BRUZZ - editie 1729

#1729

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR EN

+BRUZZ SELECT

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

TIPS

A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY 1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

04 | 11 | 2020

ELKE WEEK HONDERD CORONADODEN IN BRUSSEL

IS IEDEREEN WEL MEE MET DE MAATREGELEN? ‘DE ONBEREIKBAREN, ZE BESTAAN NIET’ LOUS & THE YAKUZA RELEASES HER DEBUT ALBUM ‘THERE’S A WILL TO LOVE IN ALL THE SONGS’

‘IK HEB VORIGE WEEK VIER VRIENDEN BEGRAVEN’ JONGERENBEGELEIDER ABDEL HADNAN

ONDERNEMEN IN BRUSSEL EEN PAK EENVOUDIGER ALS IEMAND JE WEGWIJS MAAKT.

Hugues, adviseur bij 1819 Het biedt veel voordelen om een bedrijf over te nemen in plaats van zelf eentje op te richten.

1819 biedt een antwoord op al uw vragen.

Bel ons op 1819

Bezoek 1819.brussels

Een initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

De week van 1819

Bedrijfsoverdracht

09.11 › 20.11.20

Meer info: 1819.brussels

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito PERSPECTIEF Het vermijdelijke is gebeurd: lockdown twee is een feit.

Die is iets soepeler dan de eerste – denk maar aan tuincentra die in maart wel dicht moesten – toch is de psychologische impact groter. Omdat we weten wat het is, waarschijnlijk, maar ook omdat er weinig is om naar uit te kijken. Zonder te zwartgallig te klinken: zelfs als het aantal nieuwe besmettingen drastisch daalt, staan we voor een jaarovergang die we grotendeels in isolement zullen doorbrengen. Erger nog: steeds meer wetenschappers trekken parallellen met de Spaanse griep, de vorige grote epidemie die drie grote golven nodig had om dan geleidelijk te verdwijnen.

Dat, gecombineerd met de steeds duidelijkere economische gevolgen van deze crisis, weegt op de geestelijke gezondheid. Ook en vooral op die van jonge mensen. Vorige week ontvingen we bij BRUZZ een noodkreet van een achttienjarige. Het werd hem allemaal te veel. Hij is niet alleen. Mensen worden verteerd door angst. Anderen – dikwijls mensen in de zorg – flirten met een burn-out. In dit magazine vertelt een aantal specialisten hoe we deze wintermaanden best aanpakken en ze eindigen met een oproep: ze vragen onze overheden om ons een duidelijk perspectief te bieden. Perspectief en duidelijkheid ? Na zeven maanden gezondheidscrisis, is dat toch echt een absoluut minimum.

Lees meer over mentaal welzijn in moeilijke tijden p22 - 24 NL

ANALYSE

“Ik schreef in twee weken een nieuw album” Hoe rapper Badi en andere muzikanten het hoofd boven water houden 38

SPREEKTIJD

“Stop met klagen en ga vooruit, dat zeg ik tegen ondernemers” Olivier Willocx, CEO van Beci 12

REPORTAGE

“Niet werken? Veel sekswerkers hebben die luxe nu niet” Prostitutieverbod heeft zware financiële gevolgen 18

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7 COVER STORY Corona

eist elke week honderd Brusselse levens 8 BRUZZ SELECT In the mix Anne Teresa De Keersmaeker, Uitgeverij Fluxenberg, Zwangere Guy 25, Eat & Drink Saint Octave 32 INTERVIEW Lous and the Yakuza 34, Silio Durt 44, Jean Paul Van Bendegem 48 SAMENLEVING Waar zi en de onbereikbaren? 16, Mentaal welzijn in coronatijden 22 COLUMN Nick Trachet 51

NOG MEER BRUZZ INZAMELACTIE Steun Brussel helpt & Babytheek en doe mee met inzamelactie van babyspullen, nu vrijdag en zaterdag in een gemeenschapscentrum in Brussel Welke spullen hebben we nodig?

Waar kan je ermee terecht? www.brusselhelpt.be/inzamelactie

PERSPECTIVE Ce qui aurait pu être évité est devenu inévitable: le deuxième confinement est un fait. Il est un peu moins strict que le premier – pensez aux pépinières qui devaient fermer en mars – mais l’impact psychologique est plus grand. Probablement parce que nous savons ce que c’est, et aussi parce qu’il est difficile de s’en réjouir. Et sans vouloir être morose: même si le nombre de contaminations diminue drastiquement, il est fort probable que nous passerons la Saint-Sylvestre confinés. Pire encore: de plus en plus de scientifiques font le parallèle avec la grippe espagnole, la dernière grande épidémie, qui a compté trois grandes vagues avant de progressivement disparaître. Ceci – combiné aux conséquences économiques de plus en plus claires – a un prix pour la santé mentale. Et surtout pour la santé mentale des jeunes. La semaine passée, un jeune de 18 ans s’est tourné vers BRUZZ pour tirer la sonnette d’alarme. Il n’en pouvait plus. Et il est loin d’être le seul. Les gens sont minés par la peur. D’autres – souvent actifs dans les soins de santé – sont au bord du burn-out. Dans ce magazine, nous laissons la parole à plusieurs spécialistes qui nous expliquent comment passer l’hiver, et ils terminent par un appel : ils demandent au gouvernement d’offrir des perspectives claires à la population. Lisez notre article sur la santé mentale en ces temps difficiles en p22 - 24 FR

PERSPECTIVE The evitable has happened: we have entered lockdown two. It is slightly less rigid than the first – just think, for example, of garden centres, which were forced to close in March – and yet the psychological impact is greater.

Because we know what it is, probably, but also because we have little to look forward to. Without sounding too miserable: even if the number of new infections does fall drastically, we are still facing a New Year that we will have to spend largely in isolation. Worse still: an increasing number of scientists are drawing parallels with the Spanish Flu, the last major epidemic, which needed three big waves before it gradually dissipated. That, combined with the increasing clear economic consequences of this crisis, is weighing on our mental health. Including and especially on that of young people. Last week, BRUZZ received a cry for help from an eighteen-year-old. It was all becoming too much for him. He is not alone. People are consumed by fear. Others – often healthcare workers – are on the edge of a burnout. In this magazine, a number of specialists tell us how to approach these winter months and they end with an appeal: they ask our governments to offer us a clear perspective.

Perspective and clarity? After seven months of health crisis, surely that is the absolute minimum. Read more about mental wellbeing in these difficult times on p22 - 24 EN

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 4 NOVEMBER 2020

I

3

De week

VANAF VOLGENDE WEEK SNELTESTS VOOR PERSONEEL

Corona sluipt twee op de drie rusthuizen binnen In 88 van de 139 Brusselse woonzorgcentra zijn intussen coronabesmettingen vastgesteld. Dat blijkt uit cijfers van Iriscare. In nog eens vij ien centra worden besme ingen vermoed. Afgelopen week waren er gemiddeld drie keer zoveel positieve gevallen onder de bewoners als twee weken eerder. Maar opvallend: zowat vier op de vijf van de bewoners met het virus zijn asymptomatisch, zegt Tania Dekens, leidend ambtenaar bij Iriscare. — SARA DE SLOOVER centra die toen relatief gespaard bleven.

VOORZICHTIGHEID IN WOONZORGCENTRA Iriscare stelde in de relatieve rust van de zomerperiode een epidemiologische barometer op, waaraan maatregelen verbonden zijn.

Die gaat van fase 0 – geen besmettingen in het woonzorgcentrum – tot fase 3, meer dan twee besmettingen in minder dan een week tijd.

Intussen verkeren al 58 woonzorgcentra, of 42 procent van het totaal, in de hoogste alarmfase 3. Twee weken geleden besliste Iriscare al om in alle rusten verzorgingstehuizen, ook die zonder besmettingen, sowieso over te schakelen naar de maatregelen onder fase 2. Er mogen dan per bewoner maximaal twee

Verkeersagressie op fietsster Een jonge vrouw die zondag met de fiets in de buurt van de Zuidmarkt rijdt, wordt slachtoffer van verkeersagressie. In een Facebookpost vertelt zij dat een autobestuurder onder meer haar haar uittrekt en in haar gezicht spuwt. De politie belooft een nieuw verhoor omdat er zondag geen enkele Nederlandstalige agent aanwezig is om het slachtoffer te ontvangen.

4

I

4 NOVEMBER 2020

vaste bezoekers per dag langskomen. Bij de rusthuizen die al in fase 3 zitten, mogen die twee bezoekers slechts één keer per week langskomen.

Groepsactiviteiten zijn er opgeschort, restaurants en cafetaria’s gaan dicht.

Opvallend is wel dat vier op de vijf bewoners met het coronavirus geen symptomen vertonen. “Daar kunnen verschillende verklaringen voor bestaan,” zegt zowel viroloog Marc Van Ranst als biostatisticus Geert Molenberghs aan BRUZZ. “Ofwel zijn dat oude infecties van in het voorjaar, en gaat het dus eigenlijk om een chronische toestand,” zegt Van Ranst. “De patiënten hebben het virus nog wel in hun systeem, maar in een zodanig kleine hoeveelheid dat ze niet meer

60

Het opvangcentrum van het Rode Kruis België vlak bij de Beurs herbergt op dit ogenblik zestig daklozen die positief getest hebben op corona. In de eerste golf opende het Rode Kruis het opvangcentrum om mensen die op straat leven en symptomen hebben op te vangen.

besmettelijk zijn. Daarvoor moeten labo’s de viruswaarden bij die mensen controleren.”

“Een andere mogelijkheid,” zegt Van Ranst, “is dat die patiënten weinig verweer hebben tegen het virus en ze heel snel voor een tweede keer besmet raken. Dat vergt nader onderzoek.”

Molenberghs ziet nog een andere mogelijkheid.

“Het verzorgend personeel draagt nu veel meer mondmaskers en ander beschermend materiaal. Zij komen nauw met de bewoners in contact, maar dragen door het beschermend materiaal misschien maar een lage virale lading over. De bewoners krijgen dus misschien minder virusdeeltjes binnen. Dat zou des te meer pleiten voor het naleven van de veilig-

heidsmaatregelen.”

Hoewel Molenberghs het hoge aantal asymptomatische bejaarden in Brussel hoopvol nieuws noemt, wijst hij op het belang van voorzichtigheid in de woonzorgcentra. “Vorige week zijn in België per dag gemiddeld 29,6 bewoners van woonzorgcentra overleden, tegenover gemiddeld 10,3 de week ervoor. Bijna een verdrievoudiging dus.”

SNELTESTS Op een totaal van zowat zevenduizend personeelsleden in de Brusselse woonzorgcentra bleven vorige week gemiddeld 158 mensen thuis na een positieve coronatest. Nog eens gemiddeld 36 andere testten positief, maar bleven zonder symptomen aan de slag.

D-day-piloot gestorven De laatste militaire piloot die heeft gevochten in het Belgische squadron van de Britse Royal Air Force, Joseph Moureau, overlijdt op 99-jarige leeftijd. Moureau werd geboren in Jette op 13 april 1921. Hij ging samen met zijn tweelingbroer Alfred in dienst van de troepen van het Verenigd Koninkrijk in 1940. Beiden meldden zich als piloot bij de Royal Air Force (RAF).

© ADJTMAJ NORDINE NAKKACH

BRUZZ | DE WEEK

In zowat twee op de drie Brusselse rusthuizen is intussen minstens één coronageval bevestigd onder personeel of bewoners, meldt de Brusselse bicommunautaire welzijnsinstelling Iriscare.

Iriscare testte zijn medewerkers in augustus preventief.

De instelling voert ook tests uit bij zowel bewoners als medewerkers, zodra er twee besmettingen in een woonzorgcentrum werden vastgesteld. Afgelopen week waren er gemiddeld drie keer zoveel positieve gevallen onder de bewoners als twee weken eerder.

“Als de cijfers onder de bevolking stijgen, heeft dat natuurlijk ook een effect op de rusthuizen,” zegt Tania Dekens. Het gaat zowel om woonzorgcentra die in de eerste golf ook al getroffen werden, als

CARTOON

In de woonzorgcentra loopt het aantal besmettingen weer op, maar heel wat bewoners blijken geen symptonen te vertonen.

KIJK OP DE WEEK

De belangrijkste cinema van het land is UGC Gulden Vlies in Brussel

Net nu er enkele topfilms uitkwamen, sloot eerst Wallonië, dan Brussel en uiteindelijk ook Vlaanderen hun bioscopen. Een flinke streep door de rekening van filmdistributeurs (in ‘De Standaard’)

WAUTER

Nachttrein opgeschort De Oostenrijkse spoorwegmaatschappij ÖBB zet een heel aantal nachttreinverbindingen voor een maand stop. Dat heeft ook gevolgen voor de verbinding met België: de “Nightjet” rijdt op 5 november een laatste keer tussen Brussel en Wenen/ Innsbruck. De spoorwegmaatschappij verwijst naar het toenemende aantal coronabesmettingen en reisbeperkingen in onder meer Oostenrijk, Duitsland en Zwitserland.

© BELGA

Om de situatie in de rusthuizen goed te blijven monitoren, kunnen de rusthuizen vanaf volgende week ook een beroep doen op sneltests. “Nu federaal de strategie gewijzigd is en asymptomatische personen niet meer getest worden, breiden wij onze teststrategie uit,” zegt Dekens. “Vanaf komende maandag rollen wij sneltests uit voor ons personeel. Het Gewest heeft daarvoor al een eerste partij van honderdduizend sneltests aangekocht, binnenkort volgen er nog eens evenveel.”

Iriscare heeft ook zijn vrijwilligersplatform opnieuw geopend. Daar hebben al zeshonderd vrijwilligers op ingetekend.

Hun profielen worden bekeken en daarna aan woonzorgcentra en ziekenhuizen aangeboden.

BRUZZ | DE WEEK

© BELGA

139

In september dit jaar gingen 139 bedrijven failliet in het Brussels Gewest, een daling met 50,5 procent tegenover september 2019. Dat blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Graydon.

Volgens zelfstandigenorganisatie Unizo zorgt de overheidssteun tijdens de coronacrisis voor een uitstel, maar geen afstel van een faillissement bij veel ondernemers.

4 NOVEMBER 2020

I 5

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

WEDERZIJDS RESPECT NL/ Sinds de gruwelijke

moord op leraar Samuel Paty en een rist nieuwe, religieus geïnspireerde mesaanvallen staat Frankrijk in rep en roer. De polarisatiemachine draait op volle toeren, en heel wat gematigde moslims voelen zich geviseerd. Brussel stuurt nu een boodschap van eenheid de wereld in.

6

I

4 NOVEMBER 2020

Tijdens een eerbetoon aan de Franse slachtoffers veroordeelden hulpbisschop Jean Kockerols en Mohamed Belabed van de Brusselse Federatie van Moskeeën samen het extremistische geweld, van welke kant dan ook. “Een hartverwarmend initiatief vanwege de moslims hier in Brussel,” zei de bisschop achteraf.

RESPECT MUTUEL FR/ La France est en émoi après le meurtre violent du professeur Samuel Paty et une série de nouvelles attaques au couteau d’inspiration religieuse.

La machine à polariser tourne à plein régime et de nombreux musulmans modérés se sentent visés. Dans ce contexte, Bruxelles

MUTUAL RESPECT envoie un message d’unité dans le monde.

Lors d’un hommage aux victimes françaises, l’évêque auxiliaire Jean Kockerols et Mohamed Belabed de la Fédération des mosquées de Bruxelles ont condamné toute forme de violence extrémiste, de quelque côté que ce soit.

EN/ Since the gruesome

murder of the teacher Samuel Paty and a series of new, religiously inspired knife attacks, France has been in turmoil. The polarization machine is running at full speed, and many moderate Muslims feel targeted. Brussels is now sending out a message of unity. During a tribute

Bijgedachte

Funshoppen op Allerheiligen MATHIAS DECLERCQ neemt het nieuws op de korrel

© BELGA

to the French victims, auxiliary bishop Jean Kockerols and Mohamed Belabed from the Brussels Federation of Mosques condemned the extremist violence on all sides. “It was a heart-warming initiative that was taken by the Muslim community here in Brussels,” the bishop said afterwards.

Dat het coronavirus in 2020 brandhout maakt van eeuwenlange tradities – zoals een ordinaire handdruk – wisten we al. Maar de laatste traditie die eraan moest geloven in dit annus horribilis, is van een bijzonder bittere makelij. Net in een jaar waarin we al elfduizend doden moeten herdenken, konden en mochten we op Allerheiligen niet samenkomen met de familie. Niet gezamenlijk herinneringen aan onze dierbaren ophalen, geen mogelijkheid om zich op te trekken aan elkaars gezelschap, en al zeker geen warme omhelzingen.

Hoe 1 november 2020 – en het Allerheiligenweekend – dan wel de geschiedenisboeken zal ingaan? Als een koopzondag in Antwerpen en een drukte vanjewelste in de Nieuwstraat in Brussel.

Als een dag waar op het eerste gezicht weinig zou doen vermoeden dat we aan de vooravond stonden van een nieuwe verstrengde lockdown in ons land.

Nochtans ook als de laatste dag van een week waarin België het meeste aantal besmettingen per honderdduizend inwoners telde van heel Europa, ons hele zorgsysteem op barsten stond en we elke dag meer dan honderd landgenoten verliezen aan het coronavirus. Als de dag die dus nogmaals zou illustreren hoe tandeloos onze beleidsmakers ingrijpen op de momenten die er écht toe doen, en hoe ze de verantwoordelijkheid daarvoor vrolijk afschuiven naar andere beleidsniveaus.

Die ontsporende situatie werd overigens hier aangezwengeld, in Brussel. Waar alarmdrempel na alarmdrempel werd overschreden zonder dat er daadkrachtig werd ingegrepen door onze beleidsmakers. Over dat gebrek aan daadkracht van de Brusselse regering hebben we het in deze kolommen al ruimschoots gehad. Maar ook Wallonië liep de feiten achterna, Vlaanderen weigerde zelfs lang in te grijpen met verregaande maatregelen, op een moment dat het huis wel degelijk al in brand stond.

Nu, het zou niet ernstig zijn om te verwachten dat alle oplossingen van onze beleidsmakers moeten komen. Zeker na een regeringsvorming

die ei zo na ons eigen wereldrecord aan diggelen sloeg, kan je van de politiek in ons land gewoon niet verwachten dat ze genoeg slagkracht en draagvlak heeft om ons basisgedrag te beïnvloeden. Laat dat nu net essentieel zijn in de strijd tegen het virus: op een efficiënte manier het gedrag van de burger beïnvloeden door hem of haar zodanig bewust te maken van de risico’s voor de eigen gezondheid, maar ook en misschien vooral voor de effecten op de andere, kwetsbare mens en op onze gezondheidszorg. Dat proces is zich nu vanzelf – maar te laat – aan het voltrekken, omdat het virus intussen met zo’n rotvaart circuleert dat zowat iedereen er rechtstreeks of onrechtstreeks in contact mee is gekomen. Omdat de emotionele getuigenissen van ons zorgpersoneel er stevig inhakken. En omdat de ruim honderd landgenoten die elke dag aan het coronavirus bezwijken, stuk voor stuk persoonlijke drama’s betekenen.

Her en der wordt er nu geroepen om een nieuwe onderzoekscommissie, die zou moeten nagaan hoe álle beleidsniveaus in dit land het zover hebben kunnen laten komen. Dat is zonder meer een legitieme vraag, maar laten we vooral de resultaten van zo’n logge structuur niet afwachten.

We weten welke lessen we hieruit moeten trekken om niet in dezelfde fouten te hervallen bij een derde golf – want jawel, ook die komt eraan in 2021. Te onthouden: durf ingrijpende maatregelen te nemen op een moment dat er voor de buitenwereld nog niet veel aan de hand lijkt, maar de medische experts ons wijzen op de exponentiële curve. Neem die maatregelen voor het hele land.

En neem maatregelen die absurde, cynische taferelen vermijden zoals een koopzondag op Allerheiligen.

BRUZZ | DE WEEK

REDACTIECHEF

“De koopzondag op Allerheiligen illustreerde nogmaals hoe tandeloos onze beleidsmakers ingrijpen op de momenten die er écht toe doen”

Lees ook de reportage met getuigenissen over Coviddoden in Brussel p 8-11 4 NOVEMBER 2020

I 7

JONGE BRUSSELAARS DELEN BERICHTEN OVER COVIDDODEN VIA SOCIALE MEDIA

‘We zijn in shock’ “Ik heb mijn vader gisteren begraven.” Molenbekenaar Ismaël* onderdrukt de krop in zijn keel.

“Ik vraag jonge gasten om alsjeblief de regels te volgen. Wij moeten het goede voorbeeld geven.”

Hij deelde net als veel jongere Brusselaars de voorbije week een rouwbericht via sociale media.

B R U Z Z | R E P O R TA G E

— NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S IVAN PUT

8

“

I

4 NOVEMBER 2020

I

n veertien dagen tijd was mijn vader dood.

Papa was bang voor het coronavirus, hij droeg een masker, hij ging naar de dokter. En toch, vandaag is hij wég.” Terwijl Ismaël het vertelt voor de deur van het Maison des Jeunes BrusselWest in Molenbeek waar hij jaren kind aan huis was, springen de tranen hem in de ogen. Hij zit volop in de rouw. Enkel omdat zijn vroegere jongerenbegeleider Abdel Hadnan van BrusselWest het hem vroeg, is hij komen opdagen.

“Abdel is goud waard, hij heeft me gisteren vergezeld bij de begrafenis.”

Ismaël wil kort getuigen, maar enkel anoniem.

Hij loopt niet graag met zijn emoties te koop, klinkt het, terwijl hij een zenuwachtige trek neemt van zijn sigaret. Maar hij breekt voor onze ogen.

“Ik wil niet triest zijn, maar sterk voor mijn omgeving. Papa is nu in het paradijs, hij werd gekozen. Maar vanbinnen ben ik wél heel verdrietig.” Hij was zijn enige zoon, ze waren twee handen op één buik.

“Ik heb geen idee waar papa het coronavirus heeft opgelopen. Misschien in de winkel? Via de lucht? Hij droeg bijna altijd een masker. Een tijd geleden voelde hij zich niet goed en vermoedde hij dat hij besmet was geraakt. Maar toen de huisdokter langskwam, had hij geen koorts, waarop de arts concludeerde dat er geen probleem was. Hij was gewoon vermoeid.”

Hij wordt boos. “Die arts heeft niet goed gekeken, hij heeft niet gezien dat het al in zijn longen zat. Drie dagen later kon papa niet meer bewegen. Toen hebben ze toch een test afgenomen.”

Het duurde vijf dagen voor het resultaat kwam: positief. “Vijf dagen!” flikkeren zijn ogen boos. “Toen we de uitslag kregen, lag papa al in

coma. In het Sint-Pietersziekenhuis hebben ze nog gedaan wat ze konden, ik wil hen daarvoor bedanken, maar het was te laat. Als de test vroeger was afgenomen, had hij misschien nog geleefd. Dat besef doet pas écht pijn.” Hij neemt nog een trek. Ismaël wil zijn verhaal ook kwijt om jongeren op het hart te drukken de regels te volgen. “Wij moeten als jongeren het goede voorbeeld geven. Nu met de avondklok zie ik soms zelfs nog mensen na halfelf rondhangen op straat, de politici laten hen maar begaan.

