BRUZZ - editie 1732

#1732

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

TIPS

+ BRUZZ CULTURE

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

25 | 11 | 2020

A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

CORONA HERTEKENT DE NOORDWIJK

DE KANTOORTOREN WANKELT COCA-COLABORD AAN DE BROUCKÈRE MOET WEG ‘ZO VERDWIJNT HET LAATSTE RESTANT VAN DE JAZZY ZIEL’

MEET BRYN, BRUSSELS’S NEWEST POP STAR ‘I WORKED TEN-HOUR DAYS, BUT I KNEW I WAS DOING IT FOR A REASON’

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito EEN ANDER BRUSSEL Druppelsgewijs wordt het duidelijk: post-corona-Brussel zal er anders uitzien dan vandaag. Thuiswerken wordt een blijver, zeggen alle specialisten en voor een stad met 13 miljoen vierkante meter kantoorruimte zal dat verregaande gevolgen hebben. Nieuwe kantoorprojecten staan ter discussie. Grote ondernemingen hebben al laten verstaan dat ze uitkijken naar kleinere behuizingen. Wat dat kan teweegbrengen, leest u in dit magazine: mogelijke stadsvlucht en de genadeslag voor kleine winkeliers die leven van de pendelaars aan de ene kant, meer gemengde projecten waarin er ruimte is om te werken, te wonen en te winkelen aan de andere kant. Tel daarbij de mobiliteitsshift die is ingezet, de dreigende armoede- en faillisemententsunami en de tientallen miljoenen overheidssteun die ooit weleens zullen moeten worden terugbetaald, dan besef je dat de nood aan een doordacht toekomstplan voor deze stad hoog is. Alleen lijkt dat besef nog niet te leven bij een deel van de Brusselse regering, stelt ook BRUZZ-commentator Steven Van Garsse vast. Want hoe kan je anders verklaren dat een minister het in deze omstandigheden aandurft om onder het motto van biodiversiteit te pleiten voor de aankoop van dure landbouwgronden in de Vlaamse Rand?

Lees de Bijgedachte op p7 en de reportage over de Noordwijk p12 - 17 NL

SPREEKTIJD

“Corona kan de troeven die Brussel onmiskenbaar hee niet zomaar stukmaken” Minister van Mobiliteit Elke Van den Brandt 8

REPORTAGE

In de school van de toekomst zit iedereen in dezelfde klas De Comeniusschool in Koekelberg doet tussenschotten letterlijk en figuurlijk verdwijnen 22

FESTIVAL EN LIGNE

« Je suis là et je ne pars pas. Dans un tel chaos, il faut garder espoir » Azra Deniz Okyay, réalisatrice turque invitée du Cinemamed 34

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7 COVER STORY

Corona hertekent de Noordwijk 12 BRUZZ SELECT Cabin Fever Myriam Van Imschoot 32, 20 jaar Brussels Volkstejoêter 46, 40 MC’s contre la violence d’état 50, Eat & Drink Bon Bon 53 REPORTAGE Brusselse bedrijven en de brexit 18 INTERVIEW Bryn 38, Alex Deforce 44 ERFGOED Coca-Colareclamebord moet weg 26 BIG CITY Wat waren de Brusselse luxehotels in de belle époque?

30 COLUMN Nick Trachet 54

NOG MEER BRUZZ SLOTSHOW BRUSSEL HELPT Stem nu vrijdag af op BRUZZ radio voor de slotshow van Brussel Helpt. We schakelen er live over naar Babytheek Brussel voor de bekendmaking van het eindbedrag. Een abonnement van 20 euro doneren kan nog tot vrijdag 17 uur, via brusselhelpt.be BRUZZ radio, vrijdag 27/11 vanaf 15u.

FM 98.8 of via BRUZZ.be

UN AUTRE BRUXELLES Peu à peu, il devient clair que le Bruxelles de l’après-covid sera différent de celui d’aujourd’hui. Le télétravail va s’institutionnaliser, d’après tous les spécialistes, et pour une ville comptant 13 millions de mètres carrés de bureaux, cela risque d’avoir des conséquences considérables. De nouveaux projets de bureaux font l’objet de discussions. Les grandes entreprises ont déjà laissé entendre qu’elles recherchaient des locaux plus petits. Vous pouvez en lire plus sur ce que cela signifie dans ce magazine. Un possible exode urbain et le coup de grâce pour les petits commerçants qui dépendent des navetteurs, d’une part ; des projets plus mixtes dans lesquels il y aura de la place pour travailler, vivre et faire du shopping, de l’autre. Si l’on ajoute à cela le changement de mobilité qui est amorcé, le tsunami imminent de faillites et de pauvreté et les 10 millions d’euros d’aide gouvernementale qui devront être un jour remboursés, on se dit qu’il est nécessaire de mettre en place un plan d’avenir bien pensé pour cette ville. Cependant, une partie du gouvernement bruxellois ne semble pas en être consciente. Comment expliquer autrement le fait que, dans de telles circonstances, un ministre ose, sous couvert de la biodiversité, plaider en faveur de l’achat de terres agricoles coûteuses dans la périphérie flamande ?

Lisez notre reportage sur le quartier Nord en p12 - 17 FR

A DIFFERENT BRUSSELS Little by little, it is becoming clear: post-corona Brussels will be very different than it is today. All the specialists say that telework will remain very prevalent, and for a city with thirteen million square metres of office space, this will have dramatic consequences. New office projects are now being questioned. Big businesses have already said that they will look for smaller accommodation. You can read about the consequences of all that in this magazine. A possible exodus from the city and the death blow for small shopkeepers who depend on commuters on the one hand, and more mixed projects in which there is space to work, live, and shop on the other. Add to that the mobility shift that has been launched, the threatening poverty and bankruptcy tsunami, and the dozens of millions of euros of government support that will have to be paid back at some point, and you quickly realize that there is an urgent need for a well-considered plan for the future of this city. The only problem is that this realization has not yet sunk in among part of the government of Brussels. How else can you explain that in these circumstances, a Minister has argued that in order to increase biodiversity, the government should invest in expensive agricultural land in Flanders, on the outskirts of the city?

Read our report on the Northern Quarter on p12 - 17 EN

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 25 NOVEMBER 2020

I

3

De week

DOOR DE ANNULATIE VAN HET AUTOSALON EN BATIBOUW WORDT OOK 2021 EEN MOEILIJK JAAR

Brussels Expo verwacht miljoenenverlies

Zonder de vele beurzen, concerten of congressen hee Brussels Expo er een rampzalig jaar op zi en. De verliezen lopen uit op 50 miljoen euro, zegt CEO Denis Delforge. Hij wil dringend extra steun afdwingen op alle beleidsniveaus. — EVA CHRISTIAENS

BRUZZ | DE WEEK

Brussels Expo haalde de voorbije jaren telkens een omzet van rond de 40 miljoen euro. Dit jaar zal dat, door het wegvallen van nagenoeg alle evenementen, zeker 35 miljoen euro minder zijn. En lopen die verliezen nog verder door in 2021, dan verwacht Brussels Expo over enkele maanden een gat van 50 miljoen. Dat zegt CEO Denis Delforge. “We hebben nul activiteit gehad sinds maart, dus ook geen inkomsten.”

Het gaat hier over 50 miljoen euro verlies in inkomsten, verduidelijkt hij, vanaf maart dit jaar tot en met de volgende zomer. “In september hoopten we nog om in 2021 weer te kunnen starten met het Autosalon en Batibouw,” zegt Delforge.

“Nu die allebei zijn geannuleerd, verwachten we geen beterschap meer tot september volgend jaar.” De

annulatie van die twee salons zou alleen al 10 miljoen euro omzetverlies opleveren.

Delforge wil daarom snel rond de tafel zitten met de Stad Brussel, eigenaar van de Heizelpaleizen, om extra steun te bespreken. “Het lijkt mij maar logisch dat de Stad tussenbeide komt in onze onderhoudskosten wanneer wij hun gebouwen om juridische redenen niet kunnen uitbaten,” zegt de CEO. De Stad vindt dat voorlopig niet zo logisch.

“Het beheerscontract tussen de Stad en Brussels Expo houdt in dat zij zorgen voor het behoud, onderhoud en uitbating van de infrastructuur,” zegt Carole Poncin, woordvoerster van burgemeester Philippe Close (PS).

“Aangezien zij de infrastructuur momenteel niet kunnen uitbaten, hebben zij daar ook niet veel kosten aan.

Protest bij start proces-Mawda Aan het Poelaertplein voert maandag een tiental mensen een protestactie naar aanleiding van het proces over de dood van kleuter Mawda, het meisje van twee jaar dat tijdens een politieachtervolging in mei 2018 werd doodgeschoten op de snelweg E42. Vanaf maandag staat de betrokken politieagent in Bergen terecht voor onvrijwillige doodslag.

4

I

25 NOVEMBER 2020

Wij voorzien nu in een subsidie van 2,5 miljoen euro om de behoudskosten van de gebouwen te dekken, maar niet de verliezen in de uitbating.”

Brussels Expo heeft die eenmalige subsidie vooral gebruikt om verder te investeren in de expohallen om toch evenementen aan te trekken. Denk aan de recente installatie van innovatieve UV-lampen die het coronavirus zouden moeten doden, goed voor 1,2 miljoen euro.

NATIONAAL ERFGOED Van andere steunmaatregelen is voorlopig geen sprake, terwijl de lopende kosten blijven bestaan. Volgens Delforge gaat het, ondanks besparingen, over een bedrag van 8 miljoen euro in onderhoudscontracten. “Die kunnen we echt niet meer schrappen,” zegt hij. “De Heizelpaleizen zijn natio-

30 Gewestelijk parkeeragentschap Parking.brussels werft in totaal dertig extra mensen aan. Het agentschap kampte met een groot personeelstekort, waardoor klanten pas laattijdig reactie kregen op mails of telefoons.

Het werkt sinds begin november met een callcenter, om beter bereikbaar te zijn.

naal erfgoed, dus duur in onderhoud.”

Het honderdtal medewerkers betaalt intussen een eerste prijs voor de aderlating. Zij zijn al sinds maart tijdelijk werkloos en krijgen dus zeventig procent van hun normale salaris via de overheid. Tot vorige maand kon Brussels Expo het volledige verschil zelf bijleggen, maar deze maand is die compensatie gezakt.

Iedereen verdient nu twintig procent minder dan gewoonlijk. “We zullen zien hoe lang we dat kunnen aanhouden,” zegt Delforge.

Maar boven op zulke persoonlijke verliezen,

verliest eigenlijk het hele Gewest aan de sluiting van Brussels Expo. Dat komt onder meer door het wegvallen van zakentoerisme.

“Elke euro die op de beursvloer wordt uitgegeven, levert gemiddeld zeven euro op in de rest van Brussel,” zegt Geert Maes, algemeen directeur van Brussels Expo.

DRAMATISCH Bij het Gewest konden de Expohallen voorlopig enkel dezelfde premie aanvragen als andere organisatoren van evenementen, voor een maximumbedrag van 9.000 euro. Het kabinet van

Inzamelactie voor daklozen Op zondag vindt een grote inzamelactie van kleren voor dakloze mensen en mensen in een precaire situatie plaats op het Poelaertplein in Brussel.

Met de negende editie van ‘Opération Chaussettes’ denken de initiatiefnemers nog meer kleding op te halen dan vorig jaar al het geval was.

“Mensen zijn geraakt door wat er dit jaar allemaal gebeurd is,” klinkt het bij de organisatoren.

CARTOON

De bouwbeurs Batibouw zal in 2021 niet doorgaan.

KIJK OP DE WEEK

© PHOTONEWS

Staatssecretaris voor Economische Transitie Barbara Trachte (Ecolo) zegt nog niet te zijn gecontacteerd voor bijkomende steun. Brussels burgemeester Close wil intussen dat alle niveaus bijspringen. “De situatie is dramatisch, dus we onderzoeken verschillende scenario’s,” zegt zijn woordvoerster. “Het is wel duidelijk dat de steun van verschillende beleidsniveaus zal moeten komen, idealiter ook van het Gewest.”

Brussels Expo wil nu eerst met de Stad, nadien met het Gewest en dan federaal samenzitten. “We willen een beslissing voor het eind van het jaar,” aldus Delforge.

KIM

Saint-Vé online

In Waals- en Vlaams-Brabant is nog veel landbouwgrond Brussels Ecolo-minister voor Milieu ALAIN MARON wil landbouwgrond buiten Brussel opkopen en ter beschikking stellen van Brusselse landbouwers, om de verkoop van landbouwproducten in korte keten mogelijk te maken

De studenten van de VUB en de ULB vieren vrijdag Saint-Vé, de dag waarop de ULB gesticht werd, maar enkel online.

Volgend jaar wordt Saint-Vé wel opnieuw een groot feest, belooft burgemeester Philippe Close (PS). “Afspraak op 20 november volgend jaar voor een ander Saint-Vé. Brussel is een studentenstad en de aanwezigheid van studenten in het centrum is belangrijk,” aldus Close.

50000 De Brusselse regering kent de VUB een subsidie van 50.000 euro toe om de oprichting van een kadaster van alternatieve methoden voor dierproeven voort te zetten. Met dat kadaster is het niet enkel de bedoeling om het dierenwelzijn te verbeteren, maar ook om het aantal gebruikte proefdieren te doen afnemen.

25 NOVEMBER 2020

I 5

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

ANDERS EN TOCH HETZELFDE NL/Het mag dan al geen

kerst worden zoals anders, voor deze gemeentearbeiders is het business as usual. Het is eind november, dus moeten ze de ladder op om het dak te dichten van de hoofdstedelijke kerststal. Het christelijke feest van het licht krijgt er in deze tijden een extra betekenis bij.

6

I

25 NOVEMBER 2020

Ook al zullen de os en de ezel – en bij uitbreiding wij allemaal – de bezoekers onder hun dak op één hand kunnen tellen, toch wil hun goddelijke gast er ons aan herinneren dat er licht is aan het eind. Niet alleen aan het eind van deze donkere dagen, hopelijk ook aan het eind van deze duistere gezondheidscrisis.

DIFFÉRENT ET POURTANT PAREIL FR/Ce ne sera peut-être pas un Noël comme les autres, pour ces employés communaux, c’est business as usual.

C’est la fin novembre, ils doivent donc grimper à l’échelle pour refermer le toit de la crèche de la capitale. Les lumières de Noël prennent une dimension supplémen-

taire en ces temps de pandémie. Même si le bœuf et l’âne compteront les visiteurs sur les doigts de la main, leur invité divin veut surtout nous rappeler qu’il y aura de la lumière à la fin. À la fin de ces jours d’hiver, mais aussi, espérons-le, à la fin de cette crise sanitaire.

DIFFERENT AND YET EN/ We may not be able to

celebrate Christmas normally, but for these municipal workers, it is business as usual. It is the end of November, so they have to climb a ladder to close the roof of the nativity scene in the capital. The Christian festival of light has added meaning in these times of

Bijgedachte

SENIOR WRITER STEVEN VAN GARSSE neemt het nieuws op de korrel

© PHOTONEWS

THE SAME corona. Although the ox and the donkey – and by extension us all – will be able to count the visitors under their roof on one hand, their divine and human guest wants to remind us all that there is light in the end. Not only at the end of these dark days, but hopefully also at the end of this dark health crisis.

De Brusselse regering speelt met vuur. Het volstaat om de begrotingsdocumenten te lezen om dat te weten. De uitgaven exploderen en de schuldgraad gaat door het plafond. En het is wat al te makkelijk om hiervoor het virus met de vinger te wijzen.

Dat is een wonderlijke evolutie, want het Brussels Gewest legde de voorbije twee legislaturen een voorbeeldig parcours af in het schuldbeheer. Door een beter management, en wellicht ook geholpen door de gunstige financiële markten en de herfinanciering van Brussel, kon de schuldgraad zelfs naar beneden worden geduwd. Het lokte goedkeuring uit bij vriend en vijand.

Maar vanaf 2018 liep het mis en ging de schuldenberg steil omhoog. Daar zijn uiteraard verklaringen voor. Het Gewest heeft serieuze investeringen op zijn bord gekregen. Zo bleken de tunnels, door gebrekkig onderhoud, aan een stevige renovatie toe. Die renovatie is bezig, maar kost miljoenen. Er is ook fors geïnvesteerd in veiligheid, na de aanslagen van 2016.

Uit de cijfers van 2019 wordt echter langzaamaan duidelijk dat het Brussels Gewest boven zijn stand leeft. De schuldgraad is gestegen tot bijna 5,4 miljard euro. Er is een jaarlijks tekort van bijna 1 miljard euro. Op een begroting van om en bij de 6 miljard euro is dat héél veel.

Het was vorig jaar al duidelijk dat er serieus bespaard zou moeten worden. Tussen de 200 en 600 miljoen euro per jaar aan uitgaven zijn structureel niet gedekt door inkomsten. En voor een heleboel investeringen die uit de begroting zijn gehouden, is er nog geen akkoord van de EU. En toen kwam Covid-19. Nu al staat vast dat het tekort, onder meer door de steunmaatregelen, in 2020 oploopt tot 1,8 miljard euro. Voor volgend jaar wordt een gelijkaardig bedrag verwacht.

De crisis maakt het moeilijk om het hele begrotingsverhaal van het Brussels Gewest kritisch te belichten. Want het zou inderdaad onverantwoord zijn om nu fors te gaan besparen. En er zijn inderdaad heel veel onzekerheden voor het volgende jaar, met name hoelang de crisis nog duurt en wat voor nefaste neveneffecten er zullen zijn op de economie en de werkgelegenheid, om

nog maar te zwijgen over de armoede in dit gewest.

Maar de slechte begrotingscijfers van 2018 en 2019 en de oplopende schuld maken het Brussels Gewest wel bijzonder kwetsbaar. Er zijn twee grote risico’s.

Risico 1: de rentes gaan omhoog. Het Brussels Gewest kan, in tijden dat geld goedkoop is, inderdaad makkelijk lenen. Maar dat wil niet zeggen dat die leningen niet afbetaald moeten worden. Het Rekenhof merkt op dat de aflossingsbedragen stijgen. Als de rentes ooit zullen stijgen, dan kan dat het Brussels Gewest zuur opbreken.

Risico 2: het Brussels Gewest heeft altijd goede rapporten gekregen van ratingbureaus zoals Standard & Poor’s. Enkele maanden geleden is die rating echter naar beneden bijgesteld. Niet door de uitzonderlijke uitgaven voor Covid-19, maar door de begroting van 2019. Dat was in precoronatijden. Als de rating volgend jaar verder daalt, zal het moeilijker worden om goedkoop geld te lenen.

Er zijn gelukkig ook kansen en daarvoor is het kijken naar de Europese Commissie. Die komt met massaal veel geld over de brug. Zowel om de Covid-19-crisis te bestrijden, als om de European Green Deal uit te voeren in de strijd tegen de klimaatopwarming. Brussel zal daar hopelijk ook een graantje van kunnen meepikken. Maar het

BRUZZ | DE WEEK

De bedelstaf is niet veraf

“Het blij gênant om naar de EU te kijken om de begroting structureel op orde te krijgen” blijft gênant om naar de EU te kijken om de begroting structureel op orde te krijgen en het verzwakt de positie van het Brussels Gewest in het federale landschap.

De indruk leeft intussen dat enkele ministers in de Brusselse regering de sense of urgency niet begrepen hebben en dat ze koste wat het kost het regeerakkoord willen uitvoeren, onder meer met folietjes als gratis openbaar vervoer of de aankoop van landbouwgrond buiten Brussel. Dat zijn ongetwijfeld goede maatregelen in tijden van riante overschotten, maar niet als het budgettair alle hens aan dek is.

25 NOVEMBER 2020

I 7

Spreektijd

BRUSSELS MINISTER VAN MOBILITEIT ELKE VAN DEN BRANDT

Naar een autoluwe, veilige en propere stad 2021 wordt een belangrijk jaar voor een hele reeks maatregelen die de autodruk op Brussel fors moeten verminderen en tegelijk het gewest, via de mobiliteit, koolstofvrij moeten maken, in lijn met de Europese Green Deal. > Zone dertig. Het hele gewest wordt een zone dertig. Alleen op grote assen is in uitzonderingen voorzien. Er komen zestig snelheidscamera’s bij.

BRUZZ | SPREEKTIJD

> Diesel- en benzineban. Het Brussels Gewest beslist, wellicht begin 2021 over de volledige dieselban tegen 2030.

Vanaf 2035 zijn ook benzinewagens niet meer toegelaten en zal er alleen elektrisch gereden mogen worden. > Lussenplannen. Tien wijken krijgen een aangepast circulatieplan om er het transitverkeer te weren en auto’s via lussen naar de hoofdassen te leiden. Dat kan door de richtingen van de straten te wijzigen en door in knips te voorzien. > Kilometerheffing. De Brusselse regering wil deze of volgende week een beslissing nemen over smart.move, het ambitieuze plan van minister van Financiën Sven Gatz (Open VLD) om de autofiscaliteit te hervormen. Brusselaars betalen dan niet langer een vaste taks voor het autobezit, maar een heffing per gereden kilometer. Die ‘zonale heffing’ werkt via een app op de gsm. Er is een bedrag per rit, en per gereden kilometer.

De app kan gecombineerd worden met een Mobility as a service-app, zodat meteen gezien kan worden of het niet goedkoper en sneller is om het traject met fiets of openbaar vervoer af te leggen.

De tarieven zijn in functie van de cilinderinhoud van de auto, maar het zal toch gauw 3 tot 6 euro kosten per autorit. ’s Avonds en in het weekend zal er niet betaald moeten worden.

Vlaams en Waals Gewest verzetten zich tegen de Brusselse maatregel, want ook pendelaars zullen moeten betalen. De Brusselse kilometerheffing zou in 2022 van start moeten gaan. SVG

8

I

25 NOVEMBER 2020

“Natuurlijk heeft de stad een knauw gekregen met de pandemie. Daarom is het nu tijd om de pauzeknop in te duwen en de stad te herdenken.” Minister van Mobiliteit Elke Van den Brandt (Groen) probeert de kritiek achter zich te laten en trapt deze week de campagne af voor de zone dertig die op 1 januari 2021 wordt ingevoerd in het volledige gewest. — STEVEN VAN GARSSE, FOTO’S BART DEWAELE

V

an den Brandt heeft er een heftig weekje op zitten. Het plan voor een autovrij Ter Kamerenbos werd afgeschoten door de rechter in kortgeding en ze werd het mikpunt van een campagne op Facebook, waarbij ze met de dood werd bedreigd. Maar Van Den Brandt laat het niet aan haar hart komen, vertelt ze ons dertien hoog in de kantoortoren aan het Sint-Lazarusplein. “Natuurlijk is dat schrikken.

Maar ik heb een dik vel. Het is niet de eerste keer dat ik dit meemaak. Wat me wel zorgen baart, is de systematiek, gericht ook tegen andere mensen, tegen activisten. Daarom heb ik ook een klacht ingediend. Dit moet stoppen.”

parkeerplaatsen. Voor veel mensen die geen tuin hebben, is de openbare ruimte het verlengde van hun huis. Zij hebben recht op een kwaliteitsvolle openbare ruimte, op een stuk groen op wandelafstand. Deze epidemie heeft aangetoond hoe belangrijk dat is.

We hebben daar snel op ingespeeld door tijdelijke woonerven in te richten en door veertig kilometer extra fietspaden aan te leggen. We kijken nu hoe we die permanent kunnen maken.

Het fietsgebruik is met tachtig procent gestegen.

En het Ter Kamerenbos is een goed voorbeeld van hoe we groene ruimte terug aan de Brusselaars kunnen geven.

We hebben een aantal Bijzondere coronacommissies in het parlement gehad over de pandemie, met uiteenlopende onderwerpen. Mobiliteit kwam daar voorlopig nog niet aan bod. Wat zijn de voornaamste lessen die u trekt uit de coronacrisis?

De Brusselse regering heeft meteen kansen gezien om de stad te verbeteren. Was dat al met de lange termijn in het achterhoofd?

geworden tijdens de lockdown is hoe oneerlijk de openbare ruimte in Brussel is verdeeld. Slechts dertig procent is voorbehouden voor de zachte weggebruiker. Al de rest gaat naar autoverkeer en

VAN DEN BRANDT: Het was toch vooral een ingreep

nodig op dat moment. We werden geconfronteerd met mensen die niet meer naast elkaar konden lopen omdat de voetpaden te smal waren. Er waren conflicten tussen joggers en voetgangers, terwijl de straten leeg waren. Het was zo zichtbaar dat een snel antwoord niet kon uitblijven. ▼

ELKE VAN DEN BRANDT: Wat heel duidelijk is

BRUZZ | SPREEKTIJD

‘Zone dertig is niet symbolisch.

