BRUZZ - editie 1731

#1731

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY

FR

EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

EN

1050 ELSENE/IXELLES

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

TIPS

+ BRUZZ CULTURE

AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

18 | 11 | 2020

A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

ONDERNEMEN TIJDENS DE LOCKDOWN

‘NATUURLIJK ZIJN BOEKHANDELS ESSENTIEEL’

BRUSSEL HELPT VOOR DE BABYTHEEK NEGEN MAANDEN ZOEKEN

GREAT MOUNTAIN FIRE RELEASE ‘MOVEMENTS’

INDIE ROCK MEETS SEVENTIES SOUL

Brussel, 18 november 2020

Beste lezer, BRUZZ de derde editie van Met pijn in het hart moet ter Wereld’ schrappen.

‘De Grootste Spaghettislag ing van de n dat de bereiding en verdel Wij kunnen niet garandere en. We willen t corona-veilig kan gebeur spaghetti’s honderd percen co loopt. niet dat u daardoor enig risi Maar Brussel Helpt 2020

stopt NIET!

ent wegschenken op l Helpt-fans, een abonnem U kan, net als alle Brusse openstaat voor alle l en duurzaam project dat Babytheek. Want als sociaa ig. daag nog meer dan ooit nod ouders is de Babytheek van lse gemeente.

Brusse een Babytheek in iedere Brussel Helpt droomt van En daarom steunen we de

Babytheek Brussel. uitbreidingsplannen van

Brussel een inzamelen, helpt Babytheek Met elke 10.000 euro die wij eek. yth opstarten van een eigen Bab andere organisatie bij het leendienst gezinnen toegang tot de uit Zo krijgen meer Brusselse ge ouders jon ze een plek om andere van babyspullen, en vinden te ontmoeten.

Helpt u mee? Doneer een Met warme groet,

Kristof Pitteurs Hoofdredacteur

selhelpt.be abonnement via www.brus

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito VERANTWOORDELIJKHEID Zeventig procent van de Brusselse coronadoden in de eerste golf leefde in een woonzorgcentrum. Dat schrijft Amnesty International in een nieuw onderzoeksrapport. Wat Amnesty meldt, werd ons de afgelopen maanden – vaak off the record – met een zekere regelmaat toegefluisterd. Ziekenvervoerders die weigerden met corona besmette bewoners van de wzc’s over te brengen naar de ziekenhuizen. Verzorgend personeel dat zonder enige vorm van bescherming ten onder ging aan de werkdruk en woonzorgcentra waar het personeel er op het hoogtepunt van de crisis niet meer in slaagde om mensen regelmatig te laten drinken. Officieel heeft niemand gezegd dat oudere patiënten niet naar het ziekenhuis mochten worden gebracht. Alleen werd een rondzendbrief van Iriscare wel zo geïnterpreteerd. Daarin stond dat overbrengen alleen kon wanneer het strikt noodzakelijk was. Niet verboden, maar die indruk had de sector wel. De chaos was totaal. In mei moest Brussels minister van Volksgezondheid Alain Maron (Ecolo) toegeven dat er nog steeds geen noodplan was voor de wzc’s. Daar speelde de complexe situatie in Brussel ongetwijfeld een rol. Maar, zoals Amnesty terecht opmerkt, het zijn de politici die die situatie creëerden. Het wordt tijd dat de verantwoordelijken doen wat van hen wordt verwacht: hun verantwoordelijkheid nemen.

Lees meer over het rapport van Amnesty International p8 - 9 NL

SPREEKTIJD

“Wij bieden ons personeel psychologische ondersteuning. Dat komt ook de patiënten ten goede” Hadewig De Corte, CEO Sint-Jansziekenhuis 10

REPORTAGE

“Ik begrijp niet waarom een speelgoedwinkel dicht moet. Kinderen zijn toch essentieel?”

Uitbaters van gesloten winkels zetten in op takeaway 26

CINÉMA

« Et puis, c’est au tour de Marine Vacth, Vincent Cassel ou Jérémie Renier, et soudain l’image est parfaite » Rencontre avec le directeur de la photographie Manu Dacosse 40 DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7 COVER STORY Boekenwinkels in lockdown 14 BRUZZ SELECT In the mix 32, Pop

Fi y Lab 38, Rock Great Mountain Fire 44, Photographie Simon Van Steenwinckel 50 Eat & Drink The Vegan Butcher’s Choice 53 SAMENLEVING Rapport wijst op mensenrechtenschendingen in wzc’s 8 REPORTAGE Zwanger zijn in Brussel 22 INTERVIEW Sulaiman Addonia 34, Leo Timmers 46 ONDERNEMEN Coöperatieve gsm-operator Neibo 20 BIG CITY Wat had tsaar Peter de Grote met Brussel? 30 COLUMN Nick Trachet 54

NOG MEER BRUZZ THUISWERK BRUZZ radio houdt je gezelschap in deze lange thuistijden. Sévérine en Gunnar worden je collega’s, met goede platen en leuke wedstrijdjes. Elke werkdag van 13 tot 19 uur.

Luister en win elke middag een afhaal-zelfmaaklunch voor twee personen. Via 98.8 FM of bruzz.be

RESPONSABILITÉ Septante pour cent des personnes décédées lors de la première vague du coronavirus à Bruxelles vivaient dans une maison de repos et de soins (MRS). C’est ce que révèle Amnesty International dans un nouveau rapport. Ce que dit Amnesty nous a été suggéré avec une certaine régularité ces derniers mois, souvent de manière officieuse. Des transporteurs refusant de transférer des résidents atteints du covid des MRS vers les hôpitaux. Un personnel soignant subissant, sans aucune protection, une pression de travail énorme et des maisons de retraite où, au plus fort de la crise, le personnel n’était plus en mesure de faire boire les gens régulièrement. Officiellement, personne n’a dit que les patients âgés ne devaient pas être amenés à l’hôpital. Pourtant, une circulaire d’Iriscare a été interprétée dans ce sens. Elle déclarait que le transfert n’était possible que lorsqu’il était strictement nécessaire. Ce n’était donc pas interdit, mais le secteur a eu cette impression-là. Le chaos était total.

En mai, le ministre bruxellois de la santé, Alain Maron (Ecolo), a dû admettre qu’il n’y avait toujours pas de plan d’urgence pour les MRS. La situation complexe de Bruxelles peut sans doute expliquer en partie cette situation.

Mais, comme le souligne à juste titre Amnesty, ce sont les politiques qui ont créé cette situation. Il est temps que les responsables fassent ce que l’on attend d’eux : prendre leurs responsabilités.

Plus d’informations sur le rapport d’Amnesty International en p8-9 FR

RESPONSIBILITY Seventy percent of those who died of corona in Brussels during the first wave lived in a care home, as Amnesty International’s new research report has found. Over the past few months, Amnesty’s conclusion was regularly heard in whispers, though often off the record. Ambulance drivers who refused to transport residents of care homes to the hospitals. Care staff who succumbed to the work stress due of a total lack of protection, and care homes where the staff could not get a drink to the residents at the height of the crisis. Officially, nobody said that older patients could not be taken to the hospital. But that is a how a circular letter from Iriscare was interpreted. The letter said that such transfers were only permitted when absolutely necessary.

Not entirely forbidden, in other words, but that was the perception in the sector. Chaos reigned supreme. In May, Brussels minister of health Alain Maron (Ecolo) admitted that there was still no emergency plan for the care homes. The complex situation in Brussels undoubtedly played a role. But, as Amnesty rightly notes, this is a situation that politicians created. It is time that those responsible do what is expected of them: take their responsibility.

Read more on the Amnesty International report on p8 - 9 EN

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 18 NOVEMBER 2020

I

3

De week

NA UITSPRAAK IN KORT GEDING MOET DE STAD DE ZUIDELIJKE RING OPNIEUW OPENEN VOOR AUTO’S

Het Ter Kamerenbos wordt hoe dan ook autoluwer Donderslag bij autoluwe hemel afgelopen donderdag in het Ter Kamerenbos. De Stad moet de zuidelijke lus van het bos opnieuw openen, oordeelde een rechter in kort geding. Maar rechtszaak of niet, we gaan hoe dan ook naar veel minder auto’s in de groene long. — KRIS HENDRICKX

BRUZZ | DE WEEK

Voor wie niet meer mee was in de saga van het Ter Kamerenbos: de voorbije twee maanden testte de Stad Brussel – op het grondgebied waarvan het bos ligt – er een scenario waarbij amper nog auto’s door het bos mochten.

Enkel op de Dianalaan kon dat nog, om de autoverbinding via de middenring te verzekeren. De ingreep was niet naar de zin van de gemeente Ukkel en een reeks privépersonen en handelaars, die de test aanvochten in kort geding.

Tot verwondering van de Stad gaf de rechter de klagers grotendeels gelijk: de testopstelling wordt als illegaal bestempeld en de Stad moet de zuidelijke ring (rond de vijver) opnieuw openen voor het autoverkeer.

De rechter motiveert zijn beslissing op drie verschillende manieren. De Stad zou in de eerste plaats

geen rekening hebben gehouden met de impact van de test op het autoverkeer in Ukkel. Tellingen uitvoeren terwijl er beduidend minder verkeer is dan normaal, is verder geen ernstige manier van doen, is de teneur van het oordeel. De Covidepidemie houdt vandaag immers nog steeds veel mensen thuis.

Een laatste punt van kritiek: de Stad zegt dat de test conform is met het gewestelijke Good Moveplan, maar dat blijkt helemaal niet uit de meest recente kaarten.

Wat nu? De Stad kondigde alvast aan dat ze in beroep gaat tegen de uitspraak. Het oordeel wordt pas over enkele maanden verwacht en verandert dus niets op korte termijn.

Hetzelfde stadsbestuur liet ook al weten dat het bos opnieuw wordt ingericht zoals de situatie voor 19

Schietpartij in Schaarbeek In de buurt van het Josaphatpark in Schaarbeek vindt zondag een schietpartij plaats. Buurtbewoners horen er rond 14.50 uur enkele luide knallen. Drie mensen raken gewond en worden naar het ziekenhuis gebracht. Twee slachtoffers raken gewond door geweerschoten, een derde door een messteek. Over de omstandigheden van de schietpartij heerst onduidelijkheid.

4

I

18 NOVEMBER 2020

maart was. Dat betekent dat het autoverkeer opnieuw toegelaten zal zijn in het hele bos. Die nieuwe inrichting kan pas van start gaan nadat de stadsdiensten de markeringen en verkeersborden in het bos hebben aangepast, een werk dat wellicht nog tot eind volgende week duurt. Tot die tijd is de testfase in het bos dan ook verlengd door het schepencollege.

AKKOORD MET UKKEL Maar waarom opent de Stad het hele bos opnieuw als de rechter het enkel over de zuidelijke lus heeft? “We interpreteren de uitspraak zo dat we een akkoord moeten hebben met de gemeente Ukkel,” legt Brussels schepen van Mobiliteit Bart Dhondt (Groen) uit. “Dat akkoord konden we afgelopen vrijdag alvast niet vinden. We stelden er voor om die zuidelijke lus te openen

25 De Brusselse regering trekt geld uit om jongeren onder de 25 gratis of heel goedkoop op het MIVB-net te laten reizen. De intentie stond al in de beleidsverklaring door minister-president Rudi Vervoort (PS) enkele weken geleden, en wordt nu ook concreet gemaakt in de begroting voor volgend jaar.

tussen de Lorrainedreef en de Braziliëlaan, maar Ukkel heeft daar niet positief op gereageerd.”

Als we met Ukkels burgemeester Boris Dilliès bellen, klinkt een heel ander geluid. “De Stad heeft enkel voorgesteld om die zuidelijke lus ’s ochtends twee uur te openen tijdens de spits. Maar dat heeft geen zin: de spits verschuift soms en er zijn zelfs files buiten de spits.

Of ik akkoord zou gaan met een scenario waarbij dat deel van de zuidlus permanent wordt geopend?

Daar laat ik me nu niet op vastpinnen.”

Schepen Dhondt wil er alvast alles aan doen om de volgende weken toch tot een akkoord te komen met Ukkel. Dat Dilliès het hierboven vermelde scenario niet meteen afschiet, vindt Dhondt alvast hoopgevend. “Ik zie mogelijkheden om te landen.”

Hoe dan ook zal de toekomst van het bos er een zijn met veel minder auto’s dan begin 2020. Het voorkeursscenario van de liberale Dilliès is immers niet om alle straten in het bos opnieuw toegankelijk te maken voor het autoverkeer.

De Ukkelse burgemeester

Nieuwe deelsteps Mobiliteitsplatform Bolt komt binnenkort naar Brussel. Het bedrijf breidt uit naar vijftig grote Europese steden en wil de grootste verdeler van lichte, elektrische voertuigen van Europa worden. In 2021 wil Bolt 130.000 elektrische fietsen en steps in honderd Europese steden hebben staan. Momenteel staan de deelvoertuigen van Bolt al in 150 Europese en Afrikaanse steden.

CARTOON

Onbezorgd fietsen in het Ter Kamerenbos zal weer moeilijker zijn: het bos wordt opnieuw ingericht zoals de situatie voor 19 maart was.

KIJK OP DE WEEK

ziet meer in één enkele auto-as met tweerichtingsverkeer, die het hele westen van het bos doorkruist en zo de Louizalaan verbindt met de Lorrainedreef, via de Diana-, Panorama- en de Groenendaalselaan.

De ironie van de geschiedenis is dat uitgerekend dat scenario in 2012 al eens werd aangekondigd door de Brusselse meerderheid.

Burgemeester Freddy Thielemans (PS) floot zijn mobiliteitsschepen toen terug wegens protest uit onder meer … Ukkel. Of hoe de geesten in die acht jaar toch al een heel stuk zijn gerijpt.

Op het einde van het onderzoek zal het parket bepalen welk strafrechtelijk gevolg aan de gepleegde stra are feiten wordt verleend Het BRUSSELSE PARKET reageert op minister van Justitie Vincent Van Quickenborne, die uitleg eiste over de vrijlating van de daders van geweld op de politie bij een coronacontrole zaterdag in Elsene

BRUZZ | DE WEEK

© BELGA

WAUTER

Gare Maritime wint prijs Gare Maritime wint de hoofdprijs van de ARC20, een Nederlandse architectuurwedstrijd. “De jury is onder de indruk van de manier waarop dit project bijdraagt aan de revitalisering van dit stadsdeel van Brussel.” Ooit was Gare Maritime op Thurn & Taxis het grootste goederenstation van Europa. Het complex werd omgetoverd tot een overdekte stad, met winkelruimtes, kantoren, promenades en horeca.

16,4

km

Dankzij Brussels by Lights en kilometers aan versiering en slingers baden de straten en winkelassen van de hoofdstad in licht. In totaal zorgt Brussels by Light voor 16,4 kilometer lichtversieringen en 8,8 kilometer slingers die de hoofdstad doen oplichten.

18 NOVEMBER 2020

I 5

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

HERDENKING ZONDER TOETERS EN BELLEN NL/Covid of niet, zoals elk

jaar begaf koning Filip zich op 11 november naar de Congreskolom voor de herdenking van de wapenstilstand in 1918.

Bij het graf van de onbekende soldaat legde hij een krans neer als eerbetoon aan de strijders die sneuvelden tijdens de 6

I

18 NOVEMBER 2020

twee wereldoorlogen en de vredesmissies na 1945.

Vanwege de gezondheidscrisis was het een korte, ingetogen ceremonie: geen muziek van de militaire kapel na afloop van de hulde, geen defilé en ook de oud-strijdersverenigingen waren er deze keer niet bij.

UNE COMMÉMORATION SANS GRANDE POMPE FR/Covid ou pas, comme chaque année, le Roi Philippe s’est rendu à la Colonne du Congrès le 11 novembre pour la commémoration de l’Armistice de 1918. Il a déposé une gerbe sur la tombe du Soldat inconnu en l’honneur des soldats tués lors des deux Guerres mondiales et des

COMMEMORATION POMP AND CIRCUMS missions de maintien de la paix après 1945. Crise sanitaire oblige, il s’agissait d’une cérémonie modeste : la fanfare militaire n’a pas joué après la commémoration, il n’y a pas eu de défilé et les associations de vétérans de guerre n’étaient pas de la partie non plus.

EN/ Covid or not, in

keeping with annual tradition, King Philip went to the Congress Column on 11 November to commemorate the armistice in 1918.

At the tomb of the unknown soldier, he laid a wreath in tribute to the soldiers who died during

Bijgedachte

Redacteur KRIS HENDRICKX neemt het nieuws op de korrel

© PHOTONEWS

WITHOUT TANCE both world wars and the peacekeeping missions after 1945.

Due to the health crisis, it was a short, sober ceremony: there was no music by the military chapel at the end of the tribute, no parade, and no veterans’ organizations were in attendance.

Het Ter Kamerenbos, voorspelde Brussels burgemeester Philippe Close (PS) in september, zal over tien jaar hoe dan ook volledig autovrij zal zijn. Op dat moment bedoelde het gezicht van de roodgroene meerderheid wellicht: nog autovrijer dan tijdens de testfase met minimaal autoverkeer, die vandaag nog steeds loopt.

Sinds afgelopen donderdag hebben Closes woorden een andere bijklank gekregen. Een rechter oordeelde toen in kort geding dat de Stad de zuidlus van het bos opnieuw moet openen. Meteen slinkt zelfs de kans op een autoluw bos in de nabije toekomst.

De rechter geeft drie redenen op: de Stad zou niet genoeg rekening houden met de impact van de test op het autoverkeer in Ukkel. Verder vindt de rechter het niet serieus om met een testfase te beginnen tijdens de Covidcrisis, een moment waarop er sowieso al minder verkeer is. Ten slotte stemt de testopstelling niet overeen met de laatste versie van het gewestelijke mobiliteitsplan Good Move, waarin een deel van de zuidelijke lus wel degelijk toegankelijk is voor het autoverkeer.

Ten gronde heeft Close natuurlijk gelijk. Een stadssnelweg die een groene long doorklieft, is absurd. Zeker de afgelopen jaren zijn steden wereldwijd steeds meer gaan beseffen hoe belangrijk leefbaarheid en groene ruimten zijn, en hoezeer de auto daarbij in de weg staat.

Covid zette die behoefte nog eens extra in de verf. Brussel heeft op dat vlak nog een extra lange weg te gaan. Niet enkel omdat er de voorbije decennia niet veel gebeurde, maar ook omdat er in de decennia daarvoor net erg veel verminkt is en de inhaalbeweging hier dus extra groot moet zijn.

Sloeg de rechter, die opvallend goed luisterde naar de Ukkelse argumenten, de bal dan helemaal mis? Dat nu ook weer niet. Uit het oordeel kunnen we verschillende lessen trekken.

Eén: het bos moet zo snel mogelijk gewestelijk worden. Zolang één gemeente alleen kan beslissen over een autonetwerk én groene zone van gewestelijk belang, zal het aartsmoeilijk

blijven om tot een gedragen oplossing te komen. Brussel-Stad vergaderde dan wel zeven keer met alle betrokken burgemeesters, uiteindelijk wordt de beslissing genomen op het Brusselse stadhuis, door een stadsbestuur dat geen kiezers heeft in onder meer Ukkel. Het oordeel van de rechter leest in die zin bijna als een pleidooi voor een gemeentefusie.

Twee: Woorden en daden komen maar beter overeen in de politiek. Wie zegt dat de testopstelling de toekomst moet boetseren, kan diezelfde test niet organiseren in volle coronacrisis, terwijl een groot deel van de bevolking thuis is. De test leek daardoor een doorzichtige vermomming voor een politieke beslissing die al klaarlag: de testopstelling betonneren.

De gang van zaken in het bos herinnert wat aan de manier waarop Closes voorganger Yvan Mayeur (PS) de voetgangerszone afkondigde, dan nog eens zonder testopstelling. Ook dat was een nobel initiatief voor een meer leefbare stad, maar de manier waarop de burgemeester soloslim handelde, leidde wel tot een jarenlange patstelling, door hevige en juridische tegenkantingen.

Wat moet er nu gebeuren? Op korte termijn is wel degelijk een compromis mogelijk. Op Facebook liet Ukkels burgemeester Boris Dilliès (MR) uitschijnen dat hij kon leven met een

BRUZZ | DE WEEK

Boskoorts

“Een stadssnelweg die een groene long doorklie , is absurd” zuidlus die maar gedeeltelijk wordt geopend, over de Bosvoordelaan tussen de Lorrainedreef en de Braziliëlaan. Dat zijn nog steeds véél minder auto’s dan het hele bos opnieuw openen, zoals Close nu doet. En meer dan dat eist de rechter ook niet.

Daarna moet de Stad het bos zo snel mogelijk overdragen aan het Gewest. Dat kan vervolgens de truc herhalen die bij het gewestelijke mobiliteitsplan Good Move voorlopig wél zo goed lukt: alle partijen samenbrengen en naar één gezamenlijke visie werken. Wat die visie moet zijn, is nogal wiedes: een volledig autovrij bos. Met de juiste methode en de nodige mobiliteitsalternatieven moet dat echt geen tien jaar duren.

Lees meer over Ter Kamerenbos op p4 - 5 en online via www.bruzz.be/terkamerenbos 18 NOVEMBER 2020

I 7

NIEUW RAPPORT AMNESTY INTERNATIONAL HARD VOOR AANPAK IN WOONZORGCENTRA

‘Mensenrechten geschonden in woonzorgcentra’ “Het institutionele kluwen is zeker in Brussel een van de structurele problemen die tot de chaos van de eerste golf van coronabesme ingen hebben geleid.” Dat zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen, naar aanleiding van een nieuw onderzoeksrapport. “De mensenrechten van de bewoners van woonzorgcentra zijn geschonden.”

— KEVIN VAN DEN PANHUYZEN BRUZZ | SAMENLEVING

T

ijdens de eerste coronagolf kwamen bijna zeven op de tien dodelijke slachtoffers in Brussel uit een woonzorgcentrum. Artsen Zonder Grenzen maakte in juli al een analyse van de aanpak van de coronacrisis in de woonzorgcentra, en had het over een “reële humanitaire crisis”. Bij Iriscare, het sociaal en medisch agentschap in Brussel, kwamen er tussen 1 maart en 30 juni 32 klachten binnen.

Daarvan waren er 24 gelinkt aan de corona-aanpak, zo schreef de krant Le Soir.

Nu heeft ook mensenrechtenorganisatie Amnesty International onderzoek gevoerd naar de aanpak van de crisis in de woonzorgcentra, aan de hand van interviews met personeelsleden, rusthuisbewoners en familieleden van bewoners die in

woonzorgcentra wonen of er overleden zijn.

Volgens het rapport leidde onder meer het personeelstekort in de woonzorgcentra tot mensenrechtenschendingen. De zorg van de bewoners werd erdoor verwaarloosd. “Begin april werd het een hel in ons centrum. In het team schaamden sommigen van ons zich, omdat we niet goed voor de bewoners konden zorgen,” getuigt een zorgkundige in een Brussels woonzorgcentrum in het rapport.

“Gezien het hoge aantal afwezige zorgverleners was het zelfs moeilijk geworden om de bewoners regelmatig te laten drinken.”

NIET NAAR ZIEKENHUIS Amnesty International concludeert in het rapport dat het recht op toegang tot gezondheidszorg, het recht op leven en het verbod op

“De meest kwetsbare mensen, de bewoners van de woonzorgcentra, hebben niet dezelfde zorg gekregen als mensen buiten de woonzorgcentra” WIES DE GRAEVE Directeur Amnesty International Vlaanderen 8

I

18 NOVEMBER 2020

De woonzorgcentra werden in de eerste coronagolf zwaar getroffen. © PHOTONEWS

discriminatie niet gerespecteerd werden. “De meest kwetsbare mensen in deze pandemie, de bewoners van de woonzorgcentra, hebben niet dezelfde zorg gekregen als mensen buiten de woonzorgcentra. Dat weten we allemaal, ook de overheid,” zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen. “Ze kregen niet allemaal toegang tot de ziekenhuizen, wat niet alleen blijkt uit getuigenissen, maar ook uit de cijfers. Twee derde van de doden in België waren rusthuisbewoners, van wie tachtig procent in die woonzorgcentra is gestorven, in plaats van in het ziekenhuis, zoals de meeste andere coronadoden.”

Zo verwijst Amnesty International in het onderzoeksrapport naar een omzendbrief die Iriscare op 17 maart verspreidde. Die specificeerde dat woonzorgcentra slechts “in geval van strikte noodzaak” bewoners naar het ziekenhuis mogen sturen “om de verzadiging in de ziekenhuizen te verlichten”.

Wies De Graeve: “Het is niet zo dat er een expliciete overheidsregel was die woonzorgcentra verbood om bewoners naar het ziekenhuis te sturen. Maar de nadruk in de

communicatie lag zodanig op het vrijwaren van de ziekenhuiscapaciteit, dat er binnen de woonzorgcentra de indruk ontstond dat dat wel het geval was. De overheid heeft geen kader gecreëerd dat ervoor zorgde dat bewoners de zorg kregen waar ze recht op hadden. Het was allemaal te vaag en dat is veel te lang zo gebleven.”