Praat met die jongeren, leg hen de logica uit. Dat zij risico’s kunnen creëren voor de ouderen.”

KOP VAN JUT “Hij is in shock,” zegt Hadnan als Ismaël vrij abrupt weer wegwandelt. Ismaëls vader is ook Abdels vroegere buurman. “Hij was graag gezien hier in de buurt. Het was een bon vivant, hij zag overal iets positiefs in. Ook daarom wil Ismaël blijven glimlachen, om de nagedachtenis van zijn vader te eren.”

Hadnan heeft de indruk dat de tweede golf er dieper inhakt en zeker ook de ogen opent bij de jongere generatie Brusselaars die de voorbije tijd vaak kop van Jut waren. “In maart was dit allemaal nog nieuw. Nu beseffen ze veel beter dat we in de tweede golf zitten. Velen uit de wijk kennen iemand die aan Covid gestorven is. De voorbije weken zag ik veel rouwberichten op mijn Facebookpagina, maandag hoorde ik dat vier mensen gestorven waren aan Covid-19.

Maandag belde Ismaël dat zijn vader was overleden. Diezelfde dag vertelden twee andere kerels van 25 die ik vroeger begeleidde dat ze die dag hun mama hadden verloren. ‘s Avonds hoorde ik dat de barman van een van mijn

stamcafés overleden was. Ik ken hem van mijn zeventiende, ik dronk er altijd koffie. Hij was als een vader voor mij.”

Donderdag bracht Abdel de hele namiddag door op de islamitische begraafplaats van Evere.

“Voor Ismaëls vader, voor de moeder van die twee jongens en voor de grootmoeder van nog een andere jongere uit de buurt. Allemaal overleden aan Covid-19. Woensdag heb ik de barman mee begraven.” Hij vindt het niet meer dan normaal dat hij hen ondersteunt. “Dit raakt iedereen diep, we moeten solidair zijn. Er met elkaar over praten. Wie iemand verliest, schrikt hoe snel het kan gaan. Soms in twee weken, soms na enkele dagen.”

Nieuws dat snel circuleert in de wijk aan Zwarte Vijvers. “Ik hoor elke dag wel slecht nieuws. Jongeren beginnen er veel meer over te praten. Ze geven elkaar geen hand meer, beginnen hun mondmaskers beter te dragen. Ze zijn zich er erg van bewust. Dat ze hun grootouders door corona minder kunnen zien, raakt hen ook diep.

Ze missen hen.”

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Opvoeder Abdel Hadnan staat jongeren bij als ze een dierbare verliezen aan Covid-19.

“Ze beginnen er veel meer over te praten.”

MET TIEN OP TIEN VIERKANTE METER

▼

Dat Molenbeek een van de zwaarst getroffen gemeenten is in Brussel blijkt al enkele weken uit de besmettingscijfers. Het virus rukt er genadeloos op. Maandag was de incidentie er opgelopen tot 2.411 per 100.000 inwoners, nergens in het Brussels Gewest ligt die hoger. Of die hoge circulatie ook leidt tot het hoogste aantal overlijdens is moeilijker te objectiveren. De cijfers over het aantal coronaoverlijdens worden enkel voor het hele Gewest weergegeven en namen de voorbije week met bijna 60 procent toe van 73 naar 114 per week.

4 NOVEMBER 2020

I 9

JONGE BRUSSELAARS DELEN BERICHTEN OVER COVIDDODEN VIA SOCIALE MEDIA

B R U Z Z | R E P O R TA G E

▼

“Op dit ogenblik zijn er inderdaad veel sterfgevallen te betreuren,” bevestigt Catherine Moureaux, burgemeester van Molenbeek, hoorbaar aangedaan aan de telefoon. “Dat valt me erg zwaar. Als je weet hoeveel mensen hier ziek en besmet zijn met het coronavirus, is het helaas ook logisch dat hier ook relatief veel mensen sterven aan Covid-19.”

De epidemie treft mensen met socio-economische problemen harder, zo bleek net nog uit een Franse studie. “Hier is dat niet anders,” aldus Moureaux. Voor wie in precaire omstandigheden woont en leeft, is het moeilijker om zich te houden aan de coronamaatregelen. “Sommige mensen willen wel thuis blijven, maar kunnen niet omdat ze dan geen inkomen hebben.

Anderen willen niet naar het ziekenhuis omdat ze bang zijn om niet meer terug te keren. Of omdat ze denken dat ze nog gezond genoeg zijn, terwijl ze er in werkelijkheid slecht aan toe zijn.

Bijkomend probleem is dat veel Brusselaars geen huisarts hebben.”

“Als de test vroeger was afgenomen, had mijn vader misschien nog geleefd. Dat besef doet pas écht pijn ISMAËL Verloor zijn vader aan Covid-19

“Ik heb geen statistieken, maar mensen uit alle gemeenschappen worden getroffen,” zegt Moureaux. “Het is vooral gelinkt aan de levensomstandigheden. Vooral de wijken waar erg veel mensen samenwonen op erg kleine ruimtes worden harder getroffen dan andere. Die specifieke, maar delicate informatie hebben we pas sinds deze week en daar zetten we nu gericht op in.” Dat is nodig, er circuleert veel ronduit foute informatie. “Maar zélfs als we bewoners alles goed uitleggen, is het soms nog niet mogelijk om alle maatregelen te volgen. Als je met tien personen op tien vierkante meter leeft, kan je geen afstand houden. Zelfs al je je wil isoleren, gaat het gewoon niet.”

BID VOOR MIJN TANTE, MIJN VADER, MIJN OMA Niet alleen Molenbeek wordt midscheeps getroffen. Brusselaar Hassan Al Hilou, ondernemer bij A Seat At The Table, die met veel Brusselse jongeren contact heeft, kan de dramatische evolutie bijna online volgen. “Via Snapchat, Facebook of Tiktok zie ik bijna dagelijks zeker drie 10

I

4 NOVEMBER 2020

tot vier mensen melden dat ze hun vader, oma, tante of goede vriend net verloren aan Covid.

Voordien zag ik ook wel af en toe een rouwbericht passeren, maar de voorbije twee weken is het extreem. Dit is een ramp.”

Gaat het over jongeren uit de moslimgemeenschap, dan roepen ze via sociale media op om te bidden voor hun naaste. “Normaal wordt de kist vooraan in de moskee geplaatst en wordt samen voor de overledene gebeden. Door de coronacrisis kan dat niet meer. Daarom delen veel jongeren nu een rouwbericht en vragen om hun vader, oma of opa van thuis uit te gedenken in het gebed.”

Al Hilou is erg bezorgd over welke mentale sporen dat nalaat. “Als je als jongere nu elke dag ziet hoe mensen uit je directe omgeving delen dat er wéér iemand aan Covid-19 is overleden, hakt dat er erg zwaar in. Het komt heel dichtbij en kan angst aanjagen.” Hij juicht de melding van federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SPA.) om ook meer psychologen in te zetten dan ook toe. “Steun is nodig in deze moeilijke periode. Sommigen hebben zelfs al drie familieleden verloren.”

Dat is het geval voor Yahya Ben Abbou (25) uit Anderlecht. Hij verloor deze week een verre nonkel, een maand eerder zijn tante en tijdens de eerste golf de broer van zijn opa. Het verlies valt hem zwaar, maar hij beseft dat hij er makkelijker over kan praten omdat de familieleden toch net iets verder van hem staan. “Als het mijn eigen vader of moeder betrof, zou me dat wellicht niet lukken.” Met hen beperkt hij uit voorzorg het contact tot een minimum, hoe moeilijk hij dat ook vindt. “Ik probeer zoveel mogelijk in mijn kamer te blijven. Ik wil mijn ouders niet besmetten.”

Zélf was hij immers ook een tijd ziek, Ben Abbou werkt als nachtverpleger op de Covidafdeling van het privéziekenhuis Silva Medical in Scheutbos. “Dat was heel moeilijk. Ik moest uitzieken, tegelijk voelde het alsof ik mijn collega’s in de steek liet. Ze komen handen te kort.”

Waar zijn familieleden het virus opliepen, weet hij niet. “Een van hen vermoedelijk in het ziekenhuis. Hij ontving enkel de verpleegster thuis, maar hij had diabetes en moest regelmatig naar het ziekenhuis.”

Hoewel hij zelf al lang erg goed oplet, ziet hij wel hoe overlijdens in de familie het gedrag bij andere jongeren veranderen. “Tijdens de eerste golf hadden veel jongeren nog de indruk dat ze beschermd waren. Nu hun naasten wegvallen, groeit het besef dat iedereen voorzichtig moet zijn. Als ik de voorbije weken een bericht kreeg dat iemand gestorven was, stond er nu vaak bij: ‘alsjeblief: ontsmet je handen, probeer jezelf en je naasten te beschermen.’”

ALSOF COVID OVERAL IS “Ik ken mensen die eerst weinig geloof hechtten aan het coronavirus, maar het nu wel ernstiger nemen,” zegt Imane Borak (21) uit Schaarbeek.

Zelf moet ze nog bekomen van de snelheid waarmee het virus in haar omgeving toesloeg. Ze

verloor net de vaders van haar twee beste vriendinnen, met enkele dagen verschil. Bij een van hen was ze kind aan huis, hij was een goede vriend van haar eigen vader. “We gingen altijd samen met vakantie. Als dat ooit weer kan, zal hij een lege stoel achterlaten.”

Ze noemt het “een schok” hoe snel en schijnbaar uit het niets het kan gebeuren. Beide mannen waren nog jong, tussen de 45 en 55.

“Een van hen is in coma naar het ziekenhuis gebracht, de andere voelde zich gewoon even wat minder en ging naar het ziekenhuis om zich te

« ON EST SOUS LE CHOC » Depuis plusieurs semaines, de nombreux jeunes Bruxellois ont partagé des messages sur les réseaux sociaux à propos de personnes décédées du coronavirus dans leurs familles. C’est avant tout la vitesse foudroyante du virus qui choque. Souvent, leur message de deuil s’accompagne d’un appel à prendre les mesures au sérieux. « Mon père est décédé en deux semaines », explique quelqu’un, les larmes aux yeux. « Papa avait peur du coronavirus, il portait un masque, il allait voir son médecin. Et malgré tout cela, il est parti. Je l’ai enterré hier. » L’éducateur Abdel Hadnan de la Maison des Jeunes BruxellesOuest à Molenbeek, qui connaissait l’homme en question, a entendu lundi que trois autres personnes du quartier sont décédées du virus. « J’entends presque chaque jour des mauvaises nouvelles, les jeunes en parlent aussi de plus en plus. » Imane Borak de Schaerbeek vient de perdre les papas de ses deux meilleures amies. « Je n’ose même plus ouvrir mon Snapchat, Whatsapp ou Facebook, j’ai peur d’entendre qui est le prochain.

Comme si le virus était partout. »

“Nu hun naasten steeds vaker wegvallen, groeit bij jongeren het besef dat iedereen voorzichtig moet zijn” YAHYA BEN ABBOU “Ik durf mijn Snapchat, Whatsapp en Facebook bijna niet meer te openen, bang om weer te horen dat er iemand gestorven is,” zegt Imane Borak (21).

laten testen. Hij bleek positief. Hoewel hij het zelf niet merkte, oordeelden de artsen dat hij erg slecht ademde. Ze brachten hem meteen over naar intensieve zorgen, waar hij in coma is gebracht.”

Borak probeerde nog afscheid te nemen, maar ze heeft hem niet meer kunnen spreken. “Hij lag achter glas, we konden er niet bij. Elke dag hoopten we dat hij weer wakker zou worden, maar na drie weken was hij weg.”

De ene vader liep het mogelijk op zijn werk op, de andere misschien via zijn kinderen. “Hij had zeven kinderen die allemaal naar school gaan.

Verpleger

Misschien is een van hen met het virus thuisgekomen en heeft die het doorgegeven zonder het te weten.” Zelf is ze hypervoorzichtig voor haar ouders, ze werd zelf zwaar ziek tijdens de eerste golf. “Je moet je voorzorgsmaatregelen nemen. Wie weet, krijg ik het wel opnieuw en reageert mijn papa er slecht op.” Niemand is veilig en het komt te dichtbij. “Ik durf mijn Snapchat, Whatsapp en Facebook bijna niet meer te openen, bang om weer te horen dat er iemand gestorven is. Het is té veel, té consequent, alsof Covid nu overal is.” *Ismaël is een schuilnaam

B R U Z Z | R E P O R TA G E

FR

“WE ARE IN SHOCK” Over the past few weeks, many young people in Brussels shared stories about the Covid deaths in their families on social media. The speed at which the virus has hit is especially shocking. Along with the death announcement, they often call on others to take the measures seriously. “In fourteen days, my father was dead,” one them says with tears in their eyes. “Dad was afraid of the corona virus, he wore a mask, he went to the doctor.

And yet, now he’s gone. I buried him yesterday.” Youth counsellor Abdel Hadnan from Maison des Jeunes Brussels-West in Molenbeek, who also knew the man, heard on Monday that three other people from the neighbourhood had also died from Covid-19. “I hear bad news almost every day, young people are starting to talk about it much more.” Imane Borak from Schaarbeek has just lost the fathers of her two best friends. “I barely dare to open my Snapchat, Whatsapp, and Facebook anymore, afraid to hear that someone else has died. As though Covid is everywhere now.”

EN

4 NOVEMBER 2020

I 11

BRUZZ | SPREEKTIJD

Spreektijd

“Een digitale vormingssessie is niet een mevrouw in een ne e tailleur die voor een powerpoint staat. Toch gebeurt het nog te vaak zo” OLIVIER WILLOCX Beci

12

I

4 NOVEMBER 2020

OLIVIER WILLOCX ( BECI ) SPOORT BRUSSELSE BEDRIJFSLEIDERS AAN OM VOORUIT TE GAAN

‘Ondernemers: zie ook de kansen’ BRUZZ | SPREEKTIJD

Olivier Willocx, CEO van de Brusselse ondernemersorganisatie Beci, ontmoet bedrijfsleiders die alleen maar klagen over hoe slecht de crisis is aangepakt, en andere die gefocust zijn op de toekomst. “Ik zie het verschil meteen in de resultaten van hun bedrijf. Als je alleen kunt praten over het verleden, ben je al dood. We moeten vooruit.”

— BETTINA HUBO, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

Hoe ervaren de ondernemers het verplichte telewerk? Het staat of valt bij vertrouwen.

werknemers niet in levenden lijve, ontmoeten de klanten niet meer, alles gebeurt op afstand.

Daardoor voelen de ondernemers hun personeel, de klanten, de markt ook minder goed aan. We ruiken het niet meer, zeggen ze.

Er wordt nochtans volop gezoomd en geskypet?

WILLOCX: Iedereen zit de hele dag te vergaderen voor de computer, ja. Maar bij zulke meetings mis je een deel van de informatie. Je ziet bijvoorbeeld niet of een van je medewerkers gedeprimeerd is.

Bovendien valt alles wat normaal gezien voor en na een vergadering gebeurt, weg. In een land als Nederland wordt het meeste tijdens de vergadering zelf beslist, in België is dat anders, zeker bij de Franstaligen. Die verborgen dimensie is er nu niet.

OLIVIER WILLOCX: Klopt, maar dankzij de digitali-

Zal de crisis een blijvende impact hebben op de manier van werken van ondernemingen?

sering heb je vandaag veel meer tools om je werknemers te volgen dan vroeger, zelfs al werken de mensen van huis uit.

Veel bedrijfsleiders hebben momenteel wel een probleem van governance. Ze zien hun

WILLOCX: Zeker, telewerk wordt een blijver in de meeste bedrijven, toch voor één tot twee dagen per week. Niet meer wellicht, omdat heel wat werknemers aangeven dat ze nood hebben aan sociaal contact.

Maar er zal meer veranderen. Onze verplaatsingsgedrag bijvoorbeeld. Neem de Nationale Bank, die vergadert normaal twee keer per maand in Frankfurt (bij de Europese Centrale Bank, red.).

Ik hoorde al dat dat wellicht anders zal verlopen: één week per jaar ter plekke vergaderen om elkaar te leren kennen, vervolgens zes maanden op afstand en dan misschien nog eens twee dagen ginder. Naar Frankfurt reizen voor een bijeenkomst van anderhalf uur, dat zal niet meer gebeuren. Ook voor Brussel zal dat gevolgen hebben: ik vrees dat er minder zakenreizigers zullen zijn.

De post-Covideconomie zal ook veel meer digitaal zijn. Zijn we daar klaar voor?

WILLOCX: In maart waren we zeker niet klaar. Je moest toen vaststellen dat heel wat publieke instellingen wel geïnvesteerd hadden in een mooie locatie, maar niet in digitalisering. Actiris bijvoorbeeld zit in een prachtige toren, maar op digitaal vlak is er nog veel werk aan de winkel. Er waren aan het begin van de crisis zelfs geen computers voor de medewerkers om van huis uit te werken. ▼

T

elewerk is dezer dagen de norm en ook bij Beci ligt de werkvloer er verlaten bij. Wie uit de lift stapt, kijkt meteen aan tegen een reusachtig scherm waarop het dagelijkse verloop van de werkzaamheden van de organisatie te zien is. Het aantal binnenkomende mails, voor welke afdeling ze bestemd zijn, binnen welke tijd ze beantwoord worden, alles wordt weergegeven in kleurrijke grafieken en diagrammen. Big Brother aan de Louizalaan 500?

“Gewoon heel nuttig,” zegt CEO Olivier Willocx.

“Dit is monitoring. Ik zie nu op het scherm dat de gemiddelde wachttijd voor het beantwoorden van vragen op 230 minuten ligt. Dat is te veel, dat zou naar zestig minuten moeten.”

4 NOVEMBER 2020

I 13

▼

OLIVIER WILLOCX ( BECI ) SPOORT BRUSSELSE BEDRIJFSLEIDERS AAN OM VOORUIT TE GAAN

Ondertussen hebben de overheid en de privésector wel computers en ander materiaal gekocht om op afstand te werken. Maar dat is niet voldoende. Digitalisering is niet het vroegere papier of de vroegere manier van lesgeven projecteren op een scherm. Een digitale cursus is niet een mevrouw in een nette tailleur die voor een powerpoint staat. Toch gebeurt het nog veel te vaak zo. Ik krijg voortdurend voordrachten of lessen van vijftig ononderbroken minuten voorgeschoteld, terwijl mensen zich maar vijf minuten kunnen concentreren. Je moet werken met capsules van vijf, zes minuten.

Hoe is uw eigen gedrag als homo economicus de afgelopen maanden gewijzigd?

WILLOCX: Normaal reis ik heel vaak, nu zat ik veel

BRUZZ | SPREEKTIJD

thuis en heb ik, als een eekhoorntje, gespaard. Ik merk dat ik me nu bij elke potentiële aankoop afvraag: heb ik dat eigenlijk wel nodig? Voorts moest ik mijn professionele afspraken anders vormgeven. Vroeger was het evident om elkaar op restaurant te zien. Ondertussen spreek ik ook af in het Zoniënwoud.

Het einde van de crisis is nog lang niet in zicht. Hoe gaan de ondernemingen om met alle beperkingen, tegenslagen en onzekerheid?

WILLOCX: Heel verschillend. Op elke bijeenkomst is twintig, dertig procent van de ondernemers constant negatief, alleen maar klagen over hoe slecht de crisis de voorbije maanden is aangepakt.

Wie wil overleven, moet een mentale shift maken.

Wat kan ik wél doen? Ondernemers die daarin slagen, draaien vandaag redelijk goed. Daarom zeg ik: stop met klagen en ga vooruit. Klagen levert niets positiefs op.

We moeten ermee leren leven dat het nog heel lang kan duren. Ook ik ben uiteraard niet blij met de huidige situatie. Maar ik heb voor mezelf uitgemaakt dat het zeker nog aanhoudt tot juni 2021. Ik zit dus niet te hopen dat het in januari beter zal gaan. Ik pas me aan aan de nieuwe realiteit.

Als je je café, restaurant of winkel al voor de tweede keer in acht maanden moet sluiten, is het moeilijk om optimistisch te blijven.

WILLOCX: Volledig akkoord, maar de zaken zijn zoals ze zijn. Zelfs dan moet je proberen om toch aan het werk te blijven. Flexibiliteit is essentieel.

Restauranthouders zullen misschien zes maanden iets anders moeten doen: afhaal, leveren bij bedrijven. Voor sommige ondernemers zal het zelfs gunstig uitpakken omdat ze grotere marges kunnen nemen.

Ik heb restaurantuitbaters ontmoet die in september al een betere omzet hadden dan het hele vorige jaar. Omdat ze op een andere manier gewerkt hadden, zeven dagen per week open, met minder personeel en zonder vakantie te nemen in de zomer.

Maar een sector als de nachtclubs, welke shift moeten zij maken?

14

I

4 NOVEMBER 2020

“Sommige restaurantuitbaters werkten op een andere manier en hadden in september al een betere omzet dan het hele vorige jaar” OLIVIER WILLOCX Beci

WILLOCX: Daar heb ik geen antwoord op. Mijn boodschap geldt voor tachtig procent van de bedrijven, niet voor iedereen.

De federale en Brusselse regering hebben enkele honderden miljoenen euro’s uitgetrokken voor steun aan de bedrijven, de werknemers, de zelfstandigen. De Brusselse regering komt ook met een relanceplan van 120 miljoen euro. In welke mate is de Brusselse economie daarmee geholpen?

WILLOCX: Het verlies van eigen vermogen van de Brusselse bedrijven bedroeg al 3,3 miljard euro na de eerste coronagolf, na de tweede komen we wellicht uit op 5 miljard. Wat is dan 120 miljoen?

Natuurlijk kun je dit verlies moeilijk door de overheid laten compenseren. De Brusselse overheid kan niet aandeelhouder worden van alle hotels en cafés. Dat zou niet gezond zijn. Ik denk dat het tijd is dat de burger helpt en vers kapitaal inbrengt. Er zijn zeker veel Brusselaars verarmd door de crisis, maar anderen hebben gespaard. Je zou 5.000 euro kunnen investeren in een restaurant in de buurt. De mogelijkheid van crowdfunding bestaat al, maar er moeten andere systemen komen om dit soort investeringen aan te moedigen.

De economische steunmaatregelen wegen zwaar op de Brusselse overheidsfinanciën. Dit jaar loopt het tekort op tot anderhalf miljard.

WILLOCX: Daarom vind ik ook dat de overheid niet moet proberen om alle ondernemingen te redden.

Moet je bedrijven die vorig jaar al in slechte gezondheid verkeerden, redden op kosten van de gemeenschap? Sowieso hebben we, met de uitbreiding van het telewerk, minder restaurants nodig in Brussel, twintig procent minder wellicht.