We redden er levens mee’

25 NOVEMBER 2020

I 9

BRUSSELS MINISTER VAN MOBILITEIT ELKE VAN DEN BRANDT

de Ukkelse wijken en dat dat onaanvaardbaar is.

Heeft ze geen gelijk?

Mobiliteit is binnen de Brusselse regering een heel zichtbare bevoegdheid, maar ook een die heel gevoelig ligt. ‘Mijn auto mijn vrijheid’ heeft veel aanhangers. Hoe gaat u de Brusselaar overtuigen van het tegendeel?

Dat kan alleen als het totale autoverkeer vermindert. Je wilt de auto’s niet door de wijken én ze mogen niet door het bos. Dus moet een deel van het autoverkeer op de schop.

VAN DEN BRANDT: De helft van de Brusselaars

Move. We willen 35 procent minder autoverkeer in Brussel. Dat bereiken we niet met één maatregel. Het gaat om een palet aan maatregelen op het vlak van openbaar vervoer, fietspaden, overstapparkings, et cetera. We hebben nu ook een federale regering met een echte mobiliteitsvisie, zodat pendelaars met de trein een alternatief kunnen vinden. Om het opnieuw over het Ter Kamerenbos te hebben: er zijn vijf treinstations in Ukkel. Die worden totaal onderbenut.

▼

Maar we moeten er niet flauw over doen: die fietspaden zijn ook zo snel aangelegd omdat we een plan hadden. Het mobiliteitsplan Good Move was net voor corona goedgekeurd. We wisten goed waar we moesten ingrijpen. Bovendien waren met Good Move de neuzen al in dezelfde richting gezet, omdat dat plan gedurende drie jaar heel goed overlegd is, onder meer met de lokale besturen. Daardoor konden we heel snel schakelen.

heeft geen auto. Die hebben de overstap al gemaakt. Dat onderschatten we vaak. En voor de rest: iedereen wil wel een zone dertig in de eigen straat en een veilige schoolpoort. Het draagvlak voor zachter verkeer is er absoluut.

En voor minder autoverkeer?

VAN DEN BRANDT: Ook. Dat heeft de coronacrisis BRUZZ | SPREEKTIJD

aangetoond. De Brusselaar snakt naar minder auto’s. We zullen dus keuzes moeten maken, en uitleggen en blijven uitleggen waarom we dat doen. Het gaat er niet om dat we de fietsers tegenover de automobilisten zetten. Het gaat erom dat we allemaal wat multimodaal moeten worden. Als iedereen de verplaatsingen doet met het meest aangewezen vervoersmiddel, wint iedereen.

Had u de sterke weerstand bij de automobilisten verwacht?

VAN DEN BRANDT: Als je de stad verandert, krijg je

weerstand. Dat zien we ook in andere steden. Ook daarom moeten we de dialoog aangaan. We moeten uitleggen dat al die files de stad ook niet vooruithelpen.

Voor de automobilist komen die files natuurlijk door al die fietspaden die er zijn bijgekomen.

VAN DEN BRANDT: Dat is natuurlijk onzin. Die files

waren er al voor corona. Ze zijn sinds 2004 onveranderd gebleven. Het is onzinnig om te denken dat de files vanzelf zullen verdwijnen.

De kortgedingrechter vindt dat het sluiten van het Ter Kamerenbos extra sluipverkeer veroorzaakt in

“De uitspraak van de rechter over Ter Kamerenbos is een pijnlijke hobbel in het parcours, maar de richting is duidelijk” ELKE VAN DEN BRANDT Brussels minister van Mobiliteit 10

I

25 NOVEMBER 2020

VAN DEN BRANDT: Het klopt dat sluipverkeer niet

de oplossing is. We hebben op verschillende kruispunten gewerkt om dat verkeer vlotter te laten rijden. Als nu blijkt dat er toch nog sluipverkeer is, dan moeten we dat oplossen met een circulatieplan. Maar de doelstelling moet wel zijn om het Ter Kamerenbos zo autovrij mogelijk maken.

VAN DEN BRANDT: Dat is de bedoeling van Good

Een andere kritiek van de rechter: zo’n aanpassing testen in coronatijden kan niet, omdat het uitzonderlijke omstandigheden zijn.

“Iedereen wil wel een zone dertig in de eigen straat en een veilige schoolpoort. Het draagvlak voor zachter verkeer is er absoluut, zegt Elke Van den Brandt.

VAN DEN BRANDT: Het beheer van het Ter Kame-

renbos moet naar het Gewest. Dat is duidelijk.

Het belang van het park en van de wegen overstijgt het lokale belang. Maar vandaag zit de Stad Brussel aan de knoppen. Wat wij kunnen doen, is de Stad steunen in de ambitie om het bos autovrij te maken.

VAN DEN BRANDT: Op zich klopt dat, maar we

zaten in september wel weer aan honderd procent autoverkeer. Er reden opnieuw evenveel auto’s. Er was wél minder filetijd, maar dat kwam omdat de spits meer uitgerekt was.

Burgemeester Philippe Close (PS) vindt dat het bos dan maar weer helemaal open moet voor het autoverkeer.

VAN DEN BRANDT: Dat is niet wat de rechter vraagt.

Alleen de zuidelijke lus moet open. Weer alles open kan je niet maken tegenover de gebruikers van het bos. We hebben dertig dagen de tijd om een oplossing te vinden en zullen kijken, in overleg met de lokale besturen, hoe we het bos zoveel mogelijk kunnen vrijwaren van autoverkeer. Zeventig procent moet haalbaar zijn. De uitspraak van de rechter is een pijnlijke hobbel in het parcours, maar de richting is duidelijk.

Hoe staat het met de kilometerheffing? De PS wil meer sociale compensaties en daardoor lijkt het dossier muurvast te zitten.

VAN DEN BRANDT: Minister van Financiën Sven

Gatz (Open VLD) legt op een heel rationele manier uit dat de huidige files onze economie schaden en dat het slecht is voor ons welzijn en de luchtkwaliteit. We moeten daar iets aan doen. We willen dat graag met de andere gewesten doen, maar als zij niet mee willen, dan kunnen we niet langer wachten.

Dat staat inderdaad in het regeerakkoord. Maar het lukt blijkbaar niet om het door de regering te loodsen.

VAN DEN BRANDT: De studies zijn bezig. Er is

overleg. Het is een complex dossier.

Het is dus niet geblokkeerd in de regering?

Er stond een pijnlijk filmpje op de sociale media over een slingerende fietssuggestiestrook in het Ter Kamerenbos. Het zag er levensgevaarlijk uit.

Een onaanvaardbaar moordstrookje?

VAN DEN BRANDT: De fietsinfrastructuur moet

veilig zijn. Het gaat hier om een testopstelling. Bij een nieuwe testfase moet dat inderdaad anders.

Brussel-Stad is daarmee bezig.

Is de belangrijkste les die we kunnen trekken uit het debacle met het Ter Kamerenbos niet dat het mobiliteitsbeleid per definitie gewestelijk georganiseerd moet worden? Nu stonden er twee kemphanen tegenover elkaar, de burgemeesters Philippe Close (PS) en Boris Dilliès (MR), terwijl het Gewest de oplossing zou kunnen brengen.

VAN DEN BRANDT: Nee. We werken verder.

De kilometerheffing is een punt uit het regeerakkoord dat Ecolo-Groen wil binnenhalen, wat niet lijkt te lukken. Maar de PS kan wel al het gratis openbaar vervoer voor jongeren claimen. Dat komt er vanaf september 2021.

VAN DEN BRANDT: Ik ben ook opgetogen dat we het

openbaar vervoer toegankelijker kunnen maken voor de jongeren. Het hangt samen.

Bedoelt u dat de dossiers aan elkaar gekoppeld zijn? Kan er pas gratis openbaar vervoer komen als er een akkoord is over de kilometerheffing?

VAN DEN BRANDT: Dit is niet hoe we aan politiek

doen in deze regering. We blokkeren niet één

Geboren in 1980 Borgerhout Behaalt het diploma Communicatiewetenschappen (VUB) in 2002 Werkt van 2002 tot 2009 als onderzoeker aan de VUB Zit in het Brussels parlement van 2009 tot 2014 Vlaams Parlementslid van 2014 tot 2019 In 2013 ondervoorzitter van Groen en in 2014 kandidaat-voorzitter samen met Wouter De Vriendt Sinds 2019 minister van Mobiliteit, Openbare Werken en Gezondheid in de Brusselse regering en collegevoorzitter van de Raad voor de VGC bevoegd voor Welzijn Woont in Ganshoren

dossier omdat het andere niet goedgekeurd raakt.

Het regeerakkoord is geen samenraapsel van voorstellen per partij, maar een visie en een project voor de stad dat we samen delen. Ik vecht ervoor om dat in zijn geheel uit te voeren.

VAN DEN BRANDT: Neen. Het is de datum die in het

Politiek is vaak een gevecht om zaken binnen te halen. U bent meer de figuur van de consensus, van het bruggen bouwen. Is het niet vermoeiend om voortdurend die strijd te voeren?

VAN DEN BRANDT: Het is net géén symbool. Er is

VAN DEN BRANDT: Als je zoekt naar wat je bindt,

dan kom je vanzelf bij de oplossingen. Er zijn misschien soms conflicten, maar samen willen we de stad verbeteren. Neem nu het fietspad op de Lambermontlaan. De gemeente Schaarbeek was geen voorstander. Maar na drie weken onderhandelen is er wel een oplossing uit de bus gekomen.

Ook dat is politiek.

Of de circulatieplannen die we met Good Move willen. Vorig jaar vroegen jullie me ook: zullen de gemeenten wel meestappen in dat verhaal? Wel, we hebben zeventien voorstellen binnengekregen vanuit de gemeenten. Daarvan hebben we er tien geselecteerd. Er is in de media vaak veel aandacht voor het conflict in de politiek, maar er gebeurt ook veel in goede verstandhouding.

Het lijkt een constante in de Belgische politiek dat de reacties altijd heel heftig zijn als Groen of Ecolo mee bestuurt. Er is bij een bepaald deel van de bevolking een echte aversie voor de groene ideologie. Heeft u daar een verklaring voor?

VAN DEN BRANDT: Als je de status quo in vraag

stelt, krijg je wrijving. Dat is normaal. Ik ben minister om zaken te verwezenlijken, niet om opnieuw verkozen te raken. Uiteraard wil ik graag een tweede termijn, maar mijn focus vandaag is om in te zetten op veilig verkeer, op propere lucht en een aangename openbare ruimte.

De zone dertig kunnen jullie wel als pluim op jullie hoed steken. Die komt er in heel het gewest vanaf 1 januari. Dat is sneller dan verwacht.

regeerakkoord stond.

pakkans kunnen verhogen. We hebben sinds vorig jaar een centrum om de verkeersboetes te verwerken. Daar hebben we meer personeel aangeworven. De Brusselse politie kon 210.000 boetes verwerken per jaar, dat wordt nu opgetrokken naar 600.000 boetes.

Een meer algemene vraag over de toekomst. De stad heeft met de coronacrisis een enorme knauw gekregen. Met het telewerken riskeren we een kleine stadsvlucht. Mensen zullen liever voor het platteland kiezen als ze toch niet naar de stad moeten komen om te werken. Er is ook een risico op meer kantoorleegstand. Is daar binnen de regering voldoende reflectie over?

VAN DEN BRANDT: Klopt absoluut. De stad heeft

een enorme slag gekregen. Op alle fronten.

Economisch, cultureel, het mentale welzijn ...

Brussel zal weer rechtop moeten staan. We hebben bewezen, na de aanslagen, dat we dat kunnen.

Ook het ideaal van de stedelijkheid kreeg een knauw met de pandemie. Hoe komt die aantrekkingskracht terug?

VAN DEN BRANDT: We moeten niet gewoon

Is het geen louter symbolische maatregel? Hoe controleer je heel Brussel op snelheid? We krijgen de rodeorijders al niet onder controle. vier keer minder kans op doden en gewonden bij een snelheid van dertig kilometer per uur. Dit gaat om levens redden. We willen tegen 2030 naar nul verkeersdoden (vandaag zijn er twintig per jaar, red.).

Voor de zone dertig zullen we eerst sensibiliseren, met een grootscheepse campagne die vandaag van start gaat. Daarnaast moeten we de infrastructuur aanpassen. Met brede lanen komen we er niet. Er is een plan om de wegen aan te passen, om Berlijnse kussens te plaatsen, om kruispunten anders in te richten.

Ten slotte is er ook extra controle. We hebben zestig extra radars aangekocht, zodat we de

opnieuw op de startknop duwen. We zullen Brussel een stuk moeten heruitvinden. De cruciale vraag is niet: krijgen we de relance in gang, maar welke relance willen we? We willen daar samen met de sociale partners een antwoord op bieden. De stad die we heropbouwen moet toekomstbestendig zijn, veerkrachtig, goed voor het klimaat. Het moet er fijn en betaalbaar wonen zijn, met groen in de buurt. Dat zal de uitdaging zijn.

Maar ik ben er wel van overtuigd dat dat mogelijk is. De kracht van Brussel zit in de Brusselaars zelf. In de solidariteit die we gezien hebben. De creativiteit die we in de kunstensector zien, die is niet weg. We blijven een internationale metropool. We blijven de hoofdstad van Europa.

Corona kan de troeven die Brussel onmiskenbaar heeft niet zomaar stukmaken.

« NOUS SAUVONS DES VIES GRÂCE À LA ZONE TRENTE » Le 1er janvier, toute la région sera une zone trente. Elke Van Den Brandt donne le coup d’envoi de la campagne cette semaine, et livre également à Bruzz sa vision sur la ville du futur. Ce sera un travail de co-création. Mettre la ville sur la bonne voie, ensemble, même si Bruxelles est encore sous le coup de la crise sanitaire. Le fait qu’il y ait des conflits en politique ne doit pas constituer un obsFR

tacle. Elle veut que le Bois de la Cambre soit à 70% sans voitures et défend la taxe kilométrique sur laquelle le gouvernement bruxellois va bientôt statuer. Elle trouve compréhensible que ces décisions suscitent des controverses, entre autres parmi les automobilistes. C’est toujours le cas avec les changements, mais elle reste convaincue que cela s’arrangera avec le dialogue et le pouvoir de la raison.

BRUZZ | SPREEKTIJD

Elke Van den Brandt

“THE ZONE THIRTY SAVES LIVES” On 1 January, the entire region will become zone thirty. Elke Van Den Brandt is launching the campaign this week and told Bruzz about her vision of the city of the future. It will be achieved through co-creation, trying collaboratively to move the city in the right direction, especially now that Brussels has been hit hard by corona. Political conflicts need not get in the way. For example, she EN

wants the Ter Kamerenbos/Bois de la Cambre to be seventy percent car free and defends the congestion charge about which the Brussels government will soon make a decision. She understands that these decisions have caused controversy, especially among drivers. Change is never easy, but she is absolutely convinced that dialogue and the force of reason will win the day.

25 NOVEMBER 2020

I 11

HOE CORONA EEN VERSNELLER IS VAN PROCESSEN DIE AL BEZIG WAREN

xxxx

12

I

25 NOVEMBER 2020

‘Misschien bedanken we corona hier straks voor’ Ook als we straks een vaccin hebben, zal Covid-19 zijn stempel drukken op de stad.

Telewerk wordt immers een blijver, die druk zet op het kantorenlandschap en al wie vandaag van de pendelaars leeft. Nergens is dat zo duidelijk als in de Noordwijk, die de volgende jaren ingrijpend zal veranderen. “Echte bewoners, die klagen over losliggende stenen, dat is een goed teken.” — KRIS HENDRICKX,

G

een tikkende klavieren, rinkelende telefoons of geflirt aan de koffieautomaat. Als we hoog in de U-toren van Proximus uit de lift stappen, heerst er een doodse stilte.

Waar anders tientallen werknemers druk in de weer zijn, vinden we vandaag enkel stille getuigen van menselijk leven: een set verjaardagsballonnen, koffiemokken in

lockers, een grote zak troost in de vorm van colasnoepjes.

Alle werknemers die toch nog op kantoor moeten zijn, worden verzocht om op verdieping negen te werken, lezen we op een lint dat de verdieping afsluit. Op de verdieping in kwestie treffen we welgeteld twee mensen aan.

“Een beetje eenzaam? Och, alleen de moedigen komen werken, hé?” De Franstalige David (51) grijnst en is zichtbaar in zijn nopjes

▼

FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

25 NOVEMBER 2020

I 13

HOE CORONA EEN VERSNELLER IS VAN PROCESSEN DIE AL BEZIG WAREN

B R U Z Z | R E P O R TA G E

met zijn gezelschap. Hij en de Nederlandstalige Kurt (42) hebben afgesproken om een pakje te overhandigen op kantoor. Het is meteen een welkome afwisseling in de sleur van thuiswerkdagen.

“Natuurlijk mis ik het echte contact.

On est des humains, pas des machines.”

Terwijl we praten neemt Ann (61) even verderop plaats, aan het uiteinde van het kantoor. Een keer per week moet ze wel naar Brussel afzakken. De verkeersboetes van de werknemers moeten behandeld worden. “Vijftig stuks in drie dagen tijd, maar er zijn dan ook 7.000 bedrijfswagens.” Of ze graag komt?

Anns gezicht licht helemaal op.

“Jaaa!”

Even later stappen ook Christiane en Lutgarde binnen. De eeneiige tweeling – ook op hun 63ste nog in identieke tenue – is bezig met een inventaris van keukenmateriaal, zo blijkt. Vijf werknemers in een toren die 50.000 vierkante meter telt, plots voelt het bijna druk aan.

14

CONTACTKANTOOR De iconische hoofdzetel van Proximus is maar een van de duizenden kantoren die vandaag nagenoeg leeg zijn in Brussel.

Thuiswerk is dan ook verplicht waar mogelijk. Experts verwachten bovendien dat telewerk ook na de corona-epidemie ingeburgerd blijft.

Bij Proximus is dat vandaag al beslist. “Tot nog toe konden onze mensen een tot twee dagen van thuis uit werken, dat trekken we op naar drie,” vertelt woordvoerder Fabrice Gansbeke.

Wat zal die plotse groei van het thuiswerk betekenen voor Brussel, een stad waar vandaag al bijna een van de dertien miljoen vierkante meter kantoren leegstaat? Lopen de kantoorwijken straks leeg, de monofunctionele Noordwijk op kop? Die vragen zijn extra relevant in de verlaten toren waarin we ons bevinden. Proximus liet vorige maand nog verstaan dat het zijn hoofdkwartier helemaal wil herdenken naar aanleiding van Covid-19. De huidige torens moeten op de schop en het telecombedrijf wil naar een groenere en kleinere campus in Brussel.

“Onze toekomstige hoofdzetel moet meer een plaats worden waar we elkaar ontmoeten, voor I

25 NOVEMBER 2020

Normaal gezien heerst hier een gezellige werkdrukte, nu zijn de verjaardagsballonnen een restant van die andere tijden.

meetings en brainstorms, of om klanten te laten kennismaken met onze producten,” legt woordvoerder Fabrice Gansbeke uit.

Proximus kiest daarbij voor een weg die veel bedrijven vandaag willen inslaan: weg van de centrale hoofdzetel waar iedereen gewoon achter zijn eigen computer gaat zitten, naar een kleiner kantoormodel waar de interactie centraal staat. Een contactkantoor als het ware.

In het geval van het telecombedrijf betekent dat het einde van de huidige twee torens, die ontworpen zijn door architectenbureau Jaspers-Eyers. Samen zijn ze goed zijn voor 101.000 vierkante meter

kantooroppervlakte. Ook voor corona was dat gewoon al veel te veel, geeft de woordvoerder toe.

“Covid-19 heeft vooral een beweging die al bezig was bespoedigd.

Behalve thuiswerk moedigen we mensen ook aan om in onze lokale hubs te werken, dichter bij huis. Dat is duurzamer.”

De duotoren is vandaag niet enkel bovenmaats, met zijn 32 jaar geldt hij bovendien al als hoogbejaard. Voor een buitenstaander blijft het soms hoofdschudden, maar kantoorgebouwen halen soms zelfs hun dertigste verjaardag niet. Op de hoek van Kleine Ring en Albert IIlaan werd het Boudewijngebouw van de Vlaamse Gemeenschap – ook

bekend als ‘de schans’ omwille van het schuine dak – al na 27 jaar dienst gesloopt. Opvolger Quatuor is ondertussen bijna af. Zowel Quatuor als zijn voorganger is trouwens ook van de hand van Jaspers-Eyers.

Waar de nieuwe hoofdzetel komt en hoe die er zal uitzien, dat wordt pas later beslist. Maar dat Proximus in de Noordwijk blijft, vlak bij het station, lijkt wél een uitgemaakte zaak. Verschillende scenario’s liggen daarbij op tafel: huren op een nieuwe locatie, nieuwbouw op de huidige of een zware renovatie van één van de twee torens. De oppervlakte van één toren zou vandaag immers al volstaan.

Het voorbeeld van Proximus toont hoe corona vandaag vooral een versneller is van processen die al bezig waren, vindt Brussels bouwmeester Kristiaan Borret. “Dat geldt voor de kantoren, maar ook voor fenomenen als meer fietspaden en groen in de stad. Dat waren al stedenbouwkundige evidenties voor corona, maar de urgentie is nu nog eens gegroeid.”

KIEZEN TUSSEN DRIE BAKKERS Maar verwacht de bouwmeester een leegloop van de wijk? “Grote voorspellingen wil ik niet doen, wie die zes maanden geleden had gedaan over het verloop van de

Covidcrisis was wellicht ook op zijn bek gegaan.” Toch denkt Borret dat de leegstand wat zal groeien en ontwaart hij voor het eerst ook wat onzekerheid. ‘Gaan we wel een vette vis vinden voor dat hele gebouw?’ dat hoor je steeds vaker. De toekomst is meer aan multitenant, verschillende huurders onder een dak. Vanbuiten ziet dat er niet per se anders uit, maar voor een stad is die diversiteit al een stap vooruit tegenover grote mastodonten van één bedrijf.”

Als pendelaars vaker thuiswerken, kan dat gevolgen hebben die de kantoormarkt overstijgen. Wie in Brussel woont voor zijn job, maar amper nog twee keer per week op

het appel moet zijn, zou weleens kunnen verhuizen naar een rustigere, groene en minder dure omgeving. Dreigt er straks dan geen stadsvlucht?

“Sommige mensen zullen misschien wel die stap zetten,” geeft Borret toe. “Maar ik ben een optimist en geloof dat steden aantrekkelijk zullen blijven. Kijk naar Detroit, zelfs die leeggelopen stad trekt nu weer volop aan. De voorzieningen, de cultuur, het vertier, die zal je nog steeds in de stad vinden. Zoals een vriend van me ooit zei: ‘Stedelijkheid, voor mij is dat kunnen kiezen tussen drie bakkers.’ En als we in de toekomst minder bewoners hebben die er

“Met jou is mijn kloppend hart helemaal terug.” Het grote bord aan de ingang van het Herman Teirlinckgebouw op Thurn & Taxis, dat de diensten van de Vlaamse overheid huisvest, staat er wat lullig bij.

Bedacht als verwelkoming aan het einde van eerste golf, maar vandaag alweer voorbijgestreefd door een nieuwe lockdown.

Toch vinden we binnen enkele kloppende harten. Dat van de poetsvrouw die een amper gebruikte trap schoonmaakt. En die van Sabrina, Gert en Julie. De drie collega’s van het facilitair bedrijf hebben op het werk afgesproken voor een face-to-facebespreking.

Omdat het efficiënter is, maar ook omdat informeel contact zoveel meer deugd doet dan de zoveelste schermvergadering.

Het kantoor als ontmoetingsruimte, hier wordt het al in de praktijk gebracht. “Zo kan ik tenminste de fiets nog eens nemen,” vertelt Sabrina. “Dat is eens iets anders dan een verplaatsing naar het toilet of naar de keuken.” Een collega wijst er fijntjes op dat ze er net voor pleitte om de koffiemachine dichter te plaatsen. “Toen waren dertig stappen al te veel.” Grapjes en prikjes, ook dat gaat in een zoomvergadering een pak moeizamer.

De Vlaamse overheid zit qua thuiswerk op dezelfde golflengte als

B R U Z Z | R E P O R TA G E

FABRICE GANSBEKE Woordvoerder Proximus

PENDELEN NAAR KEUKEN EN TOILET

▼

“Covid-19 hee vooral een beweging bespoedigd die al bezig was.

Behalve thuiswerk moedigen we mensen ook aan om in onze lokale hubs te werken, dichter bij huis.

Dat is duurzamer”

tegen hun zin wonen en meer die er echt willen zijn, is dat misschien ook niet zo erg.”