De Graeve benadrukt dat de conclusies van het onderzoeksrapport van toepassing zijn op de woonzorgcentra in heel het land.

“Ze gelden zeker ook in Brussel,” klinkt het, maar grote regionale verschillen zijn er niet. “Wat we wel kunnen zeggen, is dat het institutionele kluwen zeker in Brussel een van de structurele problemen is die tot de chaos van de eerste golf hebben geleid.”

“Dat veroorzaakte een klimaat waarbij iedereen bevoegd is, maar niemand verantwoordelijkheid opneemt,” aldus De Grave nog.

“Wat we op tafel willen leggen, is dat het onaanvaardbaar is als de verantwoordelijkheid in deze crisis wordt afgeschoven op die institutionele complexiteit waar beleidsmakers zelf voor verantwoordelijk zijn.”

In Brussel volgde een actieplan voor de rusthuizen pas maanden na het begin van de crisis. “Er was geen noodplan,” zei minister Maron (midden op de foto).

BRUZZ | SAMENLEVING

© PHOTONEWS

“Het is niet zomaar een tragedie die zich heeft afgespeeld, het gaat echt om mensenrechtenschendingen,” zegt De Graeve nog. “De bewoners van de woonzorgcentra zitten in de vergeethoek, de dode hoek van het coronabeleid. De overheid heeft niet op tijd en adequaat gereageerd, wat tot mensenrechtenschendingen heeft geleid.”

GEEN HUISARTSBEZOEK “Bovendien werd het bezoek van de huisarts tijdens de eerste golf opgeschort, waardoor de complexe medische zorg bij het al overbelaste personeel belandde,” zegt De Graeve. “Dat leidde ertoe dat besmette bewoners in woonzorgcentra soms behandeld werden met wat paracetamol, terwijl een behandeling in het ziekenhuis veel verder ging.”

Dat de woonzorgcentra helemaal niet voorbereid waren op die eerste coronagolf, is een ander probleem.

In Brussel volgde een actieplan voor de rusthuizen pas maanden na het begin van de crisis. “Minister van Gezondheid en Welzijn Alain Maron (Ecolo) had in mei gezegd dat er geen noodplan was, geen aanpak en geen beschermingsmateriaal. Het personeel werd aan zijn lot overgelaten,” aldus De Graeve.

Op dat vlak lijkt de aanpak tijdens de tweede golf die nu nog volop woedt, beter. “Maar sommige problemen blijven bestaan. Personeel én bewoners testen is de sleutel naar een beter beleid. Preventieve tests werden pas in augustus opgestart en midden in de tweede golf zijn ze opnieuw opgeschort. Daar laat de overheid opnieuw steken vallen,” zegt de directeur van de Vlaamse tak van Amnesty.

« UNE VIOLATION DES DROITS HUMAINS DANS LES MAISONS DE REPOS »

AMNESTY REPORT: “HUMAN RIGHTS WERE VIOLATED IN CARE HOMES”

Lors de la première vague du coronavirus, les droits humains des résidents des maisons de repos ont été violés, selon un nouveau rapport d’Amnesty International. « Les habitants des maisons de repos ont été oubliés et poussés dans les recoins de la politique de lutte contre le virus. Le gouvernement n’a pas respecté les droits humains. » Les conclusions du rapport s’appliquent à toutes les maisons de repos en Belgique. « Elles sont aussi valables pour Bruxelles », nous explique Wies De Graeve. « Et on peut dire que la complexité institutionnelle de Bruxelles est un des problèmes structurels ayant engendré le chaos lors de la première vague. »

During the first of corona wave, the human rights of the residents of care homes were violated.

This is the conclusion drawn by Amnesty International in a new research report. “The residents of care homes have been forgotten, in the blind spot of corona policy. The government did not respect human rights.” The conclusions of the research report apply to care homes across the country. “They also apply to Brussels,” says director Wies De Graeve of the Flemish branch of Amnesty International. “We can also say that the institutional mess is one of the structural problems that led to the chaos of the first wave, especially in Brussels.”

FR

EN

18 NOVEMBER 2020

I 9

Spreektijd

‘Met een humane aanpak kan je alles bolwerken’ Als de coronacrisis begin maart uitbreekt, vat Hadewig De Corte de koe meteen bij de hoorns. Om meer in het ziekenhuis te kunnen zijn, brengt de CEO van de Sint-Janskliniek haar drie kinderen bij evenveel pleeggezinnen onder.

Kort daarna begint ze haar ervaringen ook te delen in een dagelijkse column, die nu als De helden van vandaag in boekvorm verschijnen. “De veerkracht van het personeel blijft me elke dag verwonderen.” — KRIS HENDRICKX, FOTO’S IVAN PUT

A

ls we het kantoor van de CEO na het gesprek verlaten, kruisen we drie leden van het verplegend personeel. Ze hebben net hun persoonlijke exemplaar van De Cortes columnbundel in ontvangst genomen. Glunderend.

Of ze even op de foto willen met de directeur? Nou en of. Het boek – dat bij het personeel ook nog eens in een cadeaubon gewikkeld is – is dan ook een eerbetoon aan de mensen die zich nu al sinds maart uit de naad werken.

10

I

18 NOVEMBER 2020

Tegelijk is de bundel een inkijk in de persoonlijke beslommeringen van een directeur die net als haar personeel moet jongleren om werk en privéleven in evenwicht te houden in uitzonderlijke tijden. Soms lijkt die inkijk banaal, maar toch relevant. Zo moet De Corte haar dagelijkse zwemritueel laten schieten, maar ontdekt ze in de plaats de magie van het wandelen door de stad. Soms is het even slikken, als de CEO vertelt over hoe ze haar drie kinderen

maandenlang moet missen, veel langer dan ooit gepland.

Waarom begon u aan die columns?

HADEWIG DE CORTE: Toen ik met

mijn gezin uit vakantie terugkwam in maart werd snel duidelijk dat we een bijzondere periode tegemoet gingen, waar dan nog die isolatie bijkwam. Ik ben van nature iemand die verbinding opzoekt, met mijn familie, maar ook met collega’s, patiënten en buren. Die columns waren een manier om in connectie te blijven. Tegelijk was het voor ▼

BRUZZ | SPREEKTIJD

HADEWIG DE CORTE IS CEO VAN DE SINT-JANSKLINIEK IN HARTJE BRUSSEL

Hadewig De Corte 47 jaar Geboren en opgegroeid in Gent Woont in Schaarbeek sinds 2001 Gehuwd met Franstalige Brusselaar en moeder van 3+2 kinderen Econome Studies ziekenhuismanagement (Vlerick) Topposities bij Orpea (rusthuizen), Wolters Kluwer en BNP Paribas Fortis CEO Sint-Jansziekenhuis sinds 2018

18 NOVEMBER 2020

I 11

▼

HADEWIG DE CORTE IS CEO VAN DE SINT-JANSKLINIEK IN HARTJE BRUSSEL

Hoe verschilt de tweede golf nog van de eerste in het ziekenhuis?

mezelf een dagelijks verwerkingsmoment.

DE CORTE: Het is geen onbekend terrein meer, qua organisatie scheelt dat veel. Verder hebben we nu het juiste beschermmateriaal. Algemeen kan je zeggen dat corona nu deel uitmaakt van ons leven én van de werking van het ziekenhuis. In de eerste golf vocht iedereen alleen tegen het coronavirus, nu blijven we ook meer andere zorg toedienen.

Raadplegingen blijven bijvoorbeeld plaatsvinden. Een deel van de niet-dringende ingrepen moeten we wel opnieuw uitstellen. Dat is jammer, tijdens de eerste golf hebben we gezien welke schade die vertraging aanricht.

We wilden eerst vragen waar een CEO de tijd vindt voor een dagelijkse column, maar uit die bijdragen blijkt dat u ze doorbelde tijdens uw dagelijkse wandeling naar het werk.

DE CORTE: Ik stap dagelijks drie kwartier naar het werk en vertelde aan Marlies (Verdoodt, die de columns opschreef, red.) wat me bezighield, zij gaf daar dan woorden aan.

Kreeg u er veel reactie op?

BRUZZ | SPREEKTIJD

DE CORTE: Ja, zeker in het begin.

Lezers van buiten het ziekenhuis waren vooral onder de indruk van de daadkracht van het personeel. Intern waren er vooral veel positieve reacties over hoe ik zelf probeer de privé- en werkwereld verzoenen. En wie ze niet goed vond, heeft dat wellicht voor zichzelf gehouden (grijnst).

Uit de columns blijkt hoe belangrijk uw dagelijkse wandeling naar het werk is. U hebt het zelfs over “een heilig moment van wandelend stilstaan bij de dingen”. Wat is er zo bijzonder aan dat ritueel?

DE CORTE: Het wandelen is in de plaats van mijn dagelijkse zwembeurt gekomen, omdat dat niet meer kon. In een crisis als deze heb ik momenten nodig om te consolideren en rust te vinden. Het wandelen laat toe om een wereld achter te laten en mijn gedachten te ordenen.

Zo kan ik er dan ook echt zijn voor de mensen in het ziekenhuis of thuis.

Het boekje is deels een ode aan het personeel, van wie u zegt dat ze sterker zijn dan ze vermoedden.

Maakt u dat eens concreet?

DE CORTE: Ik ben elke dag nog

verwonderd over de veerkracht die mensen hier tonen. In coachingsessies zijn er collega’s die daar zitten te wenen, moe en ongerust zijn, maar er de volgende dag wel tien keer zo hard tegenaan gaan.

Dat geldt voor medisch personeel, maar evengoed voor onderhouds-, wasserij- of keukenpersoneel.

U hebt het ook over de nood aan psychologische begeleiding voor het personeel. Is die nood groter dan tijdens de eerste golf?

DE CORTE: De nood is minstens

even groot. En die begeleiding is 12

Terug naar uw eigen situatie. U vertelt onder meer hoe u tijdens de eerste golf uw drie kinderen onderbracht in verschillende pleeggezinnen, bij uw zus en bij gezinnen van vriendjes. Ze bleven daar uiteindelijk ruim twee maanden. Vanwaar die ingrijpende beslissing?

I

18 NOVEMBER 2020

“We hebben sessies over onder meer multiculturaliteit.

Overlijdensrituelen verschillen bijvoorbeeld naargelang de cultuur” HADEWIG DE CORTE CEO Sint-Janskliniek

niet enkel nodig voor het welbevinden van ons personeel. In dit ziekenhuis stellen we de patiënt centraal. En we hebben vastgesteld dat het welbevinden van die patiënt in de eerste plaats afhangt van hoe goed het met het zorgpersoneel gaat. Dus bieden we psychologische ondersteuning in groep of individueel aan, maar ook sofrologie (een relaxatiemethode, red.). We letten daarbij extra op wat een dienst heeft meegemaakt.

Tijdens de tweede golf zijn er zo teams die met veel overlijdens geconfronteerd zijn, terwijl die mensen niet gewoon zijn om veel mensen te verliezen.

De tweede golf blijkt nu al groter dan de eerste, en België en Brussel doen het op Europees niveau erg slecht.

Waarom?

DE CORTE: Het verloop van de tweede golf is anders dan van de eerste, zowel binnen Brussel als op Europees niveau. Tijdens de eerste golf kwam de epidemie in dit ziekenhuis maar langzaam op gang, terwijl we nu in de kop van het peloton zaten. En hebben we genoeg maatregelen genomen? Politici moeten verschillende belangen afwegen. Wat telt, is dat de maatregelen er nu zijn en helpen. Al blijft de druk op intensieve zorgen op dit moment wel erg hoog.

DE CORTE: In het begin was het ook geen keuze om de kinderen 2,5 maanden elders onder te brengen. Na de krokusvakantie was het gewoon duidelijk dat er een periode op ons afkwam waar ik nog aanweziger wou zijn in het ziekenhuis. Die afspraken met de pleeggezinnen hebben we eerst voor een paar dagen gemaakt. Later bekeken we week per week hoe iedereen er zich bij voelde. In het begin was het moeilijk, maar gaandeweg bleek dat ze het alle drie echt goed hadden.

Achteraf bekeken kregen ze een optimale omgeving. Ook mijn oudste zoon, een specialleke die extra zorg nodig heeft en bij mijn zus woonde. Toch hebben we er tijdens de tweede golf voor gekozen de kinderen thuis te houden. Zolang ze naar school kunnen, blijven we als gezin samen.

Het valt op hoe actief ziekenhuizen in deze crisis communiceren. De kampioen is misschien wel het UZ Brussel en zijn CEO, die een krantencolumn schrijft, en in Greenpeacestijl met een spandoek op het dak gaat staan. Zelf komt u nu met een boekje uit. Woedt er tijdens de Covidcrisis niet ook een strijd om media-aandacht tussen ziekenhuizen?

DE CORTE: Als je deel bent van de crisis en er directe voeling mee hebt, is het toch logisch dat je

“Het welbevinden van de patiënt hangt in de eerste plaats af van hoe goed het met het zorgpersoneel gaat” HADEWIG DE CORTE CEO Sint-Janskliniek

erover communiceert? Mensen willen ook weten hoe het gaat. Mijn columns zijn eerder opgedragen aan de medewerkers, het is geen communicatiestunt. Ik heb ook niet de indruk dat er een onderlinge strijd om aandacht tussen de ziekenhuizen woedt.

Sint-Jan wil in de toekomst nog meer een ziekenhuis zijn voor multicultureel Brussel. Kunt u dat concreet maken?

DE CORTE: Diversiteit brengt rijkdom, dat zit al lang in het DNA van dit ziekenhuis. We zetten daarbij in op de patiëntenervaring. We benaderen die patiënt in de eerste plaats als persoon in zijn context en dus niet als een ziekte of een lichaam met organen. Als je dat wil waarmaken in hartje Brussel moet je empathie, respect en flexibiliteit ook in de dagelijkse werking integreren.

Kunt u daar voorbeelden van geven?

DE CORTE: We organiseren verschillende ateliers voor het personeel.

Enerzijds om ze beter te doen beseffen wie ze zelf zijn, hoe ze zelf reageren en welke impact hun houding heeft op anderen. Daarnaast hebben we ook sessies over onder meer multiculturaliteit, over het andere dat je in hartje stad vindt.

Overlijdensrituelen verschillen bijvoorbeeld naargelang de cultuur.

Bij moslims is het belangrijk om het lichaam binnen een bepaalde timing vrij te geven. Sommige Vlamingen zijn dan weer heel gevoelig voor het gebruik van hun taal. We vinden het belangrijk dat ons personeel begrijpt waar dat vandaan komt en hoe ze daarmee kunnen omgaan, zelfs als ze niet goed Nederlands spreken.

Hoe zit het met de financiële weerslag in de tweede golf?

DE CORTE: De overheid blijft ons ondersteunen, wat dat betreft heb ik er wel vertrouwen in.

Maar dat neemt niet weg dat het financieringsmodel voor de ziekenhuizen herzien moet worden. Om te beginnen moet er veel meer duidelijkheid komen over wie nu precies waarvoor bevoegd is.

Daarnaast moet de regelgeving veel soepeler. Als alles in een regeltje vastligt, dan kan je in onverwachte omstandigheden niet schakelen, dat hebben we nu wel gezien. Tientallen jaren geleden is ooit vastgelegd dat je zoveel zorgcapaciteit moet hebben voor een bepaald type bed. Maar nu we met een pandemie zitten, maakt dat het erg moeilijk om te schuiven met personeel.

En ten slotte moet de financiering meer gekoppeld worden aan de resultaten die we bij de patiënten zien en minder aan de hoeveelheid medische middelen die worden ingezet.

Wat is de belangrijkste les die u leerde uit de coronacrisis?

DE CORTE: Als je een humane aanpakt hanteert, waarbij samenwerking centraal staat en je ook plaats geeft aan emoties van personeel, families en patiënten, kan je alles bolwerken.

« AVEC UNE APPROCHE HUMAINE, ON ARRIVE À TOUT » Dès le début de la crise sanitaire au mois de mars, Hadewig De Corte a pris le taureau par les cornes. Afin de pouvoir être plus souvent à l’hôpital, la PDG de la Clinique Saint-Jean a placé ses trois enfants dans autant de familles d’accueil. Peu après, elle a commencé à partager ses expériences dans une rubrique quotidienne, fraîchement publiée sous la forme d’un livre: De Helden van Vandaag (Les héros d’aujourd’hui).

En sortant du bureau de la PDG, nous croisons trois membres du personnel soignant, se disant touchés par l’hommage rendu par De Corte aux personnes qui donnent tout depuis le mois de mars. Le recueil permet aussi de mieux comprendre la charge administrative d’une directrice d’hôpital qui, tout comme le personnel, doit jongler entre vie professionnelle et vie privée en cette époque exceptionnelle. Et c’est parfois un peu choquant, surtout quand on apprend que la PDG ne voit plus ses enfants depuis plusieurs mois.

FR

“WITH A HUMANE APPROACH, YOU CAN MAKE EVERYTHING WORK” When the corona crisis broke out at the beginning of March, Hadewig De Corte immediately grabbed the bull by the horns.

To spend more time at the hospital, the CEO of the Sint-Jan/Saint-Jean Hospital placed her three children in different foster homes. Shortly afterwards, she started sharing her stories in a daily column, which is now being published in book form.

When we leave the CEO’s office after our interview, we bump into three members of the nursing staff.

They have just received their personal copies of De Corte’s collected columns. They are glowing. It is, after all, a tribute to the people who have been working their fingers to the bone since March. “I am amazed every day by the staff’s resilience,” the CEO says. At the same time, the collection offers an insight into the personal struggles of a director who, like her staff, is trying to find a work-life balance in extraordinary times. And it is occasionally shocking, such as when the CEO writes about how she has missed her children for months on end.

EN

Hadewig De Corte bundelde haar columns, die ze ziet als een ode aan het personeel.

18 NOVEMBER 2020

I 13

B R U Z Z | R E P O R TA G E

HOE BOEKHANDELAARS DE TWEEDE LOCKDOWN BELEVEN

14

I

18 NOVEMBER 2020

Lezen is leven: toen de boekenwinkels essentieel werden B R U Z Z | R E P O R TA G E

Het weekend voor de tweede lockdown konden de Brusselse boekenwinkels de vraag niet bijhouden. Maar toen kwam het verlossende woord: boekenwinkels werden, net zoals apothekers en supermarkten, essentieel. Een week later zijn sommige nog altijd verheugd dat ze open mogen blijven, bij andere staat het water aan de lippen.

— HELEEN DEBEUCKELAERE, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

LIEVER DICHT De Wolf begrijpt de beslissing van de regering niet. “Ze wilden duidelijk een Frans scenario vermijden.” Toen Frankrijk op slot ging, werden boekenwinkels niet als essentieel

aangeduid en daar waren de burgers noch de winkeliers, tevreden over. Een brief van een collectief van uitgevers, boekenwinkels en schrijvers met de titel ‘Lezen is leven’ ging viraal en mobiliseerde een beweging tegen de beslissing van regering. ▼

E

ssentieel!” bromt Pierre De Wolf aan de telefoon. “Essentieel voor wie?

Iedereen heeft toch andere noden?”

Zijn winkel, de tweedehandsboekenwinkel Pêle Mêle, is sinds het begin van de tweede lockdown gesloten.

Ze zijn een van de weinigen die die keuze hebben gemaakt. “Sowieso waren we al slecht geplaatst, we zijn officieel een tweedehandswinkel, geen boekenwinkel, en het was niet helemaal duidelijk of we wel open mochten blijven.”

Maar dat was niet de voornaamste reden voor de sluiting: “Het is onze verantwoordelijkheid om te sluiten. Wij hebben grote winkels met veel klanten, wij willen solidair zijn met de zorgsector en met onze samenleving. Ook al hadden we bij onze werknemers geen besmettingen, we moeten vermijden dat onze klanten ziek worden door een bezoek aan de winkel.”

“Boekenwinkels essentieel? Voor wie?

Iedereen hee toch andere noden” PIERRE DE WOLF Boekhandel Pêle Mêle

Pierre De Wolf van Pêle Mêle heeft zijn boekhandel niet geopend: “We willen solidair zijn met de zorgsector en met onze samenleving.”

18 NOVEMBER 2020

I 15

HOE BOEKHANDELAARS DE TWEEDE LOCKDOWN BELEVEN

B R U Z Z | R E P O R TA G E

“Ik moest wel open blijven.

Maar de klanten komen niet, zelfs mijn Brussel cliënteel blij weg” ERIK DENEYER Stripwinkel Expo 59

DE SCHADUW VAN DE PENDELAARS “Ik moest wel open blijven. Zonder steunmaatregelen is dit de enige manier om nog een fractie van mijn inkomen binnen te halen. Maar de klanten komen niet,” zegt Deneyer. Expo 59 is de enige Nederlandstalige stripwinkel in Brussel en Deneyer moet veel van zijn inkom16

I

18 NOVEMBER 2020

sten halen uit pendelaars, die nu allemaal thuisblijven. “Maar zelfs mijn Brussels cliënteel blijft weg.” En de evenementen die Expo 59 een tweede adem gaven, kunnen maar beperkt plaatsvinden. Ook al worden er signeersessies georganiseerd, er mag maar een klein publiek bij aanwezig zijn. “Je volgt de regels en houdt het publiek weg. Mensen reserveren hun boek om te signeren van een afstand, maar je realiseert door hun afwezigheid geen meerverkoop zoals anders.”

Dat het juist de winkels in het centrum zijn die hard getroffen zijn, hoeft volgens Reynold Leclercq, eigenaar van boekhandel Brüsel aan de Anspachlaan niet te verbazen. “Jarenlang hebben ze de mensen hier weggejaagd: eerst de aanslagen, dan de voetgangerszone die nog altijd niet klaar is. Tot er nog alleen pendelaars en een handvol toeristen overbleven. Nu zijn die ook weg. Mocht ik het geld hebben, was ik al lang naar een andere gemeente vertrokken, waar er tenminste nog mensen wonen.”

Leclercq heeft al de werknemers van zijn stripwinkel op tijdelijke werkeloosheid gezet, zijn eigen loon verlaagd en de bestellingen verminderd om de drukkende huur van 9.000 euro te kunnen betalen. Toch is hij opgelucht dat de winkel open kan blijven, al is het met veertig procent minder

inkomsten. Het steunbedrag van 4.000 euro van de eerste lockdown was verre van voldoende om de kas gevuld te houden.

MINDER KLANTEN, MEER KWALITEIT Ook bij Waterstones, de Engelstalige boekenwinkel iets verderop in de Adolph Maxlaan, zien ze dat een deel van hun klanten wegblijven. “Als Engelstalige winkel zijn we ten opzichte van andere winkels niet ideaal geplaatst. Sommige anderstaligen die vroeger vaak kwamen, durven nu niet meer naar het centrum af te zakken,” zegt assistant-manager Luc Roose. “Misschien zijn velen van hen ook terug naar hun land van herkomst gegaan. Bovendien moeten we niet op verkoop aan toeristen van de nabijgelegen hotels rekenen.”

Ondanks een terugvallende verkoop heerst er nog een goede sfeer in de zaak. “De verkoop is de voorbije week wel verminderd, maar het is nog te

▼

▼

De uitbater van Pêle Mêle is voorstander van een strengere, maar kortere lockdown. Terwijl er weer een klant aan zijn gesloten deur staat te dringen, foetert De Wolf: “Ze begrijpen het niet, mensen willen binnen en boeken kopen.

Ondertussen lopen onze ziekenhuizen vol.” Maar De Wolf beseft ook dat hij en zijn medezaakvoerders geluk hebben: hun kosten zijn laag en ze kunnen hun personeel op tijdelijke werkeloosheid zetten. Zo trekken ze het nog even.

Ook Erik Deneyer van Expo 59, het vroegere B-gevaar, was liever dichtgegaan. Mét steunmaatregelen. De stripwinkel had, door de tanende verkoop en nadat Deneyer een tijd halftijds in het Marc Sleen Museum had gewerkt, zichzelf net heruitgevonden. Met een nieuwe naam, evenementen, signeersessies en zelfs een succesvolle crowdfunding voor een eigen publicatie van de hand van tekenaar Alec Severin, die met Deneyer meeverhuisde van het museum naar de winkel.

xxx

“Ik zeg het bijna met schroom, maar we verkopen meer de voorbije weken dan voordien” LUDOVIC BEKAERT Passa Porta Passa Porta riep op om de kerstinkopen niet uit te stellen en zo de eindejaarsdrukte wat te spreiden. Dat lokte veel lezers naar de winkel.

18 NOVEMBER 2020

I 17

▼

HOE BOEKHANDELAARS DE TWEEDE LOCKDOWN BELEVEN

B R U Z Z | R E P O R TA G E

vroeg om grote conclusies te trekken. Iedereen blijft wel aan het werk. Maar hier en daar een dag minder dan voordien.” Waterstones is bovendien deel van een veel groter bedrijf, met winkels in heel het Verenigd Koninkrijk, wat de druk van de ketel houdt.

Roose staat al dertig jaar in het boekenvak, en blijft vrij rustig onder de situatie. “Maar het is wel zeer frustrerend dat sommige mensen er niet in slagen om hun masker correct te dragen.