Als je alle etablissementen door de crisis sleurt, zullen er te veel zijn in verhouding tot het aantal klanten dat overblijft.

Door de crisis zullen veel mensen hun baan verliezen. Waar zullen zij nog werk vinden?

WILLOCX: Ik denk dat wij als patronale organisatie een zware fout gemaakt hebben door ons veel te weinig met het onderwijs te bemoeien. Het allergrootste probleem in Brussel zijn de verkeerd opgeleide middelbare scholieren. Nog steeds studeren heel wat jongeren af in de richting

kantoor. Daar heeft niemand nog behoefte aan.

Die mensen vinden geen job. Idem voor assistentboekhouders en andere beroepen zonder enige creativiteit. Die zijn in gevaar, omdat de machine het sneller en soms ook beter doet.

Anderzijds is er niemand te vinden voor de bouwsector. Als Brussel de transitie wil maken naar een groenere economie, dan zijn er heel veel bouwvakkers nodig om al die milieuvriendelijke gebouwen op te trekken. Die zijn er niet. Wat moeten we doen, elk jaar een paar duizend Chinezen laten overkomen?

Ook is er blijkbaar nog steeds een groot tekort aan informatici. Beci werkt mee aan een internationaal programma, waarbij bedrijven een beroep kunnen doen op ICT’ers uit Senegal en Nigeria.

WILLOCX: Klopt, iedereen is vandaag op zoek naar goede ICT’ers. De internationalisering van de diensten zal alleen maar groeien. Ook is er grote vraag naar communicatiespecialisten. Bedrijven beseffen dat ze in deze afstandseconomie hun interne en externe communicatie moeten verbeteren.

Traditioneel stonden de files en andere mobiliteitsperikelen in Brussel altijd hoog op jullie prioriteitenlijstje. Sinds het begin van de crisis is het

verkeer veel minder dense. En de overheid heeft aanpassingen gedaan, zodat fietsers en voetgangers meer ruimte kregen. Tevreden?

WILLOCX: Dit is voor ons dubbel. Enerzijds moet het leven in de steden, zeker nu, aangenamer worden gemaakt en de fiets kan daarbij helpen.

Ook ik vind dat het tijd is voor een omschakeling.

It’s time for a change. Maar hoe doe je dat?

Fietspaden aanleggen is prima, maar doe het doordacht, niet op één plek, waarna je verder moet over straat. Dat is gevaarlijk. Voorts stellen we vast dat mensen in Covidtijd bang zijn voor het openbaar vervoer en dat de fiets niet voor iedereen een alternatief is.

Sommigen hebben de auto nodig en voor hen is er te weinig respect. Neem de afsluiting van Ter Kamerenbos. Het verkeer daar wat beperken, kan voor ons best, maar zoals nu is het totaal absurd.

In het park is minder volk dan vroeger. Families met jonge kinderen die er met de wagen heen gingen, raken er niet meer. En vele vrouwen durven er niet meer te joggen nu de sociale controle door voorbijrijdende automobilisten weggevallen is. Intussen slibt de Waterloosesteenweg dicht.

Dan is er nog het plan voor een Brusselse stadstol en kilometerheffing.

WILLOCX: Wij zijn voor een verschuiving van een belasting op het bezit van een auto naar een belasting op het verbruik. Maar die verschuiving moet gebeuren op Belgisch niveau, niet alleen in Brussel. Anders komt het neer op een bijkomende taks voor de pendelaars en riskeren we een verplaatsing van de economische activiteiten buiten Brussel. Het is een cadeau aan Leuven, Vilvoorde en Mechelen. Vreemd dat Voka in Vlaanderen niet sterker aandringt op die shift.

Sinds deze week gelden nog strengere maatregelen.

Ook de meeste winkels zijn dicht. Maar het is geen algemene lockdown zoals in het voorjaar.

WILLOCX: Neen, verplaatsingen zijn nog mogelijk en dat maakt een enorm verschil voor de economie. Er blijft activiteit. Een nieuwe algemene lockdown zou een catastrofe zijn. We kunnen de economie niet om de zoveel maanden platleggen.

Het probleem is namelijk: hoe start je alles daarna weer op?

Het zou ook heel erg zijn voor onze jonge twintigers. Die mopperen nu misschien dat ze niet op café kunnen gaan en een deel van hun jeugd missen. Maar veel erger voor hen is dat de schuld van de Belgische staat gigantisch uitdijt bij elke nieuwe lockdown en dat ze die nog tientallen jaren zullen mogen afbetalen.

Oliver Willocx Geboren in 1966 Woont in Schaarbeek Studeerde economie aan de ULB en Europees recht in Amsterdam Was van 1995 tot 1997 adviseur op het kabinet van minister Herve Hasquin (MR) 1999: voorbereiding renovatie Atomium Is sinds 2000 ceo van de Brusselse ondernemersorganisatie Beci

Olivier Willockx: “Het is tijd dat de burger de bedrijven helpt met vers kapitaal.”

« POUR SURVIVRE, IL FAUT CHANGER DE MENTALITÉ » Olivier Willocx, PDG de l’Union des entreprises bruxelloises BECI, rencontre des gérants d’entreprise qui se plaignent et d’autres qui se focalisent sur l’avenir. « Et je vois immédiatement la différence. Si vous parlez uniquement du passé, vous êtes déjà mort. (...) Si vous voulez survivre, il faut changer de mentalité. Qu’est-ce que je peux encore faire ? Les entrepreneurs qui parviennent à faire cela, obtiennent de bons résultats. » Selon lui, le gouvernement ne doit pas nécessairement sauver toutes les entreprises.

Les mesures de soutien économique sont un lourd fardeau pour les finances publiques. « Faut-il sauver les entreprises qui allaient mal avant la crise, aux frais de la communauté ? » Willocx s’attend à ce que la crise du Covid ait un impact permanent sur la façon de travailler des entreprises bruxelloises. « Plus de télétravail, moins de voyages d’affaires, plus de numérisation. » FR

“IF YOU WANT TO SURVIVE, YOU HAVE TO MAKE A MENTAL SHIFT” Olivier Willocx, CEO of the Brussels entrepreneurs’ organization Beci meets executives who only complain about what has gone wrong over the past few months and others who are focused on the future. “I see the difference in their company results immediately. If you can only talk about the past, then you’re already dead.” He therefore calls on all entrepreneurs to adapt to the new reality. “If you want to survive, you have to make a mental shift.

Entrepreneurs who manage to do this are doing quite well at the moment.” Furthermore, he does not think that the government necessarily has to do all it can to ensure that all businesses make it through the crisis. The economic support measures weigh extremely heavily on the government finances. “Is it responsible to use taxpayers’ money to save businesses that were doing badly before the crisis started?” Finally, Willocx expects that the Covid crisis will have a lasting impact on the way Brussels’s businesses function.

“More telework, fewer business trips, more digitalization.”

EN

4 NOVEMBER 2020

I 15

ELKE BEVOLKINGSGROEP TELT INDIVIDUEN DIE DE REGELS NAAST ZICH NEERLEGGEN

‘Onbereikbare groepen bestaan niet’ Bestaat er een informatiekloof bij moeilijk bereikbare groepen, zoals wordt verondersteld? Experts denken van niet, al zijn er in alle bevolkingslagen individuen die de kennis naast zich neerleggen. “Je kan het niet steken op één bepaalde wijk. De keuze is erg persoonlijk.” — ELLEN DEBACKERE

D

BRUZZ | SAMENLEVING

e Lakense Ilanna Bralion (17) en de uit Schaarbeek afkomstige Nima Housni (16) geven het toe. Tot voor kort waren ze er zich niet van bewust hoe belangrijk de coronamaatregelen waren. “Ik wist wel dat we onze handen moesten wassen en zo, maar ik dacht eerlijk gezegd dat het gezever was,” vertelt Housni. Pas tijdens een hackathon georganiseerd door Ilyas Mouani (vzw Nakama) en ondernemer Hassan Al Hilou daagde het besef.

“Het is echt belangrijk te luisteren als we onze grootouders willen beschermen.”

De meeste jongeren kénnen de gouden regels wel, weet Hassan Al Hilou. “Maar wat we steeds vaker zien, is coronamoeheid, iets wat ons allemaal weleens treft. Bovendien hebben toch wel wat jongeren bij aanvang van de crisis het gevoel gehad dat zij niet betrokken werden.

Er werd vooral gekeken naar de impact op ouderen, en niet naar de indirecte gevolgen voor jongeren. In die zin waren ze niet zozeer onbereikbaar, maar vooral niet betrokken.”

Al Hilou duidt ook op het belang van de manier waarop informatie naar jongeren wordt gebracht. Hij ziet dat het werkt als ze in hun eigen ‘culturele taal’ – of dat nu een poëtische taal is, of die van het milieu waarin ze opgroeien – benaderd worden. Het is een boodschap die ook Fatima Llouh van onderzoeksbureau Tiqah, dat gespecialiseerd is in multiculturele communicatie, onderschrijft. “Ik huiverde bij

16

I

4 NOVEMBER 2020

boodschappen die naar het Arabisch werden vertaald, want de taal is het probleem doorgaans niet. Het is op de koop toe schofferend, alsof jongeren de taal niet zouden spreken.”

Volgens Llouh is het daarom van belang om jongeren op een andere manier aan te spreken. “De oudere mensen van sommige etnische minderheidsgroepen informeren zich vaak via media uit hun land van herkomst. Zij moeten de informatie dus vooral halen uit wat hun kinderen of kleinkinderen vertellen. Daarom is het zo belangrijk om die groep mee te hebben. Mensen die helemaal niet op de hoogte zijn van de maatregelen, zijn volgens mij toch moeilijk te vinden. Dan heeft het doorgaans niet te maken met onbereikbaarheid, maar eerder met het zich willen afsluiten van het nieuws wegens de negativiteit.”

NIEUWSMIJDERS Ook Ike Picone, professor media aan de VUB, merkt uit onderzoek dat het aantal nieuwsmijders in opmars is. “De stijging is niet drastisch, maar wel significant. Het gaat om mensen die het niet meer aankunnen en voor wie de informatie te zwaar begint te wegen op het gemoed. Door er minder aandacht aan te besteden, raakt een aantal mensen achterop met het laatste nieuws.”

Mensen die vandaag helemaal niet op de hoogte zijn van het coronanieuws bestaan volgens de professor – in tegenstelling tot

“Ik ben me er lang niet van bewust geweest dat het zo erg was, maar nu weet ik dat ik die moeite moet doen voor mijn ouders en grootouders” NIMA HOUSNI Zestienjarige scholier

tijdens de eerste golf – zo goed als niet. “Iedereen weet dat er een pandemie heerst. Maar er zijn natuurlijk gradaties in de mate waarin iemand op de hoogte is.

Jongeren hebben bijvoorbeeld een ander mediapatroon: zij consumeren vaker nieuws via sociale media, en volgen daardoor minder praatprogramma’s op tv. Expats en mensen met een migratieachtergrond kijken binnen hun mediarepertoire ook naar nieuws uit hun thuisland.”

“Dat kan in sommige gevallen de perceptie beïnvloeden, bijvoorbeeld wanneer de overheid in het thuisland er relaxter mee omgaat.

Maar ik zou daar zeker geen etnische component aan vasthangen, want dat verschil zien we zelfs

al tussen Vlaanderen en Wallonië, waarbij die laatste ervan beticht werd te laks naar de feiten te kijken.”

EMOTIONELE ONBEREIKBAARHEID De meeste mensen zijn wel bereikbaar voor informatie, maar het gebeurt dat mensen die informatie naast zich neerleggen, ziet ook Thomas Peeters, stafmedewerker diversiteit bij Orbit vzw. “En dat gebeurt in letterlijk elke bevolkingslaag. In de wijk in Vorst waar ik woon bijvoorbeeld, zie ik dat iedereen – los van afkomst of scholingsgraad – braaf een masker draagt. Als het niet via de media gebeurt, worden mensen wel geïnformeerd via hun kinderen of gebedshuis.”

Tijdens de hackathon van de vzw Nakama gingen de Brusselse influencers Mr. Boris Becker, Fukay 1070, Bilou en Adnane (vlnr) met jongeren in debat over de communicatie rond corona.

“De onbereikbaarheid waarvan steeds sprake, is volgens mij dan ook eerder een psychologische of emotionele onbereikbaarheid. We kunnen niet van één bepaalde bevolkingsgroep of één bepaalde wijk zeggen dat ze onbereikbaar is voor informatie,” aldus Peeters.

“Zelfs mensen die aan de rand van de samenleving leven, hebben overlevingsstrategieën waarbij ze in contact komen met mensen die op de hoogte zijn.”

“Overheden en media moeten de coronacrisis natuurlijk aangrijpen om een structurele reflex in te bouwen: hoe stemmen we onze communicatie altijd af op alle bevolkingsgroepen? Tegelijk mogen we naar mijn gevoel niet onderschatten hoe persoonlijk de keuze is om als het ware ‘onbereikbaar’ te zijn. De informatie circuleert immers wel. Om het probleem te verhelpen, moeten we nagaan wat weerstand kan weghalen. We moeten personen in beeld brengen die de meeste invloed hebben op iemands levenskeuzes.”

Dat vindt ook de zeventienjarige Ilanna Bralion. “Jongeren zijn moeilijk. Veel van mijn vrienden vinden de regels nog steeds een

beetje belachelijk omdat we wel met 1.500 kinderen op elkaar gepropt op school mogen zitten. We moeten jongeren op andere manieren betrekken, niet enkel via sociale media.”

GROOTOUDERS REDDEN Ook Gianni Canu van Internationaal Comité vzw, een multiculturele federatie van sociaal-culturele verenigingen, is van mening dat ‘onbereikbare groepen’ eigenlijk niet bestaan. “Alles hangt af van het netwerk dat iemand heeft. In de boodschappen uitgestuurd door het Gewest miste ik daarentegen wel sterk het kosmopolitische aspect.

Het gaat volgens ons niet zozeer over de bereikbaarheid, maar wel over de manier waarop mensen worden benaderd. De meeste regels werden gebaseerd op een middenklassenmodel. Voor stadsbewoners is het niet altijd makkelijk om die regels naar de praktijk te vertalen.”

Zowel Nima Housni als Ilanna Bralion bevestigt dat ze informatie hoofdzakelijk uit sociale media halen. “Op TikTok worden bepaalde coronaregels soms op een creatieve manier uitgelegd. Dat helpt,” aldus

Housni. “Ik ben me er lang niet van bewust geweest dat het zo erg was,” vertelt Housni. “Mijn ouders werden kwaad op me als ik mijn mondmasker niet goed droeg. Maar sinds ik er zelf actief mee bezig ben geweest, weet ik dat ik die moeite moet doen voor mijn ouders en grootouders. Ik kan misschien in een week genezen zijn, maar mijn ouders belanden

mogelijk wel in het ziekenhuis.”

“Ook op school heb ik er intussen veel over gesproken, dat helpt ook.

Als mijn klasgenoten het van mij horen, worden ze wakker. Toch zijn er zaken die we nog niet begrijpen.

Ik ga heel graag naar school, en vind dat heel belangrijk. Maar waarom blijven ze open, terwijl er zoveel besmettingen gebeuren?”

« IL N’EST PAS IMPOSSIBLE DE SENSIBILISER TOUT LE MONDE » L’augmentation du nombre de FR contaminations au coronavirus à Bruxelles est souvent imputée au manque d’information au sein des groupes difficiles à atteindre. Les experts remarquent qu’il est possible d’informer la plupart des gens, mais que chaque couche de la population compte des individus qui ne veulent pas être informés. Pour différentes raisons, allant du sentiment de ne pas être concerné aux tentatives d’éviter l’actualité et les médias en général. Il s’agit donc plutôt d’une fermeture psychologique ou émotionnelle.

BRUZZ | SAMENLEVING

© NADIA ELMAKHFI

“UNREACHABLE GROUPS DON’T EXIST” The increasing number of corona infections in Brussels is often attributed to an information gap with groups who are difficult to reach. Experts have demonstrated, however, that the majority of people are reachable for information, but that every layer of the population contains individuals who choose to ignore the information they are given.

This occurs for a variety of reasons, such as the feeling of not being involved, or due to attempts to avoid the news and media. In these cases, it is more a question of psychological or emotional unreachability.

EN

4 NOVEMBER 2020

I 17

PROSTITUTIEVERBOD HEEFT ZWARE FINANCIËLE GEVOLGEN

B R U Z Z | R E P O R TA G E

‘Het is dit of geen eten op tafel’

▼

Nerveuze dames in de deuropening nabij het Noordstation. Ingeduffelde latina’s voor de bar waar ze anders werken. En een enkele straatprostituee in de Alhambrawijk. Prostitutie mag dan opnieuw verboden zijn in heel het gewest, een tocht door de rosse buurten van Brussel toont een ander beeld. “Wat moet ik anders doen?” — KRIS HENDRICKX, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

18

I

4 NOVEMBER 2020

xxx

4 NOVEMBER 2020

I 19

B R U Z Z | R E P O R TA G E

PROSTITUTIEVERBOD HEEFT ZWARE FINANCIËLE GEVOLGEN

▼

W

B R U Z Z | R E P O R TA G E

oensdagavond, 18 uur.

“Of er vandaag wel klanten komen? Het stopt niet! Maar ik ben dan ook de enige op straat vandaag.”

Twee dagen nadat het prostitutieverbod is ingegaan, treffen we Magdalena (23) aan onder het zijafdak van de KVS. De rijzige verschijning met fleurige jas slentert er frivool heen en weer, het trottoir lijkt wel haar persoonlijke theaterpodium. Elke paar minuten stopt een auto.

“Vandaag hoor je me niet klagen, daarnet vroeg ik 100 euro aan een klant, dubbel zoveel als normaal.

Dat bleek geen bezwaar.”

Magdalena komt uit Marokko, is travestiet en een buitenbeentje in de wijk. Niet enkel omdat zij (of hij, zo u wil) vandaag als enige tippelt in tijden van verbod. Ze is ook kunstenares. “Ik zing opera en werk daarnaast aan een commerciële popplaat.” Alsof ze beseft dat het allemaal wat ongeloofwaardig klinkt, heft ze met loepzuivere stem een operadeuntje aan. “Niet perfect, maar mijn stem is niet opgewarmd.”

Ondanks het verbod de straat optrekken, Magdalena doet het niet voor haar plezier. “Tijdens de eerste golf heb ik me wél aan het verbod gehouden. Maar ik heb het geld nodig, ik heb schulden die ik afbetaal zodat ik ooit vrij kan zijn.”

Over het schuldenonderwerp wil ze duidelijk niet meer kwijt. “De politie? Die komt wel af en toe langs, ja. Maar ik wandel hier toch gewoon, dat is toch niet verboden?”

Dat vraag en aanbod vandaag niet echt in evenwicht zijn heeft zo zijn gevolgen, merkte de travestiet. “Ik heb plots klanten die nog nooit met een man zijn meegegaan en een beetje zuchtend toezeggen. Tot hun eigen verbazing blijkt het dan nog echt te bevallen. Seks is nu

eenmaal belangrijk. En veel mannen zoeken niet per se een vrouw, maar eerder de vrouwelijkheid.” Magdalena laat een stilte vallen en knippert even bevallig met haar lange wimpers.

We stappen verder door de wijk, de Van Gaverstraat in, waar afwerkhotel Studio Europe potdicht lijkt. Op de eerste verdieping, boven de poort en onder het heiligenbeeld op de voorgevel brandt echter licht achter de verduistergordijnen. En even verder kruisen we toch nog een tweede, zwijgzame travestiet.

TELEWERK Straatmadelief Magdalena is maar een van de duizenden sekswerkers die niet meer mogen werken sinds 26 oktober. Opnieuw, want ook tijdens de eerste golf werd al eens een verbod uitgevaardigd. En terwijl de toon bij Magdalena nog luchthartig is, staat het water veel van die sekswerkers tot aan de lippen, zegt Maxime Maes van sekswerkerscollectief Utsopi.

“C’est l’enfer. Net zoals tijdens de eerste golf hebben we een inzameling gedaan. Na 48 uur hadden we al twintig aanvragen van sekswerkers die het niet meer kunnen bolwerken, terwijl het in de eerste golf bijna een maand heeft geduurd voor we aan dat aantal zaten. De mensen zijn echt wanhopig, ik krijg tranen in mijn ogen als ik ze hoor. Tegelijk komen de giften veel minder snel binnen dan toen.”

Dat Magdalena blijft werken, verwondert Maes niet echt. “De meeste sekswerkers zijn tijdens de eerste golf inderdaad gestopt met werken. Maar die luxe hebben ze nu niet meer.”

Bij Espace P, dat prostituees sociaal en medisch bijstaat, klinkt een gelijkaardig geluid. “Er zijn

huurachterstanden, energiefacturen, mensen moeten zich correct kunnen kleden en hebben vaak een gezin,” vertelt coördinator Isabelle Jaramillo. “Tegelijk is het aantal klanten de voorbije maanden ook gevoelig verminderd, ook toen prostitutie wél weer was toegelaten. Want vaak zijn die klanten werknemers in Brusselse kantoren en administraties, die nu aan telewerk doen.”

Zowel Utsopi als Espace P merkt ook dat het cliënteel van de sekswerkers veranderde tijdens de Covidcrisis. “Het lastige cliënteel blijft over, de mensen die het onderste uit de kan willen halen,” zegt Maes. “Ze onderhandelen over de prijs, willen dat de prostituees hun grenzen verleggen …”

“Tijdens de eerste golf heb ik me wél aan het verbod gehouden.

Maar ik heb het geld nodig, ik heb schulden die ik a etaal zodat ik ooit vrij kan zijn” MAGDALENA Sekswerkster 20

I

4 NOVEMBER 2020

Woensdagavond, 19.15 uur. Het is stil in de Aarschotstraat, aan de achterkant van het Noordstation.

Waar de auto’s anders bumper aan bumper voortkruipen, met chauffeurs die een stijve hals krijgen van het naar links kijken, passeert nu amper een voertuig. De belangrijkste as voor raamprostitutie in het gewest is dan ook helemaal op slot.

Enkel de lege barkrukken in de vitrines herinneren hier aan de hoofdactiviteit in normale tijden.

DEURENKOMEDIE Op het eerste gezicht wordt het prostitutieverbod dus prima opgevolgd in de wijk. Maar als we door de kleine en minder zichtbare straatjes ten oosten van de Brabantstraat lopen, verandert het straatbeeld. In de Linnéstraat mogen dan geen neonvitrines te zien zijn, we staan wel opvallend vaak oog in oog met zwarte dames die toevallig in hun deuropening wachten. De sfeer is nerveus, verschillende vrouwen sluiten plots abrupt de voordeur om die enkele tellen later opnieuw te openen. Af en toe valt daarbij in de gang een glimp van rood of blauw neonlicht op. Het heeft wat van een deurenkomedie, al valt er hier duidelijk niets te lachen.

De vrouwen in kwestie aanspreken lukt niet, maar dat de prostitutie

“Als de politiek beslist om deze sector te sluiten, zijn ze toch ook verantwoordelijk voor steun?”

