug te dringen dat we ons normale leven weer terug kunnen krijgen. Wij hopen ook heel erg dat het groepseffect zal beginnen te spelen. Hoe meer mensen ingeënt zijn en daar geen nadelen van ondervinden, hoe meer anderen bereid zullen zijn om zich ook te laten vaccineren.”

BRUZZ | DE WEEK

© PHOTONEWS

KIM

Keuze uit vijftien vrouwen

Horen, zien en zwijgen: dat was het devies dat ik volgde De VUB zwaait HERALD (67) uit, de privéchauffeur die jarenlang rectoren als Paul De Knop en Caroline Pauwels rondreed (in ‘Het Laatste Nieuws’)

De lijst met vijftien vrouwen die hun naam zouden kunnen geven aan de Leopold II-tunnel is bekend. Het gaat onder anderen om Annie Cordy, Chantal Akerman, Marguerite Yourcenar, Marie Curie, Rosa Parks, Semira Adamu, Simone Veil, Antoinette Spaak en de Belgische koninginnen Astrid en Elisabeth. Iedereen kan meestemmen via de website van Brussel Mobiliteit: www.mobielbrussel.be

766 De MIVB plant dit jaar 766 aanwervingen. Er is vooral nood aan extra chauffeurs: van de geplande 766 aanwervingen zijn er 414 voor buschauffeurs, 144 voor tramchauffeurs en 33 voor metrobestuurders. De Brusselse openbaarvervoermaatschappij zou in 2021 de kaap van 10.000 werknemers moeten ronden.

3 FEBRUARI 2021

I 5

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

WINKELPLEZIER NL/ Wie het grote

winkelcentrum ten dode opschreef, is er nog even aan voor de moeite. Aangezien vrijwel alleen de musea en de winkels open zijn, kost het ook de grote shoppingcentra weinig moeite om veel volk te lokken. Het shoppingcentrum 6

I

3 FEBRUARI 2021

POUR L’AMOUR DU SHOPPING Docks lokte in 2020 zelfs ‘maar’ een kwart minder bezoekers dan het jaar daarvoor, en dat heeft bijna alles te maken met de maanden dat alle winkels dicht waren.

Het blijft wel opletten dat het ‘runshopping’ niet in ‘funshopping’ overslaat.

FR/ Les détracteurs des grands centres commerciaux ne doivent pas se réjouir trop vite. Les musées et les magasins étant pratiquement les seuls à être ouverts, les centres commerciaux n’ont pas eu de peine à attirer du monde. En 2020, le centre commercial Docks a

attiré « seulement » un quart de visiteurs de moins que l’année précédente, et cela principalement à cause des mois où tous les magasins étaient fermés.

Il faut donc faire attention à ce que le « run shopping » ne devienne pas du « fun shopping ».

FUNSHOPPING EN/ Those who thought

that large shopping malls had had their days, are in for a surprise.

Museums and shops are pretty much the only things open, and large shopping centres have had no problems attracting large crowds.

In 2020, the Docks shopping centre saw a

Bijgedachte

REDACTIECHEF MATHIAS DECLERCQ neemt het nieuws op de korrel

© SASKIA VANDERSTICHELE

reduction in visitors of ‘only’ a quarter compared to the year before, and that was almost entirely down to the months when all shops were closed.

That is why it is important to make sure that ‘runshopping’ does not turn into ‘funshopping’.

Brussel, we moeten praten. Opnieuw, ja. Want wie zou er zich nu bij het volgende kunnen neerleggen: dat hier, in de Europese hoofdstad, de straten niet veilig zijn voor de helft van haar bevolking. Dat vrouwen hier de straat op moeten met de stevigste sleutel van hun sleutelbos tussen hun vingers geklemd, met liefst comfortabele schoenen aan waarmee ze het op een lopen kunnen zetten indien nodig.

Dat de officiële cijfers rond seksueel geweld op straat jaar na jaar in stijgende lijn zitten. En dat diezelfde cijfers, die aantonen dat er elke dag minstens twee aangiftes zijn in Brussel, eigenlijk een schromelijke onderschatting zijn van het fenomeen.

Vorige week was het Carla die het thema weer op de agenda zette. Zij ontsnapte aan een poging tot verkrachting in het Jubelpark en lanceerde een petitie waarmee ze de zaken weer in beweging zet.

In het BRUZZ-magazine leest u de getuigenissen van andere vrouwen die hetzelfde lot beschoren waren. Vrouwen die onze redactie, het moet gezegd, véél te gemakkelijk kon vinden. Maar het gaat voor veel vrouwen ook over de veel subtielere vormen van intimidatie.

Als ik de pen even mag doorgeven aan mijn vriendin: even vastgegrepen worden aan je kont en weer losgelaten, alsof er niets gebeurd is. In het nauw gedreven worden in een hoekje van de straat en een aantal scheldwoorden naar je hoofd gegooid krijgen. De mannen die achter je lopen en al hijgend catcallen in je oor, zo dicht mogelijk. En daar doen maar weinig vrouwen aangifte van, omdat je dan al te vaak naar het politiekantoor mag trekken.

Sta mij toe om u ook even mijn kant van het verhaal te schetsen. Dat van de partner die absoluut machteloos staat tegenover de verhalen waarmee zijn vriendin naar huis komt.

Want natuurlijk gebeurt het nooit wanneer je met twee over straat loopt. En dus sta je altijd weer perplex wanneer je vriendin je nog maar eens in paniek belt wanneer ze gevolgd wordt door enkele hardnekkige mannen. Of wanneer ze, ondanks mijn smeekbedes om het niet te

doen, de mannen in kwestie van antwoord dient met een welgemikte middenvinger. Omdat het nu eenmaal de keer te veel is. Let op: ik wíl een wereld waarin elke vrouw de middenvinger kan opsteken naar haar belager, want gelijk heeft ze, maar in de praktijk vrees ik toch vooral voor haar veiligheid.

Ik word er eerlijk gezegd misselijk van. Ook van het feit dat we hier blijkbaar aan gewend zijn geraakt. Dat een jonge actrice als Jennifer Heylen dit weekend in een interview stelde dat ze van Brussel naar Antwerpen is gevlucht, onder meer omdat “je in Brussel als vrouw niet alleen kunt rondlopen zonder om de vijf minuten aangeklampt te worden”. En dat we ons daar allemaal iets kunnen bij voorstellen, om vervolgens de bladzijde zonder veel nadenken weer om te draaien.

En dus is er maar één oplossing: dat we als maatschappij collectief onze welgemikte middenvinger opsteken naar dit fenomeen.

Het.niet.meer.dulden. En daar alle nodige middelen voor laten aanrukken. Politieke actieplannen zijn er genoeg geweest, de afgelopen jaren. Maar de budgetten die er tegenover stonden, waren vaak om te lachen.

Dit fenomeen moet eindelijk aangepakt worden als het groteske, totaal anachronistische probleem dat het is. De vrouwen in dit magazine doen al wat voorstellen: betere straatverlichting en meer politieaanwezigheid.

Die politie wil zelf ook inzetten op een betere vorming van de agenten, zodat élke aangifte serieus genomen wordt. En dan is er nog de eeuwige dooddoener: de sensibilisering van élke Brusselaar. Laten we wel wezen: in die honderden culturen en gemeenschappen die in Brussel aanwezig zijn, staat de positie van de vrouw niet bij iedereen even hoog aangeschreven. Wel, er is maar één boodschap voor wie in Brussel wil samenleven, en die kan je vandaag op heel wat plekken in stickervorm al aantreffen: laisse les filles tranquilles.

BRUZZ | DE WEEK

Een collectieve middenvinger

“Seksuele intimidatie moet eindelijk aangepakt worden als het groteske probleem dat het is”

Lees ook de getuigenissen van drie vrouwen op p10 - 13 3 FEBRUARI 2021

I 7

BLAUWE ZAKKEN UIT BRUSSEL GAAN NAAR EVERGEM OM GESORTEERD TE WORDEN

ZEVEN VRAGEN over de nieuwe blauwe zak

1

Wat mag er nu in de nieuwe blauwe zak?

BRUZZ | MILIEU

Behalve de plastic flessen, metalen verpakkingen en drankkartons (pmd) die al in de oude zak hoorden, mogen nu bijna alle andere soorten plastic verpakkingen ook in de nieuwe blauwe zak. Het gaat dan bijvoorbeeld om yoghurtpotjes, folie, botervlootjes, zakjes of het plastic hoesje rond uw BRUZZ-magazine. Ook plastic

bloempotten kunnen mee. Harde plastic voorwerpen zoals een kapotte emmer of voederbak mogen er niet in, want dat zijn geen verpakkingen. Wie twijfelt vindt een lijst op betersorteren.be.

Verwacht wordt dat er op die manier 8 kilo per inwoner per jaar bijkomt in de blauwe zak, een toename met 50 procent.

2

Waarom mag er nu plots meer in de blauwe zak?

Vandaag wordt circa 50 procent van het huishoudelijk plastic verpakkingsafval in België gerecycleerd. Europa verplicht de lidstaten om dat aandeel tegen 2025 op te trekken naar 50 procent en tegen 2030 naar 55 procent. België legt de lat hoger en wil in 2023 65 procent bereiken en in 2030 70 procent.

Maar waarom kon het niet eerder?

Duitsers kunnen tenslotte al sinds de jaren 1990 al hun verpakkingsafval kwijt in één zak.

“Die kritiek horen we wel vaker,” zucht Mik Van Gaever, chief operations officer van Fost Plus. “Maar wat de Duitsers inzamelden was vaak niet goed sorteerbaar en een aanzienlijk deel werd gewoon verbrand.

We hebben de technologische evoluties lang op de voet gevolgd. De tijd is nu wél rijp om veel meer op te halen, te sorteren én recycleren.”

8

Dat er voortaan veel meer plastic verpakkingen in de blauwe zak mogen, hoorde u wellicht al. Maar wist u ook dat uw zak voortaan per vrachtwagen naar de Gentse haven gaat, waar hij in minstens 14 fracties uitgesorteerd wordt? De nieuwe blauwe zak in zeven vragen en antwoorden. — KRIS HENDRICKX

I

3 FEBRUARI 2021

3

Waar gaat mijn blauwe zak voortaan naartoe?

Naar de sorteerinstallatie van PreZero in Evergem, in het industriegebied van de Gentse haven. Tot eind 2020 werd alle pmd-afval naar de sorteerinstallatie bij Recyclis in Vorst gebracht. Maar het sorteren van de bijkomende soorten plastic afval vraagt omvangrijke extra investeringen in een nieuwe installatie. Die van PreZero kostte bijvoorbeeld 46 miljoen euro. Dat

bedrag is zo omvangrijk dat er uiteindelijk maar vijf van die installaties in heel België komen. Brussel is daar niet bij, onder meer door het plaatsgebrek in het gewest. “De concurrentie met huisvesting, sport en andere functies is hier erg groot,” legt Net Brusselwoordvoerder Etienne Cornesse uit.

Papier en karton wordt wel nog steeds bij Recyclis in Vorst gesorteerd.

4

Hoe wordt de zak naar Evergem vervoerd?

Per vrachtwagen. De blauwe zakken die Net Brussel inzamelt, gaan naar de verzamel- en overslagruimte bij Recyclis in Vorst.

Daar haalt verpakkingsbeheerder Fost Plus ze op om ze per vrachtwagen naar Evergem te brengen. Aangezien verpakkingsafval niet zwaar is, maar wel volumineus, zijn jaarlijks ruim 2.000 ritten per vrachtwagen nodig voor de ruim 20.000 ton Brusselse blauwe zakken.

Duizenden vrachtwagens met afval, kan dat niet milieuvriendelijker? “Binnen Fost Plus bekijken we of we op termijn kunnen overschakelen op vervoer via het water,” zegt Mik Van Gaever. “In bulk transporteren is daarbij moeilijk, dan riskeer je bijvoorbeeld afval in het water. Wellicht zijn containers een alternatief.”

5

Wat gebeurt er uiteindelijk met het nieuwe plastic afval in de blauwe zak?

In de sorteerinstallatie van PreZero wordt het verpakkingsafval in veertien verschillende fracties gescheiden.

Behalve staal, aluminium en drankkartons zitten daar vooral verschillende soorten plastic bij: de makkelijk te recycleren petflessen in verschillende kleurfracties, maar ook meerdere types plastic folie en andere

kunststoffen.

Het scheiden gebeurt met een hoogtechnologische installatie. Een van de eerste stappen als het afval aankomt, is om de lichte plasticfolie uit de hoop met verpakkingsafval te zuigen met een soort grote stofzuiger. De meeste folie kan later tot nieuwe folie worden gesmolten.

De sorteerinstalla-

tie gebruikt verder ook infraroodcamera’s die de verschillende soorten plastic kunnen onderscheiden. Die camera’s sturen op hun beurt persluchtventielen aan, die het object in de juiste richting sturen. Staal wordt net als vroeger via magneten uit de hoop gehaald, voor aluminium – het meest waardevolle

onderdeel van de blauwe zak – wordt een wervelstroomscheider gebruikt Het gebruik van geavanceerde technieken verhindert trouwens niet dat er ook nog veel manueel werk overblijft. “In Evergem zullen op termijn 100 à 110 mensen werken in drie shiften,” vertelt Claudy Lejeune, topman van PreZero

Al het afval uit de blauwe zak wordt nog eens apart gesorteerd.

voor België en Nederland. “Het grootste deel van die mensen zal aan kwaliteitscontrole doen aan de lopende band. Foute objecten

halen ze er met de hand uit. Alleen zo worden de afvalfracties zuiver genoeg om een waardevolle recyclagegrondstof te zijn.”

De voorbije decennia werd veel Europees plastic verkocht aan Azië, waar enkel de waardevolste onderdelen gebruikt werden en de rest vaak tot milieucatastrofes leidde.

“Maar van de verpakkingen die Fost Plus inzamelt, gaat niet één kilogram buiten de Europese Unie,” zegt Van Gaever. “75 procent van alle in België gesorteerde verpakkingsafval wordt in België gerecycleerd, een kwart gaat naar het Europese buitenland, vooral naar Nederland, Duitsland en Frankrijk.”

Toch betekent dat niet dat België geen plastic afval meer uitvoert richting Azië, zegt Steven De Meester, afvalexpert aan de UGent. “Bij het huishoudelijk afval dat Fost Plus inzamelt, doen we het goed, maar er is nog steeds een omvangrij-

7

Ligt het accent niet te veel op recycleren in plaats van op vermijden?

“Fost Plus staat in de eerste plaats in voor een recyclageoplossing voor het verpakkingsafval op de markt,” legt Van Gaever uit. “Maar gezien onze leden

een groenepunttarief moeten betalen per kilo op de markt gebrachte verpakking, zit een sterk sturingsmechanisme in het systeem ingebouwd om zo

ke stroom van niet-huishoudelijk afval naar onder meer Maleisië. Voor verpakkingen uit sectoren als retail, logistiek en productie hebben we nog een lange weg te gaan.”

“Van de verpakkingen die Fost Plus inzamelt, gaat niet één kilo buiten de Europese Unie” MIK VAN GAEVER FOST PLUS

LE NOUVEAU SAC BLEU

THE NEW BLUE BAG

Vous avez sans doute déjà entendu que le sac bleu pouvait désormais contenir beaucoup plus de plastique.

Mais saviez-vous que l’emballage de votre fromage ou votre pot de beurre sera transporté par camion jusqu’au port de Gand, ce qui représente 2 000 voyages par an ? Que les déchets d’emballage y seront triés dans une installation de haute technologie de 46 millions d’euros ? Et que, malgré cette technologie, 100 personnes continueront à travailler manuellement dans ce centre ? Le nouveau sac bleu en sept questions et réponses.

You probably already knew that the blue bag is changing so that you can put more plastic in it. But did you also know that your cheese wrapping or butter tubs from now on will be transported by truck to the port of Ghent, which accounts for 2,000 trips a year? Or that the waste is sorted there in a 46 million euro high-tech installation? And that despite this technology, 100 people will still be doing manual work in that centre? The new blue bag explained in seven questions and answers.

FR

licht mogelijke verpakkingen te gebruiken.” Net Brussel benadrukt het belang van afval vermijden.

“Dat staat ook in de flyer die we verdelen.”

BRUZZ | MILIEU

6 Hoeveel plastic gaat nog buiten de EU?

EN

3 FEBRUARI 2021

I 9

B R U Z Z | R E P O R TA G E

SEKSUEEL GEWELD IN DE BRUSSELSE STRATEN

‘Als vrouw ben je nooit helemaal veilig’ De Spaanse Carla R. kon een kleine twee weken geleden ontkomen aan een man die haar in het Jubelpark wou verkrachten.

Ze begon een petitie, ondertussen door duizenden mensen ondertekend, en wil zo het probleem van seksueel geweld tegen vrouwen op de tafel van beleidsmakers leggen. Want Carla is niet alleen, zo bewijzen ook de verhalen van deze Brusselse vrouwen. — ZOË MAGNIETTE, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

H

uissleutel tussen de knokkels gekneld, een hogere hartslag en klaar om te lopen. Voor veel vrouwen klinkt het bekend in de oren. Het gevoel hebben achtervolgd te worden, in een ooghoek schaduwen zien. Soms stellen de vrouwen dan opgelucht vast dat het om een speling van het licht ging, maar soms ook niet.

In het weekend van 22 januari, rond 9 uur ‘s avonds, draaide Carla R. zich om en stond ze oog in oog met een man van wie de slechte intenties al snel duidelijk werden. Hij greep haar vast, maar gelukkig kon ze wegsprinten en zo ontsnappen.

Wanneer ze met haar ervaring naar buiten komt, blijkt al snel dat ze niet alleen is. In een gezamenlijke chat, die na een dag al tien deelnemers heeft, praten vrouwen over hun ervaring met seksueel geweld in

10

I

3 FEBRUARI 2021

Brussel. Zo ook Ilona, Cathérine en Dilay.

SORRY, UW DOSSIER IS GESLOTEN Ook voor Ilona was het Jubelpark het decor voor haar traumatische ervaring. De 23-jarige was er in de loop van vorig jaar om 8 uur ‘s ochtends aan het joggen, toen ze plots tegen de grond werd gewerkt.

“Een man had me langs achter benaderd, gooide mij neer en trok mijn broek naar beneden. Ik ben heel hard beginnen te schreeuwen en een andere joggende vrouw kwam me te hulp.” Het voorval duurde maar enkele minuten en de dader ging ervandoor. Ilona haastte zich naar het politiekantoor om aangifte te doen. Opgelucht stelde ze vast dat de agent in kwestie goed geïnformeerd was over seksueel geweld. Ook stapte ze naar het zorgcentrum voor

slachtoffers aan het Sint-Pietersziekenhuis.

“Jammer genoeg had ik daar niet echt het gevoel dat ze mij serieus namen. Er was bijna niemand aanwezig en ik moest lang wachten. Ze namen wel een DNA-test af omdat de dader mijn broek had aangeraakt en boden psychologische hulp aan, maar omdat ik al bij een psycholoog ging, besliste ik om bij dezelfde te blijven gaan.” Ook SOS Viol, een chat voor slachtoffers van seksueel geweld, bood haar enige verlichting in de moeilijkste momenten. “Maar de gesprekken moeten na een kwartier al stoppen, omdat er te veel mensen tegelijk nood aan hebben.

Wat ben je met zo’n korte tijd?”

De politie sloot intussen haar dossier af, zonder resultaat. “Dat voelde zo slecht. Er waren niet genoeg elementen om de dader op te sporen,

Ilona ging joggen in het Jubelpark en werd aangerand. De dader werd nooit gevonden.

maar ik denk niet dat ze de camerabeelden hebben onderzocht.” Ilona is nog altijd heel getraumatiseerd over wat er gebeurd is. Joggen doet ze niet meer alleen en ze volgt nu ook een zelfverdedigingscursus.

Een halfjaar na het voorval begon ze voor het Brussels parlement te werken, met een focus op geweld tegen vrouwen en discriminatie. “Daaruit haal ik veel energie. Mijn job is ook mijn therapie, omdat ik het probleem kan aankaarten bij de ministers.”

▼

Op een zondagochtend in 2019 stapte de 41-jarige Cathérine gehaast door de Jakob Jordaensstraat in Elsene.

Ondanks het vroege uur was er al daglicht. “Voor een evenement had ik afgesproken met een groep mensen aan het Loixplein. Opeens voelde ik twee handen langs achteren naar mijn borsten grijpen. Iemand plakte helemaal tegen mij aan en ik verstijfde.

Ik zag het gezicht van een man vlak aan mijn mond. Hoewel ik heel erg in paniek was, kon ik rustig handelen. Ik kreeg hem van mij af en ben heel hard beginnen te lopen.”

Cathérine keek achterom en zag vol verbazing dat haar belager rustig verder wandelde en de hoek omging. “Uit frustratie riep ik heel hard: ‘You motherfucker!’ Er was verder niemand op straat en zodra ik op het Loixplein aankwam, heb ik de politie gebeld.

Zoiets had ik in 23 jaar tijd in Brussel nog nooit meegemaakt.” De agenten gaven haar het advies om zo min mogelijk geweld te gebruiken, omdat je nooit weet hoe de dader daarop zal reageren. “Ik heb geluk gehad, want hij had een mes op zak kunnen hebben,” zucht Cathérine.

“Ik heb mezelf nadien verplicht om opnieuw door die straat te lopen. De eerste weken voelde ik me heel machteloos. Ik wilde voortdurend checken wie er achter mij wandelde. Als het dan gewoon om een oudere vrouw bleek te gaan, gaf dat vreemde situaties.” Dat haar politiedossier zonder resultaten werd gesloten, doet ook Cathérine pijn. Ook zij vermoedt dat de camerabeelden er niet zijn bijgehaald.

“Je voelt je in de steek gelaten.