Regelmatig moet ik er klanten op aanspreken.

Alsof de neus niet onder het masker moet.”

In Tropismes heerst een gezellige drukte.

Ook al zijn de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen, waarin de winkel gevestigd is vrijwel verlaten – met uitzondering van een paar naarstige Instagrammers – de boekenwinkel zit zelf bijna aan de in coronatijden toegelaten maximumcapaciteit. Marc El Khadem, verantwoordelijk voor de afdeling humane wetenschappen, ziet wel een daling in het aantal klanten, maar volgt de redenering van de regering volledig: “Boekenwinkels zijn essentieel. Zeker voor de studenten die al een vertraging zien in hun opleiding. En waar dienen boeken anders voor dan om ons door een moeilijke situatie te helpen?”

“De mensen willen lezen, en ze willen lezen om te begrijpen wat ze nu doormaken.” Volgens

El Khadem is er ook een merkbaar verschil in de keuzes die kopers maken: “Verbazend genoeg kiezen ze weinig voor boeken over escapisme.

Mensen grijpen veel naar werken die ingaan op existentiële vragen, naar auteurs die confronteren, die kracht geven, die zaken zoals de dood durven aan te kaarten. Lezen in deze stressvolle periode is moeilijk, dat is wetenschappelijk aangetoond, maar de mensen die willen lezen, lezen om na te denken.”

TWEE SNELHEDEN “Ik zeg het bijna met schroom, maar we verkopen meer de voorbije weken dan voordien,” zegt Ludovic Bekaert van Passa Porta. “We hebben niet alleen meer klanten, maar we verkopen ook meer boeken per klant.” Volgens Bekaert heeft dat veel te maken met het stilvallen van de culturele wereld. Het publiek daarvoor en de werknemers uit die sector zijn vaak lezers.

Ook een oproep van Passa Porta om de kerstinkopen niet uit te stellen en zo de eindejaarsdrukte wat te spreiden, lokte lezers naar de winkel. “We zagen al in mei een vertraging van de verkoop aan pendelaars en toeristen, die geen onbelangrijk deel van onze verkoop inhouden.

Maar dat wordt dus ruimschoots gecompenseerd door onze lokale klanten die meer komen en meer kopen.”

“De mensen willen lezen, en ze willen lezen om te begrijpen wat ze nu doormaken” MARC EL KHADEM Boekhandel Tropismes

In boekhandel Tropismes heerst ook in coronatijd een behoorlijke drukte.

18

I

18 NOVEMBER 2020

Bekaert ziet ook de verschillen: “Het boekenvak heeft vele kamers. Ook in Vlaanderen zie ik dat middelgrote boekenwinkels zoals de onze het zeer goed doen. Het zijn de hele kleintjes die het lastig krijgen, net als de tweedehandsboekenwinkels, en stripwinkels zitten sowieso al in een heel andere verkoop en distributiewereld dan wij. We zitten echt op twee versnellingen.”

Toch is Bekaert vereerd dat de boekenwinkels als essentieel werden bestempeld. “Het is een bijzonder compliment, maar mij moest je daar niet van overtuigen, daar overtuigen onze klanten ons al elke dag van.”

LIRE, C’EST VIVRE Les librairies bruxelloises ont fait des affaires en or le week-end précédent le reconfinement. De nombreuses personnes s’y sont précipitées pour, pensaient-elles, faire un ultime achat. Et puis ce fut la délivrance : les librairies seraient considérées comme commerces essentiels pour ce second confinement. Dans certains magasins, comme Passa Porta, les ventes ont FR

READING IS LIFE augmenté. D’autres, comme le magasin de bandes dessinées Expo 59, commencent à être sur la paille. La librairie d’occasion Pêle-Mêle a même décidé de rester fermée jusqu’à ce que les chiffres de la Covid-19 diminuent. Plusieurs magasins du centre-ville reconnaissent que l’absence des navetteurs et des touristes a un sérieux impact sur les ventes. Mais les librairies continuent d’y croire. « Les gens veulent lire pour

comprendre ce qu’ils vivent », explique Marc El Khadem de Tropismes. Il constate même une différence dans les choix des acheteurs : « Les gens recherchent des œuvres qui abordent des questions existentielles, des auteurs qui interpellent, qui osent aborder des thèmes comme la mort.

Lire en cette période de stress est difficile, mais les gens qui veulent lire, lisent pour réfléchir. »

During the weekend before the second lockdown, books at Brussels’ bookshops were flying off the shelves. For fear of closure, many people wanted to pick up something to read quickly. But then the message of deliverance came: during this second lockdown, bookshops would be considered essential. At some shops, like Passa Porta, sales have increased.

EN

Others, like the comic strip shop Expo 59 are on the rocks. The second hand bookshop Pêle Mêle decided to stay closed until the infection rate has decreased again. Various shops in the centre of Brussels readily admit that the absence of commuters and tourists has a serious impact on sales.

But booksellers are not losing hope. “People want to read to understand what

they are going through,” Marc El Khadem at Tropismes says. He has noticed a difference in the choices that shoppers make: “Customers are buying more books that deal with existential questions, authors who challenge them and dare to take about issues like death. Reading is difficult in this stressful period, but the people who want to read, read to think.”

xxx

18 NOVEMBER 2020

I 19

NEIBO-OPRICHTER QUENTIN VERSTAPPEN TROK LESSEN UIT MISLUKTE COÖPERATIEVE BAR

Coöperatieve gsm-operator belooft steun aan lokale sociale projecten Sinds vorige week kunt u een gsm-abonnement nemen bij Neibo, de eerste coöperatieve telecomoperator in België met thuisbasis in Elsene. De coöperanten zullen mee beslissen over de winstverdeling, van een kleine korting op hun abonnement tot steun voor sociale projecten. “Het momentum voor sociaal ondernemerschap is er,” zegt Quentin Verstappen.

— SARA DE SLOOVER, FOTO BART DEWAELE BRUZZ | ONDERNEMEN

N

20

a twee jaar en twee uitgestelde lanceringen is het zover: vorige week ging de coöperatieve mobieletelefonieoperator Neibo van start. Coöperanten die een abonnement nemen, krijgen binnen de week hun simkaart in de bus.

“We zullen hetzelfde aanbieden als de andere telecomoperatoren: bellen, sms’en en mobiel surfen,” zegt Neibo-oprichter Quentin Verstappen (32) in zijn hoofdkwartier in een momenteel vrijwel lege coworkingspace in Elsene. “Maar wie een coöperatief aandeel neemt, en dat kan vanaf 20 euro, bieden wij daarbovenop transparantie en inspraak. Transparantie over het beleid: iedere coöperant mag jaarlijks de algemene vergadering bijwonen. En inspraak: iedereen mag mee beslissen over de verdeling van de winsten.”

De tarieven van de nieuwkomer zijn niet veel anders dan die van de concurrentie. “Wij wilden nooit een prijsvechter zijn,” zegt Verstappen, “ook al heeft België door zijn kleine markt en aantal operatoren vrij hoge tarieven. Juist omdat we andere plannen hebben met de winsten. We voorzien een vaste korting op het maandabonnement voor coöperanten, afhankelijk van met hoeveel ze zijn, en een jaarlijks dividend naar verhouding van het bedrag dat ze hebben geïnvesteerd. Een deel van de winst zal ook naar noodzakelijke investeringen gaan. Wat overblijft, kan bijvoorbeeld naar ‘carbon

I

18 NOVEMBER 2020

credits’ gaan om onze uitstoot te beperken, of zullen we investeren in lokale sociaal-economische of milieuprojecten die aan bepaalde criteria voldoen.”

“De raad van bestuur – we zoeken daar nog mensen voor trouwens – zal voorstellen formuleren rond de winstverdeling, en de coöperanten zullen dan mogen stemmen over welk project we zullen steunen, en voor hoeveel.

Ongeacht hoeveel aandelen een coöperant heeft, iedereen heeft één stem.”

BIOLOGISCHE VOEDING In 2012 werkte de toen 24-jarige bio-ingenieur Verstappen tijdelijk in Kameroen voor een ngo rond bosbeheer. Daar ontsproot de kiem van het idee voor een coöperatieve telecomoperator. “We komen ‘goed doen’ in Afrika, dacht ik, maar waarom zouden we de economie in Europa niet kunnen aanpakken?

Waarom kunnen we daar niet iets nieuws uitproberen?”

“Neibo – van het Engelse neighbour – was mijn allereerste idee voor een onderneming. Er bestonden al coöperaties in de voedingsen energiesector, en die vond ik erg interessant. Ik ben eens op de website van de FOD Financiën gaan kijken wat de voornaamste uitgaven zijn van de Belgische huishoudens.

Telecom stond op dat lijstje. In die sector bestonden inderdaad nog geen coöperaties, besefte ik, en er zijn maar een paar grote spelers. Ik

Neibo Opgericht door Quentin Verstappen Is de eerste Belgische coöperatie voor mobiele telefonie, door en voor de burgers.

Heeft intussen 2.300 coöperanten neibo.be/nl

besefte meteen dat het een te groot en te ingewikkeld project zou zijn om als beginnend ondernemer mee te starten.”

En dus begon Verstappen met biologische voedingswinkels. “Ik heb er nu nog twee, allebei in Sint-Gillis: Almata en Super Monkey.” Om daarna over te stappen op een eerste coöperatie: rond een bar op het Fernand Cocqplein, Contrebande, en een derde biowinkel op hetzelfde plein, Stock. “Ik ben nogal autodidactisch, ik vind het leuk om nieuwe domeinen te verkennen, want ik verveel me vrij snel als ik maar in één domein werk.”

Die eerste ervaring met een coöperatie noemt hij in alle eerlijkheid “niet echt schitterend”.

“Dat is grotendeels mijn eigen schuld, de structuur zat niet goed.

Niemand anders wilde investeren.

Ze wilden wel beslissingsmacht, maar lagen er niet van wakker als de beslissingen de zaak onrendabel maakten en ik meer geld moest ophoesten. Geld dat ik geleend had

trouwens, ik betaal nu nog altijd af.”

“Stock hebben we vorig jaar helaas gesloten. Contrebande trok pre-corona wel veel volk, dus het café is er nog, al is dat nu natuurlijk geen evidente zaak. Intussen is de coöperatieve min of meer uit elkaar gevallen en ben ik nog de enige overgebleven eigenaar.”

Maar die ervaring kwam Verstappen van pas bij het opzetten van Neibo. “Dat heb ik samen met vijf vrienden ontworpen, vanaf nul.

Alleen al checken of het technisch kon, heeft tijd gekost. De eerste manier om het idee uit te testen, was een crowdfunding te organiseren bij mensen die interesse hadden in het project, en daarom zijn we een coöperatie gestart.”

Neibo werd in mei 2018 gelanceerd, en haalde met de crowdfunding 250.000 euro binnen, flink meer dan de beoogde 150.000 euro. Finance&Invest.Brussels investeerde nog eens 150.000 euro.

Er zijn intussen 2.300 coöperanten, van wie ruim een kwart in Brussel woont.

nodig om winstgevend te zijn.

Zodra de operator met winst zou draaien, denkt de oprichter eraan om ook vast internet of eventueel vaste telefonie aan te bieden. “Dan zullen we ook een combipack kunnen voorstellen, zoals de andere operatoren.”

Quentin Verstappen werkte als twintiger voor een ngo in Kameroen en zag toen mogelijkheden voor coöperatieven in Europa.

“De coöperatieve bank NewB en Neibo, op kleinere schaal, kunnen echt een sneeuwbaleffect teweegbrengen”

zullen kunnen nemen. “Maar dat betekent dan zonder inspraak, kortingen en dividend.”

Neibo heeft uiteindelijk tussen de 12.000 en 15.000 abonnees

BRUZZ | ONDERNEMEN

HÉT MOMENTUM “Dit is misschien wel hét momentum voor sociaal ondernemerschap,” zegt Verstappen. “De coronacrisis zal dramatische economische gevolgen hebben. Een normale onderneming denkt altijd eerst aan haar aandeelhouders, en zal dus misschien personeel, dat ze had kunnen aanhouden, ontslaan om het dividend voor de aandeelhouders toch op hetzelfde peil te kunnen houden.”

Terwijl om het even welke dienst of product ook door een coöperatie geleverd kan worden, zegt Verstappen. “Er is al langer interesse voor, maar mensen wachten ook op iets concreets. Als de coöperatieve bank NewB operationeel zal zijn, en Neibo – op veel kleinere schaal – zullen mensen voorbeelden zien van functionerende nationale coöperaties. En dat kan een sneeuwbaleffect opleveren.”

“De makkelijkste coöperaties om op te zetten zijn, denk ik, die rond voeding, in het hart van een dorp of stadswijk. In Brussel is de enige echte coöperatieve op dat vlak Bees Coop in Schaarbeek, daar is dus nog altijd veel ruimte.”

QUENTIN VERSTAPPEN Oprichter Neibo

NEIBO : UNE COOPÉRATIVE TÉLÉCOM IXELLOISE Omdat Neibo net zoals Mobile Vikings of Scarlet een telecomprovider is zonder eigen antennes, heeft het een tussenpartij nodig die de connectie met het fysieke netwerk van Orange regelt. En die connectie liep het afgelopen jaar door technische beslommeringen bij de tussenhandelaar flink vertraging op. “Maar eigen antennes kunnen we ons niet veroorloven,” zegt Verstappen. “Om een idee van de kostprijs te geven: Telenet heeft een paar jaar geleden het netwerk van Base opgekocht voor een bedrag van ongeveer 2 miljard euro.”

Nu zijn de laatste obstakels uit de weg geruimd, en de eerste simkaarten de deur uit. De medewerkers van het externe callcenter zijn voorgesteld per e-mail, “om een menselijk gezicht op de helpdesk te kleven”. Sinds Neibo zijn tarieven op zijn website publiceerde, kwamen er al enkele tientallen extra coöperanten bij, die aan het wachten waren tot het project concreet werd. Dat blijft ook mogelijk, een maximumaantal leden is er niet. Verstappen en zijn drie medewerkers zien de komende maanden als een testfase in aanloop naar maart 2021, als ook niet-coöperanten een abonnement

Depuis la semaine dernière, vous pouvez souscrire un abonnement auprès de Neibo, le premier opérateur télécom coopératif de Belgique, dont le siège est à Ixelles. Il avait réussi à collecter 250.000 euros grâce à un crowdfunding en 2018. Les membres de la coopérative auront donc leur mot FR

à dire quant à la gestion, la distribution des bénéfices, une réduction sur leur abonnement ou un dividende destiné à soutenir des projets sociaux ou environnementaux locaux. « La crise du corona offre un nouvel élan à l’entrepreneuriat social », déclare le fondateur Quentin Verstappen (32 ans).

NEIBO: COOPERATIVE TELECOM FROM ELSENE Since last week, you can sign up to Neibo, the first cooperative telecom operator in Belgium, based in Elsene. In 2018, it raised 250,000 euro through crowdfunding.

Members of the cooperative will jointly make decisions about policy and profit distribution, ranging from EN

a discount or a dividend to supporting local social or environmental projects. “The corona crisis is providing the momentum for social entrepreneurship,” says founder Quentin Verstappen (32), who also runs two organic shops and earned his stripes with a cooperative bar.

18 NOVEMBER 2020

I 21

ZWANGER ZIJN IN BRUSSEL IS OOK DE JUISTE HULP VINDEN

Negen maanden opzoekwerk

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Een kind krijgen in Brussel is niet echt anders dan elders, behalve als je er niet de juiste hulp vindt. Het aanbod is er zeker, van organisaties die babyspullen voorzien tot groepsactiviteiten voor jonge mama’s, al hebben die allemaal een tik gekregen door corona. Vier zwangere of pas bevallen moeders loodsen lotgenoten door hun parcours. — EVA CHRISTIAENS, FOTO’S IVAN PUT

22

“

I

T

oen ik pas wist dat ik zwanger was, dacht ik: ‘Ha, wat nu?’ (lacht). Het was wel gepland, maar zodra je het weet, volgt toch een lichte paniekaanval. Ik heb gewoon naar Wheel of Care gebeld omdat ik hen kende via een vriendin die er heel tevreden over was. Zij volgen mij nu op.” Emi Catteeuw (31) is vijf maanden zwanger en krijgt alle informatie die ze nodig heeft via de Brusselse vroedvrouwenpraktijk Wheel of Care. “Ik besefte onlangs dat mijn huisarts helemaal niet weet dat ik zwanger ben, wat soms wat raar is. Kind en Gezin belde me dan met informatie over andere organisaties, zoals Zwanger in Brussel, maar ik had al gekozen voor Wheel of Care, dan wil ik niet beginnen te ‘shoppen’ bij andere hulpverleners. Voor een eerste kind is het best wel moeilijk om door het bos de bomen nog te zien. Er is soms wat te veel informatie.”

Een kind krijgen in Brussel is een zoektocht naar de juiste medische hulp, babywinkels, crèches en administratie. Elk jaar worden ongeveer 23.000 kinderen geboren in Brussel, van wie net geen driekwart daar ook zal wonen. De andere hebben meestal ouders uit Vlaams- of Waals-Brabant. Die driekwart komt neer op bijna 17.000 Brusselse geboortes per jaar, met evenveel moeders en vaders die hun weg moeten vinden binnen de Brusselse babymarkt.

18 NOVEMBER 2020

“Ik ben nu zeven maanden zwanger en me volop aan het verdiepen in het aanbod van Brussel,” vertelt Hilke Andries (35), die een eerste kindje verwacht in januari. Ze heeft net nog een workshop rond meertalig opvoeden gevolgd bij het Huis van het Kind, waar ze onlangs ook al leerde hoe je een baby’tje in een draagdoek draagt. Allebei online weliswaar, want corona heeft de groepssessies geschrapt.

“Ik was met zwangerschapsyoga begonnen in Gemeenschapscentrum De Kriekelaar, maar dat is nu gestopt. Ik word opgevolgd door de vroedvrouwen van Zwanger in Brussel, maar bepaalde workshops moeten we nu via Zoom volgen.

Dat is jammer, want ik had gehoopt om in contact te kunnen komen met andere zwangere vrouwen. Je voelt je toch wat alleen in de zoektocht.”

DE JUISTE START Een zoektocht die begint bij de juiste huisarts en gynaecoloog. Of via vroedvrouwenpraktijken zoals Wheel of Care, Zwanger in Brussel en – aan Franstalige kant – Arbre de Vie of Safems. Die eerstelijnswerkers kunnen de vrouwen doorverwijzen naar het volledige hulpaanbod in Brussel, van zwangerschapsyoga tot wandelingen in groep, van tweedehandsbabywinkels tot de hele papierwinkel aan premies en verzekeringen. Een goede start is dan goud waard.

“Ik wist pas in januari dat ik zwanger was. Zelf dacht ik gewoon dat ik wat overtijd was, maar mijn huisarts wilde toch een bloedtest doen. Toen die positief was, heb ik meteen een gynaecoloog gezocht.”

De Anderlechtse Asian Nurcan (35) is eind augustus bevallen van haar eerste kindje Lena. Ze is alleenstaande moeder, halftijds werkloos en halftijds afhankelijk van het OCMW, waar ze een medische kaart heeft. “Ik ben naar het ziekenhuis gegaan dat het dichtst bij mij lag, Joseph Bracops, voor een afspraak bij de gynaecoloog. Pas later hebben ze mij gezegd dat ze daar geen bevallingen doen. Dat zou nochtans logisch zijn in een ziekenhuis? Maar als je het niet vraagt, dan weet je het niet.”

Asian moest dus wisselen van gynaecoloog, zodat ze toch in een ziekenhuis kon bevallen. Dat werd de Clinique Sainte-Anne-SaintRemi, een duurder ziekenhuis in haar gemeente. “Gelukkig kon het OCMW wat bijleggen. Ik ga nu zelf weer naar Joseph Bracops voor de pediatrie en gynaecologie,” zegt ze.

Tijdens de zwangerschap kreeg ze wel alle informatie die ze nodig had. Het OCMW verwees haar door naar het Huis der Gezinnen, dat haar kinderkleertjes gaf en haar verder doorverwees naar wijkgezondheidscentrum Medikuregem.

Daar kon ze meedoen aan een reeks groepssessies met drie andere zwangere vrouwen.

Hulp nodig?

De Babytheek is een uitleendienst voor babyspullen. Een lidmaatschap kost 20 euro per jaar.

In de gemeentelijke Give Boxes kunnen mensen hun ongebruikte spullen achterlaten. In Molenbeek dient de weggeefkast in de Liverpoolstraat ook specifiek voor kinderspullen.

Bij vzw Nasci kunnen gezinnen in armoede terecht voor gratis babyspullen of om hun jongste telg een badje te geven.

Brussel telt drie pamperbanken in de Huizen van het Kind in Brussel-Stad, Anderlecht en Jette. Ouders kunnen er ongebruikte luiers doneren, die nadien herverdeeld worden bij gezinnen zonder inkomen. De Huizen van het Kind verdelen ook kinderkleertjes.

Verschillende apotheken lenen borstkolven uit aan jonge mama’s, omdat de aankoop van zo’n kolf vaak duur is.

Er bestaan aparte tweedehandswinkels voor

“Dat was echt fijn, want ze leggen je allerlei dingen uit over hoe je een mama kan zijn. Er kwamen ook moeders hun eigen ervaringen delen. Nu iedereen intussen bevallen is, zou het leuk zijn om elkaar nog eens terug te zien,” zegt Asian.

Door de coronamaatregelen heeft Medikuregem nog geen terugkomsessie voor Asians groep kunnen organiseren. In hun groepsproject, dat BBBRU heet, zijn alle zwangere vrouwen van Anderlecht welkom. Ze leren er in negen sessies samen hoe een zwangerschap verloopt, wat ze best eten en hoeveel ze horen te wegen. Maar ze bespreken er evengoed vragen rond opvoeden en minder evidente thema’s als huiselijk geweld. Alles gebeurt gratis en in meerdere talen. De filosofie achter BBBRU is dat vrouwen soms sneller advies aanvaarden als het van hun eigen groep komt, in plaats van een arts of vroedvrouw van buitenaf.

B R U Z Z | R E P O R TA G E

zwangerschapskledij of kinderkleren. Een voorbeeld is de winkel ‘Green Cocoon’ in Jette. Verder kunnen gezinnen terecht in de winkels van Spullenhulp.

Via Facebookgroepen als Brussel Verniet of BXL Babies kan je tweedehandskinderspullen op de kop tikken van andere Brusselse ouders.

De organisatie Mic Mac Minuscule maakt geboortelijsten met enkel tweedehandsspullen en is ook actief in Brussel.

Bij het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) worden hygiëneproducten voor jonge kinderen verdeeld, zoals zeepjes, luiers en poedermelk.

Behalve in Anderlecht bestaat BBBRU nog in wijkgezondheidscentrum De Brug in Molenbeek. Het Brugmannziekenhuis en de vzw Aquarelle – voor zwangere vrouwen zonder papieren – willen een gelijkaardige groepsaanpak uitrollen, maar door de coronacrisis zijn de meeste sessies afgelast.

Emi Catteeuw is vijf maanden zwanger: “We staan op de lijst voor een crèche.

Pas in februari zullen we weten of er plaats is voor ons kindje.”

BABYSPULLEN

naar hulporganisaties zonder hen te stigmatiseren. Op dit moment werken er al tachtig organisaties aan mee, maar de onderzoekers willen dat aantal verder omhoog. “De zwangerschap is het moment waarop je vrouwen het best kan bereiken,” zeggen ze. Een vrouw met weinig eigen middelen die toch graag een kinderkamer wil inrichten, zou dan naar de winkels van Spullenhulp, naar weggeefkasten, pamperbanken of naar de Babytheek kunnen worden geleid.

Die materiële hulp is bijzonder belangrijk in Brussel. Eén op de vijf kinderen wordt geboren in een gezin zonder eigen inkomen, terwijl een volledig nieuwe uitzet voor een eerste kind al snel boven de 2.000 euro uit klimt. Zelfs voor gezinnen waar de financiën geen hoofdbekommernis zijn, is dat vaak veel geld.

“Dat zou ik er nooit aan geven,” zegt Hilke, die zelf zoveel mogelijk tweedehandsspullen zoekt via het internet. “Ik hoor van iedereen dat

baby’s snel groeien en dat je de dingen niet lang kan gebruiken, dus ik zoek liever andere oplossingen.”

Ze vond een Tripp Trapp-stoel via een Facebookgroep van Brusselse ouders en nog een tweedehandsbuggy via Facebook Marketplace.

Haar grootste aankoop is een gloednieuwe elektrische bakfiets.