ISABELLE JARAMILLO Coördinator Espace P

dochter van 23 – ik was moeder op 16, ja – opende net een taverne, maar zit nu volop in de miserie. En zelf kan ik haar niet helpen. (Krijgt het moeilijk) Als het zo doorgaat, zal ik aan de vader van mijn zoontje moeten vragen om helemaal voor hem te zorgen. Op dit moment kan ik hem zelf geen Sinterklaascadeau kopen.”

Ook zonder het verbod merkte Véronique al hoe de job steeds moeilijker werd in tijden van Covid.

“Dat van die lastige klanten kan ik bevestigen. Sommigen permitteren zich gewoon meer. Ze willen bijvoorbeeld een blowjob zonder condoom of dringen erop aan dat je je masker afzet. Ik doe dat niet, maar elk meisje maakt haar eigen keuze.”

ONLINE

er gewoon doorgaat, lijkt zonneklaar.

Een straat lager hebben twee dames uit de Dominicaanse republiek minder problemen met een praatje.

Betina (51) en Maria (50) staan voor café Le Theatro aan de hoek met de Plantenstraat. Ingeduffeld in dikke winterjassen kijken ze hoe de regen neerplenst over het Lazarusplein, ook bij mooi weer een van de meest troosteloze plekken van het gewest.

Het café blijkt hun normale werkplek. En de deur is vandaag dan wel dicht, de suggestieve verlichting binnen blijft aan.

“We wachten op onze vertrouwde klanten,” legt Betina uit, die een goede tien jaar geleden in de prostitutie rolde na een echtscheiding. “Mannen van wie we weten dat ze respectvol en gezond zijn. Maar makkelijk is het niet. We zien minder mensen en mijn reserves raken op. Ik heb misschien nog geld tot januari, daarna weet ik het niet.”

Haar collega Maria heeft het nog moeilijker, geeft ze toe. “Mijn zoon werkt in de horeca en zit dus zonder inkomen. Als ik hier niet zou staan, is er thuis niets om te eten op tafel.

Nada! Wat moet ik anders doen?”

Een telefoontje naar de politiezone Noord leert dat er sinds het verbod vooral gesensibiliseerd wordt.

Overtreders betrappen gebeurde deze week nog niet. “De politie kan dan

ook geen pv’s opmaken voor de mogelijke intenties van die vrouwen,” legt de woordvoerder uit. “En zomaar binnenstappen mogen we ook niet.”

SINTERKLAAS Woensdag, 14.30 uur. Véronique (39) heeft even tijd genomen voor een gesprek via zoom. De moeder van twee werkt in Namen als prostituee, maar kent ook de Brusselse situatie goed. En haar verhaal herinnert bij momenten aan wat we later op de avond in de Noordwijk zullen horen. Ze vertelt hoe ze drie jobs heeft om het hoofd boven water te houden. Of liever had, want de Covidcrisis sloeg op verschillende fronten toe.

“Deze week hoorde ik pas dat het bedrijf waar ik een deeltijds contract had voor administratief werk failliet gaat. Het interimwerk dat ik hier en daar deed is ook verminderd en nu komt daar nog het verbod op prostitutie bij. Dat zijn veel klappen in een keer. De zaak waar ik me prostitueer is dicht. Ik zou thuis kunnen werken in de weken dat mijn zoontje van zes bij zijn vader is, maar dan zet ik mijn veiligheid op het spel.

En wie zegt dat die mannen niet blijven langskomen als ik dat niet wil?”

Net zoals bij Maria hakt corona er hier ook bij twee generaties in. “Mijn

Onze tocht door enkele rosse buurten toont dat de druk om toch te werken groot blijft. Diezelfde druk zou de sekswerkers weleens verder in de clandestiniteit kunnen duwen, vrezen hulporganisaties. Véronique merkt alvast een verschuiving naar privéannonces in de streek ten zuiden van Brussel. En een blik op de website Quartiers rouges leert dat ook het Brusselse aanbod niet meteen is opgedroogd na het verbod. We tellen ruim 350 annonces, al betekent een advertentie nog niet dat iemand actief is gebleven. En dan rekenen we het sekstelewerk – via webcam – nog niet mee.

Als die druk zo hoog blijft, is het ook omdat de prostituees op geen enkele steun kunnen rekenen. Les oubliés de l’état, noemt Véronique haar beroepsgroep dan ook. “Dat een aantal sectoren dicht moet, kan ik nog begrijpen,” zegt ook coördinator Jaramillo van Espace P. “Maar als de politiek dat beslist, zijn ze toch ook verantwoordelijk voor steun? De meeste sekswerkers kunnen zelfs niet naar het OCMW, omdat ze geen verblijfstatus of vast adres hebben. Stelt u zich eens voor dat er geen enkele steunmaatregel was geweest voor de horeca?

Moeilijk, niet?”

Véronique overweegt ondertussen om een nieuwe beroepsrichting in te slaan. “Ik wil in de ziekenhuizen gaan helpen, daar zoeken ze mensen. Omdat ik geen diploma secundair heb, moet ik eerst examens afleggen. Wens me geluk.”

‘JE N’AI PAS LE CHOIX, IL FAUT BIEN QUE JE MANGE’ Des dames nerveuses dans une embrasure de porte.

D’autres emmitouflées devant le bar où elles travaillent d’habitude.

Même si la prostitution est à nouveau interdite dans toute la région, un passage par les quartiers rouges montre qu’il n’en est rien. Dans le quartier Alhambra, le travesti Magdalena est une des rares prostituées à être active: « Je n’ai pas le choix, j’ai des dettes à payer ». Des propos qu’ils entendent régulièrement à Utsopi et Espace P. La crise sanitaire a poussé beaucoup de prostituées dans la pauvreté. À la suite de l’interdiction, mais aussi du télétravail, car beaucoup de clients restent chez eux. Dans le quartier nord, la prostitution semble encore plus présente qu’autour du Théâtre flamand. La rue d’Aerschot a beau avoir l’air abandonnée, dans les petites rues alentour, les dames attendent dans l’embrasure des portes. Nerveuses, car la police peut débarquer à tout moment. Maria explique: « Je n’ai pas le choix, il faut bien que je mange. » FR

“IT IS THIS OR HAVING NO FOOD ON THE TABLE” Nervous ladies standing in a doorway near North Station.

Wrapped up Latinas standing in front of the bar where they normally work. And a single street walker in the Alhambra neighbourhood. Prostitution may again be prohibited in the entire Capital Region, but a walk around the redlight districts in Brussels suggests otherwise. In the Alhambra neighbourhood, the transvestite Magdalena is one of the few prostitutes who is working. “I have to because I have debts to pay,” she says. It is a refrain that the aid organizations Utsopi and Espace P hear often. The Covid crisis has pushed many prostitutes into poverty. Due to the earlier prohibitions, but also because telework kept many of their clients at home.

In the North quarter, the Aarschotstraat/rue d’Aerschot may appear abandoned, but on the smaller side streets, many of the ladies just wait in their doorways.

Nervously, because the police might show up at any moment.

Maria explains that it is not a matter of choice. “If I don’t stand here, there will be no food on the table.”

EN

4 NOVEMBER 2020

I 21

PSYCHOLOGISCHE HULPVERLENERS GEVEN TIPS OM DE CORONAWINTER GOED DOOR TE KOMEN

‘Wie in lockdowntijd de andere helpt, helpt ook zichzelf’ BRUZZ | SAMENLEVING

Kijkt u huizenhoog op tegen de nieuwe ophokplicht?

BRUZZ peilde bij psychologische hulpverleners naar de mentale gezondheid van de Brusselaar, en zocht uit hoe die de aanstormende coronawinter zo goed mogelijk kan doorkomen. Het goede nieuws: goed doen, doet goed voelen. “Er zijn voor anderen draagt bij tot je verbondenheid met anderen.”

— SARA DE SLOOVER

P

sychologische hulpverleners winden er geen doekjes om. Een nieuwe lockdown vanwege een stevig huishoudend coronavirus, zonder zomer om naar uit te kijken en mogelijk zelfs geen Kerst: het zijn echt onwezenlijke tijden.

Maar de manier waarop we die coronaophoktijd bekijken én besteden kan die draaglijker maken.

“Ik denk dat íedereen nu wat angst ervaart. Dat proberen we cliënten ook duidelijk te maken,” zegt Maarten Surdiacourt, contextueel psychotherapeut bij het Brusselse Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW), waar mensen gratis terechtkunnen voor hulp.

“Na de zomer zijn er meer vragen rond eenzaamheid beginnen binnen te komen. Het valt op hoeveel studenten zich sociaal geïsoleerd voelen en aankloppen voor hulp. In de naweeën van de eerste golf kregen we meer meldingen van intrafamiliaal geweld. Meer mensen ook die beslist hebben uit elkaar te gaan. Maar wij denken dat veel mensen pas achteraf zullen praten over hoe moeilijk het voor hen is geweest. Veel mensen zijn in stilte aan het lijden.”

“De laatste week zien we het aantal noodoproepen en consultaties in de Brusselse ziekenhuizen stijgen. Ook de huisartsen melden ons dat ze het soort angst dat tot depressies kan leiden, zien toenemen,” zegt Youri Caels, medecoördinator van het Brusselse netwerk rond geestelijke gezondheidszorg. “We verwachten ook extra patiënten in de geestelijke gezondheidszorg, maar door het stigma dat er nog altijd op kleeft, zal dat niet meteen

22

I

4 NOVEMBER 2020

Met ‘social distancing’, tijdelijk gesloten grenzen, het kraken van de gezondheidszorg en een

angst of zelfs zinloosheid te leren omgaan,” zegt Maarten Surdiacourt. “Het vereist dagelijks een tiental minuten toewijding, eventueel met ondersteuning van een app zoals bijvoorbeeld Waking up van Sam Harris, en je kunt er vandaag nog mee beginnen. Als je het volhoudt, werpt het vruchten af.”

De tijd die je niet aan negatieve gedachten besteedt, zegt neuropsychiater Compernolle, kun je investeren in het vinden van goede, betrouwbare informatie. “Die vind je niet via Google en al helemaal niet via ‘antisociale’ media als Face-

“Wie van thuis uit werkt, last beter ‘s middags een beweegpauze in, en werkt dan ’s avonds wat langer door. Ik kom zelf net terug van een coronawandeling”

BRUZZ | SAMENLEVING

HOUVAST EN PERSPECTIEF

ongeziene economische recessie zijn we de voorbije maanden in een situatie beland die we ons amper een jaar geleden niet eens konden voorstellen. “Als ik te veel naar het nieuws kijk, word ook ik er bang van,” vat Surdiacourt de gevoelens van veel mensen samen. “En mijn situatie is dan nog best oké. Hoe moet het dan niet zijn voor mensen die het sociaal of economisch moeilijk hebben?”

“Iedereen weet dat dit ooit overgaat,” zegt de psychotherapeut, “maar als je je nu al niet goed voelt, is het zoeken naar houvast en perspectief.”

Wat dat houvast richting coronawinter betreft: neem het van dag tot dag, zegt Surdiacourt.

“Zoals in de Bijbel staat: ‘elke dag heeft genoeg aan zijn eigen zorgen.’ Stel jezelf per dag doelen: een telefoontje met een administratieve dienst, een bezoek aan de winkel, een fikse wandeling.

Het heeft nu geen zin om aan langetermijnplanning te doen.”

Heel belangrijk om met een nieuwe lockdown om te gaan, is hoe je tegen de situatie aankijkt, zegt de Etterbeekse neuropsychiater Theo Compernolle, die stressmanagement doceert aan internationale businessscholen, en onder meer het boek Stress: vriend en vijand schreef. “Je interpretatie van de situatie bepaalt in belangrijke mate wat je voelt en wat je doet of nalaat te doen.

Zo kunnen twee bejaarden in het rusthuis die elk al maandenlang hun familie niet hebben gezien, daar heel verschillend op reageren.”

“Of je kunt zwartgallig denken: die eerste lockdown is blijkbaar totaal nutteloos geweest.

Terwijl je die periode ook als effectief kunt zien.

Met de redenering: ‘We hebben het virus toen zo goed als kleingekregen, we zijn alleen wat te optimistisch geweest toen het beter begon te gaan. Maar we hebben daaruit geleerd en zullen deze keer langzamer moeten afbouwen.’”

“Meditatie, of mindfulness zoals dat tegenwoordig heet, is effectief om met gevoelens van

MAARTEN VANSTEENKISTE Motivatiepsycholoog

book, Instagram en YouTube. Hun algoritmen creëren bubbels waarin jouw overtuigingen alleen maar versterkt worden. Daarom eindigen zoveel mensen bij samenzweringstheorieën.”

Want jouw interpretatie van de situatie wordt gevoed door de informatie waarover je beschikt.

“Als je luistert naar de uitleg van experts, realiseer je je hoe complex de strijd tegen het virus is. Dan word je niet meer boos op onze regering, maar heb je misschien eerder medelijden, omdat je niet graag in hun schoenen zou staan als ze knopen moeten doorhakken.”

LOSLATEN Een mantra van zelfhulpboeken wereldwijd geldt ook hier: maak een onderscheid tussen datgene waar je zelf iets kunt aan doen, en datgene waar je toch geen invloed op hebt. “Als president Donald Trump in de VS herverkozen wordt, zou ik dat verschrikkelijk vinden,” geeft Compernolle als voorbeeld. “Maar het heeft geen zin dat ik daar mijn slaap voor laat, want ik kan de kiesuitslag toch niet beïnvloeden. Op het coronavirus heb ik wél een invloed, hoe miniem ook. Ik kan de regels supergoed volgen, omdat ik begrijp dat ze nodig zijn, en als ik mijn best doe, zal ik me daardoor beter voelen.” ▼

gebeuren. Zorgverleners zijn een risicogroep. In de Brusselse ziekenhuizen is momenteel tien tot dertig procent van het personeel afwezig. Niet alleen door Covid-19, maar ook door oververmoeidheid en burn-outs.”

De Community Help Service (CHS), een Brussels geestelijk gezondheidszorgcentrum dat zich voornamelijk richt op expats, werd de laatste maanden zelfs ‘overweldigd’ door de vraag. “Ons callcenter, dat 24/7 open is, krijgt beduidend meer crisistelefoontjes,” zegt psychologe Nicole Josephson. “De groep die het meest worstelt met de situatie zijn de jonge, single professionals die van thuis uit werken nu en door hun werkgever verplicht worden in Brussel te blijven. Zij voelen zich geïsoleerd, en weten bijvoorbeeld niet of ze met Kerst naar huis zullen kunnen. Daarbovenop is er soms een familielid in het buitenland zwaar ziek of overleden, en konden ze daar niet naartoe, wat het verwerkingsproces bemoeilijkt.”

4 NOVEMBER 2020

I 23

PSYCHOLOGISCHE HULPVERLENERS GEVEN TIPS OM DE CORONAWINTER GOED DOOR TE KOMEN

BRUZZ | SAMENLEVING

▼

Sakkeren op anderen die dat niet doen, veroorzaakt daarentegen alleen maar nieuwe negatieve stress die je immuunsysteem ondermijnt. “Als je mensen ziet die hun masker niet op de juiste manier dragen bijvoorbeeld, is het het handigst dat je ze daarop aanspreekt,” zegt Compernolle.

“Formuleer een vriendelijk verzoek, vanuit jouw perspectief: ‘Ik zou me geruster voelen als je je masker ook over je neus draagt’, bijvoorbeeld. Doen ze dat niet, dan heb jij in elk geval je steentje bijgedragen, en ga je wat verderop staan aan de bushalte. Cruciaal is altijd om te bedenken wat je zelf in de hand hebt, waar jij een verschil kan maken.

Concentreer je daarop, dat is enorm belangrijk voor je stressbalans.”

Je dagstructuur noemen Compernolle en Surdiacourt een goed voorbeeld. “Voor ons psychologische welzijn hebben we structuur nodig. Ook voor wie kinderen heeft, is het belangrijk om een voorspelbaar ritme aan te houden, net als op school.” Deel je dag op in blokken, en hou je ook aan de planning. “Ook al werk je van thuis uit, werk ’s avonds niet te lang door. Ga geregeld weg van je scherm. Ook de leuke dingen moet je inplannen.”

“Joggen en wandelen bijvoorbeeld geven energie, het is voor onze veerkracht daarom cruciaal dat we dat blijven doen,” zegt motivatiepsycholoog en professor Maarten Vansteenkiste (UGent), die gastlid is van het expertencomité Celeval. “Ons energiereservoir is niet meer zo gevuld als bij de lockdown in maart, terwijl het met de winter voor de deur ’s avonds na werktijd al donker is. Wie dat kan, last beter ‘s middags een beweegpauze in, en werkt dan ’s avonds wat langer door. Ik kom zelf net terug van een coronawandeling.”

“Kan er niemand met je wandelen, videobel dan iemand en wandel ‘samen’ met je telefoon in de hand,” zegt psychologe Josephson. “Of organiseer elke dag om vijf uur een aperitiefmoment met een vriend of vriendin.”

SOLIDARITEITSACTIES Vansteenkiste lanceert ook een oproep om “weer wederzijds voor elkaar te zorgen”. “Er moeten meer solidariteitsacties opgezet worden zoals de applausacties bij de eerste golf. Waarom kopen mensen bijvoorbeeld niet minstens een keer per twee weken een afhaalmaaltijd in een restaurant?

Of als je pannenkoeken bakt thuis, maak er wat extra en deel die uit. Er zijn voor anderen draagt bij tot je verbondenheid met anderen, en zowel degene die helpt als degene die geholpen wordt, voelt zich beter.” Want, zegt Theo Compernolle, “alles wat je als vrijwilliger doet voor anderen, geeft je een gevoel van invloed op de situatie, en van nuttigheid.”

Blijf ook nieuwe dingen uitproberen, zegt Vansteenkiste. “Laat je daarbij leiden door wat je boeit of interesseert. Lees boeken, bekijk nieuwe tv-series, ga klussen, of leer een nieuwe taal, recept of gezelschapsspel. Iets wat jou nieuws24

I

4 NOVEMBER 2020

gierig maakt, is iets wat je intrinsiek motiveert.

Intrinsiek motiverende activiteiten geven ons energiepeil een boost.”

STAPPENPLAN Maar kom je er toch niet alleen uit, dan is het belangrijk om dat niet weg te moffelen. Alle experts dringen erop aan om dan professionele hulp te zoeken. “Anders kan het probleem uitgroeien tot een veel ernstigere stoornis, waarvoor veel meer therapie nodig is. Sinds april 2019 worden acht sessies bij de eerstelijnspsycholoog terugbetaald,” zegt Youri Caels.

“Stel jezelf dag per dag doelen. Het hee nu geen zin om aan langetermijnplanning te doen” MAARTEN SURDIACOURT Contextueel psychotherapeut bij CAW

“Een lijst van die psychologen in Brussel vind je op brusano.be of bruzel.be. Caels: “De mutualiteiten geven meestal nog een gedeeltelijke terugbetaling voor een aantal sessies. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) heeft net aangekondigd dat er 1.500 extra eerstelijnspsychologen zullen worden aangeworven, om te voldoen aan de verwachte hogere vraag.”

Ook voor de overheid ziet Maarten Vansteenkiste in deze onzekere tijden een taak weggelegd waarmee ze het haar burgers mentaal makkelijker zou maken.

Hulp?

“Ze moet dringend een duidelijk Kinderen en jongeren kunnen met vragen stappenplan uittekenen,” zegt de terecht op awel.be motivatiepyscholoog. “Een epidemioloVia deze website vindt gische barometer die uitlegt in welke u meer informatie over fase we nu zitten en wanneer we kunnen psychologische hulp: terugschakelen naar een lagere fase. Wij bit.ly/eerstelijnspsychopsychologen vragen dat al sinds mei. Dat logischezorg helpt mensen perspectief te bieden, en dat is zo belangrijk nu.”

“Als de overheid tussentijdse doelen formuleert die we moeten halen, kunnen biostatistici ons elke week of twee weken informeren waar we nu staan. We moeten de uitstap uit de lockdown opdelen in hordes die we moeten nemen. Als we dan een horde achter de rug hebben, kunnen mensen dat al als een succes zien, en zelfs vieren.”

« EN AIDANT LES AUTRES, ON S’AIDE SOI-MÊME » Le nouveau confinement vous donne des cauchemars ?

Bruzz a enquêté sur l’état de santé mentale des Bruxellois auprès des spécialistes, et a cherché à savoir comment ils comptaient passer l’hiver. Les centres de santé mentale s’attendent à recevoir davantage de patients, et le Ministre de la Santé Frank Vandenbroucke (SP.A) anticipe en recrutant plus de psychologues de première ligne. Ce qui est crucial dans la façon de gérer le nouveau confinement, c’est la façon dont on perçoit la situation, nous explique le neuropsychiatre Theo Compernolle, qui enseigne la gestion du stress dans les écoles internationales de business. « Votre interprétation de la situation détermine en grande mesure ce que vous faites, ce que vous ressentez ou ce que vous ne faites plus. » Il est essentiel de toujours garder à l’esprit les choses que l’on contrôle : surveillez votre structure quotidienne, continuez à essayer de nouvelles choses, et occupez-vous surtout des autres. Car en faisant le bien autour de vous, vous vous sentirez bien, disent les experts.

FR

“THOSE WHO HELP OTHERS, HELP THEMSELVES Are you looking to the new lockdown with desperation?

BRUZZ spoke to psychological care staff about the mental wellbeing of Brussels’s residents, and also inquired into the best ways to get through the upcoming corona winter. Spiritual healthcare centres expect more patients over the coming months, and the minister of Health Frank Vandenbroucke (SP.A) is anticipating this development by recruiting more frontline psychologists. The Etterbeek-based neuropsychiatrist Theo Compernolle, who teaches stress management at international business schools, says a major factor in dealing with the new lockdown is the attitude you take to it. “To a great extent, your interpretation of the situation determines how you feel and what you do or do not do.” It is crucial to think about the things you can control, and where you can make a difference: maintain a daily structure, keep trying new things, and above all, take care of others. Because doing good makes you feel good, the psychological experts say.

EN

BRUZZ SELECT

A H E A R T F O R T H E A R T S , A L S O D U R I N G T H E LO C K D O W N

4 — 10/11

ZWANGERE GUY BEVALT VAN ‘BRUTXXL’

‘Muziek is alles wat ik heb op dit moment’

CABIN FEVER COOKING WITH ANNE TERESA DE KEERSMAEKER

‘I became aware of the influence of food on my body very quickly’

INTERVIEW WELKOM BIJ UITGEVERIJ FLUXENBERG

‘Niemand investeert nog in poëzie.

Laat staan in die van een oude zak’

BRUZZ Select

4 — 10/11

IN THE MIX

C A BI N FE V E R

‘Cooking is a bit like choreography: you work with energy, water and fire, and colours’ In response to our question to offer the reader some literary, cinematic, or musical culture tips in this new column, choreographer Anne Teresa De Keersmaeker made a counterproposal.

She wants to talk about our nutritional and cooking cultures, as a basis and precondition for our wellbeing and thus also for cultural experiences. — MICHAËL BELLON Anne Teresa De Keersmaeker and Rosas have also had their fair share of misery this year.