Slachtofferhulp heeft het goed aangepakt, maar de dader loopt wel nog rond.”

Nu de coronacrisis de Brusselse straten grotendeels heeft leeggeveegd, neemt het onveilige gevoel bij sommige vrouwen toe. Er is minder sociale controle en het mondmasker leidt tot een zekere vorm van anonimiteit. Dilay,

B R U Z Z | R E P O R TA G E

YOU MOTHERF*CKER!

3 FEBRUARI 2021

I 11

SEKSUEEL GEWELD IN DE BRUSSELSE STRATEN

“Ik heb mezelf nadien verplicht om opnieuw door die straat te lopen.

De eerste weken voelde ik me heel machteloos. Ik wilde voortdurend checken wie er achter mij wandelde” CATHÉRINE

▼

Slachtoffer van aanranding

B R U Z Z | R E P O R TA G E

24 jaar, keek vreemd op toen een man in tijden van social distancing vlak naast haar kwam zitten in een zo goed als lege metro. “Vanaf seconde één had ik een slecht gevoel. Hij verborg zijn rechterhand aanvankelijk onder zijn jas, maar een aantal haltes later voelde ik plots zijn hand over mijn bovenbeen strelen. Ik sprong boos recht en ging naar de andere kant. Meteen erna stapte hij af.”

Dilay werd benaderd door een vrouw die alles had zien gebeuren.

“Ze vroeg of alles oké was en zei dat ze ook een vreemd gevoel had gekregen van die man.” Wat de jonge Brusselse nog het meeste shockeert zijn de omstandigheden: een zondagochtend om halftien, op weg naar een brunch met vrienden. “Het maakt niet uit hoe laat het is, waar je bent of wat je draagt, in Brussel ben je als vrouw nooit helemaal veilig.” Een jaar eerder had Dilay in het Noordstation ook al seksueel geweld meegemaakt. Een man had haar toen belaagd wegens haar “te uitdagende kledij,” zo zei hij.

DARK NUMBER Naar de politie ging ze niet, want er was te weinig bewijsmateriaal.

Volgens Dilay kijken politie en beleidsmakers te vaak naar harde cijfers en niet genoeg naar de dagelijkse ervaringen van veel vrouwen. “Ik weet hoe moeilijk het is om aangifte te doen of erover te praten. Je voelt je vies en beschaamd.” Op sociale media spreekt Dilay zo luid als maar kan over wat ze meemaakte. “Als je je verhaal deelt, komen veel vrouwen met gelijkaardige dingen naar buiten. Dat is heel triest, maar ook ‘empowering’. Zij begrijpen wat je meemaakte.”

In Brussel steeg het aantal aangiften van seksueel geweld op het openbaar vervoer, in de openbare ruimte en andere publiek toegankelijke plaatsen met vijftien 12

I

3 FEBRUARI 2021

procent (zie tabel). Het is niet duidelijk of er meer incidenten zijn, of dat er gewoon meer aangiften werden gedaan. Uit een onderzoek van de federale politie in 2018 bleek inderdaad dat het dark number - het aantal niet-geregistreerde feiten voor zedendelicten in het algemeen bijzonder hoog ligt.

“Er zijn inderdaad drempels om aangifte te doen,” bevestigt Olivier Slosse, politiecommissaris van politiezone Hoofdstad BrusselElsene. “Voor de dader duurt het vaak slechts enkele minuten, maar het slachtoffer moet een veelvoud van die tijd besteden om het aan te geven. Dat is geen eerlijk evenwicht.

Bovendien kunnen slachtoffers de dader vaak niet identificeren, waardoor ze denken dat het geen zin heeft om aangifte te doen.” Slosse benadrukt hoe belangrijk het is om toch naar de politie te stappen.

“Alleen zo kan de politie een beeld krijgen van fenomenen die onder de radar gebeuren.” Ook de rol van omstanders is cruciaal: zij kunnen bijvoorbeeld de politie bellen of de dader aanspreken als afleiding.

De camerabeelden worden volgens de commissaris in principe altijd onderzocht, maar vaak zijn er geen beelden beschikbaar of zijn ze onbruikbaar. “Slachtoffers van seksueel geweld worden ook altijd doorverwezen naar het zorgcentrum voor slachtoffers. Indien gewenst komt de politie daar ter plaatse voor verhoor,” legt Slosse uit.

Chiara Vanhaverbeke die in het zorgcentrum werkt, geeft confronterende cijfers mee: in 2019 kwamen er 558 mensen langs. “Dat is meer dan één slachtoffer per dag,” zegt ze. “Sinds het begin van de coronacrisis zien we minder mensen langskomen, maar dat kan te maken hebben met het feit dat het centrum zich in het ziekenhuis bevindt, een plek die mensen uit angst willen vermijden.”

Het politiepersoneel kan

vormingen volgen en die zijn volgens politiewoordvoerder Slosse cruciaal.

“Hoe reageer je op straatintimidatie en seksueel geweld als agent? Hoe noteer je het verhoor? Op welke manier stel je vragen? Als we bijvoorbeeld vragen naar de kledij van het slachtoffer, dan moeten we duidelijk maken dat we daarmee niet wijzen op de schuld van het slachtoffer, maar dat we die info nodig hebben voor de camerabeelden.”

ERKENNING EN EDUCATIE

“Politie en beleidsmakers kijken niet genoeg naar de dagelijkse ervaring van veel vrouwen,” zegt Dilay, die op de metro werd lastiggevallen.

Op korte termijn willen deze vrouwen meer politie en meer straatverlichting. “Maar er zijn vooral structurele veranderingen nodig.

Onze educatie moet anders, want die is nog te veel gebaseerd op genderstereotypen. Ook bij de politie en in ons rechtssysteem moet er meer aandacht komen voor slachtofferhulp. We moeten gehoord worden.”

Er wordt nog te veel aan victim blaming gedaan, vinden ze alle drie.

“Hopelijk schudt Carla’s petitie het Brussels parlement wakker.”

Naar aanleiding van de petitie van Carla wordt de politieaanwezigheid in het Jubelpark alvast versterkt.

“Het is niet mogelijk dat vrouwen een gevoel van onveiligheid ervaren in het hartje van de hoofdstad. We moedigen ze aan om de feiten te rapporteren en een klacht in te dienen,” zeggen burgemeesters Philippe Close (PS) en Vincent De Wolf (MR).

Wie hulp nodig heeft na seksueel geweld of vragen heeft, kan terecht op www.seksueelgeweld.be

Seksueel geweld in de openbare ruimte AANTAL INCIDENTEN IN HET JAAR POLITIEZONE

2018

2019

Brussel Hoofdstad-Elsene

271

295

West (Molenbeek, Sint-Agatha-Berchem, Jette, Ganshoren, Koekelberg)

47

79

Zuid (Anderlecht, Sint-Gillis, Vorst)

98

112

Noord (Evere, Schaarbeek, Sint-Joost)

85

88

Montgomery (Etterbeek, Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-Pieters-Woluwe)

47

51

Oudergem, Ukkel, Watermaal-Bosvoorde

35

47

583

672

Totaal Brussels gewest

« UNE FEMME N’EST JAMAIS TOUT À FAIT EN SÉCURITÉ » L’Espagnole Carla R. a récemment réussi à échapper à une tentative de viol dans le parc du Cinquantenaire. Elle a lancé une pétition, signée par des milliers de personnes. Elle veut mettre le problème des violences sexuelles envers les femmes à l’ordre du jour des décideurs politiques. À l’évidence, Carla n’est pas la seule, compte tenu des nombreuses réactions sur les réseaux sociaux. Ilona (23 ans), Catherine (41 ans) et Dilay (24 ans) ont également été confrontées à des violences sexuelles à Bruxelles et ont courageusement raconté leur histoire. Elles sont en colère, tristes et veulent que cela change. « Un homme s’est approché de moi par-derrière, m’a jetée par terre et a baissé mon pantalon. Je me suis mise à crier très fort et une joggeuse est venue à mon secours », raconte Ilona. Le nombre d’agressions sexuelles dans l’espace public a augmenté de 15 % à Bruxelles en 2019. Le centre de prise en charge des victimes de l’hôpital Saint-Pierre a vu passer 558 personnes, soit plus d’une victime par jour.

FR

“AS A WOMAN, YOU ARE NEVER COMPLETELY SAFE” Carla R. from Spain recently managed to escape an attempted rape in the Jubelpark/Parc Cinquantenaire. She started a petition and has so far managed to collect thousands of signatures. The aim is to bring the problem of sexual violence against women to the attention of policy makers. The many reactions on social media made it painfully clear that Carla is not alone.

Ilona (23), Cathérine (41) and Dilay (24) also experienced sexual violence in Brussels and courageously told their story. They are angry, sad and want change. “A man approached me from behind, threw me down and pulled down my trousers. I started screaming very loudly and a woman out jogging came to my rescue,” says Ilona. It only lasted a few minutes.

The perpetrator ran off. She is upset that the police now have closed her case without finding the perpetrator.

The number of incidents of sexual violence in the public space rose by 15 % in Brussels in 2019. The care centre for victims at the Sint-Pieters/ Saint-Pierre Hospital were contacted by 558 people, which is more than one victim a day.

EN

BRON FEDERALE POLITIE

3 FEBRUARI 2021

I 13

HOE OOK FAKE NEWS DE VACCINATIECAMPAGNE ONDERMIJNT

‘Nee, het vaccin zal je eierstokken niet aantasten’ Voor groepsimmuniteit tegen Covid-19 moet minstens 70 procent gevaccineerd zijn. Maar lang niet iedereen ziet een prik zitten, zo heeft maar zes op de tien personeelsleden in woonzorgcentra al een vaccin besteld. Soms uit angst gevoed door fake news. Die schrik wegnemen is niet makkelijk. “Big pharma wil alleen maar geld aan ons verdienen.” — NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

14

I

3 FEBRUARI 2021

de Veevaete al drie infosessies over het vaccin. Vandaag onderneemt hij een ultieme poging.

“Bang zijn is normaal,” bouwt hij zijn betoog op. “Wie nooit bang is, is een dwaas. Maar we moeten onze angst leren beheersen en nadenken wat het persoonlijke en maatschappelijke belang is om ons wél in te enten tegen Covid-19.” De oren worden gespitst. “Toen de pest circuleerde in de middeleeuwen waren er geen medicijnen noch betrouwbare informatie, dus lieten mensen zich leiden door geruchten.

Vandaag is er een vaccin én betrouwbare informatie van experts, maar ook van reguliere media die aan waarheidsvinding doen. Helaas is er ook veel desinformatie. Op sociale media kan eender wie eender wat beweren. Daar kan je twijfel zaaien en angst voor het vaccin voeden.”

Hij kijkt de aanwezigen aan.

“Jullie hebben wellicht allemaal wel

▼

D

e vroegere eetzaal in Notre Dame de Stockel in Sint-Pieters-Woluwe stroomt vol met zorgpersoneel. Dit woonzorgcentrum kreeg de vaccinprimeur voor Brussel. De meeste bewoners zijn intussen ingeënt, ze waren liever beschermd dan mogelijk ziek. Dat binnenkort ook alle verzorgers en verplegers gevaccineerd zullen zijn, ligt echter een stuk minder voor de hand.

Volgens Iriscare heeft ongeveer zestig procent van het personeel een vaccin besteld, hier ligt dat aantal lager.

“Vandaag heeft veertig procent van jullie al een prik gekregen,” spreekt Marc Veevaete, coördinerend arts hen aan. “Dat wil zeggen dat zestig procent zich niet wil laten inenten of aarzelt. Sommigen zien het belang er misschien niet van in, anderen zijn bang of ze hebben zaken gehoord die niet kloppen.” Om twijfelaars te overtuigen, organiseer-

B R U Z Z | R E P O R TA G E Coördinerend arts Marc Veevaete legt op een infosessie voor zorgpersoneel uit dat bang zijn voor het vaccin niet abnormaal is: “Maar je moet je afvragen of ziek worden niet een groter risico vormt.”

3 FEBRUARI 2021

I 15

▼

HOE OOK FAKE NEWS DE VACCINATIECAMPAGNE ONDERMIJNT

verontrustende berichten gekregen over het vaccin. Die informatie is fout.” Hij somt even op. Nee, het klopt niet dat het vaccin je eierstokken zal aantasten. Nee, het vaccin kan zich niet in je DNA nestelen.

Nee, het is niet te snel ontwikkeld en daardoor onveilig. En ja, de farmaceutische industrie verdient hier geld aan, maar anders zouden ze geen onderzoek kunnen verrichten. “Iedereen is vrij in zijn keuze.

Maar je moet je afvragen wat het grootste risico is: ziek worden door het virus of je laten vaccineren?”

GEMUILKORFD

B R U Z Z | R E P O R TA G E

In de zaal blijft het even stil. “Ik wacht liever af tot een vaccin met een beproefde techniek op de markt komt,” steekt Chantal, een iets oudere verpleegster, van wal. “Dit is een mRNA-vaccin, welke effecten geeft dat over tien jaar of vijftien jaar? Wat als een jong meisje binnen tien jaar plots onvruchtbaar blijkt?

Ik wil geen proefkonijn zijn (er is al enkele jaren ervaring met mRNAtechnologie bij de behandeling van kleine groepen kankerpatiënten, red.).” “Ik was eerst ook tegen,” pikt een andere verpleger in. “Je leest veel tegenstrijdige meningen over de vaccins op het internet. Maar wie eerst felle kritiek uitte, hoor je nu veel minder. Ik heb me toch laten inenten.” “Critici worden gemuilkorfd,” reageert Chantal.

“Ik had eerst ook vragen,” probeert Veevaete gerust te stellen.

“Michel Goldman, een eminente immunoloog, heeft me overtuigd.

Hij oordeelt op basis van zijn expertise dat wie het vaccin wantrouwt, beter bang zou zijn voor het virus. Wat het virus aanricht in het lichaam is veel schrikwekkender.” “De zogenaamde experts zijn niet eerlijk, ze vertellen ons niet alles,” klinkt het plots fel bij een andere verpleger. “We kunnen de farma-industrie toch niet vertrou-

wen? Ze hebben ons al zo vaak bedrogen.” “Het klopt dat hun commerciële houding soms tegen de borst stuit, maar ze riskeren monsterprocessen als hun product niet zou voldoen aan de veiligheidsnormen,” reageert Veevaete rustig. “Hun studies worden onafhankelijk gecontroleerd door het geneesmiddelenagentschap.” De man geeft niet op. “Och, het vaccin werkt maar tijdelijk. We zullen ons om de zoveel tijd opnieuw moeten inenten. Zo heeft big pharma zijn inkomsten veilig gesteld.”

Welke tegenargumenten Veevaete ook aanlevert, de man blijft bij zijn standpunt. “Denk hier gerust over na en ook over wie je vertrouwt: de expert of wat je leest op internet?” rondt Veevaete even later af.

Ook Chantal is niet overtuigd. Na afloop vertelt ze dat ze via WhatsApp en YouTube berichten volgt van het Collectif des médicins indépendents. “Zij hebben oog voor de échte gezondheidscrisis: die van de toegenomen zelfmoorden, depressies. Dat is toch wat telt?”

Wie het collectief googelt, komt uit bij ‘een persconferentie op een geheim gehouden locatie’, gefilmd door Nexus magazine. Dat Australische blad brengt behalve ‘gezondheidsthema’s’ en berichten over ufo’s, ook ‘gecensureerd nieuws’.

Een van de gefilmde vrouwen is een arts die het gebruik van hydroxychloroquine blijft verdedigen. Dat antimalariamiddel werd door Donald Trump gehypet als oplossing tegen Covid-19, maar is vorig jaar al definitief afgedaan als niet werkzaam, zelfs risicovol.

Het is een van de vele bronnen van desinformatie over Covid-19 op sociale media. “Helaas hebben we geen goed zicht op alle foute geruchten die circuleren,” zegt cyberexperte Nathalie Van Raemdonck (Imec-SMIT VUB). Ze verricht onderzoek naar onlineradicalisering

en desinformatie. “Op Facebook of Instagram wordt in België niet getrackt welke info veel gedeeld wordt.” Zelf volgt van Raemdonck veel Instagramaccounts, onder meer van wellnessinfluencers en antivaxers “die zich als een soort vrijheidsstrijders opwerpen tegen de overheid die onze vrijheid beknot”.

Wat ze ziet passeren, is dus weliswaar anekdotisch, maar wel veelzeggend. “Het is vooral belangrijk te beseffen dat heel wat mensen de ziekte- en sterftecijfers die de overheid verspreidt niet geloven. Veel berichten proberen de informatie van gevestigde media en bronnen onderuit te halen. Ze gebruiken daarvoor valse grafieken, verkeerde interpretaties of trekken puur door associatie foute conclusies. Als het niet zeker is hoelang iemand immuun blijft met het vaccin, concluderen ze bijvoorbeeld dat dat opgezet spel is van de farma-industrie om een blijvende stroom aan inkomsten te creëren.”

Gaat het er niet in als zoete koek, dan voeden zulke argumenten op zijn minst de twijfel. Hetzelfde met opgeblazen getuigenissen, aldus Van Raemdonck. “Een vrouw die beweert een tremor te hebben gekregen na het vaccin, wordt getoond om te suggereren dat het vaccin niet te vertrouwen is. Hoewel

er geen causaal verband is aangetoond en je niet kan weten of die getuige de waarheid spreekt, worden zulke filmpjes gretig gedeeld.”

Wie is er vatbaar voor? “Wie niet zo digitaal of mediageletterd is of minder goed feiten van fictie kan onderscheiden. Ook wie erg overtuigd is van zijn eigen gelijk, is vatbaarder. Hoe mensen omgaan met crisissituaties speelt ook een rol. Als je je geïsoleerd of mentaal zwakker voelt, ga je ook sneller grijpen naar wat je houvast geeft.

Voor sommigen is het idee dat dit deel uitmaakt van een complot, een vooropgezet plan, rustgevender dan chaos te aanvaarden.”

Vraag is vooral: hoe neem je die onterechte twijfel weer weg? “Er is geen magische oplossing,” geeft Van Raemdonck toe. “Er is een hele tegenbeweging die probeert die desinformatie te ontmaskeren, maar soms maak je het daardoor nog erger. Hoe meer aandacht, hoe meer het soms rondgaat.”

STUKJES WAARHEID Het is soms moeilijk, erkent infectiologe Leila Belkhir van UCL Saint-Luc. Belkhir organiseert op vraag van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) al enige tijd infosessies om mensen – voorlopig vooral ziekenhuisperso-

“Iedereen is vrij in zijn keuze, ik veroordeel niemand die zich niet vaccineert” MARC VEEVAETE Coördinerende arts 16

I

3 FEBRUARI 2021

Voor- en tegenstanders onder het zorgpersoneel gaan in discussie tijdens de infosessie.

neel – te informeren over het vaccin.

“Het probleem is dat fake news op sociale media veel sneller en sterker rondgaat dan de juiste medische informatie.” Belkhir krijgt dagelijks mails van mensen die vragen of het zoveelste gerucht echt niet klopt.

“Eén video waarin iemand foutief beweert dat het vaccin je DNA verandert, is duizenden keren gedeeld.”

Probleem is dat veel argumenten vaak wel een stukje waarheid bevatten. Ja, de farmaceutische industrie komt haar productiebeloftes niet na. Nee, niet alle vragen over het vaccin kunnen nu al beantwoord worden. “Als alles fout zou zijn wat op internet circuleert, zou het makkelijk te weerleggen zijn,” beaamt Belkhir. “Maar vaak bevat hun discours juiste elementen. Dat maakt het zo moeilijk om het te doorprikken. Vaak vermengen ze concepten die niets met elkaar te maken hebben of voegen ze er kleine, onjuiste zaken aan toe waardoor de conclusie fout én toxisch wordt.”

Zelf schetst ze telkens uitdrukkelijk de geschiedenis van vaccinaties en hoe ze ontwikkeld worden. “Eén hardnekkige mythe is dat we pas binnen tien jaar de echte neveneffecten zullen kennen. Daarvoor grijpen mensen terug naar schandalen uit de

“Dat dit deel uitmaakt van een complot is voor sommigen rustgevender dan chaos te aanvaarden” NATHALIE VAN RAEMDONCK Cyberexperte VUB

jaren 1960. Ik toon uitgebreid dat er bij de meeste achteraf geen enkel probleem is gebleken. Met cijfers staaf ik dat vaccinatie de meest efficiënte manier blijft om een ziekte uit te roeien. Elk jaar worden er honderden miljoenen dosissen vaccins uitgedeeld, ze zijn enorm doeltreffend.”

Die aanpak werkt, merkt ze.

“Achteraf mailen deelnemers me dat ze eerst twijfelden, maar zich nu toch zullen laten inenten. Naarmate steeds meer mensen zich laten vaccineren en er geen nadelen van ondervinden, zullen ook anderen overtuigd raken. Maar er is ook een groep mensen bij wie het niet meer gaat over wetenschap, maar over geloof. Sommige verspreiders van fake news gedragen zich als een soort goeroe.”

“Om te weten wat kan helpen, moet je misschien te rade gaan bij experts die weten hoe je mensen in sektes moet benaderen,” zegt ook cyberexperte Nathalie Van Raemdonck. “Als iemand zich vastklampt aan foute ideeën uit angst en onzekerheid helpen rationele argumenten onvoldoende. We leven in een ontrafelende realiteit, waarbij het soms moeilijk is te weten wat je nog moet geloven. Soms blijven mensen met vragen zitten die ze niet beantwoord zien bij reguliere informatiebronnen en voelen ze zich wel gehoord in die onlinegroepen.”

Veel draait ook rond vertrouwen.

Net daarom vindt Van Raemdonck dat we meer moeten inzetten op micro-influencers. “Vrienden of familieleden die in het ziekenhuis werken of straathoekwerkers die de realiteit kennen en vertrouwen genieten. Zij kunnen met autoriteit foute informatie rechtzetten.”

