BRUZZ - editie 1734

#1734

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

+ BRUZZ CULTURE INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

TIPS

A HEART FOR THE ARTS,

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

09 | 12 | 2020

ALSO DURING THE LOCKDOWN

KILOMETERHEFFING OF STADSTOL?

BRUSSEL DUWT OP HET GASPEDAAL

DAVID VAN REYBROUCK VINDT EEN INDONESIË IN BRUSSEL ‘HET KOLONIALISME IS NIET ENKEL IETS UIT HET VERLEDEN’

THE BRUSSELS PAINTER MUFUKI MUKUNA ‘WHEN I WAS PAINTING JESUS, IT WAS EVIDENT THAT HE WAS AFRICAN’

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito OVER DE GRENZEN Dat het ooit op tafel zou komen, stond in de sterren en het Brusselse regeerakkoord geschreven. De stadstol of – zoals de Brusselse regeringspartijen het liever horen – de slimme kilometerheffing werd vorige week voorgesteld en SmartMove gedoopt. De eerste spreker was nog aan het woord toen de negatieve reacties begonnen binnen te stromen. Vaak van mensen die in het verleden zelf voor zo’n kilometerheffing hebben gepleit, sommigen hadden die zelfs opgenomen in hun eigen beleidsplannen. Dat er iets moet gebeuren, daarvan is iedereen overtuigd. Of het eenzijdig invoeren van een stadstol wel zo’n smart move was, zal later moeten blijken. Want zoals collega Robert Esselinckx, aan de vooravond van zijn pensioen, in dit magazine zegt: de parallel tussen de mobiliteitsproblemen en het coronavirus is dat geen van beide stopt aan de grenzen van het Gewest. Het zal er de volgende weken op aan komen om de communicatielijnen met Vlaanderen én Wallonië zo snel mogelijk open te krijgen. Op 18 december staat SmartMove op de agenda van het Overlegcomité federale regering en Gemeenschaps- en Gewestregeringen.

Het feit dat Vlaanderen en Wallonië nog niet hebben geweigerd om daar over het dossier te praten, wordt door sommige waarnemers al als een kleine overwinning beschouwd. Wat voor alle duidelijk nog niet betekent dat het ook een beschaafd debat zal worden. Lees ook p7 en p8 - 10 NL

STADSLEVEN

“Als dat zwembad op het dak er komt, wordt dat een innoverend project” Elke Tiebout, CEO van Abattoir 18

INTERVIEW

“Samenwerken met mensen die graag hun job doen, dat is zo plezant. Dat voorrecht heb ik gehad” Robert Esselinckx gaat met pensioen 24

REPORTAGE

“Kunst kan niet alleen entertainen, maar ook bevrijdend werken” Op stap in vijf heropende musea 38

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7 COVER STORY

Kilometerheffing of stadstol? 8 BRUZZ SELECT Cabin fever Cabane 32, Antonio Jiménez Saiz 34, Mufuki Mukuna 44, Loïc Gaume 48, Eat & Drink La Fourna 51 ONDERWIJS Naar de huiswerkklas in Molenbeek 28 SPREEKTIJD Schrijver David Van Reybrouck 14 ONDERNEMEN Een kleine geschiedenis van grote durvers 22 BIG CITY Wat is het verhaal achter de zaak-Peltzer, de moord in de Wetstraat? 30 COLUMN Nick Trachet 52

NOG MEER BRUZZ DR BRUZZ Op donderdag 10 december maken we live radio vanuit het UZ Brussel! De hele dag lang draaien we verzoeknummers van het ziekenhuispersoneel en praten we met de helden van de zorg.

Do 10.12, op BRUZZ radio, BRUZZ tv en BRUZZ.be

AU-DELÀ DES FRONTIÈRES On savait que ce moment viendrait, c’était écrit dans les astres et dans l’accord de coalition du gouvernement bruxellois. Le péage urbain – ou le péage intelligent, comme les partis du gouvernement bruxellois préfèrent l’appeler – a été présenté la semaine passée sous le nom de SmartMove. Il n’a pas fallu attendre longtemps avant d’entendre fuser les premières réactions négatives. Souvent même de la part de personnes qui, par le passé, avaient plaidé pour un péage kilométrique au sein de leurs programmes politiques. Tout le monde est convaincu qu’il faut du changement. Introduire un péage urbain de façon unilatérale n’était peut-être finalement pas tellement « smart », l’avenir nous le dira, mais une chose est sûre: comme l’a dit notre collègue Robert Esselinckx, sur le point de prendre sa pension (v. p24), le point commun entre le problème de mobilité et le coronavirus est qu’aucun des deux ne s’arrête aux frontières régionales. Il s’agira d’entamer au plus vite le dialogue avec la Flandre et la Wallonie dans les semaines à venir. Le 18 décembre, le dossier SmartMove sera discuté lors de la Commission de concertation entre les gouvernements fédéral et régionaux. Le fait que la Flandre et la Wallonie n’aient pas refusé d’aborder le dossier est considéré comme une petite victoire par certains. Mais cela ne garantit aucunement qu’il s’agira d’un débat civilisé. Plus d’infos en p7 et 8-10 FR

ACROSS THE BORDER It was written in the stars – and the Brussels coalition agreement – that the subject would be raised. The city toll or – as the Brussels coalition partners prefer to call it – the smart congestion charge was announced last week and dubbed SmartMove. The first speaker had not taken the podium before the critical reactions started pouring in. Often from people who have argued in favour of the congestion charge in the past. Some had even included proposals in their own policy manifestos. Everyone agrees that something has to happen. We will have to see whether the unilateral introduction of a city toll was such a smart move. As our colleague Robert Esselinckx, who is about to retire, says in this magazine: the parallel between the mobility problems and the coronavirus is that neither stops at the borders of the Region. Over the coming weeks it will be imperative to open up channels of communication with Flanders and Wallonia as quickly as possible. On 18 December, SmartMove is on the agenda of the Committee for Consultation between the federal and regional governments. Some observers say that the fact that Flanders and Wallonia have not yet refused to talk about the proposals there should already be considered something of a victory. But this does not, of course, mean that the debate will be reasonable or polite. More info on p7 and p8 - 10 EN

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 9 DECEMBER 2020

I

3

De week

RAADKAMERZITTINGEN AANSLAGEN 22 MAART VAN START

‘Ze hebben Brussel laten ontploffen’ Onder massale belangstelling zijn de raadkamerzi ingen over de aanslagen van 22 maart maandag begonnen. Wie van de dertien verdachten wordt doorverwezen naar het hof van assisen en wie voor de correctionele rechtbank moet verschijnen, dat is de centrale vraag. — KEVIN VAN DEN PANHUYZEN

BRUZZ | DE WEEK

De Brusselse raadkamer komt sinds maandag bijeen in de voormalige NAVOgebouwen in Evere. Aan tramhalte Raket staan zwaarbewapende agenten eventuele passanten op te wachten. Wie het complex, dat is omgedoopt tot ‘Justitia’, wil betreden, moet door verschillende veiligheidscontroles. “Het is een stresserende dag voor de slachtoffers. Met al die extra beveiliging beleven ze hun trauma van 22 maart opnieuw,” vat advocate Aline Fery de sfeer samen voor het begin van de eerste zittingsdag.

De pers is massaal aanwezig, maar de buitenlandse media zijn opvallend afwezig, ondanks de link met Frankrijk. “Die link is enorm groot,” vertelt Adrien Masset, advocaat van enkele slachtoffers. “Dat is nu (na het verslag van de onderzoeks-

rechters, red.) erg duidelijk.

Ze hebben Brussel laten ontploffen, terwijl ze eigenlijk Parijs wilden.”

In het dossier van de aanslagen van 22 maart in Zaventem en Maalbeek is sprake van zo’n 1.300 slachtoffers, van wie er zich meer dan 650 burgerlijke partij hebben gesteld. Justitia biedt dan ook plaats aan 180 mensen in de hoofdzaal en nog eens 550 mensen in twee relaiszalen. Die twee zalen blijken uiteindelijk niet nodig.

Op de eerste dag tekenen vier verdachten – geen van hen zijn hoofdverdachten – en 25 slachtoffers present, en ook 58 advocaten.

Maandag was er eerst een verslag van de onderzoeksrechters over het onderzoek, daarna volgen nog de burgerlijke partijstelling, de vordering van het federaal parket en daarna krijgt de verdediging het woord. Voor

Negatief advies voor Grote Moskee Justitie brengt een negatief advies uit over de doorstart van de Grote Moskee in het Jubelpark. Die werd vorig jaar onttrokken aan de invloed van Saoedi-Arabië.

Maar onder de nieuwe bestuurders zouden spionnen voor Marokko zitten. Het advies van minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) steunt op bevindingen van de Staatsveiligheid.

4

I

9 DECEMBER 2020

drie van de dertien verdachten vraagt het parket de buitenvervolgingstelling.

Voor hen is het al langer duidelijk dat zij niets met de aanslagen te maken hebben.

BIJROL Twee andere verdachten, Smaïl Farisi en zijn broer Ibrahim, worden verdacht van een ‘bijrol’ omdat ze hun appartement uitleenden aan twee hoofdverdachten. Het parket vraagt voor hen de doorverwijzing naar de correctionele rechtbank.

“Voor Smaïl Farisi zou dat een maximumstraf van vijf jaar betekenen,” zegt zijn advocaat Sébastien Courtoy.

“Het parket vermoedt dat hij voor het hof van assisen zou worden vrijgesproken, daarom wil men hem voor de correctionele rechtbank brengen. Ik ben er helemaal van overtuigd dat hij

1.674 De coronacrisis heeft een enorm hoge oversterfte veroorzaakt in ons land. Van 1 januari 2020 tot 22 november zijn 111.034 Belgen overleden, terwijl er normaal in die periode gemiddeld 97.377 overlijdens zijn. In Brussel is er sprake van een oversterft van 1.674 mensen.

Slachtoffer Sylvie Ingels (links) hoopt dat alle verdachten voor assisen moeten verschijnen. © KEVIN VAN DEN PANHUYZEN

onschuldig is. Hij beleeft deze zaak minstens even slecht als de slachtoffers.”

Van de acht hoofdverdachten, onder wie Salah Abdeslam, wil het parket een doorverwijzing naar het hof van assisen. Abdeslams advocaat Sven Mary negeerde de pers tijdens de eerste zittingsdag, maar de advocaten van de slachtoffers lijken grotendeels voorstander te zijn van een assisenproces. “In een assisenproces wordt elk tegeltje omgedraaid,” zegt Anthony Malego, de advocaat van

slachtoffer en oud-basketbalspeler Sebastien Bellin.

“Als iemand lid is van een terreurorganisatie, maar niet heeft deelgenomen aan de organisatie van de aanslagen, kan een doorverwijzing naar de correctionele rechtbank,” legt Hamid Al Abouti uit, advocaat van de familie van Loubna Lafquiri. Zij kwam om bij de aanslag in Maalbeek. “Wie lid is van een terreurorganisatie en een participatieve rol had, moet voor assisen verschijnen.”

Slachtoffer Sylvie Ingels, die de aanslag in Zaventem

Straat voor kathedraal autovrij Het Sint-Goedelevoorplein was tot maandag een populaire as voor sluipverkeer. Voortaan is de straat voor de kathedraal autovrij. Sinds maandagochtend staan er bloembakken op het deel van het Sint-Goedelevoorplein dat voor de kathedraal ligt. De straat is daarmee afgesloten voor autoverkeer, maar laat wel nog fietsers door.

CARTOON

KIJK OP DE WEEK

overleefde, hoopt dat alle verdachten voor assisen moeten verschijnen.

De raadkamerzittingen duren nog tot 18 december.

Een uitspraak wordt eind volgende maand verwacht. Het uiteindelijke proces zal pas in 2021 of mogelijk zelfs 2022 van start kunnen gaan. “Als het een assisenproces wordt, moet dat maar. Maar ik hou mijn hart vast,” reageert advocaat Kris Luyckx, die een slachtoffer vertegenwoordigt, nog. “Want in dit tempo zullen we er dan niet komen met een jaar.”

Wij maken al bijna tweehonderd jaar speculoos in Brussel, dat is al langer dan dat België bestaat JULIE CAPIAU VAN MAISON DANDOY zweert bij de tem ‘speculoos’ en niet ‘speculaas’.

Hoe dan ook werd de kruidige koek officieel uitgeroepen tot Brussels cultureel erfgoed (in ‘De Zevende Dag’)

KIM

Cannabisplantages ontmanteld De lokale politie Brussel West ontmantelt de voorbije weken zes cannabisplantages, met in totaal 4.806 cannabisplanten.

Het gaat om zeer professionele plantages, waarbij het onderhoud van de planten zo goed als geautomatiseerd verloopt. De plantages zijn goed voor een jaaropbrengst van minstens 3,6 miljoen euro. Het gaat om plantages in Molenbeek, Schaarbeek en Vorst, maar ook in Sint-Niklaas en Antwerpen.

1,67 In het Brussels Gewest werden in 2019 16.635 kinderen geboren. Het gemiddeld aantal kinderen per vrouw is opnieuw gedaald: van 1,75 per vrouw in 2018 naar 1,67 in 2019. In 2009 kregen Brusselse vrouwen nog gemiddeld 2,10 kinderen. Brusselse vrouwen zijn gemiddeld ook het oudst als ze een kind krijgen: 32 jaar.

9 DECEMBER 2020

I 5

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

DIT IS HET EINDE NL/ “Hier eindigde de

politieke carrière van József Szájer.” Het Hongaarse Europarlementslid was u tot vorige week waarschijnlijk onbekend. Tot Szájer via een regenpijp probeerde te ontkomen aan de politie toen die een seksfeestje met 25 personen in het stadscentrum opbrak. In lockdowntijden is zo’n seksfeest6

I

9 DECEMBER 2020

PAR LA GOUTTIÈRE je natuurlijk uit den boze, maar het is vooral het feit dat het om een homoseksueel feestje ging dat de heer Szájer de spreekwoordelijke das omdoet. Als vertrouweling van de Hongaarse premier Viktor Orbán, was hij immers zelf medeverantwoordelijk voor de behoorlijk homo-onvriendelijke grondwet van zijn land.

FR/ « C’est ici qu’a pris fin la carrière politique de József Szájer. » Vous n’aviez sans doute jamais entendu parler du député européen hongrois avant qu’il n’essaie d’échapper à la police par une gouttière lors d’une orgie au centre-ville comptant 25 personnes, en plein

DOWN THE DRAIN confinement.

C’est surtout le fait qu’il s’agissait d’une orgie homosexuelle qui lui a coûté son poste. Car Szájer, en tant que confident du Premier ministre hongrois Viktor Orbán, était par définition coresponsable de la constitution plutôt anti-gay de son pays.

EN/ “The political career of

József Szájer ended here.”

Until last week, you had probably never heard of the Hungarian member of the European Parliament. Until Szájer used a drainpipe to try and escape from the police, who had raided a sex party with twenty-five attendees in the city centre. Sex parties are of

Bijgedachte

Logisch en noodzakelijk STEVEN VAN GARSSE neemt het nieuws op de korrel

© ROBBE PETITJEAN

course illegal during lockdown, but mister Szájer’s undoing was related primarily to the fact that this was a gay orgy. As a confidant of the Hungarian prime minister Viktor Orbán, in public Szájer was an ardent defender and co-author of the explicitly homophobic constitution of his homeland.

Pacta servanda sunt. Afspraken zijn er om gerespecteerd te worden. Het Brusselse regeerakkoord van juni 2019 voorzag in een belangrijke taxshift voor de automobilist en een bijhorende kilometerheffing om de files te kunnen indijken. Daar heeft de regering-Vervoort met het project SmartMove vorige week een eerste belangrijke stap voor gezet.

De beslissing is snel, goed onderbouwd, consequent en moedig. Wat in het politieke bedrijf in ons land weleens ontbreekt, is hier op een keurige manier uitgevoerd.

Alle commotie ten spijt, niemand kan eronderuit dat het ook om een heel logische beslissing gaat. Brussel kreunt onder de files, de luchtverontreiniging in de hoofdstad is zo schadelijk dat Europa België op de vingers tikt. Instanties als het Planbureau, maar ook de Oeso bijvoorbeeld, zeggen al jaren dat er iets moet gebeuren aan de vastlopende mobiliteit in en rond de hoofdstad.

De economische schade door het Belgische fileleed wordt in de meest minimalistische scenario’s geraamd op 4 miljard euro per jaar. De gezondheidsschade door fijn stof veroorzaakt in Brussel duizend doden per jaar.

Alle indicatoren staan op rood. Niemand kan de Brusselse regering verwijten dat er nu werk wordt gemaakt van een plan, weliswaar een radicaal plan, om hier komaf mee te maken. De Brusselse regering doet perfect wat ze moet doen: de Brusselse economie ontlasten van de files en de leefbaarheid voor haar bewoners verhogen, en dat met een mandaat van de kiezer en binnen haar eigen bevoegdheden.

De Brusselse regering zal met een innoverende technologie geld ophalen bij de automobilist, om nieuwe investeringen te kunnen doen in het openbaar vervoer. Iets wat mobiliteitsspecialisten al decennia als dé oplossing naar voren schuiven voor een vlottere mobiliteit.

Jammer genoeg is het niet zo simpel. Politieke commentatoren gaan er nu al van uit dat SmartMove een ‘doodgeboren kind’ is. En Vlaanderen haalt de sterkste krachttermen uit de kast om zich ertegen te verzetten.

Of het om een emotionele reactie gaat over de eigen portemonnee, spierballengerol, dan wel of het menens is, is vandaag moeilijk te zeggen. Ook

in Vlaanderen beseffen politici dat rekeningrijden een uitstekende remedie is tegen de files. Dat weten ze goed. De Vlaamse regering bracht vorig jaar een studie uit van maar liefst duizend pagina’s die dat haarscherp aantoont.

De Brusselse regering zal de komende weken en maanden gesprekken aanknopen met Vlaanderen en Wallonië in de hoop een akkoord te vinden. Ze heeft een belangrijke stok achter de deur. De beslissing valt volledig binnen de eigen bevoegdheid. Brussel kan SmartMove ook zonder dat akkoord met Vlaanderen en Wallonië doorvoeren.

Maar voor het bewaren van het goede nabuurschap en om een juridisch en politiek imbroglio te vermijden, is een akkoord met de twee andere gewesten natuurlijk beter.

En dan ligt de oplossing eigenlijk voor de hand.

Files zijn er in Antwerpen en in de metropolitane regio rond Brussel. Voor dat laatste gebied voorziet de zesde staatshervorming in een structuur, maar daar is nooit veel van gekomen.

Het biedt de mogelijkheid om in Brussel en de honderd omliggende gemeenten een mobiliteitsbeleid te voeren.

Als dat orgaan ook, met Brussel, Wallonië, Vlaanderen en het federale niveau, een fonds beheert waarin, met de opbrengsten uit SmartMove, mobiliteitsingrepen in Brussel en in de Rand worden uitgevoerd, dan vervalt meteen het argument dat Brussel, op de kap van de pendelaar, de eigen kassa vult. Er komt dan bij wijze van spreken geld vrij voor het Gewestelijk Expressnet, voor de Ringtram en de Brusselse metro.

En als die oplossing ongewenst is, dan rest voor Vlaanderen en Wallonië eigenlijk alleen maar het respect voor de Brusselse beslissing.

Want die is, hoe je het draait of keert, logisch en noodzakelijk.

BRUZZ | DE WEEK

SENIOR WRITER

“Instanties als het Planbureau, maar ook de Oeso, zeggen al jaren dat er iets moet gebeuren aan de vastlopende mobiliteit in en rond de hoofdstad”

Lees online meer op de website via www.bruzz.be/kilometerheffing 9 DECEMBER 2020

I 7

EEN SLIMME KILOMETERHEFFING INVOEREN IS LASTIG, DE ALTERNATIEVEN ZIJN HET OOK

REDACTEUR KRIS HENDRICKX... laat zijn licht schijnen over de slimme kilometerheffing

De auto, die taaie klant Minder auto’s in de stad. In theorie is bijna iedereen ervoor gewonnen. Maar telkens als Brussel dat concreet probeert te maken, worden voorstanders op papier plots verwoede critici.

Met de slimme kilometerheffing is het niet anders. Nochtans zijn er geen honderd mogelijkheden om het autoverkeer te verminderen. — KRIS HENDRICKX, FOTO’S IVAN PUT

H

et principe van de Brusselse kilometerheffing kent u ondertussen: de belasting voor het bezit van een auto wordt afgeschaft en vervangen door een belasting op het gebruik. Die laatste, variabele taks wordt berekend volgens het principe van de slimme kilometerheffing: ze varieert volgens het voertuigtype, het tijdstip en de afstand die een auto aflegt.

Dat het Brussels Gewest die stap nu zet, is de logica zelve. Het voorbije decennium raakten mobiliteitsexperts het er steeds meer over eens dat rekeningrijden de intelligentste methode is om het autoverkeer aan banden te leggen.

Verschillende buitenlandse steden voerden de voorbije decennia al met succes tolsystemen in, al dan niet volgens het hierboven geschetste ‘slimme’ principe. Het idee raakt zo ingeburgerd dat ook de vorige Vlaamse regering overtuigd raakte en het zelfs in haar klimaatbeleidsplan inschreef.

Het is pas vlak voor de verkiezingen van 2019 dat de N-VA, die met Ben Weyts de mobiliteitsminister levert, plots een U-bocht maakt.