The choreographer is in Paris when we call her. Late in the evening after the knife attack in Nice, and just before the new, strict lockdown across France, as a result of which the remaining performances of Bartók / Beethoven / Schönberg in Paris will be cancelled. In total, 160 Rosas performances have been cancelled this year.

“During the first lockdown, only the ‘essential businesses’ were permitted to stay open. I would therefore like to talk about the essential importance of nutrition. I am well aware of the sensitivity of the subject. When you look at what they have on their plates, people quickly become emotional because it is a question of intimacy and freedom. But during the last lockdown, people discovered how salutary it can be to cook for others and for themselves.”

Food is a direct connection to the earth, De Keersmaeker emphasizes. “It is literally about what goes from the earth into your body and thus influences your energy patterns and resilience. Your body is the house in which you get up every day. As a dancer, I felt that it was an instrument with unbelievable possibilities, but also with limits. I grew up with the recipes from the Female Farmers’ Union for bouchées à la reine and ham in cheese sauce. When you are young, you are more likely to fall into extremes when it comes to sugar, alcohol, or coffee. That is partly out of a need for relaxation, due to the pressure that we are all under. But it comes at a price. Injuries, fatigue, I became aware of the influence of food on my body very quickly.”

The cookbooks that De Keersmaeker does 26

© ANNE VAN AERSCHOT

EN

The choreographer Anne Teresa De Keersmaeker: “Some people think macrobiotic cooking is a kind of sect, but that is nonsense.”

recommend are Aveline Kushi’s Complete Guide to Macrobiotic Cooking, and Het nieuwe kookboek (“The New Cookbook”) by Mieke Vervecken-Pieters, with vegetarian and local dishes.

“When I was about twenty – in the very intensive period of Fase and Rosas danst Rosas – I started cooking macrobiotically. Some people think it is a kind of sect, but that is

nonsense. Later, when my children were born and my parents died, I started studying Eastern theories about philosophy, energy, agriculture, and medicine, and connecting it to my experience of life on a farm on the edge of Brussels, where my father was a farmer. The large-scale and monoculture in the food industry has an impact on nature, but also on our social structures and human activity. All of the exercise we now do at the gym, we used to do on the land or in the garden. In the past, the vegetable gardens of Brussels lay just beyond the Pentagon, in Schaarbeek/Schaerbeek or Anderlecht. The Maison des Arts, where I recently danced with Radouan Mriziga during the Kunstenfestivaldesarts, used to be surrounded by vegetable patches. The Halls of Schaarbeek/Schaerbeek were an important market. All short food supply chains.”

To underscore the importance of food

A R S M U S I C A . B E . I N T E R N AT I O N A L C O N T E M P O R A R Y M U S I C F E S T I V A L

production in harmony with the environment, De Keersmaeker recommends two films: the German documentary Our Daily Bread, and the Austrian documentary We Feed the World, both released in 2005. “Let this also be a plea for the many small food initiatives and markets with local farmers and organic farmers in and around Brussels, like the organic market gardening company De Groentelaar in Pepingen.”

The dance school P.A.R.T.S. also cooks vegetarian and macrobiotic meals. “We use the highest quality standards for the mental and intellectual nourishment of our students. So I thought it would be very strange to serve junk food in the canteen.

Cooking is a little bit like choreography. It is working with energy, with water and fire, with colours. It is about ways of cutting.

And also of dealing with time: you cook for a long or short time, you cook in different ways in the winter and in the summer, or for children and adults.

In vegetarian cooking, it is important to provide enough energy and to vary your diet.

But it is not only about the produce. Okinawa is an island in southern Japan, where the oldest people on earth live. Studies (including the Okinawa Centenarian Study) have demonstrated that their vegetarian diet – with

Left: the organic market gardening company De Groentelaar in Pepingen. Above: an image from the documentary film We Feed the World.

some fish or meat occasionally, but primarily vegetables – plays a role in their longevity. But so does their very intense community life.

That, of course, is the problem with the lockdown. We don’t all want to end up lonely and crippled at our screens. Especially in cities, where more people are enclosed in smaller surfaces. Cooking is also about sharing, sharing the energy that you put into it yourself.” But there is something for behind the screen to end with: the popular Azerbaijani Country Life Vlog, in which the most colourful dishes are prepared against the most fantastic natural backdrops.

SOLIDARS A R S M U S I C A 06 – 27 NOV 2020

ars_musica_insta

facebook.com/ars.musica

youtube

TOO MANY NOTES TO MISS THESE DAYS DON’T MISS OURS FOLLOW OUR STREAMED CONCERTS ONLINE & FOR FREE arsmusica.be | #arsmusica2020

BRUZZ Select

4 — 10/11

ONDERTITEL IN THE MIX

Uitgeven tegen literair snobisme NL

“Een uitgeverij voor poëzie en andere fenomenen”: dat is Fluxenberg, het initiatief van dichter Johan Wambacq en twee medeplichtigen: de dansende dichter Jan Ducheyne en de theatermakende dichter en beeldend kunstenaar Bernard Van Eeghem. — MICHAËL BELLON Fluxenberg blijkt een fotogenieke helling in de gemeente Meise te zijn die volop uitzicht biedt op Brussel en het Atomium. De plek is geliefd bij wieleramateurs die graag in de achtertuin van Eddy Merckx fietsen. Maar het Brusselse vergezicht bood dus ook inspiratie aan de initiatiefnemers van de gelijknamige uitgeverij Fluxenberg, die met een heel eigen concept een leemte in de uitgeefwereld wil vullen.

“Achter de naam moet je niet al te veel zoeken,” zegt Johan Wambacq, die tussen 1974 en 2015 verbonden was aan de Beursschouwburg en het Kaaitheater, ondertussen 36 jaar lang het theatertijdschrift Etcetera uitgaf, en die in 2015 zijn eerste dichtbundel Seks, mystiek & urbanisatie uitbracht. “Al is de naam ook een knipoog naar de multidisciplinaire kunstbeweging Fluxus. Dat geeft aan dat we ons niet zullen beperken tot het uitgeven van poëziebundels.

Het kunnen ook kunstdrukken zijn, of een theatertekst. Alles hangt af van het aanbod.”

Stay home, read a book NL/ Nu de cultuursector

28

Bijzonder: Fluxenberg wordt een coöperatieve uitgeverij, waar de auteurs eigenaar blijven van hun werk. Wambacq: “Alles is een beetje toevallig en informeel tot stand gekomen. Ik hoorde dat Bernard Van Eeghem dacht aan het uitgeven van een bundel, en toen heb ik mijn oude idee van zo’n coöperatieve uitgeverij opgevist. Daarna heb ik ook Jan erbij gevraagd omdat die ook iets nieuws voorbereidde.” Uit ervaring weet Wambacq dat de bestaande uitgevers niet in de rij staan om poëzie uit te geven. “En als ze er toch nog in investeren, dan liever in het werk van een jonge knappe dichter of dichteres dan van een oude zak.” (Lacht)

VERTROUWEN IN DE BERG Fluxenberg moet meer ruimte creëren voor waardevol werk dat anders het daglicht niet zou zien. Auteurs die denken dat ze iets in huis hebben en enige verwantschap voelen met het project kunnen zich aandienen met een manuscript of boekenproject. Fluxenberg kan zorgen voor eindredactie, vormgeving en distributie via website en/of boekhandels, maar de auteurs financieren alles zelf en blijven zo ook volledig eigenaar van hun werk en de opbrengsten. Uiteraard is er ook een kwaliteitsgarantie. “Het is niet de bedoeling op te treden als een veredelde drukkerij of printing-on-demandbedrijf. De bedoeling is nieuwe auteurs te laten evolueren onder patronage van de auteurs die al aan de uitgeverij verbonden zijn. Maar aangezien de

La BO de l’automne

Pick at your own risk EN/ Are you a lover of contemporary art

op slot is, hebben we weer meer tijd om te lezen.

Boekenwinkels mogen voorlopig hersenvoedsel blijven aanbieden, maar voor bibliotheken ligt het ingewikkelder. Die van Etterbeek, Oudergem, Schaarbeek, Sint-Pieters-Woluwe, Watermaal-Bosvoorde, Sint-Gillis en Sint-Lambrechts-Woluwe blijven open. In de overige gemeenten kan je enkel op afspraak langskomen of gebruikmaken van de afhaaldienst. (GH)

chemin jusqu’au parc Josaphat. Sortez votre smartphone et vos écouteurs. Appuyez sur play.

Flânez (…). » Rien de tel pour échapper à l’anxiété ambiante et aux interdits qui paralysent la ville que le projet On the go. Soit une série de balades musicales immersives (à travers les quartiers européen, Duden, Botanique, …) conçues par les oreilles les plus fines de Bruxelles : Le Motel, Mimi, Fatoosan, Ben Bertrand, … (SOS)

and do you like eating mushrooms?

Try doing your grocery shopping at Atelier 34zero Muzeum. It will help to support the Jette-based arts centre that has been forced to close, like all other museums. Enter at your own risk because the director Wodek Majewski is not only famed for his knowledge of mushrooms, he is equally notorious as a performance artist. (GH)

brusselsebibliotheken.bibliotheek.be/Covid-19

www.beursschouwburg.be

Facebook: atelier34zero.be

FR/ « Trouvez votre

De aanjagers van Fluxenberg, van links naar rechts: Johan Wambacq, Bernard Van Eeghem en Jan Ducheyne. © IVAN PUT

auteur zelf als eigenaar en financier optreedt, kan je ook werk uitgeven dat commercieel minder mogelijkheden biedt.”

Jan Ducheyne toont zich alvast enthousiast. “‘Flux’ klinkt vlot en een berg boezemt altijd vertrouwen in,” lacht de voorman van de band Noodzakelijk Kwaad en de organisator van De Sprekende Ezels. “Dit is een hoopgevende poging om iets toe te voegen aan de besloten uitgeversveld. Johan heeft een vrije en avontuurlijke kijk op wat allemaal kan. Terwijl je bij de gevestigde uitgeverijen nog weleens op een muur van literair snobisme stoot.

Johan zal ook niet meteen alles en iedereen uitgeven. Hij heeft een goed oordeel en zegt waarop het staat, maar ziet het wel zitten om onbekend talent een platform te bieden.”

De eerste uitgave van Fluxenberg is Wambacqs tweede dichtbundel Waar is mijn hoed? – in een pas verschenen recensie in Kunsttijdschrift Vlaanderen bestempeld als “muzikaal light verse met een metafysisch kantje”, al zijn sommige kantjes ook grotesk, geestig of scabreus. In afwachting van de bundel van Bernard Van Eeghem komt later dit jaar ook alvast nieuw werk van Ducheyne uit. “Samen met de jonge Antwerpse dichter Simon Van Buyten heb ik tijdens de lockdown een zevental gedichten geschreven die op een organische manier uit elkaar voortgroeiden: Overuren in het niets. Jirka De Preter gaat het helemaal met de hand uitschrijven en zo kunnen we er een mooie collector’s editie van maken. In het voorjaar volgt dan hopelijk mijn dichtbundel Noodzakelijk kwaad Altijd weer het dansen, en dan zijn er ook al wat jonge dichters die zich gemeld hebben en onder wier werk we mee onze schouders willen zetten.”

JOHAN WAMBACQ: WAAR IS MIJN HOED? Fluxenberg, 63 p., €19,90, www.fluxenberg.be

Dessiné c’est posté

Streaming solidarity EN/ In the midst of the Covid

crisis, the biennale for contemporary music Ars Musica decided to rename its latest edition Solid·Ars, as a tribute to the musicians who have suffered (and are suffering) due to the closure of cultural life.

How better to honour them than by bringing them together with an enthusiastic audience to share magical moments? Unfortunately, the new lockdown has thrown a spanner into the works, and Solid·Ars has been forced to present

the concerts online. In total, more than twenty of the planned concerts will be available via radio, video, or audio streaming. A number of them are already confirmed: Brussels Philharmonic will kick off the programme on 6 November with Rothko Chapel by Morton Feldman.

Wonderful voices will also descend from the high north. The major closing concert will take place on 27 November. (GVDH) 6 > 27/11, www.arsmusica.be

FR/ Alors que nous replongeons dans le confinement, l’atelier de dessin du Dr Sketchy revient en virtuel pour faire appel à nos pinceaux. L’originalité de ce concept d’Anti-Art School tient à la personnalité des modèles issus de la scène du cabaret. En vedette ce mois-ci, The Flying Willy avec sa moustache, son accordéon, ses rollers, son regard noir et ses mélodies de crooner. (GB) 4/11, 21.30, www.livestreamsketching.com 29

BRUZZ Select

4 — 10/11

ONDERTITEL IN THE MIX

FOC US

Dagboek van een doorbijter

“2020. Guy. Gorik. Man. Bru. Ik weet dat het rare tijden zijn. Da ge graag nog een graantje had willen meepikken, nee? Man, ik weet da ge verlies hebt gedraaid. We hebben allemaal op ons bakkes gehad”: het is niet de rauwe rochel van Zwangere Guy, maar de wijze warmte van acteur Josse De Pauw die BrutXXL de kop afbijt. “Ik wilde iemand die alles aan elkaar praat, die zowel lacht als huilt,” zegt Zwangere Guy, nog steeds het volronde alias van Gorik van Oudheusden, over zijn derde album in anderhalf jaar tijd. “Maar ik kon niet nog eens Dirk De Wachter vragen, hè.”

Arno, Dirk De Wachter, Marc Didden, en nu Josse in zijn posse: er tekent zich een patroon af in met wie hij zich graag omringt. “Een jong veulen zoals ik staat al eens graag met een paar oude stieren in de stal. (Lacht smakelijk) Blijkbaar ben ik nog altijd een klein kind, al vind ik mezelf soms heel serieus. Mijn lief kan het weten, ze is kinderpsychologe en -therapeute. (Grinnikt) Bij die sprekende stem moet je je eigenlijk niet Josse inbeelden, maar Gorik die binnen een jaar of dertig, veertig terugkijkt. De duivel en de engel. Mijn geweten. Dat ben ik die in de spiegel kijkt.”

Net als iedereen is ook de Brusselse nachtburgemeester vleugellam gemaakt door het coronavirus. Letterlijk: een paar weken geleden raakte hij zelf besmet. “Buiten een hoest heb ik niets gevoeld, ik heb al veel rottigere zaken in mijn lijf gesmeten. (Lacht) Wat niet wil zeggen dat ik corona onderschat, mijn vriendin is wel zwaar ziek geweest. Maar geen gezaag, ik kan nog babbelen, ik kan nog ruiken. Ik heb nog inspiratie.”

De voorbije maanden stroomde die inspiratie hard: zestig nieuwe nummers schreef hij, veertig blikte hij er in. Acht daarvan rekken Brutaal uit tot BrutXXL, 35 minuten extra smakelijke plakjes ZG. “Extravert en een grote bek,” zoals hij het zelf verwoordt. Maar waarom dan geen volwaardige nieuwe plaat?

“Ik was nog niet klaar met Brutaal. Toen de eerste lockdown inging, had ik net 32 dagen gerepeteerd voor de liveshow. Een zieke set, 30

© RAMY MOHARAM FOUAD

“Schijt aan 2020,” rapt Zwangere Guy op BrutXXL, de uit de kluiten gewassen nageboorte van zijn album Brutaal.

“Het is niet gemakkelijk om geen perspectief te hebben. Ik wist het even écht niet meer.” — TOM ZONDERMAN

met brutalistische omkadering, waar ik vijftig K (50.000 euro, red.) in heb gepompt. Die show wil ik nog altijd spelen. Ik hoop volgende zomer met Zwangere Guy te toeren. Daarna is het aan STIKSTOF, met hen ben ik nu aan het schrijven. Mijn crew heeft mij nodig.”

MARKTKRAMER “Schijt aan 2020, want ik weet dat het nog zwaar wordt,” rapt Van Oudheusden in ‘Kutjaar’, zijn balans van dit aardedonkere jaar. “Dat nummer heb ik geschreven begin juni. De horeca was nog dicht. Er was geen vooruitzicht. Toen wist ik het echt even niet meer. Het is ook zo triestig, je brengt een plaat uit en je moet plots focussen op online.

(Denkt na) Het is moeilijk, met zo weinig

perspectief. Ik wilde de release van BrutXXL bijvoorbeeld in de verf zetten met een marktwagen, beschilderd in het artwork van de plaat. Daarmee zou ik langs kleine platenwinkels bollen om daar mijn albums te ondertekenen en mijn fans nog eens te zien.

En nu valt zelfs dat allemaal weg. Maar goed, ik wil niet klagen. Ik heb mijn leven op de rails, ik ben nog altijd gelukkig.”

Ook nu hij al zo lang geen mensenzee als een ontspoorde Mozes meer heeft kunnen opensplijten? “Dat gaat nog even duren.

(Lacht) Ik denk niet aan morgen. Ik maak geen muziek meer om op te treden, ik maak gewoon muziek. De muzieksoorten waar ik mee ben opgegroeid, hiphop, house, reggae, punk, zijn ook allemaal gegroeid uit een soort

Quarantoon NOÉMIE MARSILY

van repressie. Van niets hebben iets maken.

Dat is muziek gelukkig nog steeds. Het heelt.”

“Rennen kan niet stilstaan, ik ben altijd onderweg. Ik ben niet bezig met de top, nee ik verzet mijn eigen berg,” klinkt het verderop in ‘Kutjaar’. Na zijn boerenjaar 2019, waarin hij beviel van niet één maar twee gouden platen, had Van Oudheusden gerust een jaar zwangerschapsverlof kunnen nemen, toch?

“Klopt. Ik ging dit jaar veel reizen. Marokko, Mexico, Japan. Het zal voor een andere keer zijn. (Lacht) Ik ben gewoon graag bezig. De komende weken volgt nog een hoop nieuw materiaal. Mijn label verklaarde mij zot, maar

“Misschien ben ik bang om in de leegte te vallen, ja” daar geef ik geen fuck om, ik wil die muziek delen. Om in de aandacht te blijven, maar het is ook het enige wat ik nu heb. Misschien ben ik bang om in de leegte te vallen.”

TRANCHE DE VIE

Zwangere Guy vertrekt op BrutXXL niet altijd meer vanuit de littekens van zijn jeugd.

“Het is een zware steen en hij lag me op de maag/ Hoop dat Kenny weet dat ik door hem nooit niet meer klaag,” rapt Van Oudheusden in ‘Kenny’, een rauwe tranche de vie over een verschoppeling die je wel vaker tegenkomt in de Brusselse straten, voor wie het leven “een bitch” is “die hem elke dag bezoekt”. Het is een van de aangrijpendste nummers op BrutXXL en het vertrekt voor een keer niet vanuit de littekens van Van Oudheusdens jeugd. “Ik ben opgegroeid met ‘Stan’ van Eminem, hé,” zegt hij over de song, die dankzij de in de acidwaas van Funkadelics ‘Maggot brain’ gemarineerde solo van Jan Paternoster een extra emotionele lading krijgt.

“Ben ik de enige die bang is dat ge vast zit in het verleden?” mijmert zijn geweten veelzeggend in ‘Doorbijter’. “Ik schrijf graag over mijn eigen leven,” beseft Van Oudheusden. “‘Gorik pt. 1’ en ‘Beter leven’, dat zijn zware tracks, en het zijn ook mijn succesnummers. Maar het is voor mij een uitdaging om niet te veel naar mezelf te kijken. Dat ik mezelf in vraag durf te stellen, vind ik wel mooi.”

BRUTXXL is uit bij Universal 31

BRUZZ Select

4 — 10/11 ONDERTITEL E AT & D R I N K

Saint Octave, déjà présent rue Haute et chaussée d’Alsemberg, vient d’ouvrir son troisième point de vente du côté du Vivier d’Oie à Uccle.

Fondu(e) de fromage FR Le changement d’heure a marqué l’ouverture officielle de la

saison de la racle e : ça va embaumer le fromage dans les chaumières. L’adresse pour que le jeu en vaille la chandelle ?

Saint Octave. — MICHEL VERLINDEN, PHOTO SASKIA VANDERSTICHELE SAINT OCTAVE chaussée de Waterloosesteenweg 1241, Ukkel/Uccle, 02-268.57.13, www.saintoctave.be ma/di/Tu > vr/ve/Fr 10 > 18.30 & za/sa/Sa 10 > 18.00

••••

On ne peut pas dire que l’heure soit à la rigolade. Contre cette adversité obstinée, on ne connaît pas beaucoup de remèdes plus efficaces que la raclette familiale, cercle restreint s’entend. Question: où trouver la matière première qui sublimera une telle fête de l’esprit ? Plusieurs fromagers honorent cette tradition montagnarde comme il se doit – on pense en particulier à Julien Hazard à Uccle, La

Fruitière et Catherine dans le centre-ville. Il reste que nos pas nous ont mené vers une enseigne qui a le vent en poupe. Saint Octave, déjà présent rue Haute et chaussée d’Alsemberg (Saint-Gilles), vient tout juste d’ouvrir son troisième point de vente du côté du Vivier d’Oie à Uccle. Un coup de fil suffit pour venir chercher sa commande 24 heures plus tard. Pour le montant de 49,40 euros, on a

choisi un assortiment de fromages et de charcuteries assez épatant. Qu’on juge plutôt, on a opté pour cinq variétés différentes de pâtes dures livrées en direct du pis de la vache : morbier (21,20 euros/kg), lait cru du Jura (23,20 euros/kg), vacherin fribourgeois (35,70 euros/kg), piment d’Espelette (25,70 euros/kg) ou chèvre (36,50 euros/kg). Mention toute particulière pour la raclette vacherin et celle au piment qui sortent vraiment du lot. On le savoure sans empressement en laissant fondre lentement le mélange pomme de terre et fromage sur la langue. Le conseil personnel ? Ajouter sur la préparation des cornichons coupés en petits dés – attention, pas n’importe lesquels,

notre recommandation étant la marque Marc vendue chez Rob ou chez Hop ! (Etterbeek). Pour ce qui est de la charcuterie, la sélection Saint Octave est tout aussi redoutable. À n’en pas douter, c’est le capocollo al nero di troia (42,20 euros/kg) qui met à genoux. Il s’agit d’une sorte de coppa, une salaison élaborée à partir du muscle cervical du porc, affinée au vin rouge. En bouche, cette charcuterie parfumée se déguste comme un dessert.

L’assiette faisait également place à de la viande des grisons (74,50 euros le kilo), fine et goûteuse ; un lard belge d’Eddy (25,20 euros/kg) délicieux légèrement grillé ; ainsi qu’une bresaola (42,90 euros/kg) racée. Reste une question : à quand la prochaine ?

TAKE AWAY HIGH FIVE ••••

••••

ELBOW

LITTLE APO

••••

••••

••••

Niet Italiaans, wel pastastisch.

Pasta, antipasti, vini… to go.

Not Italian, but still pastastic. (www.coincoinresto.be)

Streetfood op z’n Amerikaans.

La street food made in US ? C’est ici.