SPIONAGECHIPS Aziza Elm, straathoekwerkster bij de wijkacademie in Molenbeek, is al micro-influencer op haar eigen manier. Ze plaatste een banner op

haar Facebookprofiel met daarop: “Ik laat me wél inenten tegen Covid-19.”

Een bewuste keuze toen ze merkte hoeveel complottheorieën de ronde deden. “Ik ben zelf besmet geweest en heb veel familieleden verloren aan Covid-19. Wij willen ons zo snel mogelijk laten inenten. Maar in een Facebookgroep waar ik de impact van corona wat probeert te verwerken, merkte ik hoeveel foute informatie ook onder die leden circuleerde. Sommigen geloofden dat ze ons bespioneren via een chip in het vaccin, echt sciencefiction.”

Het herinnert haar aan de eerdere minimalisering van het coronavirus.

“Ook toen circuleerde er veel foute info, waardoor veel mensen in het begin weinig geloof hechtten aan de pandemie. Ze beweerden dat het maar een griepje was, dat het allemaal overdreven was. Tot in september veel mensen familieleden verloren aan Covid-19. Toen pas kwam het besef: dit is ernstig.

Tegelijk zijn veel mensen daardoor getraumatiseerd. Nu zijn sommigen bang dat het vaccin hen nog zieker zal maken.” Die paranoia wil ze met haar boodschap mee ontzenuwen.

“Als ik er reactie op krijg, leg ik uit waarom. Het helpt.”

Niet iedereen is zo optimistisch.

Dokter Veevaete begon met veel vuur aan de infosessie, na afloop klinkt hij anders. Slechts vier extra mensen meldden zich aan voor een prik.

“Degene die het scherpst hun twijfel hebben geuit, waren twee verpleegkundigen, die toch medisch geschoolder zijn dan de verzorgenden.

Als er iets blijft hangen, zal het hun twijfel zijn, vrees ik.”

Hij maakt zich zorgen. “Ik veroordeel niemand die zich niet vaccineert. Maar zolang het virus kan circuleren, kan het blijven muteren.

Mijn grote angst is dat als we geen groepsimmuniteit bereiken, er ooit een mutatie ontstaat waartegen het vaccin niet werkt. Dan zullen we weer van nul moeten beginnen.”

‘NON, LE VACCIN N’AFFECTE PAS LES OVAIRES’ Pour obtenir l’immunité collective contre le Covid-19, il faut qu’au moins septante pourcents de la population se fasse vacciner. Mais tout le monde n’est pas partisan du vaccin. Même le personnel des maisons de repos le refuse parfois, souvent suite à des craintes nourries par les fake news.

BRUZZ était de passage à la maison de repos Notre-Dame de Stockel, et force est de constater qu’ôter ces craintes s’avère être une tâche ardue. BRUZZ a suivi une séance d’information pendant laquelle le médecin coordinateur Marc Veevaete a essayé une ultime fois de convaincre les membres du personnel de se faire vacciner. Il a dû faire face à de nombreuses informations erronées circulant sur le net. Après la séance, il a surtout peur que ce soient les doutes évoqués par quelques membres du personnel qui restent dans l’esprit des gens. L’infectiologue Leila Belkhir de l’UCL Saint-Luc reconnaît être confrontée aux mêmes problèmes.

FR

“NO, THE VACCINE DOESN’T AFFECT YOUR OVARIES” To achieve group immunity against Covid-19, at least seventy percent of the population have to be vaccinated. But not everyone is keen on the vaccine. Even some of the staff in residential care centres are hesitant, sometimes out of fear, fed by fake news. Overcoming that fear is easier said than done, as BRUZZ could see at the residential care centre Notre Dame de Stockel in Sint-Pieters-Woluwe. BRUZZ watched an information session during which the coordinating doctor Marc Veevaete tried to convince staff members one final time to get themselves vaccinated. To do that, he had to go debunk a lot fake information circulating on the internet. Afterwards, he was concerned that the doubts expressed by some staff members would linger.

Infectiologist Leila Belkhir at UCL Saint-Luc, who organises information sessions for hospital staff, also recognises that these conversations sometimes are difficult. “The problem is that fake news on social media circulates much faster than correct medical information and is more powerful.”

EN

3 FEBRUARI 2021

I 17

NIEUWE GALERIJ

VOLKSWAGEN MILESTONES

29.01.21 28.03.21

PARC DU CINQUANTENAIRE 11 1000 BRUSSELS WWW.AUTOWORLD.BE

IN THE SPOTLIGHT AT AUTOWORLD

Op het spoor van Suske en Wiske Train World, station Schaarbeek 05.02.2021 > 07.03.2021

LEVENDE PLANEET BEZOEK ZEKER LEVENDE PLANEET EN GASTDINO ARKHANE! RESERVEER JE TIJDSSLOT OP NATUURWETENSCHAPPEN.BE

VUB-PROFESSOR EMERITUS PETER SCHOLLIERS SCHRIJFT EEN BOEK OVER BROOD

De sociale bakkerij Le Pain Levé in Schaarbeek: wie hier brood gaat kopen, mag zelf bepalen hoeveel hij of zij daarvoor betaalt.

Een pistolet met américain bij de slager, een boterham met augurk op café of liever een Déjeuner sur l’herbe in Tervuren. Historicus Peter Scholliers somt enkele Brusselse broodtradities op in zijn nieuwe boek ‘Brood’. En die zeggen meer over u dan u denkt. — EVA CHRISTIAENS

W

it of bruin brood, van de biobakker of uit de supermarkt. VUB-professor emeritus Peter Scholliers noemt ons dagelijks eten meer fundamenteel dan onze taal, godsdienst, kledij of vrije tijd. “Het gaat niet over de grote strijd of over oorlogen, maar over banale dingen van elke dag. Voeding stelt voor mij centraal hoe onze maatschappij functioneert. Als dat wegvalt, is het pas echt chaos.”

U schreef er een boek over. Wat maakt brood zo belangrijk om de geschiedenisboeken in te gaan?

PETER SCHOLLIERS: Brood civiliseert.

Bessen plukken en vlees roosteren, dat is eenvoudig. Maar zodra je graan wil bakken tot brood, heb je vuur en infrastructuur nodig. Dat is beschaving. Boeren hebben ook grond nodig. Dat is rijkdom. Denk aan het fameuze Broodhuis in Brussel en de gilden. Zij hebben tot diep in de negentiende eeuw politieke macht en mooie huizen in de stad.

En als je weet dat brood rond 1880 tussen de 30 en 70 procent van alle gezinsuitgaven opslorpte, dan kan je dat vergelijken met huishuur vandaag. Het is belangrijk om de geschiedenis van die enorme hoop geld te bestuderen.

Welke rol speelt Brussel in de Belgische broodgeschiedenis?

SCHOLLIERS: De stad Brussel was de

hoofdstad vanaf 1830 en een belangrijke handelsstad. Je had een grote burgerij maar ook grote sociale tegenstelling. Het gevolg is dat je veel verschillende soorten brood kreeg – meer dan in Gent of Antwerpen.

In de negentiende eeuw hadden alle belangrijke steden vijf broodsoorten: roggebrood – zogezegd voor de armen – masteleinbrood voor de industriearbeiders en drie soorten tarwebrood. Hoe witter het brood, hoe duurder. Brussel had wel acht broodsoorten, waaronder luxebroden met noten, melk of rozijnen. Die waren heel duur.

Zijn die fantasiebroden typisch Brussels?

SCHOLLIERS: Nee, Brussel kopieerde

Parijs. De bakkers wilden de Parijse broden verder verspreiden naar andere steden en gemeenten. Je zou kunnen zeggen dat pain à la grecque Brussels is, maar dat was echt een luxebrood. De prijs werd niet gecontroleerd door de Stad. Dat is typisch voor de Brusselse bakkers: ze ontwikkelen producten waar ze goed aan kunnen verdienen.

Naarmate wit brood toegankelijker werd voor het gewone volk, kwamen er meer brioches en kleinere luxebroodjes voor hogere inkomensgroepen.

In Schaarbeek is er nu een sociale bakker waar je als klant zelf de prijs kan bepalen. Is dat nieuw?

“In Brussel worden nieuwe dingen getest, die zich dan verder verspreiden.

Pain Quotidien is hier ook ooit begonnen” PETER SCHOLLIERS VUB-professor emeritus

Brood van Peter Scholliers (24,95 euro) is verkrijgbaar bij uitgeverij Vrijdag.

SCHOLLIERS: Ook dat komt overwaaien uit Parijs. In de noordelijke volkswijken is daar al heel lang een bakker die zo werkt. Hij bakt blijkbaar bijzonder lekkere stokbroden. Maar die jonge bakkers, die met eigen concepten komen, dat is wel een nieuw, stedelijk fenomeen.

Het aantal warme bakkers is enorm gedaald sinds de supermarkten om het uur vers brood kunnen bakken.

Toch zien jonge bakkers dat het belang van goed brood niet verdwenen is. Als ze inzetten op kwaliteitsvolle producten, weten ze dat mensen bereid zijn om meer te betalen. Daar zie je de rol van een stad als Brussel, waar nieuwe dingen getest worden en zich verder verspreiden. Pain Quotidien is hier ook ooit begonnen.

BRUZZ | INTERVIEW

Wat een boterham vertellen kan

Wat zegt ons dagelijks brood over ons als Brusselaars?

SCHOLLIERS: De hele geschiedenis, eerst op het vlak van de prijzen en dan op het vlak van smaak, toont dat de consument een rol kan spelen in wat we eten. Je moet genoeg koopkracht hebben, maar je moet ook culinair belang hechten aan dingen zoals authentieke smaak. En het gaat om identiteit: als ik thuis experimenteer met zuurdesem, dan heb jij onmiddellijk een beeld van hoe ik me wil voorstellen aan de wereld. Het is een vorm van communicatie.

Wie is uw eigen favoriete bakker in Brussel?

SCHOLLIERS: Mijn vrouw, die sinds enkele jaren thuis brood bakt. Het meel koop ik bij een biomolenaar in Haacht. Wat dat wil zeggen over ons? Dat wij twee meerwaardezoekers zijn (lacht).

3 FEBRUARI 2021

I 19

EERSTE ‘ENERGIEGEMEENSCHAPPEN’ IN BRUSSEL DELEN ZONNESTROOM

De nieuwe speler op de energiemarkt: de buurvrouw

B R U Z Z | R E P O R TA G E

In het Brussel van de toekomst leveren zonnepanelen zoveel mogelijk stroom, ook aan inwoners die zich geen eigen panelen kunnen veroorloven.

Dat kan doordat overheden, kmo’s of particulieren mét zonnepanelen de elektriciteit delen met hun buren zonder. “In augustus kwam de helft van onze stroom van de zonnepanelen van de school aan de overkant.”

— SARA DE SLOOVER, FOTO’S IVAN PUT

R

ode, groene en gele stippen fleuren op deze druilerige winterochtend de speelplaats op van een kleuterschool in Ganshoren, niet ver van de basiliek. Een kleuterleider speelt tikkertje met een groep kinderen en wordt onder luid gejoel vakkundig in een hoek gedreven. Niets doet vermoeden dat hier de toekomst van onze stroomvoorziening wordt uitgetest.

Vanaf de straat zie je niets van de zonnepanelen op het platte dak van kleuterschool Nos Bambins. Maar na een korte klim via een ladder naast het kippenhok in de achtertuin sta je midden tussen 122 zonnepanelen die hier in

20

I

3 FEBRUARI 2021

lange rijen opgesteld staan. De panelen kwamen er in het kader van een gewestelijke strategie om openbare gebouwen zoveel mogelijk met zonne-energie te bevoorraden. De daken zijn groot, het energieverbruik van die gebouwen tijdens de dag ook, dus de winst is, euh ... zonneklaar.

Maar Nos Bambins gebruikt zelf relatief weinig van de massa zonne-energie die de panelen op het grote dak opwekken. Dat trok de aandacht van de vzw Apere (Association pour la Promotion des Energies Renouvelables) en netbeheerder Sibelga, toen die een paar jaar geleden samen op zoek waren naar een plek om een ‘energiegemeen-

schap’ uit te testen. Een energiegemeenschap is qua energie zo’n beetje wat kopen bij de lokale boer is qua voeding: een korte keten, met vergelijkbare voordelen.

Veel Brusselaars hebben geen eigen huis met bijbehorend dak, laat staan het geld om er zonnepanelen op te leggen. Tegelijk hebben anderen stroomoverschotten van hun zonnepanelen. Als die elektriciteit gedeeld wordt tussen buren – particulieren, kmo’s of ook lokale overheden –kunnen meer Brusselaars overschakelen op lokale duurzame energie.

“In een energiegemeenschap kan iedereen mee de vruchten plukken van de energietransitie,” zegt

Hoe werkt een energiegemeenschap?

▼

▼

▼

▼

▼

• Overschot aan elektriciteit van de energiegemeenschap stroomt weer naar algemeen net

▼

• Elektriciteit van lokale producenten voor lokale consumenten ▼

© ILLUSTRATIE FANNY MONIER - CITY MINE(D)

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Ingenieur Cédric Buggenhout van de gemeente Ganshoren (voorgrond), Marc Thonnard (l.) en Pierre Andrianne tussen de zonnepanelen op het dak van kleuterschool Nos Bambins. Alle drie zijn ze consumenten van de allereerste energiegemeenschap in Brussel.

• Aanvullende elektriciteit van ‘klassieke’ energieleverancier

▼

▼

Elektriciteitscabine © BRUGEL

zoveel zonnestroom opgewekt moeten worden.

Lambert: “Er ligt momenteel voor zowat 180 megawatt aan fotovoltaïsche zonnepanelen op de Brusselse daken, maar het potentieel is enorm veel groter.”

KOUDWATERVREES Maar onder de huidige wetgeving kan zonneenergie delen met buren niet, zelfs niet voor de bewoners van een mede-eigendom. Tenzij de zonnepanelen in aparte installaties worden opgedeeld, kun je er enkel de lampen in de gangen en misschien een lift mee voeden. “Dat is een grote barrière voor het zonnepotentieel

waar organisaties als Apere zich al jaren het hoofd over breken,” zegt Lambert. “Als je de energie van de zonnepanelen met je buren zou kunnen delen, zelfs al investeren ze niet mee, dan zou het veel makkelijker worden om hen te overtuigen akkoord te gaan met de installatie.”

Greenpeace lanceerde deze week een petitie om de gewesten aan te sporen energiegemeenschappen wettelijk mogelijk te maken. Tegen de zomer moet een Europese richtlijn erover immers zijn omgezet in regionale wetgeving.

Minister van Energie Alain Maron (Ecolo) heeft intussen een ordonnantie in de steigers staan.

Maar tot die van kracht wordt – ergens in de loop

▼

Régis Lambert, expert hernieuwbare energie bij de Brusselse energieregulator Brugel. “Bovendien zit er ook een sociaal aspect aan. De energiemarkt is relatief ingewikkeld voor veel mensen. Als je zelf betrokken bent bij een energiegemeenschap, raak je vertrouwd met de transitie naar duurzame energie. Het kan sensibiliseren.”

Want het Gewest heeft nog een enorme inhaalslag te maken als het tegen 2030 de Europese doelstellingen qua hernieuwbare energie wil halen, en dat zal in een stad als Brussel voornamelijk van de zon moeten komen. Over tien jaar zal er minstens dubbel

3 FEBRUARI 2021

I 21

▼

EERSTE ‘ENERGIEGEMEENSCHAPPEN’ IN BRUSSEL DELEN ZONNESTROOM

B R U Z Z | R E P O R TA G E

van 2022 – zijn alleen proefprojecten mogelijk, na toestemming van Brugel. De energiegemeenschap rond Nos Bambins is het eerste project dat van start ging, in augustus 2020.

“Voor de snackbar hier in de straat bijvoorbeeld, de begrafenisondernemer of het postkantoor zou dat echt voordelig zijn,” gebaart Cédric Buggenhout, die als ingenieur instaat voor het beheer van het gemeentelijke vastgoed in Ganshoren, en zo ook voor het dak van Nos Bambins. “In juli en augustus is de school dicht, terwijl de zonnepanelen net heel veel energie produceren. Ook op woensdagnamiddagen, in de weekends en andere vakanties is de stroom volledig beschikbaar voor de buren. Maar er was toch wat koudwatervrees. De mensen hebben vaak geen tijd om zich te verdiepen in wat zo’n energiegemeenschap precies betekent, tant pis pour eux.”

Uiteindelijk werden zeven consumenten lid van de energiegemeenschap: zes particulieren en de gemeente, die behalve de school ook drie andere gebouwen bevoorraadt met de energie.

Een van de deelnemers had zelf al acht zonnepanelen op het dak, en werd zo tegelijk ook producent.

Maar hoe verdeel je die lokale zonne-energie eerlijk over de consumenten? Dat moet ook een van de voordelen van energiegemeenschappen worden: inspraak in zulke vraagstukken. Apere gaf in het geval van Nos Bambins de deelnemers de keuze. Zij kozen voor een model dat alle elektriciteit die de school niet gebruikt in gelijke delen aanbiedt aan alle leden van de energiegemeenschap. Het deel dat dan overblijft, wordt opnieuw gelijk herverdeeld tussen de leden die op dat moment stroom verbruiken.

Marc Thonnard, die vanuit zijn woonkamer de zonnepanelen van Nos Bambins aan de overkant van de straat kan zien liggen, wilde meteen meedoen. “In augustus werd 48 procent van de elektriciteit die wij verbruikten opgewekt op het dak van de school,” toont hij, tabelletje in de hand. “In december produceerden de panelen nauwelijks nog en verbruikte de school zelf behoorlijk wat. Toen kwam maar 0,9 procent van ons stroomverbruik van de lokale zonnepanelen.”

Cijfers die Sibelga ook voor het hele project bevestigt. Om dat precies te kunnen meten, hebben de leden een slimme elektriciteitsmeter, die voortdurend meet wie elektriciteit injecteert, en wie wat verbruikt. Uiteindelijk schat Apere ruwweg dat in een jaar tijd ongeveer 30 procent

Al vijf erkende proefprojecten rond energiedelen tussen buren in Brussels gewest Nos Bambins (project al van start, zie artikel) Saint-Augustinschool: energiegemeenschap rond zonnepanelen op het dak van een lagere school in Vorst GreenBizz: energiegemeenschap van bedrijven en ateliers in groene start-upincubator in Laken Werkhuizenkaai: energiegemeenschap van grotere bedrijven met grote zonnepanelenparken Marius Renard: project rond delen van warmtekrachtkoppeling in één Anderlechts flatgebouw

van het verbruik van de leden door de lokale zonnepanelen geproduceerd zal worden.

TWEE FACTUREN “De energiegemeenschap is een nieuwe speler die de energiemarkt serieus zal dooreenschudden,” zegt Régis Lambert van Brugel. “Voor de traditionele energieleveranciers is die evolutie natuurlijk niet interessant, omdat de klant minder bij hen verbruikt, en meer lokale energie afneemt.”

Elke verbruiker binnen de energiegemeenschap krijgt daarom twee facturen. “Eén factuur van de klassieke energieleverancier, en dan een tweede van de lokale energieproducent(en), tegen een voordeligere prijs.” In het geval van Nos Bambins is dat 5 eurocent minder per kWh, wat bij een gemiddeld verbruik jaarlijks ongeveer 55 euro bespaart. “De lokale stroom is goedkoper, omdat er maar een klein deeltje van het elektriciteitsnet wordt gebruikt. Daarom krijgen deelnemers een korting op hun nettarief,” legt Lambert uit. “Producenten met niet gebruikte zonnestroom kunnen die tegelijk voor een iets hoger tarief aan hun buren verkopen dan als hun stroom gewoon naar het net gaat.”

“Lokale, kleinschalige, niet-professionele spelers bieden energie aan die iedereen in de nabije omgeving kan kopen,” zegt Mathieu

“De energiegemeenschap is een nieuwe speler die de energiemarkt serieus zal dooreenschudden”” RÉGIS LAMBERT Expert hernieuwbare energie bij energieregulator Brugel

22

I

3 FEBRUARI 2021

Bourgeois, die bij Apere de energiegemeenschappen begeleidt. “Dat kan zowel zonne-energie zijn als geothermie. Een voorwaarde in het ontwerp van ordonnantie over de energiegemeenschappen is ook dat die niet op winstbejag gericht mogen zijn, zoals dat bij de grote energiespelers wel het geval is. Ze moeten voordelen op milieuvlak, sociaal en/of economisch vlak nastreven. Met dat laatste wordt dan bijvoorbeeld een korting op de elektriciteitsfactuur bedoeld. Zo is een energiegemeenschap perfect voor een democratische energietransitie.”

NIET ENKEL VOOR DE MIDDENKLASSE De algemeen directeur van Sibelga droomde onlangs luidop van energiegemeenschappen in elk van de 118 wijken van het Brussels gewest.

“Over drie-vier jaar zullen er veel meer energiegemeenschappen zijn, met de kennis die ze hier opdoen,” zegt ingenieur Buggenhout van op het dak in Ganshoren. “Dit is de toekomst.” De Brusselse regering liet in december alvast weten dat ze drie proefprojecten rond het lokaal delen van energie financieel ondersteunt: behalve Nos Bambins zijn dat de energiegemeenschap rond de school Saint-Augustin aan Hoogte Honderd in Vorst, en een project in een sociale woontoren in Sint-Gillis.

Directrice Nathalie Meert van Saint-Augustin wil met de energiegemeenschap die deze zomer start leerlingen en leerkrachten, ouders en buren sensibiliseren rond duurzame energie. “Het past ook bij het imago dat we willen promoten,” zegt ze. Onder meer restaurant Le Schievelavabo, in dezelfde straat, doet al mee, maar extra deelnemers zijn nog welkom. De Nederlandstalige Sint-Augustinusschool misschien, die een vergelijkbaar aantal zonnepanelen op het dak heeft liggen als de Franstalige buren, maar nog niet over het project heeft gehoord.