Verder heeft ze alles gratis gekregen via vrienden, familie en de Facebookgroep Brussel Verniet. “Ik heb daar zelfs een gratis kolfmachine gevonden,” zegt ze. “Ik ben zopas ▼

Het nut van het netwerk is duidelijk: hoe meer hulpverleners elkaar kennen, hoe vlotter de juiste mensen worden geholpen in Brussel. Vanuit de VUB is er een project op til om dat netwerk te versterken. Met Born in Brussels wordt een onlinetool gemaakt die eerstelijnswerkers een handig overzicht geven van de volledige sociale kaart in Brussel. Zo kunnen zij zwangere vrouwen met een kwetsbaar profiel – of dat nu te maken heeft met een laag inkomen, dan wel met ziekte of een precaire thuissituatie – correct doorverwijzen

18 NOVEMBER 2020

I 23

ZWANGER ZIJN IN BRUSSEL IS OOK DE JUISTE HULP VINDEN

▼

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Caroline Sleewagen is net bevallen van Oscar. “Gaan wandelen, ja, maar in het centrum van Brussel zou ik niet weten waar ik vandaag de borst kan geven,” zegt ze.

een kinderboekje gaan ophalen bij een mama in de buurt en dat was een heel fijne ontmoeting. Zo sla je nog eens een babbel over thema’s die alle jonge mama’s wat aangaan.”

Maar, beseft ze, “met duurzaamheid bezig zijn, betekent dat je een inspanning moet leveren. Het vraagt meer organisatie dan één keer naar een babywinkel gaan.”

PAPIERWERK Bovendien wacht jonge ouders nog een hoop andere praktische beslommeringen. “Als het gaat over bijvoorbeeld een crèche, wist ik op voorhand dat we ons vrijwel meteen moesten inschrijven,” zegt Caroline Sleewagen (28), die pas bevallen is van haar eerste zoontje Oscar. “Die site is duidelijk opgebouwd, maar je moet echt heel concreet ingeven hoeveel dagen je opvang wenst en welke dan, terwijl je nog maar pas weet 24

I

18 NOVEMBER 2020

dat je zwanger bent. Wij hebben allebei geen 9-to-5-job, dan is dat moeilijk in te schatten.”

Caroline is zelf vroedvrouw van opleiding en werkt nu als praktijklector aan de Erasmushogeschool.

“Ik weet waar ik de info moet opzoeken, wil alles graag in orde brengen en toch vind ik het veel werk,” vertelt ze over de administratie die erbij komt kijken. “De Brusselse premies, zoals de geboortepremie, hebben we vrij snel gekregen. Wat moeilijker is, is uitzoeken hoelang je thuis mag blijven, of ouderschapsverlof nadien nog mogelijk is en waarom borstvoedingsverlof blijkbaar onbetaald is. Dat staat allemaal los van Brussel, maar voor mensen die de taal niet spreken is dat echt niet eenvoudig of vlot afgestemd op elkaar.”

Zo heeft de zwangere Emi intussen ontdekt dat ze recht heeft

op verschillende premies die ze bij vijf verschillende instanties moet aanvragen. “Je krijgt kraamgeld en ook nog eens kindergeld. Dat weet ik nu via Kind en Gezin, maar je moet het wel allemaal zelf aanvragen.

Voor sommige mensen kan dat veel papierwerk zijn,” zegt ze. “Je hebt nog aparte premies via het ziekenfonds, dan zou je in principe op zoek moeten gaan naar welk ziekenfonds het beste is. Ik zoek zelf wel veel op, maar het is ingewikkeld.”

Asian, die door het OCMW was ingelicht over de kinderbijslag, was er niet van op de hoogte dat er een geboortepremie bestond. “Ik heb die info zelf op het internet gevonden en heb die premie dan ook aangevraagd en gekregen,” zegt ze.

Met het geld kocht ze een bedje en een commode, verschillende kleertjes en babymelk.

Een crèche heeft Asian als werkloze moeder voorlopig niet

nodig. Bij Emi en Hilke is het wachten op de beslissing van het systeem. Elk gezin mag vijf voorkeuren in de eigen buurt doorgeven en moet hopen dat er eentje plaats heeft. “We zullen pas in februari weten of we opvang hebben,” zegt Emi, die uitgerekend is voor maart.

“Dat is nog helemaal niet zeker. Het is vreemd dat we ons niet tegelijkertijd kunnen inschrijven voor een Franstalige crèche, je moet meteen kiezen.”

En door de coronacrisis zijn bezoeken nu niet overal mogelijk.

“Ik word verdrietig van het idee dat ik niet weet waar mijn kindje zal belanden,” zegt Hilke. “Ik weet dat we dat nog heel vaak zullen tegenkomen in Brussel. De keuzevrijheid als Nederlandstalige ouder is beperkt, zowel voor crèches als voor scholen. Dat wordt nu nog eens beperkt door corona omdat je niet kan gaan kijken.”

ENCEINTE À BRUXELLES : NEUF MOIS DE PROSPECTION Avoir un enfant à Bruxelles est un casse-tête pour toute future mère, entre trouver la bonne sagefemme, un magasin pour bébés, une crèche et l’administration. Un bon départ vaut son pesant d’or. C’est pourquoi les cabinets de sages-femmes tels que Wheel of Care ou Naissance à Bruxelles sont populaires à Bruxelles.

Ils accompagnent les femmes enceintes tant sur le plan médical que pratique. Entre-temps, de nouveaux projets ont vu le jour. À Anderlecht et Molenbeek, l’approche de groupe BBBRU vise à atteindre de façon accessible les femmes plus vulnérables. En raison de la crise sanitaire, les jeunes mères doivent découvrir par ellesmêmes ce que le marché du bébé bruxellois a à offrir. Afin de mieux connaître toutes les aides destinées aux femmes enceintes, il est important que les médecins généralistes et les hôpitaux soient au courant de l’offre.

Pour orienter les femmes correctement, que ce soit vers des magasins pour bébés moins chers, des cours de yoga ou des itinéraires «poussette-friendly».

FR

“Niemand zei me dat ik recht had op een geboortepremie.

Ik heb dat zelf op het internet gevonden”

Hilke Andries: “Door corona zijn sommige workshops via Zoom.

Jammer, ik had graag andere zwangere vrouwen ontmoet.”

ASIAN NURCAN Moeder van Lena

PREGNANT IN BRUSSELS: NINE MONTHS OF RESEARCH If you are a single mother, having a baby in Brussels is a puzzle to find the right midwives, baby shops, crèches, and administrative offices.

Well begun is half done, and that is why midwife organizations like Wheel of Care or Zwanger in Brussel are very popular. They assist pregnant women from beginning to end both medically and practically. New projects have recently been launched. In Anderlecht and Molenbeek, the group approach of BBBRU aims to help vulnerable women find their way to help as easily as possible. “It was really nice because other mothers came to share their stories,” says the single mother Asian Nurcan, who recently delivered.

Due to the corona crisis, all of the group activities in Brussels have been put on hold. Young mothers are therefore even more alone in discovering everything the baby market in Brussels has to offer. To became familiar with all the assistance for pregnant women, it is important that doctors and hospitals are themselves aware of what is available. They are able to refer mothers correctly, whether it is to cheaper baby shops, pregnancy yoga, or pavements that are more buggy-accessible.

EN

Diezelfde corona maakt de eerste maanden na de geboorte er ook niet eenvoudiger op in Brussel. “Normaal gezien zou Zwanger in Brussel lunches organiseren voor de bevallen moeders, of kan je in de Huizen van het Kind thee gaan drinken. Dat valt nu allemaal weg,” zegt Caroline. “Dat zorgt wel voor meer isolement. Onze nieuwe hobby is wandelen geworden, gewoon om familie te kunnen zien. Al ben je altijd beperkt: je kan geen uur of twee wandelen met een pasgeborene als je nergens kan stoppen om borstvoeding te geven.”

Caroline woont in Molenbeek dicht bij Thurn & Taxis. “Daar zijn in de hallen wel wat bankjes en een propere wc, maar in het centrum van Brussel zou ik niet weten waar ik de borst kan geven. In andere tijden zou je even naar een museum kunnen. Maar zomaar in openlucht, ik denk niet dat veel

mama’s zich daar comfortabel bij voelen.” Op de website breastfriend.brussels zijn wel alle borstvoedingsvriendelijke plekken in Brussel opgelijst, zoals bibliotheken of gemeenschapscentra. Velen daarvan zijn nu dicht.

Meer gaan wandelen vraagt ook om meer parken of groen in de stad. Als Caroline vanaf Molenbeek met de buggy richting Brussel-Stad wandelt, verbaast ze zich over de veelheid aan opengebroken voetpaden.

“Brussel is echt niet gemaakt voor moeders met een koets,” zegt ze.

“Als ze de gezinnen echt op langere termijn in de stad willen houden, moeten ze meer inzetten op fietsvriendelijkheid en betere huizenprijzen. Als je mij vraagt waarom dertigers na hun eerste kind Brussel verlaten, dan denk ik dat het zeker de hoge kosten van de appartementen zijn.”

BRUSSEL HELPT Brussel Helpt steunt dit jaar de uitbreidingsplannen van Babytheek Brussel. Dat is een uitleendienst voor babyspullen, en een plek om andere jonge ouders te ontmoeten. Brussel Helpt droomt van een Babytheek in iedere Brusselse gemeente.

Help je mee? Doneer een abonnement van 20 euro via Brusselhelpt.be Met elke 10.000 euro die BRUZZ inzamelt, kan Babytheek Brussel een andere organisatie helpen bij het opstarten van een eigen Babytheek.

18 NOVEMBER 2020

I 25

NIET-ESSENTIËLE WINKELS ZIJN DICHT, MAAR PROBEREN TOCH TE VERKOPEN

Creatief met takeaway B R U Z Z | R E P O R TA G E

Begin november moesten alle niet-essentiële winkels opnieuw dicht. Wel mochten ze deze keer openblijven voor takeaway: klanten bestellen via de telefoon, mail of de webshop en halen het pakje af aan de voordeur. Verkoop op afstand dus, wat enige creativiteit vergt. Bij sommige winkels lukt dit wonderwel. Andere doen evengoed inspanningen, maar wachten knarsetandend op klanten.

— BETTINA HUBO, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

26

I

18 NOVEMBER 2020

N

ieuwe parfummerken online proberen te verkopen, begin er maar aan, zeker in deze tijden waarin de mensen door corona en mondkapjes toch al minder met ruiken bezig zijn. “Neen, het is niet evident,” zegt Stéphane Cadron, die vorig jaar, samen met zijn partner Kurt Stragier, Smell Stories opende vlak bij de Grote Markt.

Voor beiden was het een fameuze carrièreswitch. Jarenlang hadden ze directiefuncties uitgeoefend in de human resources. Maar toen ze het charmante winkelpand met de artnouveauvitrine in de Ververssstraat te huur zagen staan, twijfelden ze niet. “We hadden al langer zin om iets met geuren te doen. Ikzelf werkte als student in een parfumerie en Kurt verzamelde geurtjes en flesjes.”

Ook stond meteen vast dat het geen klassieke parfumzaak met Dior en Chanel zou worden.

Cadron en Stragier gingen in zee met kleine maar fijne, onafhankelijke Europese parfummakers, vaak eenmanszaken. Het gros van de parfums is nog vrij onbekend in ons land en wordt door Smell Stories exclusief verkocht.

Om de nieuwe geuren bij het Brusselse en Belgische publiek te introduceren, richtte het tweetal in de winkel hoekjes in per geuruniversum: zoetige geuren, oriëntaalse, bloemige, citrus, zeegeuren, leder en ook een rek met onconventionele geuren als ‘de ruimte’ of ‘donker beton’. In het midden van de shop kwam een grote, gele ovalen tafel, bedoeld voor workshops en geursessies.

De opening van de winkel eind vorig jaar verliep enigszins in mineur, omdat de stad net de straat opengelegd had. Maar in januari en februari begon de zaak te draaien. Dat elan werd bruusk verbroken door de eerste lockdown in maart. Cadron en Stragier maakten van de crisisperiode gebruik om hun website, toen nog embryonaal, verder uit te bouwen.

‘Parfum is een moeilijk product voor online’

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Stéphane Cadron opende de zaak Smell Stories pas een jaar geleden.

STÉPHANE CADRON Parfumzaak Smell Stories

deur komen ophalen. De meeste van onze klanten zitten in het buitenland, waar onze merken al bekender zijn. Frankrijk, Spanje en Nederland doen het goed,” zegt Cadron, die net een flacon bestemd voor Riga inpakt.

De verzending komt er nu ook bij en dat loopt niet altijd even vlot. “De pakjes komen vaak met vertraging of soms helemaal niet aan en dan moet je de klanten masseren. Ook is het heel duur. Vanaf 25 euro verzenden we gratis.

Maar als wij een bestelling van 25 euro naar Zweden moeten sturen, hebben we 30 euro bezorgkosten. Daar scheur je je broek aan, hoewel het achteraf wel tot grotere bestellingen kan leiden. Een webshop genereert cash, maar niet noodzakelijk veel winst, is onze ervaring.”

Voorlopig zijn Cadron en Stragier al tevreden als ze net uit de kosten van huur en afbetaling van de lening raken. En nee, ze hebben geen spijt van hun nieuwe avontuur. “We hebben zulke mooie producten, we kennen alle makers. Maar ik geef toe, als we onze rekeningen bekijken, schieten we in de stress.”

▼

Toen de winkels weer open mochten, keerde het winkelpubliek, zeker het buitenlandse, niet meteen terug naar het Brusselse centrum. Het was dan ook een magere zomer. Begin november moest Smell Stories opnieuw dicht. Cadron en zijn partner stortten zich volledig op de verkoop via de webshop. “Dat is zoeken. Een parfum is sowieso een moeilijk product voor onlineverkoop, en onze nog onbekende parfums zeker. Veel mensen hebben Chanel. Ze kennen die geur. Als ze online willen kopen, gaan ze eerder daarvoor dan voor iets wat ze nooit geroken hebben.”

Het startersduo moest dus creatief en inventief zijn. Ze maakten nog meer werk van de beschrijving van de aangeboden producten in hun webshop. De parfums worden er getypeerd aan de hand van hun aromatische ‘tonen’, van saffraan en bergamot, over zwarte peper en sparrenbalsem, tot tonkaboon en heet strijkijzer. Ook het verhaal achter het parfum, een stad bijvoorbeeld of een boek van Jack Kerouac, wordt erbij vermeld.

Bovendien heeft Smell Stories nu ontdekkingsboxen in de aanbieding, een doosje met vijf testers. Wie het toch aandurft om meteen een grote flacon te bestellen, krijgt er een tester met dezelfde inhoud bij. Als het geurtje niet goed bevonden wordt, mag de fles gratis teruggestuurd worden.

Voorts zijn Cadron en Stragier erg actief op sociale media. “Om de drie weken laten we bijvoorbeeld een van de makers van onze parfums aan het woord over hun creaties. Die filmpjes posten we op Instagram en YouTube.

We hebben veel volgers, krijgen veel positieve reacties. Dat is fijn, veel likes, maar je kan er niet van leven.”

De verkoop blijft voorlopig ver onder de verwachtingen. “In België gaat het nog niet van een leien dakje. We hebben dan ook weinig click & collect, mensen die hun bestelling hier aan de

18 NOVEMBER 2020

I 27

NIET-ESSENTIËLE WINKELS ZIJN DICHT, MAAR PROBEREN TOCH TE VERKOPEN

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Lingeriezaak Underwear zet in op sociale media. “Zo kunnen we advies geven en foto’s doorsturen,” zegt eigenaar Geertje Millis.

“Ik zit nu de hele dag op mijn iPhone” GEERTJE MILIS Lingeriezaak Underwear

H

et kan gek klinken, maar lingerie doet het goed deze maanden,” zegt Geertje Milis, eigenaar van boetiek Underwear in de Dansaertstraat. “Blijkbaar zien vrouwen, maar ook mannen, het als kleine verwennerijtjes.” Ze staat in de deur van haar winkel.

Naast haar op de grond liggen allemaal pakjes gewikkeld in wit zijdepapier.

Die worden vandaag nog afgehaald.

Tijdens de lockdown in maart besloot Milis, die de winkel samen met de zussen Tine en Fien Prophete runt, de verkoop zo goed als mogelijk online voort te zetten. Sinds begin november werkt het drietal opnieuw op deze manier. Ze posten voortdurend foto’s of stories op Instagram waarop ze meestal zelf poseren met nieuwe lingeriesetjes of

28

I

18 NOVEMBER 2020

homewear. “Daar komt altijd veel reactie op. Van welk merk is die blauwe bh?

Hoeveel kost dat huispakje van velours? De klanten kunnen ons bereiken via Instagram, mail of Whatsapp. Wij beantwoorden hun vragen, sturen meer foto’s en geven advies: wij denken dat het je staat, of we stellen iets anders voor.

Facetimen gebeurt ook.

Eigenlijk zit ik nu de hele dag op mijn iPhone. Ik doe hetzelfde als in normale tijden, maar dan online.”

Milis erkent dat op afstand advies geven over lingerie niet altijd eenvoudig is. “Maar de meeste van onze klanten kennen we. Er zijn sinds de vorige lockdown ook nieuwe mensen bijgekomen, die we nog nooit in levenden lijve gezien hebben. Aan nieuwe klanten vragen we altijd een foto door te sturen, liefst in

lingerie, maar gekleed kan ook. En we vragen dat ze zich opmeten. Als het dan nog niet zou passen, kunnen ze het terugsturen. Maar we vergissen ons heel zelden. Er komt bijna nooit iets terug.”

De retours zijn een van de redenen waarom Underwear geen echte webshop wil.

Milis: “Een webshop is gewoon aanklikken. Onze zaak staat bekend voor zijn advies en service. Die kunnen we via een webwinkel niet verlenen. En zonder advies zal het bestelde artikel vaak niet passen. Een bh met cupmaat 90C kan namelijk erg verschillen van merk tot merk. Maar retours zijn lastig, zeker van lingerie.”

Voor Milis draait het bij webshops maar om één ding: kassa. “Wij hebben ook omzet nodig, zeker, maar voor ons is het een geheel, ook het contact en de humor zijn belangrijk. Dat maakt het succes van Underwear.”

In tegenstelling tot de vorige lockdown mogen de klanten de bestelde lingerie zelf oppikken aan de deur van de winkel. “Dat is leuk voor de klanten en voor ons.

Zo kunnen we toch nog een babbeltje doen.” Soms is het iets meer dan alleen afhaal.

“Het gebeurt dat een klant die twijfelt tussen twee kleuren de setjes hier in de deuropening nog even bekijkt. Of dat wij, als we de klant voor ons zien, nog snel een andere maat meegeven.”

Milis maakt zich geen illusies dat de winkels snel weer zullen opengaan, maar ze blijft optimistisch. In de lente draaide Underwear op zestig procent van het normale zakencijfer. Toen de winkel in mei weer open mocht, was er zo’n boom in de verkoop dat het omzetverlies in een mum van tijd was ingehaald. “Wij hoeven dan ook niet bang te zijn voor deze situatie. Door de geschiedenis van de winkel is Underwear een echte community geworden, met veel vaste klanten met wie we een vertrouwensband hebben. Ook de meisjes werken hier al lang en we vullen elkaar perfect aan. In crisistijd merken we dat deze manier van werken veel waard is en dat het de moeite is om hierin te investeren.”

B

ij de gereputeerde speelgoedzaak Serneels aan de Louizalaan staat de deur wagenwijd open. Maar verder dan het geïmproviseerde toonbankje van blauwe speelgoedblokken mogen de klanten niet.

Vandaar hebben ze wel zicht op het uitgebreide aanbod luxeknuffels, houten speelgoed en poppenhuizen, muziekdoosjes en gezelschapsspelen.

Een dame rekent een forse lading speelgoed af: een kasteel, een garage en twee grote tassen Lego. Even later komt een Engelssprekende man een tarotspel afhalen en betalen.

Nu ook de speelgoedwinkels dicht zijn vanwege corona tonen de klanten hun interesse per telefoon of mail. “Maar het is voor ons dubbel zoveel werk,” zegt Brigitte Serneels, tweede generatie van het ruim zestig jaar oude familiebedrijf. “We maken foto’s, daarvoor moet je het artikel eerst uit de kast halen, dan stuur je die foto’s door en beantwoord je verdere vragen. Aan de verkoop van het tarotspel van 12,5 euro zijn zes mails voorafgegaan. Andere klanten willen Facetimen, dan gaan we met hen alle rekken af. Vervolgens komen de klanten tot hier. Ze bekijken het artikel nog eens. En dan moet alles nog ingepakt en betaald worden.”

Bij Serneels dus geen simpele click & collect dus.

Dat zou ook niet kunnen, want de website toont wel wat foto’s en een virtuele rondleiding door de winkel,

maar prijzen zie je niet en mogelijkheid tot online kopen is er ook niet.

“Wij verkopen niet via een webshop omdat wij de klanten graag persoonlijk adviseren en omdat onze vaak exclusieve producten zich daartoe niet lenen,” zegt Serneels. Ze wijst naar een enorm speelgoednijlpaard in leder. “Hoe moeten wij via een foto op een schermpje duidelijk maken waarom dit prachtige artikel, afhankelijk van de bestelde grootte, 800 à 1.500 euro kost? Idem voor de tot in de perfectie afgewerkte poppenhuizen en kinderwagens. Of neem onze muziekdoosjes, we hebben er wel vijftig, gaande van doosjes uit de fabriek met een eenvoudig deuntje tot een handmatig beschilderd doosje met een schitterende melodie. Hoe

toon je het verschil in kwaliteit via een webshop?”

Haar zoon Louis, die sinds dit jaar meedraait in de zaak en klaargestoomd wordt om samen met zijn zus de winkel over te nemen, komt erbij en haalt een houten vrachtwagen van het rek, een in Duitsland ambachtelijk vervaardigd stuk, kostprijs 115 euro.

“Dit is het soort speelgoed dat je moet voelen, je moet er even mee spelen,” zegt hij.

Maar er is nog een reden waarom een webshop geen optie is. Brigitte Serneels: “Een spel als Trivial Pursuit krijgen wij online niet verkocht, omdat onze prijs hoger ligt dan bij Amazon.

Logisch, wij zijn een kleine, goed gelegen zaak die veel service biedt.”

Via de huidige kanalen is de verkoop mager, zucht ze.

“Normaal hebben we flink

wat buitenlandse klanten, maar momenteel zijn er amper toeristen of zakenreizigers. Ook onze trouwe klanten uit Aarlen komen niet naar het centrum van Brussel. We halen slechts tien tot vijftien procent van ons normale zakencijfer rond deze tijd van het jaar. Van Sint-Maarten hebben we nauwelijks iets gemerkt in de verkoop.”

Met Sinterklaas voor de deur trok ze vorige week naar minister van Middenstand David Clarinval (MR) om hem ervan te overtuigen speelgoedwinkels over te hevelen naar de categorie essentiële handelszaken, maar dat is niet gelukt. “Ik begrijp niet dat kinderen niet als essentieel beschouwd worden,” zegt ze. “Fingers crossed dan maar dat we op 14 december weer open mogen gaan.”

‘Deze manier van verkopen is zo tijdrovend’ BRIGITTE SERNEELS Speelgoedzaak Serneels

Speelgoed afhalen kan wel in speelgoedzaak Serneels. “Maar ik begrijp niet dat kinderen niet als essentieel beschouwd worden,” zegt Brigitte Serneels.

LA VENTE À EMPORTER CRÉATIVE Tous les magasins non essentiels sont à nouveau fermés.

Mais ils peuvent rester ouverts pour la vente à emporter. La vente à distance donc, ce qui exige une certaine créativité. Pour certains magasins, cela fonctionne parfaitement, pour d’autres beaucoup moins. Chez Smell Stories, un nouveau magasin qui vend des parfums indépendants à deux pas de la Grand-Place, Stéphane Cadron et Kurt Stragier se focalisent désormais entièrement sur le webshop. « Le parfum n’est pas un produit facile à vendre en ligne, » dit Cadron. Le magasin de lingerie Underwear, rue Dansaert, n’a pas de webshop, mais fait tout de même de bonnes affaires. « Nous présentons la nouvelle lingerie et les tenues d’intérieur via Instagram. Et ça fonctionne bien », explique Geertje Milis. Serneels, le magasin de jouets chics sur l’avenue Louise, ne possède pas de webshop non plus, et essaie d’aider les clients par téléphone, e-mail ou Facetime. « Cela prend énormément de temps et ne rapporte pas tellement », selon Brigitte Serneels.

FR

CREATIVE TAKEAWAY All non-essential have again been closed. They are permitted to organize takeaway, however. Distance sales, in other words, and that requires a degree of creativity. Some shops are selling very well, but others are struggling. At Smell Stories, a new shop specialized in independent perfumes, near the Grand-Place/ Grote Markt, Stéphane Cadron and Kurt Stragier are now focusing entirely on their web shop.

“But it is not easy,” Cadron says.

“Perfume is not an easy product to sell online and our brands are not well-known in Belgium.” The lingerie shop Underwear on rue Dansaertstraat has no webshop, but is nevertheless doing a roaring trade. “We have a lot of regular customers and we present our new lingerie or home wear to them via Instagram. It works,” Geertje Milis tells us. Serneels, the chic toyshop on avenue Louise/ Louizalaan, does not have a web shop either, and they try to help their customers via the telephone, email, or Facetime. “It is extremely time-consuming, and the results are relatively meagre,” Brigitte Serneels says.