Onder druk van het Vlaams Belang, dat de N-VA nog maar net een oplawaai heeft verkocht bij de

8

I

9 DECEMBER 2020

gemeenteraadsverkiezingen en net aan een bumperstickeractie was begonnen, wordt de kilometerheffing plots afgevoerd. “Geen draagvlak,” luidt de beknopte verklaring.

Vandaag blijken de partijen die twee jaar geleden zelf nog een slimme kilometerheffing wilden invoeren plots vurige tegenstanders.

Meteen dreigt een impasse, want dat de Brusselse regering deze week een akkoord vond over de formule betekent nog niet dat die vorm van rekeningrijden er ook komt in 2022.

Met name de stoel van de Vlaamse liberalen oogt daarbij erg oncomfortabel: in Brussel verantwoordelijk voor de uitvoering, in Vlaanderen voor het verzet. Die spagaat verklaart wellicht waarom Open VLD-voorzitter Egbert Lachaert vrijdag al pleitte voor een kilometerheffing in heel België.

In dit conflict kraakt ons federaal systeem in zijn voegen. “Een slimme kilometerheffing en een domme staatsstructuur, dat is een moeilijk te verenigen combinatie,” zei Michel Maus (VUB) daar eerder dit jaar nog over. Een regeling over heel België, uitgetekend door het federale niveau ware veel logischer, maar de herfederalisering van de materie is niet meteen in zicht.

De knoop maakt daarnaast ook duidelijk hoe aartsmoeilijk het is voor steden om de autostroom aan banden te leggen. In theorie is dat een doel dat zowat alle partijen onderschrijven. Maar zodra een regering echt tot actie overgaat, roept dat altijd forse weerstand op, niet enkel voor de slimme kilometerheffing.

PARKEERBELEID Een blik op drie alternatieven voor de slimme kilometerheffing maakt dat duidelijk. Want wie het autoverkeer in een stad wil verminderen heeft daar geen honderd verschillende mogelijkheden voor. Behalve rekeningrijden – waaronder het Brusselse plan valt – kan een fors parkeerbeleid soelaas brengen.

Amsterdam is zo’n stad die het autoverkeer ontraadt met een beperkt aantal parkeerplaatsen en hoge parkeertarieven, die bovendien oplopen naarmate een bestuurder het centrum nadert. Parkeren in de Nederlandse hoofdstad kan tot 7,50 euro per uur kosten, bepaald geen habbekrats.

In Brussel werd zo’n parkeerbeleid al in 2003 aangekondigd, zeventien volle jaren geleden. Toch is het er anno 2020 nog steeds niet. De grootste dwarsliggers

waren tot nog toe de gemeenten, die maar schoorvoetend hun lokale bevoegdheid over de materie willen opgeven, zelfs nu er van forse tariefverhogingen al lang geen sprake meer is.

Het autoverkeer in de stad kan ook slanker door de capaciteit van grote assen en toegangswegen te verminderen. In de ogen van menig automobilist kan zo’n maatregel gruwelijk onlogisch klinken en net files voorzaken.

Maar in feite betreft het gewoon een omgekeerd aanzuigeffect: wie meer autocapaciteit bouwt, trekt ook meer auto’s aan. Wie de wegen toeknijpt, port chauffeurs om een alternatief te zoeken.

Het Gewest deed de voorbije jaren al zijn best om her en der belangrijke assen te versmallen. De E40 vanaf Kraainem wordt een parkway en ook de A12 moet op Brussels grondgebied tot een stadsboulevard evolueren. Het zijn twee projecten die vooral de openbare ruimte op die plekken zullen verbeteren en plaatsmaken voor zachte weggebruikers. Veel capaciteit zullen ze wellicht niet wegnemen. Maar ook veel van de coronafietspaden nemen autorijstroken in. En ook de sluiting van het Ter Kamerenbos is meer dan een maatregel voor de zachte weggebruiker of parkgenieter. Het is ook een manier om het autogebruik te ontraden.

Het bovenstaande lijstje is meteen ook een opsomming van realisaties en plannen die hevige reacties veroorzaakten. Zo vond toenmalig mobiliteitsminister Ben Weyts (N-VA) dat Brussel met de versmallingsplannen voor de snelwegen “de files cadeau deed aan Vlaanderen”. De heisa rond het Ter Kamerenbos of het coronafietspad op de Sylvain Dupuislaan toont dan weer dat de weerstand ook binnen de stad aanzienlijk kan zijn.

BRUZZ | MOBILITEIT

WEGCAPACITEIT

DE MYTHE VAN HET DRAAGVLAK

▼

Het voorbije decennium raakten mobiliteitsexperts het er steeds meer over eens dat rekeningrijden de intelligentste methode is om het autoverkeer aan banden te leggen.

Een laatste middel is de invoering van circulatieplannen, die doorgaand verkeer uit de woonwijken weren en naar de grote assen leiden. Dat principe is de ruggengraat van het gewestelijke Good Move-plan.

Vooralsnog roept dat plan, dat via breed overleg tot stand kwam, geen echte weerstand op. Maar dat heeft wellicht veel te maken met het erg algemene karakter dat dat plan vandaag nog heeft.

9 DECEMBER 2020

I 9

GEZOCHT: BOEKHOUDER

Solliciteer nu via www.vrijzinnigbrussel.be/vacature

De Haven van Brussel, een onmisbare speler!

De Haven helpt ons leven beter te maken.

Haven en stad, een geheel

▼

EEN SLIMME KILOMETERHEFFING INVOEREN IS LASTIG, DE ALTERNATIEVEN ZIJN HET OOK

LA VOITURE, CE DIFFICILE CLIENT Moins de voitures en ville. En théorie, tout le monde en est partisan. Mais dès que Bruxelles veut agir concrètement dans ce sens, les partisans se transforment en critiques acerbes. Ce n’est pas différent avec le péage intelligent.

Réaliser le péage intelligent promet de ne pas être une sinécure, car les autres Régions trouvent la double imposition injuste. En analysant les alternatives, on se rend compte que réduire le trafic automobile en ville n’est pas facile. Il n’y a pas énormément d’alternatives: une politique de stationnement forte peut vraiment aider, mais Bruxelles n’y parvient pas, surtout à cause de l’opposition au niveau communal.

Réduire la capacité des voiries semble aussi être un point sensible, il suffit de voir le débat autour du Bois de la Cambre. Seule la mise en place de plans de mobilité, comme veut le faire la Région, ne se heurte pas à une grande opposition, mais ce n’est pas très concret. L’option actuelle la plus concrète est le péage intelligent, qui devrait idéalement être mis en place en concertation avec la Flandre.

.

Moraal van het verhaal: wie de autodruk echt wil verminderen, zal altijd op forse weerstand stuiten.

Wie zich daardoor laat afschrikken, blijft gewoon stilstaan. Als de Brusselse regering haar doel van een leefbaardere stad met beduidend minder autoverkeer wil realiseren, zet ze dus maar best door met de slimme kilometerheffing. Een

akkoord met Vlaanderen biedt daarbij de beste kansen op succes. In die zin is de voorzet die Stef Proost vrijdag in De Ochtend deed interessant. De transporteconoom van de KU Leuven stelde voor dat de Brusselse regering de inkomsten die ze via Vlaamse pendelaars krijgt, terugstort aan Vlaanderen. Aan zo’n overeenkomst moeten dan natuurlijk

File in de stad. Veel mogelijkheden zijn er niet om de autodruk te verminderen.

Maar wie het wil doen, zal altijd op forse weerstand stuiten.

wel voorwaarden verbonden zijn.

Vlaanderen kan met de centen bijvoorbeeld het openbaar vervoer naar Brussel verbeteren of zou er de vaste verkeersbelastingen van de chauffeurs in kwestie mee kunnen kwijtschelden. “Het bedrag gewoon teruggeven aan de pendelaars noemt Proost “helemaal onnozel,” dan is het sturende effect immers nul.

BRUZZ | MOBILITEIT

FR

THE CAR, THAT TOUGH CUSTOMER Fewer cars in the city, in theory that’s what everyone wants.

But every time Brussels tries to introduce concrete measures, proponents on paper suddenly become the most ardent critics. Exactly the same is true of the smart congestion charge.

Introducing a congestion charge in practice promises to be a hellish challenge. The other regions think double taxation is unjust.

Surveying the alternatives, it is evident that reducing traffic in the city is never easy. There are not many alternatives: a strict parking policy can help, but Brussels can’t manage to introduce one, primarily due to municipal opposition.

Reducing road capacity is also sensitive, just look at the discussion about the Ter Kamerenbos/Bois de la Cambre. The only option that has not hit hard opposition is circulation plans, which the Region now wants to introduce. These are not concrete yet, however. The most concrete option so far is thus the congestion charge, but it ought to be agreed with Flanders first.

EN

Is het nu een stadstol of een slimme kilometerheffing?

De voorbije weken en maanden werden we met de twee termen om de oren geslagen.

Logisch, want al naar gelang wie je bent, is het meer een stadstol of een slimme kilometerheffing.

De aandachtige waarnemer zal al opgemerkt hebben dat de Brusselse regering het altijd over een slimme kilometerheffing heeft, terwijl de meeste Vlaamse media en politici steevast de term stadstol gebruiken. Dat is verwarrend maar ook logisch.

De aangekondigde heffing

is het immers allebei. Al naargelang je perspectief is de taks eerder het een of het ander. Voor Brusselaars gaat het om een slimme kilometerheffing: ze betalen niet meer voor het bezit van de auto, maar wel voor het gebruik.

Het slimme aspect zit hem in de tarieven, die variëren volgens de grootte van de motor, het aantal afgelegde kilometers en het tijdstip waarop het voertuig wordt gebruikt.

Voor pendelaars die het gewest binnenrijden, is het nog steeds een slimme kilometerheffing.

Maar doordat de taksmeter pas begint te lopen zodra een voertuig de gewestgrens oversteekt, voelt het vooral als een stadstol. Dat de meeste Vlaamse politici het consequent over stadstol hebben, heeft voor hen nog een ander voordeel: het leidt de aandacht af van het feit dat Vlaanderen zelf al eens dicht bij een slimme kilometerheffing stond, maar die plannen uit koudwatervrees uiteindelijk de prullenmand ingooide.

Experts maken vaak eerder het verschil tussen een cordonheffing, die enkel

geldt als je een bepaald gebied binnenrijdt en een gebieds- of zonale heffing, die ook binnen dat gebied geldt. Het Brusselse systeem valt in de tweede categorie.

Zullen ‘stadstol’ en ‘slimme kilometerheffing’ de volgende maanden en jaren door elkaar gebruikt blijven worden? Niet noodzakelijk. Als Brussel en Vlaanderen toch tot een vergelijk komen over een slimme kilometerheffing over het hele grondgebied van de twee gewesten, dan kan de term stadstol meteen ook op de schop.

Volg het dossier rond de slimmer kilometerheffing online via www.bruzz.be/kilometerheffing.

Informatie over de berekening is te vinden via www.bruzz.be/kilometertarief

9 DECEMBER 2020

I 11

Spreektijd

DAVID VAN REYBROUCK OP ZOEK NAAR INDONESISCHE SPOREN IN BRUSSEL

‘In deze stad gebeuren elke dag honderdduizend mirakels’ Met Revolusi levert David Van Reybrouck tien jaar na Congo opnieuw een monument van een boek af. Het relaas van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd leest als een trein. En hoewel de links tussen de veelvolkerenstaat en veelvolkerenstad Brussel niet voor het rapen liggen, bestaan ze wel degelijk, blijkt op een wandeling door Brussel. “Of ik net als Multatuli de blik op de geschiedenis wil veranderen? Dat is wel nodig.”

— KRIS HENDRICKX, FOTO’S IVAN PUT

12

I

9 DECEMBER 2020

het gelijkvloers, met woningen erboven. Toch werd hier in 1859 de belangrijkste Nederlandstalige roman van de negentiende eeuw geschreven. Op een maand tijd perste Multatuli er ‘Max Havelaar’ uit zijn pen, een striemende aanklacht tegen de uitbuitingspolitiek van de Nederlandse overheid in Indonesië. De latere koning van de Nederlandse letteren betrok er een zolderkamertje van hotel Le Prince Belge.

“Zijn boek was echt een cri du coeur, met een oproep aan koning Willem III. ‘Sire, in uw naam worden wreedheden begaan’,” weet Van Reybrouck. “Het had een ongelofelijke impact op de Nederlandse politiek. Daarvoor draaide het vooral om de winst voor Nederland en werd de plaatselijke bevolking zwaar onderdrukt. ▼

O

ntspannend, zeg.” Dat hij het wel plezant vindt, zo’n wandelinterview, merkt David Van Reybrouck al na enkele minuten op. Het gesprek zou eerst via Zoom plaatsvinden.

Maar na enig tegenpruttelen van onze kant en ook wel wegens Zoommoeheid van de auteur maken we er een wandeling van, langs plekken die van betekenis waren voor het Indonesische onafhankelijkheidsstreven. Eerste etappe: Arenbergstraat 54.

Vandaag lijkt er niets bijzonders aan het pand, dat uitkijkt op de kathedraal en de wangedrochten boven op de Noord-Zuidverbinding. Het gebouw herbergt een broodjeszaak op

BRUZZ | SPREEKTIJD In Revolusi doet David Van Reybrouck het relaas van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd.

9 DECEMBER 2020

I 13

▼

DAVID VAN REYBROUCK OP ZOEK NAAR INDONESISCHE SPOREN IN BRUSSEL

‘Max Havelaar’ was het begin van wat later de ethische politiek is gaan heten, een periode waarin mensen die het werk hadden gelezen besloten om koloniaal ambtenaar te worden en het beter probeerden te doen.”

Dat bewijst toch dat je met een boek…

DAVID VAN REYBROUCK: (voelt de vraag al komen en

begint te lachen)

… dat je zeker met boeken voor het brede publiek ook het perspectief op de geschiedenis kan veranderen? Is dat de bedoeling van ‘Revolusi’?

Het lijkt te lukken, de Nederlandse recensies die we lazen zijn erg lovend.

VAN REYBROUCK: Ik ben ongelofelijk aangenaam verrast door de reacties in Nederland, terwijl de boodschap toch behoorlijk uitgesproken is. Ik denk dat het boek op het goede moment komt, dat er een jonge generatie is die klaarstaat om dit te horen, een generatie voor wie diversiteit in de steden een evidentie is.

Maar u hoopt toch dat dit boek de beeldvorming zal veranderen?

BRUZZ | SPREEKTIJD

VAN REYBROUCK: Als je de cijfers ziet, is dat nodig.

In België is 25 procent van de bevolking trots op het koloniale verleden, in Nederland gaat het om 50 procent. Een kwart verlangt zelfs terug naar een koloniaal rijk. Toenmalig minister-president Jan Peter Balkenende (CDA) riep in 2006 nog op tot meer “VOC-mentaliteit” (Verenigde Oostindische Compagnie, het bedrijf dat de kolonie runde, red.), terwijl je weet dat er onder die VOC minstens een genocide gepleegd is. Een recent proefschrift toont hoe zelfs de meest recente Nederlandse schoolboeken de geschiedenis van Nederland nog steeds helemaal framen rond de begrippen democratie en tolerantie. Als je enkel daarop focust, dan wordt het wel heel moeilijk om de donkere bladzijden te zien. Ik hoop daarom vooral dat het door leerkrachten gelezen wordt.

Een deel van het probleem is dat het geschiedenisonderwijs in Nederland zo beperkt is. Het is slechts drie jaar een verplicht vak.

Europa bedreef zijn racisme lange tijd vooral in het buitenland, de Verenigde Staten in eigen land, zoals een journalist van The Guardian recent opmerkte in De Standaard.

VAN REYBROUCK: Precies, ja.

We stappen ondertussen verder, door de Sint-Hubertusgalerijen. Die zijn al van voor 1850, leest Van Reybrouck op een bordje. Zijn gezicht

licht op. “Kom, we gaan hier lopen in de voetstappen van Multatuli.”

‘Congo’ was een groot succes in België. Maar waarom zou een Belg aan ‘Revolusi’ beginnen? De link met Indonesië is niet zo sterk en we hebben hier amper een Indonesische gemeenschap.

VAN REYBROUCK: Ik dacht dat eerst ook, maar eigenlijk is het wereldgeschiedenis én relevant voor België. Daarom lopen we nu naar het Egmontpaleis. Indonesië is het op drie na grootste land ter wereld, maar komt weinig in de media.

Het is ook het eerste land ter wereld dat de onafhankelijkheid heeft uitgeroepen na de Tweede Wereldoorlog. Als je geïnteresseerd bent in dekolonisatie, moet je wel geboeid zijn door Indonesië. Bovendien heeft het de trein in gang gezet en veel andere landen geïnspireerd. Daarom besteed ik zoveel aandacht aan die conferentie van Bandung (eerste bijeenkomst in 1955 in Indonesië van niet-gebonden landen, red.). Ik vond die conferentie op de middelbare school al fascinerend. Dat er landen waren die midden in de Koude Oorlog zeiden: “Wij doen niet mee”. Bandung heeft wereldwijd dynamieken in gang gezet.

Gamal Abdel Nasser heeft die spirit naar de Arabische wereld gebracht. Via Ghana raakte Afrika geïnspireerd, onder meer Patrice Lumumba. En ook de Amerikaanse burgerrechtenbeweging met Malcolm X en Martin Luther King hadden bewondering voor hoe snel het in Indonesië ging. Om nog maar te zwijgen over dé grote ontdekking voor mij: zelfs de Europese eenmaking was een antwoord op Bandung en het bundelen van Aziatische en Afrikaanse krachten.

U schetst die conferentie van Bandung als een oorzaak, maar is het niet gewoon een gevolg van een dekolonisatiedynamiek die al jaren bestond?

Als het niet Bandung was geweest, had die conferentie of versnelling misschien gewoon elders plaatsgevonden.

VAN REYBROUCK: Bandung was geen toeval, het was echt (de Indonesische president, red.)

Soekarno die erop stond om er een wereldcongres van te maken. Maar de dekoloniseringsdynamiek hing zeker al een tijd in de lucht. Daarom stappen we nu naar het Egmontpaleis. In 1927 vond daar het oprichtingscongres plaats van de Liga tegen imperialisme en koloniale onderdrukking. Die gebeurtenis is een beetje vergeten maar erg interessant. De latere Indonesische vicepresident en premier Mohammed Hatta was erbij, maar ook Albert Einstein, de Franse schrijver Romain Rolland, de Nederlandse dichteres Henriette

“We hebben dezelfde arrogantie in onze omgang met het klimaat als de kolonisatoren met de kolonies” DAVID VAN REYBROUC Schrijver 14

I

9 DECEMBER 2020

Roland-Holst en ook Jawaharlal Nehru, de latere eerste premier van India.

Als we de Bortiergalerij passeren, blijft Van Reybrouck kleven aan de etalage van een antiquariaat. “Fantastische winkeltjes. Mijn boek is het resultaat van veel veldwerk en lezen, maar ook van snuisteren in antiquariaten. Zet mij voor een rek over Nederlands-Indië en ik ben daar niet meer weg te slaan. Online vind je veel, maar in de antiquariaten liggen de parels voor het rapen.”

DAVID VAN REYBROUCK Geboren in 1971 Groeit op in Assebroek bij Brugge Studeert archeologie en filosofie aan de KU Leuven en in Cambridge Promoveert in Leiden Debuteert in 2001 als auteur Publiceert in 2010 ‘Congo.

Een geschiedenis’, dat veelvuldig bekroond werd, onder meer met de Libris Geschiedenis Prijs 2010 Is in 2011 de bezieler van burgerplatform G1000 en is sindsdien voorvechter van burgerdemocratie Maakt in 2017 samen met Mohamed El Bachiri, die zijn vrouw verloor bij de aanslag in Maalbeek, ‘Een jihad van liefde’ Steunt in 2019 de klimaatjongeren

Dus geen strenger oordeel doordat u als Belg een externe blik hebt? En ook geen correctie nadat sommigen ‘Congo’ niet kritisch genoeg noemden?

We lopen naar de wat verscholen Ruisbroekstraat en de schrijver ziet plots dat we richting Museum voor Schone Kunsten stappen. “Ik kan niet wachten tot de musea weer opengaan. Er is weinig dat me in de lockdown zo gelukkig maakt als een museumbezoek.”

VAN REYBROUCK: Maar neen. Ik ben echt niet vriendelijker voor de Belgen omdat er ik zelf een ben. Wat die kritiek betreft: ik merkte dat er verwarring bestond over de kwestie rond Lumumba, en heb dat in latere edities wat uitgebreider behandeld.

Het oordeel over de Nederlandse kolonisatoren is erg streng en uw verontwaardiging spat er vaak vanaf. ‘Congo’ las milder en empathischer.

Akkoord?

Het dekoloniseringsdebat is in België en dan vooral Brussel opnieuw opgelaaid het afgelopen jaar. Uit het boek begrijp ik dat Nederland nog niet zo ver staat?