Het derde project mikt op sociale huurders in

SE FOURNIR EN ÉLECTRICITÉ AUPRÈS DE SES VOISINS Dans le Bruxelles du futur, les panneaux solaires fourniront autant d’électricité que possible, y compris aux habitants qui ne peuvent pas avoir leurs propres panneaux, dans la mesure où les pouvoirs publics, les PME ou les particuliers disposant de panneaux partagent l’électricité avec leurs voisins. Ainsi, un plus grand nombre de Bruxellois pourront passer à une énergie verte. Ce projet est actuellement testé à Ganshoren, où, il y a six mois, la première « communauté d’énergie » a été créée autour des panneaux solaires du toit d’une école maternelle. Entre-temps, au moins quatre autres projets pilotes sont en cours. Outre une réduction de la facture énergétique des consommateurs, les experts y voient d’autres avantages. « Si vous faites partie d’une communauté d’énergie, vous vous familiarisez avec la transition vers l’énergie durable. Cela peut sensibiliser les gens. » Car si Bruxelles veut atteindre les objectifs européens en matière d’énergie renouvelable d’ici 2030, il faudra que bien plus de Bruxellois passent à l’énergie solaire.

FR

De zonnepanelen van kleuterschool Nos Bambins in Ganshoren leveren ook elektriciteit voor de buren. © BAMBINS

een woontoren in Sint-Gillis. “Voor ons is het cruciaal dat energie delen niet alleen iets is van de middenklasse,” zegt Sofie Van Bruystegem, die voor stedelijk platform City Mine(d) het project begeleidt. SunGilles, of ook wel Vlogaert, draait rond zonnepanelen die sociale huisvestingsmaatschappij Foyer du Sud op het dak van de toren in de gelijknamige straat heeft laten plaatsen. Na het voorzien van de gemeenschappelijke ruimtes wil ze de overschotten delen met de huurders die willen deelnemen aan het project. “Wij willen de bewoners betrekken bij het beslissingsproces, met hen overleggen over de verdeelsleutel bijvoorbeeld,” zegt Van Bruystegem. “Voorlopig doen we dat met koffie op het plein voor het gebouw.

Vanwege de coronasituatie houden we daar miniateliers. We laten flyers rondgaan en willen een podcast maken.” In april of mei hoopt City Mine(d) het dossier te kunnen indienen bij Brugel.

Zeker vijf tot tien andere projecten in Brussel worden ook al concreet uitgewerkt. Pilone is er een van, het grotere zusje van SunGilles/Vlogaert dat groeide uit de expo La Pile. Die zette City Mine(d) in 2019 in Bozar op over de toekomst van onze stroomvoorziening. ”We willen in de Zuidwijk een netwerk van energiegemeenschappen opstarten, van ‘energieburen’ die energie met elkaar willen delen,” zegt Van Bruystegem. “We beginnen met één uitzonderingsdossier en willen daarna uitdijen naar de rest van de Zuidwijk. We willen tegelijk ook de productie verhogen. Als alle geschikte daken in de wijk vol zonnepanelen zouden liggen, zouden we 35 procent van het huishoudelijk verbruik kunnen coveren.”

“Wij staan zeker open voor nog andere proefprojecten,” zegt Régis Lambert van Brugel.

“Een project waarbij de bewoners van een flatgebouw de energie van zonnepanelen op het dak delen, zit er nu bijvoorbeeld nog niet tussen, en daarvoor komen tienduizenden gebouwen in Brussel potentieel in aanmerking.”

ENERGY FROM THE NEIGHBOURS In the Brussels of the future, solar panels will supply as much of the electricity as possible, including to those who cannot afford their own panels. The various governments could do this, or SMEs or private individuals with solar panels sharing the electricity with those neighbours who do not have any.

This would allow more of the residents of Brussels to switch to local sustainable energy. This concept for the future is currently being tested in Ganshoren, where the first “energy community” started up six months ago around the solar panels at the Nos Bambins nursery school.

Meanwhile, at least four other pilot projects are in the pipeline. Apart from the participating consumers having lower energy costs, experts see other advantages too. “If you yourself are involved in an energy community, you become familiar with the transition to sustainable energy. It can raise awareness.”

Because many more Brussels residents need to switch to solar energy if Brussels wants to meet the European renewable energy target by 2030.

EN

WAAROM DIT JAAR CRUCIAAL IS VOOR DE 28 BEGRAAFPLAATSEN VAN BRUSSEL

Niet meer voor eeuwig en altijd B R U Z Z | R E P O R TA G E

Elke Brusselaar heeft er wel eentje op wandelafstand van zijn huis, want het gewest telt maar liefst 28 begraafplaatsen. Die plekken zijn doorgaans een schatkamer voor funerair erfgoed. Maar 2021 zou een wake-upcall moeten zijn. Door het verstrijken van de concessieduur dreigen veel parels van grafmonumenten op termijn op de schop te gaan.

“Bij de meeste beleidsmakers ontbreekt het urgentiebesef.” — HANS VANDECANDELAERE, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

D

e vloer van de Sint-Guidokerk in Anderlecht is met oude grafplaten bezaaid. Gekerfde beelden van kelken vertellen dat het soms om overleden religieuzen gaat. Op andere stenen herinneren doodskoppen aan de eindigheid van het leven. In het koor? Twee majestueuze grafsculpturen van edellieden. De ene wacht liggend in ridderornaat zijn moment af om naar de hemel te stijgen. De andere bidt geknield op een kussen. Rond de kerk, een ontbeend grasveld, een overblijfsel van het voormalige kerkhof.

Het zijn stille getuigen van een grafcultuur die eeuwenlang door de Kerk werd gedomineerd. De regel was simpel. Wie rijk was of aanzien had, liet zich dicht bij de relieken van de heiligen in de kerk begraven. Dat was een garantie op een paspoort naar de hemel. Minder gefortuneerden kregen een plek op de gewijde grond rond de kerk. En voor zelfmoordenaars, ongedoopte kinderen en iedereen die niet in het kraam van de Kerk paste, was er de hondenkuil, een lap ongewijde grond aan de rand van het kerkhof, of net erbuiten.

Tom Verhofstadt arriveert met de fiets. Hij is de secretaris van Epitaaf, een vzw die over funerair erfgoed sensibiliseert en adviseert. We zetten koers naar de begraafplaats van Sint-Gillis, in een uithoek van Ukkel. “In de negentiende eeuw moest het anders,” zegt hij. “Na een lange bitse strijd met de overheid wierp de Kerk de

24

I

3 FEBRUARI 2021

handdoek in de ring. Stapsgewijs werden de kerkhoven ontbonden. Ondertussen legden de gemeenten begraafplaatsen aan, weg uit de bebouwde kommen. Dat was hygiënischer. Het beheer en de inkomsten kwamen in hun schoot te liggen. En vooral had iedereen er voortaan recht op een eigen grafmonument, ook ongelovigen.”

Sommige van die eerste begraafplaatsen werden op hun beurt ingehaald door de verstedelijking en de bevolkingsgroei. “Meerdere gemeenten moesten dan overgaan tot sluiting en elders opnieuw terreinen aankopen,” duidt Tom Verhofstadt, terwijl we langs het zwembad van Sint-Gillis fietsen. “Zo vond Sint-Gillis voor zijn begraafplaats uiteindelijk een definitieve stek in Ukkel-Kalevoet en op de plaats van het zwembad lag een van de drie voormalige begraafplaatsen van Brussel-Stad.”

HERDENKING VOOR DE EEUWIGHEID Na de kilometerslange afdaling van de Alsembergsesteenweg komen we aan bij de bijzonder imposante ingang van de begraafplaats van Sint-Gillis. Ze strekt zich uit op een heuvelrug. De landschapservaring is enorm. “De doorbraak van de moderne begraafplaatsen verliep gelijktijdig met de groei van een burgerij, die als sociale klasse meer gewicht kreeg,” vervolgt Verhofstadt al wandelend. “Elke welgestelde burger vond het een must om zich met een grafmonument te laten herinneren, liefst voor de eeuwigheid. Voor

gevorderde standaardisering van de grafmonumenten. Toch zijn de meeste begraafplaatsen van het Brussels gewest haast volwaardige openluchtmusea. Zolang de gemeenten of de nabestaanden dat erfgoed onderhouden, is er geen probleem.

Maar hier spant het schoentje.

DREIGING VAN ONTRUIMING Funerair erfgoed is kwetsbaar. Wie kijkt, ziet het.

Verwaarlozing, verzakkingen, diefstal van brons en marmer. Te veel konijnen zijn een ramp. Hun tunnels ondergraven de monumenten. Net zo veroorzaken boomwortels en bodemerosie stabiliteitsproblemen. Te veel mest van duiven die in grafkapellen schuilen, leidt tot corrosie.

Wind- en watererosie schuren grafstenen af.

Insijpelend water dat bevriest, zet uit en kan de steen doen barsten. De lijst aan uitdagingen is

B R U Z Z | R E P O R TA G E

sarcofagen, obelisken, zuilen, ruïnes, kapellen, stèles, cippes of pinakels, die dan nog eens met elkaar konden worden gecombineerd. Een arsenaal aan gebeeldhouwde funeraire symbolen zorgde voor de afwerking. Zandlopers, fakkels, rozen, palmtakken, uilen, ankers, verstrengelde handen. Ze brengen een teder verhaal van hoop, vrees, berusting, waardering of liefde.

Na de Eerste en vooral de Tweede Wereldoorlog verschraalde die geïndividualiseerde grafcultuur. Nieuwe sociale wetgeving maakte handenarbeid duurder. De industriële productie van graven nam aan belang toe. “De versobering van de grafcultuur ging ook gepaard met een mentaliteitswijziging,” stelt Tom Verhofstadt. “Men hield de dood meer van zich af en investeerde minder in de manier waarop men herdacht wilde worden.”

Zo leidden de jaren 1970 naar een ver

▼

sommigen moest het graf een tweede of derde residentie zijn die qua grootte en schoonheid die van de buurman overtrof.” De echte rijken trokken vooraanstaande architecten en beeldhouwers aan.

Die speelden gretig in op de vraag naar een gepersonaliseerd monument. “Logisch,” zegt Verhofstadt. “De realisatie van een eeuwige concessie vereeuwigde immers hun technische kunnen. Met de bouw van bijvoorbeeld een neogotische grafkapel bewezen ze dat ze de finesses van een bepaalde stijl onder de knie hadden. Het waren visitekaartjes voor toekomstige opdrachtgevers.”

De begraafplaatsen ontpopten zich tot oorden van status en uiterlijk vertoon, hier in Ukkel of elders in het Brussels gewest. We stappen langs het gamma van soorten negentiende-eeuwse grafmonumenten waaruit families konden kiezen:

Tom Verhofstadt op de begraafplaats van SintGillis: “Elke welgestelde burger vond het een must om zich met een grafmonument te laten herinneren, liefst voor de eeuwigheid.”

3 FEBRUARI 2021

I 25

▼

WAAROM DIT JAAR CRUCIAAL IS VOOR DE 28 BEGRAAFPLAATSEN VAN BRUSSEL

B R U Z Z | R E P O R TA G E

lang. Alles onderhouden of beschermen is onbetaalbaar. Maar met wat er in 2021 te gebeuren staat, dreigen we veel waardevol erfgoed te verliezen.

In 1971 schakelde een nationale wet immers de eeuwige concessies gelijk aan vijftigjarige concessies. Het was een manier om plaats te creëren op begraafplaatsen die neigden vol te raken. En net die periode van vijftig jaar loopt vanaf 2021 ten einde. Als niemand meer een verlenging aanvraagt, dan gaat de concessie over naar de gemeente die kan beslissen om het monument al dan niet te ruimen. “Hoeveel concessies aflopen, is niet bekend,” zegt doctor in de kunstgeschiedenis Linda Van Santvoort, ook van Epitaaf, aan de telefoon. “Op oudere begraafplaatsen zal dat aantal hoger liggen. Een feit is wel dat de gemeenten kleur moeten bekennen. Op het vlak van beheer moeten ze weten dat een pak concessies zomaar in één adem zullen vervallen.”

“Het zal niet zo’n vaart lopen dat er nu plots massaal veel wordt afgebroken,” treedt Verhofstadt haar bij. “Ontruimen kost bergen geld en bovendien hield de wet van 1971 geen rekening met het latere succes van de crematie. De meeste begraafplaatsen hebben hierdoor nog een overschot aan ruimte. Maar het is wel dringend nodig om funerair erfgoed hoger op de politieke agenda te plaatsen. Het urgentiebesef ontbreekt.”

Het Brussels Gewest is de traagste leerling in België. Pas in 2018 – veertien jaar na Vlaanderen en negen jaar na Wallonië – decreteerde het een richtlijn. Daarin zijn de gemeenten verplicht om ‘graven met een plaatselijk historisch belang’ te inventariseren. Het Gewest engageerde zich om de criteria hiervoor op te stellen. Het eerste sputtert. Het tweede gebeurde niet. “Het is allemaal erg vrijblijvend,” vindt Van Santvoort.

“Aan de ordonnantie is geen dwingend uitvoeringsbesluit gekoppeld. De gemeenten krijgen geen deadline opgelegd. Zo ontstaat er gelatenheid.”

Een belronde met verschillende conservators of verantwoordelijken van gemeentelijke begraafplaatsen toont een versnipperd beeld. De

“Het is dringend nodig om funerair erfgoed hoger op de politieke agenda te plaatsen” LINDA VAN SANTVOORT Doctor in de kunstgeschiedenis 26

I

3 FEBRUARI 2021

De grafcultuur – hier de begraafplaats van Sint-Gillis – bereikte rond 1900 haar artistieke hoogtepunt.

gemeenten Etterbeek, Molenbeek, Koekelberg, Evere en Schaarbeek maken bijvoorbeeld geen werk van een inventarisatie. Sommige zijn zelfs niet op de hoogte van de gewestelijke ordonnantie van 2018. Andere gemeenten zijn beter gewapend. Zo valt Elsene terug op een erfgoedinventaris die al in 2009 door Epitaaf was opgemaakt. Ongeveer de helft van die begraafplaats werd in 2015 bovendien door het Gewest als landschap beschermd. Vanuit die solide basis werkt conservatrice Debbie Hastat aan een nieuw beheersplan. “We zetten in op de permanente vorming van ons personeel, zodat het de monumenten én de vegetatie vakkundig kan onderhouden. We hebben ook een driehonderdtal monumenten waar geen nabestaanden meer van bekend zijn. Een deel daarvan herwaarderen we door ze aan nieuwe families aan te bieden.”

“Dat soort van dynamisch beheer is voorbeeldig”, zegt Linda Van Santvoort. “In Brugge doet men al dertig jaar aan herbestemming van (eeuwige) concessies. Ook in Wallonië draait dat goed. In het Brussels gewest zou dat veel sterker kunnen worden gepromoot.” Verhofstadt besluit: “We vertrekken uiteraard niet van nul. Vier begraafplaatsen zijn geheel of gedeeltelijk beschermd. De grafgalerijen van Molenbeek en Laken zijn gerestaureerd en ook beschermd. Meerdere gemeenten promoten hun begraafplaatsen met toeristische brochures. Er wordt dus wel wat geïnvesteerd. Maar een goede inventarisatie is de basis van alles. Dus welke monumenten hebben een historisch, sociaal, cultureel, esthetisch, artistiek, technisch, landschappelijk of archeologisch belang? Dan kan je uitmaken wat we behouden en wat niet. Teken vervolgens een langetermijnvisie uit en giet dat in een beheersplan, dat voor elk probleem en elke vorm van schade een praktische oplossing formuleert.”

Funerair erfgoed is kwetsbaar, onder meer de natuurelementen spelen een rol. Dit graf op de eerste begraafplaats van Ganshoren is zwaar beschadigd.

28 BEGRAAFPLAATSEN

Zelf op stap 28 begraafplaatsen: keuze op overschot om in coronatijden in het Brussels gewest een frisse neus te halen in een veilige, open en vaak groene omgeving.

Het kerkhof van Laken en de begraafplaatsen van Elsene en Brussel-Stad zijn met voorsprong de bekendste in het Brussels gewest. Laken is het enige, nog steeds operationele kerkhof dat nooit door een begraafplaats werd vervangen. Door de aanwezigheid van de koninklijke crypte trok het vooral konings-

gezinde adel en hogere burgerij aan. Elsene pakt uit met veel graven van kunstenaars en heeft een mooie collectie militaire graven. De begraafplaats van BrusselStad (in Evere) is dan weer een van de mooiste Belgische voorbeelden van een zogenoemde parkbegraafplaats, een schitterende

LES CIMETIÈRES : PATRIMOINE SOUS PRESSION ?

La Région de BruxellesCapitale compte 28 cimetières. Ces sites recèlent souvent des trésors du patrimoine funéraire.

Mais 2021 est une année charnière.

En 1971, une loi nationale a réduit la durée des concessions perpétuelles à cinquante ans, un moyen de créer de l’espace dans les cimetières.

Cette période arrive à son terme. Si personne ne demande de renouvellement, la concession est reprise par la commune, qui peut décider d’abattre ou non le monument. « La plupart des cimetières disposent d’un surplus d’espace en raison du nombre plus élevé de crémations », dit Tom Verhofstadt, secrétaire d’Epitaaf, une asbl spécialisée dans le patrimoine funéraire. « Mais il est urgent de faire du patrimoine funéraire une priorité politique. » « On ne sait pas combien de concessions arrivent à expiration », ajoute Linda Van Santvoort, docteure en histoire de l’art. « Mais les communes doivent savoir que beaucoup de concessions vont expirer en même temps. » FR

CEMETERIES: HERITAGE UNDER PRESSURE? The Brussels-Capital Region has 28 cemeteries. These places are usually a treasure trove of funerary heritage. But 2021 should be a wake-up call. In 1971, a national law turned perpetual concessions into fifty-year concessions, a way of creating space in cemeteries that were threatening to end up full. That fifty-year period will end in 2021. If no one applies for an extension, the concession passes to the municipality, which then decides whether or not to remove any monuments. “Most cemeteries still have a space thanks to the increase in cremations,” says Tom Verhofstadt, secretary of Epitaaf, a non-profit organisation that raises awareness around and advises on funerary heritage. “But there is an urgent need to place funerary heritage higher on the political agenda.

There is no sense of urgency. “We do not know how many concessions will expire,” responds Linda Van Santvoort, Doctor of Art History. “But the municipalities should be aware that a lot of concessions will expire at the same time.”

EN

negentiende-eeuwse wandelpromenade waar statige lanen en kronkelpaden de bezoeker van de ene naar de andere verrassing leiden.

In de schaduw van dat trio lonken andere parels.

De negentiende-eeuwse begraafplaatsen van Molenbeek, SintJoost-ten-Node en Sint-Gillis (in Ukkel) getuigen van de periode waarin de funeraire grafcultuur rond 1900 een hoogtepunt bereikt.

Ze zijn alle drie met indrukwekkende boven- of ondergrondse grafgalerijen verrijkt. De begraafplaatsen van Sint-Joost en Sint-Gillis liggen bovendien op een heuvelrug. Dat zorgt voor

een bijzonder sterke landschapsbeleving.

De landschappelijke waarde geldt ook voor de begraafplaatsen van Etterbeek (in Wezembeek-Oppem), Vorst (in Alsemberg), Schaarbeek (in Evere), Ganshoren en Anderlecht. Telkens zijn ze na de Tweede Wereldoorlog aangelegd.

Die van Schaarbeek is overigens van de hand van de gerenommeerde landschapsarchitect René Pechère. Het overwicht van gestandaardiseerde naoorlogse graven is er ruimschoots gecompenseerd door een overweldigende groeninplanting. Vooral

Etterbeek, Anderlecht en Vorst beschikken tevens over een schitterende collectie negentiendeeeuwse getransfereerde grafmonumenten.

Die transfers waren typisch voor gemeenten die hun eerste begraafplaatsen sloten om er daarna een grotere te openen. Andere gemeenten openden een nieuwe begraafplaats en lieten hun oude bestaan. Dat is het geval voor Ukkel, Evere, Ganshoren, Sint-Agatha-Berchem en Sint-Lambrechts-Woluwe. Op die afgedankte begraafplaatsen lijkt de tijd stil te staan en is de bezoeker alleen door grafcollecties uit de negentiende eeuw

en het interbellum omringd. Qua groenbeleid schieten die van Evere, Ganshoren en Ukkel (aan de Dieweg) eruit. In Evere zit dat beleid relatief goed in elkaar en wordt een mooi evenwicht tussen vegetatie en funerair erfgoed bereikt. Voor Ukkel en Ganshoren hangt het af van je zienswijze. Door een laisser-fairebeleid werden de grafmonumenten bijna volledig overwoekerd door flora. Noem het Brusselse minivarianten van het Cambodjaanse Angkor Wat tempelcomplex. Of hoe een gebrek aan beheer, toch ook een aparte charme kan betekenen.

3 FEBRUARI 2021

I 27

Big City

BRUZZ | BIG CITY

Wie graag in het centrum wil wonen op een historische plek, houdt maar beter de komende jaren het project van het PachecoInstituut in de gaten. Het grote rechthoekig gebouw dat wat verdoken ligt tussen de Sint-Katelijnewijk en de kaaien werd gebouwd in 1827 als het Groot Godshuis. Honderdnegentig jaar later sloot het de deuren. Het OCMW van de stad Brussel is eigenaar van het gebouw en is van plan het te renoveren tot verschillende wooneenheden met een sociale mix aan bewoners, die de opvolgers worden van honderden begijnen die hier vijf eeuwen lang woonden.