EN

18 NOVEMBER 2020

I 29

Big City

STEL ZELF JE VRAAG EN STEM OP BRUZZ.BE

Nederlands zelfs een taal van het Russische hof maken. Die kennis kon hij ook gebruiken tijdens zijn tweede reis naar het westen in 1717, waar hij ditmaal ook de Zuidelijke Nederlanden bezocht. Hij werd rijkelijk onthaald in Antwerpen, ging baden in Spa en van het zicht op zee genieten in Nieuwpoort. Tijdens deze tweede reis kon een bezoek aan Brussel niet ontbreken.

BRUZZ | BIG CITY

OVERDAAD

De buste van Peter de Grote in het Warandepark.

Wat had tsaar Peter de Grote met Brussel?

VRAAG VAN PETER UIT VORST Achter elk standbeeld in elk Brussels stadspark gaat een verhaal schuil en het ene is al straffer dan het andere. Meestal eert een standbeeld een lokale held, maar tussen de vele beeldhouwwerken van het Warandepark staat aan de kant van het Paleis een buste van de Russische tsaar Peter de Grote.

Tussen 1682 en 1725 was hij 43 jaar lang de leider van het Russische

Lees en bekijk de antwoorden op de Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity

30

I

18 NOVEMBER 2020

Rijk. Zijn naam had hij niet alleen te danken aan zijn gigantische rijk, maar ook aan zijn lengte. Hij zou meer dan twee meter groot zijn geweest. Groot was ook zijn fascinatie voor West-Europa, dat hij met zijn eigen ogen wou zien. Zo werd hij de eerste tsaar die buiten de grenzen van Rusland reisde.

Om inspiratie op te doen over hoe hij Rusland kon moderniseren,

vertrok hij verschillende keren op een tocht door West-Europa.

Tijdens zijn eerste reis, die hij deels incognito aflegde, bezocht bij onder meer Letland, Oostenrijk, Engeland en de Nederlanden. In onze contreien was hij niet alleen geboeid door kunst en het beheer van de Nederlandse wateren, maar ook door de Nederlandse taal. Hij leerde ze spreken en wilde van het

Check ook onze Instagrampagina, elke donderdagnamiddag vertelt Luana Difficile een nieuw Big City-verhaal.

Peter de Grote reisde toen niet meer incognito en overal waar hij kwam werd hij als een tsaar te rijk onthaald. Na een feestelijk verwelkoming volgde in het Warandepark een grote viering ter ere van zijn komst. Kosten noch moeite werden gespaard en er was een gigantisch buffet, waar de drank rijkelijk vloeide. Helaas voor hem was dat niet het enige wat vloeide.

Peter de Grote was net iets te stevig in het feestmaal en vooral in de wijn gevlogen, waardoor hij tijdens het feest de tafel moest verlaten om bij een fontein in het park over te geven. Dankzij de Brusselaars werd dat voorval onvergetelijk, want na zijn vertrek lieten ze op de fontein in het Latijn het volgende opschrift neerpennen: ‘Petrus Alexiowitz, tsaar van Moskou en groothertog, gezeten aan de rand van deze fontein heeft er de wateren verrijkt met de wijn die hij heeft gedronken op zestien april 1717 om drie uur ‘s namiddags.’ De fontein is verdwenen, maar het bassin waarop het opschrift staat, bestaat nog. Het ligt enkele meter van de plek waar later ook zijn standbeeld kwam te staan.

Dat was een geschenk van de Russische prins Anatoli Demitov.

Een blijvende herinnering aan het feit dat een Russische tsaar nooit zomaar incognito kan overgeven op Brussels grondgebied.

VOLGENDE WEEK Wat waren de Brusselse luxehotels in de belle époque?

Culture.

NL | FR | EN A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

WAT DE DIEREN VAN LEO TIMMERS ONS KUNNEN LEREN

‘In samenwerking schuilt de hoop’ CABIN FEVER PRISCILLA ADADE

CINÉMA MANU DACOSSE

Strong women of colour to help you through the lockdown

Derrière chaque grand film, il y a un directeur de la photographie

Culture. Cabin Fever

‘England’s first published poetess was a dark-skinned Italian!’

EN

It is difficult to imagine a Brussels resident more cosmopolitan than Priscilla Adade. The actress sat down with us to share her cultural tips for the new lockdown, focussing on strong black women in literature, theatre, television, podcasting and ... yoga. — MICHAËL BELLON Actress Priscilla Adade is perfectly bilingual and feels at home in various places around the world. She attended the European school in Ukkel/Uccle, moved to Brighton to study Law and American studies, lived in America, and finally moved to Paris and London for drama courses at both Cours Florent and LAMDA. She is also the founder of PRYSM, a social production house currently crowdfunding to teach podcasting to survivors of rape of war in the Kivu regions. Since 2015, the award-winning actress has been back in Brussels, where in 2021 we hope to see her perform in Les enivrés at Flagey, Fire Will Become Ashes, But Not Now at KVS, and Birthday at Théâtre de Poche.

She starts her lockdown list with a book by the American writer Maya Angelou (1928-2014).

“Angelou is not very well known here, although her seven volume autobiography, starting with I Know Why the Caged Bird Sings, shows how many lives she lived. She was sent away from home, was raped, went mute for many years, then became a pimp and a prostitute to help her boyfriend.

As a singer in Porgy and Bess she toured Europe, got involved in the Civil Rights movement, became a writer and a professor, hung out with James Baldwin, Martin Luther King, Malcolm X, and also went back to Africa… The inspiration black women like her give me is the leitmotif in all my recommendations.”

With the theatres closed, Adade urges us to see a play that just opened online. “A play called Emilia, which I saw in London’s West End a year and half ago. It tells the story of Emilia Bassano, who was the first published poetess in Britain, and who also happened to

32

everybody should see it.

Bassano had darker skin because she was from the south of Italy. She lived at the English court, had to get married, struggled to survive financially, met Shakespeare, and also wrote herself in a time in which it was virtually impossible to get published as a woman. It is crazy to see that her life in the 16th-17th century is similar in many ways to that of a poetess nowadays.

That she is only seen as Shakespeare’s muse and not as the first poetess published in England, shows how the “invisibilization” of women’s history has been going on for such a long time that it is probably going to take us just as long to unbury all the stories like this one.”

HOMEGROWN

Priscilla Adade: “The inspiration black women give me is the leitmotif in all my recommendations.” © IVAN PUT

be the “Dark Lady” in Shakespeare’s Sonnets.

Too few people know about her and that is why Michelle Terry, artistic director of The Globe, commissioned Morgan Lloyd Malcolm to write this play that is so amazing that I have actually bought the rights to translate and put it on in French, because I think

Emilia

Time for a TV series, or even two! “The first one is She’s Gotta Have It. Spike Lee did the movie in 1986, but he also made the TV series in 2017: two seasons about this great artist Nola Darling – love that name! – who lives in Brooklyn, is very open and undertaking, sexually curious, loves life, and therefore gets herself into trouble sometimes.”

The second one is the recent BBC-production I May Destroy You by Michaela Coel. “About consent and all the I May Destroy You different kinds of sexual abuse that women and some men can go through. From lack of consent to the more consensual vision of what a rape is. It is not as light-hearted as everything else I have suggested so far, but the way it is written and told, the way that Coel navigates through the complexity of this topic is just incredible. It is so rich that it feels as though it talks about everything in life.”

On the other hand, the podcast Vocal About

Quarantoon STEVE MICHIELS It by Sarah Diedro Jordao and Sara Hassan is completely homegrown. “They are two black women from France and Austria respectively, who live in Brussels and used to work for the European institutions before changing course completely. They talk about systemic racism and give tips to white people about how they can become allies. They are funny but talk frankly, in English, and since it is Brussels-based they can use local examples Vocal About It of what they have lived through in the European institutions, or in our city that is meant to be cosmopolitan and inclusive, but obviously still suffers from everything that all cities suffer from.”

Music-wise Adade suggests Beyoncé’s movie Homecoming, which is also available on Netflix. “Such a good vibe film! It shows a concert at Coachella, but what makes it really inspiring, apart from the amazing performances, is how she directed it. Honouring and reproducing the approach of the Historically Black Colleges and Universities, forming a strong team of different black people that are not really that famous or didn’t get that many opportunities, respecting each person’s individuality and characteristics.”

Adade’s final tip is not related to the strong black lead, but is about meditation. “I have

Beyoncé’s movie Homecoming: “An inspiring and good vibe film!”

been doing a lot of Kundalini yoga lately, and in March the French teacher Lili Barbery started doing daily free Kundalini yoga sessions on Instagram, and now she has started again during this lockdown. Kundalini really works, changes your energy and the energy around you very quickly, with just a few moves and singing mantras at the end. It is also beautiful to see a community of sometimes 5,000 people together in front of our screens following the lessons. Thank God this whole corona thing is happening in an era in which we are able to use technology this way.”

Culture. Literatuur

AUTEUR SULAIMAN ADDONIA VINDT NA ZIJN OMZWERVINGEN RUST EN INSPIRATIE IN BRUSSEL

‘Vluchtelingen schrijven niet altijd over zichzelf, hoor’ NL

Tien jaar lang dwaalde de Eritrees-Ethiopisch-Britse auteur Sulaiman Addonia door Brussel en schreef hij in Brusselse cafés. Nu plant hij zijn eerste non-fictieboek, over Rimbaud en Verlaine en dus ook over onze stad. “Ergens thuishoren gaat over zoveel meer dan taal en nationaliteit. Het is alsof ik hier thuishoor door te wandelen, via de literatuur en mijn werk.”

— JASMIJN POST, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

34

tongue schreef hij in Belga, zijn favoriete schrijfcafé tot ze er van koffie veranderden. Daarna werd zijn ‘kantoor’ het bruinere, meer down-to-earth café Le Pitch-Pin aan de overkant. De koffie smaakte er goed en het gezelschap was aangenaam. “Ik heb er vrienden gemaakt, zoals de Franstalige Belg van een jaar of tachtig die me al die tijd aan mijn boek had zien werken. Toen het uitkwam, las hij het met een woordenboek Engels-Frans. Dat ontroerde me enorm.”

In je kortverhaal in AfroLit lijkt iemand te verdrinken in de zee. Een krachtig symbool voor de brexit, lijkt me.

SULAIMAN ADDONIA: Het is treurig, want ik weet nog niet wat de brexit met mij gaat doen. Al die technische details gaan een invloed hebben. Ik heb hier een verblijfsvergunning, maar dat is voorlopig alles. Ik heb de Britse nationaliteit.

Tijdens de lockdown ben ik begonnen Frans en Nederlands te leren met mijn kinderen. Vanwege de brexit zal ik misschien genoodzaakt zijn om Belg te worden.

Om ergens thuis te horen moet je de taal spreken en een aantal technische stappen doorlopen. Tenminste, als je er op een politieke manier naar belonging kijkt. Het is alsof ik thuishoor in Brussel door er ’s nachts te wandelen, via de literatuur en mijn werk. Ik heb er bijna tien jaar over gedaan om Silence is my mother

tongue te schrijven. Dus toen ik daarmee klaar was, voelde ik me alsof ik deel uitmaakte van de stad.

Je hebt het boek voornamelijk in Brusselse cafés geschreven. Waarom kies je zo’n omgeving?

ADDONIA: Ik heb altijd al in cafés geschreven, ook

in Londen deed ik dat. Ik denk soms dat het komt doordat ik een beetje rusteloos ben. Als je in een café werkt, kun je ’s ochtends in een ander café werken dan ’s middags. Ik houd niet van routine. Dat is ook niet hoe mijn leven tot nu toe verlopen is. Ik blijf eigenlijk nooit lang op één plek.

Daar komt nog bij dat je in cafés goed naar mensen kunt kijken. Als je een goede schrijver wilt worden, dan moet je boeken lezen - dat is toch wat je altijd te horen krijgt. Maar ik denk dat er andere manieren zijn om je te bekwamen in je ambacht. Ik heb altijd het gevoel gehad dat mensen zijn zoals boeken. Ik kijk dus graag hoe ze bewegen, hoe ze een koffie bestellen. Hoe ze een pauze nemen of verdriet van zich afschudden.

Als kunstenaar kun je de diepte en variëteit van menselijke eigenschappen daar goed opsnuiven.

Silence is my mother tongue wordt volgend voorjaar gepubliceerd door een Nederlandse uitgever.

Wilde men in België het risico niet nemen?

ADDONIA: Als mijn werk in het Engels wordt

▼

A

froLit: een bloemlezing van moderne literatuur uit de Afrikaanse diaspora brengt recente fictie en non-fictie samen van vijftien auteurs uit België en Nederland, gaande van dichters en opiniemakers tot scenaristen. De in Elsene wonende schrijver Sulaiman Addonia is een van hen, met een kortverhaal over een gepensioneerd Belgisch koppel aan zee. “Het gaat over de brexit,” licht hij toe. “Mensen verwachten misschien dat ik over andere dingen zal schrijven als zwarte persoon en vluchteling, maar dit is waarin ik geïnteresseerd ben.”

Addonia raakte bekend vanwege zijn boeken The consequences of love (2008), over een verboden liefdesrelatie in Saudi-Arabië, en Silence is my mother tongue (2018), over het leven van een jong meisje en haar broer in een Oost-Afrikaans vluchtelingenkamp. In een recent essay schreef hij nog hoe meertaligheid voor een migrant kan aanvoelen als een open wonde. Elke nieuwe taal herinnert aan het afscheid van een land. De landen die hij achterliet, zijn Eritrea, Sudan, Saudi-Arabië en Engeland. Hij schrijft in het essay ook over de vrees andere talen te verliezen als hij Frans of Nederlands zou leren.

Inmiddels woont Addonia tien jaar in Brussel, waar hij een bijzondere band mee heeft opgebouwd, en in het bijzonder met de gemeente Elsene. Grote delen van Silence is my mother

▼

AUTEUR SULAIMAIN ADDONIA VINDT NA ZIJN OMZWERVINGEN RUST EN INSPIRATIE IN BRUSSEL

uitgegeven door Graywolf, een toonaangevende uitgeverij, hoe kan het dan dat lokale uitgeverijen geen interesse hebben? Mijn vrienden, die schrijvers zijn, waren woedend. Ze hebben uitgeverijen gemaild met de vraag of ze naar mijn boek konden kijken, maar ze kregen geen antwoord. Misschien hebben ze er hier moeite mee dat er ook schrijvers zijn die niet in het Nederlands of Frans schrijven. Mensen zoals ik, die ervoor hebben gekozen om hier te komen wonen. Onze verhalen zijn ook belangrijk. En ik doe hier nog zoveel meer dan schrijven. I’m rooted here.

Waar schrijf je dezer dagen, nu Le Pitch-Pin noodgedwongen gesloten is?

BRUZZ

| INTERVIEW

ADDONIA: We hebben twee kinderen en tijdens de

eerste lockdown verdeelden we de dag: ik deed de helft, en mijn vrouw ook. Dus tijdens een van mijn wandelingen rond de meren van Elsene, zoals ik ze noem omdat ze zo uitgestrekt zijn, ging ik op een bankje zitten en nam ik mijn telefoon. Ik begon te schrijven en drie weken later was mijn derde boek af. Het was vreemd om het scherm zo dicht bij mijn ogen te hebben. Toch heb ik het grootste deel van mijn derde roman daar geschreven. Niemand weet al dat hij af is, behalve mijn agent. En ze vindt hem echt heel goed. Ik had het niet eens gepland, ik had geen idee of verhaal in mijn hoofd. Maar ik wilde wel graag laten zien wat er kan gebeuren als je je voorstellingsvermogen de vrije loop geeft.

Sulaiman Addonia Geboren in Eritrea uit een Eritreese vader en een Ethiopische moeder.

Groeide op in een Sudanees vluchtelingenkamp en vroeg in 1990 asiel aan in het Verenigd Koninkrijk. Woont al ruim tien jaar in Brussel.

Zijn eerste roman The consequences of love werd genomineerd voor de Commonwealth Writers’ Prize en vertaald in meer dan twintig talen.

Zijn tweede roman Silence is my mother tongue werd genomineerd voor de Orwell Prize for Political Fiction.

Is medeoprichter van het Asmara-Addis Literary Festival (In Exile) en de Creative Writing Academy for Refugees & Asylum Seekers.

Kun je al iets vertellen over je vierde boek?

ADDONIA: Het zal non-fictie zijn: een essaybundel

getiteld ‘When Verlaine pulled the trigger in the Brussels hotel’. Ik wilde graag schrijven over Brussel, ook al haatte ik deze stad toen ik er pas kwam wonen. Mijn hele leven ben ik al verhuisd, dus in het begin zag ik de schoonheid en de complexiteit en de charme er niet van. Toen ik mijn roman af had, werd ik van de ene op de andere dag verliefd op deze stad.

Tijdens het schrijven van mijn tweede roman pakte ik tijdens een slapeloze nacht een biografie van Rimbaud op. Ik ontdekte dat hij met Verlaine vanuit Parijs naar Brussel verhuisd was, en daarna naar Londen. Mijn traject vertrekt in Londen, waar ik het boek ga schrijven tijdens een residentie. Rimbaud heeft ook in Ethiopië gewoond nadat hij gestopt was met poëzie schrijven. Hij is er in slaven en wapens gaan

handelen. Ik wil de door hem afgelegde route andersom afleggen: van Londen, waar de dichters in Camden hebben gewoond, net als ik, naar Brussel. En dan naar Parijs, waar ik het schilderij van Edgar Degas heb gezien dat mijn tweede boek heeft geïnspireerd. Door hun traject te volgen kan ik een klein gedeelte van de Europese geschiedenis herschrijven. Alles komt samen in dit boek.

Naast schrijven houd je je ook bezig met andere dingen, zoals het Asmara-Addis Literary Festival in Brussel. Hoe ontstond dat festival?

ADDONIA: Ik houd ervan om te verdwalen in Brussel.

Het is een manier om een relatie op te bouwen met

“Mijn kinderen spreken Nederlands en Engels thuis, mijn zoon ook een beetje Frans. Hij wil ook Arabisch en Tigrinya leren. Het zijn typisch Brusselse kinderen” SULAIMAN ADDONIA

36

de wereld om je heen. Ik ga naar Elsene en Sint-Gillis, of ik neem de bus naar een willekeurige laatste halte. Zo heb ik het altijd al gedaan op mijn reis hiernaartoe. Tijdens die omzwervingen merkte ik dat je op straat heel veel verschillende talen hoort.

Het Flageyplein bijvoorbeeld: hoe rijk is die plek!

There’s music about it. In de grote cultuurhuizen hoor je meestal Engels, Nederlands of Frans. Maar de veelheid aan talen in Brussel wordt niet weerspiegeld op de podia.

Wie de talen om zich heen begint te zien, ziet de mensen die erbij horen ook. Ik wilde het Flageyplein naar het podium brengen. Tijdens de laatste editie van het festival werden er elf talen gesproken, waaronder Surinaams, Spaans, Italiaans, Arabisch, Tigrinya en Amhaars. We hadden schrijvers uitgenodigd met een achtergrond in dertig verschillende landen. We werkten zonder vertalingen. Het idee was om de talen en het ritme die je hoort op straat beter te appreciëren.

Je hebt ook de Creative Writing Academy for Refugees & Asylum Seekers opgericht. Wat doe je daar precies?

ADDONIA: Voordat mensen vluchtelingen werden,

waren ze iets anders: dokters, studenten, boeren, schrijvers... Schrijver zijn is ook iets waarmee ik kan helpen. Met de Italiaans-Somalische

SULAIMAN ADDONIA TROUVE REPOS ET INSPIRATION À BRUXELLES Pendant dix ans, l’écrivain érythréen/éthiopien/britannique Sulaiman Addonia a erré dans les rues de Bruxelles. Il a écrit son deuxième roman dans les cafés bruxellois. Son nouveau livre parle de Rimbaud et de Verlaine, et donc aussi de Bruxelles. « Se sentir chez soi quelque part va bien plus loin que la langue et la nationalité. J’ai l’impression d’appartenir à Bruxelles en m’y étant promené, à travers la littérature et mon œuvre. » Addonia s’est fait connaître grâce à ses livres The Consequences of Love, relatant une relation amoureuse interdite en Arabie Saoudite, et Silence is my Mother Tongue sur la vie d’une jeune fille et de son frère dans un camp de réfugiés en Afrique de l’Est. Entre-temps, cela fait dix ans qu’Addonia habite à Bruxelles. Son « bureau » est le café Pitch-Pin à Ixelles. « Je regarde comment les gens se déplacent, commandent un café, prennent une pause ou se défont un peu de leur tristesse. En tant qu’artiste, c’est un endroit parfait pour observer la variété des caractéristiques humaines. » Op een bankje aan de Vijvers van Elsene. Hier werkt Sulaiman Addonia graag nu zijn favoriete schrijfcafé, Le Pitch-Pin aan het Flageyplein, tijdelijk gesloten is.

schrijfster Ubah Cristina Ali Farah, die ook in Elsene woont, ben ik een schrijfacademie begonnen. Schrijfster Annelies Verbeke heeft geholpen de cursus op te zetten. Eind 2018 zijn we gestart, vlak voor de eerste lockdown zijn we gestopt. We hopen volgend jaar te herbeginnen.

In de schrijfacademie kunnen mensen hun verbeelding aan het werk zetten. We hebben cursisten uit Vietnam, Syrië, Libië, Irak, Eritrea, Jamaica. Via de cursus stromen ze door naar festivals of naar een residentie bij Passa Porta. Je gaat er misschien van uit dat vluchtelingen hun memoires zullen opschrijven, maar dat is niet zo.

Sommigen van hen schrijven sciencefiction of literaire fictie. In de literatuur kun je zoveel meer zijn dan vluchteling of zwart, je bent gewoon een schrijver.

Toen ik naar Londen kwam, was ik zelf een vluchteling. Ik had geen familie in de buurt, maar wel heel veel emoties die ik nergens kwijt kon.

Toen al had ik het plan opgevat om een safe space te zoeken waar ik mezelf kon uitdrukken. Zodat je iemand anders kunt zijn dan louter een persoon die wacht tot zijn dossier wordt geaccepteerd. Als je wacht op een antwoord op je aanmelding, dan kan literatuur een plek zijn in je hoofd waar je naartoe kunt gaan. Zo is het toch altijd geweest voor mij.

Je kinderen hebben een heel andere jeugd dan jij.

Hoe is jullie relatie?

ADDONIA: Mijn zoon en ik hebben een geweldige

relatie, heel speels. Als je geen ouders hebt, zoals ik – ik ben de mijne kwijtgeraakt toen ik drie was – dan is er een bepaald soort vrijheid. Ik heb nooit ervaren wat het is om ouders te hebben, dus ik kan het type ouder zijn dat ik wil. Het is wel een worsteling geweest om me aan mijn zoon te relateren, want ik veranderde steeds. Maar we bewegen nu in dezelfde richting. Hij is nu elf jaar en leert me steeds beter kennen, en ik vertel hem ook al meer over mijn jeugd. Maar er ook zijn dingen die ik hem niet vertel. Dat geldt ook voor mijn dochter, die zes is.

Mijn kinderen zijn hier geboren, dit is hun thuis. Hun moeder is Belgische. Ze spreken Nederlands en Engels thuis en mijn zoon spreekt ook een beetje Frans. Hij wil ook Arabisch en Tigrinya leren. Het zijn typisch Brusselse kinderen met een enorme honger voor taal. Het is verbazingwekkend met welk gemak ze zoveel talen willen leren.

AFROLIT: EEN BLOEMLEZING...

samengesteld door schrijfster Dalilla Hermans en Dipsaus-podcastmaker Ebissé Rouw, uitgegeven bij Pluim

BRUZZ | INTERVIEW

FR

SULAIMAN ADDONIA FINDS REST AND INSPIRATION IN BRUSSELS For ten years, the EritreanEthiopian-British author Sulaiman Addonia wandered the streets of Brussels. He wrote his second novel in cafés in the city.

His next book is about Rimbaud and Verlaine, and thus also about Brussels. “Belonging somewhere is about so much more than language and nationality. It is as though I belong in Brussels by walking, through literature, and in my work.”

Addonia became famous thanks to his books The Consequences of Love, about forbidden love in Saudi Arabia, and Silence Is My Mother Tongue, about the life of a young girl and her little brother in an EastAfrican refugee camp. Addonia has lived in Brussels for ten years now, and he has developed a special relationship with the place. His “office” is the café Le Pitch-Pin in Elsene/Ixelles. “I liked to watch how people move, how they order coffee. How they take breaks or process a moment of sadness. As an artist, it is a great place to absorb the depth and variety of human characteristics and experiences.”

EN

37

Culture. Pop

Een blik in het laboratorium van Iliona NL

Om the next big thing te spo en hoef je je sofa niet uit, want het showcasefestival Fi y Lab gaat voor zijn tweede editie online.

Wij nestelen ons alvast in het pluche voor het fluwelen chanson van Iliona. — TOM ZONDERMAN

sluit Iliona het best aan. Voor corona de wereld veroverde, had nog niemand van haar gehoord. Te oordelen aan de drie singles die ze intussen uitbracht, zal daar snel verandering in komen. Op Facebook heeft ze nu 666 volgers, maar na de blik in haar laboratorium tijdens Fifty Lab, voorspellen we dat ze het Beest snel het nakijken zal geven.