VAN REYBROUCK: Maar het was dan ook een verschrikkelijke dekolonisatie. Ik werd tijdens het schrijven van het boek steeds meer verbijsterd

VAN REYBROUCK: Het debat is er wel hoor. Maar ook daar geldt waar je het eerder over had: in de VS zit de spanning tussen verschillende bevol-

kingsgroepen in de samenleving, terwijl die er bij Europese landen lange tijd buiten zat. Maar migratie en globalisering hebben vragen rond dekolonisering opnieuw naar het hart van onze Europese samenlevingen gebracht. Het publieke debat staat wel nog niet zo ver als in België. Er is een groot verschil tussen populistisch rechts in de twee landen. In Nederland is dat nog erg vervlochten met de koloniale geschiedenis, iets dat je ook ziet aan de familiebanden van Geert Wilders en Thierry Baudet met Indonesië. In België daarentegen is populistisch-rechts Vlaams en daardoor anti-Belgisch en onverschilliger tegenover het koloniale verleden.

We komen bij het Egmontpaleis aan, de plek waar in 1927 het openingscongres van de Liga tegen imperialisme en koloniale onderdrukking plaatsvond. Een gebeurtenis die eigenlijk om een boek of een deftige expo schreeuwt, vindt de schrijver. “Straks is het de honderdste verjaardag, een ideale aanleiding om te tonen hoe Brussel de plek was waar de eerste grote antikoloniale beweging startte! Dan nog op een moment dat we zelf volop een koloniale macht waren.”

KLEIN INDONESIË Tijd voor een bankpauze in het parkje aan de Kleine Zavel. Onze gids ziet het centrale standbeeld van Egmont en Hoorn, de graven die op de Brusselse Grote Markt onthoofd werden voor hun protest tegen Filips II. Hij schudt het hoofd.

“Ongelofelijk toch? Nederland heeft zelf zo gevochten tegen den Spaanschen dwingeland, zoals het vroeger heette, maar als de Indonesiërs tegen de Nederlandse bezetting streden, was het een verboden strijd.”

BRUZZ | SPREEKTIJD

VAN REYBROUCK: Ja. Toen ik bij een van de grootste talenscholen van Brussel Indonesisch wilde leren, hadden ze die vraag nog nooit gekregen en was een leraar vinden niet makkelijk. Na de onafhankelijkheid zijn Nederlanders en veel gemengde families naar Nederland verhuisd, 300.000 mensen over een periode van tien jaar tijd. In Congo waren er maar 100.000 Europeanen en ook de migratie van Congolezen naar Brussel bleef meteen na de onafhankelijkheid beperkt.

door het Nederlandse optreden tijdens de jaren 1945-1949. Dekoloniseren is heel moeilijk en de Belgen hebben zeker geen schoonheidsprijs verdiend, maar het gebeurde toch met veel minder bloedvergieten. Vooral de kortzichtigheid van de Nederlandse politiek in die jaren is me opgevallen. Ik denk dat ze ergens misvormd waren door het Churchill-ideaal: het enige goede optreden is een krachtdadig optreden. Voor het gemak maakten ze van Soekarno dan maar een fascist.

Indonesië is een land van veel verschillende etnieën en talen, uitgestrekt over ruim 10.000 eilanden. Is Brussel in die zin geen klein Indonesië? Ziet u parallellen tussen die veelvolkerenstaat en deze veelvolkerenstad?

VAN REYBROUCK: Toch wel. Net zoals er in Indonesië een verlangen was om samen vooruit te gaan na de onafhankelijkheid, ondanks de grote verschillen, zie ik ook zo’n dynamiek in Brussel.

Noem het de geest van Bandung. Het is een stad waar elke dag honderdduizend mirakels gebeuren, al is het maar een jonge zwarte vrouw die opstaat voor een oude Turkse man. Een Congolese maat van mij die voor het eerst op bezoek was in Brussel, zei: “Mais allez, le courant passe bien ici.” In Congo hoorde hij de media enkel vertellen dat België zo’n gespleten land is.

“Net zoals er in Indonesië een verlangen was om samen vooruit te gaan na de onafhankelijkheid, zie ik ook zo’n dynamiek in Brussel.”

We wilden u eerst vragen hoe een auteur van boeken over ex-kolonies daarnaast ook nog klimaatactivist wordt. Maar in het boek maakt u de link eigenlijk heel expliciet: met onze destructieve levensstijl koloniseren we de toekomst.

VAN REYBROUCK: Ja, ik geloof niet dat het kolonialisme enkel iets uit het verleden is. Wij hebben dezelfde arrogantie en meedogenloosheid in onze omgang met het milieu en klimaat als de kolonisatoren vroeger met de kolonies. De twee

▼

De Indonesische gemeenschap van Brussel is erg klein. Omdat migranten automatisch naar Nederland trekken?

9 DECEMBER 2020

I 15

jouw talent + een job in Brussel

It’s a match! ?

Tijd om af te spreken FLEXIBILITEIT

DYNAMISCHE TEAMS

Surf dan snel naar www.talent.brussels !

RESPECT VOOR WORK-LIFE BALANCE GEVARIEERD JOBAANBOD

Het is oké om te dromen van een job in een motiverende omgeving met een interessant takenpakket én een goed salaris én aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden én werkzekerheid én een goede work-life balance. Meer nog, het hoeft zelfs geen droom te blijven.

Swipe je een weg doorheen de vacatures op www.talent.brussels en vind jouw match bij één van de gewestelijke overheidsdiensten van Brussel.

1069243_naambekendheidscampagne_adv_7.indd 1

22/10/2020 08:53

▼

DAVID VAN REYBROUCK OP ZOEK NAAR INDONESISCHE SPOREN IN BRUSSEL

passen bovendien binnen een kapitalistisch uitpersmodel. De waanzin van het ongebreidelde kapitalisme, dat geluk met genot verwart, put trouwens zowel de planeet als de mensen uit. Het is geen toeval dat er ook een pandemie van burn-outs is de voorbije jaren. Dit model verwoest niet alleen ecosystemen, maar ook mensen zelf.

DAVID VAN REYBROUCK ÉCRIT UNE HISTOIRE DE L’INDONÉSIE

Wat zijn de toekomstprojecten eigenlijk? Een boek over Brazilië? Dat is ook een boeiende ex-kolonie.

VAN REYBROUCK: (grinnikt) Neen, ik wil de

volgende jaren werken op het raakvlak van klimaat en democratie. Ik besef steeds meer dat ik die twee boeken over koloniale geschiedenis geschreven heb om de samenleving te helpen om in het reine te komen met zo’n moeilijk verleden.

Er staan ons kolossale uitdagingen te wachten.

Maar hoe kunnen we daaraan werken als we vandaag nog zo zeer aan het verleden lijden en de pijn miskennen? Je moet die pijn onder ogen zien en erkennen om vervolgens eensgezind voorwaarts te stappen. In die zin vond ik de brief van koning Filip waarin hij zijn spijt betuigt over het koloniaal verleden wel van belang. Hij keek terug en richtte de blik voorwaarts. Ik hoop dat mijn boek een achteruitkijkspiegel mag zijn in het voertuig waarmee we naar de toekomst rijden. Ik snap de emoties rond identiteit en racisme en het is goed dat die naar boven komen, maar ik verlang wel naar een nieuwe vorm van dialoog in plaats van de vijandigheid die je vandaag vaak ziet.

Brussel is voor mij de plek bij uitstek waar mensen over de grenzen van culturen heen de handen nu al in elkaar kunnen slaan. Als we die droom opgeven, weet ik niet hoe we tegen klimaatopwarming moeten strijden en weet ik ook niet hoe we een stad als Brussel leefbaar moeten houden.

Die dialoog is dan weer een essentieel onderdeel van nog een stokpaardje van u, de deliberatieve democratie.

VAN REYBROUCK: Ja, want die staat je toe om mensen van allerlei slag mét elkaar te doen praten. De W100 vorig jaar, waarop 100 Brusselse vrouwen van de meest diverse horizonten samenkwamen, was al een mooi voorbeeld.

Zoiets maakt deze stad sterk. Ook die burgerpanels die nu mogelijk zijn in het Brussels parlement, zijn een ongelofelijke stap vooruit. Voor de besluitvorming, maar ook voor de sociale dynamiek. Hele groepen spreken vandaag niet met elkaar. Hoe vaak praat ik met een oudere gesluierde Marokkaanse vrouw? Die ene keer dat ik bijzitter was bij de verkiezingen. Dialoog heb je nodig, ook om de frustraties en het verdriet van andere gemeenschappen echt au sérieux te nemen en om tot empathie te komen.

Iets helemaal anders. Het afgelopen jaar was u vooral hier. Welke veranderingen zijn u bijgebleven in deze uitzonderlijke periode?

VAN REYBROUCK: Ik zag veel meer fietsers, ook in de cijfers op de fietstelpaal aan het kanaal waar ik dagelijks langsrijd, op weg naar mijn atelier in

Kuregem. Tegelijk viel me op dat de kaart van de besmettingsaantallen bijna volledig overeenkwam met die van de armoede: allebei situeren ze zich vooral in diezelfde kanaalbuurt. Als Covid ons iets geleerd heeft, is het toch wel dat de rijken het met wat minder kunnen stellen. Veel mensen hebben minder geld uitgegeven en gezien dat ze met veel minder consumptie kunnen rondkomen. Tegelijk heeft een grote groep moeten krabben om rond te komen. Het toont de noodzaak van herverdeling.

Welke gevolgen worden volgens u blijvend?

VAN REYBROUCK: Er zullen wellicht meer kantoren leegstaan, waardoor we minder nieuwe groene ruimte zullen moeten inpalmen. De Friche Josaphat bijvoorbeeld, de laatste wildernis van Brussel, die ligt er al. Het is niet de schoonste plek van Brussel, maar wat er aan spontaan natuurherstel gebeurt, is fenomenaal. En we hebben in België al een belachelijk groot ruimtebeslag.

Ik maak me zorgen over de economische gevolgen, onder meer in de horeca. Wie gaat de failliete zaken overnemen? De grote groepen wellicht. Nu heeft Brussel nog veel cafés, terwijl die in mijn geboortestad Brugge bijna allemaal restaurants geworden zijn. Cafés zijn sociaal weefsel dat we moeten koesteren. De filosoof Jürgen Habermas heeft ooit gezegd dat een democratie maar kan bestaan als er publieke plekken zijn. Wel, cafés zijn zulke plekken.

BOEK

Revolusi van David Van Reybrouck is uitgegeven bij De Bezige Bij, 638 blz., 39,99 euro.

Avec Revolusi, David Van Reybrouck livre une autre œuvre monumentale dix ans après Congo, cette fois sur la lutte pour l’indépendance de l’Indonésie. Bien que les liens entre l’État multiethnique et Bruxelles ne soient pas évidents, une promenade dans la capitale révèle qu’il en existe bel et bien.

Notre visite passe par la rue d’Arenberg, où Multatuli a écrit Max Havelaar, le roman en langue néerlandaise le plus important du XIXe siècle, qui dénonce de manière cinglante l’exploitation en Indonésie. Le livre a réussi à rendre la politique néerlandaise un peu plus humaine dans la colonie. « Est-ce que, tel Multatuli, je veux changer la façon de voir l’histoire ? C’est nécessaire », dit l’auteur. Nous nous rendons également au Palais d’Egmont où s’est tenu le congrès fondateur de la Ligue contre l’impérialisme et l’oppression coloniale en 1927. « Le premier grand mouvement anticolonial a commencé à Bruxelles », explique Van Reybrouck.

FR

DAVID VAN REYBROUCK WRITES A HISTORY OF INDONESIA

BRUZZ | SPREEKTIJD

“Ik hoop dat mijn boek een achteruitkijkspiegel mag zijn in het voertuig waarmee we naar de toekomst rijden.”

Ten years after Congo, David Van Reybrouck has written Revolusi, a history of the Indonesian struggle for independence.

Although the links between that multi-ethnic nation and Brussels are not obvious, they do exist, as a walk around Brussels demonstrates. Our tour takes us to Arenbergstraat, where Multatuli wrote Max Havelaar, the most important Dutch novel of the 19th century and an excoriating indictment of the exploitation in Indonesia. The book managed to make Dutch policies in the colony somewhat more humane. “Do I want to change our perception of history just like Multatuli did? That is necessary in any case,” the author says. We also visit the Egmont Palace, the location of the opening conference of the League against Imperialism and Colonialism in 1927. “The first major anti-colonial movement started in Brussels,” Van Reybrouck says. He also sees other parallels between Brussels and Indonesia. “I see the same desire for progress, despite the enormous differences.”

EN

9 DECEMBER 2020

I 17

SLACHTHUIZEN VAN ANDERLECHT TRANSFORMEREN

‘We willen meetellen in de stad’ De Slachthuizen van Anderlecht zijn al enkele jaren bezig aan een opmerkelijke transformatie. Dat is nodig, want wellicht gaat in 2028 de laatste slachtlijn dicht. Diversifiëren is de boodschap. Voor CEO Elke Tiebout komt het er vooral op aan om de band met de stad te behouden. “Maatschappelijk relevant zijn? Het zit in het DNA van Aba oir,” zegt ze.

— STEVEN VAN GARSSE, FOTO’S BART DEWAELE

I B R U Z Z | S TA D S L E V E N

n een van de negentiende-eeuwse gebouwtjes op de industriële site van de Slachthuizen van Anderlecht in Kuregem zitten de kantoren van nv Abattoir, de erfpachthouder van de site en het bedrijf dat er al drie generaties lang actief is.

Er hangt een grote afbeelding van de Anderlechtse slachthuizen zoals die eruitzagen aan het eind van de negentiende eeuw “Hier zie je hoe de beesten met de trein werden aangevoerd uit het Brusselse ommeland,” vertelt Elke Tiebout. “En vervolgens geslacht. Het vlees kon dan

Elke Tiebout, CEO van Abattoir, op de plek waar het nieuwe bouwproject, de Manufacture, zal komen.

18

I

9 DECEMBER 2020

verder verwerkt worden en verkocht in de stad.”

Een logische keten van voedselproductie en -distributie, die echter

al lang achter ons ligt. Niet alleen verdwenen de treinsporen en de beestenwagons, de hele landbouweconomie veranderde ingrijpend en

“Mijn grootvader zei al hoe belangrijk het is om maatschappelijk relevant te zijn en de buurt niet uit het oog te verliezen” ELKE TIEBOUT CEO Abattoir

de hoofdactiviteit van de slachthuizen in Anderlecht wijzigde in de loop der jaren. De veemarkt verdween, de slachtlijn voor varkens sloot in 2019, en het is niet ondenkbaar dat na 2028, als de milieuvergunning afloopt, ook de laatste slachtlijn voor runderen sluit.

Hoe dat komt? “Dat is een complex verhaal,” vertelt Tiebout.

“Het heeft onder meer met schaalvergroting te maken in de landbouw, en met bijhorende kostenbesparing. Abattoir heeft alvast niet op de wijzigende economische context gewacht om de toekomst veilig te stellen. De Slachthuizen van Anderlecht zijn vandaag een hotspot voor de voedselproductie en distributie in Brussel. Met drie volkse markten op vrijdag, zaterdag, zondag en een Foodmet, waar de beste vleeswaren aan de man worden gebracht, heeft

een belangrijke strategische zone voor het Gewest (zie kader).

Aan de andere kant heeft Abattoir altijd oog gehad voor de band met de stad. Tiebout: “Mijn grootvader zei al hoe belangrijk het is om maatschappelijk relevant te zijn en de buurt niet uit het oog te verliezen. Het zit, denk ik, in ons DNA.” En dat zijn geen loze woorden.

Abattoir is geen eiland in een drukke multiculturele wijk. De markten trekken, buiten coronatijd, massaal veel volk, en de werkgelegenheid is er erg lokaal. In totaal geeft de site aan zo’n 1.300

mensen werk. Maar het gaat ook over kleinere initiatieven. Elke Tiebout toont ons hoe de organisatie Cultureghem er kookworkshops organiseert met kinderen. Ook hier is voedsel de rode draad.

Abattoir heeft sinds enkele jaren een masterplan voor de site die richting geeft aan de verdere ontwikkeling. Met de bouw van Foodmet is bewezen dat het moderniseren een succes kan zijn voor de site. “Dat masterplan is belangrijk, maar aan de andere kant zijn we natuurlijk ook geen vastgoedontwikkelaar. We zijn eerder een kleine kmo,” zegt

Tiebout. Een en ander verklaart ook waarom Abattoir eerder op een voorzichtige manier het masterplan tot uitvoering brengt. “Vergeet ook niet dat de economische activiteiten intussen moeten verdergaan.”

ZWEMMEN MET ZICHT OP HET KANAAL? Het volgende grote bouwproject is de Manufakture. Het is een spraakmakend gebouw, dat – net zoals Foodmet – mee gefinancierd zal worden door het Gewest en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Het gaat om een gebouw van zesduizend vierkante

▼

het de economische functie die het al meer dan een eeuw heeft in Kuregem, op een slimme manier kunnen voortzetten.”

De Slachthuizen van Anderlecht zijn op sommige dagen een kleine stad op zich, een microbiotoop, die heel wat interesse lokt bij bijvoorbeeld sociale wetenschappers. Ze zien er een plek in waar ondernemers uit de migratie kansen krijgen om een zaak uit te bouwen en zich zo een positie in de maatschappij kunnen verwerven. Als Kuregem een ‘aankomstwijk’ is, dan speelt de site van de Slachthuizen daar zeker een belangrijke rol in.

Maar ook de Brusselse overheid kan de site moeilijk links laten liggen in haar territoriale beleid. Het potentieel voor het Brussels Gewest is enorm. De site is maar liefst tien hectare groot en ligt aan het kanaal,

Op dit dakterras zou een zwembad komen (simulatiebeeld).

B R U Z Z | S TA D S L E V E N

GEEN EILAND

© BAUKUNST

9 DECEMBER 2020

I 19

SLACHTHUIZEN VAN ANDERLECHT TRANSFORMEREN

LES ABATTOIRS RÉCLAMENT LEUR PLACE DANS LA VILLE Les abattoirs d’Anderlecht ont subi une transformation remarquable. L’abattage n’est plus l’activité principale. Il pourrait même disparaître d’ici huit ans. À la place, un énorme centre a été créé pour la production et la distribution de denrées alimentaires, avec le marché de trois jours comme fer de lance. Des investissements sont également réalisés pour franchir le pas, en tenant compte du patrimoine. Mais la Région de Bruxelles-Capitale n’est pas en reste. Le site a une position stratégique le long du canal. Le maître architecte bruxellois souhaite désenclaver davantage le site, pour qu’il soit vraiment inclus dans la ville, en y faisant passer des routes, en y construisant des logements et, qui sait, une piscine en plein air avec vue sur le canal.

▼

Elke Tiebout in de markthal, waar momenteel zonnepanelen op het dak worden gelegd.

meter, ontworpen door het Brussels architectenbureau Baukunst. De vergunning wordt begin volgend jaar verwacht. Op de gelijkvloerse verdieping kunnen vleesverwerkende bedrijfjes terecht, daarboven komt een parkeertoren met plaats voor vierhonderd auto’s en als kers op de taart droomt Abattoir van een openluchtzwembad daarbovenop.

Dat laatste is een idee van Pool is Cool, dat van openluchtzwemmen in de hoofdstad een strijdpunt heeft gemaakt. Abattoir probeert al een hele tijd om een overheid warm te maken voor dat project en de onderhandelingen hierover gaan in de goede richting.

Tiebout is enthousiast: “Als het er komt, wordt het een innoverend project zijn waarbij restwarmte van de koelruimtes mee gebruikt wordt om het zwembad te verwarmen.

En het is belangrijk voor de stad.

Te veel jongeren hebben geen toegang tot zwembaden, of leren zelfs niet meer degelijk zwemmen.”

Elke Tiebout troont ons mee naar de plek waar Manufakture moet komen. We lopen eerst door de magnifieke markthal, een erfgoedkundige parel, waarvan een deel nu in restauratie is, maar die ook zijn weg naar een duurzame energietransitie heeft gevonden. Het wordt nu vol gelegd met zonnepanelen.

“Als dat klaar is, zullen we het grootste architecturale zonnepark in Europa hebben,” zegt Tiebout.

We lopen verder op de site, voorbij de gebouwen waar zich de dieren bevinden en de slachtlijnen.

Die wat aftandse gebouwen zouden tegen 2028 moeten verdwijnen, zodat er een groot plein kan komen met aansluitend dan de Manufakture. Dat zou er in 2024 moeten staan.

Terwijl we terugwandelen naar het kantoor van Abattoir zien we de vleesbedrijfjes in volle bedrijvigheid. We vragen Tiebout hoe de Slachthuizen van Anderlecht een plek kunnen krijgen in het verhaal van de duurzame stadslandbouw waar de Brusselse minister Alain Maron (Ecolo) een speerpunt van wil maken.

Tiebout: “Op het gebouw van de Foodmet worden er groenten geteeld en vissen gekweekt, we hebben hier een champignonkwekerij in de kelders van de overdekte markt en er is een proefproject om kruiden te kweken met ledverlichting. Dat zijn belangrijke initiatieven, maar of die tot een substantiële verschuiving zullen leiden in de stedelijke voedselproductie? Dat moeten we nog zien. Het moet ook economisch leefbaar zijn.”

KRISTIAAN BORRET

‘Aandacht voor productie van basisbehoeften’ Brussels Bouwmeester Kristiaan Borret hoopt dat de slachthuizen ook echt slachthuizen kunnen blijven. “Aanvankelijk ging

er geslacht worden in de Manufakture. Dat idee heeft Abattoir laten varen, maar het is toch goed om aandacht te hebben voor

de foundational economy, de productie van de basisbehoeften, zoals voeding. Daarnaast moet er op de site ook ruimte

komen voor woningen.