Die begijnen, alleenstaande vrouwen die een tijdelijke gelofte van kuisheid en gehoorzaamheid aflegden, leefden in conventen, kleine typische huisjes, soms met meerdere begijnen samen, of alleena, als ze zich dat konden veroorloven. Hoewel daar nu zo goed als niets van terug te vinden is in het straatbeeld, groeide deze buurt vanaf de dertiende eeuw uit tot het grootste begijnhof van ons land en later zelfs van Europa. Veel bewijs is daar niet meer van: de huizen zijn zo goed als allemaal verdwenen.

Een paar woningen in de Begijnhofstraat geven door hun vorm nog prijs dat het vroeger conventen zouden zijn geweest.

De Brusselse begijnen vulden hun dagen met liefdadigheidswerk voor de gemeenschap. Ze hadden een infirmerie waar zieken en armen werden opgevangen en verzorgd. In Brussel waren ze ook actief in de textielindustrie. En ze

Lees en bekijk de antwoorden op de Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity 28

I

3 FEBRUARI 2021

STEL ZELF JE VRAAG EN STEM OP BRUZZ.BE

Waarvoor diende het Groot Godshuis in het centrum van de stad?

— LISA UIT BRUSSEL

gebouw, met twee centrale binnenplaatsen van waaruit de rest van het gebouw te zien was. Architect Hendrik Partoes kreeg niet alleen de opdracht om het Groot Godshuis uit te tekenen, ook de straten errond ontwierp hij. Zo werd de wijk een uniform geheel. De huizen van de begijnen die stierven, werden opgekocht en afgebroken of getransformeerd. De laatste Brusselse begijn stierf in 1834 en zo kwam na meer dan vijfhonderd jaar een einde aan het Groot Begijnhof van Brussel.

HET PACHECO GODSHUIS

Het Pacheco-Instituut in de jaren vijftig. Toen was het een rust- en verzorgingstehuis. © PHOTONEWS

gingen meerdere keren per dag bidden in de Begijnhofkerk, die er nog altijd staat, zij het in haar vernieuwde zeventiende-eeuwse vorm.

De renovatie van die kerk was een eerste grote beproeving voor de begijngemeenschap. Die zou zoveel hebben gekost dat ze jaren in de schulden hebben geleefd. Maar de ergste beproeving kwam er

eind achttiende eeuw, toen Brussel werd bezet door de Fransen. Daar was de revolutie net achter de rug en de Franse autoriteiten wilden ook in onze contreien komaf maken met het ancien régime. Bepaalde religieuze ordes moesten eraan geloven, zo ook de begijnen. Ze mochten in hun huizen blijven wonen, maar de zieken- en de

Check ook onze Instagrampagina, elke donderdagnamiddag vertelt Luana Difficile een nieuw Big City-verhaal.

armenzorg werd gecentraliseerd. Het Bestuur der Godshuizen nam de zorgtaak van de begijnen over. In 1827 moest een groot deel van het begijnhof wijken voor de bouw van het Groot Godshuis. Het nieuwe complex werd gebouwd zoals in die tijd ook bepaalde ziekenhuizen en gevangenissen werden gebouwd: een symmetrisch

In het Groot Godshuis werden verschillende mensen opgevangen die vroeger terechtkonden bij de begijnen. Er verbleven in eerste instantie zieken, ouderen en bedelaars. In ruil voor hun verblijf werden ze aan het werk gezet. Met de jaren evolueerde het Groot Godshuis meer en meer naar een geriatrisch ziekenhuis, zeker nadat heel wat bejaarden werden overgebracht vanuit een rusthuis in de Marollen, vernoemd naar een zekere Augustin Pacheco. Dat tehuis moest wijken voor de bouw van het Justitiepaleis.

De bewoners verhuisden en zo kwam het Groot Godshuis aan de naam Pacheco-Instituut.

Honderdnegentig jaar deed het dienst als rust- en verzorgingstehuis, maar de komende jaren krijgt het gebouw een nieuwe bestemming. Nieuw, maar niet helemaal anders, want net zoals eeuwen geleden, zal in het gebouw samenwonen centraal staan.

VOLGENDE WEEK Wat is de geschiedenis van de Sint-Gorikshallen?

Culture.

NL | FR | EN A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

LE BÉDÉASTE BARRACK RIMA REVISITE SES SOUVENIRS

‘Avec l’âge, il devient possible d’aborder des choses douloureuses de l’enfance’

EXPO WALTER SWENNEN

DOCU DAMSO À KINSHASA

‘Zijn schilderijen zijn oorlogsmachines die onze kijk in vraag stellen’

‘Ces moments de reconnexion sont importants dans la vie d’un émigré’

Culture. Cabin Fever

« Au regard de l’actualité, on a parfois l’impression que tout le monde se déteste.

Mais ce n’est pas vrai », dit la chanteuse bruxelloise Iliona.

‘La beauté et le bonheur sont là, à portée de main’ FR

Présentée comme la relève d’Angèle dans les médias français, Iliona dévoile son univers sur la pointe des pieds dans un nouveau disque. En a endant les concerts, la chanteuse bruxelloise nous confie ses bons plans pour sortir grandi du confinement.

—NICOLAS ALSTEEN, PHOTO IVAN PUT

Dès qu’il s’agit d’évoquer le futur de la chanson française, le nom d’Iliona est sur toutes les lèvres. À 20 ans, la Bruxelloise laisse entrevoir ses forces via les morceaux de Tristesse, un premier disque dont la pochette en lambeaux évoque Banksy et ses bonnes blagues au marché de l’art. C’est que la peinture occupe une place à part dans le monde d’Iliona. « Il y a quelques jours, via Instagram, j’ai découvert le travail de 30

l’Américaine Amanda Wall », indique la chanteuse. « Je conseille à tout le monde de jeter un œil à ses tableaux. Elle dépeint l’humain dans des scénarios domestiques, à la limite du surréalisme. Ses peintures sont poétiques et colorées. Les traits sont imparfaits. On ne sait jamais si l’œuvre est terminée, s’il s’agit d’une scène abstraite ou d’un instant arraché à la réalité. » Dans un autre style, Iliona voue un culte à l’Autrichien Egon Schiele. « Chacune de ses peintures ouvre une fenêtre sur l’intimité de la personne représentée. Ça me touche vraiment. » Un choix troublant dans le contexte actuel. Egon Schiele est en effet décédé, en 1918, des suites de la grippe espagnole. « Moi, pour oublier le coronavirus et m’aider à traverser le premier confinement, j’ai souvent regardé le clip du morceau ‘Imagine’ », poursuit-elle. « Dans cette vidéo, Yoko Ono

et John Lennon entrent dans une maison aux volets clos. Puis, l’ex-Beatles s’installe au piano tandis que Yoko ouvre les rideaux. Elle laisse entrer la lumière. Alors que nous vivons des moments d’enfermement ultra pénibles, ce clip est venu me rappeler que la beauté et le bonheur sont là, à portée de main. »

SUBLIMER L’ENNUI ET À LA SOLITUDE Au rayon littérature, la chanteuse s’en remet aux bons mots de Delphine de Vigan. « Je recommande chaudement la lecture de son roman Rien ne s’oppose à la nuit. C’est l’histoire d’une fille qui retrace l’histoire de sa mère disparue. Ce n’est jamais drôle, mais toujours juste. En quelques phrases, l’autrice parvient à projeter des images fortes. Un peu comme si on était en train de regarder un film. Dans ses livres, Delphine de Vigan s’attarde sur des détails qui créent l’émotion et influencent le ressenti d’un moment. Je trouve ça très inspirant. » Pour passer du bon temps devant son ordi ou un écran géant, Iliona fait confiance à Gia

Quarantoon NOÉMIE MARSILY Coppola. « C’est la petite-fille de Francis Ford Coppola. En 2013, elle a réalisé Palo Alto, un film basé sur des nouvelles écrites par l’acteur James Franco.

Le récit, c’est un peu l’histoire de sa jeunesse : des adolescents vivent dans une ville où il ne se passe rien. Ils sont confrontés à l’ennui et à la solitude. Puis, les profs et les adultes leur parlent d’études et d’avenir. Mais aucun des personnages ne sait ce qu’il veut faire plus tard… Dans ce film, le sentiment de solitude est permanent. Je pense que ça peut être bien de voir ou revoir ce film durant cette période de confinement. Ça parle de la construction de la personnalité. C’est beau, ultra contemplatif. » La chanteuse aime également le cinéma d’animation. « Le dessin animé Nuit Chérie est fabuleux. Il s’agit d’une très belle introduction à l’univers visuel de Lia Bertels.

L’année dernière, elle a remporté le prix du meilleur court-métrage lors du Festival Anima. Dans le cinéma d’animation, cette artiste bruxelloise a vraiment réussi à créer son propre monde. C’est aussi grave que mignon, toujours poétique et bouleversant. »

LIBÉRATION DE LA PAROLE MASCULINE Depuis le début du confinement, Iliona traîne beaucoup sur YouTube. « C’est comme ça que j’ai découvert Entre mecs. C’est comme un podcast, mais filmé. Il s’agit d’une discussion ouverte entre plusieurs mecs rassemblés autour d’une table. Cette émission libère la parole masculine sur des thèmes variés. Ça peut être l’amour, l’amitié, la sexualité, la paternité ou la confiance en soi. Les sujets

sont variés, les approches multiples et, finalement, c’est toujours bienveillant. À une époque où les médias opposent volontiers les sexes en abreuvant les gens de sujets sur la ‘masculinité toxique’, cette émission fait un bien fou. Faut vraiment regarder. Cette émission démontre qu’on n’est pas obligé d’adhérer à une cause ou de ‘faire partie d’un camp’. Au regard de l’actualité, on a parfois l’impression que tout le monde se déteste.

Mais ce n’est pas vrai. » 31

Culture. Podium

Bâtard op je beeldscherm NL

Bâtard, het podiumkunstenfestival voor opkomende makers, hee een programma klaar dat vrijwel volledig digitaal te volgen is. Vier dagen lang gaat vanuit de Beursschouwburg werk online van veertien artiesten(collectieven). Drie van hen stellen we hier voor. — MICHAËL BELLON, FOTO’S IVAN PUT

PAULA ALMIRÓN EN ELIANE BERTSCHI

“Het podium wordt een ruimte waar tekst en choreografie zich vermengen” Choreografe en performer Paula Almirón is afkomstig uit Buenos Aires, stage designer Eliane Bertschi uit Zürich. Ze leerden elkaar kennen tijdens hun studies aan het Institut Supérieur des Arts et Chorégraphies in Brussel, waar ze nu wonen. Samen met Fabrizia Flühler, die er voor dit project niet bij kan zijn, maken ze 32

deel uit van een open kunstenaarscollectief van bevriende artiesten. Ines Marita Schärer vervoegt hen op de scène voor Always coming hole, dat refereert aan het scifiboek Always coming home van Ursula K. Le Guin.

“Dat boek is een docufictie die voortkomt uit één bepaalde plek in de Verenigde Staten (Napa

Valley, red.) en die verschillende literaire genres gebruikt. Dat is ook de kern van ons project, dat zich tussen tekst en choreografie situeert, en in relatie staat met een serie met elkaar verbonden waterpartijen in Bolivia.”

Het gaat om ecofictie, een genre dat niet het menselijke centraal stelt, maar de ruimte laat spreken. “Voor Bâtard hebben we ons beperkt tot Lake Poopó, dat in 2015 is opgedroogd. Het resultaat op scène noemen we een ‘choreografische leesruimte’. We hebben bijvoorbeeld interviews afgenomen van activisten die het water

terug willen brengen in het meer.

Het podium wordt een ruimte waar de tekst en de choreografie door elkaar vloeien en zich vermengen.” Ook het decor van Bertschi is gebaseerd op de plek.

“Het is een soort negatief van een Google Earth-view op het afwezige meer. Een holte of bedding die we ook mee vorm geven met textiel, geïnspireerd op de banners waarmee vrouwen op straat demonstreerden voor het recht op water.”

ALWAYS COMING HOLE 24 uur beschikbaar vanaf 5/2, 19.00

“Hoe ver kan ik de metafoor van het mes doordrijven? Dat was de vraag” De Brusselse choreografe en danseres Liza Baliasnaja studeerde drie jaar aan P.A.R.T.S. Sinds 2016 werkte ze als performer samen met choreografen als Ula Sickle, Eszter Salamon, Mårten Spångberg, DD Dorvillier, Christine De Smedt en Myriam Van Imschoot. Ze doceert ook in haar geboorteland Litouwen, en maakt eigen werk. Ook van belang is haar lopende studie filosofie aan de KU Leuven. Trieb wordt haar eerste première in Brussel.

Ze begon anderhalf jaar geleden aan de research in Workspacebrussels. Omdat de oorspronkelijke première moest worden uitgesteld, was de residentie voor Bâtard een gelegenheid om het stuk nog verder uit te werken.

“In het begin wilde ik werken rond metaforen, en hoe die

werken in de taal, maar ook in dans. Uiteindelijk leek het me goed om één metafoor te kiezen en dat werd die van het mes. Als filosofiestudente viel het me op hoeveel klemtoon er in het denken ligt op scherpte, onderscheid maken en precisie. Je kan een scherpe opmerking maken of een scherpe geest hebben. Diep nadenken lijkt wel het snijden met een mes door materie. Het leek me interessant om te kijken hoe ver ik dat conceptualiseren van denken als snijden kan doordrijven. Zeker omdat ik als choreograaf én danser in deze performance ook constant geconfronteerd werd met hoe enerzijds mijn denken, en anderzijds mijn lichaam werkt. In dat onderscheid tussen denken en doen zit ook de cut tussen lichaam en geest, een klassiek filosofisch thema.”

Het Duitse Trieb of drift haalde Baliasnaja uit Nietzsches Die Geburt der Tragödie, over dat complexe onderscheid tussen het redelijke en het intuïtieve. Achter de danssolo van Baliasnaja zit een groepswerk met ook veel tekst en stop-motionanimatie.

TRIEB 24 uur beschikbaar vanaf 6/2, 19.00

JIHAN IMAGO

“Ik wilde praten met mijn lichaam, geen intellectueel discours”

Jihan Imago woont ondertussen acht jaar in Brussel. Hij is afkomstig uit de Franse grensstreek, liep middelbare school aan Saint-Luc in Doornik, waar hij tekenen en fotografie studeerde.

Via installaties waarvoor hij tekeningen, tekst en fotografie gebruikte, evolueerde hij naar de beeldende kunsten. Pas twee jaar geleden kwam hij uit bij dans. “Ik zat toen zonder appartement en dat was niet de eerste keer. Daar wilde ik het over hebben, maar dit keer niet met een comfortabel intellectueel discours met woorden, maar met mijn lichaam.

Dans was compleet nieuw voor mij, dus heb ik me tijdens een lange residentie van twee jaar bij Citylab Pianofabriek die discipline als een autodidact proberen eigen te maken. Ik danste elke dag en

legde dat geïmproviseerde materiaal vast op camera. Later maakte de steun van het Vlaams-Marokkaans culturenhuis Darna het mogelijk om ook met Nedjma Hadj Benchelabi, Enzo Tibi en Quan Bui Ngoc als dramaturgen samen te werken.”

Jihan Imago gaat nog altijd even meticuleus te werk als toen hij installaties maakte. Maar de ongemedieerde expressie voelde als de geboorte die vervat zit in de titel, die ook verwijst naar Oliver Stones film Natural born killers, over een koppel dat moordend de desolate zelfkant van de VS doorkruist. “Het is een echo van mijn persoonlijke reis, de migratie die mijn familie heeft doorgemaakt, en mijn vertrek vroeg in de puberteit om te ontsnappen aan het geweld van mijn vader. Drie jaar geleden maakte ik ook zelf een reis van twee maanden door de Amerikaanse woestijn zonder voorbereiding of bestemming, en met alleen maar een kaart, geld voor een huurauto, een tent, en God en het onbekende als gids.

Een transformatieve ervaring die tot genezing en zelfontdekking leidde.”

BRUZZ | INTERVIEW

LIZA BALIASNAJA

NBH (NATURAL BORN HEALER) 24 uur beschikbaar vanaf 4/2, 19.00

BÂTARD 2021 – HELLO FROM THE OTHER SIDE 3 > 6/2, www.batard.be 33

Culture. Bande dessinée

DANS LE TAXI-THÉÂTRE DE BARRACK RIMA

‘Mettre du vernis et des talons répond à un désir de jouer’ FR

Vitrine des littératures arabes et diasporiques à Bruxelles, Lagrange Points devient également un repère d’arts graphiques. Une excellente nouvelle que l’on doit, entre autres, à Barrack Rima. Le bédéaste belgo-libanais vient de sortir Dans le taxi, un voyage en escarpins dans le Tripoli de son enfance. « Aujourd’hui, je sais pourquoi j’ai quitté le Liban. » — SOPHIE SOUKIAS, PHOTOS HELEEN RODIERS

R

ue des Tanneurs. Un matin d’hiver. Une lumière douce s’invite à travers les grandes baies vitrées du Lagrange Points, éclairant les trésors de ce petit coin de paradis littéraire à Bruxelles. Des livres issus du monde arabe (en langue arabe mais aussi en français, anglais et néerlandais), des revues et des posters soigneusement encadrés. De rares pièces artisanales : des tote bags cousus main, de somptueux jeux d’échecs et de tawla (backgammon) en provenance de Damas ou encore des reproductions de figurines retrouvées dans la cité antique de Palmyre, signées par la famille Almoutlak – originaire de Palmyre, dispersée par la guerre et réunie aujourd’hui à Bruxelles.

Les tapis soyeux, les plantes grasses et les chaises vintage veloutées achèvent de faire de cette librairie – et coffee bar, lieu de rencontres et de concerts, hors confinement – un repère intensément chaleureux de la scène littéraire et

34

culturelle du monde arabe. « Un endroit comme celui-ci manquait à Bruxelles. À Paris, il y a l’Institut du Monde Arabe et des librairies spécialisées. À Bruxelles, on trouve beaucoup de librairies religieuses mais pas de lieu portant la culture arabe dans sa dimension laïque et contemporaine », dit Barrack Rima en prenant place sur une confortable chaise de style Louis XVI. Parti du Liban pour étudier les beaux-arts et le cinéma en Belgique, le bédéaste est installé depuis bientôt trente ans à Bruxelles (de 1998 à 2003, il colorait d’un strip hebdomadaire les pages de Brussel Deze Week, l’ancêtre du BRUZZ magazine : « C’est comme ça que j’ai commencé à apprendre le néerlandais »).

Lancé en 2019 par Feras Abo Dabboseh, politologue originaire de Damas ayant complété ses études à Liège et à Bruxelles, le Book Store Café Lagrange Points s’est d’abord concentré sur

1991-2000: étudie la BD à Bruxelles (Beaux-Arts) et puis le cinéma (IAD).

1998-2003 : dédie un strip hebdomadaire à Brussel Deze Week (l’ancêtre de BRUZZ).

2010 : intègre le collectif libanais Samandal (primé à Angoulème en 2019).

Expose son travail en Europe et à l’international. Réalise plusieurs films.

1995 – 2017 : consacre une BD en trois volets à Beyrouth.

2020 : sort Dans le taxi. Sa prochaine BD La Sieste du Matin est en cours.

Oscillant entre Bruxelles et Beyrouth, féminin et masculin, BD et cinéma, Barrack Rima incarne la multiplicité des identités qui nous façonnent.

AU-DELÀ DES MILLE ET UNE NUITS Sur la table centrale, reposent les magazines et les anthologies de Samandal (« Salamandre » en arabe). Un collectif dédié aux nouvelles formes de bande dessinée libanaises et internationales basé à Beyrouth, et dont Barrack Rima fait activement partie depuis 2010. « On voulait montrer que les arts graphiques, ça n’est pas seulement une culture ancienne des Mille et une Nuits. Il y a des choses modernes et novatrices qui se font.

Samandal va au-delà de la BD, on s’intéresse aux productions alternatives et aux expérimentations du langage », dit Rima. « Une scène assez bouillonnante existe depuis dix-quinze ans. Elle tire ses influences de tous les horizons, que ce soit l’école franco-belge, les Américains, les Latino-Américains ou les mangas. » Une émulation qui s’est entre-temps frayé un chemin jusqu’aux grands festivals internationaux dédiés aux arts graphiques comme Angoulême (Samandal y reçoit le Prix de la BD alternative en 2019), Lyon, Erlangen ou encore Lucerne. Édités par la maison marseillaise Alifbata (« ABC » en arabe), spécialisée dans les livres graphiques du monde arabe, les créations de Barrack Rima s’inscrivent résolument dans la nouvelle énergie dessinée qui souffle sur le monde arabe et sa diaspora. Après une trilogie consacrée à Beyrouth – trois ouvrages éponymes témoignant de la relation complexe, tantôt fantasmée, tantôt douloureuse, que l’artiste entretient avec la capitale libanaise en constante mutation – l’artiste bruxellois est de retour avec Dans le taxi, un nouveau roman graphique en noir et blanc. Toujours situé en territoire libanais mais cette fois dans la ville où il est né, en 1972 : Tripoli.

Si Dans le taxi a pour décor la deuxième ville du Liban (située au Nord, à une quinzaine de kilomètres à peine de la frontière syrienne) et si la richesse de son histoire et de son patrimoine, ses blessures de guerre et d’après-guerre, ses utopies et ses désillusions, sont joliment évoquées par le dessinateur, Tripoli est avant tout une excuse invoquée par Barrack Rima pour accéder au

BRUZZ |INTERVIEW

Naît à Tripoli en 1972.