Het optimisme van de bouwmeester geldt al zeker voor de Noordwijk. Die mag vandaag dan een stedenbouwkundige miskleun zijn, het Gewest heeft er veel touwtjes in handen. “Dit is dé wijk par excellence waar je zal zien hoe corona de stad verandert. Kijk naar ZIN, de opvolger van de WTC-torens, waar de Vlaamse overheid intrekt. Dat wordt een gemengd project met kantoren, maar ook een hotel en woningen voor een korter verblijf. Ook het echte wonen zullen we versterken in de wijk. Mensen moeten er een appartement kunnen kopen voor zichzelf. Want dat zijn de bewoners die zich echt bekommeren om een wijk, dan pas zal er echte verandering zijn. Mensen die klagen over losliggende stenen of vuile trottoirs, dat is eigenlijk een heel goed teken.”

25 NOVEMBER 2020

I 15

▼

HOE CORONA EEN VERSNELLER IS VAN PROCESSEN DIE AL BEZIG WAREN

Proximus. Telewerken wordt uitgebreid, kantoren worden plekken waar mensen samenkomen. De Vlaamse kantoorplannen in Brussel worden er amper door gewijzigd.

“We hebben onze oppervlakte de voorbije zes jaar al meer dan gehalveerd,” legt administrateurgeneraal Frank Geets van het agentschap Facilitair Management uit. “Het plan blijft om de diensten vooral in drie grote gebouwen te bundelen: ZIN, het onlangs gerenoveerde Consciencegebouw en het Teirlinckgebouw.”

EEN LAAN OM WAKKER TE KUSSEN

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Thurn & Taxis is natuurlijk de Noordwijk niet meer. Maar als het Gewest zijn toekomstplannen verwezenlijkt, zullen de twee wel een stuk dichter naar elkaar groeien.

Behalve de vermenging van functies die Borret al vermeldde, staat er ook een tram in de steigers, die via Suzan Danielbrug en de Bolivarlaan naar het Noordstation zal rijden. “Die laan wordt in de toekomst de hoofdas van de wijk en wordt ook veel groener,” zegt de bouwmeester. “Die straat ligt vandaag te wachten om wakker gekust te worden.”

De gewestplannen kunnen ook op de instemming van de immosector rekenen. Want die merkt vandaag wel degelijk een zekere weerstand om te huren in de monofunctionele en onaantrekkelijke Noordwijk. “De leegstand is er vandaag nog geen groot probleem, we komen net uit een historisch goede periode, in heel Brussel trouwens,” zegt Erik Verbruggen van Jones Lang Lasalle.

“Maar we voelen wel dat een aantal bedrijven er van hun kantoren af willen. Het Gewest moet zeker doorzetten met zijn plannen.”

De geringe leegstand waar Verbruggen over spreekt, is vooral voelbaar in de centrale zakenwijken van de hoofdstad. In de buitenwijken, op autolocaties die vaak ver van het openbaar vervoer liggen, zijn kantoren veel minder in trek. Het is hier, in onder meer de Woluwes, dat kantoren in sneltempo worden omgevormd tot woningen. “Ik heb weet van tientallen aanvragen voor zulke omvormingen op dat soort plekken,” zegt Borret.

Van de Noordwijk een gemengde wijk maken, met meer bewoners, het is niet alleen belangrijk om leegstand te bestrijden. “Waar ik me vandaag het meest zorgen om maak, is de

16

I

25 NOVEMBER 2020

De centrale gang van het Proximusgebouw ligt er door het vele thuiswerk verlaten bij.

impact van het thuiswerk op al die zaken die leven van de pendelaar,” zegt de bouwmeester. “De cafés, de restaurants en allerlei andere handelszaken. Een kantoorjob die verplaatst wordt, verdwijnt niet, maar de baan in de broodjeszaak om de hoek misschien wel. En voor retail komt daar de groei van de e-commerce nog eens bij.”

OPHAALBRUG VAN PROXIMUS Corona zou zo weleens het onevenwicht op de Brusselse jobmarkt, waar vandaag al te weinig jobs voor laaggeschoolden zijn, nog kunnen versterken. “Daarom is het zo belangrijk om niet alles op de dienstensector te zetten en bijvoorbeeld productie nog in de stad te houden.”

Hoe hard die impact op de handelszaakjes rondom de kantoorkolossen kan zijn, zien we met eigen ogen bij broodjeszaak Point Chaud in het CCN-gebouw naast het Noord-

PASCAL SMET Staatssecretaris voor Stedenbouw

‘Laatste deel Albert II-laan omvormen tot park’ Staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet (One. brussels-sp.a) zit te popelen om van de monofunctionele Noordwijk een stadswijk te maken op mensenmaat. Hij wil daarvoor een deel van de Albert II-laan

ontharden en er een park van maken.

Thuiswerk zal na de corona-epidemie veel belangrijker zijn dan ervoor.

Lopen de Brusselse kantoorwijken straks leeg?

PASCAL SMET: Voor de conclusie is het

nog te vroeg, maar het is wel duidelijk dat het tijdperk voorbij is waarin bedrijven nodeloos veel personeelsleden naar centrale plekken haalden.

Individueel werken kan beter thuis of in satellietkantoren, terwijl die

“De Noordwijk is dé wijk par excellence waar je zal zien hoe corona de stad verandert” KRISTIAAN BORRET Brussels bouwmeester

station. Jordan (18) en Abyan (19) wachten er op klanten. “De impact van de lockdown is hier kolossaal. Op normale dagen draaien we bijna 4.000 euro omzet, vandaag is dat amper 1.000 euro. Van de vijf mensen die hier normaal werken, zijn dat er nu nog drie. We verkopen een koffie, we poetsen wat en wachten.”

Een gemengde Noordwijk zal ook voor de Points Chauds van deze stad goed nieuws zijn, denkt de bouwmeester. Al zal de broodjeszaak zelf in zijn huidige vorm niet meer blijven bestaan. Het CCN-gebouw waar Jordan en Abyan vandaag met de vingers draaien, verdwijnt straks immers voor nieuwe torens.

“Stedenbouwkundig is het CCN dan ook een ramp,” vindt Borret.

“Het is het gebouw bij uitstek dat

afstand neemt van de stad, met zijn busstation in plaats van een echte gelijkvloerse verdieping en zijn hoge en slecht leesbare ingangen. We willen die link met de stad herstellen.”

Wat voor het CCN geldt, is ook waar voor veel van de kolossen in de wijk, zegt de bouwmeester. “Neem de Proximustorens, die ogen vandaag als een burcht, met hun slotgracht en een hoofdingang als een ophaalbrug. We willen de relatie tot de begane grond opnieuw herstellen, met een echte vermenging van functies: winkels, horeca en zelfs wonen op de benedenverdieping. Zo krijg je een echt straatleven zoals de stadsactiviste Jane Jacobs dat al in de jaren 1960 beschreef.

Als we daarin slagen, zeggen we over een paar jaar misschien wel: ‘Dank u, corona.’”

MERCI AU CORONAVIRUS? Même si nous disposerons bientôt d’un vaccin, la Covid19 aura marqué la ville de son empreinte. En effet, le télétravail va s’institutionnaliser, mettant la pression sur l’immobilier des bureaux et sur tous ceux qui basent leurs revenus sur les navetteurs. L’exemple le plus manifeste est celui du quartier Nord, qui va radicalement changer.

Proximus va bientôt quitter ses deux tours emblématiques de la gare de Bruxelles-Nord. Elles étaient déjà trop grandes avant la crise sanitaire. Elles le sont certainement maintenant que le télétravail devient la norme. Ce qui se passe chez Proximus est symptomatique de l’immobilier des bureaux à Bruxelles. Le télétravail réduit la demande. De plus, les bureaux du futur seront davantage des espaces de rencontre que des lieux de travail individuels. Le coronavirus menace de déséquilibrer ainsi le quartier d’affaires monofonctionnel, et les emplois qui dépendent des navetteurs sont également en jeu. La Région souhaite donc rendre le quartier plus mixte et plus vert. « Si cela réussit, on pourra peut-être dire merci au coronavirus. » FR

“WE MIGHT SOON BE SAYING: THANK YOU, CORONA” Even when the vaccine arrives, Covid-19 will continue to leave a mark on the city. After all, telework won’t stop, and that puts pressure on the office landscape and everyone who lives off commuters. Nowhere is that clearer than in the Northern Quarter, which will change radically over the next few years. Proximus will soon leave its two iconic towers at North Station. They were already too big before corona. And when telework becomes even more prevalent, they will be out of all proportion. What is happening at Proximus is telling for the office landscape in Brussels as a whole. Working from home reduces demand. The offices of the future will become more like meeting spaces than individual workspaces. Corona is threatening to destabilize the monofunctional business district and the jobs that depend on commuters are also at risk. The Region therefore wants to make the area more diverse and greener. “If that works out well, we might soon be saying: thank you, corona.”

EN

centrale locaties vooral zin zullen hebben voor creatieve processen.

Proximus maakt die omslag straks in de Noordwijk, maar ook de Europese Commissie is bezig met die oefening.

De plannen van de Brusselse regering voor de Noordwijk voorzien onder meer in meer vermenging en dus meer woningen, een tram en ook een forse vergroening van de wijk. Hoe wil u dat laatste aanpakken?

SMET: Er zijn

vandaag best wel al wat groene ruimtes in de wijk, maar die zijn versnipperd. We willen die verbinden en uitbreiden. Zo moet er bijvoorbeeld een vloeiende overgang komen tussen het Maximiliaanpark en het Gaucheretpark. Dat kan door het laatste deel van de Albert II-laan te ontharden en er een echt park van te maken. Dat deel van de laan wordt amper gebruikt door autoverkeer. Ik kan

het weten, mijn kabinet ligt daar. Ik praatte er al met verschillende ministers over en die lijken enthousiast. Zo’n omvorming weegt budgettair ook niet zo zwaar, Alain Maron (minister van Milieu, red.) kan er snel een nieuw park van maken. Verder zal ook ZIN (nieuw project voor de WTC-torens, red.) een nieuw groen accent leggen, met de wintertuin op de gelijkvloerse verdieping, die ook

in de winter voor groen zal zorgen.

U gebruikt graag de uitdrukking ‘Offices in a park’ voor de toekomstige Noordwijk. Wat is er zo aantrekkelijk aan kantoren met wat groen rond?

SMET: Het is veel

meer dan dat. Het wordt een levendige gemengde wijk, waar echte groene assen doorlopen die plekken verbinden.

De toekomstige Bolivarlaan doet dat met Thurn & Taxis en het Noordstation,

het park langs de opengelegde Zenne, met de Vijfhoek en Thurn & Taxis.

Vergeet niet dat Sainctelette volledig heraangelegd wordt, met minder verkeer en meer groen. En ook Kanal wordt een belangrijke schakel naar een leefbaardere buurt. In de parken zelf wil ik trouwens graag ook werkplekken inrichten waar je met een laptop aan de slag kan. Met stopcontacten? Dat denk ik wel, ja.

KH

25 NOVEMBER 2020

I 17

BRUSSELSE BEDRIJVEN MAKEN ZICH OP VOOR EEN EU ZONDER VERENIGD KONINKRIJK

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Vooral luxebedrijven moeten de brexit vrezen

Een harde brexit is een ramp voor de Belgische economie. Vooral in Vlaanderen, waar duizenden jobs zijn bedreigd. De Brusselse export naar het Verenigd Koninkrijk is eerder beperkt. Toch kan de brexit ook hier diepe wonden slaan. — STEVEN VAN GARSSE

G

eopolitiek is soms van een kinderlijk eenvoudige logica. De Europese landen die zich het dichtst bij het VK bevinden zullen het sluiten van de grenzen het hardst voelen: Ierland, België en Nederland.

Binnen ons landje zijn er dan nog verschillen, waarbij Vlaanderen,

18

I

25 NOVEMBER 2020

veel meer nog dan Brussel en Wallonië, een harde brexit fel zal voelen. Vooral dan in de visserij, en de havenactiviteiten in Antwerpen kan de brexit zonder akkoord hard aankomen.

Zover is het nog niet. Er wordt nog steeds onderhandeld tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk, maar de deadline nadert

met rasse schreden. Eind dit jaar stoppen de overgangsmaatregelen, en als er geen akkoord is tussen het VK en de EU, dan komen er voortaan zware douanerechten en een hele administratieve poespas om producten van het VK naar hier te krijgen en omgekeerd. Om nog maar te zwijgen van de economische schok die het VK te wachten staat.

Een slecht gesternte dus voor een Europese economie die op vrijhandel is gestoeld.

In Brussel bedraagt de export naar het Verenigd Koninkrijk zo’n vier procent, goed voor 300

miljoen euro. Het gaat om 697 exporterende bedrijven, die samen werk geven aan 38.000 mensen.

Omdat het om doorgaans kleinere volumes gaat, zal de brexit voor de meeste bedrijven geen al te grote schokken veroorzaken in de export.

De Brusselse regering hoopt er zelfs een soort van voordeel uit te halen door Britse bedrijven naar Brussel te halen. In de financiële sector is dat al redelijk gelukt, met de vestiging van de Europese hoofdzetel van verzekeringsbedrijf Lloyd’s een tijd geleden. Bedrijven

© PHOTONEWS

kunnen op die manier de actief blijven op de Europese markt.

LUXELINGERIE Toch zullen enkele Brusselse bedrijfjes de brexit wel hard voelen, vooral in de luxesegmenten. Het gaat om kmo’s met grote renommee, maar die niet altijd de slagkracht hebben om zich goed voor te bereiden op de brexit.

Carine Gilson is modeontwerpster, gespecialiseerd in zijden en kanten lingerie. Ze timmert al lang aan de weg nadat ze in een Brussel dertig jaar geleden een oude

verkoopcijfers. Het Verenigd Koninkrijk is nu goed voor 25 procent van het zakencijfer van Carine Gilson.

Echt ongerustheid heerst er daar nog niet over bij Carine Gilson.

Borremans: “Er is ook de coronacrisis. Die slorpt nu alle aandacht op. De winkel in Londen is bijvoorbeeld gesloten door de lockdown.” Of er andere markten worden gezocht?

Borremans: “We kijken wel naar Rusland bijvoorbeeld, maar een nieuwe markt aanboren is makkelijker gezegd dan gedaan.”

ENGELSE STOFFEN Scabal is een eerbiedwaardig Brussels bedrijf dat al sinds de jaren 1930 bestaat en gespecialiseerd is in Engelse stoffen. “We bezitten een weverij in Engeland,” zegt CFO Nathalie Scailquin, “waarvan de geschiedenis teruggaat tot de zestiende eeuw. We vervaardigen hoogwaardige stoffen voor herenkledij op basis van wol, kasjmier, zijde en Vicuña-wol en dat met een eigen design. Verder verkopen we Engelse stoffen aan de grote modehuizen en maken we ook herenkledij op maat. In Engeland hebben we honderd personeelsleden, hier in Brussel ook nog eens een kleine honderd.”

Een harde brexit wordt een serieuze uitdaging voor Scabal.

Want onder meer door de weverij in Engeland er is een grote interactie tussen het vasteland en het eiland.

Scailquin: “We hadden twee jaar om de gevolgen van de brexit te analyseren. Dus hebben we een risicoanalyse gemaakt en verschillende scenario’s uitgewerkt,” zegt Scailquin.

Wat die risico’s zijn? Scailquin: “De brexit zou onze rentabiliteit kunnen aantasten, omdat de producten die we gebruiken duurder zullen worden. Bijvoorbeeld voor onze weverij in Engeland zullen we voortaan invoerrechten moeten betalen op garen.”

“Verder is er mogelijk een bijkomende concurrentiële handicap. Onze producten zullen duurder worden door de importheffingen. Zo riskeren we klanten te verliezen die op zoek zullen gaan naar goedkopere alternatieven. Tot slot is er een belangrijk tijdsaspect. We verwachten dat de import en de export, door de administratieve rompslomp zullen vertragen. Ook dat kan ons businessmodel aantasten.”

Toch maakt Scailquin zich niet al te veel zorgen over de brexit. In zekere zin is de coronacrisis vervelender omdat ▼

Op 31 januari van dit jaar was het VK niet langer lid van de EU. De Britse vlag werd die dag weggehaald aan het Europees Parlement.

lingeriefabriek had overgenomen. Ze verwierf intussen een internationaal cliënteel. Onder meer Kate Moss, Nicole Kidman, Angelina Jolie en Beyoncé hebben lingerie van Carine Gilson in de kast liggen. Er werken een dertigtal mensen. De kledij wordt hier in Brussel grotendeels met de hand vervaardigd.

Gilson is een succesverhaal, met duizelingwekkende bestellingen uit het Midden-Oosten en boutiques in Brussel, Parijs en Taipei. Maar ook in Londen. Hoe dat precies zal verlopen als die harde brexit er komt, kunnen ze bij Carine Gilson nog niet precies zeggen. “Ons huurcontract loopt nog tot 2021,” zegt commercieel directeur Stéphane Borremans.

“We wachten af.”

Borremans ziet onder meer problemen met betalingen van klanten die het economisch moeilijk zullen krijgen na een brexit. “De exportkosten liggen bij ons in de meeste gevallen rechtstreeks bij de klanten. Daar hebben wij minder mee te maken. Maar uiteraard zullen onze producten in het VK duurder worden als er heffingen komen. Er is nu, in het geval van een harde brexit, zelfs sprake van invoerrechten tot 12 procent.” Dat riskeert een impact te hebben op de

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Nathalie Scailquin van textielbedrijf Scabal maakt zich niet te veel zorgen: “We bieden een hoogwaardig nicheproduct aan met weinig concurrerentie.” © SASKIA VANDERSTICHELE

25 NOVEMBER 2020

I 19

DE WEIK VAN’T BRUSSELS ne vaccin teige Corona

VAN 28/11 TOT EN MET 6/12

De Weik 2020 goêt digital, virtuel, 2.0. quoi… Aaigentlaaik es da in Brussel al 3.0.

ZOÊTERDAG 28 NOVEMBER, VAN 19U TOT 22U BUBBELSURBOUM > FACEBOOK-LIVE met DJ THIERRY, DJ PASCAL presentatie Geert Dehaes en Albert Verdeyen

VAN ZOÊTERDAG 28 NOVEMBER TOT EN MET ZONDAG 6 DECEMBER BRUSSELSFLIX

Surf naar de Facebookpagina of Facebookgroep van be.brusseleir en bouw met jouw bubbel een Bubbelsurboum ! We serveren Brusselse zwans, Brusselse leekes én dansmuzeek.

Plezeer & Ambiance IN A KOT!!

De website van be.brusseleir wordt een week lang BrusselsFLIX. BrusselsFLIX laat jou genieten van performances, gesproken woord en concertjes.

BRUSSELSFLIX > WWW.BEBRUSSELEIR.BE

ZONDAG 29 NOVEMBER, 12U

VAN MOINDAG 30 NOVEMBER T.E.M. VRAAIDAG 4 DESEMBER IN ET BRUZZ-JOURNAAL, BRUZZ.BE, BEBRUSSELEIR.BE EN DE FACEBOOKPAGINA’S BE.BRUSSELEIR

KOUK MEI MÈ ALBERT STOEMP > FACEBOOK LIVE Surf naar de Facebookpagina of Facebookgroep van be.brusseleir en kook samen met Albert Verdeyen een heerlijke STOEMP SCAMPI CURRY. Via chat zal je aan Albert vragen kunnen stellen die hij live zal beantwoorden.

MOINDAG 30 NOVEMBER VERKEEZING ‘BRUSSELEIR VAN’T JOÊR’ EN ‘BRUSSELEIR VÈ ET LEIVE’

‘ALLEMAN ZWANST’ ‘Alleman Zwanst’ zijn filmpjes met diverse thema’s waarin we de Brusselse zwans al dan niet met enig surrealisme en zelfspot naar voor brengen.

‘BRUSSELSQUIZ’ Bruzz-radio organiseert een quiz in’t Brussels.

Luister hiervoor naar 98.8 FM.

BE.BRUSSELEIR V Z W – W W W.BEBRUSSELEIR.BE

GEAR UP YOUR BUSINESS

Gear up your business or administration with Molenbike!

>

GREEN

in het zadel met Molenbike!

>

SMART

Mettez votre entreprise ou administration en selle avec Molenbike!

>

SOCIAL

bike transport

company run by the biker messengers themselves)

info@molenbike.be www.molenbike.be

GEAR UP YOUR BUSINESS WITH AN AWARDED* COMPANY! * 1st Prize : Shared economy platforms, Belgian Federal Public Service (SPF/FOD) Economy & Mobility

V.U. : MOLENBIKE CVBA-SO, FERDINAND ELBERSSTRAAT 37/1, 1080 BRUSSEL, BELGIË. BTW BE 0675.648.550. + 32 (0)2 319 60 80

▼

BRUSSELSE BEDRIJVEN MAKEN ZICH OP VOOR EEN EU ZONDER VERENIGD KONINKRIJK

die onverwacht komt. “We hebben de laatste twee jaar ons aanbod gediversifieerd en onze aanwezigheid op andere markten versterkt. We hebben het voordeel dat we een hoogwaardig nicheproduct aanbieden met weinig concurrerende bedrijven.

Dat beschermt ons. Zelfs op het ergste scenario, een harde brexit met hoge in- en uitvoertarieven, zijn we voorbereid.”

INTERVIEW MOUN IF KI LAN I

‘Ik voel geen grote ongerustheid bij de Brusselse exportbedrijven’

M

ounif Kilani (hub. brussels) staat de exporterende Brusselse bedrijven bij, maar probeert ook Britse investeerders aan te trekken in het Brussels Gewest. “Export en investeringen, zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden,” zegt hij.

Wat zijn de grootste moeilijkheden voor de exporterende bedrijven bij een harde brexit?

MOUNIF KILANI: Elke export

vanuit Brussel naar het VK zal gepaard gaan met douaneprocedures. Dat betekent administratief veel werk, maar er komen ook importtarieven. De kosten zullen dus stijgen.

Verder zullen de leveringstermijnen serieus uitlopen. Just in time behoort tot het verleden.

Tot slot zijn er ook de normen en standaarden.

Die zijn nu in de hele EU dezelfde. Met een harde brexit kan het VK eigen standaarden invoeren, die een economisch nadeel opleveren voor de EU.

Brussel is minder getroffen door de brexit.

Hoe komt dat?

KILANI: Brussel vertegenwoordigt maar 1,79 procent van de Belgische export naar het VK. Dat komt deels omdat de export berekend wordt op basis van de plaats van waaruit geëxporteerd wordt. Zo worden Brusselse producten die vanuit de haven van Antwerpen naar het VK gaan, of vanuit de luchthaven van Luik, niet als Brusselse export gezien. Verder worden vooral de transportsector, de chemische industrie, de textiel en de visserij getroffen. Dat zijn niet de grote sectoren die in Brussel aanwezig zijn.

Brussel heeft vooral een tertiaire economie met diensten. Is die getroffen?

KILANI: Daar was in het begin van de brexit-dreiging weinig aandacht voor, maar nu beseffen we dat ook die getroffen wordt.

Het zal met een harde brexit veel moeilijker zijn voor de financiële sector om bijvoorbeeld deel te nemen aan de grote aanbestedingen in het VK. We weten dat de export van diensten naar het VK erg belangrijk is, het is de

Een brexit zonder akkoord kan hard aankomen, maar Brussel zou relatief gespaard blijven. © PHOTONEWS

derde grootste exportsector in België naar het VK. Je kan dus verwachten dat dat voor Brussel nadelig kan uitvallen, al hebben we geen Brusselse cijfers.

Welke andere sectoren in Brussel worden getroffen?

KILANI: Je moet een onderscheid maken tussen het kwalitatieve en het kwantitatieve aspect. In exportvolume zal de transportsector het hardst getroffen worden, met onder meer de autofabriek (van Audi, red.) in Vorst.

Verder zijn er grote chemische en farmabedrijven, en ook de voedingssector. Alleen gaat het hier om grote multinationals, die zich goed kunnen voorbereiden, en die ook andere afzetmarkten hebben. De Belgische economie is vooral gestoeld op de vele kmo’s, ook in Brussel. Zij hebben het veel moeilijker om zich voor te bereiden op een brexit. Als ze alleen binnen de EU opereren, zullen ze voor het eerst geconfronteerd worden met douaneformaliteiten. Het gaat in Brussel dan om

Mounif Kilani Is handelsattaché voor het Brussels Gewest in Londen Kwam in 2016 in Londen aan net na het brexit-referendum Heeft sindsdien heel wat voorbereidingen getroffen om Brusselse bedrijven te helpen

bedrijven voor delicatessen, mode of design.