Met Kotmet, langs de Ropsy Chaudronlaan, is een eerste stap gezet.

Later zullen er woningen langs het kanaal kunnen komen, gecombineerd met productieve activiteiten.

Tot slot zal de publieke ruimte er in de toekomst ook belangrijker worden,

A NEW ROLE FOR THE ABATTOIRS The abattoirs in Anderlecht have gone through a remarkable transformation. Slaughtering animals is no longer their core business.

In fact, in eight years, the slaughter of animals might end completely.

Instead, an enormous hub has been installed for food production and distribution, centred around the threeday market. Investments are also being made to support this transformation while safeguarding the cultural heritage. But the Brussels Region is also involved. The master builder for Brussels wants the site to be open and more integrated in the city than it used to be. Options to do this include building roads through it, building houses, and, who knows, perhaps even building an open-air swimming pool with a view of the canal.

EN

B R U Z Z | S TA D S L E V E N

FR

met het grote plein tussen de markthal en Manufakture. We willen de site nog meer openbreken met een fietspad van de Bergensesteenweg tot het kanaal.

Dat kan dan aansluiten op de fietsbrug naar de Birminghamstraat. Het zwembad op de Manufakture maakt het verhaal volledig.”

9 DECEMBER 2020

I 21

AUTEUR PETER VANHAM WIL BRUSSEL WAKKER SCHUDDEN

‘Brussel heeft nood aan durvers als Solvay’ “Brussel hee opnieuw ondernemers van het kaliber van Ernest Solvay nodig, visionairs die groots en internationaal denken en iets doen wat Brussel vooruitbrengt.” Dat stelt Peter Vanham, auteur van het pas verschenen boek ‘Een kleine geschiedenis van grote durvers’. — BETTINA HUBO

V BRUZZ | ONDERNEMEN

anham woonde en werkte na zijn studies een tijd in het centrum van Brussel en vertrok acht jaar geleden naar New York waar hij achtereenvolgens als economisch journalist, promotor van Eddy Merckx-fietsen en communicatiespecialist voor het Wereld Economisch Forum werkte. Vandaag is hij nog steeds voor deze organisatie aan de slag, maar nu vanuit Genève.

In het buitenland trof het hem dat ‘les petits Belges’ zelden uitpakken met hun ‘durvers’, mensen die op het Europese of wereldtoneel uitblonken in ondernemerschap of diplomatie. “Wij zijn niet erg chauvinistisch. Terwijl er in onze regio doorheen de geschiedenis net zoveel lefgozers geweest zijn dan bij de Engelsen, Nederlanders of Fransen,” vertelt hij vanuit Genève.

Vanham besloot een boek te schrijven om deze opmerkelijke figuren in de schijnwerpers te zetten. Het begrip ondernemer interpreteert hij ruim. “Ik heb het

niet over mensen die een bvba of een nv oprichtten, wel over personen die op verschillende vlakken ondernemingsgeest, lef en ambitie hebben getoond, heel vaak met een internationale focus.”

Hij ging terug tot in de vroege middeleeuwen en haalde mensen als Amandus, Bavo, Itta en Begga uit de vergetelheid. Zij waren stichters van abdijen en kloosters, de eerste multinationals volgens Vanham.

“Wij hebben een traditie van ondernemerschap van vijftienhonderd jaar. Terwijl dat in Silicon Valley slechts vijftig jaar is.”

Vanham overloopt in zijn boek de geschiedenis en houdt in de negentiende eeuw halt bij twee uitmuntende Brusselaars: Ernest Solvay, de uitvinder van soda, en Isabelle Gatti de Gamond, de oprichtster en directrice van de eerste seculiere school voor meisjes in Brussel.

Waarom Vanham Solvay zo bewondert? “Hij ontdekte het procedé om met behulp van

ammoniak soda te maken en bouwde met zijn uitvinding een internationaal bedrijf uit dat honderdvijftig jaar later nog steeds een van de kroonjuwelen van de Belgische economie is. Maar er is meer. Solvay stak een flink deel van de opbrengst van zijn onderneming in de ontwikkeling van zijn stad. Hij richtte wetenschappelijke instituten op in Brussel, lag aan de basis van de Solvay Business School en organiseerde de eerste Solvayconferentie, waarbij hij de breinen van over de hele wereld, van Albert Einstein tot Max Planck, naar Brussel haalde. Op die manier maakte hij van Brussel een internationale topstad op het vlak van wetenschap en wetenschapsdiplomatie.”

Ook Gatti de Gamond is een durver in de ogen van Vanham. “Zij zette zich in voor het onderwijs voor vrouwen, de emancipatie van de vrouw en de gelijkheid tussen man en vrouw. Hierdoor kregen plots dubbel zoveel jongeren in de stad

kansen op intellectuele ontplooiing.”

Gatti de Gamond richtte meerdere scholen op, die een hele generatie gatticiennes voortbracht. “Dat waren hoogopgeleide, strijdvaardige en ambitieuze vrouwen die de nodige moed en doorzettingsvermogen bezaten om het pad te effenen voor andere vrouwen. Zo bijvoorbeeld Marie Popelin, de eerste doctor in de rechten en latere oprichtster van de Vrouwenraad, en ook Marie Spaak-Janson, de eerste vrouwelijke senator in ons land.”

INTERNATIONALE BLIK Hoewel Vanham al acht jaar uit Brussel weg is, blijft hij altijd een grote fascinatie voor de stad koesteren en voelt hij zich nog steeds een beetje Brusselaar. “Ik keer enkele keren per jaar terug en telkens merk ik dat ik nog altijd zin heb om er te wonen en te werken.”

Maar hij is ook bekommerd om de stad en heeft ook kritiek. “Het is een energieke stad waar enorm veel gebeurt en die ook op sociaal vlak uniek en bruisend is. Tegelijk is het een cowboycity, althans in bepaalde stadsdelen en op bepaalde uren. Dat is niet normaal. Vaak wordt gezegd: Brussel is een grootstad. Daar moet je leven met de positieve maar ook met de negatieve zaken. Neen. Er zijn grootsteden die veel groter zijn en die problemen niet hebben.”

Ook noemt hij Brussel een gesegregeerde stad. “Een grote groep mensen van buitenlandse afkomst voelt zich niet geïntegreerd.

Ik vind de situatie op dat vlak schrijnend in Brussel. Steden als

Isabelle Gatti de Gamond (links) op ‘La revue des écoles’, geschilderd door Jan Verhas in 1880.

De vierde leerlinge van links is Marie Janson. © PHOTONEWS

22

I

9 DECEMBER 2020

Londen en New York doen het veel beter, wat niet wil zeggen dat er daar geen problemen zijn. Het heeft ook grote gevolgen voor de economie want je gooit als maatschappij een enorm menselijk potentieel weg.”

Voorts mist hij vandaag in onze contreien de internationale blik en ook de can do-mentaliteit, die hij tijdens zijn verblijf in New York zo heeft leren waarderen. Met zijn boek wil hij de huidige generatie Brusselaars en Belgen dan ook wakker schudden. “Het ondernemerschap zit echt in ons DNA, er waren doorheen de geschiedenis zoveel durvers, maar die spirit is wat weggedeemsterd.”

“Ik denk dat we hier de laatste vijftig jaar een beetje in slaap gewiegd zijn. We hebben ons altijd maar verder laten afzakken en zijn tevreden met een status quo in plaats van dat we de bouwstenen leggen voor een betere, meer ambitieuze toekomst van de stad.”

Vanham meent dat we het slachtoffer geworden zijn van ons succes, met name in het uitbouwen van de welvaartstaat en het aantrekken van internationale organisaties. “We nemen als vaststaand feit aan dat Brussel de hoofdstad is van Europa, maar trekken ons daar verder niet veel van aan en zetten ons daar niet veel voor in. We take it for granted.”

Terwijl de aanwezigheid van al die Europese en internationale instellingen volgens Vanham juist de grootste troef is van de stad, een troef die veel te weinig uitgespeeld wordt. “Brussel is echt de hoofdstad

van de werelddiplomatie, veel meer nog dan New York, Londen of Genève. Het geeft de stad enorm veel status. Maar ook voor de inwoners biedt het een ongelofelijke toegevoegde waarde. Voor iemand die impact wil uitoefenen op Europa of de wereld is er geen betere plek dan Brussel. Voorwaarde is wel dat je je integreert in die internationale gemeenschap en je als een internationale Brusselaar gedraagt.”

Dat doet slechts een minderheid van de bevolking. “Toen ik hier zelf nog woonde, speelde ik ook voetbal in het caféploegje van de Monk. Ik was een Dansaertvlaming, leefde in

naal en diplomatiek vlak is.”

Als de Brusselaars meer inzetten op het internationale aspect, zullen ze ook veel meer uit de stad kunnen halen, voorspelt Vanham. “Er zijn nog zoveel opportuniteiten, bijvoorbeeld op het vlak van internationale conferenties en hoofdkwartieren van internationale bedrijven. Daar speelt Brussel nu in de amateurklasse.”

Lef en ambitie zijn nodig en daarbij kijkt Vanham niet zozeer naar de overheid maar naar de privé.

“We moeten weg van die focus op de overheid,” vindt hij. “We hebben

“Brussel is dé werelddiplomatieke stad, we onderscha en dat” PETER VANHAM Auteur

de bubbel van de Brusselse Vlamingen. Nochtans ligt Europa voor het grijpen in de stad. Een kwartiertje lopen en je bent er. Zo makkelijk.”

Vanham erkent dat het niet zo simpel is om aansluiting te zoeken bij die internationale gemeenschap.

“Maar het moet wel gebeuren.

Anders speelt het overgrote deel van de inwoners geen rol in de topstad die Brussel op internatio-

nood aan visionairs zoals een Fernand Huts in Antwerpen, Marc Coucke in Gent en François Fornieri in Luik.”

Zulke figuren ontbreken in Brussel, vindt Vanham. “We zouden in Brussel ondernemers met branie moeten hebben die groots en internationaal durven te denken en willen bijdragen aan de ontwikkeling van de stad, iemand zoals Solvay destijds.”

Een kleine geschiedenis van grote durvers, Lannoo, 248 pagina’s, 21,99 euro.

PETER VANHAM Geboren in 1986 in Leuven Studeert handelsingenieur aan de KU Leuven Werkt als consultant in Brussel Studeert bedrijfsjournalistiek aan de Columbia University in New York Werkt als economisch journalist, o.a. voor de Philadelphia Inquirer en de Financial Times Bouwt de Amerikaanse markt uit voor fietsmerk Eddy Merckx Werkt voor Wereld Economisch Forum in New York Is momenteel head writer van het Wereld Economisch Forum in Genève

BELGES INTRÉPIDES

BELGIAN DAREDEVILS

Peter Vanham a vécu à Bruxelles pendant un certain temps, puis il est parti à l’étranger voilà huit ans. Il a alors été frappé par le fait que les « petits Belges » soient si peu fiers de leurs « audacieux », des gens qui ont excellé dans l’entrepreneuriat ou la diplomatie tout au long de l’histoire.

C’est pourquoi il a écrit un livre sur ces personnages exceptionnels.

Avec ce travail, il souhaite aussi secouer la génération actuelle de Bruxellois et de Belges, car il trouve qu’il nous manque l’esprit d’audace ainsi que la perspective internationale. « À Bruxelles, on a besoin d’entrepreneurs qui osent voir grand et avoir une mentalité internationale. »

Peter Vanham lived in Brussels for some time, but moved abroad eight years ago. It struck him that ‘les petits Belges’ have so little pride in their ‘daredevils’, people who over the course of history excelled as entrepreneurs or diplomats.

He therefore decided to write a book about these remarkable figures.

This book is also intended as a wake-up call to the current generation of Brussels locals and Belgian because he thinks we lack the spirit and international perspective of those daredevils. “Brussels has a great need of entrepreneurs who dare to think big and international.”

FR

De eerste Solvayconferentie in Brussel, met Marie Curie aan tafel en Albert Einstein als tweede van rechts.

Ernest Solvay is de derde van links, zittend, maar hij was niet aanwezig toen de foto werd genomen.

Zijn portret werd er later ingeplakt.

BOEK

EN

9 DECEMBER 2020

I 23

ROBERT ESSELINCKX: EEN KETJE MET PENSIOEN

‘Voor mij is journalistiek een kwajongensstiel’

24

I

9 DECEMBER 2020

VAN HET PLATEAU Die jeugd bracht hij door in Sint-Pieters-Woluwe.

Met de pensionering van Robert vertrekt bij BRUZZ één van de laatste echte ketten: geboren en getogen in Brussel en laat het duidelijk zijn, zegt hij: “Sint-Pieters-Woluwe is niet Sint-Lambrechts.”

“Je moet van daar zijn om het verschil te kennen. Die van Sint-Pieters achten zich beter dan die van Sint-Lambrechts. Sint-Lambrechts, dat is de put, het Woluwedal, het moeras ... Wij zijn het plateau: de Tervurenlaan en de Mellaertsvijvers.

Dat is toch een andere ingesteldheid, hoewel ik uit een gewoon huis in de rij kom.”

Een beetje verheven dus. Maar ook dichter bij het Zoniënwoud, waar hij elke zondag met de scouts ging spelen. Die roep van de natuur hoort hij ook vandaag nog. Er gaat nauwelijks een weekend voorbij of Robert trekt zijn wandelschoenen aan. Langs les points verts van Adeps; elke zondag minstens twintig kilometer, goed voor zo’n duizend kilometer per jaar. In Brussel vind je hem vooral in het centrum. Een flaneur als het ware, zoals die andere flaneur, en tijd- en stielgenoot Marc Didden.

“Ik moet altijd denken aan Diddens woorden: ‘Hoe ouder je wordt, hoe kleiner de cirkel rond je eigen huis.’ Ik merk dat stilaan ook, maar ik probeer me daartegen te verzetten. Ik vrees anders nooit meer naar het buitenland te zullen gaan.

En dat is ook een grote passie: reizen naar het verre buitenland en dan vooral Azië. Japan, China …”

TAALGEMENGDE FLAMINGANT Uit zijn jeugd stamt ook zijn taalgevoeligheid.

Robert is een geboren verteller. Toen hij voor VTM de Wetstraat volgde, moest hij live de begroting toelichten, terwijl de regering die maar net begon voor te stellen. De regisseur riep hem toe dat hij op antenne was, Robert had zijn kostuumvest nog maar half aan, maar hij begon zijn verhaal en geen kat die er wat van merkte. Ook na de aanslagen in Brussel was die grote verteller paraat. Hij ging in het midden van de redactie voor de camera zitten en begon eraan: uren aan een stuk, elke nieuwe brok informatie live meegevend aan de kijkers.

Dat vertellen heeft hij via zijn moeder. Robert Esselinckx groeide op in een taalgemengd gezin.

Moeder was een Vlaamse, vader een Franstalige Brusselaar.

“Ik ben opgegroeid met Le Soir. Die had toen nog verschillende edities per dag. Je had de bolletjes, ‘Le Matin’, en je had de sterretjes, ‘Après-Midi’, ‘Soir’, ‘Minuit’. Toen we de krant gingen kopen, moesten we altijd de laatste Soir hebben, want dat was de echte. Ik heb ook jarenlang geluisterd naar France Inter, naar ▼

W

e hebben afgesproken in de televisiestudio van BRUZZ, de plaats waar Robert zelf jarenlang de interviewer met dienst was. Het is niet het enige dat een wat vreemde sfeer oproept.

Ook het feit dat we elkaar al jaren kennen, speelt een rol. Robert begon in 1997 bij tvbrussel, net nadat ik – de interviewer met dienst – er zelf vertrokken was. Later kwamen we elkaar regelmatig tegen en de jongste jaren werkten we nauw samen. We werkten elkaar soms op de zenuwen – dat hoort zo te zijn blijkbaar – maar na een discussie vonden we elkaar elke keer in een restaurantje in de buurt. Voor een gesprek over journalistiek, politiek en Brussel. Drie dingen die altijd centraal hebben gestaan in het leven van Robert Esselinckx, en dus ook in dit gesprek.

In 1997 werkte Robert Esselinckx als hoofdredacteur voor VT4. Maar toen die de nieuwsdienst opdoekte, moest hij op zoek naar een andere job.

“Ik was net getrouwd, een tweede kind gekregen, een huis gekocht op afbetaling … Ik moest wel aan de slag en ben beginnen te freelancen voor tvbrussel. Dat was in het najaar van 1997, twee jaar nadat tvbrussel was opgestart.

Ik heb dat met veel plezier gedaan, maar – om eerlijk te zijn – ik dacht er maar zes maanden te blijven. 23 jaar zijn het geworden. Hoe dat komt?

Ik vond het leuk en het had er ook mee te maken dat de ene verkiezing de andere opvolgde. Ik had geen moment om na te denken. De tijd vloog.”

Politiek is altijd de habitat geweest van Esselinckx. Ook – en dat wil hij onderstreept hebben – al is het niet zijn kamp. “Ik heb nooit een partijkaart gehad, altijd een perskaart,” is één van zijn lievelingsboutades. Maar het spel boeit hem. De toegepaste wiskunde ervan. “Politiek is tellen, zien hoe de kansen liggen, berekenen hoe je allianties kan maken en hoe je kan slagen in projecten. Want dat is de kunst van de politiek: resultaten neerzetten.”

Veel in Roberts verhaal is terug te brengen tot zijn jeugd. Ook zijn liefde voor politiek.

BRUZZ | INTERVIEW

29 december wordt de laatste werkdag van Robert Esselinckx, jarenlang het gezicht van ‘tvbrussel’ en later van BRUZZ televisie. Dat verdient niets minder dan een afscheidsinterview, voor de gelegenheid afgenomen door de hoofdredacteur zelf. “Ik heb met altijd gewerkt met mensen van wie ik iets leerde.

Dat is het grootste cadeau.” — KRISTOF PITTEURS, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

9 DECEMBER 2020

I 25

▼

ROBERT ESSELINCKX: EEN KETJE MET PENSIOEN

Jacques Chancel met ‘Radioscopie’.

Elke avond een uur lang babbelen. Ik vond dat bijzonder interessant. En ’s avonds ‘Les Routiers sont sympas’ met Max Meynier op RTL. Daar heb ik trouwens live gehoord dat Jacques Mesrine – de grote gangster die later is doodgeschoten door de Franse politie – belde om te zeggen dat zijn naam niet met ‘s’ werd uitgesproken, maar als Merine, zoals ook de stad Metz Mes wordt uitgesproken. Dat is mij altijd bijgebleven.”

IL PARLE FLAMAND

BRUZZ | INTERVIEW

Ondanks een jeugd die zeker op cultureel vlak op Frankrijk gericht was, werd Robert Esselinckx Vlaams-gevoelig. “Op het militante af,” zegt hij zelf. Onmiddellijk gevolgd door: “Zonder rechts te zijn.” Robert was dertien in het mei 68 van Leuven Vlaams.

“De opkomst van het FDF heeft toch een bijzondere indruk gemaakt op mij. Want ineens zaten wij, Vlamingen, gevangen te midden van onze buren die zich meestal tot het FDF bekenden. Ook mijn vrienden met wie ik speelde en bleef spelen. Ineens was er een streep getrokken: les Flamands et les Francophones. Je voelde een zekere vijandigheid, zelfs in het beschaafde Sint-Pieters-Woluwe.”

Ook op het Sint-Jozefscollege, waar Robert schoolliep, werd de taalstrijd ROBERT ESSELINCKX steeds duidelijker. Het begon met een BRUZZ-journalist witte streep in het midden van de speelplaats. De ene kant was voorbehouden voor de Nederlandstaligen, de andere voor de Franstaligen. Van de ene dag op de andere was het lige humor herkennen en erkennen, er soms nog verboden om die lijn te overschrijden. Later kwam een schep bovenop doen, dat maakt dat je een er zelfs een muur op die lijn. gemeenschappelijke taal krijgt. De Franstaligen Desondanks werd de liefde voor het Frans er in weten dat je begrijpt wat ze bedoelen en ze het college ingepompt. “De directeur, Frans Van begrijpen wat jij bedoelt. Zodra je dan een Uffelen, stond erop dat wij perfecte tweetaligen duidelijk standpunt inneemt, zoals het feit dat we waren, dat we de taal beheersten en ons niet op tweetalige gezondheidszorg staan of het belang gedroegen als boerkes. Dat was de trots van dat van het Nederlandstalig onderwijs voor ons, dan college.” begrijpen ze dat ook. Dan krijg je respect.”

Het tekende een hele generatie. De latere VRT-journalist Daniël Buyle liep er school, zijn AUTOFREAK collega’s Yvan Sonck en Mark Vanlombeek ook.

Het tekent ook het flamingantisme van Elke twee jaar was er één afspraak die Robert niet Esselinckx. “Er is een verschil tussen de flaminkon missen: die van het autosalon. Robert gant uithangen in Oostende of in Brussel op te Esselinckx is een autofreak. Hij houdt van de komen voor je taal,” zegt hij. In Brussel is het mechaniek. Maar ook in dezen is de journalist geven en nemen. Daarom heeft hij altijd samengenuanceerd. Een autofreak ja, maar wel één die gewerkt met de Franstalige stadszender BX1 en de noodzaak inziet van de slimme kilometerhefLe Soir. fing.