▼

Barrack Rima

la littérature, la philosophie et la poésie avant de s’étendre, fin 2020, aux arts graphiques grâce à une collaboration avec Barrack Rima et le bédéaste égyptien Shennawy. En résulte le coin «Imprimé/Gedrukt – Focus on Graphic Arts » : deux grandes tables recouvertes de BD pour adultes et pour enfants, des livres graphiques et des revues mais aussi des affiches et impressions réalisées par des artistes du Liban, d’Égypte, de Tunisie et de la diaspora, égayant les murs de la librairie et sa vitrine. « On a fait venir des articles de France mais le gros du stock vient de Beyrouth », dit Rima qui, afin de s’épargner les frais de poste et le cassetête des douanes, n’a pas hésité à s’en remettre au fameux système B des « valises ». « J’ai envoyé une amie et ma compagne à Beyrouth, elles sont revenues avec 120 kg de livres ! »

35

▼

DANS LE TAXI-THÉÂTRE DE BARRACK RIMA

territoire brumeux de ses souvenirs d’enfance.

Retourner à Tripoli, c’est croquer dans une madeleine de Proust au goût à la fois tendre et amer, quand il n’est pas carrément écœurant. « Je pense qu’il y a une certaine maturité qui arrive avec l’âge qui fait que cela devient possible d’aborder des choses qui sont liées à son enfance », dit l’artiste, âgé aujourd’hui de 48 ans. « Parce qu’il s’agit de choses douloureuses et qu’auparavant, je n’avais pas la force de le faire. » Ces plaies, pas tout à fait cicatrisées, Barrack Rima les enduit d’un savant mélange d’autobiographie et d’autofiction. « Je ne suis pas obligé de raconter la vérité. Il y a aussi des choses que je ne veux pas raconter car elles font trop de peine. »

BRUZZ

| INTERVIEW

TAXI ET INCONSCIENT COLLECTIFS Dès les premières cases de Dans le taxi, l’auteur sème le doute en prétendant être né sur la banquette arrière d’un taxi collectif. Ce début poétique dont il convoque toute la puissance narrative donne le ton de l’histoire qu’il s’apprête à raconter. Un récit reposant autant sur des souvenirs avérés que sur des rêves – histoires irréelles basées sur des expériences réelles – qu’il a soigneusement retranscrits pendant une dizaine d’années. « J’ai des carnets avec des milliers de pages de rêves », dit Barrack Rima qui explique suivre une analyse avec un spécialiste jungien. « Au début, j’ai entamé ce travail pour moi-même mais j’ai ensuite compris que retranscrire mes rêves en dessins permettait un travail de transformation. Je sortais de l’anecdote personnelle pour m’ouvrir à un public de lecteurs.

« Chacun de nous rêve pour l’humanité entière » 36

60

61

« Je mets en scène des éléments de ma vie pour en faire des symboles. Cela permet peut-être de résoudre certaines choses », dit Barrack Rima.

Si on creuse les couches successives d’interprétation des rêves, on arrive à des images qui concernent tout le monde. Jung appelle ça l’inconscient collectif. Chacun de nous rêve pour l’humanité entière.»

Si Barrack Rima n’est pas vraiment né dans un taxi collectif – « Je suis né dans un hôpital comme la plupart des gens (rires) », cet espace symbolique ne pouvait servir de meilleur réceptacle aux rêves dessinés de l’auteur. « Au Liban, le taxi collectif est un espace public qui avance », dit l’artiste. « On fait un bout de chemin ensemble.

Comme c’est petit, les gens ont tendance à papoter et le conducteur a l’habitude de se mêler des discussions. C’est comme un petit salon qui obéit à des règles propres. » Installé à l’avant du taxi, à côté du chauffeur, Barrack Rima observe les passagers défiler. Des inconnus, des parents, des amants, … Grosses lunettes rondes, salopette et talons hauts, le petit Barrack Rima – un enfant d’une dizaine d’années – fait à son tour irruption dans le véhicule, sous le regard horrifié de son père, installé de l’autre côté de la banquette. « J’ai besoin de photographies pour dessiner. Alors j’ai demandé à ma fille de poser pour moi. Je lui ai donné des lunettes et elle a mis les chaussures de sa maman. Elle me ressemble beaucoup quand j’étais jeune », dit Rima.

Mais l’auteur tel qu’il est dessiné dans le taxi n’est pas seulement un observateur passif des allées et venues qui rythment son trajet. Barrack Rima se fait aussi le commentateur des échanges qui se déroulent sous ses yeux, quand il n’entre pas lui-même en dialogue avec les personnages qui peuplent le véhicule. « Et toi, pourquoi veux-tu partir ? », demande-t-il à une passagère bien décidée à quitter le Liban. Et la dame de répondre : « Parce que j’étouffe ». « Dans mon cas, je suis parti pour des raisons à la fois conscientes et inconscientes », répond

Barrack Rima lorsque nous lui retournons la question. « J’ai quitté le Liban un mois avant la fin de la guerre. Il n’y avait pas d’horizons pour les jeunes. Et puis, il y a eu une toute petite éclaircie au début des années nonante où on avait l’impression que tout était possible. On était mus par une volonté de reconstruire, de faire des choses, de faire de l’art. Ça a duré deux-trois ans et puis la situation est devenue étouffante. » Rapidement, le pays bascule dans la corruption et la mauvaise gestion. « Rien ne fonctionnait, il fallait avoir des pistons pour s’en sortir, l’eau et l’électricité se sont mises à couper tout le temps, les gens devenaient méchants, … Il y avait une forme d’individualisme exacerbé nourri par les chefs de guerre, parce que ça les arrange de diviser les gens. » « Aujourd’hui la question n’est plus de savoir si on étouffe au Liban. Aujourd’hui, c’est la catastrophe », s’attriste Rima en évoquant un pays au bord de l’implosion, brisé par une crise économique, le coronavirus et la gigantesque explosion au Port de Beyrouth.

TRANSFORMER LA SOUFFRANCE « Dans les années nonante, j’ai hésité à me réinstaller au Liban. Mais aujourd’hui, je comprends que si je ne l’ai pas fait, c’est parce qu’il m’était impossible de vivre ma sexualité dans ce pays », poursuit l’artiste. Cette douleur longtemps enfouie se faufile en escarpins à travers les planches de Dans le taxi. Plutôt que de s’apitoyer sur son sort, Barrack Rima fait ce qu’il sait faire de mieux : « Transformer la souffrance en bandes dessinées, en amour et en poésie ».

Dans le taxi magique monté de toutes pièces par l’auteur, se joue le spectacle de la vie, de sa vie. Jouant les narrateurs, il décompose et recompose son histoire. La met en boîte, comme au théâtre et au cinéma, pour mieux se la réapproprier. L’assemblage n’est pas seulement

un acte narratif. Les cases qui s’enchaînent dans le roman graphique sont le fruit de merveilleux collages, mêlant les textures et les supports, comme de vieilles photographies tout droit sorties des années quatre-vingt. « Je mets en scène des éléments de ma vie pour en faire des symboles. Cela permet peut-être de résoudre certaines choses », dit l’artiste, passionné de théâtre, ayant d’ailleurs travaillé comme assistant et vidéaste pour des metteurs en scène bruxellois comme Rahim Elasri. Sur la petite table à café en bois qui sépare nos deux chaises, Barrack Rima déballe les originaux de Dans le taxi, laissant voir son minutieux jeu d’encres et de découpes. Sur sa main gauche, on remarque un ongle verni d’une couche de bleu foncé. « Il m’arrive encore quelques fois de me travestir, pour jouer avec ma fille, par exemple. Il y a eu une période où je traversais Bruxelles habillé en robe et avec du vernis. Et je m’en foutais. Depuis, que je suis papa, j’ai beaucoup moins le temps », dit Barrack Rima. « Je ne suis pas une personne trans et me travestir n’est pas une identité que je revendique. Mettre une robe et du vernis vient d’un désir de jouer et de développer le masculin et le féminin. Pour moi, le plus

important est de pouvoir vivre pleinement sa sexualité. » Après une période hétérosexuelle suivie de relations homosexuelles, Barrack Rima sait aujourd’hui qu’il est bi. « Ce qui compte, c’est de vivre l’expérience qui se présente avec amour et bonheur. » Oscillant entre Bruxelles et Beyrouth, féminin et masculin, BD et cinéma, l’artiste incarne la multiplicité des identités qui nous façonnent. « J’ai été tiraillé entre deux pôles avant de comprendre qu’il est possible de vivre cette ambivalence paisiblement », dit Rima. « Très longtemps j’ai rêvé ce mouvement de va-et-vient qui finit par devenir circulaire. Aujourd’hui, je comprends de quoi il s’agit. » Cette image puissante et libératrice hante La Sieste du Matin, le prochain roman graphique de Barrack Rima.

Un ouvrage entièrement dédié aux récits produits par l’inconscient de l’auteur. « Les rêves m’ont permis de comprendre énormément de choses.»

Barrack Rima

Dans le taxi A L I F B ATA

DANS LE TAXI Alifbata, 96 p., 18 €

DE MAGISCHE TAXI VAN BARRACK RIMA Lagrange Points, het nieuwe Brusselse uithangbord voor literatuur uit de Arabische wereld en haar diaspora, schopt het nu ook tot broeinest voor grafische kunst. Dat is onder meer te danken aan Barrack Rima. De Belgisch-Libanese striptekenaar heeft zopas Dans le taxi uit, een reis op hakken naar het Tripoli van zijn jeugd. “Vandaag weet ik waarom ik Libanon heb verlaten.”

NL

BARRACK RIMA’S MAGICAL TAXI Lagrange Points, the new Brussels showcase for literature from the Arab world and its diaspora, has now also become a hotbed for graphic art, in part thanks to Barrack Rima. The Belgian-Lebanese cartoonist has just published Dans le taxi, a trip on high heels to the Tripoli of his youth. “Now, I finally know why I left Lebanon,” he says.

EN

37

Culture. Podium

Piepkleine bubbels kunnen opnieuw heel even – een halfuurtje – de KVS in. Voor Numi yaldati, een installatie van scenograaf Manu Siebens, met geprojecteerde tekeningen van Tom Clement, en een door theatermaker Fien Leysen geschreven en ingesproken verhaal.

— MICHAËL BELLON

Numi yaldati (Slaap, mijn meisje) is de eerste indoorvoorstelling voor publiek in de KVS sinds oktober. Ze duurt een halfuur, er kunnen telkens vier mensen met een koptelefoon plaatsnemen op een van de vier bankjes. De koptelefoons hebben wegwerpkapjes en de bankjes zijn met plexiglas van elkaar gescheiden.

Een medewerker ontsmet alles en begeleidt om het halfuur het publiek naar zijn zitplaats. “Allemaal heel gecontroleerd dus, en volgens de protocollen,” licht KVS-directeur Michael De Cock toe. “We doen dit om dezelfde reden dat we met Pitcho Womba Konga aan het repeteren zijn en waarom we Madame Bovary gaan verfilmen met Jaco Van Dormael, en Aller/retour met Dorothée Van Den Berghe.

Omdat we het mogen en kunnen.”

De installatie is een coproductie met deSingel en een samenwerking met de theatergezelschappen BERLIN en MartHa!tentatief, waarvoor Clement en Siebens al

eerder werkten. Theatermaker Fien Leysen was al in de KVS te zien met Wat (niet) weg is en Wie we zijn.

“Het is een installatie en geen performance, omdat we als maker zelf niet aanwezig zijn tijdens de voorstellingen. Manu en ik hebben ze oorspronkelijk gemaakt met de musea in ons achterhoofd. Maar voor cultuurhuizen met een museale werking, die aan het zoeken zijn naar dingen die wel mogen, bleek ze ook ideaal.”

Voor Numi yaldati schreef en vertelt Fien Leysen het verhaal van twee vrouwen die in twee verschillende periodes – 1942 en 2020 – op dezelfde plaats vertoeven. “Het is een fictief verhaal, maar wel gebaseerd op reële thema’s als familie, armoede, oorlog en kwetsbare mensen in de samenleving die nergens terechtkunnen. Het gaat over een dakloze vrouw die onderdak zoekt in een leegstaand appartement, waar ze het dagboek terugvindt van een Joodse vrouw die daar tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde. De Joodse vrouw voelde wel al de dreiging van de oorlog en de angst om te moeten vluchten, maar mij ging het vooral om het menselijke aspect van die vrouw die dat dagboek schreef aan haar ongeboren kind. Ze heeft te maken met een verlies dat een immense tragedie is voor haar, maar dat tegen de achtergrond van zo’n grote oorlog makkelijk over het hoofd gezien wordt. De dakloze leest het dagboek verschillende keren, omdat ze niets anders heeft om te lezen, en vindt er troost in. Ze zegt ook een paar keer: ‘We hadden het goed met elkaar

BRUZZ | PODIUM

KVS zet de deur op een kiertje

In Numi yaldati lopen de levens van twee vrouwen in elkaar over in een leegstaand appartement.

kunnen vinden.’ Langzaamaan beginnen de verhalen van de twee vrouwen door elkaar te lopen.”

LEGE WOONBLOKKEN De aanleiding voor het schrijven was een project waarbij Leysen tijdens haar studie aan het conservatorium van Antwerpen betrokken raakte.

Een project over de Fierensblokken, modernistische woonblokken die voor de oorlogsperiode vrij luxueus waren, maar waar op den duur alleen nog krakers woonden. “Over

“Ik wilde schrijven over het contrast tussen vroeger en nu” FIEN LEYSEN Theatermaker

het contrast tussen de luxe van vroeger en de harde eenzaamheid die je er nu aantrof, wilde ik het graag hebben. Voor de installatie heeft Manu een imposante structuur in een X-vorm bedacht die iets weg heeft van de ruwe skeletbouw van een appartementsgebouw. Door de afwerking in natuursteen heeft die gestripte look ook iets luxueus. De tekeningen van Tom in blauwe lijnen verwijzen naar een architecturale blauwdruk, maar ook naar het geschreven dagboek. De tekeningen tonen geen mensen, alleen de ruimte die de twee vrouwen delen.

Het zijn er ook niet heel veel. Ze dienen vooral als sobere ondersteuning van de audio. De stadsgeluiden in de achtergrond zijn trouwens ook in de Fierensblokken opgenomen.”

NUMI YALDATI (SLAAP, MIJN MEISJE) 2 > 7/2, KVS BOX, www.kvs.be 39

Culture. Tentoonstelling

‘PARTI CHERCHER DU WHITE SPIRIT’: WALTER SWENNEN ZOEKT DE RUZIE OP HET DOEK

Teasen zonder pleasen NL

Als een nar zonder koning blijft de Brusselse kunstenaar Walter Swennen vlijtig kietelen met moeilijk vast te pinnen schilderijen die ons een spiegel voorhouden, ook al hebben ze intentie noch doel. “Er is altijd dispuut, want schilderen is niet puur,” zei hij aan de vooravond van een nieuwe expo in zijn thuisstad. — TOM PEETERS

V

an onbezonnen kliederen tot doordachte lijnen en kleuren. Van mondriaaneske abstractie tot figuratief werk dat een voorliefde voor de roman noir, jazz en native Americans verraadt. Stijlvol slalommend tussen expressionistische oerschreeuw, stripverhaalachtige ambiance en filosofisch traktaat, heeft Walter Swennen (74) nooit een onderscheid gemaakt tussen hoge en lage cultuur. In zijn humoristische werk doemen voortdurend links op tussen zijn twee machtigste materialen: verf en taal. Koppig probeert hij die twee grote artistieke liefdes te verzoenen of net te laten schuren. Zo heeft de Brusselse kunstenaar zich de voorbije decennia een weg gebaand die ook voor hemzelf vaak ongrijpbaar is. Het is een van de redenen waarom zijn werk lang onderbelicht bleef. Pas sinds zijn overzichtstentoonstelling in Wiels in 2013 is zijn carrière aan een gestage opgang

40

begonnen. De achttien nieuwe werken in galerij Xavier Hufkens illustreren dat hij zichzelf al lang verzoend heeft met zijn ongrijpbaarheid. Nu zijn publiek nog.

“Walter houdt niet van dingen die vaststaan, hij wil zich niet vastpinnen,” zegt kunsthistoricus Hans Theys, die spreken met Swennen ooit omschreef als een vlo proberen aan te raken met een vingertop. “Als ik iets zeg, wil hij me meteen counteren.

Zo zit hij in elkaar, want er is volgens hem niet één manier om iets te bekijken.”

Desondanks schreef Theys uitvoerig over Swennen en leidde hij ook de tentoonstelling Parti chercher du white spirit in met een groepsgesprek

tussen de kunstenaar en een handvol journalisten.

In de fraai vormgegeven visuele kroniek Walter Swennen: too many words, die naast een overzicht van ’s mans werk van 2017 tot 2020 ook interviews, brieven, essays en tekeningen bundelt, beschrijft hij het werk van de kunstenaar als “poésie concrète”. Theys: “Meer nog, zijn schilderijen zijn oorlogsmachines die onze kijk, onze manier van interpreteren in vraag stellen.

Voor mij zijn het tegelijk politieke en poëtische stellingnames. Politiek omdat ze vorm geven aan een nieuwe poëzie, terwijl het natuurlijk ook gewoon schilderijen blijven. Niets is tegenwoordig makkelijker dan een object creëren en de mensen te doen geloven dat het kunst is. Maar sinds Joseph Beuys en Marcel Broodthaers is dat niet meer genoeg. Tegenwoordig neem je als kunstenaar ook politiek stelling in.” Theys haalt een YouTube-filmpje aan waarin academici aan Beuys vragen hoe ze hem kunnen begrijpen, en dat ook op Swennen van toepassing is. “Begrijpen is iets reduceren tot wat men al kent,” zegt Beuys. “Maar dat is naast de kwestie. Iets nieuws hoeft niet gereduceerd te worden.”

“Als ik iets zeg, wil hij me meteen counteren,” vertelt kunsthistoricus Hans Theys over Walter Swennen.

“Zo zit hij in elkaar, want er is volgens hem niet één manier om iets te bekijken.”

COURTESY THE ARTIST AND XAVIER HUFKENS, BRUSSELS

BRUZZ ▼

In Too many words lees je ook nog eens wat er in Swennen omging toen hij vorig jaar te horen kreeg dat hij van de Vlaamse Gemeenschap de Ultima voor Beeldende Kunst zou ontvangen. “De lange en veelzijdige carrière van Walter Swennen verdient erkenning bij het grote publiek voor zijn doorgedreven non-conformisme en de invloed die hij nog steeds uitoefent op jonge kunstenaars,” was het eindbetoog van de jury bijzonder lovend.

Maar Swennen lag in eerste instantie alleen maar te tobben over de beste manier om de prijs te weigeren, want “welke bewuste kunstenaar wenst (of aanvaardt) zijn, haar of hun naam van ver of dichtbij verbonden te zien met de communicatie van de macht en het ‘canonieke’ idee van de cultuur dat daarbij uitgedragen wordt?” Tegelijk wees hij erop dat kunst en cultuur voor hem altijd

| INTERVIEW

GEEN EENHEIDSWORST

“Voor het schilderen moet je alles wat je je kan inbeelden elimineren. Zeker je intenties, want dat zijn altijd clichés” WALTER SWENNEN

41

▼

‘PARTI CHERCHER DU WHITE SPIRIT’: WALTER SWENNEN ZOEKT DE RUZIE OP HET DOEK

twee verschillende zaken zijn geweest. “Kunst is iets wat nog gemaakt moet worden. Cultuur is wat al bestaat, vermalen tot eenheidsworst door de communicatie.” Uiteindelijk besloot hij de 10.000 knotsen niet af te wijzen – “Het is niet omdat ik ze niet nodig heb, dat ik ze niet nuttig kan aanwenden” – en schonk hij ze aan de PVDA/ PTB, “een partij die (als enige) weigert zich structureel aan te passen aan de opdeling van onze gemeenschap.” Aan dat opdelen heeft Swennen altijd een broertje dood gehad. Daarvoor is zijn werk een mix van te veel stijlen, die telkens weer haasje-over wippen en teasen zonder courant te (willen) worden. Een beetje zoals Frank Zappa, maar dan met een verfborstel. Wanneer een collega Swennen tijdens het vraaggesprek toch in een hoekje probeert te drummen, klinkt het stoïcijns: “Ik ben geen adverteerder of marketingman. Ik maak geen beelden voor een publiek. Ik maak gewoon schilderijen. Ik heb geen opdracht, moet niets en toch doe ik het.”

blijven kijken. “FAIR IS FOUL” citeert hij Shakespeare in Macbeth. In grote kapitalen dit keer, misschien omdat de betekenis – niets is wat het lijkt – zowel het werk van Swennen typeert als de wereld die hem vandaag omringt/ontspringt.

COURTESY THE ARTIST AND XAVIER HUFKENS, BRUSSELS

SPIEGELSPELLETJES

BRUZZ

| INTERVIEW

FREEJAZZ

42

“Walter probeert schilderijen te maken die (doen) nadenken over schilderijen maken,” valt Theys hem bij. “Soms zijn daar persoonlijke anekdotes aan verbonden. Maar die zijn hoe dan ook slechts één element in het ontstaan van een schilderij.

Anekdotes, taal, woorden of letters, materialen, beelden, kleuren, sferen, de kunstgeschiedenis: ze komen bij Walter allemaal op een gelijk niveau binnen. Een schilderij staat niet in functie van één specifiek iets.” Zelf legt de kunstenaar het nog het best uit door de analogie te maken met de freejazz. “Muzikanten zoals Albert Ayler hebben alles in de jazz op zijn kop gezet. Ze hebben de verhouding tussen het thema, dat in de jazz vaak hernomen werd, en de improvisatie gewijzigd. Het thema of de melodie moest plots de improvisatie niet meer ondersteunen, maar ontstond tijdens de improvisatie zelf. Daarin doken dan zelf elementen op die van elders aangewaaid kwamen, uit andere melodieën of jazz standards. In mijn werk zitten ook zulke citaten.” De inspiratie is overigens geheel wederzijds. Swennen was bijvoorbeeld voor muzikant Teun Verbruggen een belangrijke inspiratiebron bij de opening van Werkplaats Walter, een vrijplaats voor experimentele en improvisatiekunst en -muziek in Kuregem.