US style street food. (www.elbowcounter.com)

Streetfood, net zoals in Hanoi.

L’adresse qui téléporte à Hanoi.

Streetfood just like in Hanoi. (www.littleapo.be)

Italiaans zoals in Italië.

L’Italie en V.O. Authentic Italy.

(Facebook: MangiavinoAltitude100)

Watertanden bij Griekse gebakjes.

Tartes salées grecques à tomber.

Mouth-watering Greek pastries.

(Facebook: lapitasserie)

COIN COIN

32

MANGIAVINO

PITASSERIE

LOUS AND THE YAKUZA: STREETWISE FEMALE BLACK POWER ADORNED WITH HOOKS AND LOOKS

BRUZZ | INTERVIEW

‘Yes, I have always been a weirdo’

Marie-Pierra Kakoma: “You don’t pick people because of their race. When you fall in love, you fall in love. Full stop.”

34

I

4 NOVEMBER 2020

F

© LEE WEI SWEE

or Lous and the Yakuza, all of the puzzle pieces fall into place on their album debut Gore. With a contemporary, idiosyncratic style that blends trap and R&B with clever pop structures and even a dash of classical music, which her father taught her to love as a child. But above all, with a very assertive attitude that is intended to inspire a generation of young black women to follow in her footsteps. In her intriguing music videos, she consistently reverses social roles. In “Amigo”, she intentionally does not kiss the frog because she does not want to have to deal with any princessy nonsense. She does not live in a fairy-tale, though to the outside world it does have all the appearance of one. After an extraordinary reversal of fortune in her life, her career is now in the ascendant. The songs that she released over the past year caught on. From Africa to America, where Madonna’s children imitated her dance moves for all the world to see. She was given a contract as the face of Louis Vuitton and was recently invited to present her new single on The Tonight Show Starring Jimmy Fallon. And these are only the visible aspects. Behind the scenes, she has now also designed a coworking space in the Northern Quarter of Brussels and she is supporting a Rwandan government project to build more hospitals.

When we meet the artistic jill-of-all-trades at the offices of her Brussels PR agency Five Oh, she is dressed casually, though clothing can be both a weapon and armour for her, as she recently said.

“I’m in a laidback mood today,” she reassures us.

“But tomorrow that might shift to a no-fear mood. My fashion is a way to send a message before I have opened my mouth.” When she is later served a plate of sausage and mash, her face lights up completely. “My Belgian side,” she laughs. “I’m addicted to it, man!” During our lunch, she tells her life story, which at certain points was so hardcore that it became almost absurd. “To some extent, that insight was my salvation. It helped me to climb out of the abyss.”

A STAR OVER LOUISE Flashback to one of the darkest nights in December 2015. Marie-Pierra Kakoma – the name on the singer’s birth certificate – has been homeless for a while and is wandering around the Louiza/Louise neighbourhood at night. Utterly

desperate, she starts weeping. As she cries, she looks up at the sky and despite all the light pollution, she sees a star shining. The surprise makes her laugh uncontrollably. “Oh my god,” she thinks. “How the hell did I end up here?” She replays the film of the past few months. She’s nineteen, a world star in the making, but she doesn’t know it for sure yet. Her parents, both doctors, had envisioned a very different life for her. She rebelled.

Fortunately there is still music. Her mobile is usually switched off, but during the day she charges it at train and metro stations, so that she can watch YouTube or download songs. “In that period, I was mostly listening to the Japanese composer Ryuichi Sakamoto and his soundtrack to Merry Christmas, Mr. Lawrence (a 1983 film about a Japanese prisoner of war camp on Java, starring David Bowie and Sakamoto himself, Ed.).

It was the perfect soundtrack to that miserable Christmas… I think I started laughing so uncontrollably because it was a way of triggering and activating happiness and positivity.”

The striking thing about Gore is that the album is entirely about the tragedies in Kakoma’s life, but that at the same time, it has such an

BRUZZ | INTERVIEW

Following Stromae and Angèle, Brussels has again produced a ready-made international pop sensation: Lous and the Yakuza. Five years ago, she was broke and living on the street. Now the singer of Congolese and Rwandan heritage is the next big thing. “I’m doing this to give all those young black women out there an example and to show that they can make a difference.” — TOM PEETERS

▼

EN

“At the Belgian school in Kigali, nobody was ever mean to me because of the colour of my skin. When I returned to Belgium, I was shocked by the ignorance” MARIE-PIERRA KAKOMA Lous and the Yakuza

4 NOVEMBER 2020

I 35

▼

LOUS AND THE YAKUZA: STREETWISE FEMALE BLACK POWER ADORNED WITH HOOKS AND LOOKS

infectious, contemporary and melodious pop sound that it is impossible to sit still while listening to it. As though by repeating the shit over and over again through the verses and refrains, Kakoma is actually allaying the misery. “I often asked my producer (El Guincho, the man behind Rosalía’s mega success El mal querer, Ed.) if this is really pop, because the background is so dark. ‘Yes,’ he would always answer decisively. It is in the structure, in all the bridges, the pre hooks and the choruses I love so much. And even though there are no love songs on the record, there’s a will to love in all the songs. They are about how much I missed love, about how at a certain point I even hated it, and about how much I needed to be loved.”

It must be an enormous relief finally to release your debut album.

BRUZZ | INTERVIEW

MARIE-PIERRA KAKOMA: Yes, it took such a long time that I can hardly believe that I am now officially an artist and not just an idea. The crazy thing is that I knew my songs were quite popular online, but because of corona, I wasn’t touring and meeting my fans face to face, that had just become an idea. There were only statistics to keep me going, but they blew me away.

When I first heard your debut single “Dilemme” on the radio last year, I immediately wondered: “Who is this?” the only one. In Italy, I topped the ranking of most Shazamed songs. It’s the charts that make me happiest actually, because they are purely about the music, not your face or the music videos. It means that the music is arousing curiosity (To date, “Dilemme” has been Shazamed over 425,000 times, Ed.). The first thing I told my producer is that I wanted to create my own sound, just like artists such as FKA Twigs, James Blake, or Stromae. Not only because I want people to be able to recognize me, but also because I want my message to hit home. Contrary to many of the artists who are currently high up in the Spotify charts, I think lyrics are very important.

Did you learn anything from being broke that you can apply now that things are going so well?

KAKOMA: Only that if you’ve ever been broke you

never want to go back there…because it is dehumanizing. At a certain point I was so broke that I couldn’t even afford to buy food or sanitary towels. Fortunately, I managed to find solutions over time. Street ghetto solutions, but solutions nonetheless. Ultimately, it is not the money that you miss, but the food and the roof over your head. The song “Dans la hess” is about that period. Hess is common slang in Brussels. It comes from Arabic and means misery. I sing that I will seize every opportunity to climb out of the hole, though I felt that other people in the hood resented me for it. Now that I am on the other side, I can dream bigger dreams and focus entirely on my art.

36

I

4 NOVEMBER 2020

© LEE WEI SWEE

KAKOMA: I’m happy to hear that, and you were not

Was the ability to stretch your artistic wings not the reason why you moved back to Brussels when you were fifteen?

KAKOMA: I just wanted access to art, which I did

not have in Rwanda at all. When I spoke to my parents about it, their reaction was: “Are you mad? You’re fourteen!” But I wanted to paint, record music, own a guitar, and play the piano. All of those things were impossible in my motherland. I kept badgering them until, a year later, they finally relented. Yes, I was always a strange child. For as long as I can remember, I have heard my mother saying at family parties: “Who gave me this weird child?” I wrote a song about it when I was fifteen. Now, it must be said that I did interrupt every single family party to recite my poetry. I would stand up, cough a little, and ask –

rhetorically – “May I recite the poem I composed for daddy?” When I saw everyone looking at me, thinking “What? You are eight, bro!”, I would cough again and launch right into it. After my poetry I would often also sing an a-cappella version of the “Ave Maria”, in Latin! That’s how much of a weirdo I was. Every aunt and uncle in Rwanda commiserated with my parents. They would always be told: “We are so sorry for you!”

(Laughs)

You returned to Brussels as a teenager, but you had lived here as a child. What were your impressions when you arrived here as a four-year-old?

KAKOMA: That it was so cold! I also remember the

first time I saw snow. I was blown away by that ice that was coming from the sky. We lived in

Marie-Pierra Kakoma Born in 1996 in Congo.

Are your music and your music videos a way to combat that ignorance and stereotyping?

Moves to Brussels in 2000 with her Rwandan mother and siblings, after fleeing from the war in Rwanda.

She writes her first songs here.

KAKOMA: Yes, but also more than that. I need that

Moves to Rwanda in 2005, where her dream to be a singer first takes shape.

Returns to Brussels in 2011.

Is homeless for a period.

With her life back on the rails, she gradually finds her way into the urban scene. She sporadically uploads tracks to SoundCloud and in 2017, she signs a contract with the Columbia record label.

In 2019, the single “Dilemme” becomes an instant hit.

Has just released her debut album Gore.

diversity, and I insist that everyone I work with adapts to it. I work with a lot of black people because others won’t and it ensures they have an income, but also because I hope it will inspire other people to do the same. At the same time, I want to represent black men in a different way than normally happens. We’re still living with the prejudice that they are dealers, criminals, and violent, and that is not true! Yes, some are, but so are some white, Asian, or Latino people. In the music video to “Amigo”, I have a single black women be loved and celebrated by a handful of virile black men. It is a message to the black community itself. Too often I hear my friends say that they would never go out with a black woman, especially if she is very dark-skinned. What the fuck? You don’t pick people because of their race.

When you fall in love, you fall in love. Full stop.

By choosing a very dark-skinned woman for the music video, I wanted to add a positive and strong image to my own culture, which needs such representations. When you strive to be an example, it is not only important to talk, but also to take action. That is the only way that you can inspire young people. When I started collaborating with the Rwandan Ministry of Healthcare last

LOUS AND THE YAKUZA: VAN DE STRAAT TOT DE HITPARADE Na Stromae en Angèle levert Brussel met Lous and the Yakuza opnieuw een kant-en-klare internationale popster af. Vijf jaar geleden was ze blut en leefde ze nog op straat. Nu is de zangeres met Congolese en Rwandese roots the next big thing. Op debuutalbum Gore vallen alle puzzelstukjes op hun plaats. Met een eigentijdse, idiosyncratische stijl die trap en R&B mixt met vernuftige popstructuren.

Maar vooral met een assertieve attitude die een generatie jonge zwarte vrouwen moet inspireren om in haar voetsporen te treden. De liedjes die ze het voorbije jaar uitbracht spraken aan, van Afrika tot in Amerika.

Ze kreeg een contract als gezicht van Louis Vuitton en mocht onlangs nog haar nieuwe single voorstellen in The Tonight Show van Jimmy Fallon. Achter de schermen heeft ze intussen ook een coworking space in het Brusselse Noordkwartier ontworpen en steunt ze een Rwandees overheidsproject om ziekenhuizen te bouwen.

NL

BRUZZ | INTERVIEW

Belgium in the first place, Ed.). But in the six years that I went to the Belgian school in the Rwandan capital of Kigali, nobody was ever mean to me because of the colour of my skin. On the contrary, I had many white friends. When I returned to Belgium, I was shocked by the ignorance.

LOUS AND THE YAKUZA : DE LA RUE AU HIT-PARADE Après Stromae et Angèle, Bruxelles présente une nouvelle star internationale de la musique pop : Lous and the Yakuza.

Il y a cinq ans, elle était fauchée et vivait dans la rue. Aujourd’hui, elle est l’étoile montante aux origines congolaises et rwandaises de la chanson. Son premier album Gore était comme un puzzle où les pièces s’emboîtaient parfaitement, avec son style idiosyncrasique bien à elle, mélangeant musique trap, R&B et ingénieuses structures pop. Son attitude assertive inspirera sans aucun doute une génération de jeunes filles noires. Ses chansons ont fait parler d’elles jusqu’en Afrique et en Amérique. Elle s’est vue offrir un contrat pour être le visage de Louis Vuitton et a récemment présenté son nouveau single dans l’émission américaine The Tonight Show de Jimmy Fallon. Dans les coulisses, elle s’est entre-temps occupée du design d’un espace de coworking dans le quartier nord de Bruxelles et elle soutient un projet gouvernemental au Rwanda pour la construction d’hôpitaux.

FR

“If you’ve ever been broke you never want to go back there. Now that I am on the other side, I can dream bigger dreams and focus entirely on my art” Sint-Joost/Saint-Josse. I was still very ghetto.

Everyone was poor, even the white people. But I felt very welcome. All the neighbours knew one another and we would laugh a lot. I played with African, Arab, and Belgian children and I loved that mix.

When I came back as a fifteen-year-old it was very different. I went to a boarding school and it was the first time that I experienced a new kind of racism, which was directed purely from white people to people of colour. I had been discriminated against in Africa too. In Rwanda because I was half Congolese. In Congo because I was half Rwandan. Those two countries have hated each other since the war started in 1996. When I was two, my mother was gaoled in Congo because she was Rwandan (the reason the family fled to

year, to campaign for the building of new hospitals, I was only 23. I want people to know that and think: “Oh my god, even at 23 you can effect change!” As doctors, my parents are closely involved in public health in Rwanda and Congo.

So I knew most about that and it was the best way I could help to make a difference.

And so at 24, it seems that Marie-Pierra Kakoma has come full circle for the first time. Not with a doctor’s coat on her slender body, like her parents would at first have wanted, but in an LV suit and a voice that resounds with resilience in the international spotlights.

LOUS AND THE YAKUZA: GORE Released through Columbia/Sony

4 NOVEMBER 2020

I 37

B R U Z Z | A N A LY S E

HOE MUZIKANTEN VANDAAG HUN REKENING MAKEN

De Brusselse rapper met Congolese roots Badi wil meer inzetten op YouTube en op streaming: “Alle beetjes helpen.”

38

I

4 NOVEMBER 2020

— TOM ZONDERMAN, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

I

“

s er iemand die op mij wacht in de omgekeerde wereld?” vraagt Vitja Pauwels zich af in ‘Moribond’, een van de glimmende popliedjes op Olympics of love, het debuut van de in eightiesneon badende jazzpopband Bombataz. Noem het beroepsmisvorming, maar dat Franse woord doet ons altijd denken aan Jacques Brels liedje ‘Le moribond’, die innemende afscheidsbrief van een stervende. Zeker vandaag.

‘Moribond’ rolde uit Pauwels’ pen voor corona onze levens lamlegde, maar de link naar het morbide mineur dat over onze samenleving hangt, is snel gelegd. Hoe langer hoe meer lijkt het alsof we willens nillens zijn verzeild in The Upside Down, het gitzwarte parallelle universum uit de scifihorrorreeks Stranger things.

Gelukkig houden muzikanten als Vitja Pauwels en zijn muziekminnende confraters het hoofd hoog. Ondanks een virus dat ons opsluit, ondanks de gekortwiekte vleugels van de muzikanten en de hele cultuursector, ondanks de crash waar onze samenleving op afstevent, counteren zij de bleke wereld met creativiteit. Door muziek te blijven uitbrengen bijvoorbeeld. Heel wat artiesten stelden tijdens de eerste lockdown nieuwe albums nog uit, omdat ze het momentum van de release niet live konden verzilveren. Nu intussen duidelijk is dat de livesector wellicht nog lang op kousenvoeten zal moeten trippelen, heeft het geen zin om de albumstroom nog langer te stuiten. “We hebben ook even overwogen om alles uit te stellen,” vertelt Pauwels. “Maar we voelden dat het tijd was om de plaat nu uit te brengen.”

Ook Bandler Ching, de funky jazzhopbende rond saxofonist Ambroos De Schepper, wilde zijn debuut-ep Sub surface nu boven de doopvont houden. “We vonden dat het nodig was voor de band om deze stap te zetten, om vooruit te raken,”

zegt De Schepper. “Deze ep is ons visitekaartje, de samenvatting van de eerste fase van Bandler Ching. Hierop kunnen we verder bouwen.”

Zo’n release gaat ook niet over één nacht ijs, en dan is het sneu om de uitkomst op de lange baan te schuiven. “We hebben hier bijna een jaar naartoe gewerkt,” knikt Pauwels. “Normaal gezien gingen we toch nog een tourneetje doen en een residentie in de Botanique. Toen bleek dat ook dat niet doorging, was het even slikken. Nu, de release zal minder spectaculair zijn, maar we klagen niet. Voorlopig lukt het allemaal nog.”

TROEBEL FEESTJE De gefnuikte festivalzomer was al een serieuze domper, maar gesloten zalen in november doen extra pijn, want dan zit de concertkalender doorgaans voller dan een winkelstraat op koopzondag. Nu de fysieke verkoop van muziek jaar na jaar blijft dalen sinds de opkomst van het internet en van streaming, is optreden immers het infuus geworden waarmee elke muzikant overleeft – tenzij je een vette vis als Zwangere Guy bent (zie interview op pagina 30).

Een album uitbrengen blijft een investering die je live moet terugverdienen, beaamt Pauwels.

“Met het geld dat we cashen met onze shows betalen we eerst onszelf en onze entourage uit.

Wat overblijft, steken we in een pot voor opnames. Omdat het onze eigen centen zijn, blijven we ook eigenaar van wat we opnemen.” Voor een nieuwe plaat heb je al snel 4.000 euro nodig, zegt hij. “Dat is eigenlijk belachelijk goedkoop, maar dan heb je enkel de opnames. Je moet ook nog je vinyls laten persen, het artwork ontwerpen, clips draaien, foto’s maken, mechanische rechten betalen om je muziek te reproduceren enzovoort.

En dan heb je jezelf nog niet eens uitbetaald.”

Voor een kleine band als Bombataz is het tellen en rekenen. En soms moet je geluk hebben: Pauwels en co mochten resideren in Volta!, de creatieve workspace voor muzikanten in Anderlecht, en kregen daar een budget voor. “Een serieuze meevaller,” glimlacht Pauwels. “Want we werken niet met een label dat ons een voorschot uitbetaalt.” Albums persen is hoogstens op break-even mikken, zegt hij. “Nu, we maken die plaat sowieso, of we nu verlies draaien of niet.”

Bombataz’ nieuwe plaat verschijnt bij Cloudshaper, het label van hun manager Vincent Wilms, die meteen ook hun booker en boekhouder is. Bandler Ching zit bij de Gentse independent Sdban, dat wel met voorschotten werkt.

“Veel hangt natuurlijk af van hoe groots je het wilt aanpakken,” zegt De Schepper. “Wij willen vooral goed voorbereid zijn, studiotijd is te duur om te verspillen.”

Tekenen bij een label met internationale uitstraling is ook niet meteen een vrijgeleide naar kruiwagens vol geld. De Brusselse electrorapper met Congolese roots Badibanga Ndeka, kortweg Badi, brengt zijn nieuwe, tweede album Trouble fête uit bij het legendarische Britse label BBE (Barely Breaking Even). “Ik ben er binnengeloodst door mijn producer, Boddhi Satva,” legt hij uit.

“BBE ziet brood in de Afrikaanse popscene, die erg aan het boomen is. Niet alleen in Afrika, ook in Europa. Maar met geld voor de opnames komen ze niet over de brug.” Om de kosten te drukken, brengt hij zijn album voorlopig enkel digitaal uit.

Trouble fête was al ingeblikt voor corona het ▼

November is traditioneel de drukste maand van het concertseizoen, maar dit jaar houdt corona de zalen op slot.

Gelukkig troosten de muzikanten ons met nieuwe muziek.

Maar kunnen zij de tering nog naar de nering zetten? “We maken die plaat sowieso, of we nu verlies draaien of niet.”

B R U Z Z | A N A LY S E

Se débrouiller pour mieux sauter

“Omdat we het met onze eigen centen doen, blijven we ook eigenaar van onze opnames” VITJA PAUWELS Gitarist en zanger van Bombataz

4 NOVEMBER 2020

I 39

▼

HOE MUZIKANTEN VANDAAG HUN REKENING MAKEN

B R U Z Z | A N A LY S E

feestje helemaal bezoedelde en zou normaal in maart verschijnen. “Het label wilde zelfs schuiven naar 2021, maar ik wilde niet meer wachten,” zegt Badi. “We weten niet hoelang corona nog gaat duren, anders wordt het een beetje wachten op Godot.” Badi wil ondertussen in de aandacht blijven, en hoopt zo ook inkomsten uit streams te halen. De voorbije maanden bracht hij een pak meer singles uit dan hij vroeger zou hebben gedaan. Die trend zal zich nog harder doorzetten, denkt hij, nu artiesten niet meer de baan op kunnen. “En het brengt toch een paar honderd euro per maand op.”

Is dat zo? Door streaming steeg de muziekconsumptie in België vorig jaar met 8 procent, maar artiesten moeten al Ed Sheeran heten om royaal rond te komen met gestreamde songs, of dankzij een succesvolle playlist de jackpot winnen. Op Spotify verdient een artiest tussen de 0,0007 en 0,004 euro auteursrechten per stream, afhankelijk of hij autonoom werkt of via een label. Bij YouTube is dat nog een veelvoud minder.

Toch mikt Badi ook op die laatste, en met succes: met de Stromae-achtige electro van het vlijmscherpe ‘Mauvaise ambiance’ werd hij opgepikt door Colors, een Berlijns YouTube-platform dat artiesten zich laat ‘uitkleden’ tegen een monochrome achtergrond en dat bij Franstalige muzikanten erg hoog wordt aangeschreven. Zo verzamelde Angèle al 45 miljoen views met haar Colors-versie van ‘Ta reine’. Badi kan daar voorlopig alleen maar van dromen, maar “in één nacht tijd had ik voor mijn sessie bij hen evenveel views als ik normaal in een paar jaar verzamel met mijn eigen clips.” De winst zit ’m vooral in de exposure, maar ook een deel van de opbrengsten die Colors genereert, krijgt Badi op zijn rekening gestort. “Vroeger ontdekte je nieuwe muziek via de radio, nu gebeurt dat via YouTube.”

Badi, die een gezin met vijf kinderen moet onderhouden, stelt ook hoop in zijn modelabel Banxv. Op Trouble fête omschrijft hij Virgil Abloh, de Amerikaanse modeontwerper met Ghanese roots die het onlangs aan de stok kreeg met Walter Van Beirendonck, niet zomaar als “l’Africain du futur”. “Om hier in Brussel vooruit te raken, il faut se débrouiller.” (Lacht) Die attitude zette hij al in de picture door zijn vorige album

“Ik hoop dat deze crisis ertoe leidt dat het eenvoudiger wordt om een kunstenaarsstatuut aan te vragen” BADIBANGA NDEKA, ALIAS BADI

40

I

4 NOVEMBER 2020

Article XV te noemen, verwijzend naar een Congolese zegswijze over plantrekkerij. De voorbije maanden zette hij die ook om in de praktijk. “Tijdens de lockdown heb ik in twee weken tijd tien nieuwe nummers geschreven, waarna ik ze heb ingeblikt in de living van mijn producer. Ik heb dus al een opvolger van Trouble fête klaar zitten. Dat is het voordeel aan deze digitale tijden, je spaart een hoop studiogeld uit.”