Daarom organiseren we webinars voor de Brusselse exportsector, met up-to-date informatie. We hebben een brexit-checklist en staan open voor begeleiding en maatwerk. De overheid is er helemaal klaar voor om de Belgische export klaar te stomen. Jammer genoeg is de reactie vanuit de exporterende bedrijven eerder lauw en weinig proactief. Er is altijd al een soort afwachtende, zelfs fatalistische houding in de Belgische export. Die zien we nu ook. Als we naar de Brusselse bedrijven kijken, voel ik niet echt een grote ongerustheid. Of dat terecht is, is nog af te wachten.

Ziet u het nog goed komen met de brexit?

KILANI: Persoonlijk sta ik eerder aan de optimistische kant. Natuurlijk is een scheiding altijd moeilijk, en een Noorwegen- of Zwitserland-scenario, waarbij de economische unie behouden blijft, mogen we wel vergeten.

Maar aan de andere kant zijn de gedeelde EU- en VK-belangen zo enorm dat ik het niet tot een harde brexit zie komen. Ik geloof in het gezond verstand. En dat aan beide zijden van de onderhandelingstafel.

Laten we dus optimistisch zijn en hopen op het beste scenario, maar laten we ook klaar staan voor het slechtste. SVG

LES ENTREPRISES DE LUXE, PREMIÈRES VICTIMES DU BREXIT Quel sera l’impact d’un Brexit sans accord sur l’économie bruxelloise ? Le tableau est nuancé.

Ce qui est certain, c’est que Bruxelles est la région la moins vulnérable de notre pays. En effet, les secteurs touchés par un « hard Brexit » se trouvent principalement en Flandre. Un certain nombre de grandes entreprises à Bruxelles devraient également ressentir le Brexit, mais elles ne sont pas exclusivement axées sur le Royaume-Uni et peuvent mieux s’armer, en raison de leur taille. Ce n’est pas le cas d’un certain nombre de PME bruxelloises qui font beaucoup de commerce avec le Royaume-Uni. Il s’agit d’entreprises qui confectionnent plutôt des produits de niche, notamment dans les domaines de la mode, de l’alimentation et du design. Elles ont donc comme inconvénient supplémentaire de ne pas être assez grandes pour bien se préparer.

Certaines PME font preuve d’une attitude prudente. D’autres, comme Scabal, spécialisée dans les tissus anglais destinés aux vêtements pour hommes, ont pris des mesures préparatoires et pensent arriver à survivre à la tempête du Brexit.

FR

BREXIT HITS LUXURY SECTOR HARDEST What would the impact of a no-deal Brexit be on Brussels’s economy? The answer is nuanced.

Brussels is the least vulnerable region of Belgium with respect to Brexit. This is due to the fact that the sectors that will be worst affected by a hard Brexit are primarily located in Flanders. There are a number of big companies in Brussels that will be impacted by Brexit, but they do not trade exclusively with the UK and are more resilient due to their scale. The opposite is true for a number of SMBs in Brussels whose business is primarily with the UK. These companies produce exclusive niche products, especially in the fashion, nutrition, and design sectors. They have the additional disadvantage of being too small to prepare themselves sufficiently. Some SMBs have a more ‘wait and see’ attitude, while others, like Scabal, which is specialized in English fabrics for men’s clothing, have taken preparatory measures and are confident that they will survive the Brexit storm.

EN

25 NOVEMBER 2020

I 21

COMENIUSSCHOOL HEEFT GEEN TUSSENMUREN, LEERLINGEN HEBBEN ‘FLEXUREN’

De school van de toekomst staat in Koekelberg Zeg niet langer klaslokaal, maar ‘leerruimte’. In de Comeniusschool van de GO! Scholengroep Brussel zi en leerlingen van één jaar in één grote ruimte, zonder tussenmuren. Leerlingen hebben er elk leerjaar meer ‘flexuren’, waarin ze zelf mogen kiezen aan welk vak ze werken. De Scholengroep bouwt al minstens drie andere schoolgebouwen op dezelfde manier. — SARA DE SLOOVER, FOTO’S BART DEWAELE

A B R U Z Z | R E P O R TA G E

yman (13) tuurt geconcentreerd naar zijn scherm. De leerling uit het tweede jaar van de Comeniusschool in Koekelberg maakt een taak over het begrip ‘democratie’ voor het vak geschiedenis. Recht tegenover hem, aan aparte niervormige tafeltjes, zitten drie klasgenoten.

Die oefenen Engels en wiskunde, omdat ze dat zelf zo gekozen hebben. Wiskundejuf Anne Pauwels staat tussen de leerlingen, die kriskras door elkaar zitten, en leest met luide stem een tiental namen voor. Die kinderen trekken naar een apart lokaal, waar ze extra Franse les krijgen.

In de school van de toekomst zal het er geregeld zo aan toegaan, daar is de GO! Scholengroep Brussel van overtuigd. De Comeniusschool, open sinds september 2018, is de eerste secundaire school van de groep waar ‘gepersonaliseerd samen leren’ vooropstaat. Behalve ‘gewone’ lesuren heeft elke leerling een aantal flexuren, waarin die zelf bepaalt wat hij of zij doet, gebaseerd op de eigen werkplanning.

De leerling werkt de deadlines voor die week naar eigen ritme af, waarbij de school in de gaten houdt of dat ook effectief gebeurt. Elke leerling heeft een mentor, die het individuele leerproces opvolgt, en

een coach, te vergelijken met de vroegere klastitularis. “Wie het nodig heeft, krijgt verbreding of verdieping van de leerstof, of juist remediëring op maat,” legt directeur Barbara De Groot uit. Het is de bedoeling dat de graad van zelfsturing geleidelijk toeneemt.

Hebben de leerlingen van het eerste jaar na bijsturen pas vanaf de herfstvakantie een paar ‘flexuren’, in januari worden dat er al zes. In het derde jaar stijgt dat al naar minimaal acht en maximaal elf lesuren, zowat een derde van de tijd dus.

Eerstejaars Selyan (12), koptelefoon vol muziek over de lange krullen, heeft het duidelijk naar zijn zin tijdens een van zijn eerste flexuren. Hij zit een beetje apart en is een Anime-achtige figuur aan het tekenen. “Een opdracht voor PO (plastische opvoeding, red.),” zegt hij, al geeft hij toe dat thuis nog huiswerk wacht. Zijn klasgenoot Alexander vindt het een groot voordeel dat hij hierdoor meer een-op-eencontact heeft met de leerkrachten. “Ik ben nogal asociaal,” zegt hij peinzend, “en zo kan ik mijn vragen vaker rechtstreeks stellen.”

IEDEREEN EEN LAPTOP Het concept past bij de nieuwe leerplannen in het secundair onderwijs, waarbinnen bijvoorbeeld

“Er zijn wel dagen dat er te veel lawaai is. Twee leerkrachten in één grote leerruimte, het is soms moeilijk om de jouwe goed te horen” RANIA (13 ) EN SAMIA (13 ), Leerlingen tweede jaar moderne talen 22

I

25 NOVEMBER 2020

de leerkracht Nederlands zich niet meer beperkt tot de leerplandoelen Nederlands, maar er ook andere helpt te behalen, zegt De Groot. Als iedereen over de vakgebieden heen samenwerkt, dan is het voor het GO! logisch dat de structuur van de school daaraan aangepast wordt, en de tussenmuren gesloopt worden.

Zeg dus niet langer ‘klaslokaal’, maar ‘leerruimte’.

Op de Comeniusschool bestaat elke verdieping uit twee grote open ruimtes, met in elke ruimte twee klasgroepen. In de grootste zaal onderbreken twee rijen lockers de totale openheid, maar doorkijkjes tot aan de overkant van de zaal blijven mogelijk.

Rania (13) en Samia (13) zijn fan van hun uitgestrekte leslokaal, maar “er zijn wel dagen dat er te veel lawaai is. Twee leerkrachten in één grote leerruimte, het is soms moeilijk om de jouwe goed te horen.” Ze trekken zich voor hun flexuur terug in een van de zijlokaaltjes met glazen wanden, bedoeld voor bijles, mentorgesprekken of groepswerken.

Ayman stelt zich geen vragen meer bij de indeling. Hij vindt het vooral fijn dat de school niet met leerboeken, maar enkel met laptops werkt. Iedereen moet hetzelfde model aankopen, en betaalt dat in maximaal drie jaar tijd terug aan de school. Op die laptops vindt elke leerling zijn gepersonaliseerde taken, groepswerken en instructievideo’s terug. Elke dag zijn er één tot drie opdrachten, die allemaal tegen het eind van week afgevinkt moeten zijn. Of dat niet uitnodigt tot uitstelgedrag? Flora (14) haalt de schouders op. “Op het einde van de week moet het toch allemaal af zijn, of anders merk je het op je rapport.

En als het je hier afwerkt, ben je

thuis vrij. Als zoals nu de examens eraan komen, kun je je daar ook al op voorbereiden.”

Het ruikt naar methodeonderwijs, maar als er gelijkenissen zijn, is dat toeval, zegt De Groot. “Het is een andere pedagogische aanpak.

We hebben wel veel kinderen die in het basisonderwijs naar een Freinetschool zijn geweest, en ook een aantal Nederlandse kinderen.

Vaak zijn het ouders die bewust bezig zijn met onderwijsvernieuwing.” De mosterd haalde de Scholengroep inderdaad in

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Nederland. Ze gingen meermaals op werkbezoek in het Vathorst College in Amersfoort, een pionier die al vijftien jaar gepersonaliseerd leren aanbiedt. Ook in Vlaanderen zijn er al scholen, onder meer in Diest, Zottegem, Brugge en Oostende.

Louka en Noël zitten recht tegenover Ayman, en werken in hun flexuur samen aan een groepsopdracht Engels. “In mijn vroegere school wou ik soms slapen, omdat het zo traag ging,” zegt Noël. “Hier kan ik op voorhand werken, zodat ik

thuis geen huiswerk meer hoef te maken. Als de opdrachten voor deze week klaar zijn, begin ik gewoon aan die van volgende week.”

In een apart hoekje, op zitkussens aan het raam, oefent ook Merel (13) Engels. Omdat ze wat moeite met de opdracht heeft, komt Anna (12) haar wat extra uitleg geven. Dat stimuleren de leerkrachten ook. Zij hebben tijdens flexuren zelf niet altijd de juiste bagage, en kijken dan welke leerling de taak al eerder heeft gemaakt. “Dat gaat veel sneller, en leerlingen vinden

het ook leuk om iemand anders iets te mogen bijleren,” zegt wiskundejuf Pauwels.

INVLOED VAN CORONA De coronapandemie stak wel flink stokken in de wielen van de nog op stoom komende Comeniusschool.

De leerlingen hebben nu verplicht een vaste plaats in de klas, iets wat volledig tegen het DNA van het concept indruist. Ze mogen nog maar één flexuur per dag apart gaan zitten voor groepswerken. Iedereen draagt mondmaskers, waardoor de

juf of meester in alle geroezemoes in de zaal soms moeite heeft om leerlingen te verstaan. En leerlingenstromen zijn moeilijk te managen als klassen geen eigen lokaal hebben.

“Maar anderzijds hadden wij bij de eerste lockdown het grote voordeel dat we klaar waren voor thuisonderwijs,” zegt Barbara De Groot. “Onze leerlingen hebben laptops, zijn gewend om hun opdrachten online te krijgen en om heel zelfstandig te werken. De leerkrachten van hun kant waren het 25 NOVEMBER 2020

▼

Twee klassen delen de grootste leerruimte van de tweedejaars. De lockers voor persoonlijke spullen creëren een gevoel van opdeling, al is de andere klas nog zicht- en hoorbaar.

I 23

B R U Z Z | R E P O R TA G E

COMENIUSSCHOOL HEEFT GEEN TUSSENMUREN, LEERLINGEN HEBBEN ‘FLEXUREN’

▼

De weekroosters met flexuren van Anna (12), die in het tweede jaar zit.

al langer gewoon instructiefilmpjes op te nemen en mails met vragen te beantwoorden.”

Ook door corona blijven de leerlingen nu in hun groepen van ongeveer twintig zitten. “Maar klasoverschrijdend werken is absoluut de ambitie, met leerkrachten die rondlopen en verspreid leerlingen aansturen,” zegt De Groot.

WANDELAARS EN HARDLOPERS Hoewel de Comeniusschool 2,5 jaar geleden opende, blijft ze het concept bijschaven. Zo werden de leerlingen tot voor de herfstvakantie in twee groepen gesplitst: een groep met een vol pakket flexuren, en een groep die instructie-uren voor verschillende vakken kreeg.

24

I

25 NOVEMBER 2020

Maar dat systeem demotiveerde die laatste groep, die zich geviseerd voelde. Nu heeft de school dat meer gepersonaliseerd. De leerlingen krijgen nu instaptoetsen per vakmodule en worden elke keer opnieuw opgedeeld in ‘wandelaars’, ‘joggers’ en ‘hardlopers’. Wie ‘wandelaar’ is in een module Frans en daar bijles nodig heeft, sprint de anderen misschien moeiteloos voorbij in de nieuwste module natuurwetenschappen. Zo wordt de extra instructie beperkt tot wat echt nodig is.

“Ik was op mijn vorige school gefrustreerd, omdat je voelt dat er in een klas verschillende tempo’s bestaan,” zegt Pauwels. “Hier heb ik het gevoel dat we meer op maat van de kinderen kunnen werken, maar je moet wel zeer flexibel zijn. Soms

merk ik tijdens een instructieles (voor de ‘wandelaars’, red.) dat andere leerlingen klaar zijn met modules, zeker naar het einde van de week toe als ze al veel flexuren hebben gehad. Het tempo is heel verschillend. Wie klaar is, kan ook wiskundige spelletjes spelen, of online schaken.”

Leerlingen die niet meekunnen met het geplande tempo, kunnen tijdens een achtste lesuur remediëring voor de hoofdvakken volgen, of moeten thuis verder oefenen. “Ik heb natuurlijk mijn planning in mijn hoofd: over die module wil ik zo lang doen. De planning is mijn minimum, thuis werken is de buffer.”

De Scholengroep Brussel zal al minstens drie andere scholen gedeeltelijk volgens hetzelfde

principe bouwen, zegt Erwin De Mulder, coördinerend directeur secundair onderwijs van de Scholengroep Brussel later aan de telefoon.

“De school op de Saint-Michelsite in Molenbeek wordt een mengvorm, gebaseerd op de bestaande gebouwen van de voormalige tabaksfabriek. Op elke verdieping komt een grote flexibele leerruimte in het midden, met daarrond telkens zes klassieke klaslokalen. De nieuwbouw van het Atheneum van Brussel volgt het Comeniusconcept en moet in 2022 klaar zijn, al zullen de leerruimtes door plaatsgebrek aan minder leerlingen plaats bieden.

Over een jaar of vier-vijf tot slot zal ook het Atheneum van Anderlecht verhuizen naar een soortgelijk gebouw.”

Scholengroep Brussel verdubbelt capaciteit immersieonderwijs tegen 2023 JURGEN WAYENBERG Algemeen directeur van de GO! Scholengroep Brussel.

“Het onderwijs zal er over tien jaar helemaal anders uitzien,” zegt Jurgen Wayenberg, de algemene directeur van de GO! Scholengroep Brussel.

Om zich daarop voor te bereiden, zullen zijn scholen meer aandacht besteden aan diversiteit en digitalisering.

Zo wil de scholengroep haar aanbod van immersieonderwijs tegen 2023 verdubbelen, zegt Wayenberg.

Daarnaast bereidt een taskforce uitgebreider gebruik en waardering van de thuistalen van leerlingen op school voor. “Zeventig procent van onze leerlingen spreekt thuis geen Nederlands, dat is de typische Brusselse diverse context waarin we

werken,” zegt Wayenberg. “Tegelijk weten we intussen al lang dat wie de thuistaal beter beheerst, gemakkelijker Nederlands leert.”

Om leerlingen klaar te stomen voor de technologische toekomst, plant de Scholengroep Brussel meer ‘fablabs’ als dat van de Koekelbergse Unescoschool. “Onze leerlingen leren er 3D-printers en lasercutters gebruiken”, zegt Wayenberg. “Zo maken we ze warm voor STEM-opleidingen (‘STEM’ staat voor science, technology, engineering, mathematics, red.) die nog te weinig worden gekozen, zeker door meisjes.”

Ook de organisatiestructuur heeft de scholengroep onder de loep genomen. Leren wordt in de toekomst veel meer maatwerk, met werkplanningen online voor elke leerling die hij of zij op eigen tempo kan afwerken. En daar horen passende schoolbouwprojecten met grote, flexibele leerruimtes bij, zoals in de Comeniusschool. SDS

BATTERIJEN

ZIJN WAARDEVOL

HAAL ER HET MAXIMUM UIT

Vind al onze tips op bebat.be

L’ÉCOLE DU FUTUR SE TROUVE À KOEKELBERG À l’école Comenius du groupe scolaire GO! à Koekelberg, les élèves d’une même année occupent un grand espace sans murs. Le concept correspond aux nouveaux programmes, les enseignants de néerlandais ne se limitent, par exemple, plus aux objectifs d’apprentissage du néerlandais mais aident également à réaliser d’autres objecFR

tifs, explique la directrice Barbara De Groot. Si tout le monde travaille de façon transversale, il est logique d’adapter aussi la structure de l’école, et d’abolir les murs : il n’est par exemple plus question d’une « classe », mais d’un « espace d’apprentissage ». Chaque élève a droit à plusieurs heures flexibles, libre à lui de déterminer quel cours il abordera pen-

dant ce temps-là. « Si nécessaire, l’élève peut bénéficier de plus d’explications à propos d’une certaine matière, ou de remédiation sur mesure », explique De Groot. L’objectif est de faire augmenter progressivement le degré d’autonomie. Le groupe scolaire compte transformer au moins trois autres écoles selon les mêmes principes.

THE SCHOOL OF THE FUTURE IS IN KOEKELBERG At the Comenius School in Koekelberg, part of the GO! School Group in Brussels, all the pupils in the same year sit in one big space without walls. The concept is aligned with the new syllabi, in which Dutch teachers, for example, do not simply limit themselves to the learning aims of Dutch, but also help in achieving others, as headmisEN

tress Barbara De Groot tell us.

If everyone works together across the disciplines, a logical consequence for GO! is that the structure of the school is adapted accordingly, and that the dividing walls are demolished: so don’t say ‘classroom’, say ‘learning space’. Each pupil receives a number of flexible hours, with which they work on subjects

of their choice. “Whoever needs it will receive additional materials to broaden and deepen their knowledge of the study materials, or receive tailored remedial classes,” De Groot explains. The goal is that the degree of self-guidance gradually increases.

The School Group is going to build at least three more schools in the same way.

Koop enkel de batterijen die je echt nodig hebt.

Kijk aandachtig naar de vervaldatum en leg geen onnodige voorraad aan.

Verzamel lege batterijen in de Bebat kubus en breng ze naar een Bebat inzamelpunt.

Ze zijn te vinden in supermarkten, doe-het-zelf-, speelgoed- en electrowinkels, openbare en private instellingen en bedrijven en Recyparken.

|

RECLAMEBORD AAN DE BROUCKÈREPLEIN MOET WEG

Twee taxichauffeurs op het De Brouckèreplein in 1961, met een veelheid aan reclameborden op de achtergrond.

Het ledscherm is het grootste elektronisch billboard van België. Het staat er sinds 2011.

© PHOTONEWS

© IVAN PUT

26

I

25 NOVEMBER 2020

Het einde van een tijdperk, zo noemen experts het schrappen van de Coca-Colalichtreclame aan De Brouckère. “De lichtreclame, hoe banaal ook, was een laatste restant van de jazzy ziel van het De Brouckèreplein,” reageert schrijver Pascal Verbeken. “Reclame moet steeds discreter, de visuele vervuiling van erfgoed wordt steeds meer in vraag gesteld,” stelt marketingexpert Gino Van Ossel vast. — SARA DE SLOOVER inmiddels uit het collectieve geheugen verdwenen prestigieuze Franse aperitief, had als eerste de waarde van de unieke locatie beseft.

In 1952, nadat het hotel zijn deuren had gesloten, verscheen op het afgeplatte dak een rood-met-witte lichtreclame die inmiddels bekender is dan het gebouw zelf. De eerste colafabriek in België had in 1949 de deuren geopend, en met een billboard pal in het zicht van de voorbijrijdende automobilisten op de drukke centrale lanen van de hoofdstad hoopte Coca-Cola wellicht zijn naamsbekendheid op te vijzelen.

LICHT DEMPEN Intussen zijn generaties opgegroeid met het beeldbepalende reclamepaneel. Het huidige ledscherm, met zijn afmetingen van 5,5 bij 12 meter

▼

D

e huidige lichtreclame voor Coca-Cola aan het De Brouckèreplein moet weg.

Het bord heeft geen vergunning meer en staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet (One. brussels/SP.A) vindt het buiten proportie. Hij wil ook een debat opstarten over de aanwezigheid van reclame op het plein.

Coca-Cola en het Hotel Continental, dat het perspectief van op het De Brouckèreplein domineert, lijken voor Brusselaars onlosmakelijk met elkaar verbonden. Nochtans was het Amerikaanse bedrijf niet de eerste drankproducent die boven op het hotel mocht adverteren. Ergens in de jaren voor 1920 verscheen tijdelijk al een ander billboard op het gebouw, is te zien op prentkaarten uit die periode. ‘Gentiane Imbert’, een

BRUZZ | ERFGOED

Schrappen van reclamepaneel Coca-Cola staat symbool voor veel meer

25 NOVEMBER 2020

I 27

▼

RECLAMEBORD AAN DE BROUCKÈREPLEIN MOET WEG

het grootste elektronische billboard van België, staat er sinds 2011. Het haalde de voorbije jaren al meermaals het nieuws – op zich al een opmerkelijke prestatie voor een lichtreclame.

In 2013 verplichtte Leefmilieu Brussel Coca-Cola om het felle licht van het nieuwste bord te dempen.

De Stad, die als eigenaar van het Continentalgebouw ook de huurop-

dit reclamepaneel een symbool. We hebben de indruk dat mensen eraan gehecht zijn.”

“Wij betreuren het eerste negatieve advies over het verlengen van de vergunning van dit scherm, maar we staan open voor dialoog en kijken positief uit naar de volgende gesprekken,” reageert Coca-Cola België. “We hopen uiteraard tot een akkoord te komen zodat dit

“Pascal Smet noemt de reclame buiten proportie, maar alles is relatief, in de jaren vij ig waren er reclamepanelen die vele keren groter waren”

rekken of koelkasten met het logo van het merk erop, omdat bewezen is dat dat de verkoop doet stijgen.

Ook in de horeca willen drankenproducenten zichtbaar zijn, door terrasmeubilair of parasols te sponsoren bijvoorbeeld. Vanaf veel cafés en bars in de voetgangerszone is het paneel natuurlijk heel goed te zien, en zorgt het zo voor een lichte omzetstijging voor Coca-Cola.”

Of de lichtreclame nu over het De Brouckèreplein schijnt of niet, voor Van Ossel is dat een halfslachtig plein geworden. “De eigen smoel was al volledig weg, met zowel een bioscoop, kantoren, horeca als een uitzendbureau.” Hij ziet de beslissing van Pascal Smet dan ook vooral als een symbolische daad. “Je stuurt er een duidelijk signaal mee uit: dat het commerciële aspect zich op dit soort plek bescheidener moet gaan opstellen.”

PASCAL VERBEKEN BRUZZ | ERFGOED

Schrijver

“Vroeger was er meer vrijheid blijheid, nu wordt opgelegd hoe dingen eruit moeten zien” GINO VAN OSSEL Marketingexpert

brengsten voor de lichtreclame opstrijkt, had geen vergunning aangevraagd voor het bord. In 2015 werd het zelfs even gehackt door activisten die zo aandacht wilden – en kregen – voor hun strijd tegen handelsverdrag TTIP. In de Stad Brussel is schepen van Stedenbouw Ans Persoons (Change.

Brussels/SP.A) bevoegd voor de vergunning voor het reclamebord.

Zij kon ons nog geen reactie bezorgen op de demarche van haar partijgenoot Pascal Smet. Maar op het kabinet van burgemeester Philippe Close (PS) wordt het nieuws niet bepaald hartelijk onthaald.

De Stad strijkt maandelijks 12.000 euro voor het reclamepaneel op, ofwel bijna 150.000 euro per jaar. “Wie gaat de Stad compenseren?” vroeg Wafaa Hammich, de woordvoerster van de burgemeester, zich af in Le Soir. “En bovendien is 28

I

25 NOVEMBER 2020

historische scherm niet zal verdwijnen uit de Brusselse binnenstad.”