“Wij leven niet op een eiland, maar we moeten “Rijden in grote steden moet aan banden opkomen voor onze eigenheid. En het is maar in worden gelegd. Ik vind dat een goede zaak. Je de mate dat je opkomt voor je eigenheid, dat ze merkt het nu al: de luchtkwaliteit verbetert, je weten dat je trots bent op je taal, dat ze je zullen hoort weer vogels fluiten. Maar het probleem respecteren.” Maar dat mag niet betekenen dat je stopt niet aan de gewestgrens. Als ik de tram je afkeert van het Frans. “Het feit dat wij Franstaneem in Tervuren, de 44, dan kan ik heel

26

makkelijk tot Flagey komen.

Alleen: daar is een parking die geen parking is. Wil je met droge voeten op de tram raken, moet je er laarzen dragen; het is daar onverlicht … Een ramp. Waarom komt daar geen parkeertoren? Ik ben niet tegen een taks, maar Brussel zal met de andere gewesten moeten praten. Pendelaars worden hier soms gezien als vijanden. Dat zijn ze niet. Ze brengen ook rijkdom mee. En ze komen niet alleen uit Vlaanderen.

Ik rij soms via de E411 naar Brussel en daar komen veel mensen uit Wallonië.”

Het wij-zij-denken heeft de politiek te veel in de greep, bevestigt ook Esselinckx. Ook in de Brusselse politiek.

“Die politici verdienen hun stemmen natuurlijk in Brussel, maar daardoor doen ze er soms nog een schep bovenop: ‘Wij Brusselaars gaan het hier voor het zeggen hebben, we zullen die pendelaars laten zien wie hier de baas is.’ Het is jammer dat dat soms de ondertoon is.”

Het is zoals met de bestrijding van corona: het probleem stopt niet aan de grenzen. Volgens Esselinckx draait politiek steeds meer om één vraag: wat primeert: de persoonlijke vrijheden of het collectief belang?

“Ik ben bijzonder blij dat men weer teruggrijpt naar de notie van de collectieve vrijheid. Die collectieve vrijheid is een voorwaarde om individuele vrijheden mogelijk te maken. De tijd van me, myself and I is voorbij. Maar daarvoor is er samenwerking nodig, op alle niveaus.”

“Ik zit 42 jaar in de journalistiek en het merendeel van de tijd heb ik mij bijzonder geamuseerd”

I

9 DECEMBER 2020

KLAAR VOOR HET VACCIN De voorbije maanden telde Esselinckx af naar eind december. Dossiers werden afgewerkt en overgedragen, toekomstplannen gesmeed. Door corona werd dit vreemde jaar ook zijn laatste werkjaar.

Een tijdlang praat Robert nog over vrijwilligerswerk op de Africa Mercy, een ziekenhuisschip dat aanmeert in Afrikaanse havens. Maar ook dat werd in deze coronatijden een moeilijk verhaal.

Het brengt ons terug naar het begin van ons gesprek, zijn scoutsstijd, waar zijn totemnaam zelfstandige hamster was. “Na vijftig jaar moet ik zeggen dat die de nagel op de kop was. Ik heb toch altijd gezorgd voor diegenen voor wie ik verantwoordelijk werd gesteld. Sommigen zullen dat betwijfelen, want ik heb steken laten vallen. Maar ik vond het belangrijk om het voor hen op te nemen. Dat leer je in de jeugdbeweging: staan voor iets. En respect hebben. Respect is de

Publireportage

Welke batterijen gebruik ik voor mijn toestel?

Herlaadbaar versus niet-herlaadbaar

belangrijkste waarde in mijn leven, en daarmee samenhangend tolerantie. Zeggen wat je gaat doen. En doen wat je gezegd hebt. Een woord is een woord, dat vind ik heel belangrijk.”

Eens scout, altijd scout. Maar ook: eens ket, altijd ket. Robert is altijd een kwajongen gebleven, ook al ziet hij er zo niet uit. “Ik ben nu 65, maar voel me nog altijd 18. Ik heb mij nooit echt volwassen gevoeld. Ik zit 42 jaar in de journalistiek en het merendeel van de tijd heb ik mij bijzonder geamuseerd. Ik omschrijf het als een kwajongensstiel. Gui Polspoel is ook zo’n kwajongen, Rik Van Cauwelaert ook. Dat zijn mensen die weten waarover ze spreken, maar die nog om zichzelf kunnen lachen. Het heeft niets te maken met de leeftijd, maar met intensiteit. To be or not to be. Sta je voor iets, of sta je voor niets.

En of het nu in de politiek is, de media, het onderwijs, de gezondheidszorg … samenwerken met mensen die graag hun job doen, dat is zo plezant. Ik heb het voorrecht gehad om samen te werken met mensen van wie ik veel heb geleerd.

Ik begon bij Het Nieuwsblad en kreeg hulp van Gaston Durnez, later waren er Daniël Buyle, Wim Van Gansbeke, Marc Van den Hoof, Julien Put. Nog later waren er jonge mensen van wie ik veel leerde. Dat alles, dat vind ik een groot cadeau.”

En wat volgt er nu? “Nu wil ik me zo snel mogelijk laten vaccineren. En dan op reis. Naar Zuidoost-Azië. Vietnam, Cambodja, Laos, dat is mijn volgende ticket.”

Onze toestellen zijn steeds meer de draad kwijt.

Letterlijk dan. Om al die apparaten van stroom te voorzien zijn oplaadbare batterijen vaak een goed alternatief voor klassieke batterijen. Maar wat zijn nu de grote verschillen tussen die twee en wanneer kies je best voor (niet-)herlaadbare batterijen?

Wat is het verschil tussen niet-herlaadbare en herlaadbare batterijen?

Niet-herlaadbare batterijen worden ook wel eenmalige of primaire batterijen genoemd, want je kan ze maar één keer gebruiken. Als een primaire batterij leeg is, kan je ze niet opnieuw opladen en moet je ze naar een inzamelpunt brengen. Gooi ze zeker nooit in de vuilbak of in de natuur!

ROBERT ESSELINCKX, LE KET DE LA TÉLÉ BRUXELLOISE, PREND SA PENSION

ROBERT ESSELINCKX, THE “KET” OF BRUSSELS TELEVISION IS GOING TO RETIRE

Le 29 décembre, Robert Esselinckx prendra sa retraite.

Il est le visage de la télévision flamande à Bruxelles depuis 1997.

D’abord sur TV Brussel, ensuite sur BRUZZ. À l’origine, il comptait rester six mois à TV Brussel. Il y a passé 23 ans. Robert est un véritable ket de Bruxelles, né d’une mère flamande et d’un père francophone. Derrière le côté sérieux du journaliste politique, se cache un petit garnement qui a fini par raconter de grandes histoires.

Juste après les attentats, il s’est assis en plein milieu de la rédaction pour livrer, des heures durant, chaque nouvelle information aux téléspectateurs. Robert dit de luimême qu’il est flamingant. C’est lié à la montée du FDF (devenu Défi par la suite) pendant sa jeunesse.

Sa sensibilité linguistique se résume ainsi: le respect pour l’autre, pour la langue de l’autre. « Cela ne sert à rien de lutter pour le néerlandais quand on ne parle pas le français. Il faut être certain de se comprendre mutuellement. »

On 29 December, Robert Esselinckx will retire. He has been the face of the Flemish television in Brussels since 1997, initially on TV Brussels and later on BRUZZ television. He originally only planned to work for TV Brussels for six months, but subsequent elections and his love of politics kept him there for twenty-three years.

Robert is a born ketje who grew up in a bilingual family. Behind the earnestness of the political journalist there has always been a mischievous scamp. But also a great storyteller.

Just after the attacks, he went and sat right in the middle of the office, put on a camera, and just started talking, for hours, giving all the new information that came in to the viewers of TV Brussels. Robert described himself as pro-Flemish. But his focus on language can be summarized as respect.

Respect for one another, and respect for one another’s language, he says.

“There is no point championing Dutch if you don’t speak French. You have to make sure that you understand one another.”

FR

EN

2 DECEMBER 2020

I 27

Oplaadbare batterijen vinden we dan weer terug in laptops, mobiele telefoons, fototoestellen, tablets, … Telkens deze leeg zijn, kunnen we ze gewoon opnieuw opladen. Onder deze oplaadbare batterijen vallen ook de herlaadbare batterijen met een externe lader (zoals herlaadbare alkaline batterijen). In verschillende gevallen zijn deze batterijen ook een goede optie om primaire batterijen te vervangen.

Een oplaadbare batterij kan je tot 1000 keer opladen en komt dus voor verschillende toepassingen voordeliger uit, zowel voor ons als voor ons leefmilieu.

Wanneer kies ik voor herlaadbaar en wanneer niet?

Het type batterij dat je best kiest, hangt af van het toestel waarmee je ze wilt gebruiken. Niet-herlaadbare batterijen gebruik je best bij energiezuinige apparaten (rekenmachine, klok of afstandsbediening) die relatief weinig stroom vragen. Ook voor apparaten die altijd paraat moeten staan, zoals rookmelders en zaklantaarns, gebruik je beter primaire batterijen. Deze batterijen verliezen iets minder snel hun capaciteit (zelfontlading) dan oplaadbare batterijen. Voor apparaten die in korte tijd relatief veel stroom vragen of die heel vaak en intensief gebruikt worden, ben je beter af met oplaadbare batterijen. Denk hierbij aan spelcomputers, muziekspelers, het favoriete speelgoed van je oogappel, walkie-talkies en digitale camera’s. Hee je herlaadbare batterij er na een lang en gelukkig leven toch de brui aan gegeven? Breng ze dan net als je lege nietherlaadbare batterijen binnen bij een Bebat-inzamelpunt.

Meer weten over veilig en juist omgaan met batterijen? Kijk op www.bebat.be/nl/haal-het-maximum-uit-je-batterijen Meer weten over zero afval?

Bezoek www.leefmilieu.brussels/themas/zero-afval

ALLE HENS AAN DEK VOOR BEGELEIDING VAN SCHOOLGAANDE KWETSBARE JONGEREN

‘Na de lockdown was ik het studeren verleerd’ In deze examentijd ze en de schoolloopbaanbegeleiders voor kwetsbare jongeren alle zeilen bij. De wachtrij is door de coronacrisis nog langer geworden, zegt Yann Conrath, jeugdwelzijnswerker bij de Vereniging van Marokkaanse Jongeren (VMJ).

“Toen we hun tussentijdse rapport zagen, wisten we: als we nu niet ingrijpen, dreigen ze hun hele schooljaar te verliezen.” — NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S BART DEWAELE

K

BRUZZ | ONDERWIJS

“

olonisatie, weet je wat dat wil zeggen?” Yann Conrath, jeugdwelzijnswerker bij VMJ Molenbeek buigt zich over de werkmap geschiedenis Griekse cultuur van Aya (13). Het meisje denkt even na en kijkt dan half verontschuldigend op. “Ik heb het in de klas gevraagd, maar ik ben het vergeten.” “Stel dat een volk ergens woont, maar naar een ander land reist en daar tegen de plaatselijke bevolking zegt dat dat land nu van hen is,” legt Conrath het eenvoudig uit. “Ze eisen ook de appels op die er gekweekt worden, omdat ze zelf weinig appels hebben.” Ze knikt.

“Vervolgens zeggen ze de lokale bevolking ook dat ze moeten gaan leven zoals zij en hun taal moeten spreken.” Ze kijkt hem bedenkelijk aan. “Zonder oorlog?” Conrath schudt het hoofd. “Nee, meestal gebeurt dat niet zonder oorlog.”

“Ik heb wel extra uitleg nodig,” zegt Aya (13) die in het tweede middelbaar zit. Ze komt al langer naar de schoolloopbaanbegeleiding van VMJ, een deelwerking van vzw D’Broej, de Brusselse organisatie voor de emancipatie van jongeren uit achtergestelde wijken. Maar na de wekenlange sluiting van de scholen vorig jaar en de examens voor de deur is het zeker nodig. “Tijdens de lockdown was het chill, maar nu

moeten we plots weer keihard werken.” Ze zet haar ogen wijd open.

“Ik ben echt geschrokken.”

Het plotse afstandsonderwijs van vorige lente liet zijn sporen na. Ze kreeg wel livesessies en taken, maar weinig uitleg. “Het was moeilijk, bepaalde stof heb ik niet goed geleerd.” Toen ze weer naar school kon, was het slikken. “Ik had mijn taken wel gemaakt, maar was het studeren verleerd. Ik heb toch wel wat achterstand opgelopen.”

BUIZEN Conrath begeleidt Aya en andere kinderen en jongeren al langer via het project Club Stylo, een combinatie van schoolloopbaanbegeleiding en pedagogische vrijetijdsactiviteiten, onder de vleugels van vzw D’Broej. Dat moet jongeren uit kwetsbare gezinnen versterken in hun schoolloopbaan in het Nederlandstalig onderwijs. Extra hulp is nodig. De ouders spreken vaak zelf geen Nederlands, hebben geen hoger diploma of niet de vaardigheden om het schoolwerk thuis op te volgen, maar ze worden net als de school wél actief betrokken. De nood is altijd hoog, maar door de coronapandemie is het helemaal alle hens aan dek. Uit onderzoek van de KU Leuven bleek al dat de

“Als je niet helpt, riskeer je dat de jongeren schoolmoe worden, a aken, blijven zi en of moeten afzakken naar een lagere richting” YANN CONRATH Jeugdwelzijnswerker

28

I

9 DECEMBER 2020

leerachterstand als gevolg van de sluiting van de scholen in het voorjaar kan oplopen tot een half jaar. Kinderen en jongeren die al minder kansen hebben, riskeren nog meer te verliezen.

“Toen we hun tussentijdse rapporten van dit semester opvroegen, zijn we geschrokken,” zegt Conrath. “Er waren veel onvoldoendes bij, sommigen haalden echt zware buizen. Als we voor de kerstexamens niet ingrepen, zouden sommigen dat misschien niet meer inhalen. Dan

MOTIVATIE De scholieren die vanavond binnenkomen, beginnen meteen te werken.

“Ze zijn supergemotiveerd.” Dat de middelbare scholen nu wél open blijven is een zegen, het deeltijds afstandsonderwijs blijft een risico, weet Conrath. “Voor jongeren die

mentaal afhaken, kan dat het duwtje te veel in de verkeerde richting betekenen.” De discipline verdwijnt snel als de externe druk vervaagt.

“Het geeft sommigen een vakantiegevoel. Kom je te laat op school, dan moet je langs het secretariaat. Als je wat later bent voor de onlineles, is het minder zichtbaar. Er is minder controle.” In de eerste lockdown keerde het ritme van veel jongeren helemaal om. “Omdat ze niet vroeg moesten opstaan voor school, speelden ze tot laat op de Playstation, waardoor ze ’s morgens niet uit bed konden.”

Aya geeft toe dat ze worstelde met het andere ritme. “Ik vond het moeilijk om op tijd op te staan. Ik had school, maar zat gewoon thuis naar het scherm te kijken. Dat is toch niet hetzelfde. Thuis raak je altijd door iets afgeleid. Mijn telefoon lag bij me, in de klas mag dat niet.”

Nog een probleem dat Conrath vaak hoort: bij afstandsonderwijs gaan leerkrachten er te gemakkelijk van uit dat leerlingen zelfstandig kunnen werken. “Als jongeren in hun eentje een tekst van twintig pagina’s moeten doornemen, blijven ze met veel vragen zitten. Online durven ze die niet altijd te stellen, waardoor de kloof die er al was, zich nog verdiept.”

Hier durft hij wel alles te vragen, zegt Lokmane (15). Hij zit in het derde jaar elektromechanica, heeft één keer gedubbeld. “Op school is de drempel hoger. Leg maar eens uit wat je precies niet begrijpt via smartschool.” Lokmane komt hier graag studeren. “Ik kan mij veel beter concentreren, het is hier rustiger.” Hij zit volop in de examens. “Elektriciteit ging heel goed, wiskunde kan ik niet goed inschatten. Maar nu moet ik verder studeren. Morgen heb ik chemie en ik heb nog heel wat vragen.”

BRUZZ | ONDERWIJS

Door corona is er maar plek voor acht jongeren in het lokaal. “Maar ze zijn allemaal supergemotiveerd,” zegt begeleider Yann Conrath.

komt hun hele schooljaar in gevaar.

Je riskeert dat ze schoolmoe worden, afhaken, blijven zitten of moeten afzakken naar een lagere richting.”

Dat risico is niet denkbeeldig. In Vlaanderen verlaat ongeveer tien procent van de jongeren het secundair onderwijs zonder diploma, in het Brussels Gewest liggen de cijfers dubbel zo hoog. Maar liefst 22,1 procent van de schoolverlaters uit de armere wijken van Brussel schrijft zich in bij Actiris zonder diploma hoger secundair onderwijs tegenover 15 procent in andere gemeenten.

De nu opgelopen achterstand op school of thuis inhalen, is moeilijk.

“Leerkrachten hebben hun handen vandaag meer dan vol en de coronamaatregelen zoals het mondmasker maar ook de onlinelessen vergroten de afstand tussen de leerlingen en de leerkrachten,” aldus Conrath.

“Ouders zien dat slecht rapport wel, maar weten niet goed hoe ze een mail naar school moeten sturen of een overleg via Teams of Zoom moeten organiseren. Daardoor dreigt de kloof alleen maar groter te worden.”

Hoe broodnodig ook, mede door corona blijft het aantal jongeren noodgedwongen beperkt. Enkel voor welzijnswerk zijn groepen tot acht personen toegelaten. Vandaar de vele lege stoelen in het klaslokaal van de Vierwindenschool in Molenbeek, ondanks de wachtlijst.

“We moesten selecteren en richten ons nu in de eerste plaats op jongeren die zware onvoldoendes hadden,” legt Conrath uit.

« APRÈS LE CONFINEMENT, J’AVAIS OUBLIÉ COMMENT ÉTUDIER »

“AFTER THE LOCKDOWN I HAD FORGOTTEN HOW TO STUDY”

Avec les examens, le service d’aide aux devoirs de l’AJM, destiné aux jeunes de quartiers fragilisés à Molenbeek, redouble d’efforts. La liste d’attente s’est encore allongée en raison de la crise du coronavirus, explique Yann Conrath, travailleur social pour la jeunesse. « Quand nous avons vu leur

Now that the exam period has started, it is all hands on deck at the homework help organization for vulnerable children at VMJ in Molenbeek. The waiting list has become even longer due to the corona crisis, youth welfare worker Yann Conrath says. “When we saw their interim reports,

FR

bulletin intermédiaire, nous nous sommes dit : si nous n’intervenons pas maintenant, ils risquent de perdre leur année scolaire entière. » L’accompagnement doit venir renforcer le parcours scolaire des jeunes. Cela devient indispensable. Le retard scolaire dû au confinement peut aller jusqu’à six mois.

EN

we knew that if we didn’t intervene immediately, they might lose the whole school year.” The study support is intended to help students achieve their learning goals, which is sorely needed at the moment. Some pupils may fall behind by up to six months due to the lockdown.

9 DECEMBER 2020

I 29

Big City

BRUZZ | BIG CITY

De zaak-Peltzer bracht heel wat teweeg in de negentiende eeuw. Ze heeft niet alleen alle ingrediënten van een sappig misdaadverhaal, maar vormde ook de aanleiding voor een wet waar veroordeelden nu nog steeds beroep op kunnen doen. Daarvoor moeten we terug naar 1870 in het milieu van de Belgische beau monde. De Antwerpse loebas Leon Peltzer heeft een paar misstappen op de teller. Advocaat Guillaume Bernays redt hem van een faillissement.

Na de geslaagde afloop worden de twee goede vrienden, inclusief Leons oudere broer Armand Peltzer. Die vriendschap wordt op de proef gesteld wanneer Armand een affaire begint met Julie Bernays, de vrouw van Guillaume. Wanneer die dat te weten komt, ontzegt hij zijn vrouw alle contact met Armand. De verliefde Armand is hier zo het hart van in dat hij maar één optie meer ziet: Guillaume uit de weg ruimen.

Aangezien zowat de hele Antwerpse bourgeoisie op de hoogte is van de affaire, zou hij snel door de mand vallen. Daarom vraagt hij zijn jongere broer Leon om de advocaat te vermoorden. De jonge Peltzer vertoeft een maand in Le Grand Hotel Britannique aan het Troonplein waar hij een listig plan bedenkt.

Hij zorgt voor een vermomming en een locatie voor de misdaad.

Zo huurt hij onder een valse naam een huis in de Wetstraat, op de plek waar nu kantoorgebouwen van de Europese Unie staan.

Op 6 januari 1882 lokt hij

Lees en bekijk de antwoorden op de Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity 30

I

9 DECEMBER 2020

STEL ZELF JE VRAAG EN STEM OP BRUZZ.BE

Wat is het verhaal van de zaak-Peltzer, de moord in de Wetstraat?

PHILIPPE UIT HERENT

Het verhaal haalde de voorpagina van de krant De werkman op 17 maart 1882.

zijn doelwit Guillaume Bernays met een smoes naar het huis.

De vermomming moet geslaagd geweest zijn, want Guillaume herkent zijn zogenaamde vriend niet. Bij het binnenkomen is de zaak

snel beklonken. Leon schiet zijn slachtoffer vrijwel meteen met een nekschot neer.