VERGEET BARBARA NIET Vorig jaar kreeg Brussel met Fifty Lab eindelijk zijn eigen showcasefestival. De vitrine oogde bescheidener dan die van grote broers als Eurosonic in Groningen en South by Southwest in Austin, Texas, maar organisatoren Five Oh, bekend van zijn Fifty Sessions, en KuratedBy pakten wel uit met een originele formule: gerenommeerde Europese festivals als Primavera Sound, Glastonbury en Best Kept Secret mochten mee de affiche cureren.

Dit jaar zou Fifty Lab in een afgeslankte versie plaatsvinden, tot de tweede lockdown na plan A en plan B ook plan C dwarsboomde.

Maar het festival toont zich van zijn meest weerbarstige kant, want deze week ontplooit Fifty Lab plan D: met de d van digitaal, voor een rondje livemuziek, talks en interviews.

Onder meer Best Kept Secret, Dour en Primavera zetten je tijdens deze helemaal Belgisch gekleurde livestream aan om te bingewatchen, waarbij Brusselaars als de suikerspincrooner David Numwami, de nieuwe hoop van de grootstedelijke rap Frenetik en de alternatieve r&b-zangeressen MEYY en Reinel Bakole je aan het scherm mogen doen kleven, samen met onder meer ‘alien popster’ Dolly Bing Bing, Humo’s Rock Rally-winnares Meskerem Mees en de feliene funkateers van Jaguar Jaguar.

Maar een showcasefestival is er natuurlijk vooral om the next big thing te spotten. En bij die profetie 38

“Ik heb pas anderhalve maand geleden voor het eerst mijn eigen liedjes live gezongen,” zegt de twintigjarige Brusselse aan de telefoon terwijl ze zich klaarmaakt voor de opnames van de videoclip die ze bedacht voor haar vierde, binnenkort te verschijnen single, ‘Reste’. De primeur van dat optreden kreeg een intiem legertje gemondmaskerde luisteraars tijdens Qui Va Piano Va Sano in de Saint-Merri-kerk in Parijs, een minifestival waarbij beloftevolle artiesten als Yseult, Ichon en Pomme slechts vergezeld van een piano hun nummers uitkleedden.

De setting zat Iliona als gegoten.

Dat ze wel “hyper stressée” was, bekende ze met trillende stem vanachter de grote vleugelpiano. “Ik ben nogal zelfbewust,” blikt ze terug. “Ik was nog te veel aan het denken, waardoor ik niet helemaal in mijn songs kon kruipen. Maar ik heb nog veel tijd om me dat podium eigen te maken, dus ik maak me daar niet te veel zorgen over.”

Iliona speelde er drie songs.

Broze versies van haar eigen liedjes ‘Rattrape-moi’ en ‘Moins joli’. En ‘Parce que’, geleend van de twee jaar geleden overleden Frans-Armeense superster Charles Aznavour. “Ik ben vooral fan van het pianoarrangement dat Gainsbourg voor dat nummer heeft gemaakt,” verduidelijkt de zangeres. “Maar de tekst van Aznavour is wel heel mooi, met veel betekenislaagjes. Zo schrijf ik zelf

De jonge Brusselse Iliona zal je tijdens Fifty Lab aan het scherm kluisteren met haar fragiele update van het chanson française.

haar hese stem, die donkerte en weemoed versmelt met warmte en sensualiteit. Denk aan Françoise Hardy met een spat Angèle, maar dan een tikje moins joli.

“Quand je n’y vois plus clair, aide-moi,” smacht ze zo in het verleidelijke ‘Rattrape-moi’. “Aan wie die smeekbede gericht is? Veel mensen horen er een liefdesliedje in, maar belangrijker is de angst die eruit spreekt, en hoe je leert daarmee om te gaan. Eigenlijk is de tekst een conversatie tussen mezelf en mezelf.” Zoals de mannelijke stem die in het nummer opduikt, die zegt dat “tu peux pas laisser toutes les fins exister comme ça”, en die ze zelf blijkt te zijn. “Daar gebruik ik een stemvervormer. Ik

eigen clips op. Grote labels smeekten om een handtekening, maar de Brusselse koos voor het kleine Franse Artside, wiens grootste poulain de Franse rapper Zed Yun Pavarotti is. “Ik voelde me niet op mijn gemak bij die grote spelers,” benadrukt ze. “Artside is een kleine familie, maar ze zijn heel gemotiveerd. Dat staat dichter bij mijn persoonlijkheid.”

Iliona geeft toe dat je als Franstalige artiest, ondanks de bloeiende Brusselse scene, nog altijd langs Parijs moet. Maar verkassen zoals Angèle ziet ze zich niet meteen doen. “Tenzij ik constant over en weer moet pendelen. Tot zo lang zit ik goed in Brussel. Mijn familie en vrienden

“Ik vond het makkelijker om eerst de muziek van iemand anders te producen.

Ondertussen sleutelde ik verder aan mijn eigen songs”

© ROXANE DIAMAND

SMEEKBEDE AAN JEZELF In 2016 postte Iliona een nummer op YouTube dat werd opgepikt door Pierre Bertrand, de geluidstechnicus van L’Oeil Écoute Laboratoire, een opnamestudio in Brussel waar ook Roméo Elvis en de meiden van Juicy muziek inblikken. Hij zag meteen toekomst in haar muziek, maar Iliona hield de boot af. In 2018 ontmoette ze de Brusselse r&b-zangeres Ana Diaz. Het klikte en Iliona, die tot dan muziek in haar slaapkamer in elkaar knutselde met het programma Logic Pro, mocht de ep van Diaz producen.

“Ik vond het makkelijker om eerst de muziek van iemand anders te producen,” zegt ze. “Samenwerken met Ana was een geweldige leerschool. En ondertussen kon ik verder uitvlooien wat ik zelf wilde doen met mijn eigen nummers.”

Die eigen muziek is een slimme update van het Franse chanson.

Haar teksten zijn donker en intiem zoals haar voorbeeld Barbara, de arrangementen eenvoudig, met net genoeg synthetische poptoetsen om het eigentijds te maken. Die fluwelen muzikale omkadering geeft ruimte aan haar grootste troef:

zaai graag wat verwarring.”

Iliona’s liedje ‘Moins joli’, haar recentste single, voelt lichter aan, dankzij de muziek. “Ik speel graag met contrasten. De tekst van mijn nieuwe song, ‘Reste’, is wat minder somber, maar de muziek is dan weer donkerder.” Het is dat subtiele evenwicht dat deze eerste glimp van Iliona zo veelbelovend maakt.

Nog een troef is dat ze alles zelf doet. Ze schrijft songs, arrangeert en producet ze, en ze neemt haar

wonen hier. De scene is geweldig, en ik voel veel solidariteit.”

Dat ze de voorbije maanden debuteerde terwijl een virus de keel van de muziekindustrie dichtkneep, raakte haar als debutant niet te hard. “Ik had het geluk dat ik me op mijn muziek kon storten. En het goeie was: ik had sowieso geen shows op het programma staan.”

FIFTY LAB

20/11, 16.00, www.fiftylab.eu

AU COEUR DU LABORATOIRE

IN THE LABORATORY

Pour se tenir au courant, plus besoin de quitter son canapé, car le festival Fifty Lab se déroulera pour sa seconde édition en ligne. On tourne déjà le bouton du volume pour la jeune chanteuse bruxelloise Iliona. Personne n’avait entendu parler d’elle avant le confinement, mais grâce à la mise à jour, à la fois sombre et sensuelle, de la chanson française qu’elle a opérée avec les trois singles sortis ces derniers mois, cela risque de rapidement changer.

To spot the next big thing, you do not even have to get up off the couch, because the second edition of the showcase festival Fifty Lab is going online.

We are turning up the volume for the young Brussels-based singer Iliona. Before the lockdown, nobody had heard of her, but thanks to the dark and yet sensual update of the French chanson that she revealed in the three singles that she released over the past few months, that will soon change.

FR

BRUZZ | INTERVIEW

ook graag.” Het liedje is een donker relaas over de frustraties van een jongeman die niet weet wat hij moet aanvangen met zijn liefde voor een twintigjarige allumeuse.

Iliona is zelf twintig. Haar ouders zijn geen artiesten, maar houden wel van kunst. Zelf heeft ze een boon voor de Oostenrijkse expressionist Egon Schiele, en heeft ze veel gehad aan de coming-of-agefilm Palo alto. Liedjes begon ze tien jaar geleden te schrijven. “Mijn eerste song was een ode aan Nick Jonas van boysband The Jonas Brothers. Ik had een crush op hem.” (Lacht) Vanaf haar vijftiende werd het serieuzer. Iliona raakte in de ban van Amy Winehouse en Alicia Keys, maar luisterde ook veel naar rap en klassieke muziek. Helemaal ondersteboven raakte ze van de directheid en de eerlijkheid van het chanson française. “France Gall, Françoise Hardy, ik heb ze allemaal verslonden. De artiest die me het meest betoverde, was Barbara. Haar liedjes zijn zo persoonlijk en intiem.

Ik bewonder haar durf om, voor die tijd, heel donkere liedjes te zingen.”

EN

39

Culture. Cinéma

LE VIRTUOSE DE LA CAMÉRA MANUEL DACOSSE SOUS LES PROJECTEURS

‘Je mène une vie d’aventurier, mais il y a un côté sombre à cela’

FR

En tant que directeur de la photographie, Manuel Dacosse est habitué à faire des gros plans d’acteurs de cinéma célèbres tels que Vincent Cassel, Benoît Poelvoorde et Marine Vacth. Maintenant que The Silencing, son thriller américain avec Nikolaj Coster-Waldau, est sorti sur les plateformes de streaming, il est temps d’inverser les rôles. Gros plan sur le magicien bruxellois de l’image.

— NIELS RUËLL, PHOTO: KRIS DEWITTE

40

D

ans une réserve naturelle en Amérique du Nord, un tueur chasse à l’aide d’un atlatl ou propulseur de lances des jeunes filles sans surveillance. Deux personnes sont sur les traces du mystérieux tueur en série : la nouvelle shérif et le garde-chasse ivre.

Interprétés par Annabelle Wallis de la fameuse série Peaky Blinders et Nikolaj Coster-Waldau qui jouait le chevalier incestueux Jamie Lannister dans Game of Thrones. Un excès de clichés et un manque de cohérence élémentaire pourraient expliquer pourquoi le film The Silencing, depuis peu disponible en DVD et sur les plateformes de streaming de Google Play, Streamz et Apple TV, ne fait pas beaucoup parler de lui. Mais même les

Malheureusement, vous et Robin Pront avez été déçus par un scénario faible.

«Je préfère travailler avec des réalisateurs qui ont des idées visuelles fortes», dit le directeur de la photographie Manuel Dacosse (à gauche). Ici sur le tournage d’Adoration de Fabrice Du Welz.

DACOSSE : Ce n’est pas tout à fait vrai. Le scénario était bon... jusqu’à ce qu’il soit beaucoup coupé à la toute fin. Soudain, il n’y a eu plus que 24 jours de tournage au lieu de 27. Cela nous a obligés à travailler très vite. Cela a fonctionné parce que l’équipe était compétente et les acteurs impressionnants. Une grande différence avec l’Europe, c’est que tous les seconds rôles sont joués aussi par de grands acteurs. Mais des scènes importantes sont tombées à l’eau. C’est dommage. Ça a dû être difficile pour Robin Pront de voir le scénario évoluer dans le mauvais sens, sans pouvoir y faire quelque chose. En Amérique, le réalisateur a beaucoup moins son mot à dire qu’en Europe. Ce sont les producteurs qui ont pris toutes les décisions.

Vous êtes l’homme derrière les prouesses visuelles et le jeu de couleurs éblouissant des courts-métrages et des trois films de genre hyper stylisés du couple bruxellois Bruno Forzani et Hélène Cattet : Amer, L’étrange couleur des larmes de ton corps et Laissez bronzer les cadavres.

| INTERVIEW

MANUEL DACOSSE : Je garde un bon souvenir de ma première expérience nord-américaine. Nous avons filmé à Sudbury, une ville de mineurs dans un coin caché de l’Ontario avec un personnage visuellement super intéressant. Chaque image était, pour ainsi dire, belle ou forte. Je me demande pourquoi. Sommes-nous si familiers de l’iconographie américaine parce que nous avons grandi avec les films américains ? Ou est-il vraiment plus facile de trouver là des environnements impressionnants sur le plan graphique?

La réalisation est entre les mains de Robin Pront, le Flamand qui a fait forte impression avec D’Ardennen. Avec les nouvelles technologies comme les SkyPanels et les tubes Astera, il est assez facile d’obtenir des images riches en couleur de nos jours.

DACOSSE : C’est frappant. Tout d’abord, nous avons de bonnes écoles de cinéma en Flandre et du côté francophone. En plus, je dirais qu’il y a à la fois le talent et la possibilité de développer ce talent. Il se passe pas mal de choses en Belgique ces temps-ci et il y a juste un peu plus de place pour l’expérimentation qu’ailleurs. Un directeur de la photographie bénéficie d’une grande liberté ici. On n’en fait pas un drame si quelque chose ne fonctionne pas. Les Belges n’ont pas peur de faire des gaffes et cela paie. Ruben Impens ne s’est pas retenu pendant les scènes de fête de Belgica de Felix van Groeningen. Il a filmé et filmé. Beaucoup d’images ont dû probablement être mises au rebut, mais c’est comme ça qu’il a obtenu des moments fantastiques, intenses et forts. Je suis également frappé par le fait que beaucoup d’entre nous ont des liens étroits avec des réalisateurs solides. Pensez à Ruben Impens et Felix Van Groeningen, Nicolas Karakatsanis et Michaël Roskam, Benoît Debie et Fabrice Du Welz ou Gaspar Noé, Robrecht Heyvaert et Adil El Arbi & Bilall Fallah. Sans de bons réalisateurs, nous ne serions nulle part.

BRUZZ

Quel regard portez-vous sur votre première aventure américaine : The Silencing ?

cameramen talentueux que de réalisateurs talentueux. En tout cas, vous êtes souvent choisis pour des projets français ou américains. Pourquoi ?

DACOSSE : C’est bien ma chance. Nous avons commencé par des courts-métrages de 200 euros.

Bruno et Hélène bouillonnaient d’idées. Au début, je ne comprenais pas pourquoi ils voulaient éclairer en vert, bleu ou rouge. Il m’a fallu un certain temps avant de comprendre où ils voulaient en venir. Maintenant, c’est comme des vacances quand je peux retravailler avec eux. Ce n’est pas qu’ils ne travaillent pas dur, mais nous sommes amis, nous rions beaucoup et nous nous lançons des défis. ▼

Paris », explique Dacosse. « Les choses sont assez normales sur le plateau. Nous sommes testés deux fois par semaine et nous pouvons faire notre travail. Ce qui est ennuyeux, c’est que l’équipe du film doit rester en quarantaine. Je n’ai pas le droit de retourner dans ma famille à Bruxelles pendant les jours de congé et cela me pèse beaucoup. »

Comment êtes-vous arrivé dans le métier ? critiques les plus sévères reconnaissent que le thriller canado-américain est riche en atmosphère et en images fortes. Ce n’est pas surprenant car le directeur de la photographie est Manuel Dacosse.

Le cameraman bruxellois a déjà fait des films de Fabrice Du Welz, François Ozon et du duo Hélène Cattet & Bruno Forzani des œuvres qui stimulent les sens. Il a le vent en poupe et même la crise sanitaire ne peut l’arrêter. Le tournage d’Inexorable de Fabrice Du Welz vient à peine de s’achever et il est déjà en Allemagne pour mettre en images Vous n’aurez pas ma haine de Kilian Riedhof. « Il s’agit d’une adaptation franco-allemande du livre d’Antoine Leiris qui a perdu sa femme le 13 novembre 2015 dans l’attentat du Bataclan à

DACOSSE : Quand j’avais seize ans, mon père m’a donné une caméra. Le week-end, je parodiais des films ou des séries télévisées comme Hélène et les Garçons avec des amis. On adorait C’est arrivé près de chez vous et on a réalisé un court-métrage d’horreur dans lequel on faisait exploser des fruits. On buvait aussi souvent pas mal. C’est comme ça que j’ai pris le coup de main. Chez les parents d’un ami, j’ai découvert un livre qui a attisé ma curiosité : Des lumières et des ombres du chef opérateur français Henri Alekan. J’ai commencé à prêter de plus en plus attention au cadre et à l’éclairage. L’école de cinéma était une suite logique.

« Les meilleurs acteurs peuvent vous toucher même si vous connaissez le scénario par cœur » MANUEL DACOSSE

Parfois, je pense que la Belgique compte plus de 41

LE VIRTUOSE DE LA CAMÉRA MANUEL DACOSSE SOUS LES PROJECTEURS

« Un drame en costumes de 25 millions d’euros avec Vincent Cassel, je voulais au moins faire ça une fois » ▼

MANUEL DACOSSE

BRUZZ

| INTERVIEW

Vous êtes maintenant le bras droit de Fabrice Du Welz. Le fait qu’Alléluia et Adoration aient reçu autant d’éloges a tout à voir avec votre sublime photographie. Il a avoué que vous avez travaillé dur pour cela.

DACOSSE : Je préfère travailler avec des réalisateurs qui ont des idées visuelles fortes. Si je fais remarquer à Fabrice que la lumière n’est pas bonne, il attendra pour tourner. Même si cela peut parfois énerver les acteurs et l’équipe. Il m’a appris à travailler avec la fumée et aime jouer sur les éléments naturels : lumière naturelle, brouillard, vent, pluie, eau, nuages... Nous avons tourné la fameuse scène finale d’Adoration juste après un violent orage. Le sol fumait, des gouttes de pluie tombaient encore et le soleil brillait à nouveau. C’était de la chance. Mais il faut essayer de mettre la chance de son côté. Pour avoir la plus belle des lumières naturelles, il faut savoir attendre le bon moment. Il faut savoir où sera le soleil, quel sera le temps qu’il fera et d’où viendra le vent. Si j’ai le temps, je visite plusieurs fois le lieu de tournage que nous avons choisi. À quoi ressemblera le lieu le matin, à quoi ressemblera-t-il au crépuscule ? Et au soleil ? Et par un jour gris ? Comment est l’ombre des arbres ? J’essaie d’être aussi bien préparé que possible et de me fier à mon instinct.

Adoration est sorti au début de l’année mais le tournage du prochain film est déjà terminé. Vous ne perdez pas de temps. Que pouvons-nous attendre d’Inexorable ?

DACOSSE : Nous avons essayé quelque chose de complètement différent. Rien de contemplatif cette fois, mais un huis clos jouant avec les codes du thriller. Benoît Poelvoorde est incroyablement bon et intense. On attend toujours beaucoup d’un si bon acteur et il a quand même réussi à dépasser nos attentes. En ce moment dans ma carrière, je travaille de plus en plus avec des acteurs de haut niveau et je remarque la différence. Les meilleurs peuvent vous toucher même si vous connaissez le scénario par cœur. Il arrive que je prépare l’éclairage d’une scène avec une doublure et que je ne sois que moyennement satisfait du résultat. Mais ensuite, c’est au tour de Marine Vacth, Vincent Cassel, Romain Duris, Jérémie Renier ou Denis Ménochet et soudain l’image est parfaite. À quoi cela est-il dû ? Est-ce leur façon de bouger ? Leurs yeux ? Leur charis42

me ? Je n’ai pas de bonne explication. Je ne peux que faire le constat.

Les grosses productions françaises comme L’Amant double ou L’Empereur de Paris diffèrent-elles des tournages de films d’artistes bruxellois avec lesquels vous travaillez ?

DACOSSE : Il y a des différences, mais je ne me comporte pas différemment. J’apprécie François Ozon, même si son approche est plus classique que celle à laquelle je suis habitué. Visuellement, Grâce à Dieu n’est pas mon film le plus fort, mais il est juste. Je pouvais difficilement dire non à L’Empereur de Paris. Un drame en costumes de 25 millions d’euros avec Vincent Cassel, je voulais au moins faire ça une fois. Ce n’est pas intelligent de toujours faire la même chose. Ce film est ce qu’il est, mais je suis assez satisfait de notre recréation de l’atmosphère, un peu sale, du vieux Paris.

Pour The Silencing vous avez filmé des forêts canadiennes, pour Évolution de Lucile Hadzihalilovic, vous avez pu aller à Lanzarote. Je suis en train de romancer ou c’est un peu une vie d’aventurier ?

DACOSSE : Je mène une vie d’aventurier, mais il y a un côté sombre à cela. C’est une vie solitaire. J’ai une famille avec deux enfants, et parfois je suis loin de chez moi pendant des mois. C’est dur. Je n’avais vraiment pas envie d’aller travailler ce matin. J’aurais préféré être chez moi. Mais il y a beaucoup de bons côtés. Je suis allé dans des endroits où la plupart d’entre nous n’irons jamais.

Je garde de merveilleux souvenirs d’une fois où j’étais seul au lever du soleil, dans le super beau château de Fontainebleau, où nous avons tourné L’Empereur de Paris. Hadzihalilovic m’a emmené pour Évolution dans une partie préservée d’une réserve naturelle à Lanzarote, près d’un volcan et d’un village abandonné. Une expérience inoubliable. Pour L’étrange couleur des larmes de ton corps, j’ai pu me promener dans l’Hôtel Solvay. Super, évidemment.

Qu’y a-t-il d’autre sur votre liste de souhaits ?

DACOSSE : J’aimerais bien faire un thriller à Bruxelles. Bruxelles reste trop sous-utilisée. J’en ai pris conscience quand j’ai vu Black de Adil et Bilall.

Ils ont montré le potentiel cinématographique de cette ville. Leur film reflète la mixité de la population bruxelloise et utilise intelligemment des lieux situés à Matongé ou dans le quartier Nord. Ce quartier a de la profondeur, du relief, de belles vues sur la ville et des habitants pleins de caractère, issus de milieux très divers. Un mélange aussi intéressant sur le plan visuel, on n’en trouve pas partout. J’en ai déjà parlé à Fabrice Du Welz et Nabil Ben Yadir. Il faut qu’on fasse ce thriller ou ce drame politique. Avec les meilleurs acteurs francophones et néerlandophones. Olivier Gourmet, Jérémie Renier et Benoît Poelvoorde aux côtés de Matthias Schoenaerts et Wouter Hendrickx. On peut toujours rêver, non ?

THE SILENCING

Google Play, Streamz & Apple TV.

Quelques plans cultes du directeur de la photographie Manuel Dacosse. De haut en bas: The Silencing, Adoration, L’Amant Double

De Canadees-Amerikaanse thriller The silencing is net uitgebracht op de streamingplatforms Google Play, Streamz en Apple TV. Het verhaal? In een Noord-Amerikaans wildreservaat jaagt een wildeman op meisjes naar wie niet wordt omgekeken. Twee mensen zitten de mysterieuze seriemoordenaar op de hielen: de nieuwe sheriff (Annabelle Wallis uit Peaky Blinders) en een dronken boswachter (Nikolaj Coster-Waldau uit Game of thrones). Dat het The silencing niet ontbreekt aan sfeer en krachtige beelden, hoeft niet te verbazen, want de director of photography was Manuel Dacosse. De Brusselse cameraman maakte eerder van de films van Fabrice Du Welz, François Ozon en het duo Hélène Cattet & Bruno Forzani zinnenprikkelende kijkstukken. Hij filmde al in Lanzarote, Corsica en Canada, maar toch verlangt hij ernaar nog eens een thriller in Brussel te draaien. “De Noordwijk is een droomdecor voor een film: visueel interessant, ietwat vuil maar spannend, architecturaal boeiend. Die wijk heeft diepte, reliëf, knappe stadszichten én karaktervolle bewoners van heel verschillende pluimage. Zo’n visueel interessante mix vind je niet overal.”

NL

MANUEL DACOSSE, A SUBLIME DIRECTOR OF PHOTOGRAPHY The Canadian-American thriller The Silencing has just been released on the streaming platforms Google Play, Streamz, and Apple TV. The plot? In a North-American nature reserve, a madman hunts girls that nobody cares about. Two people are tracking the mysterious serial killer down: the new sheriff (Annabelle Wallis from Peaky Blinders) and a drunk park ranger (Nikolaj CosterWaldau from Game of Thrones). It is no surprise that The Silencing has no lack of atmosphere and powerful cinematography because the director of photography was Manuel Dacosse.

The cameraman from Brussels previously made the films of Fabrice Du Welz, François Ozon, and the duo Hélène Cattet & Bruno Forzani scintillating experiences. He has shot films in Lanzarote, Corsica, and Canada, but he would really like to make another thriller in Brussels. “The Northern Quarter is a dream backdrop for a film: visually interesting, somewhat dirty but exciting, and architecturally fascinating. That area has depth, relief, impressive cityscapes, and a diverse population with lots of character. Such a visually interesting mix is rarer than you might think.”