Zoals een plots opverend themaatje kan helpen om een lijn te zien in een jazzimprovisatie, zo kunnen Swennens ‘citaten’ helpen om zijn schilderijen te lezen. Los van de individuele doeken vormen ze samen een hoogst individueel discours dat zich bewust afzet tegen clichés. “De vlekken maken ruzie met de lijnen,” vat hij zijn werk samen. “Er is altijd dispuut, want schilderen is niet puur. Paul Cézanne heeft ooit gezegd dat men pas begint te schilderijen wanneer men iets op het doek heeft. Vooraf moet je alles wat je je kan inbeelden elimineren. Zeker je intenties, want dat zijn altijd clichés.”

Door de jaren heen heeft Swennen geleerd om de confrontatie met een leeg doek aan te gaan.

Maar makkelijker wordt het niet, vooral omdat hij

Last trip en Announcement of Edward Teach.

Swennen: “Mensen lezen het woord en denken meteen dat ze het hele werk begrijpen. Gevaarlijk.”

niet in herhaling wil vallen. “Het is steeds een kwestie van iets te vinden om te kunnen beginnen. Daarna gebeuren er dingen, word je overvallen.” Teruggevonden speelkaarten waar ooit iemand het gezicht van een vrouw op had getekend, worden zo jaren later een schilderij.

Toen hij vorig jaar een autobus schilderde, moest hij denken aan een bevriende buschauffeur uit Londen. “Misschien zou het een goed idee zijn om hem zijn laatste reis op een schilderij te laten maken, dacht ik, en ik schreef ‘Last trip’.” Toch vindt hij het gevaarlijk om zomaar een woord te schilderen, “want mensen zien het doek, lezen het woord en denken meteen dat ze het hele schilderij gezien (en gesnapt) hebben.” Dus als zo’n woord de aandacht opeist, zorgt hij ervoor dat er ook elders genoeg gebeurt zodat passanten langer

Alle schilderijen op de expo zijn gemaakt in 2020.

De coronapandemie heeft hoegenaamd niets veranderd aan de productiviteit van Swennen.

“Schilderen is een solitaire bezigheid, maar ik heb de stilte in mijn atelier altijd heel aangenaam gevonden,” zegt hij. “Ik luister graag naar jazz, maar niet tijdens het schilderen. Als ik muziek opzet, wil ik echt kunnen luisteren. Anders wordt het muzak.” Ook toen de stilte tijdens de lockdown plots overal was, had dat weinig invloed. “Er zijn weinig dingen die het schilderen zelf beïnvloeden, buiten het proces. Mij interesseert vooral wat nodig is om het vooruit te doen gaan, zodat het schilderij zichzelf begint te schilderen, zonder intentie of doel.”

De relatie tussen schilder en doek vergelijkt hij met die van een koppel. “Er is veel verbeelding voor nodig, omdat de manier waarop men de ander ziet, vaak niet overeenstemt met wat die persoon echt denkt of voelt. Het zijn spiegelspelletjes. Als kunstenaar kan je je werk niet los zien van je gemeenschappelijke geschiedenis ermee.

Daarom zijn het soms ook anderen die beslissen wanneer een werk af is.” Ook met de naam van de catalogus, Too many words, houdt de kunstenaar een spiegel voor. Ja, twee werken uit 2017 hebben dezelfde naam, maar de woorden verwijzen vooral naar het feit dat één beeld meer zegt dan duizend woorden, zeker als je het hebt over kunst. En het sluit mooi aan bij de openingsquote die Theys vond voor de catalogus, van Chief Joseph: “I have heard talk and talk, but nothing is done. Good words do not last long unless they amount to something.” De leider van het inheemse Amerikaanse volk Nez Percé had het over een bleekhuid die voor de zoveelste keer zijn belofte niet had gehouden, maar het had net zo goed uit de mond van Walter Swennen kunnen komen.

PARTI CHERCHER DU WHITE SPIRIT > 27/2, Xavier Hufkens, www.xavierhufkens.com

WALTER SWENNEN, L’INDISCIPLINÉ

UNRULY WALTER SWENNEN

Du griffonnage impulsif aux lignes bien pensées. De l’abstraction mondrianesque au travail figuratif qui trahit une prédilection pour le roman noir, le jazz et les Amérindiens. Surfant avec style entre le cri expressionniste, l’ambiance de la BD et le traité de philosophie. Walter Swennen (74 ans) n’a jamais fait de distinction entre la culture haute et basse. Comme un bouffon sans roi, l’artiste bruxellois continue de nous chatouiller avec des tableaux comme des miroirs qui nous sont tendus. « Il y a toujours des disputes, car la peinture n’est pas pure », a-t-il déclaré à la veille d’une nouvelle exposition dans sa ville natale.

From haphazard sloppiness to well-considered lines and colours. From Mondrianesque abstraction to figurative work that betrays a preference for noir fiction, jazz and native Americans. Stylishly zigzagging between expressionistic primal screams, comic strip-like ambience and philosophical treatise. Walter Swennen (74) has never made a distinction between high and low culture. Like a jester without a king, the Brussels artist continues to tickle us with paintings that hold up a mirror to us. “There is always conflict, because painting is not pure,” he said on the eve of a new exhibition in his home town.

FR

EN

TONY COKES: If UR Reading This It’s 2 Late, Vol. 3 Exhibition on view until 28 February 2021 centre for audiovisual arts, Brussels

I. Expo

C II. III. IV. A

SUPERSTUDIO MIGRAZIONI 15.01.21— 16.05.21 C I.II.III.IV. A Culture — Architecture

www.civa.brussels www.facebook.com/civabrussels www.instagram.com/civabrussels Rue de l’Ermitage 55 Kluisstraat, Ixelles 1050 Elsene

Project supported by the Italian Council (7th Edition 2019) program to promote Italian contemporary art in the world by the Directorate-General for Contemporary Creativity of the Italian Ministry of Cultural Heritage and Activities and Tourism.

© Superstudio, Gli Atti Fondamentali, Vita (Supersuperficie), Viaggio da A a B, 1971 © Superstudio. Photo : Cristiano Toraldo di Francia | Design : PLMD (pleaseletmedesign)

Culture. Exhibition

A SUSPENDED MOMENT WITH ANNE DE GELAS AT ÉTÉ 78

‘Art was always a way for me to survive’ EN

There are not enough words, certainly not enough right words, to define precisely the deeply human, soul-stirring, hybrid work of Anne De Gelas. An attempt, then, to approach it as closely as possible, barely touching it, as it rages and weeps, misses and wants, wounds and heals, appears and disappears.

— KURT SNOEKX

A

n anecdote. Some time ago, Anne De Gelas was hanging an exhibition. She was all alone, except for a man cleaning the windows. “For a long time, he didn’t say anything. But when he had finished, he asked very timidly if he could say something. Then he started talking about his homeland, about how he had to leave, had to leave his father behind. ‘I’ve never mentioned this to anyone,’ he said, ‘but now that I see your work, I feel how much I miss my country.’”

Anne De Gelas talks about it with with a full heart and a sense of wonder and gratitude. I cannot help but retreat into silence for a few seconds. There is something in Anne De Gelas’s work that reaches deep under the skin. Something in this hybrid tangle of photos, drawings and words that have solidified into poetry that opens up the humanity in others. So much so that a man who misses his father, his fatherland, can find his frayed soul in it. So much so that the Congolese Bukavu of her mother’s childhood permeates the images she made on the Portuguese island of Madeira. So much so that the woman who cared for her during her breast cancer, through the

44

rawness of her book INTERMèDE (un visage de lignes), felt compelled to question everything she had been doing. “While I just wanted to share life experiences.... Sometimes things happen in my images that I do not understand, that I cannot explain, that I do not want to explain.”

INTERMèDE (un visage de lignes), the book and exhibition of the same name at La Châtaigneraie in Liège, crystallized into its glorious form just before the first lockdown, the moment in which “Zone de confort”, her current exhibition at Été 78, was taking shape. In the silence. “I just didn’t manage to draw anymore. I have to draw with a certain regularity, otherwise I lose my hand.

Maybe it had to do with the fact that I had just finished a cycle at La Châtaigneraie or because that end, which always is difficult, coincided with the stretched out time which we all ended up in and the space that closed around us.”

A SOUVENIR The need to draw – “drawing detaches me from reality, throws me into another time” – lured Anne De Gelas to her south-facing terrace. “I

Anne De Gelas: “After my beloved passed away, for a long time I was no longer able to photograph anything but myself. Because I missed him, his gaze on my body.”

Anne De Gelas Born in 1966 in Brussels Starts drawing at a young age and becomes fascinated by the stories told by her grandmother around the photographs in the family album Studies drawing at the Académie de Beaux-Arts and photography at Le 75, where she now herself teaches Around 1996-1997, she starts making notebooks which are a hybrid of texts, drawings and photos based on the intimate core of her own life The publication of L’Amoureuse in 2013, in which she processes the loss of her lover and the yearning body, forms a turning point in her work, her soul, her heart In 2016, Mère et fils tells the touching story of a single mother and her son In INTERMèDE (un visage de lignes) from 2020, she brings witness of her breast cancer

placed some small objects I had around, animal sculptures, on my terrace table. That was a revelation: in the sunlight, the sharp shadows of those objects immediately came to the fore. I soon felt that they were important, that they expressed the feeling of fear that I was experiencing more and more. Because of the situation we were in, the vulnerability of others that was suddenly laid bare, the involvement that I felt as a woman, as a single mother, with their stories, but also because of what life throws at us every day: desire, loneliness, isolation... Sometimes the feeling that someone was going to break into the house came over me. Without any reason, it was an atmosphere that hovered above the days, a suspended moment, as if something was about to happen.

All of that ended up inhabiting my drawings.”

The scenes that etched themselves ephemerally into the terrace table and which would eventually transform into drawings that were, at the same time, both childlike and oppressive, were built with small dolls, which opened up an extra dimension. “They catapulted me back to my childhood. My grandfather sold dolls like that, dressed as lace makers, in the souvenir shops he

▼

“Zone de confort”, currently on show at Été 78, is a suspended moment, an intense play with shadows, taken from memories, feelings and thoughts during the first lockdown

BRUZZ

| INTERVIEW

▼

A SUSPENDED MOMENT WITH ANNE DE GELAS AT ÉTÉ 78

had in the railway stations of Brussels North and Brussels South and even in Antwerp. I spent many days there, because I needed to be looked after during holidays when my parents had to work, and I didn’t like going to camp. It was magical, I loved the atmosphere of the train stations. They were small shops, really, more like counters, where my grandfather sold all kinds of souvenirs, toys, jewellery... I have very fond memories of the moments when my grandmother, my mother, my aunt, my sister and I assembled these dolls, dressed them and put them in boxes to sell. Five women, sitting together at a table, working with their hands and talking all the while. How, around that table, that manual act became an automatism, opening up the space for something else. All that became interwoven in those scenes.”

“Zone de confort” is such a wonderful souvenir shop, an ominous ball of memories, atmospheres, impressions, feelings and thoughts. “With constructed memories admittedly, but they attach me to others. They generate stories. Like the photo albums that made my grandmother drift off into tales. Or like dreams. I am a dreamer, I like to sleep. In my dreams I find my dead: my grandmother, my grandfather, my lover... The night has

always been an important second life for me.

During the lockdown I sometimes even had the feeling that I was more alive in my sleep, because at least there I was moving.”

A QUIVER, A TREMBLING “Zone de confort” is one such a moving, mobile space in time. As you enter, you are greeted by Anne De Gelas’s voice reading out excerpts from her diary (which are also printed on a large sheet), mixed with sounds that she has picked up from her house, sounds that come closer and closer.

This intangible layer slides over the drawings taken from her notebooks – “less definitive, more enigmatic” – and photographs presented in small format – “taken during the lockdown, but also older images that have grown into symbols.”

Images that in the new context undergo slight shifts, meaningfully slip, approach and evaporate.

Anne De Gelas’s work is like a continuous appearance, a possibility, a suspended moment.

Charged as it is by an essence, a shimmering doubt, friction and ambiguity. “Like a quiver, a trembling, it is alive. Uncertainty, doubt is something living.” Like the hybrid in which she moves vulnerably and playfully. “I once made a

ALMOST NOTHING

“What touches me the most is the small things, gestures, objects of every day, that we barely notice, that appear, disappear and actually fill the whole of life”

Anne De Gelas: “During the lockdown, sometimes the feeling that someone was going to break into the house came over me. Without any reason, it was an atmosphere that hovered above the days, a suspended moment.”

46

work, Collision (2001), with Thierry, my beloved, in which we let things collide just to see what would happen. Each time it would be something entirely different. We were just happy to be there.

I like things that can go on without an ending.”

Unfortunately, that doesn’t stop things from ending. In 2013, Anne De Gelas published L’Amoureuse, a turning point in her work, her soul, her heart. “I have been working in these notebooks since 1996-1997, chequered books in which I write, mix and instigate collisions on a daily basis. From L’Amoureuse onwards, that process has been narrowed down and deepened. I wanted to go to something more essential.”

In the book, she reveals herself to be battered, like a body ravaged by tearing feelings, that has desire and love to give, but comes up against an emptiness – her lover collapsed in front of her and their son from a stroke by the shores of the North Sea. “Only afterwards did I realise that I was no longer able to photograph anything but myself. It became clear to me that I missed him, his gaze on my body. I think that this overwhelming presence of the self-portrait – which was not new, I already made self-portraits for my graduation work – springs from that need to be looked at.”

My gaze can rest a long time on that skin, the skin on which Anne De Gelas allows time to settle, to continue, to transform, to decay. “I see myself in those photographs, but I also see distance, a different look in my eyes. I become a certain me, a kind of abstraction, a performance, an essence, which at that moment could be me or the other.

The time between making the image and showing it allows for detachment. That way, the self-portraits and the other photographs (often sparse images of immeasurably animated spaces and objects, red.) end up on the same level. There are images that I have a hard time with, that require many years before I can look at them, but they are not necessarily self-portraits.”

That is because everything in the image wallows around that paradoxical core of bodily and enigmatic. Tactile and ephemeral, like the photography, the drawing, the word, the book.

The second skin. “The grain and the black and white are important to me, but so is the pellicule, the materiality, the limitation of the number of photographs, the concentration that results from that limitation, and then the tactility of the book.”

“That body feels, rather than sees. It is the most sincere thing I know, it is able to say that which cannot be said. Even though the moments I photograph – of myself, my son and I (as in the moving Mère et fils, red.) – often exist only in that image. There is preparation, there is staging, there is fiction that mixes with memories, with dreams, with coincidence, but what I feel at that moment is still very true. Something does actually happen.” Something through which the cracks in the fabric of everyday life become visible.

“People often ask me if I have redone my life through my work,” Anne De Gelas says. “I’ve

WEERLOZE WEERSTAND “Er gebeuren soms dingen in mijn beelden die ik niet begrijp, die ik niet kan uitleggen, die ik niet wil uitleggen,” vertelt Anne De Gelas. De Brusselse fotografe, die met haar werk – een hybride wirwar aan bezielde, breekbare maar onnoemelijk krachtige foto’s, tekeningen en tot poëzie opgebolde woorden – tot diep onder de huid reikt, stelt vandaag tentoon bij Été 78. Zone de confort toont zich als een onheilspellende bol aan herinneringen (aan haar grootvaders souvenirshop, haar grootmoeders verhalen, haar eigen gehavende leven als verloren verlangen, alleenstaande moeder), schaduwrijke sferen en beklemmende gevoelens, geplukt uit de stilte waarin we met z’n allen vielen in de eerste lockdown. Als een in de lucht hangend moment, waarin het kleine leven, het lichaam en de tweede huid van de kunst wonde en pleister zijn, een einde en een nieuw begin. “Kunst was voor mij altijd een manier om te overleven,” vertelt ze. Weerloze weerstand, kwetsbaar en grandioos.

BRUZZ | INTERVIEW

NL

RÉSISTANCE SANS DÉFENSE Anne De Gelas moves through a hybrid tangle of photos, drawings and words.

“It’s one over the other. Like layers, in which things go on, but in which a return to the past remains possible.”

always found that a terrible thought. Redoing your life, what does that mean? No, I have continued my life. I made L’Amoureuse because it was a way to survive. I have the impression that art has always been a way for me to survive. It’s where I put things in order to keep going.”

And thus pain lies next to comfort, anger next to desire, transience next to light. “It’s one next to the other, one over the other. That is in my texts, in which I scrape off layer by layer and erase the anecdotal. It is in my drawings, in the collages I make, where wound and recovery, mistakes and new beginnings lie one on top of the other. Like layers, in which things go on, but in which a return to the past remains possible.”

Like a memory in which the overwhelming and the almost nothing nestle. The overwhelming of the almost nothing. I look at almost nothing, and it gets under my skin, uproots my soul, overwhelms me defencelessly. “What touches me the

« Parfois, il se passe des choses que je ne comprends pas dans mes images, que je ne peux pas expliquer, que je ne veux pas expliquer », dit Anne De Gelas.

La photographe bruxelloise, dont l’œuvre – un enchevêtrement hybride de photographies, de dessins et de mots transformés en poésie – va au fond des choses, expose aujourd’hui chez Été 78.

Zone de confort se présente comme une pelote menaçante de souvenirs (le magasin de souvenirs de son grand-père, des histoires de sa grand-mère, de sa propre vie meurtrie de mère célibataire au désir perdu), d’ambiances sinistres et de sentiments oppressants, tirés du silence dans lequel nous sommes tous tombés avec le premier confinement.

Comme un moment suspendu, dans lequel la petite vie, le corps et la seconde peau de l’art sont blessures et pansements, une fin et un nouveau départ. « L’art a toujours été pour moi un moyen de survivre », témoigne Anne De Gelas. Une résistance sans défense, vulnérable et grandiose.

FR

most is just that: those small things, gestures, objects of every day, that we barely notice, that appear, disappear and actually fill the whole of life. That is the thin thread on which we walk.”

That which life simply hands us is enough to fill that life. The void becomes miraculous, the truth luminous, the memory possible. It is that possibility, grounded in wonder, grown in generosity, warmth, vulnerability and doubt, that fills the work of Anne De Gelas to the brim. The emptiness as space for the full life. “In art, you lay down your shield,” she says. Art is defenceless resistance. To resist is to exist. In full, open and bare, vulnerable and grandiose. There, in that light between the shadows, things happen that I do not understand, that I cannot explain, that I do not want to explain.

ZONE DE CONFORT > 28/2, Été 78, www.ete78.com

47

Culture. Documentaire

Damso et Kinshasa partagent leur énergie FR

Le réalisateur de clips hip-hop Robin Conrad a écrit un poème audiovisuel de 25 minutes sur la visite de Damso à Kinshasa, sa ville natale. Kin, Tout Est Vie montre comment le rappeur bruxello-congolais inspire de la fierté à son pays d’origine et vice versa. — TOM PEETERS Robin Conrad est plus connu sous le nom de Loxley, l’un des MCs du trio de rap bruxellois L’Or du Commun. Mais ces dernières années, le monde du hip-hop s’est révélé un terreau fertile pour développer aussi ses talents de réalisateur. En plus de réaliser des clips pour Isha et Roméo Elvis, il a signé des documentaires plus longs. Pour Tarmac, il a présenté le mag’ urbain Flag, entièrement dédié à la scène hip-hop. Sur Tipik, il sélectionne les meilleurs disques de rap, de soul et de R&B dans le cadre de son podcast hebdomadaire du dimanche soir. Sur ces deux plateformes numériques de la RTBF, vous pourrez également voir son film documentaire sur le voyage de Damso à Kinshasa. « Tarmac et Union Call m’ont contacté un mois seulement avant son départ », dit Conrad. « C’était en dernière minute. Mais ce qui devait être initialement un reportage sur la sortie de QALF est rapidement devenu un projet beaucoup plus ambitieux. Damso voulait contrebalancer les images parfois misérabi-

listes du Congo véhiculées dans nos médias. » Conrad voit le film documentaire comme un poème audiovisuel adressé à la terre natale que William Kalubi a dû quitter en fuyant la guerre à l’âge de neuf ans. « Bien sûr, il était déjà revenu dans la ville qui compte maintenant plus de 14 millions d’habitants, mais cette fois-ci, il voulait lancer son nouvel album sur place. Non seulement au Congo avec une énorme campagne publicitaire, mais aussi dans d’autres villes africaines. Par sa présence, Damso voulait aussi donner un coup de pouce à l’industrie musicale locale, car elle n’est pas aussi développée partout - Au Congo, il n’y a pas assez d’accès à Spotify, par exemple. » Le rappeur essaie ainsi de déplacer l’attention portée à sa propre carrière vers son continent, qui explose aussi musicalement. C’est le chanteur congolais populaire Innoss’B qui exprime le mieux dans le documentaire le fait que l’Afrique soit « the next big thing ». « Il y a des talents ici qu’on ne sait même pas expliquer, surtout dans la musique. » Damso joue, selon lui, un rôle de pionnier en la matière : « Le rôle qu’il joue, c’est montrer à ces jeunes-là ce qui est possible. C’est l’exemple à suivre. »

PAS D’ESPOIR NAÏF Au cours de ce voyage de six jours, Conrad a été très impressionné par l’énergie qui émanait de la ville elle-même. « J’ai vu beaucoup d’espoir, mais ce n’était pas un espoir naïf. La bonhomie et la bienveillance de la population

sont très encourageantes. » Ou comme le dit le comédien Roch Bodo Bokabela : « Même les chômeurs sourient. Ils ont tous des grands projets. » En plus de nombreux témoignages, la visite d’une réserve naturelle apporte plus de texture et un mini-chapitre sur la biodiversité. « Je voulais offrir un message plus global, plus poétique », dit Conrad. Ce n’est pas pour rien que Damso dit, au début de son voyage, qu’il n’a pas envie de parler de la guerre. Il l’a déjà fait suffisamment. « Mais ces guerres sont souvent liées aux richesses naturelles du pays.