JULES LEJEUNE Doordat de liefdesaffaire een publiek geheim is, wijst iedereen meteen

Check ook onze Instagrampagina, elke donderdagnamiddag vertelt Luana Difficile een nieuw Big City-verhaal.

richting de Peltzers. De politie opent een grootschalig onderzoek, maar voor de menigte is het duidelijk wie de daders zijn. In de straten verschijnt dat zelfs met verf op de muren: ‘Zoek Leon! Zoek Armand!’.

Uiteindelijk geeft een bevriend dokter de twee aan en wordt er genoeg bewijsmateriaal verzameld. Het assissenproces wordt internationaal gevolgd. Er komen zelfs speciale edities van kranten over de rechtszaak. De advocaat van de broers is op dat moment misschien wel de bekendste van het land, Jules Lejeune. Al zal zijn expertise niet kunnen verhelpen dat de jury de broers zo goed als unaniem schuldig bevindt en ze levenslang laat opsluiten. Maar Lejeune belooft beide broers om hen op termijn vervroegd uit de gevangenis te krijgen. Op dat moment is enkel de koning daarvoor bevoegd.

Dat koning van dienst Leopold II daar geen oren naar heeft, stuit Lejeune tegen de borst. Wanneer hij in 1888 minister van Justitie wordt, creëert hij de Wet-Lejeune. Die zorgt ervoor dat de beslissing over voorwaardelijke vrijlating een bevoegdheid van het gerecht wordt.

Voor Armand baat het niet meer: hij pleegt een paar jaar na de uitspraak zelfmoord in Leuven Centraal. Ondanks de nieuwe wet komt ook Leon niet voorwaardelijk vrij.

Geruchten doen de ronde dat Leopold II hier uiteindelijk een stokje heeft voorgestoken. Voor andere misdadigers wordt de wet vanaf dan wel toegepast, en andere landen nemen hem zelfs over. In de volksmond spreekt men nog steeds over de Wet-Lejeune, die nu officieel de wet voor voorwaardelijke invrijheidsstelling heet.

VOLGENDE WEEK Waarom worden de Brusselaars kiekenfretters genoemd?

Culture.

NL | FR | EN A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

VIJF BRUSSELSE MUSEUMMEDEWERKERS PRIJZEN EEN TOPWERK AAN

De kunst komt weer tot leven!

CABIN FEVER THOMAS JEAN HENRI (CABANE)

PHOTOGRAPHIE ANTONIO JIMÉNEZ SAIZ

‘Als ik meer tijd had, zou ik de wereld rondreizen en foto’s maken’

Errances en territoires mélancoliques

Culture. Cabin Fever

‘Ik zie graag de handen van de kunstenaar in zijn werk’ “Ik hou van een tijdelijke plek om in te schuilen,” vertelde Thomas Jean Henri alias Cabane ons begin dit jaar over zijn album Grande est la maison, net voor dat kleine virus ons allemaal cabin fever bezorgde. Om de koorts te koelen, gee hij ons enkele fijne tips. — TOM ZONDERMAN “Dat schuilen heeft intussen ook wel lang genoeg geduurd,” lacht de Brusselse songschrijver, fotograaf en ex-tourmanager van Stromae vanuit zijn woonst in Schaarbeek. “Ik heb de voorbije maanden ontzettend veel berichten gekregen van mensen die troost en beschutting vonden in mijn muziek, maar af en toe moet je kunnen uitbreken.”

Dat uitbreken deed Thomas Jean Henri met The remakes series, waarbij hij aan bevriende muzikanten vroeg om een van zijn nummers te coveren. De mixtape bracht hij vorige week uit. “Zo kon ik de deur van Cabane even sluiten en het raam openzetten voor mensen die ik graag zie.” Een van hen is Kate Stables, de Britse folkchanteuse die ook Grande est la maison kleurde, en die dit jaar veel lof oogstte met het album Off off on van haar band This Is the Kit. “Ik bewonder Kates werklust. Ze was een van de vrouwenstemmen op de laatste plaat van The National, en heeft ook met hen getoerd. Op haar nieuwe album hoor je niet meer Kate met een paar muzikanten, maar een echte band.”

De muzikale geheimtip van Thomas Jean Henri is Mocke, een Franse gitarist die in Brussel belandde. “Hij maakt op een ongelofelijk vrije manier muziek. Valse noten en ruis deren hem niet. En hij heeft humor, getuige de titel van zijn nieuwe plaat: Parle grand canard. Met Claire Vailler vormt hij Midget!, waarmee hij op een heel vernieuwende manier omgaat met de Franse muziek. Ik zou heel graag eens met hem samenwerken.”

Samenkruipen met Dirty Projectors zal 32

© ELISE PEROI

NL

Thomas Jean Henri alias Cabane: “Af en toe moet je kunnen uitbreken.”

niet meteen lukken, maar de Amerikaanse indieband verblijdde Thomas Jean Henri dit jaar wel met zijn 5EPs-project. “Luister eens naar ‘Search for life’, een geweldige melodie, heel inventief en creatief, en toch simpel, met fraaie strijkers en stemmen. De perfecte song.

Alleen, het zit zo dicht bij mijn eigen werk dat ik er niet té veel naar mag luisteren.”

NICO, SAUL EN VIVIAN Een van Thomas Jean Henri’s liedjes op The remakes series is een Italiaanse versie van ‘Take me home’, gebracht door Fabio Viscogliosi.

“Ik hou van complete artiesten. Wanneer Fabio niet muziekmaakt, tekent hij. Onder meer voor het Franse magazine Libération, maar hij brengt ook boeken uit. Zijn prentenboek Cascade reikt je verhalen aan waar je zelf de sleutels voor moet zoeken.”

Voor wie sleutels liever aangereikt krijgt,

In my room van Saul Leiter

raadt Thomas Jean Henri Nico. The end... aan van de Franse journalist Pierre Lemarchand.

Geen werk over het vroegtijdige einde van de Duitse chanteuse, maar een analyse van haar met harmonium en haast middeleeuws gezang gevulde album uit 1974. “Nico staat helemaal buiten de tijd, haar album The end getuigt net als het werk van Mocke van een enorme vrijheid.

Haar leven spreekt sowieso tot de verbeelding. Ze groeide op in Duitsland, belandde via The Stones in Londen, kwam via de New Yorkse scene rond Andy Warhol in The Velvet Underground terecht, werkte samen met Tim Buckley en Bob Dylan, raakte in LA bevriend met Jim Morrison... Terwijl ik mijn hele leven in Brussel bleef.” (Lacht) Buiten muziek is fotografie Thomas Jean Henri’s grote liefde. Met The what the fuck! van Jean-Marie Donat kan je even lachen en je hoofd leegmaken, zegt hij. “Foto’s die hij op het internet gevonden heeft en die de mens op zijn absurdst tonen, zoals David Helbich dat ook al deed met Belgian solutions. Als iedereen met die ironie naar de wereld zou kijken, zou het leven een stuk makkelijker zijn.”

Die speciale blik had ook Vivian Maier, de Amerikaanse fotografe wier weergaloze werk na haar dood in 2009 toevallig werd ontdekt. “Une femme en contre-jour van Gaëlle Josse vertelt je misschien niet meer dan de

Quarantoon documentaire Finding Vivian Maier, maar het blijft intrigerend en ontroerend hoe een van de meest getalenteerde fotografen ooit onzichtbaar bleef in de maatschappij en berooid en eenzaam stierf. Haar foto’s zijn geweldig. Als ik meer tijd had, zou ik de wereld rondreizen, mensen ontmoeten en foto’s maken. Dat is wanneer ik me het gelukkigst voel.”

Saul Leiter is een andere beeldenschieter in wiens universum Thomas Jean Henri graag tijd verdrijft. “Leiter schilderde met zijn camera, de manier waarop hij op straat kleuren vangt, is fenomenaal. In zijn appartement fotografeerde hij in zwart-wit. De intieme portretten van vrouwen die hij maakte voor In my room, zijn subliem.

De Brusselse kunstenares Élise Peroi in Vorig jaar heb ik in haar naaiatelier.

New York de straat waar hij woonde opgezocht, en zijn galerie. Ik wilde een foto van hem kopen, maar dat ging mijn budget net te boven.” (Lacht) Thomas Jean Henri zet ook Élise Peroi in de picture. Niet alleen omdat ze zijn lief is, maar ook omdat ze een fantastische kunstenares is. “Haar grote expo in de Botanique werd met een jaar uitgesteld en ook die bij Iselp werd snel afgevoerd. Wat doe je dan met die extra tijd? Hem bevriezen? Nieuw werk maken? Als kunstenaar werk je niet op commando, je doet iets omdat het uit je systeem moet. Élise werkt met textiel, dat vergt geduld, tijd en toewijding. Het ziet er delicaat uit, maar er spreekt een enorme kracht uit. Ik vind het altijd knap als je de ‘handen’ van de kunstenaar in zijn werk ziet.”

© THOMAS JEAN HENRI

STEVE MICHIELS

In Cache-Pot kan je terecht voor een fleurige plant én een pot vol koffie.

Waar Thomas Jean Henri ook ziel in ziet, zijn kleine shops. Zoals Cache-Pot, een plantenwinkel annex koffiebar. Of de kleine boekenwinkel Tulitu in de Vlaamsesteenweg, waar een enthousiaste dame zich staande houdt tussen de Filigranes en Tropismes. Dat geldt ook voor Antidotes, een wijnslijter in Elsene die de klemtoon legt op bio en artisanaal. “Als we niet willen dat onze stad één grote luchthaventerminal wordt, moeten we dat soort zaken koesteren.”

33

Culture. Photographie

« J’utilise des films d’il y a vingt, trente ans », dit Antonio Jiménez Saiz. « À chaque utilisation, il y a un risque de ne pas y avoir d’image. »

34

ANTONIO JIMÉNEZ SAIZ REND DES COMPTES À LA MÉLANCOLIE

‘Je suis mort, n’en parlons plus’ | INTERVIEW

A

utomne 2018. « J’étais complètement dévasté. » La saison morte s’installe dans l’esprit d’Antonio Jiménez Saiz comme un épais brouillard. Sa mère, très âgée, s’en était allée avec l’été, laissant le photographe seul au milieu des dernières images qu’il avait prises d’elle : No nos aprenden a morir.

Un travail photographique comme une ultime tentative de se rapprocher de sa mère alors qu’elle perdait chaque jour un peu plus la mémoire. « J’avais un temps limité pour attraper les bribes de notre histoire et elle, pour me témoigner un amour qu’elle n’avait jamais réussi à me donner. Elle est décédée la veille du vernissage chez Contretype. Ça a été comme un mini tsunami », dit Jiménez Saiz. Au plus profond de sa solitude, le photographe tourne pour la première fois le viseur vers sa propre psyché, décidé à faire face à ce mal qui le ronge depuis qu’il a l’âge de s’en souvenir et qui semble confortablement installé. « Je voulais rendre compte ou plutôt rendre des comptes à la mélancolie, tenter d’exprimer ce que la mélancolie veut dire de soi et ce que l’on voit quand on est à sa merci. »

BRUZZ

Après Elite controllers et No nos aprenden a morir, le photographe bruxellois Antonio Jiménez Saiz clôt sa trilogie sur la vie en suspens avec le livre Tant de poussière, et moi si sourd. Une descente dans les méandres de sa psyché où l’artiste ne craint plus de mettre des images sur le mal qui l’habite. — SOPHIE SOUKIAS

LES RUINES DU MONDE Commencent alors des errances profondément solitaires à travers les territoires urbains et sauvages, à la recherche des images capables de traduire sa douleur. En résulte Tant de poussière, et moi si sourd, une succession d’impressions argentiques, en noir et blanc pour la plupart, dans laquelle se lit le récit de la fin du monde, de la fin d’un monde.

Un livre peuplé de statues en ruines, de salles de fêtes et de cinéma désertées, de chemins inondés et de carcasses d’animaux happés par le cataclysme avant d’avoir eu le temps de trouver un abri. En dernier survivant, Antonio Jiménez Saiz s’oriente au milieu de la végétation tortueuse et indomptée grâce à des signes et symboles formant la mythologie de ses états d’âme : une spirale de briques blanches posées à même le sol, une boussole archaïque dans la cale d’un navire abandonné, une mystérieuse croix chrétienne ▼

FR

35

ANTONIO JIMENEZ SAIZ REND DES COMPTES À LA MÉLANCOLIE

DE MELANCHOLIE IN BEELD Na Elite controllers en No nos aprenden a morir sluit de Brusselse fotograaf Antonio Jiménez Saiz zijn trilogie over het fragiele leven af met een nieuw boek: Tant de poussière, et moi si sourd. In de herfst van 2018 legde het ‘dode seizoen’ een dikke laag mist over de geest van de fotograaf. Zijn oude moeder was samen met de laatste zomerdagen weggedeemsterd en ze liet de fotograaf alleen achter met de laatste beelden die hij van haar had gemaakt.

Jiménez Saiz richtte daarna de lens op zijn eigen psyche, vastbesloten om de malaise in de ogen te kijken die hem al zolang kwelde als hij zich kon herinneren. “Ik wilde rekenschap afleggen, of beter nog: een rekening vereffenen met de melancholie.” Hij begon aan solitaire wandelingen door stedelijke en ongetemde gebieden, op zoek naar beelden die uitdrukking konden geven aan zijn verdriet. Het resultaat, Tant de poussière, et moi si sourd, is een reeks van analoge drukken, grotendeels in zwart-wit, waarin een verhaal van het einde van de wereld, van een wereld, zich aftekent.

“Ik denk dat je een leeftijd zoals de mijne moet hebben om af te rekenen met wat er heel diep in jezelf zit.”

Tant de poussière, et moi si sourd se décline sous la forme d’impressions argentiques dans lesquelles se lit le récit de la fin du monde, de la fin d’un monde.

▼

BRUZZ

| INTERVIEW

NL

formée par les branches d’un arbre.

L’aspect évanescent de certaines images suggère l’utilisation périlleuse de pellicules périmées. « J’utilise des films d’il y a vingt, trente ans », dit Antonio Jiménez Saiz. « À chaque utilisation, il y a un risque de ne pas y avoir d’image. C’est une volonté de ma part d’être honnête avec la mélancolie. Le bipolaire qui se réveille ne connaît pas sa journée. Il y a des jours où je suis dans un chaos total, eh bien la pellicule aussi. »

PAS DE FUTUR Si les images ont été prises entre octobre 2018 et octobre 2019, elles ne sont pas sans faire intensément écho à la solitude psychique et à l’ambiance cataclysmique qui devaient ouvrir l’année 2020 et son interminable quarantaine. « Au début de la pandémie, je ne voyais pas la différence entre ce que la maladie m’imposait et le confinement », dit le photographe. « Ce qui était nouveau, c’était de partager ce sentiment avec tout le monde. » Entre les images, des messages codés à la poésie noire crient leur détresse sur un papier jauni. « Ce sont des états d’âme que j’avais écrits sans aucune prétention à la machine à écrire lorsque j’avais vingt ans », dit Jimenez Saiz. « C’était l’époque des No Future (en référence à la génération punk des années quatre-vingt, NDLR) , alors je pensais qu’il était normal d’écrire des choses aussi sombres. J’étais persuadé que tous les jeunes de mon âge faisaient pareil, ce n’est que plus tard que j’ai compris. » 36

« Au début de la pandémie, je ne voyais pas la différence entre ce que la mélancolie m’imposait et le confinement » ANTONIO JIMÉNEZ SAIZ

« Je suis mort, n’en parlons plus », tapait le jeune homme sur les touches de sa machine à écrire dans un ultime élan cathartique. Quarante ans plus tard, ses textes émergent de cette poussière mélancolique. Lui aussi. « Parler de soi, se mettre à nu, ça n’est pas facile. Je pense qu’il faut avoir un âge comme le mien pour sortir ce que l’on a au tréfonds de soi-même », dit Jimenez Saiz. « Désormais, je me sens prêt à explorer l’autre, les autres. »

TANT DE POUSSIÈRE, ET MOI SI SOURD auto-édité, 72 p., 38€

DEPICTING MELANCHOLY After Elite controllers and No nos aprenden a morir, the Brussels-based photographer Antonio Jiménez Saiz is ending his trilogy about the fragility of life with a new book: Tant de poussière, et moi si sourd. In the spring of 2018, the “dead season” cast a thick fog over the photographer’s mind. His mother had died during the last summer days, and she had left the photographer alone with the last photos he had taken of her.

Antonio Jiménez Saiz then pointed his lens at his own psyche, determined to look the malaise that had plagued him for as long as he could remember dead in the eye. “I wanted to give account, or rather: settle an account with melancholy.” He started taking solitary walks through urban and wild areas, looking for images that might express his sadness. The result, Tant de poussière, et moi si sourd, is a series of analogue prints, largely in black and white, which gradually develops into a story about the end of the world. “I think you have to be about my age to come to terms with what is going on most deeply within you.”

EN

IN

THE

The times demand something new: a radical reversal

HOW TO LIVE & WORK NOW ?

ARTS

AND

1/12/2020 > 1/03/2021

BEYOND

Kaaitheater is cancelling its scheduled live programme until 1/03/2021

WHAT TO DO INSTEAD? DIVE INTO OUR ONLINE PROGRAMME… TALKS & DEBATES • (STAYING) IN THE MOVEMENT: on Activism and Social Movements during Corona • A SERIES OF MORE-THAN-HUMAN ENCOUNTERS: ZOÖP, OLAVE NDUWANJE & DARKO LAGUNAS, a.o. on Multispecies Justice • 10 YEARS DE WERELD MORGEN: MIRIYAM AOURAGH, ANNIE OLALOKU-TERIBA, NADIA FADIL, a.o. on Revolution & Solidarity

+

• SOLTA’s narrative podcast TIMO… and an end-of-year ritual: LET’S TICK TOGETHER! IN THE MEANTIME… Artists will be conducting experiments in our theatre halls and rehearsal spaces. How to develop an arts practice in times with no live audiences?

And the Kaai-team is taking the time to develop better ways of working in the performing arts sector today—and in the future.

Read all about it at > kaaitheater.be/howtoliveandwork

KAAITHEATER.BE

KaaiAd_BRUZZ_201209.indd 1

03/12/2020 16:27

38

B R U Z Z | R E P O R TA G E

VIJF MUSEUMMEDEWERKERS VERTELLEN OVER EEN KUNSTWERK DAT HEN BIJZONDER RAAKT

NL

Hoera, de musea mogen weer mondjesmaat open. BRUZZ vroeg medewerkers van vijf Brusselse musea elk naar één werk uit de vaste collectie of de lopende tentoonstelling waaruit bezoekers de komende week troost of lering kunnen halen in deze letterlijk en figuurlijk donkere tijden.

— MICHAËL BELLON, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

‘Licht is God, kennis, en therapie’ Louma Salamé (Villa Empain) kiest voor Jusqu’à preuve du contraire van Mounir Fatmi

Louma Salamé (Villa Empain): “Dit werk van Mounir Fatmi verwijst slim naar de associatie tussen God en licht.”

Louma Salamé heeft er al een rijke carrière op zitten als curator en commissaris in grote kunstinstellingen over de hele wereld. Sinds 2016 is ze directrice van de Boghossian-stichting en Villa Empain, waarvoor ze ook de lopende tentoonstelling The light house samenstelde, die letterlijk licht brengt in duistere tijden. In de Franklin Rooseveltlaan vormen de lantaarns bij het vallen van de duisternis momenteel een pad van blauw licht, en in Villa Empain zelf

vullen negentien artiesten elk één ruimte met kunst die draait rond licht en kleur.

Salamé: “Het project is ons dierbaar omdat het echt past in deze tijd. Licht is de belangrijkste bron van leven en energie op aarde – op een paar vissen diep in de zee na hebben we allemaal licht nodig.

In bijna alle religies wordt licht geassocieerd met het goddelijke, en in zowat alle beschavingen met kennis. Omdat ideeën, zoals licht, geen fysieke drager nodig hebben om te circuleren van mens tot mens. Daarnaast is licht, en kleur, ook therapeutisch: al in 1900 had je chromotherapie en luminotherapie, en schilderde men muren in het blauw van de lucht of het geel

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Het Museum van de Troost

van de zon. Ook onze kunstenaars dringen door tot in het diepst van je cellen. Of je nu alleen bent of in groep, je beleeft de werken. Het is moeilijk om uit dat gevarieerde kleurenpalet één werk te kiezen.

De installatie Jusqu’à preuve du contraire (2012) van Mounir Fatmi verwijst slim naar die associatie tussen God en licht in monotheïstische religies. Op de neonbuizen zijn verschillende Koranverzen weergegeven. ‘Door het licht te worden, kan God niet fysiek worden voorgesteld,’ zegt Fatmi, die de kijker die de verzen wil lezen vervolgens dwingt om dicht bij het licht te komen, dat tegelijk verblindt en op het netvlies wordt gefixeerd.”

THE LIGHT HOUSE > 18/4, www.villaempain.com

39

VIJF MUSEUMMEDEWERKERS VERTELLEN OVER EEN KUNSTWERK DAT HEN BIJZONDER RAAKT

‘We willen bezoekers bevrijden en amuseren’

BRUZZ

| R E P O R TA G E

Tatiana Veress (Art et marges) kiest voor een installatie van François De Jonge, Rémi Lambert en Seyni Awa Camara

Tatiana Veress (Art et marges): “Kunst biedt een fantastische ontsnappingsroute naar andere universums.”