Dat de multinational nog elke maand 12.000 euro aan de Stad voor de reclame betaalt, toont aan dat hij het paneel nog altijd als belangrijk en zinvol ziet, zegt marketingexpert Gino Van Ossel (Vlerick). “De permanente lichtreclame valt op omdat ze de enige is op die bekende locatie, pal in de zichtlijn. Een iconisch merk wordt nog sterker door een iconische locatie.”

‘GEEN EIGEN SMOEL’ “Naamsbekendheid heeft Coca-Cola als een van de bekendste merknamen ter wereld intussen niet meer nodig,” zegt Van Ossel, “maar de consument moet ook aan het merk denken op het moment van de aankoop. In winkels bijvoorbeeld zijn hun dranken meestal te koop in

Het plein in 1896, nog voor het dak afgebrand was en zonder reclamebord voor Coca-Cola. © ARCHIEF PLAIZIER

Het is net de symboliek van de beslissing die schrijver Pascal Verbeken verontwaardigt. Verbeken, die in zijn boek Brutopia uit 2019 ook het De Brouckèreplein bespreekt, vindt het Coca-Colabord “op zich heel banaal, maar het is de laatste herinnering aan de ziel van het De Brouckèreplein. Dat had na de Tweede Wereldoorlog door alle lichtreclames een jazzy glamour verworven.”

In Brutopia beschrijft Verbeken het De Brouckèreplein in die tijd als “een lint van neonletters boven de bioscopen, cabarets, casino’s en hotels. Een schittering van rood, wit, groen en blauw. Du Bonnet Force Santé, Huile Impériale, SaintRaphaël, Aspirines Bayer Le Produit de confidence, Byrrh Vin de Liqueur, Rover, Maxim’s Cabaret, Vermouth Cinzano, Omega.”

“Op de foto’s van de Nederlandse fotograaf Cas Oorthuys uit de jaren

vijftig kan het plein zich meten met nachtelijk Parijs of Londen. Pascal Smet noemt de reclame buiten proportie, maar alles is relatief, in de jaren vijftig waren er reclamepanelen die vele keren groter waren. Het was een plek met grandeur en allure, maar nu is het een doods en treurig tochtgat, ook buiten coronatijd. Er is zo veel kapotgemaakt door de heraanleg. Hotel Metropole is ook dicht. Het is een ziekte van deze stad: alles willen uitwissen. Als je te ver gaat, wis je ook de ziel uit, en dat is op dit plein in de afgelopen jaren zeker gebeurd.”

MINDER SCHREEUWERIG Dat Pascal Smet nu de stekker uit de beroemde lichtreclame trekt, verbaast marketingexpert Van Ossel niet. “De visuele vervuiling van erfgoed door marketing wordt steeds meer in vraag gesteld. Mensen krijgen meer aandacht voor hun

leefomgeving en reclame moet daarom steeds discreter en geïntegreerder in het straatbeeld worden verpakt. Reclamegigant JC Decaux bijvoorbeeld doet een poging door fraai stadsmeubilair te installeren, en daar dan publiciteit op te plaatsen.”

Smet wil ook een debat over de aard en de hoeveelheid reclameborden op het De Brouckèreplein. “Dit maakt deel uit van die discussie die volop aan de gang is,” ziet Van Ossel.

“De stad of straat moet er mooi uitzien. Auto’s moeten ondergronds parkeren, niet meer langs de weg. De reglementering wordt strenger voor bijvoorbeeld frietkoten, terwijl dat wel een stuk erfgoed is. Brussel-Stad heeft uniforme ‘iconische’ gebouwen opgelegd aan frietkotuitbaters.

Mogen er nog gepofte kastanjes worden verkocht in de voetgangerszone? Vroeger was er meer vrijheid blijheid, nu wordt opgelegd hoe dingen eruit moeten zien. In de hele

voetgangerszone is er qua bestrating en beplanting veel meer gekozen voor één duidelijk beeld, en daar hoort volgens politici een ‘kwalitatief commercieel aanbod’ bij.”

Reclameborden in de voetgangerszone zijn daardoor nu al veel minder schreeuwerig dan vroeger.

“Als de anderen minder luid roepen, hoef je dat als bedrijf zelf ook minder te doen,” zegt Van Ossel. Hij verwijst naar de vestiging van McDonald’s aan het al even iconische Beursplein, die “daar opgaat in de omgeving”.

Verbeken hoopt vooral dat Stad en Gewest van het De Brouckèreplein nu “meer een plein zullen maken voor bewoners dan voor de evenementensector. Geen Dinner in the Sky meer en dat soort onzin die ik eerder zag, maar een uitnodigend en poëtisch plein waar Brusselaars weer trots op zijn om naartoe te gaan.

Want dat is het ooit wel geweest.”

LE PANNEAU PUBLICITAIRE COCA-COLA DOIT FAIRE SES ADIEUX À LA PLACE DE BROUCKÈRE L’enseigne lumineuse CocaCola de la place de Brouckère doit disparaître. Le panneau n’a plus de permis et le secrétaire d’État chargé de l’Urbanisme Pascal Smet le trouve hors proportions. La disparition de l’enseigne lumineuse Coca-Cola à De Brouckère signifie-t-elle la fin d’une époque ? « L’enseigne lumineuse, aussi banale soit-elle, était un dernier résidu du passé jazz de la place de Brouckère. Sur les photos du photographe néerlandais des années cinquante Cas Oorthuys, la place faisait le poids face à Paris ou Londres de nuit », réagit l’écrivain Pascal Verbeken. « La publicité doit être de plus en plus discrète, la pollution visuelle du patrimoine immobilier est de plus en plus remise en question », constate l’expert en marketing Gino Van Ossel. Coca-Cola Belgique a aussi réagi en disant déplorer le premier avis négatif pour la prolongation de l’écran. « Mais nous sommes ouverts au dialogue et sommes positifs pour les entretiens à venir. » FR

COCA-COLA SIGN AT DE BROUCKÈRE TO BE REMOVED: THE END OF AN AGE? The illuminated Coca-Cola advert that currently lights up the place De Brouckèreplein must be removed. The sign’s permit has expired and secretary of state for urban development Pascal Smet thinks the sign is out of all proportion. Is the removal of the Coca-Cola sign at De Brouckère the end of an age? “The illuminated sign, however banal, is the last vestige of the jazzy soul of De Brouckère. On photos of the square by the Dutch photographer in the 1950s, it might measure up to Paris or London,” author Pascal Verbeken says. “Advertising must be increasingly discreet, and the visual pollution of heritage is being questioned more and more,” the marketing expert Gino Van Ossel tells us.

Coca-Cola Belgium has also reacted, and says that it regrets the recommendation not to extend the screen’s permit. “But we are open to dialogue and are looking forward positively to the coming discussions.”

EN

In de jaren vijftig verschenen reusachtige publiciteitsborden op het plein. © ARCHIEF PLAIZIER

25 NOVEMBER 2020

I 29

Big City

BRUZZ | BIG CITY

Dat we tijdens een crisis met nostalgie terugkijken naar de periode ervoor, dat kunnen we ons in coronatijden weer levendig voorstellen. Of de jaren voor 2020 een specifieke benaming zullen krijgen, zal de tijd uitwijzen, maar de jaren voor de Eerste Wereldoorlog hadden die alvast wel. Met de belle époque wordt er verwezen naar de periode die begint aan het einde van de negentiende eeuw tot de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog. Die jaren werden letterlijk een “mooi tijdperk” genoemd omdat er sprake was van algemene welvaart en vooruitgang op verschillende vlakken. En daar werd van genoten. Veel dingen die een privilege waren voor de burgerij werden toegankelijk voor de betere middenklasse.

Een goed voorbeeld daarvan is de opkomst van het toerisme. Andere landen, steden en gebieden werden aangeprezen om een bezoekje te brengen. Iets waar ook de wereldtentoonstellingen op inspeelden.

Hoewel reizen toegankelijker werd, hadden welgestelden de mogelijkheid om het nog net iets exclusiever te maken. In die periode werden luxehotels gebouwd, waarin de rijke gasten konden pronken. Kosten noch moeite werden gespaard om gebouwen neer te zetten waar je je in pure klasse en schoonheid waande. Een van de bekendste voorbeelden daarvan in Brussel is het Hotel Metropole in het centrum. Hoewel het hotel dit jaar failliet werd verklaard, kende het hoogdagen tijdens de

STEL ZELF JE VRAAG EN STEM OP BRUZZ.BE

Wat waren de Brusselse luxehotels in de belle époque?

CARINA UIT DILBEEK

Hotel Metropole kende hoogdagen tijdens de opening in de belle époque. © PHOTONEWS

opening in de belle époque.

Opgericht door de twee broers van de brouwersfamilie Wielemans-Ceuppens, had het hotel zowat alles waar een luxehotel mee kon uitpakken. Het was

tot in de details afgewerkt met dure materialen, had voor die tijd moderne faciliteiten, een café waar je kon vertoeven en later zelfs en dancing en een cinema ter vermaak van de gasten.

Hotel Metropole was niet het enige luxehotel gevestigd op de toen vernieuwde centrale lanen.

Tegenover de Metropole stond Hotel Continental.

Het gebouw dat iedereen nu

kent als de drager van de Coca-Colareclame (zie ook p 26), was bijvoorbeeld een ontmoetingsplaats voor verschillende verenigingen, zoals de Belgische Wielerbond, die er samenkwamen om te vergaderen. Ook iets verderop aan het Noordstation waren er heel wat hotels. Het stationsgebouw stond toen nog op het Rogierplein zelf. Gasten hoefden hun bagage niet ver te slepen, want op het plein waren bijvoorbeeld Hotel Monico, Hotel Terminus, Hotel du Grand Phare, Hotel des Boulevards, Hotel Cosmopolite en nog meer chique overnachtingsplekken te vinden. Die gebouwen bestaan helaas niet meer, maar in het pand waar nu Crown Plaza staat, huisde vroeger het Palace Hotel. In een jaar tijd verrees dit gebouw ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van 1910. Het interieur was een combinatie van art deco en art nouveau, twee stijlen waar in de belle époque vaak voor gekozen werd.

Iets hogerop, op de Koningsstraat, was nog een ander luxehotel te vinden, dat ook gebouwd werd voor dezelfde wereldtentoonstelling, het Hotel Astoria. Met zijn uitstraling werd het zelfs een van de meest prestigieuze hotels ter wereld genoemd. Het gebouw staat al jaren leeg, maar het zou nu toch verbouwd worden en binnen afzienbare tijd weer de deuren openen. Zo kunnen we ons na deze crisis misschien nog eens in het vervlogen gouden tijdperk wanen.

— LUANA DIFFICILE

VOLGENDE WEEK Lees en bekijk de antwoorden op de Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity 30

I

25 NOVEMBER 2020

Check ook onze Instagrampagina, elke donderdagnamiddag vertelt Luana Difficile een nieuw Big City-verhaal.

Wat is de geschiedenis van de Brusselse kant?

Culture.

NL | FR | EN A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

BRYN RELEASES HIS DEBUT EP ‘MIDDLE 8’

‘I lived in limbo for so long. Now I have to chase my dreams’

CABIN FEVER MYRIAM VAN IMSCHOOT

‘De stad hee zoveel te bieden, als je maar goed kijkt en luistert’

CINÉMA AZRA DENIZ OKYAY

Le Cinemamed fête ses 20 ans avec l’icône du nouveau cinéma turc

Culture. Cabin Fever

‘Ik zie heel wat kansen in een terugkeer naar de eenvoud’ NL

Normaal presenteerde kunstenares Myriam Van Imschoot deze week met het vocalistenensemble HYOID en een groep Brusselse performers newpolyphonies in het Kaaitheater, maar dat project is uitgesteld. In afwachting deelt ze haar cultuurtips voor de coronatijd. — MICHAËL BELLON De eerste tip van Van Imschoot is eigenlijk meteen ook een concrete uitnodiging aan de lezer om volgende zaterdag 28 november naar de Akenkaai te komen. “Voor mij is de mooiste muziek nog altijd de muziek van de stad zelf, de symfonie van de stad. Ik ga heel regelmatig zelf buiten luisteren, maar ik doe dat eigenlijk ook graag met andere mensen. Zo heb ik recent in het kader van een samenwerkingsproject tussen verschillende Brusselse kunstscholen een concert in de openbare ruimte georganiseerd, en ik wil dat nog eens doen. Aan de Akenkaai, waar je een soort natuurlijk amfitheater hebt door de trapjes die naar het water leiden, de steiger van de Waterbus aan de overkant en de brug aan Sainctelette.

Wanneer je een beetje lager bij het water komt, lijkt het daar alsof je onder een koepel van klank zit. Je kan er rustig en veilig verspreid gaan zitten, en ik zou de mensen dus willen oproepen om zaterdag van 15.30 tot 16.00 uur een halfuur lang naar de stad te komen luisteren, te wuiven naar de aken die voorbij varen, en af te ronden met een applaus, een staande ovatie, voor we weer uit elkaar gaan. Het wordt dus een concert van stadsgeluiden dat we zelf maken door een kader te creëren om samen verhevigd te luisteren.”

Ook de tweede tip van Van Imschoot draait om muziek, maar dan om een zeer recente cd-release. “Vorige week kwam Ghost trance solos uit, waarop de Brusselse gitarist Kobe Van Cauwenberghe teruggrijpt naar de freejazz en experimentele muziek van Anthony Braxton, die op zijn beurt geïnspireerd was door de geesten van de native Americans in Amerika. Kobe is actief in de nieuwe muziek.

32

bonnes questions? of het prachtige Habiter en oiseau.

Ik hou van haar stapsgewijze denken, dat uit de gave van observatie en het geduld van een vogelaar komt. Nu lees ik Au bonheur des morts: récits de ceux qui restent uit 2017, waarin ze een pleidooi houdt om relaties in stand te houden met de doden of er nieuwe te ontwikkelen. Daarom is het een belangrijk boek voor deze tijd. Ik heb zelf veel vrienden verloren de laatste maanden, zoals componist Frédéric Devreese vorige maand en danseres en stemperformer Michel Yang afgelopen zomer, en dit boek is een handleiding om hun een plaats te blijven geven. Despret gelooft dat we rouw te veel zien als leren loslaten en verder gaan met ons leven. Terwijl faire ton deuil meer te maken zou moeten hebben met het zoeken naar nieuwe banden dan met het Myriam Van Imschoot: “De stad heeft zoveel democratische resources. doorknippen ervan. Door Het zit hem in wat we rondom ons kunnen vinden.” © IVAN PUT met de doden te praten, Dat dit niet enkel voor een nichepubliek hoeft hun te schrijven, of de te zijn, bewijst zo’n grillig en fris werk. Echt opdrachten die ze zelf niet een ontdekking en een verademing.” hebben voltooid te helpen “Een van de boeken die ik momenteel lees, voltooien.” is van Vinciane Despret, een Belgische Nog op het snijvlak van schrijfster en filosofe. Zij heeft onder meer al klank en tekst bevindt zich veel over dieren gepubliceerd, zoals Que de uitgeverij Oral Site diraient les animaux si... on leur posait les (oralsite.be), die Van Imschoot heeft opgericht om vormen van orale overlevering, en kunstenaarspublicaties die met de stem aan de slag gaan, te promoten. “Gisteren is daar een nieuwe publicatie verschenen die een echt huzarenstuk is geworden. Conversations in Vermont (www.conversationsinvermont.net) bevat de interviews die ik de afgelopen decennia heb gedaan met twee vooraanstaanConversations in de dansers en denkers: Lisa Nelson en Steve Vermont Paxton. Paxton is een ongelofelijke man die nog altijd een voorbeeldfunctie heeft voor veel jongere dansers, omdat hij als icoon van de

Quarantoon WIDE VERCNOCKE postmoderne dans toch ook altijd een tegenstem is gebleven die zich niet heeft laten institutionaliseren. Ik ben hem beginnen te interviewen en dat is niet meer opgehouden.

Op papier zouden die uren en uren interviews een boek van vierhonderd pagina’s opleveren, maar via de digitale publicatie op Oral Site, waaraan ook Tom Engels gigantisch veel werk heeft besteed, kan je ze lezen én beluisteren als een archief met verschillende ingangen.”

Tot slot nog wat voor de fysieke inwendige mens. “Er is tegenwoordig veel te doen rond lokaal consumeren, en dat hoeft niet hip of duur Granaatappels koopt Myriam Van Imschoot bij Chez Mustafa in Schaarbeek. te zijn,” zegt Van Imschoot. “Bij ons in Schaarbeek gebeurt lokaal winkelen bij Chez Mustafa in de Henri Bergéstraat – een groente- en fruitwinkeltje waar Mustafa elke dag de held is. Hij ziet er met zijn dikke brillenglazen een beetje uit als een filosoof en is elke dag op post om helemaal alleen de winkel te runnen die hij van zijn vader heeft overgenomen. Die was er al in 1973 mee begonnen. Ik raad bijvoorbeeld de granaatappels aan die op dit moment bij hem in de bakken liggen. Maar er zijn ook de fetakazen, de aubergines, de munt...

En voorts “kan je ook tamme kastanjes en okkernoten zoeken tussen het gras in het Josaphatpark. Ik ben weinig bezig met het

Het Josaphatpark, een prima plek om naar tamme kastanjes en okkernoten te speuren tussen het gras.

consumeren van nieuwe hebbedingen omdat ik vind dat een stad al zoveel democratische resources heeft. De bibliotheek van Muntpunt is de zuurstoflong van de stad, zegt mijn man.

Corona heeft een vergrootglas gezet op wat vaak al misliep en de grote ongelijkheid in alle geledingen van de samenleving is stuitend, maar ik zie kansen in een terugkeer naar eenvoud. Je ziet dat mensen de openbare ruimte beginnen te optimaliseren door een stoel op het voetpad te zetten of hun balkon te gebruiken. Het zit hem echt in wat we rondom ons kunnen vinden. Dat is een beetje de rode draad in mijn verhaal.”

33

Culture. Cinéma

LE CINÉMA VITAL D’AZRA DENIZ OKYAY FAIT VIBRER LE FESTIVAL CINEMAMED

‘Si je ne tourne pas ce film maintenant, je meurs’

FR

Malgré la tempête mondiale, le festival Cinemamed ne renonce pas à souffler ses vingt bougies et s’offre une croisière virtuelle à la rencontre du cinéma méditerranéen. Au milieu du cataclysme, la réalisatrice turque Azra Deniz Okyay jette une bouteille à la mer. Ghosts, récompensé à Venise, n’a pas fini de faire parler de lui. « Je me vois le droit de provoquer les choses. » — SOPHIE SOUKIAS

R

évélée au monde entier en septembre dernier lorsqu’elle remporte le Grand Prix de la Semaine internationale de la critique à la Mostra de Venise, Azra Deniz Okyay se profile résolument comme l’icône de la nouvelle génération des cinéastes turcs et internationaux. Bercée entre Istanbul et Paris, entre Proche-Orient et Occident, la réalisatrice de 37 ans aux origines métissées (turkmènes,

34

bulgares et macédoniennes) se démarque par un cinéma audacieux et éclectique, un cinéma d’ordre vital.

Dans un quartier d’Istanbul où elle a perdu ses repères, Azra Deniz Okyay imagine son premier long-métrage Ghosts, une fable dystopique où quatre destins s’effleurent le temps de 24 heures.

Didem, jeune danseuse urbaine, frondeuse et amoureuse. Iffet, mère célibataire, prête à tout

pour venir en aide à son fils emprisonné. Ela, artiste et activiste. Et Rachid, trafiquant immobilier aux mains sales et à la conscience intranquille.

Punk dans ses intentions et hip-hop dans son intensité, Ghosts explose sous la forme d’un collage en clair-obscur où se frottent harmonieusement les codes de la fiction, du documentaire et du clip vidéo. Sur fond de guerres frontalières, de crise migratoire et de gentrification à marche forcée, Azra Deniz Okyay invoque la puissance du cinéma pour remettre un peu de lumière dans un Istanbul en voie de devenir le fantôme de lui-même. « Je n’ai pas peur de le dire et je défendrai cela jusqu’au bout. »

Votre film se déroule le 26 octobre 2020. Plusieurs indices, comme la présence de checkpoints, la police et le bruit des hélicoptères, laissent entendre que le pays est plongé dans un climat d’insécurité, sans doute une guerre. L’ironie du sort veut que le monde d’aujourd’hui traverse une réelle crise historique.

AZRA DENIZ OKYAY : Oui, c’était impossible à

OKYAY : Cette régression ne s’opère pas seulement

prévoir et j’aurais préféré qu’il en soit autrement, c’est sûr. Je pense cependant que les artistes sentent les choses. Je voulais plonger le spectateur dans une espèce d’obscurité profonde parce que je ne voyais pas d’autre issue pour moi-même à ce moment-là. J’ai fait ce film pour me permettre de respirer, d’y voir plus clair. Si le film n’était pas sorti en pleine pandémie, je pense qu’il n’aurait pas été accueilli de la même façon, que les gens l’auraient trouvé trop sombre et ne l’auraient pas aussi bien compris. Le contexte actuel lui donne une nouvelle résonance. La date du 26 octobre est aussi un clin d’œil au film Back To The Future que j’adore.

Pouvez-vous nous en dire plus sur ce nuage noir qui envahissait votre esprit ?

OKYAY : Tout a commencé lorsque je suis rentrée à

Istanbul en 2011, après mes études de cinéma à Paris. Je n’avais plus de papiers, j’étais obligée de quitter la France. Je me suis réinstallée à Istanbul en même temps que d’autres amis qui rentraient de facs d’Europe. Certains lançaient leurs propres galeries, d’autres étaient récupérés par des

Le film est-il tourné dans un seul et même quartier d’Istanbul ?

OKYAY : Que ce soit par la danse, l’activisme ou

pour des raisons de survie, ce sont trois femmes qui ne font pas les choses selon le protocole mais qui décident de faire ce qu’elles veulent dans la ville. En tant que cinéastes, nous savions que nous allions avoir des problèmes mais nous étions décidées à réclamer quelque chose. Au milieu de ce chaos, de ce système qui ne marche plus, il y a cette voix féminine qui émerge. Le mouvement féministe est sans doute la seule chose positive qui se soit passée en Turquie ces dernières années. Et nous ne sommes pas seules, cette nouvelle génération fait entendre sa voix dans le monde entier.

Le côté très punk du tournage se retrouve également dans les choix formels du film : Ghosts se situe quelque part entre la fiction, le documentaire et le clip vidéo ?

OKYAY : J’aime le côté très dynamique du clip

vidéo. Lorsque je filme le personnage de Didem qui danse, je veille à me focaliser sur des détails comme ses mains ou sur sa fragilité, afin d’éviter de tomber dans la caricature et d’érotiser son corps. J’aurais voulu mettre ‘Bad Girls’ de M.I.A. en fond sonore mais on n’avait pas l’argent (rires).

OKYAY : J’ai rassemblé deux ghettos en un. Au fur

et à mesure que l’on filmait, les bâtiments se détruisaient. C’est le sort de tous les ghettos à Istanbul. Comme le tournage était limité à 17 jours seulement, on passait notre temps à courir d’un endroit à l’autre. Ce fut un tournage très punk et guérilla mais cela faisait six ans que j’écrivais le film et je ne pouvais pas attendre d’avoir le budget nécessaire. J’ai dit : « Je tourne cette année ou je meurs ». Et c’est bien comme ça, car on n’aurait jamais pu tourner en 2020 (rires).

Était-il facile de s’installer avec une équipe de tournage en plein milieu de ces ghettos en voie d’extinction ?

OKYAY : Non, ça a été un tournage compliqué et

j’ai d’ailleurs très peu dormi. Chaque jour, il nous arrivait quelque chose d’improbable. Ces ghettos, qui étaient à l’origine d’émeutes, avaient été complètement réduits au silence, beaucoup de ses habitants s’étaient retrouvés derrière les barreaux. Un jour que nous répétions une scène, on s’est retrouvés encerclés par les kalachnikovs de trente policiers prêts à tirer. Le chef de la cellule antiterroriste d’Istanbul était persuadé que nous étions en train de lancer une nouvelle émeute.

Lorsque ma productrice et moi avons tenté de lui expliquer que nous tournions un film, c’était comme si nous lui avions dit que nous étions astronautes. Il a fini par croire que l’on tournait un film d’amour (rires) et on nous a laissées filmer la scène en une prise seulement. C’était un

D’où vous vient ce langage visuel et sonore inspiré du clip vidéo ?

OKYAY : Pendant mes études de cinéma à Paris 3,

je séchais les cours pour être sur les tournages.

C’est là que je me suis retrouvée à assister l’équipe de Partizan films, la société de production audiovisuelle de Michel Gondry. J’ai appris en les regardant tourner les clips de Lenny Kravitz et Franz Ferdinand. J’adorais le travail qu’ils avaient fait pour Björk et Fat Boy Slim. Leur manière de tout déconstruire pour reconstruire, c’est une sorte de mathématique qui m’inspire dans mon propre cinéma.