Select.

Eigen lof stinkt niet NL/ Om onze vaderlandse muzieksector een

hart onder de riem te steken in deze penibele tijden, zetten muziekplatform VI.BE en de VRT samen de Week van de Belgische muziek op poten. Van 8 tot 14 februari vinden overal te lande en op het wereldwijde web initiatieven plaats die onze rijke muziekscene in de picture zetten. In Brussel organiseert de Ancienne Belgique Bloom Town, waarin jong hoofdstedelijk talent als BRYN, Chibi Ichigo en Ana Diaz een podium krijgt. Ook de Botanique opent virtueel zijn deuren, met livestreams van onder meer MEYY en YellowStraps. Pilar organiseert een digitale Belpop Bonanza-quiz en hangt een luidspreker aan zijn gevel. VOLTA verzamelt liefdesbrieven aan Brusselse muzikanten. De lijst met warme initiatieven is lang. Ook 48

Do or dino BRUZZ betuigt zijn liefde, en focust in zijn radioshows op hiphop, r&b, soul, afro, funk, nu jazz, disco en all things groovy uit de bloeiende Brusselse school. Je kan inpikken bij livesessies van jonge wolven als Saskia, David Numwami (foto), John Parm, Iliona en Kau trio., of je kennis van de rap testen bij onze hiphopquiz. En in het verzoekprogramma d’OFFICE kiest de AB de hele week de beste belpop van de voorbije jaren. La Belgique, douze points! (TZ)

EN/ We now know that corona is a consequence of our tendency to disturb the habitat of wild animals. That makes this the perfect time to visit the coronaproof exhibition Dino World and see what a world without the wretched human being would be like. It is not just the kids, but their parents too that are going to feel small when they stand in the footsteps of a Diplodocus, hear the roar of a Tyrannosaur or see how wide the Pteranodon spread its wings. The 4,000 m² exhibition itself is also of awesome size. (GVDH)

8 > 14/2, vi.be

6/2 > 18/4, Brussels Expo, expodino.world

« Ce qui devait être un reportage sur la sortie de QALF est rapidement devenu un projet beaucoup plus ambitieux.

Damso voulait contrebalancer les images parfois misérabilistes du Congo véhiculées dans nos médias », dit le réalisateur Robin Conrad.

J’ai pensé qu’il était important de montrer brièvement cette partie de l’identité du pays. »

INTROSPECTION C’est dans les moments les plus introspectifs que le documentaire touche le plus. On voit par exemple Damso s’émouvoir dans le quartier de Kasongo où il a grandi. « La visite l’a manifestement bouleversé », dit Conrad. « Il a été immédiatement reconnu par quelques voisins et une foule importante s’est rassemblée autour de lui. À ce moment, on peut sentir qu’il est touché. Ces moments de reconnexion sont

souvent importants dans le parcours de vie d’un émigré. Dans un sens, tout le voyage a probablement été rempli de moments qui ont mis en évidence le cœur de son existence. » « Ce voyage a surtout changé ma perception de la façon dont les gens parlent du racisme ici. Le peuple congolais est oublié et souffre, entre autres, d’un système industriel mondialisé. Et malheureusement, j’en conclus qu’il est plus simple de lutter contre une idée raciste que de se soustraire à un système qui repose sur cette idéologie. » Pendant le tournage, le respect que porte Conrad à la star du hip-hop n’a fait que

croître. « Au début de sa carrière, Damso avait beaucoup de rêves, aujourd’hui réalisés...

Dorénavant, il semble vouloir se concentrer sur ce qui est plus essentiel », dit-il. « Je suis né à Kinshasa. J’ai grandi. Je suis devenu un être humain fier d’être un être humain. C’est juste l’album d’un être humain », conclut le rappeur à la fin du documentaire.

KIN, TOUT EST VIE 5/2, 20.00, Tarmac (YouTube, Instagram & Facebook) & 9/2, 21.30, Tipik, www.rtbf.be

De stilte voor de noise

Muet comme le cinéma FR/ En 2020, nous étions pas moins de 200 000

NL/ Met haar onder kritische lof en

spectateurs à vivre l’expérience des ciné-concerts en ligne proposés par la Cinematek. En 2021, l’aventure se poursuit avec de nouvelles sessions live sur Facebook reflétant la riche collection des films muets de notre Cinémathèque royale. Le tout accompagné d’improvisations au piano en direct par Stéphane Orlando et Hughes Maréchal.

Au mois de février, les débuts du cinéma sont à l’honneur avec une compilation des premiers films de l’histoire jusqu’en 1905, à commencer par l’Entrée du train en gare de La Ciotat. S’ensuivent un focus sur les plus beaux carnavals de Belgique et une projection de Lovemania (photo) signé Al St. John, star du cinéma muet au siècle dernier.

Début mars, place aux premiers héros du cyclisme belge et leurs courses emblématiques. La fin de l’hiver s’annonce délicieusement vintage. (SOS)

publieksliefde bedolven eindejaarslijstjeshit De vreemdelinge schreef de Italiaanse Claudia Durastanti haar vierde, meest autobiografische roman tot nog toe. De schrijfster, vertaalster en muziekrecensente met een passie voor noise en punk werd geboren in New York, maar verkaste al snel naar het zuiden van Italië. In haar boek duikt ze diep in haar verknipte kindertijd, onder dove ouders, onderaan op de sociale ladder, tussen geen en meerdere talen. Haar gesprek met literatuurjournalist Marnix Verplancke is te volgen op de Facebook-pagina en het YouTube-kanaal van Bozar. (KS)

4/2 > 4/3, www.cinematek.be

3/2, 20.00, Bozar, www.bozar.be 49

Culture. Eat & Drink

Julien Hazard deelt hier een heerlijk recept voor kaasfondue met Mont d’Or.

Fondue de luxe NL

Naast racle e is kaasfondue de grote culinaire hype van de lockdownwinter. Maar dan moeten ze nog lukken ook.

Kaasspecialist Julien Hazard hee een onfeilbaar recept.

— MICHEL VERLINDEN, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

JULIEN HAZARD rue Vanderkinderestraat 137, Ukkel/Uccle, 02-851.89.60, www. julienhazard.be, di/ma/Tu > vr/ve/Fr 10 > 18.30, za/sa/Sa 9 > 18.00

50

Ze is minder bekend dan de raclette, maar de fondue savoyarde kent toch een bescheiden succes in onze streken. Misschien is die beperktere populariteit te wijten aan de relatieve complexiteit van het gerecht.

De Ukkelse kaasmaker en -rijper Julien Hazard is duidelijk: “Een lekkere fondue maken, is niet evident. Het vraagt tijd, knowhow en

toewijding. Je moet voortdurend blijven mengen, even niet opletten en een ongelukje is snel gebeurd.” Een ongelukje?

Daarmee bedoelt hij dat je die heerlijke smeuïgheid aan je neus ziet voorbijgaan. Al te vaak wordt de fondue zo vloeibaar dat je zetmeel moet toevoegen – een gastronomische ramp vinden wij dat.

Gelukkig bestaat er een heilzaam alternatief, dat we

leren kennen via Hazard, een echt fonduefan die er alles aan doet om savoir-faire uit de kaaswereld te populariseren.

De mirakeloplossing komt van een kaas met adelbrieven die je in alle goede Brusselse kaaswinkels vindt: de Mont d’Or. Een zachte kaas met een gewassen korst, afkomstig uit het Juragebergte. Deze lekkernij, verpakt in een houten doosje met een riempje van epiceahout (helaas zelden afkomstig uit dezelfde regio), wordt gemaakt van rauwe koemelk.

Hoe je van die kaas een fondue maakt? “Een Mont d’Or in de oven kan niet mislukken. Voor twee

personen kies je een kaas van 400 à 500 gram, maar er bestaan ook versies van 2,5 kilo voor grote families. Maak een kruis in de korst, prik er stukjes look in en giet er witte wijn over. Zet hem in een oven op 170 graden. Na tien à vijftien minuten draai je alles om met een lepel en zet je hem weer in de oven gedurende vijf tot tien minuten.

Degusteren kan je gewoon met brood van gisteren,” vertelt onze vakman, die in zijn winkel vier rijpingskelders heeft. Een laatste tip: het is niet verboden om het brood te vervangen door plakjes Morteau-worst. Laat ons weten wat je ervan vindt!

HIGH FIVE

RAMBO

••••

Brusselse burgers die je doen watertanden.

Le nouveau burger bruxellois dont on a envie.

Irresistible burgers from Brussels.

(Facebook: RamboSnackamericain)

LA FOURNA

••••

Italiaanse kost, genereuze porties.

Traiteur italien ultra-généreux.

Italian food, generous portions. (gabriella.cocina.be)

MINE MADEH

••••

Syrische keuken die je verwarmt in de winter.

La chaleur de la cuisine syrienne en plein hiver.

Syrian cuisine to keep you warm in winter.

MAISON LANSSENS

••••

De beste zuurkool van Brussel.

La meilleure choucroute de Bruxelles.

The best sauerkraut in Brussels. (www.maisonlanssens.be)

04.02

••••

SQUARE SAINCTELETTESQUARE 1000 BRUSSELS

GABRIELLA

MORE INFO WWW.KANAL.BRUSSELS

Brood gemaakt door sterke vrouwen.

Du pain signé par des femmes puissantes.

Bread made by strong women. (www.lafourna.be)

&JOHN ARMLEDER IT NEVER ENDS

KANAL

25.04.2021

COLOFON BRUZZCOLOFON

Nick Trachet

Nick Trachet

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 BRUZZ ABONNEMENTEN Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 ABONNEMENTEN Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gewest.

Gratis in 25 Brussels Hoofdstedelijk Rest van België: euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 Gewest. van Vlaams Media25 vzweuro per jaar; RestBrusselse van België: BuitenIBAN: België: 30 euro jaar.

BE98 3631per 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw OPLAGE Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

Harde kip Stoomboot NickTrachet Trachet Nick Brusselaardie diededestad stad Brusselaar endedewereld wereldculinair culinair en ontdekt ontdekt

| C U LT U R E BRUZZ | TRACHET BRUZZ 52

I

“Op de vitrine van Afrikaanse winkels “Er begon zich een hangt vaker wel eigenaardige geurdan te niet een reclame verspreiden. Achteraf voor pluvera” bleek dat het blad van onze ee afel was beginnen te smeulen!”

Marthe Paklons, 02-650 10 61 DISTRIBUTIE sales@bruzz.be Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE ALGEMENE DIRECTIE Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be Dirk De Ute Clippeleir ALGEMENE DIRECTIE HOOFDREDACTIE Dirk De (algemeen Clippeleir hoofdredacteur), Kristof Pitteurs Mathias Declercq HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx Mathias Declercq REDACTIE CULTUUR & UIT NathalieGerd Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Hendrickx Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn REDACTIE Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Zonderman Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van MEDEWERKERS Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Zonderman Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet,MEDEWERKERS Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, EINDREDACTIE Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Soukias

EINDREDACTIE VORMGEVING Karen DeRuth Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Heleen Rodiers, Plaizier Soukias VERTALING John Arblaster, Frédérique Beuzon, VORMGEVING Martin McGarry, Laura Jones Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VERTALING FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Frédérique George Holmer, Bart Dewaele, Kim, Beuzon, Wauter Mannaert, NoémieGreta Marsily, Holmer-Arblaster, Steve Michiels, IvanLaura Put, Jones, Martin McGarry Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Bart Dewaele, Kim, UITGEVER Wauter Mannaert, Noémie VERANTWOORDELIJKE Kristof Pitteurs Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Kristof Pitteurs Print Center (DPG Media) Flageyplein 18, 1050 Elsene. en wordt gesubsidieerd door Bruzz isGemeenschap een uitgave vanen dede Vlaams Brusselse de Vlaamse Vlaamse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Gemeenschapscommissie.

Print Center (DPG Media) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via MELD NIEUWS redactie@bruzz.be Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws VOER UW EVENEMENTkunnen IN OP via Persberichten ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR redactie@bruzz.be ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels

VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR WWW.BRUZZ.BE ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels

28 OKTOBER 2020

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

52

tafel met een hele mooihoop ronde zwarte vlek in het moet je er al een tegelijk slachten! midden.

Beeldig!

Ik liet de stukken rustig bakken in ruime olie Trek een bouillon van kipkarkas, met wat en ik voegde er behoorlijk wateen gehakte ajuin aan en pijpajuintjes, enwas een snuif toe,gember wat pepertjes en look. Nalookteentjes anderhalf uur zout.

Ersteeds mogen ook varkensbeenderen de kip nog oneetbaar taai! Maakt nietbij, uit,en chilli DeIngezeefde bouillon, de dag dannaar etenvermogen. we wat later. de tropen zijn maaltijden ervoorerg bereid, wordt weer aan deeen kook gebracht en trouwens relatief, iedereen krijgt bord in de stoomboot gegoten.het Deeten soepmag zal snel inkoken wanneer hij of zij thuiskomt, dan al lauw er is altijd genoeg voor iedereen. inzijn, de stoomboot.

Hou dus genoeg bouillon bij de Ik deed er bij wattewater bij om het stoven rustig hand om vullen. verder Het te laten Nukip had ik al kip met ajuin vleeslopen. van de wordt in dunne, hapklare (hetstukjes rook écht naar kipDat in de keuken), had gesneden. kan je ook maar doen ik met het varkensvlees, nog graag watrund, Afrikaanser.

KennenVergeet jullie zeker vis en inktvis. agussi?

– ook bekend alsbest egusi, of pelt. geenAgussi grote garnalen, die je opagushi voorhand egushi – wordt voornamelijk gebruikt in Maak ook wat groene groente schoon, zoals paksoi West-Afrika.

Het van los eenop meloenof spinazie, enzijn legde dezaden bladeren een schotel, soort, of van vele pompoensoorten, gepeld naast de stukjes vlees en vis. Maak (of en koop) gemalen.

Het resultaat lijktplet watbijvoorbeeld op amandelpoebegeleidende sausjes: look en der.gember Je vindt(door vandaag agussi in vrijwel de lookpers!) in eenelke kommetje, waar Afrikaanse winkel. je een lepeltje suiker en sojasaus aan toevoegt.

Van agussi maakt men ‘soep’. Eigenlijk dikke Iedereen doopt stukjes naar keuze in de saus. Agussi bindt erg mooi en geeft een romig bouillon, zoals met fondue, maar dan minder resultaat. Laat enkele scheppen rustig meestoven vettig. Dat kan met eetstokjes, maar in de Chinese met de kip en roer regelmatig om. Hier kunnen supermarkt verkopen ze speciale netjes Niet alleen nu ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, zal de bouillon indampen, hij wordt ook constant maar zeker bijvoorbeeld ook spinazie. Een verrijkt metervoor de smaak het vlees en de vis. Die tomaatje zorgt dat jevan je kan vergissen met wordt achteraf genuttigd.

Daarvoor breek je een ei de hete pepers, tot jolijt van iedereen! Laat in de bouillon en als dat gepocheerd is, schep onbepaalde tijd verder sudderen.

De agussisaus is je die bouillon in een zijn maar ook mensen erg met vullend, smaakt een kommetje. klein beetjeEr bitter, noedels in met de bouillon garen. ookdie watsnelkokende muskusachtig.

Te eten de vingers, ook in elk ander soort pot, boven Dit een kan bordnatuurlijk rijst. Smakelijk. echte steamboats zie je ook op restaurant steeds minder. Als je houtskool gebruikt, zorg dan voor een plank onder het vuur en voor verluchting Smakelijk. )

Wie langs de Afrikaanse winkels wandelt, moet het Het is binnenkort Chinees Nieuwjaar, ditmaal het al os! zijnDe opgevallen: op de vitrine hangt jaarzeker van de feestelijkheden, die nu in mineur vaker dan nietbeginnen een reclame voor pluvera. zullenwel verlopen, officieel op 12 februari Meestal het lachende gezicht van een en durenstaat tweeerweken.

Er is wat tijd nodig om de Afrikaanse mama op, met kleurrijke hoofddoek. draak te verjagen.

Het gaat overheet diepvrieskip.

Maar niet om de nu Wereldwijd dit feest het Lentefestival, overal dominerende ‘plofkip’.

Het zijn legkippen maar vooral in het continentale deel van China is die oud zijnbitter volgens de normen van dat de is de tijd hette dan nog koud.

Koud weer, eierindustrie.

Zulke dieren gaaneet. uiteraard niethier in waarin men uit de stoomboot Hij werd verloren, maar zijn ook niet meer gepast voor Brussel vroeger ook al aangeboden en ik nodigde ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de er mijn veroveringen voor uit, ergens op een eerste textuur van tandpasta. Dus gaan deze vogels naar verdieping tegenover de beurs.

Azië en Afrika. Men is er ginder verzot op. Bij ons Een stoomboot, in die tijd heette dat een was kip vroeger iets voor zon- en feestdagen, tot ‘fondue chinoise’, kwam indrukwekkend op tafel een fenomenale ontwikkeling de brave kip als een hoge schoorsteen met interne hittebron. degradeerde tot de goedkoopste proteïne op de Rond de schoorsteen liep een ‘goot’ waarin het markt. Hetzelfde in Afrika. Met vreugde bezingen eten dan gegaard.

Netuit zoals fondues ze daar dewerd goedkope kip die onzeandere contreien per was het gezellig eten, ook wat intiem, je zit vliegtuig naar ginder wordt gevlogen, mogelijksamen rondsubsidies de hitte te peddelen in de maaltijd. met van de EU. Die handel moet wel erg Jaren laterzijn, waren wij, stoombootlief en ik, winstgevend want de mijn eigenaars van het merk verhuisd naar de Stille Zuidzee.

Ik heb daar een staan in de top vijfhonderd van de Belgische Chinese handelaar leren kennen. In de eilanden fortuinen. hebben Chinezen grote winkels waar niet alleen Ik kocht zo’n kip en de winkelier waarschuwChinese producten maar de mij: “Poulet dur!”worden Strong verkocht, chicken lees je ook allerlei goederen uit de recepten. eilanden ingekocht voor weleens in Engelstalige Surinamers in export: gedroogde haaienvinnen, Nederland hebben het over “hardezeekomkomkip”, en ja mensen, dat zijn zeen ook.

Als je dezwart oudekoraal recepten mers, zeenaalden -paardjes, of de van mwamba (moambe kolonialen) leest, trochusschelpen waarvoor mende hemdknoopjes van moet dieDie kipgaan urenallemaal en uren sudderen in de maakt. naar het Middenrijk.

Ik palmolie.

Een moderne kipzijn kanvoor daarinformatie niet tegen,en moest regelmatig bij hem die smelt na een half begrip. uurtje alZo totvertelde een hoopje er groeide een zeker hij mij miserabele ooit: “Jullieprut.

Europeanen kennen zeven zonden. Wij Maar ikslechts kwam dus thuis met zo’n beest.

Het Chinezen vijf en iedereen mag er twee woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo.

Ik hakte kiezen.” Ik wou van hem zo’n ding kopen en ja, de kip, zodra ze ontdooid was, in handige natuurlijk, hij had er. Maar hij vertelde mij ook: stukken: idealiter eterdagen, een stuk krijgen “Steamboat is ietsmoet voorelke koude weet je.” We met een evenredig deel van vlees, vel en been.

Het zaten daar in de tropen. vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en Ik toog met mijn aanwinst naar huis en kort zonder been erin kan je niet peuzelen, wat daarna hadden we onze eerste stoombootmaaltijd wereldwijd als droevig wordt ervaren. Verder was op eigen tafel. De stoomboot, uit dik aluminium, ook de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het had een houtskoolvuurtje onder in de schouw (de karkas vond ik de eierstokken terug. Lang geleden Brusselse hadden een spiritusbrander). Dit vuur las ik een authentiek Italiaans recept voor was iets minder controleerbaar. Naarmate de spaghetti met eierstokken van kip, maar daarvoor avond vorderde, begon er zich een eigenaardige geur te verspreiden. Achteraf bleek dat het blad van onze eettafel onder het houtskoolvuurtje was De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet beginnen te smeulen! Sindsdien hadden we een

OPLAGE ADVERTEREN? OPLAGE : 62.609 exemplaren.

Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be ADVERTEREN?

WWW.BRUZZ.BE

IO D A R BRUZZ

M F 8 .

98 UZZ.be/live R

B of via

ONTDEK HET NIEUWE RADIOSEIZOEN !

MAANDAG TOT VRIJDAG 07.00 - 10.00 UPTOWN MET ROBBE Robbe serveert een stevige update over actualiteit, muziek en trends bij de koffie.

10.00 - 12.00 D’OFFICE MET SEVERINE Bij Séverine kiezen jij en je collega’s de platen.

Schrijf je in op BRUZZ.be!

12.00 - 14.00 WHATZZ UP MET BRAM Bram brengt je de laatste updates uit de stad tijdens de lunch.

14.00 - 16.00 SEVERINE

Séverine vergezelt je elke namiddag, met veel muziek en weinig blabla.

16.00 - 19.00 DOWNTOWN MET GUNNAR * Met een potige muziekselectie en gratis tips & tricks loodst Gunnar je door de avondspits.

19.00 - 20.00 ICE MET GAILOR

De coolste tracks van het moment, op een zilveren schoteltje aangeboden door Gailor. *niet op vrijdag, want dan is er BRUZZ WEEKEND met Margot!

Nog steeds in ons kot, helaas. Maar BRUZZ biedt iets om naar uit te kijken: de Grote Brusselquiz! Speel mee vanuit je luie zetel, en win leuke Brusselse prijzen.

VRIJDAG 26 FEBRUARI, 20U SCHRIJF JE SNEL IN!

BRUZZ.BE/DEGROTEBRUSSELQUIZ Deelnemen kost 5 €.

Het aantal plaatsen is beperkt.