40

Tatiana Veress is de directrice van Art et Marges, dat dit jaar tien jaar bestaat, al is de collectie en de tentoonstellingswerking rond art brut en autodidactische outsiderkunst in de Hoogstraat al veel ouder. De verjaardagstentoonstelling Embrasez-vous! zet de collectie in een nieuw daglicht, door kunstenaars die er geen deel van uitmaken nieuwe installaties te laten maken met door hen uitgekozen werken. Veress presenteert ons een imposante installatie op mensenmaat, rond een sculptuur in gebakken klei van de Senegalese Seyni Awa Camara, die

tot de vaste kunstenaars van Art et Marges behoort.

“Seyni Awa Camara brak met de lokale artisanale productie in Senegal om haar eigen beelden te maken – in dit geval een moederfiguur omgeven door kleine babyfiguren. Daarvoor bedacht François De Jonge een installatie in stro en klei, geïnspireerd door de leemarchitectuur uit Mali. Het geheel evoceert een archeologische site, en daar wordt dan nog eens een laag aan toegevoegd door de twee grote schilderijen van Rémi Lambert. Die tonen een postapocalyptisch landschap met

robot-dinosauriërs die de energie van vulkanen en technologie gebruiken om een nieuwe vernietiging door meteorieten te voorkomen. Door contexten zo door elkaar te gooien, speelt dit werk met de manipulatie van kennis en de absurditeiten van complotdenkers, en tegelijk toont het hoe kunst wél een fantastische ontsnappingsroute biedt naar andere universums. Dat is ook de kracht van Art et Marges: hier kan de radicale persoonlijke verbeelding, los van formats en intellectuele kaders, de bezoekers bevrijden, maar ook amuseren.”

EMBRASEZ-VOUS! > 25/4, www.artetmarges.be

Isabel Vermote (KMSKB) kiest voor De terugkeer van René Magritte

Isabel Vermote van de dienst publieksbemiddeling van de KMSKB is ook verantwoordelijke voor het Nederlandstalige programma ‘Museum Op Maat’, dat de Koninklijke Musea toegankelijk moet maken voor doven, slechtzienden, mensen met een fysieke of mentale handicap, mensen in armoede of uit de zorgsector. Zij is dus vertrouwd met het troostende aspect van kunst en de impact van schoonheid.

“Tijdens de pandemie merkten we dat de nood daaraan hoog was.

Het was frustrerend dat deze diverse groepen niet meer bij ons terechtkonden. Wel hebben we nog ons project ‘Klavertje Vier’, in samenwerking met een dertigtal vooral Brusselse woon-, zorg- en revalidatiecentra. Zij kregen tijdens de pandemie regelmatig een selectie van vier kunstwerken opgestuurd rond positieve thema’s als ‘familie’, ‘kinderspelen’ of

‘winter’. Bij die werken hoort een woordje uitleg, zodat erover gepraat kan worden, waarna de mensen uit de centra mogen stemmen op een van de vier. Van het winnende werk maken we dan een grote affiche met op de achterkant een bemoedigende spreuk die in de centra wordt opgehangen.”

“Vaak is de wedstrijd spannend, maar in de reeks met dieren werd De terugkeer van René Magritte de zeer overtuigde winnaar. Door de kleur, het licht en de eenvoud, maar ook door de symboliek van de vogel en het nest, tegelijk kwetsbaar en hoopvol, en de blik uit het raam naar de horizon die doet wegdromen. Dat Magritte het werk schilderde in een crisissituatie – aan het begin van de oorlog in 1940, toen hij vluchtte naar Frankrijk – is ook een opmerkelijke parallel met onze crisissituatie nu. De terugkeer slaat op de terugkeer naar het vertrouwde nest en de vertrouwde situatie.” www.musee-magritte-museum.be, www.fine-arts-museum.be

Bruno Benvindo (Joods Museum) kiest voor Compositie 121 van Kurt Lewy

Bruno Benvindo werkt sinds 2017 bij het Joods Museum, waar hij directeur tentoonstellingen is en ook commissaris van de lopende expo Kurt Lewy. Towards abstraction. “Die tentoonstelling is eigenlijk het resultaat van de herontdekking van Compositie 121, een weinig spectaculair werkje dat in onze reserves zat en daardoor wat vergeten raakte, net zoals de kunstenaar zelf. Lewy kende een bewogen leven door het geweld van de twintigste eeuw, maar creëerde een erg persoonlijke esthetiek en een rijk oeuvre, gekenmerkt door een radicale overgang van het figuratieve naar de abstractie.”

Wat hebben wij vandaag aan dit kleine schilderijtje? “Lewy werd geboren in 1898, maar kreeg pas in 1952 zijn eerste grote persoonlijke tentoonstelling in Bozar. Die tentoonstelling werd een inventaris, maar meteen ook een

| R E P O R TA G E

‘We kunnen ons blijven heruitvinden’

BRUZZ

‘Kunst kan hoop bieden in crisissituaties’

liquidatie van het figuratieve werk uit zijn eerste periode. Uit het abstracte werk dat volgde, spreekt een hervonden rust. Abstractie liet hem toe zich los te maken van de nachtmerrie van de oorlog en de isolatie van de ballingschap. Het was geen louter esthetische keuze, maar een manier om angsten en trauma’s van het verleden te bezweren. Hij stileerde eerst de realiteit tot zijn lijnen zich er helemaal van losmaakten. Zo kan abstractie ook ons even wegleiden van de chaos. Voorts heeft Lewy nooit zijn eerste succes gekapitaliseerd. Hij is nieuwe technieken blijven verkennen, zoals email, tapijtkunst of glas-in-lood. Hij toont ons hoe we onszelf ondanks alles telkens opnieuw kunnen heruitvinden.”

KURT LEWY. TOWARDS ABSTRACTION > 7/2, www.mjb-jmb.org

41

VIJF MUSEUMMEDEWERKERS VERTELLEN OVER EEN KUNSTWERK DAT HEN BIJZONDER RAAKT

LE MUSÉE DE LA CONSOLATION Maintenant que les musées sont à nouveau autorisés à ouvrir, les employés de cinq musées bruxellois nous parlent d’une œuvre capable d’offrir aux visiteurs un certain réconfort ou une réflexion en ces temps de pandémie. Louma Salamé (Villa Empain) choisit Jusqu’à preuve du contraire de Mounir Fatmi: une installation qui vous aveugle de lumière. Le cœur d’Isabel Vermote des MRBAB penche quant à lui pour une œuvre de René Magritte « fragile, optimiste et rêveuse ».

Bruno Benvindo, du Musée juif, fait l’éloge de Kurt Lewy, « qui nous montre comment nous pouvons continuer à nous réinventer malgré tout ». Laure Goemans du Wiels attire notre attention sur une sculpture de Manuel Graf, qui fait rire et réfléchir à la communication numérique et aux normes de beauté absurdes. Tatiana Veress (Art et Marges) présente une installation à échelle humaine, autour d’une sculpture de la Sénégalaise Seyni Awa Camara. « Dans notre musée, l’imagination personnelle radicale peut libérer et amuser les visiteurs. »

BRUZZ

| R E P O R TA G E

FR

Laure Goemans (Wiels): “Graf maakt een statisch medium heel erg dynamisch.”

THE MUSEUM OF SOLACE Now that the museums are gradually opening again, the staff of five museums tell us about one artist or artwork that can offer visitors comfort and solace over the coming weeks. Louma Salamé (Villa Empain) has selected Mounir Fatmi’s Jusqu’à preuve du contraire, an installation that leaves you blinded by the lights. Isabel Vermote at the Royal Museums of Fine Arts, on the other hand, chose a work by René Magritte that is close to her heart, “vulnerable, hopeful, and dreamlike”. Bruno Benvindo from the Jewish Museum champions Kurt Lewy, “who shows us that despite everything, we can continue to reinvent ourselves”.

Laure Goemans at Wiels draws our attention to a sculpture by Manuel Graf that makes you laugh at and reflect on digital communications and absurd beauty standards.

Tatiana Veress (Art et marges) presents an installation on a human scale, around a sculpture by the Senegalese artist Seyni Awa Camara. “At our museum, the radically personal creativity can liberate and amuse our visitors.”

EN

‘Normaliteit is heel kneedbaar en veranderlijk’ Laure Goemans (Wiels) kiest voor Selfie van Manuel Graf

Laure Goemans staat bij Wiels in voor de bemiddeling met diverse doelgroepen via bijvoorbeeld ateliers, partnerschappen of schoolbezoeken. Ze houdt erg van de grote groepstentoonstelling Risquons-tout, die de waarde van artistiek grensoverschrijdend gedrag onderzoekt, en koos uit het ruime aanbod Selfie van de Duitse kunstenaar Manuel Graf, een met gips gecoate en 3D-geprinte sculptuur, gebaseerd op erotische tekeningen van de Russische revolutionaire cineast Sergej Eisenstein.

42

“De figuur verwijst naar de propagandistische, constructivistische bas-reliëfs uit de jaren 1930, maar geeft er een heel hedendaagse invulling aan. Dat is een eerste reden waarom ik het koos: het speelt met de tijd in een tijd waarin ons tijdsbesef veranderd is.

Dat de figuur een selfie neemt, becommentarieert de communicatie tussen mensen die nu meer dan ooit via digitale weg verloopt.

Maar wat natuurlijk opvalt, is dat het een selfie is van een fallus die kunstmatig overeind moet worden gehouden door een stelling omdat de figuur zelf heel slap is. Een mooie kritiek op de manier waarop normaal vooral fitte, gespierde, menselijke lichamen worden gerepresenteerd, zeker in

autoritaire regimes. Graf werd via de later naar de VS verbannen Eisenstein ook geïnspireerd door de ‘plasmatische’ eigenschappen in het werk van Walt Disney.

Disney vervormde lichamen om hun bewegingen op een dynamischere manier te kunnen voorstellen. Graf doet hetzelfde met een heel statisch medium als sculptuur.”

“Hij zegt zo ook iets over ons aanpassingsvermogen aan de veranderingen waaraan we onderhevig zijn, en het feit dat ‘normaliteit’ eigenlijk heel kneedbaar is en snel kan veranderen.”

RISQUONS-TOUT >10/1, www.wiels.org

Culture. Exhibition

MUFUKI MUKUNA BRINGS TOGETHER THE RELIGIOUS AND THE PROFANE

‘There is no doubt anymore: I am a painter’ EN

Mufuki Mukuna is exhibiting his paintings at the Wetsi Art Gallery. Paintings full of characters and subject matter through which the Belgian-Congolese artist reveals the expressive and introspective power of art that is more committed than it appears. — GILLES BECHET, PHOTOS IVAN PUT

A

fter the rain, there were many more snails in the courtyard. And no one knew why. No doubt they came from the few plants bravely growing there. Some of them even ventured into the studio. Mufuki Mukuna is fascinated by these creatures with shells. Sometimes, he even paints them in a corner of his paintings. And when he saw their glistening trails on the concrete floor, he took great care not to crush any of them inadvertently.

You could see the gastropod as a metaphor for the Belgian-Congolese artist, safe in his shell, sheltered from the world, an adherent of the principle of “less is more”. “It’s an animal with great symbolic and esoteric power. The spiral on its shell corresponds to the golden ratio. I like it because it embraces reality. By sliding over its problems, it defies death. It moves at its own pace, but it has absolute confidence that it will arrive where it needs to arrive.”

In this strange period of semi-lockdown, Mufuki Mukuna has left the shell of his studio for an exhibition at the Wetsi Art Gallery. Ten paintings will be displayed on the walls for a week; then they will be accessible online. In this very carefully chosen selection, the curator Anne Wetsi Mpoma wanted to shine a light on an aspect of the artist that he himself is reluctant to call attention to. “My paintings are figurative,

44

almost always centred on the human being. I am uncomfortable with the idea of militant commitment because I find that it is more powerful to suggest things rather than show them. I think that is the best way to plant an idea in the mind of the viewer. My paintings are open to interpretation. I have always refused to impose a way of thinking.”

If the subjects almost always have black skin, it’s because he couldn’t have done them any other way. “My father is African, but I grew up in Brussels. I don’t see why I should be categorised as being from one group or the other. On the inside, I am just a human being.” And that human being who grew up in a melting pot of two cultures, has naturally felt drawn to hybrid beings, such as the albino people whom he has often painted. In the portrait of an albino person with a cigarette in their mouth, elegantly swaying their hips with their hands in their pockets, he adds an element of erasure. The scratching and effacement of the material raises the question: which layer has been scratched off and which layer remains?

LAYER BY LAYER In another painting, whose title, Crazy Baldhead, is inspired by a Bob Marley song, the confrontation is obvious. A white arm, which we realise is

gripping a revolver, is pointing at a frightened young black man with an apple balanced on his head. “In a Hieronymus Bosch painting, there is a figure with an apple on its head, I decided that it was the apple from the Tree of Knowledge. To me, Africa, the birthplace of humanity, is also the birthplace of knowledge, which the West has attempted to acquire by force.”

Mufuki Mukuna sometimes compares his paintings to haikus, little stories told through images. “I am inspired by small moments of daily life and flashes that appear to me and that I transcribe onto the canvas.” With its very American title, 14ème rue is inspired by a universal reality: prostitution. There is a visual confrontation between the prostitute in the

Mufuki Mukuna Born in Brussels to a Belgian mother and a Congolese father in 1973 Has his first exhibition at the Noirhomme gallery in 1999 Studies visual arts at the Académie des Beaux-Arts de Bruxelles Studies acting Exhibits at the East Africa Art Biennale in Dar es Salam, Tanzania in 2007 Takes part in the exhibition “Actitudes contemporaines belges” in Geneva in 2018

Mufuki Mukuna in his studio. “I am inspired by small moments of daily life and flashes that appear to me and that I transcribe onto the canvas.”

“You don’t necessarily know where you’re going when one stroke leads to another” MUFUKI MUKUNA

mouth. “It was when I was painting her that I began to see her as Eve after the fall from Paradise. She is crying, she is alone. At one time, I felt a particular rapport with the deity. I feel drawn to religions and at the same time, I’m mistrustful of them.” When we point out to him that, in Western depictions, Eve is always naked, reluctantly exhibiting her milky white skin, and that he has represented her as a figure that is clothed and has black skin, he has nothing to add, but calls attention to her sphinx-like smile.

A THEATRE OF CHARACTERS In the painting Yeshoua, things are clearer still. It was one of the first paintings that Anne Wetsi Mpoma selected, because it resonates particularly

▼

window and the client. There is seduction and desire, but also the exploitation of women, the commodification of the world. Although echoes of other artists can be discerned in Mufuki Mukuna’s pictorial style, he himself does not subscribe to any artistic tendency, except perhaps that of Francis Bacon. “He influenced me for a long time.

What I love about his work is the fractured perspective, the way he organises the painting on the canvas.”

Mufuki Mukuna explains that he is wary of being too decisive, that he prefers to let things come. And meanings are built up slowly, layer by layer. The painting Eve is a good example of this.

It all began with a portrait of an African prostitute in a café, alone, a cigarette hanging from her

45

BRUZZ

| INTERVIEW

▼

MUFUKI MUKUNA BRINGS TOGETHER THE RELIGIOUS AND THE PROFANE

with her aspirations and with her work as a curator. At first glance, you see a cross burning gently. As you approach the painting, you see that there is a crucified black body on it. “I thought it was a powerful image, what with the Christmas season coming up. Although things have progressed a lot, black people continue to be erased and there is still a lack of recognition for all the good that black people have done. It is still unsettling to see one of the most important men in Western culture embodied by a black person.” Mufuki Mukuna, true to his disengaged and ambivalent approach, just sees it as obvious.

“Many painters have painted crucifixions, so why not me? When I was painting Jesus, the question of skin colour did not occur to me. Given my areas of interest, it was evident to me that this historical figure was African.” Beneath the cross, he added an inscription in Hebrew, Greek, and Latin, suggesting that since the subject is so universal, the colour of his skin is ultimately anecdotal.

Mufuki Mukuna’s paintings are a theatre full of characters and emotions. The sets are often sketched. The paintings’ materials are omnipresent. Those materials reveal emotions, which are created using large and small brushstrokes, blending by hand, aerosol clouds, or jets of sand and pigment on the canvas. It’s no surprise that, to him, the act of painting is central. “That’s what motivates me to go back to my studio every day to return to the particular state that comes into being when we paint. You don’t necessarily know where you’re going when one stroke leads to another.” According to Mufuki Mukuna, his introduction to painting happened a very long time ago. “In kindergarten, the teacher already said that I didn’t paint like other children of my age, I would put much more detail into my figures.” The path seemed to be all laid out, leading him to study arts and humanities at the Académie des Beaux-Arts for two years. Although he briefly tried his hands at sculpture, painting was always his focus. “I went through a period of posturing and saying: I do not draw, I paint. Then, thanks to a friend, I started drawing with charcoal

“I find that it is more powerful to suggest things rather than show them” MUFUKI MUKUNA

MUFUKI MUKUNA IN WETSI ART GALLERY

Mufuki Mukuna: “For a long time, I felt like I didn’t fit into society.”

again. The truth is that drawing has an immediacy and directness to it that painting does not have.”

A CHAPTER CLOSED At one point in this trajectory, in which painting is a necessity, Mufuki Mukuna felt the need for a radical change and enrolled in an acting school.

“For a long time, I felt like I didn’t fit into society.

I wanted to leave the solitude of the studio to create with other people. I was 30 years old and the idea of the young painter alone with his work seemed less and less romantic to me.”

For five years, he threw himself into it, packed away his paint brushes and rolled up his canvases to tread the boards. One of the high points of that period was taking part in Heiner Müller’s play Hamletmachine, directed by Pascale Binnert at the Théâtre Océan Nord. Then he was immobilised by a bad fall and ended up in hospital. “I started to draw again and realised that that was what I wanted to do. A chapter closed almost as if it had never opened.”

Of course, he has continued to paint, travel, and exhibit his work. Sometimes doubt would creep in. “Before a solo exhibition at Marc Somville, I was wondering if I would have to go collect rubbish in a park. Then, after it closed, the telephone never stopped ringing. People wanted to buy my paintings. Then, little by little, people’s view of what I do changed. I finally feel that I am leading a career as a painter.” Mufuki Mukuna loves to paint in silence and always will. A silence that is not even disturbed by the slithering of snails.

MUFUKI MUKUNA: THE ART OF RESISTANCE 17 > 24/12, by appointment (online: > 11/2), Wetsi Art Gallery, Café Congo, www.wetsi.gallery

46

Mufuki Mukuna toont zijn doeken in Wetsi Art Gallery: personages en materies waarin de BelgischCongolese kunstenaar de gehele expressieve kracht ontketent van een kunst die veel geëngageerder is dan ze lijkt. Een tiental werken zal een week lang aan de muren hangen, waarna ze alleen nog online te bezichtigen zullen zijn. Met deze nauwgezette selectie wilde galeriste Anne Wetsi Mpoma een facet van de kunstenaar belichten waar hijzelf slechts aarzelend over spreekt. “Mijn werk is figuratief en focust bijna altijd op de mens.

Ik voel me niet zo op mijn gemak bij een militant engagement, omdat ik liever suggereer zonder te tonen. Naar mijn gevoel is dat de beste manier om een idee te planten in het hoofd van de kijker. Ik weiger steevast hem of haar een denkwijze op te leggen.” Dat zijn personages vrijwel altijd zwart zijn, is voor hem een evidentie. “Ik ben het kind van een Afrikaanse vader, maar ik ben opgegroeid in Brussel. Ik zie niet in waarom men mij zou indelen bij deze of gene groep. Ik ben gewoon een mens.”

NL

MUFUKI MUKUNA À LA WETSI ART GALLERY Mufuki Mukuna expose ses toiles à la Wetsi Art Gallery. Une peinture de personnages et de matière dans laquelle l’artiste belgocongolais dévoile toute la force expressive et intériorisée d’un art plus engagé qu’il n’y paraît. Une dizaine de toiles seront accrochées aux cimaises pour une semaine, puis accessibles en ligne. Dans cette sélection très choisie, la galeriste Anne Wetsi Mpoma a voulu mettre en lumière une facette de l’artiste que lui-même est réticent à mettre en avant. « Ma peinture est figurative, presque toujours centrée sur la personne humaine. Je suis mal à l’aise avec l’idée d’un engagement militant parce que je trouve qu’il est plus fort de suggérer sans montrer. C’est à mon sens la meilleure manière d’insérer une idée dans l’esprit du spectateur. Mes tableaux sont libres d’interprétation.

Je me suis toujours refusé à imposer une façon de penser. » Si ses personnages ont presque toujours la peau noire, c’est parce qu’il ne pourrait pas faire autrement. « Je suis né d’un père africain, mais j’ai grandi à Bruxelles. Je ne vois pas pourquoi on me catégoriserait dans l’un ou l’autre groupe. À l’intérieur, je suis juste une personne humaine. » FR

Keep music A-live festival 13 > 20 Dec. 2020 End 2020 on a high note

PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN BRUSSEL PALAIS DES BEAUX-ARTS BRUXELLES

Rue Ravensteinstraat 23 1000 Brussels +32 2 507 82 00 / bozar.be

Culture. Li érature jeunesse

Bêtes de fête FR

Comment écrire à propos d’un minimaliste ? Avec la même démonstration maximale d’amour dont fait preuve l’homme a entif aux détails dans ses nouvelles pépites Plus de place ! et Mythes au carré. Un confe i pour Loïc Gaume ! — KURT SNOEKX Une autobiographie topographique en onze chapitres qui réunit expériences, sentiments et lieux où ils se produisent en une cartographie de vie (Collection Wafel). Un leporello qui fait l’inventaire de toutes les jetées de la côte britannique (37 Piers). Une collection de façades de Schaerbeek dessinées méticuleusement (Ribambelles).