EN

© DEBBIE DE BRAUWER - BEBAT

MANUEL DACOSSE, EEN SUBLIEME DIRECTOR OF PHOTOGRAPHY

Hoeveel batterijen heb jij in huis?

Meer dan je denkt!

Hoeveel batterijen verstoppen er zich bij jou thuis? 10, 30, 50 of meer? Grote kans dat je te laag gokt! En heb je deze batterijen wel echt allemaal nodig?

2,5 keer meer dan gedacht Een gemiddeld Brussels gezin hee 83 batterijen in huis, waarvan er ongeveer 18 leeg zijn. Dat had je vast niet verwacht! De meeste mensen schatten immers dat ze maar zo’n 32 batterijen in huis hebben - in realiteit zijn er dat dus 2,5 keer zoveel!

Maar waar zitten die batterijen dan allemaal? Denk maar eens aan de keukenweegschaal, de afstandsbediening, het fototoestel, vergeten speelgoed,... Opvallend: is het apparaat stuk, dan worden de batterijen er vaak niet uitgehaald. Vergeet dus zeker niet om toestellen die je een lange tijd niet gebruikte, te controleren op verborgen batterijen en de lege exemplaren binnen te brengen!

Al je lege batterijen in huis gevonden? Test ze om zeker te zijn dat ze leeg zijn en breng ze dan binnen in een Bebat-inzamelpunt.

Koop enkel de batterijen die je nodig hebt 83 batterijen - dat zijn er heel wat! En van die 83 batterijen, zijn er zo’n 32 - dus meer dan een derde - die los in huis rondslingeren. Tot dit aantal behoren onder andere ook de ‘stock’ nieuwe batterijen die je last minute aan de kassa nog op de band gooide onder het motto ‘je kan nooit genoeg batterijen in huis hebben’. Let op, want batterijen hebben wel degelijk een vervaldatum! Het is dus verstandiger om enkel de batterijen aan te kopen die je nodig hebt om zo verspilling tegen te gaan. En op die manier blijf je zelf niet zitten met een heel pak vervallen batterijen, een win-win situatie dus! Denk ook even goed na bij de aankoop van een toestel: voor sommige toepassingen bestaan er alternatieven zonder batterijen en bepaalde toestellen werken ook op netstroom. Dit komt het milieu ten goede.

Meer tips over veilig en juist omgaan met batterijen?

Ga naar bebat.be Meer weten over zero afval?

Bezoek www.leefmilieu.brussels/themas/zero-afval

Culture. Rock

‘We should all live our lives as we please’ EN

On Movements, the Brussels-based rock quintet Great Mountain Fire lavishly enriches its infectious indie-pop songs with soul grooves. The lively sound and dexterous ensemble dance away our inarticulate sense of disquiet. — TOM PEETERS “We don’t like to be under time pressure,” laughs Thomas de Hemptinne, singer-guitarist of Great Mountain Fire. That is why there is at least four years between the releases of the album debut Canopy (2011), its follow-up Sundogs (2015), and the new album Movements. “We only release something when it is completely ready.” This time, the band wanted to hold their audience’s attention a little longer. “Music is being consumed in a different way than it was ten years ago. That’s why we opted for an independent trajectory.

So that we can stay on the ball.

When we released Canopy, the first single came out at about the same time as the album. When we had finished a few tracks last year, we immediately released a single and booked performances so that we had some income that we could invest in promotion, and especially in music videos because they are most expensive. The biggest difference with the previous albums is that we tested the music live before we recorded it. We were thus able to integrate our audiences’ feedback into the final version. Our biggest fans have heard the new songs live already, often in earlier versions, so they didn’t have to wait too long.”

The attempt to extend radio and (social) media attention goes hand

44

in hand with another notable development. The group asked 13Pulsions alias Manuel Murillo to design their album cover and direct their music videos. This Brussels-based illustrator with Italian-Colombian roots is very active in the street art scene. He ensures that the music and visuals are aligned. “On Sundogs we had collaborated with collage creator David Delruelle,” says keyboardist and guitarist Antoine Bonan. “We were so happy that we wanted to collaborate with another visual artist this time around. We were impressed by Manu’s naïve aesthetic, which reminded us of the colourful covers of Tom Tom Club.”

“There is a directness and innocence in his images of urban scenes of which we, as musicians who leave nothing to chance, can only dream, and yet there are many similarities with our musical reality,” De Hemptinne adds. On the cover of Movements, you see people hastily moving through an urban landscape. But the title of the album also refers to the group’s own journey. While their debut was made at Rising Sun Studio and its follow-up at the American Theatre, this time the band members darted

On their new album, Great Mountain Fire links movements in society with the internal movements that suppress our freedoms.

“We do not convey a clear message like ‘We are the world’ or ‘We are one’. We aren’t U2” THOMAS DE HEMPTINNE Singer-guitarist

between multiple recording locations. “The compositions are less the result of jams or musical experiments,” Bonan says. “By recording demos beforehand, we had a much clearer idea of what the songs should sound like.” De Hemptinne says that the benefit was that things went faster: “We’re not twenty-five anymore. We used to be able to work through the night. Now that some of us have children, we can’t do that anymore.”

That nomadic musical existence is

DREAM YOUR DREAM Bonan wrote “The Way” immediately after the terrorist attack in the Paris nightclub Bataclan. “We were horrified. As musicians, we were shaken to the core, but at the same time, the positive response in society inspired me to make it a hopeful song. Instead of hiding away at home, people came onto the street. They refused to be cowed. In the face of blood and death, they emphasized light and joie de vivre. That is how I wanted ‘The Way’ to sound.”

This remains escapist pop music. If there is a message, the band members don’t want to layer it on too thick, though Bonan admits

tangible on Movements. In the intro of the sprightly disco tune “Look Up”, you hear the percussion echo down a hallway in Bonan’s house.

To achieve the dull drum sound that typifies the album’s atmosphere, all the mattresses from the sound engineer Julien Rauïs’s holiday home were lined around the walls in the attic. “That was in De Haan, where the seed for the album was planted. But we also recorded in the wooden house in Hoeilaart where Julien grew up.”

According to De Hemptinne, their “sixth member” was primarily responsible for ensuring that the band continued to sound organic, rounded, and warm, like the black music and the seventies soul that inspired Movements. “He was the psychologist who ensured that everyone could record their takes in optimal conditions. And it is thanks to him that our bassist discovered Sly & the Family Stone.

Alexis (Den Doncker, red.) now plays bass with his fingers, like

that “No Matter” is implicitly directed at our political leaders.

“We are not activists, but the title of the track refers in part to the movements of people who leave their countries in search of a safer home, and the movements that we must all make so that something changes in terms of the climate or our consumption.”

“But it is also about internal movements that suppress our freedoms,” De Hemptinne says.

“We do not convey a clear message like ‘We are the world’ or ‘We are one’. We aren’t U2.” But there is a certain disquiet under the surface, like in the existential “What You Want Me to Be”. “Don’t be afraid to dream the way it has to be,” the song stimulatingly tells us. “Being free to make our own choices is essential to us and to our city.”

This theme also resonates in “Caroline”, which catapults the band members back to their teenage years during which they would taste freedom while roller-skating around Brussels. “It is a tribute to a homeless transsexual who we would sometimes see as we wandered the city, and who fascinated us enormously, but who has since disappeared. We build monuments to people who have been politically influential, but too often we forget the people whose authentic lives have contributed to building the community. By being nonconformist, Caroline showed us how you can live your life as you please. She was our symbol of the freedom that the city offers.”

MOVEMENTS

release: 20/11, Capitane Records

SOULVOLLE BERGBRAND

UN MONTAGNE DE SOUL

Op Movements verrijkt het Brusselse rockkwintet Great Mountain Fire zijn aanstekelijke indiepopliedjes kwistig met soulgrooves. Hun ‘zesde man’, geluidsingenieur Julien Rauïs, keek er vooral op toe dat de band organisch, rond en warm bleef klinken, zoals de black music en de seventiessoul waaraan Movements schatplichtig is. Extra inspiratie halen de bandleden bij David Byrne, Marvin Gaye en ‘Strawberry letter 23’ van Shuggie Otis. De laidback, funky ritmes zetten, vaak in combinatie met frivole falsetstemmetjes, het gerodeerde samenspel maximaal in de verf.

Sur Movements, le quintet de rock bruxellois Great Mountain Fire enrichit ses chansons indie pop contagieuses de groove soul. Leur « sixième homme », l’ingénieur du son Julien Rauïs, a veillé à ce que le groupe ait un son bien organique, rond et chaleureux, comme la black music et la soul des seventies. Les membres du groupe s’inspirent également de David Byrne, Marvin Gaye et de ‘Strawberry letter 23’ de Shuggie Otis. Les rythmes décontractés et funky, souvent associés à des voix de fausset frivoles, mettent en valeur leur jeu bien rodé.

NL

BRUZZ | INTERVIEW

Larry Graham.”

As additional sources of inspiration, the band members refer to the afro rhythms of David Byrne, but especially to Marvin Gaye and “Strawberry Letter 23”, a 1971 song by soul singer Shuggie Otis. The laidback funky rhythms, often combined with playful falsetto voices, bring out the dextrous ensemble as much as possible. “It all has to stay workable between the five of us,” De Hemptinne summarizes the essence of the band-cum-group of friends. “There are no tricks when we perform live, and our songs don’t have twenty-five different layers. Take “The Way”, for example: one synth loop, one melody, one guitar, one bass, and one drum are enough. It doesn’t have to go in a thousand different directions at the same time, but everyone does his own thing in interaction with the other five.”

FR

45

Culture. Prentenboek

LEO TIMMERS LAAT ‘HET EILAND VAN OLIFANT’ TE WATER

Schipbreukeling met een slurf Met Het eiland van Olifant, zijn nieuwste parel over een olifant die in z’n uppie op een eiland komt te zitten, maakte de Jetse meesterprentenboekenmaker Leo Timmers een puntgaaf, oogverblindend en hartverwarmend boek voor deze én alle volgende tijden. “Welkom op het kleinste eiland ter wereld, hier is plaats voor iedereen!” — KURT SNOEKX

NL

D

“

46

e boot is te laat, een tijdlang wist niemand waar hij was. Echt waar, wie verzint zoiets!?” lacht Leo Timmers uitbundig wanneer ik hem opbel over Het eiland van Olifant, zijn nieuwste meesterwerkje dat vers van de pers rolde in China, daar het ruime sop koos en sindsdien blijkbaar zoekraakte op de woeste baren. “Ik stel me daar dan meteen van alles bij voor: is hij naar andere, zonniger oorden gevaren? Of is hij gewoon de weg kwijtgeraakt? Nu goed, dit weekend zou de boot dan toch in Rotterdam zijn aangemeerd, morgen ligt het boek in de winkel.”

En zo is weer een kleine olifantendracht tot een heuglijk einde gebracht. In augustus 2019 begon de Jetse schepper van buitengewoon precieuze prentenboeken aan Het eiland van Olifant. Zoals steeds, in lang uitgesponnen, aan de trage, toegewijde tijd ontleende momenten. Die langs eerste invallen, schuchtere schetsen, uitgediepte karakterstudies, rudimentaire probeersels, schitterende schilderijen, rollende rijmen en evenveel uitgewerkte dummy’s uiteindelijk leidden tot een kostbaar kleinood waarin zich een fonkelende ziel heeft genesteld.

Een ziel die narratieve inventiviteit paart aan visueel vernuft, technisch meesterschap aan een nietsontziend oog voor noodzakelijke details, en dierlijke herkenbaarheid aan diepmenselijke

warmte. En die tussen een schipbreukeling met een slurf en het kleinste eiland ter wereld een verhaal opspant dat luid echoot deze dagen. “Een olifant in z’n uppie op een eiland, de drang om niet alleen te zijn, een eerste én een tweede golf…

(Lacht) Ik denk dat we ons daar allemaal wel in kunnen herkennen vandaag. Akelig soms, die parallellen tussen werk en wereld.”

Nog akeliger als je weet dat je de kiem voor Het eiland van Olifant al een halfjaar voor de pandemie hebt gelegd. Wat was de visionaire vonk?

LEO TIMMERS: Aan de oorsprong van Het eiland van

Olifant lag eigenlijk iets heel basaals: ik wilde al langer een boek met boten maken. Omdat ik dat visueel interessant vond en er nog nooit iets mee had gedaan. Alleen wist ik nog niet wat of hoe.

Van ver voor augustus 2019 loop ik al met één idee voor zo’n boek rond. Ik heb daar zeker tien versies van gemaakt, telkens anders, en telkens ontbrak er iets. Dat voel ik heel vaak: dat er potentie in een idee zit, maar zonder de juiste ingang raak je niet binnen. Wat in dit geval dan gebeurde, was dat ik dat hele idee op een bepaald moment overboord heb gegooid en gewoon ben beginnen te tekenen. Met pen, heel snel.

In vijf minuten stond er, weliswaar in ruwe vorm,

dit verhaal. Je kan daar dus wel staan, met tien ideeën op zak, van alles te willen, maar uiteindelijk overkomt het je. Da’s heel magisch, eigenlijk.

En dan begint het nog maar pas.

TIMMERS: Natuurlijk heb je daarna nog heel veel

werk om het allemaal uit te puren en te verbeteren. Ik wilde wel iets met boten doen, maar dat was niet het onderwerp. Ik wilde niet ‘Het grote botenboek’ maken. Er moest een groot verhaal, een grote metafoor in zitten. Maar als die eerste kern, die basis, dat idee er staat, dan heb je iets waar je op kan terugvallen. En het moet goed zitten, want je weet dat je er minstens een jaar zoet mee bent. Maar een goed idee gaat een heel eind: hoe langer je eraan werkt, hoe beter het wordt. Op een bepaald moment bloeit het helemaal open en begint alles in elkaar te passen.

Dat zijn heel mooie momenten.

VIJFTIG TINTEN WATER “Dit is waarschijnlijk het boek dat ik het langst heb voorbereid, nog voor ik echt tot het illustreren overging,” bekent Leo Timmers. “Ik heb het gevoel steeds dieper te graven. In de inhoud, in het rijm, dat tegelijk eenvoudig en suggestief moest zijn, maar ook in de vorm. Bij elk nieuw boek vraag ik me af: wat kan ik met het medium en de materialen doen? Hoe kan ik met structuren werken? Welke kleuren hebben die nodig? Hoe zet ik dan de verf in? Die verkenning wordt bijna een thema op zichzelf. Op die weg wil ik verder gaan, mezelf blijven maar elke keer op zoek gaan naar een nieuwe horizon.”

Het is die onontwarbare verstrengeling van vorm en inhoud die van Leo Timmers’ boeken uitzonderlijke ervaringen maakt. Het verhaal is behalve de hartenklop van het boek en de basis om op terug te vallen, ook het vertrekpunt voor

een ontdekkingstocht die moet leiden tot de puntjes op de i, het schuim op de golven. “Ik besef heel goed dat de dingen waar ik me in verlies puur visueel zijn en dat de meeste mensen ze misschien niet eens zullen opmerken. Maar voor mij zijn ze een kapstok, een houvast, een ruggensteun om bepaalde keuzes te maken.”

Elk boek stel je jezelf een vormelijke ambitie. Wat was de uitdaging dit keer?

TIMMERS: Water schilderen! Omdat het zo’n

belangrijk thema is in het boek, en iets wat ik nog nooit echt heb aangepakt. Ik ben meer dan een maand alleen met water bezig geweest, met soorten papier en ondergronden, borstels, additieven voor acrylverf om effecten te sorteren, de kleur, de toon… Ik heb momenten gehad dat ik dacht er niet uit te raken.

Maar zoals wel vaker gebeurt, was het een combinatie van toeval en alles wat ik al had geprobeerd, die leidde tot iets wat werkte. Het moest iets zijn wat een stevige vorm had en tegelijk open en vrij was. Ik wilde het niet dicht werken, maar het mocht ook niet in een soort van aquareltransparantie baden.

Dat klinkt alsof je alles hebt geprobeerd. textuur in te krijgen, die verfstreken die nog tastbaar op de golven liggen. Ik heb zelfs een kleurenkaart gemaakt, met een verloop voor elke pagina. Omdat ik die kleuren bewust deel wilde laten worden van het verhaal. In het boek ga je van heel zwart water over een

Het stormt op zee! In de woeste golven die Het eiland van Olifant overspoelen, toont Leo Timmers zich een meesterschilder.

▼

TIMMERS: Echt alles. (Lacht) Om er die bijzondere

Leo Timmers Geboren in 1970, groeit op in Limburg, waar hij zich door dyslexie al snel wijdt aan tekenen.

Wint zijn eerste stripprijs op zijn elfde.

Studeert publiciteit en grafische vormgeving en werkt jaren als illustrator van prentenboeken, romans, kranten en tijdschriften.

Debuteert in 2000 met zijn eigen Blij met mij (Boekenpluim).

Legt zich vanaf dan toe op eigen werk en rijgt de prijzen en vertalingen aan elkaar voor parels als Meneer René, Boem, Garage Gust, Aap op straat…

Zijn werk gaat bewegen, met de serie Ziggy en de Zootram.

Een huis voor Harry wordt Prentenboek van het jaar 2019.

Ontwerpt de affiche van de 50e editie van de Jeugdboekenmaand (maart 2021).

Met Het eiland van olifant verschijnt een sleutelwerk in zijn oeuvre.

▼

LEO TIMMERS LAAT ‘HET EILAND VAN OLIFANT’ TE WATER

donker- en dan lichtgrijs naar bijna turquoise, omdat je ook van diepte en drama naar harmonie en blijheid gaat.

Ik hoef niet te vragen of dat niet onwezenlijk veel tijd vraagt...

TIMMERS: Daar heb ik me intussen bij neergelegd.

BRUZZ

| INTERVIEW

Ik moet iets helemaal binnenstebuiten kunnen keren, elk aspect inslikken en uitspuwen, helemaal, voor elk boek. Er is niets dat onbelangrijk is. En dat vergt tijd, ja. Maar die tijd staat je ook toe om af en toe een stap terug te zetten en bewuste, doordachte keuzes te maken. Ik kan pas oordelen als ik twee versies naast elkaar heb gezien, ik kan pas een weg inslaan als ik alle andere wegen heb bewandeld. Anders heb ik het gevoel dat ik onderweg iets laat liggen, iets wat ik had moeten zien. Soms vervloek ik me daarom, hoor: ‘Maak gewoon je boek af ! Hoe moeilijk kan het zijn?’ (Lacht) Maar dat is nu eenmaal hoe het gaat. Stilaan ben ik met een ander boek bezig,

waarin ik naar iets extreem eenvoudigs wil gaan.

Nu, extreem eenvoudig blijkt ook moeilijk te zijn.

DE ONMOGELIJKHEID VAN EEN EILAND

“Een olifant in z’n uppie op een eiland, de drang om niet alleen te zijn, een eerste én een tweede golf… Ik denk dat we ons daar allemaal wel in herkennen vandaag” LEO TIMMERS

Eenvoud is net zo goed een kunst. Een kunst die Leo Timmers wondermooi beheerst. “Ik krijg zo vaak mails van ouders die zeggen: ‘We lezen jouw boeken voor aan onze kinderen, maar we hebben het gevoel dat ze voor ons zijn gemaakt.’ Leeftijden zijn arbitrair, ik probeer gewoon een universeel verhaal te vertellen op een heel visuele, heldere manier. Zelf heb ik ook meer gehad aan prentenboeken dan aan grootse literatuur. Omdat ze op een gebalde manier een boodschap of verhaal aanreiken en heel direct binnenkomen.”

Het eiland van Olifant is zo’n krasje in de ziel.

Een verhaal dat zich klein en kwetsbaar durft te tonen, maar ook prachtig verbeeldt hoe net dan de ander je wereld tegelijk vergroot en verkleint. Hoe een beetje warmte ver kan dragen, en hoe wat onmogelijk lijkt met wat gemorrel aan de grenzen van verbeelding en vernuft alsnog haalbaar, zelfs wenselijk wordt. Misschien appelleert Het eiland van Olifant daar nog het meest aan de hedendaagse, met een pandemie worstelende mens. “Olifant en zijn vrienden brengen een wensdroom van ons in vervulling: ze komen samen na de schipbreuk, steken de handen in elkaar om te bouwen aan een nieuwe wereld en vormen een gemeenschap, en net dat kunnen wij nu niet. In die samenwerking schuilt de hoop. Het moet samen gebeuren.”

Een van de aangrijpendste prenten vind ik de scène waarin Olifant het bootje van Muis tot een eerste uitbreiding van het eiland omtovert, terwijl hij zich warm en hulpvaardig op zijn knieën zet…

TIMMERS: In vorige boeken heb ik uitdrukkingen

vaak heel duidelijk aangezet, groot gemaakt. Hier vond ik het interessant om veel kleiner te gaan, het gelaat van Olifant haast tot stilte te dwingen en eerder te werken met kleine, suggestieve gestes dan met grote gebaren. Hoe hij nu eens naar Muis neigt, zich klein maakt, en dan weer sterk boten uit het water duwt.

Ik weet dat je heel bewust voor specifieke dieren kiest omdat ze bepaalde karaktertrekken vertegenwoordigen. Waarom hier een olifant?

TIMMERS: Ik zocht een personage dat buitenmaats

was. Olifant is te groot voor het eiland, te groot om in de passerende boten te stappen. Dat neemt niet weg dat hij het toch probeert, met alle gevolgen van dien. Maar aan de andere kant is hij ook een soort vaderfiguur, een groot en sterk iemand die zorgt dat de problemen die hijzelf ongewild veroorzaakt, opgelost raken.

En dat zijn er nogal wat.

TIMMERS: Als je als kind die bootjes ziet, weet je

dat Olifant daar nooit in zal passen, en toch probeert hij zo van het eiland af te raken. Hoe kan Muis daarmee akkoord gaan? (Lacht) En toch, Muis is niet boos als haar bootje uit elkaar valt. Er zit geen negativiteit in het boek. Ja, het is niet gelukt, maar hoe gaan we nu verder? Het is ook 48

© MICHIEL DEVIJVEER

UN NAUFRAGÉ AVEC UNE TROMPE Avec Het eiland van Olifant (L’île d’Éléphant), qui raconte l’histoire d’un naufragé avec une trompe qui se retrouve tout seul sur une île grosse comme un caillou, Leo Timmers signe un livre éblouissant et réconfortant qui fait écho à notre époque. Pourtant, la dernière œuvre du créateur jettois de livres d’images, extraordinairement beaux, souvent traduits et primés, était déjà en gestation bien avant la pandémie. On y voit non pas une prophétie mais plutôt une âme intemporelle capable de combiner l’inventivité narrative avec l’ingéniosité visuelle, la maîtrise technique avec un œil pour les détails, et l’identification aux animaux avec une profonde chaleur humaine. « Je dois être capable de retourner complètement quelque chose, d’en avaler et d’en recracher tous les aspects. » Et c’est une expérience exceptionnelle : Het eiland van Olifant va droit au cœur, se montre petit et fragile, mais met aussi en images combien nous avons besoin les uns des autres aujourd’hui : « Bienvenue sur la plus petite île du monde, il y a de la place pour tous ! »

Leo Timmers in zijn atelier in Jette: “Ik moet iets helemaal binnenstebuiten kunnen keren, elk aspect inslikken en uitspuwen, helemaal, voor elk boek. En dat vergt tijd, ja. Tijd en pijn. Dat is zwaar, emotioneel ook, maar het is de weg die ik heb gekozen.”

geen toeval dat iedereen alleen in zijn boot zit. De boten gaan eraan, maar eigenlijk is het al veel leuker met z’n tweeën, met z’n drieën, met z’n vieren… Daarom kiezen ze, als de tweede storm passeert, allemaal om te blijven.

zoekende eenzaat, die buitenstaander die een thuis vindt, komt vaker voor in mijn werk. Het moet toch iets te betekenen hebben…”

Op dat eiland dat niet groter is dan een steen.

Wat ook vaak in je werk terugkeert, is het geluk bij een ongeluk. Dingen die mislopen, maar die in dat falen een onverwachte schoonheid blootleggen.

TIMMERS: Ja, dat eiland moest iets zijn waar alleen

TIMMERS: Absoluut! In Boem zorgt een grote

Olifant op kon. Iets kleins, waarvan je niet verwacht dat er een hele wereld op kan ontstaan.

Als we beslissen om samen te zijn, om samen een gemeenschap te vormen en iets te bouwen, dan maakt het niet uit waar dat is. Die steen is daar geknipt voor, omdat hij een onmogelijkheid vertegenwoordigt, iets wat niet kan.

kettingbotsing voor één groot feest. Nu, die terugkerende lijnen zie je pas achteraf, hoor. Zoals bouwen, iets maken, iets bedenken. Of onderweg zijn, met allerlei voertuigen. Dat zijn dingen waar ik, denk ik, niet aan kan ontsnappen.

Enter de magische krachten van de kunstenaar.

Zo lijk je stilaan zelf steeds meer thuis te komen.

Vergis ik me of is dit een belangrijk boek voor jou, niet alleen op dit moment, maar ook in je oeuvre?