EEN LABEL ALS BANK, NEE BEDANKT Justine Bourgeus, alias Tsar B, de Gentse r&b-vernieuwster die sinds vorig jaar in Brussel is neergestreken, doet het net zo: haar slaapkamer is haar studio. “Negentig procent van de muziek maak ik zelf,” zegt de klassiek geschoolde violiste.

“Ik produceer mijn beats met het programma Ableton, voor mijn zang heb ik geïnvesteerd in een goeie microfoon.” Ook de vocals die Mauro Pawlowski het nummer ‘Devil baby’ van haar kersverse ep Unpaintable toestopte, nam ze thuis op. “Vree rock-’n-roll, toch?”

Bourgeus doet het zelfs zonder label. “Zo behoud ik de volledige controle,” zegt ze resoluut.

“En dan heb je ook geen tussenpersoon aan wie je een deel van je inkomsten moet afstaan. Niet dat ik nooit bij een label zal tekenen, maar de liefde moet van beide kanten onvoorwaardelijk zijn. Ik vind het jammer om een label puur als bank te gebruiken.” En dus is voor Bourgeus muziekmaken ook veel van haar eigen geld investeren. “Ik besef dat ik er niet rijk van ga worden, maar dat is de keuze die ik maak. Als je dingen goed wilt

doen, blijf je altijd wel een beetje in het rood. Nu, de mensen met wie ik samenwerk, weten dat ik unsigned ben, ze zijn heel lief. (Lacht) Het is heftig, maar ik wil niet klagen. Al zou ik wel graag eens een clip opnemen en me volledig laten gaan.”

Bourgeus heeft gelukkig veel aan streaming.

Haar nummer ‘Escalate’ is op Spotify net geen dertien miljoen keer beluisterd. “Dat is mooi, maar ik denk dat het intussen tijd is om een model te ontwikkelen waarbij er meer geld naar de artiest terugvloeit,” zucht ze. Het zorgt alvast wel voor een soort van vast inkomen. Bovendien bulkt het op YouTube van slaapkamerchoreografen en andere paaldansers die hun lijf bewegen op haar donkere electro-r&b. “Dat levert geen geld op, maar ze houden mijn muziek wel in de aandacht.” Wat wel rendeerde, is dat haar songs gebruikt werden in Amerikaanse uitzendingen van So you think you can dance en World of dance, en dat de hippe Californische choreograaf Alexander Chung, die al samenwerkte met Justin Timberlake, met zijn choreografie voor ‘Escalate’ al 37 miljoen views verzamelde op YouTube. “Ik voel me blessed,” lacht Bourgeus. “Dat levert veel exposure op. Alexander Chung heeft me ook uitgenodigd naar LA, maar voor een verovering van de Amerikaanse markt is het nog te vroeg.”

De quarantainemaanden gaven Bourgeus een creatieve boost. Ze schreef nieuwe nummers, vatte het plan op voor een noise-band, componeerde muziek voor de film die in haar hoofd zit, en begon muziek te schrijven voor Eén en Canvas.

“Ik vond het altijd moeilijk om mij als artiest te

“Ik besef dat ik niet rijk ga worden van mijn muziek, maar dat is de keuze die ik heb gemaakt”

onder corona ook flink gegroeid. Vi.be, het Vlaamse aanspreekpunt voor muzikanten, lijst de subsidies en premies netjes op, bij het Cultuurloket vind je alle tools om een leefbaar businessplan uit te tekenen. Maar je moet al een gediplomeerd boekhouder of financieel analist zijn om die cijfers efficiënt uit te mappen. “We hebben geprobeerd om subsidies aan te vragen,” zegt Vitja Pauwels, “maar dat is niet gelukt.” Ambroos De Schepper zal er zich tijdens deze lockdown op toeleggen, op hoop van zegen. “Ik heb er geen ervaring mee, nee, maar ik krijg veel tips van collega’s.” (Lacht) Zelfs Bourgeus, die twee jaar geleden afstu-

profileren, maar op een bepaald moment moet je duidelijker worden over wat je allemaal kan,” zegt ze over de muziek die ze maakte voor LEEF! en De onfatsoenlijken. “In die combinatie van film en muziek wil ik nog veel verder gaan.”

Daarvoor wil ze vooral veel samenwerkingen aangaan, zoals met de Brusselse dj Cellini. “Nu we toch niet kunnen optreden, wil ik de joy voelen van samen dingen te doen. Brussel is daar ideaal voor. Ik heb lang in Gent gewoond, en daarna even in Antwerpen. Toen ik voor een paar shows in LA en Rio zat, vroeg ik me af of ik niet daar zou blijven. Door mijn onafhankelijke manier van werken kan dat. Maar ik heb beseft dat ik in België goed zit. Brussel is voor mij een nieuw hoofdstuk, hier gebeurt zoveel. Ik ben lokale artiesten beginnen te producen, zoals MEYY en IKRAAAN. Deze stad is een oneindige bron van talent.”

B R U Z Z | A N A LY S E

JUSTINE BOURGEUS, ALIAS TSAR B

▼

De jongens van Bombataz houden de hoofden hoog: “Onze release zal minder spectaculair zijn, maar het komt wel goed.”

Ook Badi doet het voorlopig zonder. “Het is een administratieve rompslomp, deze crisis mag er op zijn minst toe leiden dat de procedure om dat statuut aan te vragen, versimpelt,” zucht hij.

“Als artiest moet je je kunnen concentreren op je kunst, en geen tijd verliezen met een andere job.”

Een vergelijkbaar verhaal horen we bij Ambroos De Schepper. “Theatermakers of acteurs, en zelfs technici, lijken daar makkelijk aan te raken, voor een muzikant blijft het een beetje een gevecht. Toch zeker als je in het middenveld zit, zoals wij. Dan moet je blijven puzzelen met kleine vergoedingsregelingen, vzw’s, en allerlei manieren om jezelf op een volwaardige manier te kunnen uitbetalen.”

De Schepper doet er wel een job bij, hij doceert saxofoon aan de academie in Lokeren. “Het is altijd mijn doel geweest om volledig voor de muziek te gaan, maar ik kan wel een balans vinden met een paar uur lesgeven. Soms kan het ook een bevrijding zijn om jonge mensen aan te sporen om muziek te maken.” (Lacht) Toch blijf je als artiest een outcast, vindt hij. “Wat ik wel goed vind aan deze crisis, is dat de cultuursector meer op één lijn zit. Dat front is ontstaan toen we op straat gekomen zijn bij de besparingen. En deze crisis heeft dat alleen maar versterkt.”

De mogelijkheden om steun aan te vragen zijn

OUTCAST Tijdens de periodes dat ze veel schrijft of producet, en dus weinig optreedt, kan Bourgeus een beroep doen op haar kunstenaarsstatuut, een werkloosheidsuitkering wanneer artiesten tussen twee jobs zitten. “Het geeft je een zekerheid waardoor je constant kan creëren,” zegt Bourgeus.

“Dat vergroot de motivatie, het is een klein budget met een hoog rendement.” Alleen blijkt zo’n statuut niet in een drumslag of twee te verkrijgen.

“Je moet bijna twee jaar lang dodelijk veel optreden om te tonen dat je voldoende verdient.

De meeste van mijn heel getalenteerde, heel veel spelende vrienden is dat nog niet gelukt.”

Justine Bourgeus alias Tsar B: “Als je dingen goed wilt doen, blijf je altijd wel een beetje in het rood.”

4 NOVEMBER 2020

I 41

HOE MUZIKANTEN VANDAAG HUN REKENING MAKEN

“We hebben live spelen nodig om onze muziek te doen groeien, in het repetitiekot blij het toch allemaal wat statisch”

▼

AMBROOS DE SCHEPPER Saxofonist bij Bandler Ching

deerde aan de faculteit economie en bedrijfskunde van de UGent, is het niet gelukt. “Het draait erom hoe je die dossiers schrijft, volgens de regels die de overheid heeft opgesteld. Maar eigenlijk wil ik alles wat daarmee te maken heeft, doorschuiven.

Ik heb headspace nodig om te kunnen creëren, maar ik wil ook gewoon onafhankelijk blijven.”

B R U Z Z | A N A LY S E

CODE ROOD De festivalzomer is het ideale moment om de reserves van muzikanten aan te vullen, maar dit jaar stokte die bron. Sommige artiesten traden wel op, maar tegen kleinere gages. Voor Bourgeus kwam de zomer sowieso te vroeg. “Ik heb uiteindelijk één ‘coronashow’ gespeeld, twee

weken geleden, met enkel cello en viool. De rest is alweer uitgesteld. Dat is jammer, want die show was heel fijn om te doen. Het heeft me zelfs doen nadenken of we niet vaker zo to the bone moeten gaan. Mijn nieuwe songs zijn al minder alienesk dan vroeger, vind ik, maar met deze uitgepuurde vorm wil ik zeker ook iets in de studio doen.”

Er is niet alleen het financiële aspect aan de gesloten concertzalen, niet kunnen optreden gaat ook gewoon tegen de natuur van elke artiest in.

“Muziek uitbrengen is fijn,” zegt Pauwels, “maar live komen we tot volle wasdom.” “Eigenlijk willen we gewoon zoveel mogelijk optreden,” klinkt het ook bij Ambroos De Schepper. “Dat hebben we als band nu nodig, onze muziek moet groeien op het podium. In een repetitieruimte blijft die toch altijd een beetje statisch.”

Die repetitieruimte wordt ook een klus, want voor artiesten geldt sinds vorige week code rood.

Tot nu toe konden ze verder met anderhalve meter rondom elke muzikant, drie meter rond zangers en twee voor blazers. Maar daar komt nog de ‘densiteitsregel’ bij: er mag maar één persoon per tien vierkante meter geteld worden. “Wow,” valt Pauwels uit de lucht. “Wij hebben een grote ruimte in Volta!, maar het zal toch rekenen en meten worden. Alwéér.”

Olympics of love van Bombataz, Trouble fête van Badi, Unpaintable van Tsar B en Sub surface van Bandler Ching zijn nu uit

LE MANUEL DE SURVIE DES MUSICIENS Traditionnellement, le mois de novembre est un mois chargé en concerts, mais cette année, le coronavirus a mis le secteur sous verrou. Heureusement, les musiciens nous consolent avec de la nouvelle musique. Mais arriveront-ils à survivre maintenant que leur source de revenus principale, les concerts, a disparu ? « On va sortir l’album quoi qu’il en soit, même si c’est à perte », dit courageusement Vitja Pauwels. Pauwels est le guitariste et chanteur du jeune groupe de jazz-pop bruxellois Bombataz. Et il n’est pas le seul à refuser de baisser les bras. Le rappeur belgo-congolais Badi, les joueurs de jazz funky de Bandler Ching et l’impératrice électro-R&B Tsar B, qui vient de déménager à Bruxelles, ont présenté leurs dernières œuvres la semaine passée.

Ils acceptent avoir dû jongler entre les dossiers de subsides, les chiffres de streaming, les primes, les avances de leurs maisons de disques et leur statut d’artiste. « En réalité, tout ce qu’on veut, c’est faire de la musique et jouer devant un public. » FR

HOW BANDS SURVIVE CORONA November is traditionally the busiest month of the concert season, but this year, corona is keeping the doors of the clubbing circuit firmly closed. Fortunately, musicians are cheering us up with new music. But can they cut their coat according to their cloth now that the tap of their biggest source of income, performing, has been shut off? “We’re going to make that record anyway, even if we make a loss,” Vitja Pauwels bravely insists.

Pauwels is the guitarist and singer of the young Brussels jazz-pop band Bombataz. And he is not the only one who refuses to throw in the towel. The Brussels-Congolese rapper Badi, the funky jazz cats of Bandler Ching, and the recent newcomer to Brussels and empress of electro R&B Tsar B all released new work over the past week, to our great joy. That they had to do tricks with subsidy applications, streaming numbers, grants, advances from labels, and artists’ statuses to get it all done is just par for the course, “but actually we just want to make music and perform.”

EN

Alan Van Rompuy en Ambroos De Schepper (rechts) van Bandler Ching: “Als kunstenaar blijf je toch een beetje een outcast.”

42

I

4 NOVEMBER 2020

DE GROOTSTE

INZAMELACTIE TER WERELD 6 & 7 november 2020

BRENG JE BABYSPULLEN NAAR EEN GEMEENSCHAPSCENTRUM IN JOUW BUURT! Brussel Helpt doet dit jaar Babytheek Brussel verder groeien. Naast de Grootste Spaghettislag ter Wereld organiseren we een inzamelactie voor babyspullen. Heb je nog babyspullen (geen kleren of speelgoed) die je niet meer gebruikt?

Breng ze naar één van onze inzamelpunten!

BEKIJK DE INZAMELPUNTEN EN OPENINGSUREN OP BRUSSELHELPT.BE/INZAMELACTIE

X 2018

I 43

SILIO DURT SE SOUVIENT DE SES VACONFINEMANCES

‘Je suis le Routard du confinement’ Juste avant le début de « la saison 2 du confinement », le bricoleur d’images bordéliques Silio Durt a trouvé opportun de présenter ses premiers Souvenirs des Vaconfinemances dans une expo. Pour offrir à tous « un moment de plaisir esthétique, afin de vous permettre d’accepter sans trop de douleur le quotidien morose de l’isolement enfermé entre les murs de votre logement ».

FR

— KURT SNOEKX, PHOTOS IVAN PUT

O

«

ui, on dirait bien que l’exposition va fermer après un jour seulement », soupire Raphaël Cruyt, qui tient avec Alice van den Abeele la merveilleuse Alice Gallery, où Souvenirs des Vaconfinemances de l’artiste Silio Durt ouvrait la veille. Au moment de notre entretien, les gouvernements belges décidaient de la façon de sauver le pays des griffes de plus en plus acérées de la pandémie de coronavirus. Une mission d’une extrême urgence qui allait mener au confinement numéro deux vendredi soir, et qui, après avoir verrouillé la quasi-totalité du secteur culturel, allait aussi réduire les galeries au silence. « Bien sûr que c’est triste pour Silio. C’est triste pour tous ceux qui n’auront pas vu l’exposition, qui n’auront pas eu la puissance de ses peintures imprimées sur la rétine. Ou cet humour dont nous avons tant besoin aujourd’hui pour rêver d’une sortie de cet abîme. C’est l’ironie de cette situation que je reconnais dans le travail de Silio, et qu’il maîtrise si bien. Si cela devait arriver à quelqu’un, ça devait être à lui. (Rires) Je suis sûr que cela donnera naissance à quelque chose dans son atelier. »

ALICE AU PAYS DES MERVEILLES Souvenirs des Vaconfinemances est la première alliance entre le monstre de l’underground bruxellois et la galerie qui, en quinze ans, s’est forgée une solide réputation grâce aux expositions d’artistes qui aiment faire sauter les murs entre intérieur et extérieur, entre les deuxième et 44

I

4 NOVEMBER 2020

troisième dimensions, le tangible et le numérique.

Des gens qui ont des noms comme Parra, Stephen Powers, Nicolas Karakatsanis, Maya Hayuk, Boris Tellegen, Jean Jullien, Hell’O, Todd James, Barry McGee, Paul Wackers, Mon Colonel & Spit, Felipe Pantone, Sixe Paredes, Jeroen Erosie, Invader et HuskMitNavn.

Avec Silio Durt, Alice se lance dans une aventure imprévisible au pays des merveilles. Ces dernières années, ce touche-à-tout bruxellois s’est essayé aux livres de coloriage, aux peintures dégoulinantes, aux dessins d’enfants qui explosent de façon indécente, aux plans de construction envahis de morceaux de viande, aux sérigraphies et aux collages hypnotiques, et aux sculptures ludiques avec des perles à repasser.

Une œuvre à part et délicieusement conflictuelle, qui bouscule frénétiquement notre vocabulaire visuel soigneusement classé par ordre alphabétique. Avec un œil sur les traits, les matières et les couleurs, et l’autre sur l’impitoyable condition humaine, l’adepte du mouvement esthétique du Mongol Jovial et créateur de la philosophie du « Muscle » est devenu ces dernières années la fidèle moitié de Debilio – un quatre-mains avec sa petite amie Deborah Lothe – et un modèle pour ses faux jumeaux Blyxa et Siuxi. « Ça crépite dans ma tête, oui », dit Silio Durt en rigolant. « De toute façon, quinze mille idées entrent en collision dans mon cerveau chaque seconde, et toutes veulent sortir en même temps.

Ces dernières années, j’ai vécu une période créatrice au ralenti, avec la naissance de mes

enfants et mon job comme prof dans deux écoles.

Ces cours, donnés en académie du soir à des élèves de 14 à 92 ans venant de tous horizons et aussi dans l’enseignement spécialisé, m’ont catapulté vers les origines du dessin et de la peinture et m’ont conforté dans l’idée de développer des thématiques plus classiques, plus proches de la pensée populaire - le paysage, les portraits et la nature morte. Mais je n’ai jamais trouvé le temps de vraiment concrétiser. » Ensuite est arrivé le confinement numéro un. « Ça a été l’étincelle, oui. En juillet, j’ai participé à l’expo Paños – Art carcéral chicano au Sterput, où j’étais invité comme plusieurs autres artistes à réaliser des « mouchoirs de prison ». J’en ai réalisé cinq, qui retranscrivaient les sentiments vécus pendant le début de cet enfermement. Il y

« Peintre paysagiste » Silio Durt devant une des toiles de sa nouvelle série Paranoma : « Maintenant que tout se ferme à nouveau, je me consacre à des grands formats. Je vais encore plus loin dans la crise ! »

NIVEAU ZÉRO En suivant le dicton « Making one thing a day keeps the doctor away » (Faire une chose par jour vous maintiendra en bonne santé), Silio Durt s’impose une mission, un rythme et des règles du jeu : « Chaque jour, sauf quand je ne le faisais pas, je réalisais un beau panorama inspiré par des

« J’aime travailler en série, m’imposer des ‘punitions’. Ça m’aide à travailler, à faire quelque chose, et le faire plein, plein de fois, jusqu’à la saturation »

fonds d’écran, les paysages les plus patauds, trouvés dans la racine de mon smartphone.

Niveau zéro de recherche. (Rires) Je les partageais ensuite directement sur Instagram et Facebook, accompagnés de la date, de la référence du document de départ et d’une phrase de présentation du projet : ‘Un moment de détente et de plaisir esthétique, afin de vous permettre d’accepter sans trop de douleur l’annulation prochaine de vos vacances d’été.’ » « Je suis souvent dans une certaine sauvagerie, un jeu, où je ne sais pas exactement ce que je vais faire. Je pars de couleurs et je vois ce que cela donne. C’est un peu le bordel organisé. C’est pourquoi j’aime travailler en série, m’imposer des ‘punitions’. Ça m’aide à travailler, à faire quelque chose, et le faire plein, plein de fois, jusqu’à la ▼

avait un mouchoir en particulier qui se nommait Vaconfinemances, un paysage mixant plusieurs stéréotypes de paradis terrestres – plage, montagne, chalet suisse, mer…– avec la vue de ma fenêtre en surimpression, c’est-à-dire le Aldi d’en face. (Rires) C’était un regard désabusé sur cette période vécue en appartement sans accès à l’extérieur. Il a servi de tremplin pour vraiment me plonger dans le ‘paysage’. »

4 NOVEMBER 2020

I 45

SILIO DURT SE SOUVIENT DE SES VACONFINEMANCES

▼

BRUZZ | INTERVIEW

Dans son expo cathartique Souvenirs des Vaconfinemances, Silio Durt s’inspire des fonds d’écran et autres paysages idylliques mis à disposition sur son smartphone pour mieux les détourner. « Ça m’a permis de passer à travers tout ce bordel sans trop de dégâts psychiques. »

saturation. Mais il y a eu des pauses, bien sûr. Les règles sont faites pour être transgressées. Et comme je suis un inconscient, je suis même parti voir des amis en Bretagne en juillet. Il y a donc deux dessins ‘bonus’ qui se cachent parmi les autres et qui sont des prises de vue réelles réalisées sur place d’après des photos perso. Des vaconfinemances non-confinées. (Rires) J’aime cette idée de mensonge, d’effondrement du principe de base. » La série de gouaches sur papier réalisée pendant cette période de confinement comprend une soixantaine d’œuvres, dont une cinquantaine sont présentes à l’expo chez Alice Gallery. Des paysages bucoliques qui semblent issus de la banque d’images d’un romantique malvoyant, qui aime à ajouter ici et là une touche d’apocalypse dans son paradis. « Dans un accrochage très sobre qui reflète à mes yeux le procédé de création du projet. Régulier et répétitif. » De petites œuvres qui font écho verticalement au matériau

« Voilà, un diaporama totalement sublimé et mensonger, pour frustrer les générations futures »

46

I

4 NOVEMBER 2020

originel. « J’avais acheté un bloc de 100 feuilles en format A4 et je me suis imposé de le finir. Je n’ai même pas réussi. (Rires) Ce sont de petits travaux parce que c’était plus facile à faire dans mon isolement à la maison. C’est pour ça aussi que je travaille à la gouache. La gouache demande très peu de place et de moyens, mais permet beaucoup d’effets picturaux – transparence, mélange à sec, dilution, grattage, finesse… » « Ça a été un projet cathartique, oui, qui m’a permis de passer à travers tout ce bordel sans trop de dégâts psychiques. Je voulais trouver un moyen de parler de cette période particulière sans nécessairement la nommer. C’est un peu ma participation à l’effort de guerre. Je pense que les gens qui ont suivi le partage des œuvres en direct lors du confinement, ont pris du plaisir et c’est déjà ça ! »

CROÛTE ET CRÉATION « Il y a des gens qui ne saisiront jamais la double couche », dit Silio Durt. « J’ai eu des commentaires sur Instagram de gens qui m’ont demandé où se trouvaient ces endroits exactement ? Euh, je ne sais pas. Quelqu’un de Berlin m’a dit qu’il avait reconnu le Bode-Museum à Berlin. OK. Je n’ai vu aucun de ces paysages, j’ai juste allumé mon téléphone. (Rires) C’est un travail de documentation particulièrement fainéant, bien d’époque. Je suis le Routard du confinement, assis le cul sur ma chaise, enfermé entre quatre murs, le regard fixé sur mon smartphone. » « Les documents de base sont totalement désincarnés. Ils présentent une nature altérée et sublimée par des effets et des angles de vue particuliers. Ce sont des lieux falsifiés qui font de

beaux fonds d’écran, kitsch et clichés : l’église au milieu du village, la montagne enneigée… Je me les approprie, je réincarne le désincarné par la peinture, des interventions personnelles, les couleurs… » Pour étirer le paysage au-delà de ce qu’on voit. « Plastiquement, je voulais questionner les limites d’une représentation d’un paysage. Quand est-ce que cela devient bon ? Où se trouve la limite entre une ‘croûte’ kitsch et une création aboutie ?

Est-ce que finalement ce n’est pas l’un et l’autre ?