Ghosts a-t-il déjà tourné dans des festivals en Turquie ?

OKYAY : Il a été montré au Festival International du

▼

Icône de la nouvelle génération des cinéastes turcs, Azra Deniz Okyay signe un premier long-métrage punk dans ses intentions, et hip-hop dans son intensité.

au niveau politique mais aussi urbanistique. Mes parents, qui étaient des architectes et des urbanistes activistes dans leur domaine ont essayé de protéger les bâtiments et les monuments arméniens, juifs et grecs qui ont jalonné l’histoire de la Turquie et qui sont depuis longtemps en proie à la destruction. Cela fait vingt ans que je sens que la texture urbaine est en train d’être engloutie. On recouvre l’Histoire de béton et on prétend que rien avant n’a existé. Cette « nouvelle Turquie » est un acte prémédité et extrêmement dangereux. Je n’ai pas peur de le dire et je défendrai cela jusqu’au bout.

À l’instar des protagonistes féminines de votre film, vous réclamez votre espace dans la ville.

| INTERVIEW

Dans Ghosts, le personnage de Rachid, un trafiquant véreux qui s’enrichit sur le dos des réfugiés syriens, parle sans cesse de la construction d’une « nouvelle Turquie », or votre film suggère plutôt une régression, que ce soit au niveau des libertés individuelles ou des droits humains.

moment très difficile mais j’étais tellement décidée à faire ce film que je n’avais pas l’option de paniquer.

BRUZZ

curateurs de Berlin. Nous symbolisions une culture métisse, notre art n’était pas turc mais né d’inspirations multiples. Je suis arrivée dans un Eldorado et je me disais que je ne voudrais plus jamais repartir. Mais c’est au même moment que j’ai vu la situation se dégrader rapidement. Dix ans plus tard, plus rien n’est pareil.

« On s’est retrouvés encerclés par les kalachnikovs de trente policiers prêts à tirer » AZRA DENIZ OKYAY

35

LE CINÉMA VITAL D’AZRA DENIZ OKYAY FAIT VIBRER LE FESTIVAL CINEMAMED

« Lorsque je filme Didem qui danse, je veille à me focaliser sur sa fragilité », dit Azra Deniz Okyay.

DE VITALE CINEMA VAN AZRA DENIZ OKYAY

qu’il va diviser. J’espère que le film fera débat. Je pense en fait que la discussion va être très violente mais, au moins, on l’aura ouverte. En tant que jeune femme de mon époque, je me vois le droit de provoquer les choses. Ce n’est pas de la provocation gratuite. Je suis là et je ne pars pas. Et je suis obligée de rester là. Dans un tel chaos, même si on est fatigué, il faut garder espoir.

Ondanks de wereldwijde coronastorm blaast het festival Cinemamed twintig kaarsjes uit en doet het filmfans een virtuele cruise door de mediterrane cinemawereld cadeau. Midden in de rampspoed gooit de regisseuse Azra Deniz Okyay een fles in het water. Over haar film Ghosts, die tijdens het filmfestival van Venetië de Grote Prijs won, is het laatste nog niet gezegd. Haar eerste langspeler, punk in zijn intentie en hiphop in zijn intensiteit, explodeert op het scherm als een collage van codes: van fictie, documentaire en videoclip. Tegen een decor van grensoorlogen, migratiecrisis en overhaaste gentrificatie wendt de jonge regisseuse de kracht van cinema aan om een beetje licht te laten schijnen op een Istanbul dat volop een schim van zichzelf aan het worden is. “Ik ben niet bang om dat te zeggen, en ik blijf erachter staan.” Okyay werpt zichzelf resoluut op als icoon van een nieuwe generatie Turkse en internationale cineasten.

GHOSTS

THE VITAL CINEMA OF AZRA DENIZ OKYAY

BRUZZ

| INTERVIEW

▼

NL

Film d’Antalya où on a raflé cinq prix dont celui du meilleur film. J’étais très surprise, je ne m’y attendais pas du tout. J’étais la seule réalisatrice parmi les douze réalisateurs. Le jury a salué le courage dont nous avons fait preuve pour faire exister ce film. Qu’un tel prix aille à une jeune réalisatrice, dont l’idéologie se situe à l’opposé du patriarcat turc conservateur, a fait du bien à beaucoup de gens.

Au milieu du chaos ambiant, dont vous nous parliez précédemment, ces récompenses sont la preuve que votre film, aussi rebelle soit-il, a sa place en Turquie et non pas uniquement dans des

festivals internationaux.

OKYAY : Ghosts sort en salles en 2021 et je pense

26/11 > 5/12, www.cinemamed.be & www.sooner.be

Despite the global corona storm, the Cinemamed festival is celebrating its twentieth birthday and is gifting film fans a virtual cruise across the Mediterranean cinematic landscape. In the middle of the cataclysm, the director Azra Deniz Okyay throws a bottle in the water. The last word has not yet been said about her film Ghosts, which won the Grand Prize at the Venice Film Festival. This first feature film, punk in its intentions and hip hop in its intensity, explodes onto the screen like a collage of codes: from fiction and documentary to music video.

Against a backdrop of border wars, migration crises, and overhasty gentrification, the young director uses the power of cinema to cast a spotlight on an Istanbul that is rapidly becoming a shadow of its former self. “I am not afraid to say that, and I wouldn’t take any of it back.”

Okyay resolutely manifests herself as an icon of a new generation of Turkish and international filmmakers.

EN

La Méditerranée depuis son canapé En ces temps peu réjouissants où les perspectives de voyage sont maigres, pour ne pas dire inexistantes, le Festival Cinéma Méditerranéen de Bruxelles – rebaptisé Cinemamed pour ses 20 ans – se profile comme le passeport incontournable vers l’évasion. Le pitch ? Une édition d’anniversaire à savourer entièrement depuis la plateforme de streaming Sooner. Au programme, une trentaine de films dont plus de 18 longs-métrages de fiction (6€/ film), une douzaine de courts (1€/ film) et de documentaires (4€/film).

Le premier long-métrage de Sonia Liza Kenterman, Taylor, relatant la lutte pour la survie d’un tailleur ambulant dans les quartiers populaires d’Athènes, ouvre les festivités le 26 novembre à prix 36

d’ami. Soit 2€ reversés à deux associations (Feed the Culture et Fonds Sparadrap) venant en aide aux travailleur.ses du secteur culturel en situation de précarité. Pour ceux qui désirent s’attarder en territoire grec, Pari, le film de Siamak Etemadi repéré par la Berlinale, raconte les pérégrinations d’une mère iranienne à la recherche de son fils soi-disant

installé à Athènes pour ses études.

Autre escale à ne pas manquer: 200 Meters (photo) de Ameen Nayfeh.

Dans ce long-métrage inspiré de son propre vécu, le réalisateur palestinien relate la vie familiale de Mustafa et de sa femme Salwa, originaires de deux villages palestiniens distants de 200 mètres seulement, mais séparés par un mur. Côté documentaire, Punta Sacra de Francesca Mazzoleni vous emmènera à la découverte de la province romaine, à la rencontre d’une communauté bien décidée à ne pas quitter une ancienne base d’hydravions. Les plus téméraires embarqueront avec la réalisatrice Boutheyna Bouslama À la recherche de l’homme à la caméra, une épopée de Genève à la frontière syrienne pour retrouver son ami d’enfance. Que le voyage commence. www.cinemamed.be

Culture. Pop

38

BRYN THE BRAVE, FROM ASYLUM SEEKER TO POP SINGER

‘People would stop me on the street to tell me how handsome I was’ “Only a few months and we’re out of here,” BRYN sings on his debut EP Middle 8, his bridge to a better life. He narrowly escaped deportation to Rwanda, but five years, coming out, and a job as a waffle seller later, he has emerged as a rising popstar.

— TOM ZONDERMAN, PHOTOS YAQINE HAMZAOUI

Y

ou can’t accuse BRYN of not being brave.

During a Lous and the Yakuza signing session at Fnac, he made a beeline for Brussels’s rising star and asked whether she already had a warm-up act for the tour that would also bring her to the Botanique in January. “‘I don’t know yet’, she replied, ‘do you want to do it?’ And I said ‘yes’,” grins Bryan Mugande, which is BRYN’s (pronounced “brain”) real name. “She then confirmed in a tweet that I would open for her. I assume that is binding.” (Laughs) The 21-year-old Brussels-based musician cultivated this bold nothing-is-impossible mentality in the “waiting game”, as he himself describes his previous life. When he started his second life in Brussels at eighteen years old, he had already gone through an incredible journey.

Until he was six, he lived in Kigali, Rwanda. After various peregrinations, he applied for asylum in Belgium in 2013, and ended up in the asylum centre in Bovigny, a tiny village in the Walloon municipality of Gouvy.

“Our family history is rather complicated,” Mugande says. “My brother and my father arrived

there before me. My mother came later.” He doesn’t remember very much about Rwanda, he says. “I have a bad memory. I only remember watching Batman and Winx Club on TV,” he chuckles. His flight from the country of his birth is also rather vague. “Well. I was especially happy to be reunited with my family in Belgium. No child should be separated from their parents, it causes a lot of trauma. But I don’t want to talk about that period too much.”

In 2015, everything almost went horribly wrong. Then Secretary of State for Asylum and Migration Theo Francken informed the family that they would be deported. The pupils and teachers at the secondary school that Bryan and his brother José Prince attended came to their defence. A petition with 2,500 signatures landed on Francken’s desk and funds were raised to hire a lawyer who lodged an appeal. “The protest did not change his mind,” Mugande says, “but the media attention that the initiative attracted certainly helped. Our papers eventually came through.”

“I study here, my friends live here,” you said in a report on TV Lux, “my future is here.”

BRYAN MUGANDE: I was sixteen, the age at which your horizons expand, and the world opens up to you. I simply couldn’t understand that I would have to give all that up. I felt really powerless. At school, nobody initially knew that we lived in an asylum centre. Our French was good, and we just seemed like a family who had moved into the area. My brother and I led normal teenage lives.

Our friends would pick us up to go to the cinema or a party, and we would sometimes sleep over after going out. Other young people at the centre did not have such good fortune.

I am happy that that place was there and that I could live and study there. It made me who I am

▼

EN

▼

BRYN THE BRAVE, FROM ASYLUM SEEKER TO POP SINGER

today. It taught me the value of things, of money, of relationships, and how unstable everything is.

But I also grew up faster than was good for me.

We saw people come and go. At night we would hear people crying because they were going to be deported. That makes you anxious and fearful.

“Only a few months and we’re out of here,” you sing in “Teenage Dreams”. Was music a means of escape?

BRUZZ

| INTERVIEW

MUGANDE: When we did finally get our papers, I

realized: I have no excuse anymore, I have to do my utmost to chase my dreams. I lived in limbo for so long, without knowing where I was at. I didn’t dare to entertain long-term thinking because I didn’t know if I would be able to stay in Belgium. But then I knew: I have to do everything I can to become a musician.

Music wasn’t necessarily an escape, it was more a way to say things that I didn’t dare to say out loud. “Teenage Dreams” is a song about adolescence. About how after secondary school, you look forward to a new phase in your life. It is also, and especially, an expression of gratitude to everyone who supported us. I hope that they listen to it and realize that it is about them.

There is a 2015 video of you on YouTube, in which you are in your bedroom singing your song “A Chance”. Is that the start of your music career?

MUGANDE: That was an extremely naïve song.

(Laughs) It is the first song that I put on YouTube, but I had started writing songs a few years earlier.

There wasn’t very much to do at the centre. My father saw me singing along to High School Musical, and at a certain point he used what little money he had to buy me a guitar.

There was a place at the centre where you could rent DVDs and things. You could also print there, and I printed music sheets of songs that I found on the internet. The guy who worked there had quite a musical ear. He encouraged me to continue. Because I was such a good student, and mature for my age, he started calling me The Brain. That’s how I got my stage name. I found Bryan far too ordinary. I initially thought about

“When we did finally get our papers, I realized: I have no excuse anymore, I have to do my utmost to chase my dreams and become a musician” BRYAN MUGANDE AKA BRYN

choosing “The BRYN” as a moniker, but I think people would have found that too cocky. (Laughs)

When did you realize that music might be the real deal?

MUGANDE: For the school festival at the end of the

year, they asked whether I also wrote songs. Yes, I said, in my room, but nothing special. I let them listen to “Take Me There” and they thought it was so good that they suggested I form a band. That was my first taste of performing a song live in front of an audience. I found it super exciting.

“Take Me There” is about the first time I fell in love with a boy, and the sadness I felt when it ended. I realized that there are far too few songs by boys about boys. They’re all about girls, and I didn’t identify with them, just like so many others.

That’s when I knew that I had something to bring.

“Take Me There” is not on my EP, but its big brother “LTIWYL” is. That is the mature version.

It is about the first time I had sex with a boy.

Have you always been so open about being gay?

MUGANDE: We’re all conditioned by society,

religion, education to think we’re supposed to fall in love with the opposite gender. I was always attracted to boys, but I just thought they were strong friendships. On the other hand, when I had strong friendships with girls, I would confuse that with romantic feelings. I came to terms with my sexuality when I moved to Brussels, where no-one knew me. I was able to get a fresh start and explore my sexuality, which was a necessary step to my growth. When I lived in the countryside, I didn’t feel like I was safe enough to be 100 percent myself. I already had a hard time being black and an asylum seeker, I didn’t want to add even more to my plate.

But it’s still not easy. A while back, a group of friends and I went to the Pride in Paris. I thought I would find a very diverse community, but it was like being in the countryside again: everyone was white and dressed the same way. That was very sobering. I wanted to leave, but my friends convinced me to stay. Being a person of colour in the queer community is hard, just like in society.

“All the other boys don’t look like me at all,” you sing in “Other Boys”. Last week Harry Styles posed in a dress on the cover of Vogue Magazine. Is that just a cry for attention or a valuable statement?

MUGANDE: Seeing a cis man on the cover of such a

big magazine wearing a dress will normalize the fact that clothing should be genderless. But I think it’s also very sad that they give such opportunities to mainly white straight men and praise them for doing that when people from the LGBTQ+ community have been fighting for that for a long time.

In an interview with Vice, the Brussels rapper Damso said he only realized that he was black when he arrived in Belgium at the age of nine. Do you recognize that?

MUGANDE: I already knew I was black in Rwanda

40

Bryn Born in 1999 as Bryan Mugande in Kigali, Rwanda Applies for asylum in Belgium in 2013 and ends up in a refugee centre in Bovigny Is told in 2015 that his family will be deported. Following a solidarity campaign and an appeals procedure, they receive papers after all Moves to Brussels in 2017 and debuts with the single “Take Me There” Records his debut EP in Glasgow in 2018 with pop producer Lewis Gardiner Opens for Eurovision revelation Bilal Hassani at the Olympia in Paris in 2019 Studies communications at the IHECS Debuts as an actor in Extranostro, the first Afro Queer web series

Beautiful BRYN: “A lot of people made comments about my skin and how dark it is. I never felt handsome or desirable, in a sense.

When I moved to Brussels, that changed.”

because every time I’d put the TV on to watch the kids channel, I would rarely see anyone that looked like me. But when I came here I realized what it is to be black in a white country and I think that is what Damso was talking about. Race is a social construct; it’s about how people treat you because of your skin.

“Used to hate being this dark skin but look at me damn. Proud of myself,” you wrote on Facebook at the end of September. That is beautiful. mother has a lighter skin tone than me, and so does my brother. If everyone around you is white as you grow up, you start doubting yourself. It is as though you don’t exist. You aren’t normal. A lot of people made comments about my skin and how dark it is. I never felt handsome or desirable, in a sense. In Europe, the standard of beauty is thin and white. I am thin, but not white. (Laughs) It was only after I moved to Brussels and became friends with people of colour that that changed. People would even stop me on the street to tell me how handsome I was. I had never experienced that before. It gave me more self-confidence. I started posting more photos of myself.

People would give me compliments. I thought, okay, I’m worth it, I am handsome, I deserve to be loved! Not that there isn’t any racism in Brussels, of course. Just like in Bovigny, people regularly hurl abuse at me here. Even before corona, people would sometimes move seats when I sat down next to them on the bus. But I moved to Brussels to find a community in which I felt at home, and I found it. My friends here have become a kind of second family for me. Friends are so important.

They see you in a different way than you see yourself. They open your eyes to things that you didn’t think were possible.

BRUZZ | INTERVIEW

MUGANDE: Black comes in different shapes. My

Is that what “City Kid” is about?

MUGANDE: That song is about my first friend in Brussels. I sing “Let’s meet downtown, grab a drink and have fun.” We often went out and drank a lot, to forget. The main reason I came to Brussels was to make music. As a black gay pop dude, there is not much to do in the countryside. I had great expectations of the big city, but at first it was very difficult. I was eighteen. I didn’t know anybody. I had no job. I felt very lonely. I struggled with my mental health. When you are all alone, and you have a lot of time to think, your mind starts playing tricks on you.

Did you never think, why am I doing this?

MUGANDE: Of course, very often. But I wanted to

▼

pursue my idea of recording an EP, whatever the cost. I started selling waffles and churros at Los Churros & Waffle. I worked long hours to earn as much money as possible as quickly as possible.

Whenever I was down and exhausted after working a ten-hour day, I reminded myself that I was doing it for a reason. My parents wanted me to continue studying. They wanted me to have a stable future.

41

BRYN THE BRAVE, FROM ASYLUM SEEKER TO POP SINGER

“Saying that something will happen doesn’t necessarily make it happen. But it is a be er mindset than thinking that everything will fail”

▼

BRYAN MUGANDE AKA BRYN

Given the situation we’re living through, perhaps you can’t blame them.

BRUZZ | INTERVIEW

MUGANDE: No, but I am happy that I dared to

move here on my own and chase my dream. I am studying now, and they are less concerned.

(Laughs) I am in the third year of a Bachelor’s in Communications at the IHECS. I am fascinated by marketing and social media, and I am learning a lot for myself as an independent artist. We happen to live in a society in which working and studying are very important. I don’t want to discover at 25 that my music career has hit a dead end and I don’t have a degree.

You outline those choices in “A Degree”, don’t you?

MUGANDE: I wrote that song for my parents when

I moved to Brussels and stopped studying so that I could finance my EP. I wanted to reassure them that, whatever I did, I would do it well. Pep talk for myself is important to me. “I’m right where I’m meant to be,” I sing in “City Kid”, “I’ll make it work.” Saying that something will happen doesn’t necessarily make it happen. But it is a better mindset than thinking that everything will fail.

That mindset did ultimately yield results: you recorded your EP in Glasgow with the producer Lewis Gardiner, who has collaborated with Ellie Goulding and Megan Thee Stallion. How did you manage that, as an unknown kid from Belgium?

MUGANDE: I was bold. (Laughs) I initially wanted

to record music in Brussels. I love pop music, Lorde, Troye Sivan, Charli XCX. But the producers that I met wanted to steer me in a different direction. I couldn’t find anyone in Belgium who wanted to make the music that I wanted to make.

I found Lewis thanks to a performance by Charlie Puth. I thought his opening act, Kloe, was great. I discovered that she was from Glasgow and that Lewis had produced her EP. I thought that if he produced an EP for a pop singer who was just starting out, maybe I could work with him too. I sent him a message via Instagram, and to my surprise, he responded. He asked me to send him some demos, but I didn’t know what a demo was, so I just sent him some recordings that I had made with my phone. They sounded so bad! But apparently, he saw some potential. (Laughs) I told 42

him my story and he was very understanding. We recorded five songs in five days.

Your EP is self-released and you are doing everything yourself. Was that a conscious choice?

MUGANDE: No. I have had several conversations with labels, but as a black, queer pop artist, I am difficult to market. They want to push me in a more urban direction. But what does urban mean?

Hip hop? Trap? Does a black musician necessarily have to make that kind of music? In that respect, the American or British market is definitely more advanced than European labels. Doing everything yourself is great because you know what is going on. But it would be handy to have a team around me. Especially because I am still studying.

Your EP is entitled Middle 8. That is a musical term for a bridge in a song, a piece of music that is different from the rest. It is a nice metaphor.

MUGANDE: Thanks. It actually refers to the end of

my teenaged years. That is why I wanted to release the EP now. I am 21 now, so my teenaged years will soon be a distant memory. (Laughs)

You recorded it two years ago. Why is it only being released now?

MUGANDE: I wanted to develop some name

recognition first. I had invested so much money in the recordings, and without any follow-up it would have been wasted. Now is the right time, I think. I cannot promote my music live, but people have a lot of time to listen at home. Hopefully there will be a few concert promoters among them. I’ll just say it: guys, I’m aiming for the summer festivals! (Laughs)

“Now comes the glory after the gore,” you sing in “A Degree”. It reminded me of Gore, the debut album by Lous and the Yakuza. It is perhaps no surprise that you approached her because your life stories are in many ways very similar.

MUGANDE: Of course, she is a major role model for

me, as a successful black artist. But that line actually refers to the song “Glory and Gore” by Lorde. Along with Taylor Swift, she has meant an enormous amount to me. Just like my EP, her first album Pure Heroine is a coming-of-age record.

She sings about the mundane things that kids do.

Lorde is from the suburbs, she had money and a lot of friends. Her life is very different from mine, but I still identified with her music. She made me feel normal, and that after all the gore I had experienced, it was time for the glory. (Laughs)

Selling waffles wasn’t a waste of time.

MUGANDE: Every time I walk past Los Churros, I

am reminded of that struggle. But it seems like a lifetime ago. So much has changed in the meantime. The people who work there are really happy about what I have achieved. They shout that they are proud of me. So cute.

MIDDLE 8 by BRYN is being released on 4 December

DE BRANIE VAN BRYN Je bent jong en je wilt wat: popartiest worden zoals Lorde en Taylor Swift, denkt Bryan Mugande, en hij besluit zijn droom na te jagen. Alleen is dat niet zo eenvoudig. Mugande wordt in 1999 geboren in Kigali, Rwanda, waar hij op zijn zesde met zijn vader en broer wegvlucht. Na tal van omzwervingen vraagt hij in 2013 asiel aan in België. Hij komt terecht in het opvangcentrum van Bovigny en wordt herenigd met zijn familie.

Twee jaar later dreigt het gezin uitgewezen te worden, maar een protestactie van de leerlingen en leraars van zijn school, en een beroepsprocedure later raken de papieren alsnog goedgekeurd. Voor Bryan is dit het teken: hij moet die droom waarmaken. Daarvoor trekt hij naar Brussel, waar hij als jonge zwarte homo zielsverwanten hoopt te vinden. Hij begint een job als wafel- en churrosventer en financiert onder zijn alias BRYN (spreek uit als ‘brain’) zo zijn eerste ep, Middle 8, een glimmend, ontroerend coming-of-ageverhaal dat begin december verschijnt.

NL

LA VIE DE BRYN Quand on est jeune, on a des rêves : pour Bryan Mugande, c’est celui de devenir artiste de musique pop comme Lorde ou Taylor Swift et il est bien déterminé à y arriver. Seulement, ce n’est pas aussi simple. Mugande est né en 1999 à Kigali, au Rwanda, d’où il s’enfuit avec son père et son frère à l’âge de six ans. Après de nombreuses pérégrinations, il demande l’asile en Belgique en 2013. Il s’est retrouvé au centre d’accueil de Bovigny, où sa famille est réunie.

Deux ans plus tard, la famille est menacée d’expulsion, mais grâce à une action de protestation des élèves et des professeurs de son école, et une procédure d’appel, ils obtiennent leurs papiers. Pour Bryan, c’est un signe : il doit réaliser ce rêve. Pour ce faire, il se rend à Bruxelles où, en tant que jeune homosexuel noir, il espère trouver des âmes sœurs. Il commence à travailler comme vendeur de gaufres et de churros pour financer, sous le pseudonyme BRYN (prononcer « brain ») son premier album, Middle 8, une histoire ardente et émouvante de passage à l’âge adulte qui sort au début du mois de décembre.

FR

BRUSSELS PHILHARMONIC livestream calendar 11 & 12.2020 www.brusselsphilharmonic.be

Our concerts will take place without a live audience in the hall, but with a livestream.