La loi de Murphy interprétée avec un minimalisme incomparable (Catastrophes !).

Une livraison à la mystérieuse maison de Monsieur Fantôme (Clac, la trappe !). Et 38 contes, réduits à quatre cases magnifiques (Contes au carré, récompensé par le Prix Bologna Ragazzi).

Cela fait plus de huit ans que je suis familier de l’œuvre de Loïc Gaume, et elle se montre toujours aussi diverse que cohérente, aussi ouverte que singulière, aussi folle qu’audacieuse, et aussi fragile que puissante.

Aujourd’hui, l’artiste schaerbeekois ajoute deux livres à cette liste. Avec Mythes au carré, il transpose l’exploration visuelle et narrative de ses Contes au carré à la mythologie grecque. Au moyen de pictogrammes ludiques et dynamiques, il capture les aventures des dieux, des déesses-mères et des héros humains tels que Cronos, Zeus, Prométhée, Achille, Atlas, Pandore,

Pénélope, Orphée, Jason, Méduse, Œdipe et Antigone en quatre cases économes en couleurs.

C’est la « recherche d’une économie de moyens, littéraire et graphique » qui conduit Loïc Gaume vers ces histoires, contes et mythes primitifs, comme des lieux qui reflètent une même essence épurée.

L’écrivain Cesare Pavese voyait chaque jour dans le paysage de son Piémont une mythologie se déployer. Loïc Gaume voit dans la grande mythologie des Grecs et des conteurs les petites histoires adaptatives de tous les jours. Des histoires qui incarnent la vie fragile, qui expliquent, nourrissent et soulagent la maladie, l’amour, la jalousie, les adieux et autres vertus et péchés humains.

LIBERTÉ FOLLE Ce qui est incroyablement beau dans cette entreprise de papier, c’est l’engagement qu’elle exprime. Sa ferme croyance dans les livres est l’expression de sa foi dans le pouvoir du petit, de l’imperceptible, du vulnérable. Son sens du détail mène de cette fraction minuscule mais essentielle à une vie entière. « Mais oui, un livre est fragile.

La vie aussi, elle est fragile », révélait-il

Select.

48

Sing and dance

Venez, venez Queen Nikkolah !

Talkin’ all that jazz

EN/ These days, there can never be too many films available online. Bozar is also chipping in. This week, Lettres du Continent (9 > 13/12) focuses on the stories of dancers from Nigeria, Tunisia, and Senegal. On 12/12, The Singing Club is premiering online. This comedy drama film tells the story of soldiers’ wives who sing away their fears of losing their husbands in battle. Later this month, the Arabfuturism programme is showing works by the artists Monira Al Qadiri and Larissa Sansour. (GVDH)

FR/ Queen Nikkolah! dépoussière le folklore de Saint-Nicolas en offrant aux petits et grands enfants de nouveaux récits en phase avec leur temps. Dans sa tournée festive, la Queen n’a pas oublié Bruxelles et prévoit une réception en plein air au Cultureghem d’Anderlecht en collaboration avec Le Space. Au programme: magie, ballons, bonbons et cadeaux. Une bonne nouvelle n’arrive jamais seule puisque la merveilleuse légende de Queen Nikkolah! est désormais disponible à l’écoute sur SoundCloud. (SOS)

NL/ Je hebt nog wat tijd over in deze intussen halflauwe

www.bozar.be

9/12, 13.00, Cultureghem, Facebook: Queen Nikkolah

lockdown? Zet je aan de podcastserie Jazziness, waarvan vorige week de 26e en voorlopig laatste aflevering verscheen. De Nederlandstalige luisterreeks werd vorig jaar gelanceerd door het Brussels Jazz Weekend en duikt chronologisch in de geschiedenis van de jazz. Een round-up over all that jazz, van Jelly Roll Morton over door heroïne aangedreven jazzjunks tot Kamasi Washington en Kendrick Lamar. (TZ) Te beluisteren via Spotify, SoundCloud of Apple Podcasts

l’année dernière.

Ces histoires épurées ne font nullement ombre au côté espiègle. Limiter les moyens ne limite pas l’imagination. Ainsi Loïc Gaume se livre dans Plus de place !, qui revisite le conte russe La moufle, en image et en parole, à un jeu délicieux avec une souris, une grenouille, une chouette, un lapin, un renard, un sanglier, un ours, une minuscule fourmi et nos attentes. On ne voit que des têtes sans contour, et chaque animal cache (partiellement) le précédent – à quelques moustaches ou oreilles près – et pourtant, c’est un bestiaire qui a beaucoup de caractère.

Lorsque cette bande de râleurs audacieux et intrépides tente de s’entasser pour se protéger du froid, un par un, dans un bonnet perdu, il est réduit à un seul confetti. Ce seul confetti incarne toute la fête. Un petit point, un point focal sur lequel Loïc Gaume braque toutes les possibilités, les rêves, les tentatives et les quêtes. « Le livre de jeunesse est un rare support où l’on peut autant expérimenter les textes et les images sans cesse, où graphiquement tout est possible. C’est la liberté folle que j’y trouve, en fait », Loïc Gaume exprime ainsi toute sa fascination pour le médium. Ce que je trouve dans les livres de Loïc Gaume, c’est cette liberté, d’être vulnérable et imperceptible, fou et audacieux, original et fragile.

Loïc Gaume, en tête à tête avec les animaux de Plus de place !

PLUS DE PLACE !

Versant Sud Jeunesse, 32p., 9,90€, www.versant-sud.com/jeunesse MYTHES AU CARRÉ Éditions Thierry Magnier, 88 p., 15,50€, www.editions-thierry-magnier.com EXPO > 31/12, Librairie Candide, librairie-candide.be

BRUZZ TV biedt podium aan lokaal talent NL/ Het Brusselse cultuurlandschap is

zwaar getroffen door de coronacrisis. Met BRUZZ Off Stage willen we daarom de artiesten van onze hoofdstad een hart onder de riem steken, en dan in het bijzonder die artiesten die in deze nare tijden normaal voor een publiek hadden moeten spelen en dat nu niet kunnen. Elke weekdag krijgen zij na het nieuws op BRUZZ TV en BRUZZ.be een podium om onbelemmerd hun ding te doen.

Uit een stortvloed aan inzendingen selecteerden wij een kransje uitmuntende

muzikanten, acteurs, dansers, verhalenvertellers, rappers en performancekunstenaars die elke dag vijf minuten lang in de spotlights zullen schitteren.

Van het Duo Dyptik ft. Wan-Lun Yu met hun dansante Ravel (foto) over de latinpopband Chicos y Mendez en intimistische hiphopsongwriters à la Morgan tot weerbarstige stadsdichters à la Alex Deforce en Jan Ducheyne: tijdens BRUZZ Off Stage (her)ontdekt u vanuit uw zetel het impressionante, eclectische karakter van de Brusselse cultuurscene. (SVS)

Elke weekdag na het journaal op BRUZZ TV en op bruzz.be 49

Culture. Eat & Drink

La Fourna combines the best of Ethiopian, Cameroonese, Congolese, and Moroccan (vegetarian) cuisine.

Back to basics EN

The simple pleasures are more precious than ever before.

That is why you should hurry and check out La Fourna, a li le place that is in touch with the fundamentals.

— MICHEL VERLINDEN, PHOTO: SASKIA VANDERSTICHELE

LA FOURNA Royal Depot, Tour & Taxis, Havenlaan 86C avenue du Port, Brussel/ Bruxelles, www.lafourna.be, ma/lu/Mo > vr/ve/Fr 12 > 15.00

••••

It was on a cold grey day that I discovered La Fourna. Let down by my electric bicycle, I was about to despair of the world due to the weight of adversity.

Then, as if by a miracle, I was touched by the light reflecting off some comforting loafs. It came from a small outlet hidden in one of the entranceways of the Royal Depot in Tour & Taxis: La Fourna. Due to the coronavirus, the place, which has only been open for two

months, currently functions as a take-away. On the right, rows of reference books sit on a large wooden unit: Yotam Ottolenghi, Sami Tamimi, Kamal Mouzawak, etc., all in keeping with a style of Eastern cuisine that is full of flavour and takes you on a journey. This vegetarian establishment is centred on freshly made “breads” (baked on a saj, a heated plate), such as Lebanese manakish made with zaatar

(€4) and msemmen, a sort of stuffed pancake of Berber origin (€4). Several excellent sides are available to accompany these dishes: hummus (€2), aubergine baba ganoush (€2), and muhammara made with peppers (€2).

When we visited, it was another dish that captured our attention: the injera (€11), an Ethiopian pancake. You hold it in your hands in order to use it like a fork. It was served in a very practical recyclable box with some spinach, a little raw salad (chickpeas, cucumber, tomato, radish, pomegranate…) and some red beetroot and potato. We also opted for a soup of the day (€4). The food was a genuine revelation. We were floored by the quality of the soup, which combined

cauliflower and turmeric. Both comforting and exotic, with a thick texture but not too heavy, the dish was enhanced with some walnut pieces and some vinaigrette. As for the injera, it was similarly impressive, the kind of food that melts in your mouth and takes time to work its magic. It left us hoping that the food of “tomorrow’s world” will look like this: an approach that abandons sleight of hand to focus on accessible dishes that go back to the basics of food. We are grateful to social entrepreneur Hilde Brepoels for having come up with a formula that shines a light on the talent of women with immigrant roots: Zinash (Ethiopia), Ariane (Cameroon), Salla (Congo), and Assiya (Morocco). Brussels needs these women.

HIGH FIVE MANGIAVINO

THE VEGAN BUTCHER’S CHOICE

••••

••••

ELBOW

MAISON LANSSENS

••••

••••

••••

Geliefde gerechten uit de kindertijd.

Chers plats de mon enfance.

Beloved recipes from our childhood. (www.restaurant-bon-bon.be)

Streetfood op z’n Amerikaans.

La street food made in US. US style street food. (www.elbowcounter.com)

De allerbeste zuurkool van Brussel!

La meilleure choucroute de Bruxelles !

The best sauerkraut in Brussels! (www.maisonlanssens.be)

Italiaans zoals in Italië.

L’Italie en V.O. Authentic Italy.

(Facebook: MangiavinoAltitude100)

De smaak van vlees, zonder vlees.

Le goût de la viande... sans viande.

The taste of meat, but without meat. (www.veganbutcher.be)

BON BON

51

COLOFON COLOFON

Nick Trachet Nick Trachet

BRUZZ BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

Harde kip Substituut NickTrachet Trachet Nick Brusselaar diededestad stad Brusselaar die endedewereld wereldculinair culinair en ontdekt ontdekt

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

52

52

I

28 OKTOBER 2020

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

)

Wie langs de Afrikaanse winkels wandelt, moet Enkele mensen reageerden geschokt op mijn het zeker al zijn opgevallen: opInderdaad, de vitrine hangt stukje over kaviaar.

Zó duur! kaviaar is vaker dan niet een reclame pluvera. weinigwel mensen gegund.

Dat isvoor een van de redenen Meestal er het nooit lachende een waaromstaat ik vroeger overgezicht truffelsvan heb Afrikaanse op,kosten met kleurrijke geschreven.mama En dan die nog hoofddoek. maar half Het gaat over diepvrieskip.

Maar nietaspect om de in nu zoveel als kaviaar.

Maar het Belgische overal dominerende zijnLeuvense legkippen het verhaal vond ik ‘plofkip’. sprekend.Het Onze die te oud zijn volgens de normen de bioloog maakte een droom waar,van en toonde zo dat eierindustrie.

Zulke dieren gaan uiteraard niet zelfs de meest fabelachtige producten hier verloren, maar zijn ook niet meer gepast voor kunnen worden gemaakt. Bovendien zou hij niet ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de afdingen en valsspelen om markten te veroveren, textuur van tandpasta. Dus gaan deze vogels naar maar koos hij in de eerste plaats voor een edel en Azië en Afrika. Men is er ginder verzot op. Bij ons eerlijk product. Een beetje zoals Delvaux. Al werd was kip vroeger iets voor zon- en feestdagen, tot dat handtassenhuis niet zo lang geleden een een fenomenale ontwikkeling de brave kip melkkoe voor Chinese investeerders. degradeerde tot de goedkoopste proteïne op de Maar goed, terug naar het markt.

Hetzelfde in Afrika.

Metgrauwe vreugdebestaan. bezingen Sinds kaviaar prestigieus werd, is het met alleper ze daar de goedkope kip die uit onze contreien mogelijke creativiteit nagebootst en mogelijk ‘gesubstituvliegtuig naar ginder wordt gevlogen, eerd’.

Kaviaar van verdiende adelbrieven het met subsidies de EU. zijn Die handel moet aan wel erg hof van de Russische tsaren.

De hogere kringen winstgevend zijn, want de eigenaars van het merk wildeninallemaal kaviaar, envan zoals met alle wilde staan de top vijfhonderd de Belgische vissoorten, zijn de vangsten daarvan erg wisselfortuinen. vallig.

Er waren jaren mét en jaren zonder. De Ik kocht zo’n dus kip en de winkelier waarschuwcaviar dieStrong nu zo chicken populair is, je zou zijn de mij:d’aubergine “Poulet dur!” lees oorsprong vinden in dierecepten. schaarste.

In Belgrado, weleens in Engelstalige Surinamers in Nederland hebben over “harde kip”, en jadie beweert men.

Ook het de groentencoulis ajvar, mensen, dat gemaakt zijn ze ook. je zijn de oude van paprika is, Als haalt naamrecepten van van mwamba (moambe voor de kolonialen) leest, kaviaar. moet diegroeide kip uren sudderen in De de lomp Zelf ik en op uren met lompeieren. palmolie.

Eenlumpus) modernewordt kip kan niet tegen, (Cyclopterus op daar een duurzame die smeltvooral na een halfDenen uurtje gevist. al tot een hoopje manier door Er is echt niets miserabele mis met ditprut. product, en de eitjes smaken - in Maar ik kwam dusvan thuis met zo’n beest. tegenstelling tot die steurkaviaar - wélHet naar woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo. vis. De Spanjaarden hebben geïnvesteerdIkinhakte de de kip, zodra ze ontdooid in handige kuit van de harder (Mugilwas, cephalus).

De onrijpe, stukken: moeteierstokken elke eter eenvan stuk krijgen gezoutenidealiter en geperste deze vis met een evenredig deel van vlees, vel en been. Het zijn rond de Middellandse Zee erg exclusief onder vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en de naam poutargue (bottarga), maar de rijpe eitjes zonder been erin kan je niet peuzelen, wat zijn dat niet. Die gaan nu al een zekere tijd in wereldwijd als droevig wordt ervaren. Verder was potjes, al dan niet met zwarte kleurstof erbij, en ook de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het moeten zo doorgaan voor kaviaar. Hoewel ze niet karkas vond ik de eierstokken terug. Lang geleden erg overtuigend zijn, zijn ze wel echt. las ik een authentiek Italiaans recept voor De nepeitjes gevormd van alginaten of spaghetti met eierstokken van kip, maar daarvoor extracten van zeewier gaan nog een stap verder.

Geef mij dan maar mijn eigen substituut met tapiocaparels, dat ik enkele jaren geleden

bedacht. tapioca in kokend water met moet je er alZet eendehele hoopop tegelijk slachten! een grote kluts Aziatische vissaus en inktvisinkt, Ik liet de stukken rustig bakken in ruime olie bij sommige vishandels te koop ajuin is. Laat endie ik voegde er behoorlijk wat gehakte aangaar worden volgensen delook. instructies op de verpakking. toe, wat pepertjes Na anderhalf uur was afkoelen, je hebt nepkaviaar. deLaat kip nog steeds en oneetbaar taai! Maakt niet uit, In kaviaarland was er niet voldoende dan eten we wat later.Rusland In de tropen zijn maaltijden onder het Nochtans wasbord er grote trouwens ergSovjetregime. relatief, iedereen krijgt een wanneer hij of zij thuiskomt, het eten mag zakoeski dan al of nood aan kaviaar voor de zogenaamde lauw zijn, er is altijddie genoeg voor iedereen.

Russische tapas, een kruising tussen een Ik deed er bij om het stovenDaarom rustig aperitief enwat eenwater voorgerecht vormen. verder laten Nu had ik al kip metteajuin werdtehet de lopen. gewoonte om haringkuit gebrui(het rook écht naar kipis inbest de keuken), maar ik had ken.

Haringkaviaar lekker. Moeilijker te hetvinden nog graag Afrikaanser.

Kennen jullie zijn wat de eitjes van de lodde (Mallotus agussi?

Agussi ookberoemd bekend als agushi of ze villosus).

Die–zijn totegusi, in Japan waar egushi – wordt voornamelijk gebruikt in verkocht worden als masago. Tobiko zijn dan West-Afrika.

Hetvan zijnvliegende de zaden van een(Exocetidae). meloenweer de eitjes vissen soort, of van velekleuren pompoensoorten, en De Japanners hun tobikogepeld en masago gemalen.

Het resultaat lijkt wat op amandelpoevrolijk in geel (met yuzu), groen (met wasabi) of der. Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke zwart (inktvisinkt).

Afrikaanse winkel.

Voor wie echt krap bij kas zit, is de “SovjetkaVan agussi maakt men ‘soep’. Eigenlijk dikke viaar” – zoals die destijds door Allan Davidson in saus. Agussi bindt erg mooi en geeft een romig Moskou werd opgetekend – een optie. Hij merkte resultaat. Laat enkele scheppen rustig meestoven wel op dat de staat échte kaviaar voorzag voor met de kip en roer regelmatig om. Hier kunnen trouwfeesten en andere speciale gelegenheden, nu ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, die zeker via debijvoorbeeld nodige formulieren kon worden maar ook spinazie.

Een aangevraagd.

Als dat niet lukte, losten demet tomaatje zorgt ervoor dat je je kan vergissen hetjolijt als volgt op: neemLaat een grove deMoskovieten hete pepers, tot van iedereen! vleesmolen, hierdoor eenDe gefiagussisaus leerde onbepaalde tijdhaal verder sudderen. is tweeeen nietklein te grote rauwe ergpekelharing, vullend, smaakt beetje bitter,wortelen, maar een partje smeerkaas,Te200 boter, een ook wat muskusachtig. etengram met de vingers, bescheiden een hardgekookt ei. Meng boven een bordajuin rijst.en Smakelijk. alles goed door elkaar en dien op met citroenpartjes erop. Wie op deze manier zwarte sovjetkaviaar wil krijgen, vervangt de wortelen door zwarte olijven zonder pit. Smakelijk.

“Op de vitrine van Afrikaanse winkels hangt vaker wel dan “Sinds kaviaar prestigieus niet een reclame werd, is het met alle voor pluvera” mogelijke creativiteit nagebootst” CYCLOPTERUS LUMPUS © SHUTTERSTOCK

ABONNEMENTEN ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; Rest3631 van 6044 België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3393 IBAN: BE98 3631 van Vlaams Brusselse Media6044 vzw 3393 Vlaams Buitenvan België: 30 Brusselse euro per Media jaar. vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE OPLAGEOPLAGE : 62.609 exemplaren.

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

ADVERTEREN? ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be sales@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De ALGEMENE Clippeleir DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), HOOFDREDACTIE MathiasKristof Declercq Pitteurs (algemeen hoofdredacteur),

Mathias Declercq CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx REDACTIE Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De REDACTIE Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Zonderman Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, MEDEWERKERS Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Bechet, Michaël Bellon, Trachet,Nicolas Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick EINDREDACTIE Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias EINDREDACTIE Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie VORMGEVING Soukias Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VORMGEVING VERTALING HeleenFrédérique Rodiers, Ruth Plaizier John Arblaster, Beuzon, Martin McGarry, Laura Jones VERTALING John Arblaster, Frédérique Beuzon, FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Martin McGarry, Laura Jones Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, FOTOGRAFIE Steve Michiels, Ivan Put, & ILLUSTRATIE Saskia Vanderstichele, Bart Dewaele, Wide Kim, Vercnocke Wauter Mannaert, Noémie

Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Bruzz is Kristof een uitgave van de Vlaams Brusselse Pitteurs Media vzw, wordt gedrukt op deElsene. persen van Eco Flageyplein 18, 1050 Print Center (DPG Media) Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse en wordt gesubsidieerd door MediaGemeenschap vzw, wordt gedrukt persen van Eco de Vlaamse en op dede Vlaamse Print Center (DPG Media) Gemeenschapscommissie. en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws MELD NIEUWS Persberichten kunnen via Tips zijn altijd Zelf nieuws gespot? redactie@bruzz.be welkom via

bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON WWW.BRUZZ.BE www.agenda.brussels

WWW.BRUZZ.BE

€ 74,94

€ 43,90 Fluwelig Rood Wijnpakket

Coffret de Rouges Veloutés

Maak kennis met drie populaire topwijnen van de Wijnbeurs!

qualité de la Bourse du Vin !

de actiecode: BZFR6

Utilisez le code : BZFR6

Ons vakmanschap drinkt u met verstand

Advertentie Fluweelzacht Rood Pakket - Bruzz Magazine 215x290.indd 1

Notre savoir-faire se déguste avec sagesse

2-12-2020 12:53:11