TIMMERS: Dat is waar je als kunstenaar voortdu-

TIMMERS: Misschien is het nog te vroeg om te

rend naar zoekt, ja: iets wat niet kan, toch én geloofwaardig laten gebeuren. Daarom vond ik het belangrijk om ook de stappen te tonen waarin dat eiland gemaakt wordt. We zien het groeien, volgens een zekere logica. De eerste boot levert die materialen op, met de tweede kunnen we het eiland zo uitbreiden, en de derde boot gebruiken we in zijn geheel… Zo maak je zichtbaar hoe het eiland in elkaar past. Dat is het hele puzzelwerk voor mij. En dan hoop je natuurlijk kinderen daarmee te overweldigen. ‘Ze doen het echt! Het gebeurt!’ Het is niet onmogelijk. Nee, het kan!

zeggen, maar ik heb ook die indruk. Is het omdat Het eiland van Olifant persoonlijker is? Ik hou ook van boeken met een echt goed idee, krachtig, visueel. Wat ik nu aan het maken ben, gaat ook meer die kant op. Maar dit is er zo eentje dat in de twee categorieën valt: het repetitieve van Boem of Garage Gust en het narratieve van Meneer René of Een huis voor Harry. Alsof wat ik eerder afzonderlijk heb bespeeld, hier bij elkaar komt.

Weet je, ik heb pas weer alles in een lade gestoken. Dat doe ik altijd als een boek klaar is.

Dan zie je wat voor een enorme weg dit boek heeft afgelegd. Daar is tijd voor nodig, en pijn. Maar als ik die pijn niet voel, heb ik het gevoel dat ik het mezelf te gemakkelijk maak, dat ik niet die extra inspanning lever die nodig is. Dat is zwaar, emotioneel ook, maar het is de weg die ik heb gekozen. Dat kan ik niemand anders verwijten.

Niemand heeft om dit boek gevraagd. (Lacht)

EEN GELUK BIJ EEN ONGELUK “Misschien is dat wel de essentie, dat ‘het’ kan,” vertelt Leo Timmers. “Ik kanaliseer onbewust veel van mijn besognes in mijn werk. Achteraf sta ik er dan van te kijken hoe dat eiland een metafoor is voor zoveel actuele thema’s. Neem nu Europa dat geen vluchtelingen kan opvangen, omdat het zogezegd vol zit. En hier heb je het kleinste eiland ter wereld, waar plaats is voor iedereen! Die

LEO TIMMERS: HET EILAND VAN OLIFANT Querido, 48 p., €16,99

BRUZZ | INTERVIEW

FR

CASTAWAY WITH A TRUNK The Island of Elephant, about a castaway with a trunk who ends up all alone on a tiny island is a breath-taking and heart-warming book by Leo Timmers, and it echoes loudly in these times of isolation. But this latest book by the Jette-based author of extraordinarily precious, oft-translated, and award-winning picture books was conceived far before the pandemic.

This is not due to prophetic power, but to the timeless soul who spares no effort, time, or pain to combine narrative inventiveness with visual ingenuity, technical mastery with an all-seeing eye for necessary detail, and animal familiarity with deeply human warmth. “I have to know something through and through, ingest and spit out every aspect, completely. That is the road I have chosen.” And the result is a special experience: The Island of Elephant touches your soul, appears to be small and vulnerable, but is also a striking depiction of how much we need each other now: “Welcome to the smallest island in the world, where there is space for everyone!”

EN

49

Culture. Photographie

Wuhan avant l’apocalypse FR

En réponse au concours international lancé par le Hangar Art Center en plein confinement, le photographe Simon Vansteenwinckel embarquait au mois d’avril dernier pour Wuhan, foyer de l’épidémie en Chine … depuis son salon en Belgique. — SOPHIE SOUKIAS « Beaucoup de photographes étaient déjà occupés à photographier l’intimité de leur confinement avec brio. J’ai eu envie de tenter autre chose », dit le photographe et graphiste Simon Vansteenwinckel (Nosotros, Platteland) dont le studio de graphisme, Studio Dirk, est niché au cœur des Marolles. Au printemps 2020, alors que le secteur de la photographie contemporaine – ses expositions, ses festivals, ses rencontres, ... – avait sombré dans la paralysie, le Hangar Photo Art Center, basé à Bruxelles, se proposait de remettre les photographes européens au travail par l’intermédiaire d’un concours international. Le pitch ? Présenter son confinement tel que vécu de l’intérieur, à travers un prisme positif.

Séduit par la proposition, Simon Vansteenwinckel n’hésite pas à prendre le contre-pied de l’exercice imposé en s’envolant pour un voyage virtuel à l’autre bout du monde. « La photographie a toujours été pour moi une façon d’être curieux et d’aller vers l’autre. Cela me manquait pendant le confinement, j’avais envie de continuer à aller voir ailleurs. » Une expédition aussi impro-

No party? No problem!

EN/ Clubs closed? In

50

bable que fascinante rendue possible par la technologie, plus précisément par Photo Sphere de Google Maps. Puisque le logiciel immersif conçu par le géant américain permet à n’importe quel internaute de balader son regard dans des photographies couvrant un angle de 360°, prises par des usagers aux quatre coins de la planète.

ILLUSTRE VILLE INCONNUE Alors que le monde s’offre visuellement à lui, Vansteenwinckel fait le choix radical de jeter l’ancre à Wuhan, foyer de l’épidémie du coronavirus, ville la plus maudite de ce début de XXIe siècle. « Tout le monde pointait Wuhan du doigt, on tenait ses habitants, ces ‘mangeurs de pangolins’ pour responsables de la catastrophe, alors qu’au fond, personne ne connaissait cette ville. Moi non plus. C’est ce qui m’a donné envie d’aller y faire un tour. » Confortablement installé devant l’écran de son ordinateur, le photographe parcourt jour après jour chaque recoin de Wuhan, figeant d’un clic de son appareil photo des tranches de vie de ses habitants: une famille profitant d’un bain

Stop à la violence

Dynamische digitale dans NL/ Dat streaming van podiumvoorstellingen niet

crippling corona times, Pilar, the artistic laboratory of the VUB, is bringing the dance floor to you with its Digital Dance Party. If you’re already itching to put on your dancing shoes, reserve a “slot” and you will receive a meeting login via Zoom. If you don’t want to appear on camera yourself, you can watch on Pilar’s Facebook page. Make your own crib party proof with festive lighting, treat yourself to a nice drink, and the Brussels uomo universale Lefto (photo) will do the rest. (TZ)

rassemblé 40 confrères et consœurs francophones et néerlandophones autour d’un morceau de 16 min. 30 dénonçant ouvertement les maltraitances infligées par l’État à ses sujets. Derrière le micro de 40 MC’s Contre La Violence d’État, se succèdent des artistes comme Zwangere Guy, Youssef Swatt’s et Masta Pi & Karib. Les coulisses de l’enregistrement sont à découvrir dans le docu Les cris restent, mis à disposition gratuitement sur YouTube. (SOS)

per definitie statische videocaptaties hoeft op te leveren, bewijst KVS met zijn digitaal platform 24/7. Daarop staan momenteel zes dynamische videoregistraties die wij alle aanbevelen. Onze favorieten: de politieke monoloog Onbezongen door Valentijn Dhaenens, de performance ICE van Bahar Temiz en Pianoworks Debussy van Lisbeth Gruwez en Claire Chevallier (foto). (GH)

19/11, 20.00, pilar.brussels

www.youtube.com & www.cvb.be

247.kvs.be

FR/ Le rappeur Ypsos a

« Je voulais montrer que Wuhan, ça n’est pas que des statistiques et un virus », dit Simon Vansteenwinckel.

de soleil à la plage, un groupe d’amis au restaurant, des visages solitaires, ... « Wuhan, ça n’est pas que des statistiques et un virus. Je voulais montrer la ville dans la normalité de son quotidien. » Alors que la pandémie bat son plein, les images que le photographe explore sur Photo Sphere, antérieures pour la plupart à la quarantaine, traduisent la nostalgie d’un monde pré-apocalyptique: un Wuhan où les sourires n’étaient pas dissimulés derrière des masques chirurgicaux et où les foules d’êtres humains n’étaient pas un souvenir lointain.

La nostalgie, renforcée par le choix de l’argentique, le noir et blanc et la texture granuleuse et évanescente des images – Vansteenwinckel s’en remet à des films Washi F, utilisés originellement pour des radiographies médicales destinées à détecter les maladies pulmonaires – se heurte poétiquement au médium futuriste de Google Sphere. Les ratés du logiciel – un visage à moitié mangé par les pixels, des pieds dépossédés de leur corps – et les coups de flash irradiants réfléchis par l’écran de l’ordinateur du photographe, achèvent de faire basculer le spectateur dans l’irréel. Comme un clin d’œil désabusé au torrent de théories complotistes qui se déversent sur le web.

Gagnant, parmi 26 autres lauréats européens, de l’appel à projet lancé par le Hangar en avril dernier, la série Wuhan Radiography de Simon Vansteenwinckel est à découvrir dans le très bel ouvrage collectif dérivé du concours : The World Within. En attendant une exposition ambitieuse dans le cadre du PhotoBrussels Festival au Hangar reporté à janvier 2021, pandémie oblige.

THE WORLD WITHIN Ed. Hangar, 312 p. www.hangar.art

Lens on the lockdown

Doorweekt

EN/ When the whole world was locked down in the

NL/ Ook rouwig om het

spring, due to a raging pandemic, a lightbulb went on for Barbara Duriau. On 22 March, the former creative designer at Moulinsart, who moved to Amsterdam in 2018, shared the view from her studio in a new Facebook group: View from My Window. It struck a chord. By 26 April, the group had more than two million members, people from across the world who started sharing photos of the view of their isolation. These spontaneous images of empty streets, beautiful nature, people working out on a roof, conversations across balconies, and curious animals have now been collected in a book that lets you discover the world from your couch. (KS)

afgelaste concert van het Brusselse trio Las Lloronas in Muziekpublique? Droog je tranen met de weemoedige folkjazz en rootsy slam poetry van hun kersverse debuut, Soaked. Daarop verstrengelen de Amerikaans-Belgische accordeoniste en ukelelespeelster Sura Solomon, de Spaans-Nederlandse gitariste Amber in ’t Veld en de Duitse klarinettiste Marieke Werner hun stemmen en instrumenten tot een bedwelmende soundtrack voor de herfst. (TZ)

400 p., €32, viewfrommywindow.world

Soaked is nu uit: muziekpublique.be 51

52

Culture. Eat & Drink

The Vegan Butcher’s Choice lives up to its name: tasty “burgers” and “chicken wings” without a single chunk of meat.

The taste of kindness EN

There is a place in Sint-Joost/Saint-Josse that provides delistyle food that is 100% vegan. It is called The Vegan Butcher’s Choice and offers a range of delicious and festive dishes.

— MICHEL VERLINDEN, PHOTO: SASKIA VANDERSTICHELE

THE VEGAN BUTCHER’S CHOICE rue Verbiststraat 6, Saint-Joost-tenNode/Saint-Josseten-Noode, 0483-65.67.76 (FR/ EN), 0497-13.28.60 (NL/EN), shop. veganbutcher.be wo/me/We 14 > 19.00, do/je/ Thu & vr/ve/Fr 11 > 19.00, za/sa/Sa 10 > 14.00

••••

When we learned about The Vegan Butcher’s Choice, our first reaction was to think: when it comes to vegan cooking, there is a whole culinary world to invent, so why copy current trends in the meat-eating world? “Butcher”?

Isn’t the word too loaded, tainted with blood? Then, having thought about it, we realised that there is some logic to getting one up on the system by copying it. The reason is

that, because meat is so widely available, many of us have constructed our appetites on a foundation of meat dishes.

Pavlov was not wrong; it is words such as “burger” and “filet américain” that start your mouth watering.

So, The Vegan Butcher’s Choice is like a machine for converting people to the cause of animal welfare (and to the environmental causes related to it).

This duo of artisans from

Brussels, based in Sint-Joost/ Saint-Josse, offers forty or so dishes on their website. We decided to try three of them, as a family: the Mac & Cheez (€15), the Buffalo Chick’n Wings (€15), and the “Special of the Week”, a burger and potato casserole (€16.50).

When we were making our choice, we were struck by the vast selection, which ranges from cannelloni to “sausages” and features a variety of “cheeses” and “cold cuts”. It is possible to place an order for delivery, but we opted to go and collect our meal in person. The collection of the food is highly efficient and Covid-proof: there is minimal contact. There was one small hitch: we would have liked for the reheating instructions to be written on

the boxes. In fact, you have to go and look on the website where all the details about the products can be found (including their composition), but once the “Special of the Week” has disappeared from the website, it is hard to know what to do. No big deal.

Best described as superior junk food, the dishes fully lived up to their promises. It tasted right, in part thanks to the generous use of garlic and herbs, and the textures were perfect. We especially enjoyed the Mac & Cheez, which contained little “lardons” that tasted just like the real thing. Of undeniably equal quality, this is a great alternative that would inspire anyone who is sensitive to the suffering of living beings to change their ways.

HIGH FIVE ••••

••••

ELBOW

MANGIAVINO

••••

••••

••••

Niet Italiaans, wel pastastisch.

Pasta, antipasti, vini… to go.

Not Italian, but still pastastic. (www.coincoinresto.be)

Streetfood op z’n Amerikaans.

La street food made in US. US style street food. (www.elbowcounter.com)

Italiaans zoals in Italië.

L’Italie en V.O. Authentic Italy.

(Facebook: MangiavinoAltitude100)

Sushigenie aan het werk.

Envie de sushi d’auteur ? C'est ici.

The place for sushi masterpieces. (www.poissonnerie-kamo.be)

Daar is het racletteseizoen.

La saison de la raclette est ouverte.

Here comes raclette season. (www.saintoctave.be)

COIN COIN

POISONNERIE KAMO

SAINT OCTAVE

53

COLOFON COLOFON

Nick Trachet Nick Trachet

BRUZZ BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

Harde kip Eiervrucht NickTrachet Trachet Nick Brusselaar diededestad stad Brusselaar die endedewereld wereldculinair culinair en ontdekt ontdekt

B R U Z Z | C U LT U R E BRUZZ | TRACHET

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

52

54

I

28 OKTOBER 2020

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

)

Wie langs de Afrikaanse wandelt, moet In mijn buurt zijn er heelwinkels wat winkels met het zeker alals zijndoelpubliek. opgevallen: Binnen op de vitrine Afrikanen liggenhangt de harde vaker wel niet een reclame voor pluvera. kippen endan gerookte katvissen, buiten staan Meestal staat er het lachende gezicht vanons, eenOude kratten vol groente en knollen die aan Afrikaanse mama op, Er metliggen kleurrijke hoofddoek.

Belgen, voorbijgaan. okra’s, en waanzingaat over diepvrieskip. nietvormen. om de nu nigHet hete pepertjes met wulps Maar gelobde Er overal ‘plofkip’.

Het zijn legkippen wacht dominerende gelakte maniok en vaak wormstekige yam die te oud zijn volgens de normen van demaniokpulp naast verpakte chikwanga: gestampte eierindustrie.

Zulke dieren gaan uiteraard niet in bladeren verpakt. verloren, maar zijn ook niet meer gepast voor En dan liggen er ook eiervruchten. In de oude ‘onze’ moderne smaak die liever kip heeft met de zin van het woord. textuur van tandpasta. Dus gaan deze vogels naar Herinner u, niet eens zo lang geleden kwam de Azië en Afrika. Men is er ginder verzot op. Bij ons aubergine in onze winkels aan, met de hype rond was kip vroeger iets voor zon- en feestdagen, tot de Provençaalse en de Griekse keuken. Kookboeeen fenomenale ontwikkeling de brave kip ken, en zeker de Nederlandstalige, leefden met degradeerde tot de goedkoopste proteïne op de een probleem. veel te bezingen Frans, en markt.

HetzelfdeAubergine in Afrika. klonk Met vreugde dat mocht niet binnen onze taalminnende ethnie. ze daar de goedkope kip die uit onze contreien per Eierplantnaar of eiervrucht, schreef men mogelijk dan in vliegtuig ginder wordt gevlogen, kookboeken. heeft nietmoet lang wel geduurd. met subsidies Die van zotternij de EU. Die handel erg Hoe kwam men erbij om vruchten die er peerwinstgevend zijn, want de eigenaars van het merkof worstvormig en dan nog donkerpaars staan in de topuitzien vijfhonderd van deeens Belgische van kleur, eiervruchten te noemen? fortuinen.

Het antwoord ligteninde dewinkelier uitstalling van de Ik kocht zo’n kip waarschuwAfrikaanse winkel. langchicken geleden, de de mij: “Poulet dur!”Ooit Strong leeskwamen je eerste aubergines uit het Oosten,Surinamers onder de vorm weleens in Engelstalige recepten. in Nederland hebbenInhet “harde kip”, sprak en ja men van witte eieren. hetover oude Engeland mensen, dateggs zijnof zeeggplant, ook. Als je oude recepten van garden datdelaatste woord van mwamba (moambe de kolonialen) leest, wordt nog gebruikt in voor Amerika.

Als ze vers zijn, moet die kip uren en uren sudderen in de uit. Echt zien deze plantaardige eieren er prachtig palmolie.

Eencompleet moderneeivormig. kip kan daar niet tegen, mooi wit en Maar vaak liggen die smelt na een halfbeginnen uurtje al tot een hoopje ze er te lang en dan ze zwarte vlekken te miserabele prut. vertonen. Wanneer de eiervruchten rijpen, Maar ik kwam dus thuis met zo’n beest.nooit Het rijp kleuren ze ivoorgeel.

Aubergines mogen woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo.

Ik hakte zijn. Zoals courgettes! In dezelfde Afrikaanse de kip, zodra zesoms ontdooid winkels liggen ook was, rodein enhandige groene aubergistukken: idealiter moet elkewat eterverwanten een stuk krijgen nes. De wereld kent nogal van de met een evenredig deel van vlees, vel en been. Het Solanum melongena: er zijn er groene, rode en vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en bonte, gestreepte als een zebra. Ze zijn botanisch zonder been erin kan je niet peuzelen, wat niet allemaal van dezelfde soort. In de Thaise wereldwijd als droevig wordt ervaren. Verder was keuken zijn er aubergines die slechts een ook de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en in het centimetertje diameter halen. Ze kunnen karkas vond ik de eierstokken terug. Lang geleden onmenselijk bitter zijn zoals de harde groene las ik een authentiek Italiaans recept voor antruwa. met Meneierstokken is niet helemaal zeker of daarvoor de planten spaghetti van kip, maar uit Azië stammen dan wel uit Afrika. Gezien het succes van aubergines in dat laatste continent, lijkt Afrika logisch.

uithoop de Europese keuken heeft moet De je eraubergine al een hele tegelijk slachten! zijn oorspronkelijke bitterheid Ik liet de stukken rustig bakkengrotendeels in ruime olie koks zouten persen de gesneden enverloren. ik voegdeVeel er behoorlijk wat en gehakte ajuin aan vrucht nog steeds te toe, wat pepertjes en ‘om look.de Nabitterheid anderhalftegen uur was maar datoneetbaar is op den taai! duurMaakt meer traditie degaan’, kip nog steeds niet uit, dan noodzaak. dan eten we wat later. In de tropen zijn maaltijden Ik kocht een halve kilo mooie ‘tuineietrouwens erg relatief, iedereen krijgt witte een bord wanneer hijjeofhet zij steeltje thuiskomt, hetkelkbladeren eten mag danverstopt al ren’. Als en de lauw er iszweren altijd genoeg voorkippenei iedereen.ziet! Ze zijn zouzijn, je echt dat je een Ik deed er wat water bij om het stovenzerustig ook steviger dan de paarse.

Ik sneed thuis in verder te laten lopen.

Nukoud, had ikzout al kip met (ervan ajuin vier en plonsde ze in water (het rook échtdat naar in de keuken), maarzijn, ik had uitgaande ditkip primitievere cultivars en hetdus nogbitterder). graag watDaar Afrikaanser.

Kennen jullieliggen. bleven ze een uurtje agussi?

Agussi – ook bekend als egusi, of Een ajuintje gesnipperd met zes agushi tenen look, egushi – wordt voornamelijk gebruikt in ook twee hete groene pepertjes. Dit alles in een West-Afrika.

Het aanstoven zijn de zaden meloenhete pan laten in van wat een neutrale soort, of van vele Dan pompoensoorten, gepeld en een (arachide)olie. de eiervruchten erdoor, gemalen.

Het resultaat lijkt wat op amandelpoescheut Aziatische vissaus erover en gedroogde der. Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke garnaaltjes (zelf gedroogd toen ze aan zee Afrikaanse winkel. goedkoop waren). Goed omscheppen. Een lepel Van agussi maakt men ‘soep’. Eigenlijk dikke suiker en wat citroensap – of tamarinde, als u er saus. Agussi bindt erg mooi en geeft een romig hebt – erbij, misschien een beetje water en dan resultaat. Laat enkele scheppen rustig meestoven het deksel erop gedurende een half uurtje. Het met de kip en roer regelmatig om. Hier kunnen resultaat was smakelijk, vooral de stevige beet nu ook nog groene groenten bij, zoals okra’s, vanzeker de eiervrucht is een ervaring. maar bijvoorbeeld ookaangename spinazie. Een Bitter waren ze niet meer. tomaatje zorgt ervoor dat je je kan vergissen met Aubergines nachtschaden dus familie de hete pepers, totzijn jolijt van iedereen!en Laat van de tabak.

Ze bevatten honderd keer minder onbepaalde tijd verder sudderen.

De agussisaus is een sigaret, kwekers, ergnicotine vullend,dan smaakt een kleinzeggen beetje de bitter, maar maar die rustieke Te cultivars uitde devingers, Afrikaanse ook wat bij muskusachtig. eten met winkels zou dat best weleens meer kunnen zijn, boven een bord rijst.

Smakelijk. net zoals de bitterheid. Misschien zijn die aubergines wel een manier om te stoppen met roken? Smakelijk.

“Op de vitrine van Afrikaanse winkels hangt vaker wel dan “Ooit lang geleden, kwamen niet een reclame de eerste aubergines uit voor pluvera” het Oosten, onder de vorm van wi e eieren” © SHUTTERSTOCK

ABONNEMENTEN ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; Rest3631 van 6044 België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3393 IBAN: BE98 3631 van Vlaams Brusselse Media6044 vzw 3393 Vlaams Buitenvan België: 30 Brusselse euro per Media jaar. vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE OPLAGEOPLAGE : 62.609 exemplaren.

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

ADVERTEREN? ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be sales@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De ALGEMENE Clippeleir DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), HOOFDREDACTIE MathiasKristof Declercq Pitteurs (algemeen hoofdredacteur),

Mathias Declercq CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx REDACTIE Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De REDACTIE Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Zonderman Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, MEDEWERKERS Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Bechet, Michaël Bellon, Trachet,Nicolas Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden Heleen Debeuckelaere, Patrick Jordens, Tom EINDREDACTIE Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Karen DeBogaert, Becker, Michel Geert Van der Hallen, Sophie Verlinden Soukias EINDREDACTIE VORMGEVING Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Heleen Rodiers, Soukias Ruth Plaizier VERTALING VORMGEVING John Arblaster, Frédérique Beuzon, Heleen Rodiers, Ruth Plaizier Martin McGarry, Laura Jones

VERTALING FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE John Arblaster, Frédérique Beuzon, Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Martin McGarry, Laura Jones Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Vercnocke FOTOGRAFIEWide & ILLUSTRATIE Bart Dewaele, Kim, UITGEVER Wauter Mannaert, Noémie VERANTWOORDELIJKE Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Kristof Pitteurs Saskia Flageyplein 18,Vanderstichele, 1050 Elsene. Wide Vercnocke Bruzz is VERANTWOORDELIJKE een uitgave van de Vlaams Brusselse UITGEVER Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Kristof Pitteurs Print Center (DPG Media) Flageyplein 18, 1050 Elsene. en wordt gesubsidieerd door Bruzz isGemeenschap een uitgave vanen dede Vlaams Brusselse de Vlaamse Vlaamse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Gemeenschapscommissie.

Print Center (DPG Media) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws MELD NIEUWS Persberichten kunnen via Tips zijn altijd Zelf nieuws gespot? redactie@bruzz.be welkom via

bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON WWW.BRUZZ.BE www.agenda.brussels

WWW.BRUZZ.BE

jouw talent + een job in Brussel

It’s a match! ?

Tijd om af te spreken FLEXIBILITEIT

DYNAMISCHE TEAMS

Surf dan snel naar www.talent.brussels !

RESPECT VOOR WORK-LIFE BALANCE GEVARIEERD JOBAANBOD

Het is oké om te dromen van een job in een motiverende omgeving met een interessant takenpakket én een goed salaris én aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden én werkzekerheid én een goede work-life balance. Meer nog, het hoeft zelfs geen droom te blijven.

Swipe je een weg doorheen de vacatures op www.talent.brussels en vind jouw match bij één van de gewestelijke overheidsdiensten van Brussel.

1069243_naambekendheidscampagne_adv_7.indd 1

22/10/2020 08:53