Join us every week for a new free livestream concert on

BRUSSELSPHILHARMONIC.BE

LIVE FROM FLAGEY: 26.11 · 19:00

BEETHOVEN 6 ’PASTORALE’ Lucie Leguay, conductor

04.12 · 20:15

MUSIC CHAPEL FESTIVAL BEYOND BEETHOVEN Stéphane Denève, conductor

11.12 · 20:00

MOZART PIANOCONCERTO NR.23 Jun Märkl, conductor Julien Libeer, piano

19.12 · 20:00

BRAHMS SYMPHONY NR. 1 Stéphane Denève, conductor

vlaamsradiokoor 21.12 · 20:00

CHRISTMAS CONCERT: BACH, HAYDN & STILLE NACHT

© WOUTER VAN VAERENBERGH

Bart Van Reyn, conductor Il Gardellino

RELIVE OUR PAST CONCERTS THROUGH THE LIVESTREAMS ON

VU GUNTHER BROUCKE · MET DANK AAN DE BELGISCHE TAX SHELTER & BELGA FILMS FUND

FA L L / W I N T E R

BRUSSELSPHILHARMONIC.BE — vlaamsradiokoor.be

Culture. Poëzie

Dichter in een besmette stad NL

Dichter van de nacht, dichter van wacht. Dichter van het klimaat, dichter op plaat. De Brusselse nachtvlinder Alex Deforce morrelt duchtig aan codes, grenzen, knoppen en frequenties, en stampt zo een aanstekelijk beweeglijk dichterschap uit de grond. Van voicemail tot Bandcamp, van 7 inch tot soundwalk. — KURT SNOEKX, FOTO’S IVAN PUT “Dat vind ik het moeilijkste aan deze periode: je kan niet langer iemand op de bots tegenkomen en ongemerkt een gat in de nacht branden.

De spontaniteit is weg, er hangt overal wat meer gewicht aan,” vertelt Alex Deforce in zijn atelier in de Anderlechtse creatieve hotspot Studio CityGate, net voor de wekker op zijn gsm afgaat. Het is 12.00 uur ’s middags. “Dat is een van mijn oude alarmen,” lacht hij. “Een reminder, om te weten hoe het vroeger was.” Dat vroeger verwijst naar prepandemische tijden, toen Brussel nog gewoon Brussel was en Alex Deforce nog gewoon gewoon kon doen en sporen slijten uit de nacht. “Die uitlaatkleppen moeten missen, is hard geweest, ja. Maar ik heb wel mijn bioritme terug.” (Lacht) De schilder, huistekenaar bij De Sprekende Ezels, voormalige hoeder van cultuursite/videoreeks/ platenlabel On-Point en nog steeds maandelijkse host op theword.radio heeft zich de voorbije jaren meester gemaakt van de ether met een ander soort oorwurmen. Op Brihangs Casco mocht hij als woordenaar aan de bak op drie tracks, maar het was al eerder, begin 2019, met Nachtdichter, een samenwerking met Victor De Roo (Vanderschrick, Prutser, De Nooit Moede), in 2019 gereleaset door het Amsterdamse label Knekelhuis, dat Alex Deforce echt dichterlijk debuteerde. “Ik was een tijd daarvoor al aan het schrijven gegaan. Tijdens een intense periode, waarin ik iedere dag aan het schilderen was en tijdens mijn pauzes ergens op café zat met een boek. Kunstenaarsbiografieën en essays, soms dingen die ik niet snapte. Tijdens het lezen nam ik dan notities en zo heb ik geleidelijk aan mijn eigen kunstgeschiedenis gecreëerd. Tussen die notities hebben zich geleidelijk aan losse

44

flarden van gesprekken op café of op straat genesteld, ideeën, dingen die ik hoorde of las, iets raars dat in mijn kop schoot. Dat brute materiaal vervormde, werd abstracter en daar ben ik gedichten uit gaan puren. Ik heb ze ooit allemaal uitgetikt in een groot Worddocument, een stuk of zeventig waren het er. Toen Victor vroeg om samen iets op te nemen, wist ik direct wat ik zou gebruiken.”

“Sindsdien is er veel veranderd.

Op Nachtdichter hoor je nog mijn dagboekmanier van schrijven. Ik sta er nog 100 procent achter, maar het heeft een zekere puberale onschuld.

We hadden in die periode allebei groot liefdesverdriet en dat hoor je.

Dat is goed, eerlijk van ons allebei.

Maar ‘Komma’ is iets heel anders.”

STORM EN DRANK ‘Komma’ vond een warme thuis op BXL NEST, de vinyl ter ere van tien jaar Stoemp!-concerten, tussen werk van onder meer Angèle, Arno, Black

Flower, BeraadGeslagen featuring Zwangere Guy, Peet, Blu Samu & Martha Da’ro, en Dizzy Mandjeku.

Alex Deforces grote held “Swennen Walter” wordt het gedicht in gesmokkeld, nostalgie wordt geparkeerd, om jaretellen wordt gesmeekt, en de storm komt niet zonder drank. “Hier heeft de waan nog zin, elke komma een verhaal,” klinkt het wat later in de door Victor De Roo en STIKSTOF-mc Paulo ‘Astro’ Rietjens getoonzette tocht door de Brusselse stadsaders.

“Om het met Jean-Claude Van Damme te zeggen: je moet aware zijn” ALEX DEFORCE

Die beweeglijkheid kenmerkt de gedichten van Alex Deforce, ver weg van de poëzie die op papier een onveranderlijke toekomst tegemoet gaat. “Ik heb al gedichten veranderd terwijl ik ze sta voor te dragen, of schilderijen na expo’s weer overschilderd. Die marge om te blijven spelen, maakt sommigen heel nerveus. Mij geeft dat het gevoel dat het leeft. Het is mijn weg, net zoals die Bandcamp waarop ik mijn werk deel. Het ene steekt het andere aan, alles loopt in elkaar over: zo ben ik nu artikels van De Tijd en L’Echo aan het bewerken met Tipp-Ex, uit die artikels vloeien woorden naar mijn gedichten, en die collages komen dan weer terecht in iets als het boekje van mijn 7 inch.”

Zij / Goesting, op muziek van Charlotte Jacobs en Wiet L., werd eind september gereleaset bij het Brusselse Lexi Disques. “Exact op drift” klinkt het op die plaat, als een levensmotto. “Zo had ik het nog niet bekeken,” vertelt Alex Deforce.

“Maar het klopt wel. Dat zijn de momenten waar ik het meest van geniet: als ik ‘exact op drift’ ben. Als er een positieve nervositeit heerst en de dingen net genoeg in beweging zijn om zoveel mogelijk concreet te maken. Het is een goed motto, vanaf nu leef ik ernaar.” (Lacht) En dat doet hij al. De duizendpoot houdt vele balletjes tegelijk in de lucht. In de nabije toekomst mogen we een soundwalk verwachten voor de Beursschouwburg en een podcast voor Passa Porta. En midden oktober viel Alex Deforces

Alex Deforce in zijn atelier in de Anderlechtse creatieve hotspot Studio CityGate: “Dat zijn de momenten waar ik het meest van geniet: als ik exact op drift ben.”

antwoord op Paul van Ostaijens Bezette stad op de mat bij deBuren, dat met het project ‘Besmette Stad’ een antwoord wil bieden op de coronacrisis. ‘re:Folies Bar’ is een heerlijk dreunende ode aan het cafégebeuren, “iets wat ik nu wel heel goed ken”. (Lacht)

UTOPIE EN OKSELVIJVERS Het neemt niet weg dat dichter zijn in een besmette stad geen benijdenswaardige positie lijkt. “Ik heb ook mijn frustrerende periode gekend, hoor, waarin ideeën in mijn hoofd en notitieboekje bleven zitten,” getuigt Alex Deforce. “Ik vind mezelf nog steeds een outsider in de poëziewereld, maar al bij al is het heel snel gegaan. Ik ben gedebuteerd op vinyl, en ondanks het feit dat ik de vleesgeworden podiumvrees was, okselvijvers inclusief, heb ik in een jaar tijd twee keer in de Beursschouwburg gestaan, één keer in de AB Club, ik heb op Jazz Middelheim opgetreden, op de Boekenbeurs en in Recyclart, en dan vergeet ik nog het een en ander. Ik moet mezelf soms in de arm knijpen wanneer ik besef dat

het gewoon aan het lukken is. En tegelijk: waarom niet? Het dichterschap lijkt deze dagen dan wel absurd en utopisch, ik sta 100 procent achter die idee. Ik zal de poëzie altijd verdedigen.”

En inzetten voor het goede doel.

Zoals met ‘Ewewig’, een gedicht dat het licht zag na een driedaags project – samen met Maya ‘Vieze Meisje’ Mertens – van de Partij voor de Poëzie in Het Bos, Antwerpen in 2019, meteen op de voicemail van Jan Jambon belandde, en zopas verscheen in Zwemlessen voor later, de eerste bundel van de Klimaatdichters bij Uitgeverij Vrijdag. Of via het project ‘Dichters van wacht’, een wonderschoon voorbeeld van de helende kracht van poëzie, waarbij dichters als Bart Moeyaert, Delphine Lecompte en Lisette Ma Neza telefonisch troost en houvast bieden. “Ik heb tijdens de eerste lockdown vier avonden, telkens twee uur lang, oproepen beantwoord. Van oude mensen en kindjes, leraars en aalmoezeniers, en van andere dichters tot iemand die openlijk sprak over zelfmoord. Een bijzondere ervaring, die me op de duur echt

wat te veel werd. Ik besefte plots dat ik nadien ook gewoon alleen langs lege straten naar een leeg huis moest en dat ik ook weleens een telefoontje zou kunnen gebruiken.

Volgende zomer zou het een permanente lijn worden. Terecht.”

“Poëzie is heel intiem,” vervolgt Alex Deforce, “puur, eerlijk. Het is net als de schilderkunst een leugen, maar ik kan me er veel minder makkelijk in wegsteken. Poëzie staat

me toe om in beweging te blijven, in een soort van noodzakelijke chaos te vertoeven. En dat probeer ik boven alles te bewaren. Mijn radar moet blijven draaien. En daarvoor moet je openstaan, aware zijn, om het met Jean-Claude Van Damme te zeggen.

Niet té open, maar net open genoeg.

Exact op drift, juist.” (Lacht) alexdeforce.bandcamp.com & Instagram: @alexdeforce

POÈTE DANS UNE VILLE CONTAMINÉE

POET IN AN INFECTED CITY

Poète de la nuit, poète du bruit.

Poète de l’environnement, poète sur enregistrement. Le papillon de nuit bruxellois, peintre, dessinateur chez De Sprekende Ezels, ancien gardien du site culturel/vidéothèque/label On-Point et toujours animateur mensuel sur theword. radio, Alex Deforce joue depuis le Studio CityGate avec les codes, les frontières, les boutons et les fréquences et, ce faisant, fait surgir une poésie contagieuse. De la messagerie vocale à Bandcamp, du 45 tours à la balade sonore.

Poet of the night, poet on duty.

Poet of the climate, poet on record.

The Brussels night owl, painter, and illustrator in residence at De Sprekende Ezels, the former custodian of the cultural site/ video series/record label On-Point, and still the monthly host of theword.radio Alex Deforce has been eagerly tampering with codes, boundaries, buttons, and frequencies at Studio CityGate, to create infectiously flexible poetry. From voicemail to Bandcamp, from 7 inch to soundwalk.

FR

EN

45

Culture. Theater

HET SUCCES VAN HET BRUSSELS VOLKSTEJOÊTER VERKLAARD

Vanaf 28 november loopt De Weik van ’t Brussels, met dit keer veel online evenementen, de verkiezing van de Brusseleir van ’t Joêr en veel filmpjes, ook op BRUZZ. Deze editie valt samen met de twintigste verjaardag van het succesvolle Brussels Volkstejoêter. We gaan met drie sleutelfiguren op zoek naar het geheim achter het succes van het gezelschap. — MICHAËL BELLON

BRUZZ

| INTERVIEW

‘Brussels is niet alleen een taal, maar ook een gevoel’

Z

anger Johan Verminnen is voorzitter van Be.Brusseleir, de verening ter promotie van het Brussels, die De Weik van ’t Brussels organiseert en ook het Brussels Volkstejoêter onder haar vleugels heeft. VUB-rector Caroline Pauwels is er bestuurslid. En Geert Dehaes – al van bij het begin een van de sterkhouders van het Brussels Volkstejoêter – is acteur, woordvoerder en directeur van Be.Brusseleir.

Hij herinnert zich nog hoe het allemaal begon.

“Het eerste zaadje werd eigenlijk al geplant in 1993, toen er in het Lunatheater (nu Kaaitheater, red.) een Gala van het Brussels werd georganiseerd. Dat was een groot succes, en vanuit het publiek kwam de vraag naar meer. De Academie van het Brussels, die het gala organiseerde – met onder meer voorzitter Jef De Keyser en acteur Jef Burm – opperde toen het idee om een volkstheater op te richten. Daarvoor kwamen ze bij mensen als auteur Claude Lammens, theaterlegende Roger Van de Voorde zaliger, Pol Bovré of (auteur en

46

specialist van het Brussels, red.) Marcel De Schrijver terecht. Op het laatst, in 1999, klopten ze ook bij mij aan, toen ik met een aantal studiegenoten van het Rits de kunstenvereniging Compagnie Noord-B had opgericht en in een stuk een aantal Brusselse figuurtjes vertolkte. In 2000 is de oprichtingsacte van het Brussels Volkstejoêter (BVT) getekend, en twee jaar later maakten we met Bossemans en Coppenolle onze eerste productie.”

Van bij die eerste Brusselse klassieker kende het BVT succes in Brussel en ver daarbuiten, met elk seizoen minstens één en later zelfs twee producties. Dehaes: “Zo spelen we normaal tachtig tot negentig voorstellingen per jaar voor een trouw publiek, zowel binnen als buiten Brussel, eigenlijk altijd voor uitverkochte zalen. Het publiek van het begin – een voornamelijk ouder publiek van zowel Nederlandstaligen als van Franstaligen, voor wie dat Brussels hun ‘Nederlands’ is – hebben we kunnen behouden én uitbreiden met een nieuwe generatie. Ook de culturele centra spelen een

belangrijke rol. Wij gaan al twintig jaar naar vier, vijf dezelfde centra die ons blijven programmeren.”

SAPPIG BRUSSELS Maar de vraag is dus: hoe komt dat? Om ze te beantwoorden zoekt Dehaes het in eerste instantie niet te ver. “Ik denk dat we van bij het begin duidelijk een niche hebben aangesproken door tegemoet te komen aan een bestaande vraag: repertoire spelen met comedy als rode draad, en in het Brussels dat mensen verbindt. ‘Ik zien aa geire’ maakt toch nog altijd iets meer los dan ‘Ik zie u graag’.”

Voorzitter Johan Verminnen is het daar volmondig mee eens. “Het Volkstejoêter komt tegemoet aan een vraag, want op een paar uitzonderingen na kan je voor dit soort entertainmenttheater niet meer terecht in andere zalen. Mensen willen zich amuseren en geëntertaind worden. En als je het over het Brussels hebt, dan moeten we vaststellen dat het Volkstejoêter daar eigenlijk nog de enige vertegenwoordiger van is. Waardoor ze

“Het Volkstejoêter is een soort familie, maar dan mét een professionele omkadering” JOHAN VERMINNEN Zanger en voorzitter van het Brussels Volkstejoêter

| INTERVIEW

Als lid van de raad van bestuur wijst de VUB-rector ook op de organisatie achter Be.Brusseleir en het Brussels Volkstejoêter.

“Een organisatie die serieus werkt zonder pretentieus te zijn. Zoals de Brusselaars.

Geert is ook iemand die zichzelf zal relativeren, maar tegelijk is hij heel dynamisch. Je moet subsidies zoeken, stukken laten bewerken, projecten uitwerken, een instituut als het Goudblommeke in Papier ondersteunen… Dat is heel wat.”

Het Volkstejoêter als geoliede theatermachine – zo kijkt ook Johan Verminnen ernaar: “Wat mij opviel toen ik voor het eerst contact had met het Volkstejoêter, was dat ik te maken

BRUZZ

SPELVREUGDE

kreeg met een groep vrienden, een soort familie. Mensen die alles voor elkaar doen.

Die spirit vertaalt zich ook in de spelvreugde van het gezelschap en het is de reden waarom ik me er zelf zo graag voor inzet.

Omdat ik nog nooit zo’n familiale kring heb geweten die de zaken toch zo professioneel aanpakt. Het is geen theater van de parochiezaal, hè. Er zitten professionele mensen in de omkadering.”

Met founding father Roger Van de Voorde en dit jaar nog Sera de Vriendt zijn er helaas al een paar vakmensen heengegaan, maar Be.Brusseleir is nooit opgehouden met ▼

ook een metaforisch dialect, met veel uitdrukkingen waar je je onmiddellijk iets bij kan voorstellen. Daarnaast is het ook een veruitwendiging van het Belg zijn.” Op tijd en stond houdt Pauwels ook van vaudevilletheater. “In Frankrijk zie je die deurenkomedies nog veel meer dan bij ons. Zelfs op televisie. Het is theater dat zichzelf kan relativeren en dat kan lachen met de wereld, zoals Brussel ook een plek is waar een grap kan, ook al komt er soms chaos uit voort.”

▼

de connectie maken met mensen die die taal nog spreken, of komen uit milieus waar die taal werd gesproken. Je ziet trouwens dat ook andere dialecten zeer aanwezig zijn in de entertainmentsector, met een overdosis West-Vlaams misschien. Er is dus nog plaats voor Brussels. Zeker omdat Brussels niet alleen een taal is, maar ook een gevoel: leive en loete leive.”

Enter Caroline Pauwels, die net omwille van de taal bij Be.Brusseleir betrokken raakte. “Aan de VUB hebben we twee fans die al lang betrokken zijn bij Be.Brusseleir.

Bestuursleden Tony Mary en Eddy Van Gelder spreken allebei zo sappig Brussels dat ik hun al dikwijls had gezegd dat ik daar jaloers op ben. Zo ben ik een paar keer naar het Brussels Volkstejoêter gegaan en hebben we met de VUB ook eens een voorstelling georganiseerd die enorm in de smaak viel. In 2017 ben ik Brusseleir van ’t Joêr geworden en daarna hebben ze me gevraagd voor de raad van bestuur. Ik spreek nog geen Brussels, maar dat is wel nog altijd het doel.”

Vanwaar die ambitie?

Pauwels: “Ik heb het ten eerste altijd een dialect gevonden dat heel mooi klinkt. Het is

47

▼

HET SUCCES VAN HET BRUSSELS VOLKSTEJOÊTER VERKLAARD

rekruteren. Geert Dehaes: “We laten ons omringen door mensen die hun strepen hebben verdiend en kennis van zaken hebben. Mensen die rond taal werken zoals Claude Lammens, regisseurs als Marc Bober of Hans Van Cauwenberghe, mensen met een visie op het concept en het totaalplaatje zoals Marc Cnops en Marnik Baert, een legende als Chris Lomme die de acteurs begeleidt. Maar ik zou vooral graag hebben dat je de mensen achter de schermen vermeldt, want die hebben een groot aandeel in ons succes: een team van gedreven en enthousiaste vrijwilligers voor wie het Brussels Volkstejoêter ook verenigingsleven is.”

BRUZZ

| INTERVIEW

MEER DAN VAUDEVILLE Ten slotte zijn er de producties zelf, die een extra dimensie toevoegen aan de vaudeville of de deurenkomedie. “Dat begint bij de keuze van de stukken,” legt Dehaes uit. “Daar zit een bepaalde strategie achter. We voeren niet het eerste het beste stuk op, maar denken na over de afwisseling en de volgorde. Ook de vorm evolueert. Als je de concepten van nu vergelijkt met die van het begin is er een groot verschil. We dagen het publiek soms uit, maar niet elke keer en zonder te choqueren. Toen we in 2006 Tailleur pour dames van Georges Feydeau speelden, was dat in een heel modern concept. We hebben Shakespeare vertaald, we hebben in Schuune schaain eigen dialogen naast de stille film Le mariage de Mademoiselle Beulemans geplaatst. Na twintig jaar heeft het Volkstejoêter nog iets revolutionairs. En door die vernieuwing sluiten ook jongere mensen aan. Zowel mensen die vooral naar het Volkstejoêter komen om een leuke avond te hebben, als mensen die ook naar het Kaaitheater of de KVS gaan en met het BVT het plaatje willen vervolledigen.”

“Verjonging is een van de moeilijkste opdrachten,” weet Verminnen, “maar daar werkt de ploeg hard aan. Be.Brusseleir is ook een heleboel andere zaken dan theater. De taallessen hebben veel succes bij jonge mensen. Met Brussels TUUB organiseren we een muziekwedstrijd samen met de AB. Er staan dus heel veel tinten op het paneel.”

“We voeren niet het eerste het beste stuk op, maar denken na over de afwisseling en de volgorde. Ook de vorm evolueert” GEERT DEHAES Acteur en directeur van Be.Brusseleir

Geert Dehaes: “In het begin wilde het Brussels Volkstejoêter vooral het Brussels promoten, met theater als vehikel. Dat zijn we snel ontgroeid, en nu zijn we een theatergezelschap dat past binnen de veel ruimere werking van Be.Brusseleir, dat ontstond na de politieke beslissing rond 2011 om initiatieven als de Academie, dialectsteunpunt ARA! en BVT te stroomlijnen en transparanter te maken. Dat heeft ons draagvlak nog verbreed en de ambities aangescherpt. Met het Goudblommeke, waar we een soort erfgoedhuis van willen maken, en Et Oeis van ’t Brussels aan de Vlaamsesteenweg, dat sinds juni onthaal, kantoor, documentatiecentrum, dialectloket en shop is, hebben we in het centrum nu twee ankerpunten die we ook via evenementen met elkaar willen verbinden.”

48

À partir du 28 novembre se déroulera De Weik van’t Brussels (La Semaine du brusseleir) avec cette fois-ci, de nombreux événements en ligne, l’élection du Brusseleir van’t Joêr (le Brusseleir de l’année) – qui sera le successeur du rappeur Zwangere Guy ? – et de nombreuses vidéos, également sur BRUZZ. Cette édition coïncide avec le vingtième anniversaire du Brussels Volkstejoêter (Le théâtre populaire de Bruxelles).

Cette compagnie connaît un grand succès depuis deux décennies, auprès d’un public aussi bien néerlandophone que francophone qui maîtrise le dialecte bruxellois. La rectrice de la VUB, Caroline Pauwels, est membre du conseil d’administration du Volkstejoêter. « En 2017, je suis devenue Brusseleir van’t Joêr et après cela, ils m’ont demandé de rejoindre le conseil d’administration. Je ne sais toujours pas parler le bruxellois, mais c’est le but. » Mme Pauwels ne dit pas non au théâtre de vaudeville quand l’occasion se présente. « C’est du théâtre qui peut dédramatiser et faire rire tout le monde. » FR

STANDING OVATION FOR TWENTIETH ANNIVERSARY OF BRUSSELS FOLK THEATRE De Weik van ’t Brussels (the Week of Brussels Dialect) begins on 28 November, and this year there will be many online events, the election of the Brusseleir van ’t Joêr (Brussels local of the year) and many videos, including on BRUZZ. This edition coincides with the twentieth anniversary of the successful Brussels Volkstejoêter (Brussels Folk Theatre).

The company has been incredibly popular over the past two decades, both among Dutch- and Frenchspeaking audiences who speak Brussels dialect. VUB rector Caroline Pauwels is a member of the Volkstejoêter board. “In 2017, I was voted Brussels local of the year, and I was then asked to become a member of the board. I still can’t speak the Brussels dialect, but that is the goal.”

Pauwels also enjoys vaudeville theatre. “Slapstick comedy is a form of theatre that does not take itself too seriously and that laughs at the world, and Brussels is also a place that can take a joke, though it sometimes leads to chaos.”

EN

De surboum van Cindy, een verbrusseling van Mike Leighs Abigail’s party door het Brussels Volkstejoêter.

De Weik van ’t Brussels Op het nieuwste stuk van het Brussels Volkstejoêter is het nog even wachten. Voor Moeste weite wa da’k paas zijn de eerste Zoom-repetities aan de gang, en de premièredatum ligt nu op 11 maart. Intussen zoekt Be.Brusseleir zijn ‘vaccin teige Korona’ tijdens de Weik van ’t Brussels vooral online. Met op de openingsavond een bonte

STANDING OVATION POUR LES VINGT ANS DU BRUSSELS VOLKSTEJOÊTER

Bubbelsurboum op de Facebook-pagina met zwans, leekes én dansmuzeek voor in je kot. Daags nadien kan je via hetzelfde kanaal mee een ‘stoemp scampi curry’ bereiden met kok Albert Verdeyen. Maandag wordt de Brusseleir van ’t Joêr verkozen – de opvolger voor Zwangere Guy. Ondertussen wordt bebrusseleir.be een week lang BrusselsFLIX, met

performances, woord en concertjes van de leden en afleveringen van de tv-reeks ‘Alleman zwanst’.

De Weik van ’t Brussels loopt van 28/11 tot 5/12 ook op BRUZZ. Met op BRUZZ.televisie en BRUZZ.Be elke dag een aflevering van Alleman zwanst na BRUZZ 24, en met elke middag herhalingen van Bossemans en Coppenolle, ’N kat es gin poos en Raaie of vraaie. Op BRUZZ.radio kan je van maandag tot zondag terecht voor de Brusselquiz.

NEEM JE LEGE BATTERIJEN MEE NAAR HET

RECYPARK

Het is de Europese Week van de Afvalvermindering van 21 tot 29 november! Heb jij een bezoekje aan het Recypark gepland? Vergeet dan zeker je lege batterijen niet mee te nemen: alkaline batterijen, herlaadbare batterijen, knoopcellen, lithium batterijen en alle andere soorten batterijen of accu’s. Ze zijn nog steeds welkom in het Recypark! Volg de actuele regels en hou voldoende afstand, ook bij het binnenbrengen van je batterijen.

Meer weten over zero afval?

Bezoek www.leefmilieu.brussels/ themas/zero-afval

www.bebat.be BEBDTP1477_RECYPARKKIT_BRUZZ_290x215.indd 1

18/11/20 09:34

Culture. Hip-hop

‘L’esprit originel du hiphop est toujours vivant’ FR

À l’initiative du rappeur bruxellois Ypsos, 40 MC’s belges se mobilisent afin de lu er contre la violence d’État. Réunis sur un morceau marathon, les artistes posent un constat et donnent de la voix. Pour se faire entendre et sensibiliser les consciences.

— NICOLAS ALSTEEN, PHOTO IVAN PUT

Rassemblés dans un documentaire (Les cris restent) et clippés dans un morceau légendaire, quarante personnalités du mouvement hip-hop exposent, en musique, leurs inquiétudes face aux flambées de violence qui gangrènent nos sociétés. « Ces derniers temps, il y a eu des soulèvements citoyens en France, en Belgique, à Hong-Kong, aux U.S.A ou en Amérique du Sud », relève Ypsos, rappeur et instigateur du projet. « Les gens sont confrontés à des violences policières, voire à des formes de répression totalitaire.

Même si le hip-hop est un mouvement festif, son rôle est aussi d’alerter le public sur certaines réalités... » En 1997, du côté de Paris, une vingtaine de rappeurs se retrouvaient autour d’un morceau intitulé ‘11’30 Contre Les Lois Racistes’. « Ce titre contestataire a marqué mon adoles-

cence », révèle Ypsos. « Derrière le micro, il y avait notamment Akhenaton, Assassin ou Ménélik. En Belgique, ce genre de truc n’avait jamais vu le jour. Au regard de l’actu, je me suis dit que le moment était peut-être venu d’essayer quelque chose… » Ypsos placarde alors ‘11’30 Contre Les Lois Racistes’ sur son mur Facebook, incitant ses amis virtuels à s’en inspirer dans le monde réel. « De nombreuses personnes ont commenté la publication en me faisant part de leur motivation. » Face à cet enthousiasme, Ypsos change de casquette et devient l’architecte d’un projet pharaonique. L’idée ? Rassembler 40 flows autour d’un même thème : la violence d’État. Pendant trois jours, les voix se succèdent en studio pour délivrer une performance chronométrée : 20 secondes pour chacun, montre en main. Baptisé ‘40 MC’s contre la violence d’État’, l’enregistrement met en présence des artistes venus de Bruxelles, mais aussi de Gand, Anvers, Namur, Charleroi ou Tournai. « Tous les participants sont sur un pied d’égalité. Moi, je trouve ça beau de voir un jeune rappeur comme La Panthère Noire poser la voix à côté d’un Zwangere Guy. »

TOUS ÉGAUX DEVANT LA LOI ?

Le titre orchestré par Ypsos repose sur une relation de confiance. « J’ai laissé toute latitude aux intervenants. Si je leur avais dit

Select.

De stilte van Donder NL/ Leven in

50

Art à la demande

Postcard pleasure EN/ Becasue we are spending more time than ever in

lockdown smeekt om stille muziek die troost, die verzacht, die doet dromen. Het verdriet, de nieuwe plaat van Donder, doet ondanks zijn titel precies dat. Het Brusselse minimal-jazztrio herinterpreteerde samen met de Noorse harmoniumspeler Sigbjørn Apeland muzikaal erfgoed en field recordings uit België en Nederland. Dat levert onder meer een verstilde versie van ‘Daar zat een sneeuwwit vogeltje’ op en het zachtjes naar de zomer lonkende ‘J’ai trouvé une crème à la glace’. Smullen. (TZ)

sur l’Art qui programme chaque année, main dans la main avec l’ISELP, le Brussels Art Film Festival à Bozar, répond au confinement par la mise à disposition de pas moins de 350 documentaires sur la création artistique à prix d’ami et sur demande. Le catalogue à lui seul fait rêver: Marcel Duchamp, Gisèle Freund, Marc Chagall, Ernest Pignon Ernest ou encore Agnès Varda (photo) n’auront plus de secrets pour vous. (SOS)

front of our digital screens, the Brussels publishing house Plaizier is calling on us to send our friends and family an old school postcard. Many of its sales outlets are currently closed, with the exception of bookshops like Passa Porta and Tropismes, so the irony is that you will probably have to buy the postcard via your screen. Like this old card, for example, entitled ‘Spanish flu’. (GH)

www.dewerfrecords.be

www.centredufilmsurlart.com

www.plaizier.be

FR/ Le Centre du Film

« Même si le hip-hop est un mouvement festif, son rôle est aussi d’alerter le public sur certaines réalités », dit le rappeur Ypsos, à l’origine du projet ‘40 MC’s contre la violence d’État’.

d’écrire sur les violences policières, on serait tombé dans les clichés. J’ai donc préféré les lancer sur le thème, bien plus vaste, de la violence d’État.» Dernièrement, le renforcement des règles de confinement a également durci les relations entre citoyens et forces de l’ordre. Parfois, policières et policiers sont même pris à partie en pleine rue. « Ce serait idiot d’affirmer que tous les flics sont pourris. Comme il serait absurde de croire que tous les gens qui se font contrôler sont des anges. Néanmoins, les policiers bénéficient d’une forme d’impunité totalement injustifiée. Quand une personne lambda commet un acte de délinquance ou de violence, elle est sanctionnée. Pourquoi n’applique-t-on pas les mêmes règles aux agents de police ? » Premiers témoins de la violence urbaine, les citoyens utilisent désormais leur téléphone portable pour documenter les réalités de la rue. Sans images et vidéos arrachées sur un trottoir de Minneapolis, le nom de George Floyd aurait-il franchi l’Atlantique ? « En France, les autorités veulent faire passer une loi visant à interdire aux gens de prendre des photos de la police ou de la filmer. Où va-t-on ? Sommesnous réellement, tous, égaux devant la loi ? » Cette question cruciale se pose aussi en filigrane de ‘40 MC’s contre la violence d’État’. « Le morceau apporte plusieurs pistes de réflexion. Il prouve surtout que l’esprit originel du hip-hop est toujours vivant. Quand l’actualité l’impose, les acteurs de la scène rap sont encore capables de se mobiliser autour d’un sujet de société. » 40 MC’S CONTRE LA VIOLENCE D’ÉTAT www.youtube.com LES CRIS RESTENT www.youtube.com & www.cvb.be

Cabinet van cultuur

Out of the Pilar box

NL/ Cabinet Secret was oorspronke-

Bing (27/11) en Tumba (1/12), de Brusselse spokenwordartieste met Congolees-Angolese roots. Later volgen dates met Ruby Grace (4/12), Susobrino (8/12), Willy Organ (10/12) en Shlundee (15/12). (TP)

lijk opgevat als een parcours van zes live-acts in evenveel kamers van de monumentale patriciërswoning gelegen op de Haachtsesteenweg 147 in Schaarbeek. Maar ook in zijn gestreamde versie loont dit project ongetwijfeld de moeite met onder meer het Gaspard Sicx Trio (jazz), Johanne Saunier (dans) en Coline & Toitoine (electropop). (GH)

pilar.brussels, YouTube: Pilar Brussel

1 > 15/12, www.cabinetsecret.1030.be

NL/ Nu alle muzikale acts van

Pilar ASAP geschrapt zijn, nodigt het VUB-cultuurhuis de getroffen artiesten uit voor een digitaal alternatief. In de Pilar Box spelen ze een livesessie, aangevuld met soundbites over hun muziek en fluïditeit, het thema van deze editie. De eerste ASAP Sessions – van Chibi Ichigo, Run Sofa en Cassecouilles – staan intussen op Pilars YouTube-kanaal, waar u later ook de meeste andere opnames kan herbekijken. Zoals die van de zelfverklaarde cyberseksuele fantasie Dolly Bing

51

Tel af naar de kerst met de

Tel af naar de kerst met de

Curieux Wijnbeursde voir notre Fees alender Vol winacties, calendrier bijzondere wijnen meer! desenfêtes ?

Wijnbeurs Benieuwd Fees alender naar onze Vol winacties, bijzondere wijnen Feestkalender? en meer!

Scan de QR-code

Scannez le code QR

103,94

59,95

Gastronomisch

Coffret

Gastronomique

Proefpakket deluxe

deluxe

Maak het in deze bijzondere tijd extra gezellig met

Rendez cette periode spéciale extra agréable avec

dit gastronomische proefpakket deluxe met ruim

ce coffret gastronomique deluxe avec une réduction

€ 43 korting. Het pakket bestaat uit de volgende

de plus de 43 €. Ce coffret comprend les merveilleuses

bijzondere trouvailles:

trouvailles suivantes :

2x

Chardonnay

2x

Chardonnay

Lekker bij gegrilde coquilles, zalm en spaghetti vongole.

Délicieux avec des noix de Saint-Jacques grillées ou du saumon.

2x

2x

Pinot noir

Pinot Noir

Lekker bij wit vlees en risotto met paddenstoelen.

Délicieux avec de la viande blanche ou un risotto aux champignons.

2x

2 x Saint-Émilion

Saint-Émilion

Lekker bij entrecôte, lamsrack, gebraden eendenborst.

Délicieux avec entrecôte, un carré d'agneau, un magret de canard.

de la Jasse 'Vieilles Vignes' met de cassisrijkdom en body van een grote Pauillac. Ontdek en geniet!

grand Pauillac. À découvrir et savourer !

WIJNBEURS.BE/BRUZZ

Ons vakmanschap drinkt u met verstand 52

Notre savoir-faire se déguste avec sagesse

Culture. Eat & Drink

Sterrenchef Christophe Hardiquest staat tijdens de coronacrisis samen met zijn gezin aan het fornuis.

Gulle porties liefde NL

Met ‘Ma cuisine de mémoire’ kookt tweesterrenchef Christophe Hardiquest samen met zijn gezin de gerechten van zijn jeugd. Een ontroerende terugkeer naar de basis.

— MICHEL VERLINDEN, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

BON BON avenue de Tervurenlaan 453, Sint-PietersWoluwe/ Woluwé-SaintPierre Take-away via restaurant@ bon-bon.be, afhalen: do/je/Thu 17 > 18.00, vr/ve/Fr 11 > 12.00

•••••

Al wie de ontwikkeling van de gastronomie de afgelopen twintig jaar heeft gevolgd, weet dat er zich een revolutie heeft voltrokken: het statuut van de chef-kok is veranderd. Vroeger kon de kok niemand boeien, hij of zij moest binnen de vier muren van de keuken blijven, ver weg van het spotlicht. Maar de ‘food mania’ die het gevolg was van boeken en tv-programma’s over koken, heeft dat veranderd: de voormalige

dwangarbeider is de ster geworden. De gastronomie staat voortdurend in de aandacht, als een waar spektakel… tot een gezondheidscrisis alles tot stilstand bracht. Veel chefs maken van de gelegenheid gebruik om diep na te denken over hun metier en de waarden die ze willen belichamen. “Ik zoek niet langer de perfecte, maar wel de eenvoudige, zinderende hap,” vertelt Christophe Hardiquest

ons. Daarom heeft de chef van Bon Bon een eerlijke, toegankelijke takeawayformule bedacht.

‘Ma cuisine de mémoire’ is een familiale keuken die grotendeels bestaat uit gerechten uit zijn kindertijd, en die Hardiquest week na week in een nieuw jasje stopt.

Toen wij kwamen bestellen, maakte hij een update van gehakt parmentier (€22,50). Er is geen leverdienst dus we gingen onze vijf porties voor het gezin ter plaatse ophalen. We waren ontroerd om de chef samen met vrouw en kinderen aan het werk te zien. Wat staat deze diepmenselijke intimiteit ver van de blingbling die we doorgaans associëren met een sterrenrestaurant. Het beeld van een familie die samenklit rond de basis – voeden en

beminnen – staat op ons netvlies gebrand. Nog meer ontroerd raakten we door de bereiding, waarvan we de kooktijd nauwgezet respecteerden: 35 minuten op 175°C. Het resultaat is puur genot: sappig, uitzonderlijk lekker gehakt van Menapii-varken met een boterachtige smaak, afkomstig van bij Dierendonck, afgewerkt met een mespuntje komijn. Daarbij komt nog een smeuïge puree, spinazie, ruw gehakte champignons, een sausje van gerookte tomaat en een beetje tandoorikruiden. Het geheel is afgewerkt met Japanse pankochapelure. Christophe Hardiquest bewijst dat eenvoudige keuken elke foodie in hogere sferen kan brengen – zolang liefde maar het hoofdingrediënt is.

HIGH FIVE ••••

••••

ELBOW

MANGIAVINO

••••

••••

••••

Niet Italiaans, wel pastastisch.

Pasta, antipasti, vini… to go.

Not Italian, but still pastastic. (www.coincoinresto.be)

Streetfood op z’n Amerikaans.

La street food made in US. US style street food. (www.elbowcounter.com)

Italiaans zoals in Italië.

L’Italie en V.O. Authentic Italy.

(Facebook: MangiavinoAltitude100)

Sushigenie aan het werk.

Envie de sushi d’auteur ? C'est ici.

The place for sushi masterpieces. (www.poissonnerie-kamo.be)

De smaak van vlees, zonder vlees.

Le goût de la viande... sans viande.

The taste of meat, but without meat. (www.veganbutcher.be)

COIN COIN

POISSONNERIE KAMO

THE VEGAN BUTCHER’S CHOICE

53

COLOFON COLOFON

Nick Trachet Nick Trachet

BRUZZ BRUZZFlageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Josiane De Troyerin(abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis Brussels Hoofdstedelijk Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; Rest van België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

Buiten België: 30 euro per jaar.

Harde kip Kaviaar Nick Trachet Nick Trachet Brusselaar die de stad Brusselaar de stad en de werelddie culinair en de wereld culinair ontdekt ontdekt

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

ADVERTEREN? ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 Marthe Paklons, 02-650 10 61 10 61 sales@bruzz.be sales@bruzz.be

moet je er al een hele hoop tegelijk slachten! niet meer te krijgen.

Allebakken kaviaarindie op de markt Ik liet de stukken rustig ruime olie wordt gekweekt. wat gehakte ajuin aan enkomt, ik voegde er behoorlijk toe, wat pepertjes enBelgische look. Na anderhalf uurbegrip was in Vandaag is de kaviaar een dede kipwereld. nog steeds taai! Maakt nietin uit, Onzeoneetbaar man verkoopt zijn spul dan eten we Engeland, wat later. In de tropen zijn maaltijden Amerika, Scandinavië, Japan, Korea en trouwens erg relatief, iedereen krijgt een bord verder. Dat moet wel, want hij maakt veel te veel wanneer of zij het eten mag dan al kaviaarhij voor dethuiskomt, Belgische markt alleen.

En dan lauw zijn, is altijd genoeg voorvan iedereen. gaat heterniet alleen om eitjes de wel vaker Ik deed er wat water bij om het stoven rustig gekweekte Siberische steur, maar nu ook om verder laten lopen.

Nu had ik de al kip met ajuin echteteoscietra, sevruga en … mythische (het rook écht naar kip in dedekeuken), beluga, de gigant onder steuren.maar ik had het nog graag wat Afrikaanser.

Kennen Kaviaar is schandalig duur.

Maarjullie gelukkig agussi?

Agussi – ook bekend als egusi, of wordt hij verkocht in kleine doosjes.agushi Je schept egushi – wordt voornamelijk gebruikt in een beetje kaviaar op de rug van je duim en likt West-Afrika. Het zijn de zaden van een meloenhem daar op. Dat scheppen doe je met een lepel soort, of van vele pompoensoorten, gepeld en uit been of schelp, die laatste worden geleverd gemalen. Het resultaat lijkt wat op amandelpoemet het doosje. Kaviaar smaakt helemaal niet der. Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke vissig, maar dat is normaal, enkel zeevissen Afrikaanse winkel. smaken naar vis. Deze kaviaar is erg vet en Van agussi maakt men ‘soep’. Eigenlijk dikke smaakt wat notig. korreltjes open op saus. Agussi bindt ergDe mooi en geeftspringen een romig de tong,Laat goede kaviaar moet wat beet hebben, resultaat. enkele scheppen rustig meestoven niet plat.

Doe regelmatig er vooral niets anderkunnen mee: geen met dete kip en roer om. Hier slaatjes, geen toastjes.

Zo’n product eet je puur. nu ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, enige voordeelook vanspinazie. alleen teEen moeten maar Het zeker bijvoorbeeld feesten,zorgt is dat je watdat meer van de kaviaar tomaatje ervoor je jehapjes kan vergissen met smullen, je hoeft niet te delen! dezelf hetekan pepers, tot jolijt van iedereen!

Laat Maar goed, bijnasudderen. ging ik vergeten dat er is onbepaalde tijd verder De agussisaus mensen hun een werkklein kwijtraakten of hun ergveel vullend, smaakt beetje bitter, maar zaak mogen openen voormet de de rest van dit ook watniet muskusachtig.

Te eten vingers, boven rijst. Smakelijk. jaar.een Dusbord uitpakken met luxe is misschien niet echt voor dit seizoen? Maar ook de Sovjet-Unie, waar de staat zich uit de naad werkte om heel de bevolking van kaviaar te voorzien, kon niet altijd de aanvoer garanderen. Dus bestond er nepkaviaar. Maar daarover dan graag een volgende keer.

Smakelijk. )

Wie langs de Afrikaanse winkelsWe wandelt, moet Ik ging schrijven over feesten. moeten ons het zeker al zijndenkt opgevallen: op de vitrine hangt voorbereiden, mijn geconditioneerde vaker wel dan niet reclame voorniet! pluvera. reptielenbrein.

Haeen neen, het mag Er waart Meestal staat er het lachende gezicht nog een dodelijk virus rond. En zelfsvan als een het zou Afrikaanse mama op, leiders met kleurrijke hoofddoek. mogen, omdat onze niet doortastend Het gaat over diepvrieskip. Maar niet om de nu durven te zijn, dan nog zou het verschrikkelijk overal dominerende ‘plofkip’. Het zijn legkippen dom heten om nu in groep te vergaderen en die te oud zijn volgens de normen van de luidruchtig te eten en te drinken en discussies eierindustrie. Zulke dieren gaan uiteraard niet te houden die alleen maar aerosolen verspreiverloren, maar zijn ook niet meer gepast voor den. ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de Wat dan wel? Kijk, dacht ik, misschien iets textuur van tandpasta. Dus gaan deze vogels naar over luxe?

We Men kunnen wel verzot niet buitenshuis Azië en Afrika. is erdan ginder op. Bij ons geldkip uitgeven, weenhet net zo goed was vroegerdan ietskunnen voor zonfeestdagen, tot binnenshuis laten rollen. Eendekerstkaviaareen fenomenale ontwikkeling brave kip verhaal: degradeerde tot de goedkoopste proteïne op de Er liep eens een bioloogMet door de straten van markt.

Hetzelfde in Afrika. vreugde bezingen Leuven, was gefascineerd ze daar dehijgoedkope kip die uitdoor onzeviskweek. contreien Hij per promoveerde (werd dus doctor) overmogelijk de kweek vliegtuig naar ginder wordt gevlogen, van subsidies zeebaars. van Omdat doctor zijn zelfmoet niet wel veelerg met de EU. Die handel loon oplevert, ging hij in bij een winstgevend zijn, want de dienst eigenaars van veevoehet merk derbedrijf Turnhout, waar aan staan in dein top vijfhonderd vanhij dewerkte Belgische fortuinen. voeders voor de aquacultuur. Omdat er in de Ik kocht zo’n en denog winkelier waarschuwkelders onder dekip fabriek wat plaats was, ging de dur!” Strong chicken je uit hij mij: daar“Poulet vissen kweken: steuren, omlees kaviaar weleens in Engelstalige recepten. te oogsten.

Er zwemmen daar nuSurinamers vele soortenin Nederland hebben visvormen het over “harde ja het van die primitieve rond.kip”, Eerstenwas mensen, dat zijn ze ook.

Als je de oude recepten een proefopstelling, maar zo’n twintig jaar van mwamba voor de kolonialen) leest, geleden ging (moambe hij het commercieel aanpakken. moet die kip uren en uren sudderen in de Ik ging achttien jaar geleden al eens proeven palmolie. moderne kan daar de niet tegen, en eerlijk Een gezegd, ik waskip niet onder indruk. die eenvissen half uurtje al tot een ze hoopje Datsmelt heb jenamet uit zoet water: smaken miserabele prut. (of grond, om beleefd te vaak naar modder Maar ik kwam dus thuis met zo’n beest. Het blijven). De vissen groeiden op in open vijvers in woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo. Ik hakte de buitenlucht. Dat was niet goed, want de kip, zodra ze ontdooid was, in handige Vlaanderen wou geen exotische vissoorten in zijn stukken: idealiter moet elke eter een stuk krijgen open ruimte. Dus ging onze bioloog naar met een evenredig deel van vlees, vel en been. Het Wallonië, waar ze toegeeflijker zijn. Op den duur vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en kon hij – of beter zijn bedrijf – een grote zonder been erin kan je niet peuzelen, wat viskwekerijals overnemen in Moeskroen.

Daarwas zaten wereldwijd droevig wordt ervaren. Verder ze veilig onder dak en met volledige waterrecyook de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het clage: duurzaam, dichtbij. Nuterug. komtLang zijn vis niet karkas vond ik de eierstokken geleden meer in aanraking de gevreesde blauwalg die las ik een authentiekmet Italiaans recept voor moddersmaak levert en smaken viseitjes spaghetti met eierstokken van kip,zijn maar daarvoor eigenlijk beter dan die uit het wild! Wilde kaviaar uit de Donau of de Kaspische Zee is trouwens

OPLAGE OPLAGE 62.609 exemplaren.

OPLAGEOPLAGE : 62.609: exemplaren.

“Op de vitrine van “Kaviaar smaakt Afrikaanse winkels hangt vaker dan helemaal nietwel vissig, niet een maar dat reclame is normaal, voor zeevissen pluvera” enkel smaken naar vis”

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet © SHUTTERSTOCK

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet OKTOBER 2020

52

I

28

54

I

25 NOVEMBER 2020

DISTRIBUTIE DISTRIBUTIE Ute02-650.10.63, Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be Ute Otten, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE ALGEMENE DIRECTIE De Clippeleir Dirk De Dirk Clippeleir HOOFDREDACTIE HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), MathiasMathias DeclercqDeclercq CULTUUR & UIT & UIT CULTUUR Gerd Hendrickx Gerd Hendrickx REDACTIE REDACTIE NathalieNathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Sara De Carpentier, Eva Christiaens, Sloover, Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, VanRoan Van Post, Kurt Snoekx, Sophie Roan Soukias, Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman Zonderman MEDEWERKERS MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet,Patrick Tom Van Bogaert, Michel Verlinden Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden EINDREDACTIE Karen DeEINDREDACTIE Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias VORMGEVING VORMGEVING Heleen Rodiers, Ruth Plaizier Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VERTALING John Arblaster, Frédérique Beuzon, VERTALING Martin McGarry, Laura Jones John Arblaster, Frédérique Beuzon, Martin McGarry, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie & ILLUSTRATIE Marsily, FOTOGRAFIE Steve Michiels, Ivan Put, Bart Dewaele, Wide Kim, Vercnocke Wauter Mannaert, Noémie Saskia Vanderstichele, Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Kristof Pitteurs VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Kristof Pitteurs Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Bruzz(DPG is eenMedia) uitgave van de Vlaams Brusselse Print Center vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco en wordtMedia gesubsidieerd door Print Center (DPG Media) de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via NIEUWS MELD bruzz.be/meldnieuws Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd Persberichten via welkomkunnen via redactie@bruzz.be bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON VOER UW EVENEMENT IN OP www.agenda.brussels ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels WWW.BRUZZ.BE

WWW.BRUZZ.BE