Je voulais rompre, me moquer gentiment de l’idée populaire du peintre paysagiste romantique qui offre une interprétation toute personnelle du monde qui l’entoure, et en même temps, documenter la beauté de la nature sauvage de notre planète avant qu’elle soit totalement saccagée. Voilà, un diaporama totalement sublimé et mensonger, pour frustrer les générations futures. » « Je ne pense pas avoir été trop radical cette fois-ci. Auparavant, j’étais beaucoup dans l’attaque frontale, mais maintenant ça m’ennuie un peu. Je veux faire des choses qui sont interprétables, qui laissent plus de liberté, de lectures possibles. Mais je garde un regard critique, un langage un peu provoc sous-jacent, sur le monde, et une réflexion sur l’image, la déconstruction…

La provocation se trouve dans l’anti-romantisme du paysage. » Silio Durt infiltre les codes du peintre paysagiste pour les faire imploser. « Les formats font de ces peintures des objets simples et anti-spectaculaires. À l’inverse de ce qu’elles représentent. Il y a quelque chose à voir aussi avec le petit paysage qu’on croise dans le couloir de ses parents, grands-parents, ou dans une chambre d’hôtel….

Dans l’expo, on passe de l’une à l’autre comme nous pourrions passer d’une image à l’autre sur notre téléphone. La boucle ‘désincarné, réincarné, désincarné’ se prolonge. »

PARANOMA Tout comme la pandémie qui vient frapper une seconde fois. « Ça explose à mort, oui. C’est débile ! C’était une belle opportunité d’exposer chez Alice. Les chamboulements provoqués par cette période lui avaient offert la possibilité d’insérer cette expo qui n’était pas prévue au préalable. Tout s’est passé très vite. Et c’est super ainsi ! J’avais fini la série le 21 septembre, la fin de l’été, et je voulais trouver un endroit où la présenter. Maintenant que tout se ferme, bon, ce n’est pas l’idéal, mais j’ai encore des projets en cours : deux des gouaches de la série ont été imprimées en posters sérigraphiés par L’appât, et d’autres objets dérivés devraient arriver. »

Silio Durt Naît à Bruxelles en 1985 en tant que petit frère de l’illustrateur psychédélique Elzo Étudie l’illustration, le dessin et la peinture à l’ERG (20032008) Fonde la philosophie du ‘Muscle’ Expose pour la première fois à la galerie Plin Tub’ en 2008 Fonde le mouvement esthétique ‘Mongol Jovial’ en 2009 Fonde sa propre maison d’édition Büyük Yumruk Construit une œuvre qui bouscule frénétiquement notre vocabulaire visuel Devient un modèle pour ses faux jumeaux Blyxa et Siuxi en 2017 Expose à quatre mains avec Deborah Lothe en 2015 (sous le pseudo commun Debilio) et Manon Bara en 2017 (Faux Jumeaux) Est confiné et devient peintre paysagiste. Expose ses Souvenirs des Vaconfinemances chez Alice Gallery

« Et j’ai déjà entamé une nouvelle série, Paranoma, qui devrait vraiment démarrer pour la saison deux du confinement. Ça sera l’occasion d’intensifier les caractéristiques fondamentales des Souvenirs des Vaconfinemances. De faire des grands formats dans la même veine. Genre resto asiat’ ou Snack XL. (Rires) Plus fort, plus libre, plus frénétique, plus anxiogène, plus loin dans la crise ! Où tout se mélange et se confond, comme les jours. » La première peinture de la série Paranoma date du ‘luncredi 36 otcober’. Un jour, ce jour ne sera plus qu’un souvenir lointain. Un souvenir de la saison deux des Vaconfinemances.

SILIO DURT : SOUVENIRS DES VACONFINEMANCES Expo (uniquement sur rendez-vous) : > 21/11, Alice Gallery, alicebxl.com Instagram : @silio.durt

ALICE IN ONDERLAND Net voor de start van “seizoen twee van de lockdown” vond Brussels hongerigste visuele monster Silio Durt het tijd om terug te blikken op seizoen één.

De expo Souvenirs des Vaconfinemances opende bij Alice Gallery, drie dagen voor het land voor een tweede keer op slot ging.

“Nee, ideaal is dat niet,” reageert de sympathieke ondergronder, die de voorbije jaren een verrukkelijk baldadig oeuvre uit kleur, materie en de ongenadige condition humaine puurde. “En ik was nog maar net landschapsschilder geworden!” Bijna elke dag van lockdown één maakte Silio Durt een schilderij geïnspireerd op de stockfoto’s van landschappen op zijn gsm, en deelde ze op Instagram. “Een moment van ontspanning en esthetisch genot, gebaseerd op zero onderzoek.”

Maar met maximale impact. “Ik was de Trotter van de lockdown.

De expo ligt misschien in duigen, ik ben wel al met een nieuwe reeks begonnen, Paranoma, waarin ik nog groter, krachtiger, vrijer, uitzinniger, verontrustender én nog dieper in de crisis ga!”

NL

ALICE IN UNDERLAND Just before the beginning of “season two of the lockdown”, Brussels’ hungriest graphic monster Silio Durt thought it was time to reflect on season one. The exhibition “Souvenirs des Vaconfinemances” opened at Alice Gallery, three days before the country was locked down for the second time. “No, it is not ideal,” says the sympathetic undergrounder, who has spent the past few years using colour, materials, and the pitiless condition humaine to create a deliciously boisterous oeuvre. “And I had only just become a landscape painter!” Nearly every day of lockdown one, Silio Durt painted a painting inspired by stock photos of landscapes on his mobile phone, and shared them on Instagram. “It was a moment of relaxation and aesthetic pleasure, based on zero research.” But with maximal impact. “I was the Lonely Planet of the lockdown. Although the exhibition is now closed, I have started making a new series, Paranoma.

I’m plunging into the crisis in a deeper, bigger, more powerful, freer, more frenetic, and more disturbing way!”

EN

4 NOVEMBER 2020

I 47

JEAN PAUL VAN BENDEGEM OVER ZIJN TWEEDE PUBERTEIT ALS SENIOR

‘Ik amuseer me rot als gepensioneerde’ Toen VUB-professor Jean Paul Van Bendegem met pensioen ging, voelde hij zich gereduceerd tot wat hij zelf de ‘economisch nuttelozen’ noemt. Een bekrompen beeld van 65-plussers, vindt hij. Van de weeromstuit heeft hij dan maar een pamflet geschreven waarin hij senioren oproept tot burgerlijke ongehoorzaamheid. “We moeten onze stem verheffen.” — NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S PHOTONEWS

M

BRUZZ | INTERVIEW

et zijn wilde haren en zijn enthousiaste reacties heeft hij nog altijd iets onstuimigs, maar ook de bekende wetenschapsfilosoof Jean Paul Van Bendegem (67) is voorzichtiger geworden met de jaren, zeker nu de tweede coronagolf zich aandient. Met de besmettingscijfers die hier pieken, probeert hij reizen naar de hoofdstad, zijn vroegere werkplek, toch enigszins te beperken. Daarom had hij gevraagd of het interview ook digitaal kon. Gedurfd voor een man die zelfs geen smartphone heeft, ware het niet dat op het moment van afspraak niet hij, maar ik mijn camera niet ingeschakeld krijg.

Zeg nu nog eens dat senioren niet mee zijn met technologie. Het is maar een van de vele negatieve beelden die Van Bendegem in zijn boek Wijs, grijs en puber wil doorprikken. Hij ervoer immers dat ouder worden verrijkend is en intens. Meer zelfs: hij noemt het een soort tweede puberteit. In zijn boek ijvert hij ook voor een opwaardering van levenswijsheid die doorgaans geassocieerd wordt met ouderdom, maar het nu vaak moet afleggen tegen wetenschappelijke kennis. Het werd een pamflet waarin hij senioren oproept tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Niet vreemd dat het boek begint op 1 oktober 2018, de dag waarop Van Bendegem met pensioen ging. Het moment ook waarop hij volgens velen zou belanden in het grote zwarte gat.

48

I

4 NOVEMBER 2020

Was het zo erg als voorspeld?

JEAN PAUL VAN BENDEGEM: Het viel

mee. Ik ben nog voor tien procent verbonden aan de VUB en de lezingen die ik voordien ook al gaf, lopen verder, dus ik blijf nog wel actief. Het voordeel is dat heel wat onaangename aspecten van mijn job zijn weggevallen, zoals de eindeloze vergaderingen. Ik hoef ook niet langer overal naar geld te zoeken voor mijn onderzoek, waar ik op het einde van mijn loopbaan toch een derde van mijn tijd mee bezig was.

In die zin voelt het zelfs als een bevrijding.

Is het gevoel niet dubbel? U behoort nu zoals u zelf schrijft plots tot de ‘economisch nuttelozen’.

VAN BENDEGEM: Je moet je inderdaad wel herpositioneren. Ik kan nu geen geld meer binnenbrengen, het mag zelfs niet. Het contact met mijn vroegere collega’s is niet veranderd, het moeilijkste is dat de rest van de samenleving je plots wél anders behandelt: ineens ben je gereduceerd tot een gepensioneerde die de maatschappij handenvol geld kost. Je mag hooguit nog consument zijn.

Is de publicatie van dit boek een poging om die nutteloosheid te bezweren?

VAN BENDEGEM: Die term vat het mooi samen, ik geef toe dat er ook wel een therapeutisch aspect aan zat. Het is leuk als je het van je af kan schrijven. Veel leeftijdsgenoten herkennen ook wat ik schrijf.

Directe aanleiding was de betutteling die u zelf ervoer toen u in de trein naar Brussel stapte zonder ticket. Een vergetelheid omdat u vroeger voor die lijn een abonnement had. De conducteur was behulpzaam, maar toen ze u plots luider en trager toesprak, werd u opstandig.

VAN BENDEGEM: Ja, ik voelde me behandeld alsof ik mijn mentale vermogens kwijt was. Het is niet omdat je ouder wordt dat je geen treinbiljet meer kan ontcijferen, hè.

Vergelijk het met hoe mensen reageren op iemand in een rolstoel: plots spreken ze niet meer mét die persoon, maar over zijn hoofd heen.

Wellicht heeft het ook met onwennigheid te maken, maar ik merk toch dat mensen zich tegenover senioren vaak onnozel beginnen te gedragen. Bijna alsof ze weer over de wieg hangen en je in kindertaal aanspreken. Ik wil dat men senioren blijft behandelen als volwaardige mensen.

Het maakte u opstandig. Iets wat senioren meer zouden moeten uiten, vindt u.

VAN BENDEGEM: Ze mogen zich niet

zo laten doen. Dat kan klein beginnen. Door zich te verzetten als ze met verkleinwoorden worden aangesproken. Iemand mailde me dat ze hem zelfs aanspraken in de wij-vorm. Een verzorgster kwam de kamer van het woonzorgcentrum binnen met de vraag: ‘En hebben wij goed geslapen, vannacht?’ Waar slaat dat op? Ik zou trouwens ook eisen dat ze me aanspreken met

meneer Van Bendegem. En wie ‘Jean Polleke’ tegen me durft te zeggen, vliegt buiten.

U vergelijkt senioren met pubers.

VAN BENDEGEM: Niet per se omwille van die ongehoorzaamheid, dat is daar eerder een uitvloeisel van. Ik wil vooral bepleiten dat je het leven kan opsplitsen in drie volwaardige fases: de jeugd, de volwassenheid en de ouderdom. En dat laatste deel komt niet gewoon neer op aftake-

“In een woonzorgcentrum zou ik eisen dat ze me aanspreken met meneer Van Bendegem.

Wie ‘Jean Polleke’ tegen me dur te zeggen, vliegt buiten” JEAN PAUL VAN BENDEGEM Emeritus professor

roekelozer. Je krijgt een gevoel van nu-of-niet-meer. Ik vond het als jong gepensioneerde ook geweldig te ontdekken dat de exploratiedrang uit mijn puberteit ook terugkeerde.

Om maar te zeggen: vandaag amuseer ik me weer rot!

Ze delen nog iets: de ene wil zelfstandig worden, de andere zelfstandig blijven.

VAN BENDEGEM: Zeker. Ze vinden elkaar ook in een aantal transgene-

rationele problemen waar ze beiden mee geconfronteerd worden, zoals de klimaatopwarming. Jongeren ijveren om de planeet waar zij nog lang op verder zullen moeten leven te beschermen, maar de senioren zijn nu al de eerste klimaatslachtoffers. Door de toename van hittegolven zie je daar oversterfte. Daarom zijn de grootouders van het klimaat ook zo’n mooi initiatief, de senioren en junioren vinden elkaar daar in één strijd. Terwijl de tussengenera-

tie, de volwassenen, druk bezig is met werk en gezin.

Tegelijk zijn de senioren wel de generatie die de klimaatverandering had kunnen voorkomen.

VAN BENDEGEM: Dat is een moeilijk vraagstuk: waar ligt de verantwoordelijkheid en waar mag je die leggen? Wij zijn inderdaad de generatie die de idee koesterde dat onbeperkte groei mogelijk was, maar tegelijk beseften velen van ▼

ling, nee, het is een intense, nieuwe periode op zich die meer aanleunt bij de puberteit dan bij de volwassenheid. Net zoals bij een puber verandert er voor een senior lichamelijk veel waar hij niet meteen blijf mee weet en wijzigt er ook mentaal van alles. Ik overdrijf nu een beetje, maar zelfs in het seniorenbrein worden nog nieuwe verbindingen gemaakt. Als 65-plusser leef je ook intenser, af en toe word je zelfs weer

4 NOVEMBER 2020

I 49

▼

JEAN PAUL VAN BENDEGEM OVER ZIJN TWEEDE PUBERTEIT ALS SENIOR

ons – onder wie ikzelf – ook dat het niet kon blijven duren. Ik behoorde tot de marginalen die opperden dat je energie uit windmolens kon halen. Dat werd destijds weggelachen.

LES SENIORS, CES ADOS AUX CHEVEUX GRIS

U beschrijft in het boek dat wetenschappelijke kennis wijsheid te veel heeft weggedrumd. Wijsheid die u associeert met ouderdom en die in ere hersteld moet worden. Waarom?

BRUZZ | INTERVIEW

VAN BENDEGEM: Als je een flink aantal levensjaren op je teller hebt, heb je waarschijnlijk een gevoeligheid ontwikkeld voor hoe je best met alledaagse situaties omgaat en heb je hopelijk veel mensenkennis opgebouwd. Die levenswijsheid is ook van belang. Kijk naar de coronacrisis. Enerzijds had je de adviezen van virologen en wetenschappers, anderzijds een enorm probleem om die concreet te vertalen. Die wetenschappelijke kennis is essentieel, maar soms zo weinig gekoppeld aan het alledaagse doen en laten van mensen dat het fout loopt. Neem het advies over de bubbels. Je hoefde toch geen psycholoog te zijn om te begrijpen dat dat voor problemen zou zorgen? Zie je nu echt een gezin van vier waarbij de oudste beslist: ‘ik neem oma als nauw contact, neem jij opa maar.’ En dan mogen die grootouders alleen die ene persoon nog knuffelen? Zo werkt dat toch niet?

Uw boek gaat niet over corona, maar u noemt de coronacrisis wel een perfecte casestudy: u vindt dat senioren niet als volwaardige mensen werden behandeld.

VAN BENDEGEM: Ja, er werd heel vaak óver senioren gesproken, maar nooit mét hen. Zo klonk het dat ‘we’ alle senioren in quarantaine moesten plaatsen voor een jaar. En met ‘we’ werd iedereen bedoeld die geen 65-plusser was. Of denk aan de rel in Nederland waar Marianne Zwagerman (een opiniemaakster,

Jean Paul Van Bendegem Geboren in 1953 Is wiskundige en filosoof Was tot twee jaar geleden professor logica en wetenschapsfilosofie VUB Van 2005 tot 2009 was hij decaan van de faculteit letteren en

4 NOVEMBER 2020

en puber, pleidooi voor de burgerlijk ongehoorzame senior is nu uit bij ASP.

gevoel dat je bij het grof huisvuil wordt gezet?

Veel van de geleverde inspanningen gebeuren wél om senioren te beschermen.

U wil senioren oproepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid.

Zoals de 89-jarige rusthuisbewoner die in ‘De Afspraak’ opkwam voor zijn vrijheid in tijden van corona?

VAN BENDEGEM: Dat klopt, maar de

VAN BENDEGEM: Bijvoorbeeld. Zo

aanpak kan toch beter? Bij het overleg over eventueel bijkomende maatregelen in het onderwijs zodat leerlingen veilig verder naar school kunnen, zaten ook vertegenwoordigers van de leerlingen zélf aan tafel.

Maar als het gaat over de woonzorgcentra, zie je in eerste instantie Margot Cloet, toch geen bewoner van een woonzorgcentrum. Of denk aan de telling van de overlijdens in de eerste golf: lang was het niet eens duidelijk of de sterfgevallen bij de rusthuisbewoners al of niet werden meegeteld. Dan heb je toch het

iemand moet die mening kunnen uiten, je mag die niet het zwijgen opleggen. Ik wil vooral dat mensen hun stem verheffen, dat we laten merken dat we er zijn. Door lawaai te maken.

JEAN PAUL VAN BENDEGEM Emeritus professor I

wijsbegeerte VUB Is een veelgevraagde gast in tv-programma’s, schreef columns voor onder meer Knack Ging op 1 oktober 2018 met pensioen aan de VUB Het boek Wijs, grijs

red.) opperde dat we ons niet zo druk moesten maken: de coronacrisis kwam gewoon neer op het wegsnoeien van dor hout.

“Als 65-plusser leef je intenser, af en toe word je zelfs weer roekelozer. Je krijgt een gevoel van nu-of-niet-meer” 50

Lorsque le professeur à la VUB Jean Paul Van Bendegem a pris sa retraite, il s’est senti réduit à ce qu’il appelle luimême un « économiquement inutile ». Une image réductrice des plus de 65 ans, selon lui. En réaction à cela, il a écrit un pamphlet dans lequel il appelle les personnes âgées à la désobéissance civile. L’archétype des seniors est surtout négatif : ils sont nuls en informatique, ils ne peuvent plus suivre et sont donc mis à l’écart.

Dans son livre Wijs, grijs en puber, Van Bendegem veut renverser ces clichés. Après tout, il a constaté que vieillir était enrichissant et intense. Plus encore : c’est une sorte de seconde puberté. Dans son livre, il milite pour une revalorisation de la sagesse généralement associée à la vieillesse, mais qui doit souvent plier face aux connaissances scientifiques, et il appelle également les seniors à la désobéissance civile. « Nous devons être traités comme des êtres humains à part entière. » Il n’a pas été question pour lui d’un trou noir après la retraite. Au contraire. « Je m’amuse bien. » FR

Krijgt uw oproep veel gehoor?

VAN BENDEGEM: Ik krijg toch veel vragen voor interviews en lezingen van heel wat seniorenorganisaties die zich aangesproken voelen. Zij zijn wat ouder, maar nog altijd even actief. Regelmatig mailt iemand me dat hij blij is dat ik dit eindelijk aankaart. En af en toe krijg ik de vraag of ik geen seniorenbeweging wil opstarten.

En wat is het antwoord?

VAN BENDEGEM: Als iemand anders het lanceert, sluit ik me graag aan.

Maar zelf ga ik het niet oprichten. Ik weet wat ik kan, maar ook waar ik niet goed ben – in organisatie.

(Lacht) Dat besef is ook een vorm van wijsheid.

WISE, GREY, AND “HAVING A GREAT TIME” When VUB professor Jean Paul Van Bendegem retired, he felt reduced to what he himself calls the “economically redundant”.

He thinks this is a reductive view of the over-65. This change of mind led him to write a pamphlet in which he calls on senior citizens to practice civil disobedience. “We have to raise our voices.” The standard view of senior citizens is overwhelmingly negative: they are computer illiterate, they can’t keep up and as a result they are sidelined. On the contrary, he experiences getting older as enriching and intense. Even more, it is a kind of second puberty. In his book, he argues for a revaluation of life wisdom, which is usually associated with old age, but is now often discarded in favour of scientific knowledge, but he also calls on seniors to practice civil disobedience.

“They must treat us as full and equal humans.” Retirement by no means meant falling into a black hole. “I’m having a great time.”

EN

Nick Trachet

COLOFON BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

Kappertjes Nick Trachet Brusselaar die de stad en de wereld culinair ontdekt

ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be

wordt. De grotere hebben een opmerkelijk bloemenparfum.

Kappers worden commercieel vooral gekweekt in Irak en Marokko, Zuid-Spanje en de Italiaanse eilanden. De kappertjes van het eiland Pantelleria, halverwege tussen Sicilië en Tunesië, worden bijzonder gewaardeerd.

De geoogste bloemknoppen worden gemengd met grof zout en in emmers gefermenteerd. Net zoals tafelolijven, zijn ze vers niet te eten. De fermentatie moet aeroob gebeuren, dus in de aanwezigheid van zuurstof. Daarom giet men elke dag de pekel af die zich vormt. Zo gaat dat twintig dagen lang. Daarna gaan ze in potjes en rijpen nog eens een paar maanden na. Kappertjes worden na het zouten vaak onder azijn verkocht.

Azijn vernietigt echter de bloemengeur, er blijft enkel de smaak van glycosinolaten over, die dan weer wijst op de verwantschap met kolen, mosterd, wasabi en mierikswortel. O ja, ook de onrijpe vruchtjes, capperone of cucunci, worden zo behandeld, maar worden minder gewaardeerd.

Die hebben uiteraard helemaal geen bloemengeur.

Ook de Fransen bemoeien zich ermee, zij hebben liever de kleine. In de Provence vormen zij het belangrijkste ingrediënt van de tapenade.

Tapeno is Provençaals voor kappertje. Tapenade is een smeerbare condimentpasta. Gewild op toastjes bij het apéro. Naarmate de toeristen erom gingen vragen, is het aandeel zwarte olijven in de tapenade uiteraard blijven stijgen ten koste van de kappertjes. Olijven zijn véél goedkoper! O ja, het is niet verboden kappertjes te ontzouten voor gebruik. Smakelijk.

ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Mathias Declercq CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx REDACTIE Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden EINDREDACTIE Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias

)

Over kappertjes had ik nog niet geschreven. Ik had mijzelf beloofd om het onderwerp niet aan te snijden voor ik in levenden lijve een kapperplant had aanschouwd, ergens in het zuiden van Italië of zo. Het heeft niet mogen zijn, en ik heb verre reizen in mijn hart afgezworen. Misschien ooit weleens, als er weer een nachttrein tot Italië rijdt.

Kappertjes worden al lang gebruikt in de Belgische keuken, het is een van die kruiden, of misschien eerder ‘condimenten’, die ook in onze keuken traditioneel zijn. Mijn vader leerde mij al van jongs af aan américain maken: in een grote kom een volle eetlepel kappertjes hakken en pletten, daarop een eigeel, gemalen zwarte peper, een scheut Engelse saus, een glaasje porto, en dan mengen met gehakte paardenbiefstuk (zout komt van de kappertjes). Goed kneden en opdienen in de kom, met zure augurkjes! Dan is er de gebakken rog met zwarte boter, daar horen ook kappertjes bij. Dus ja, de kappertjes behoren tot onze keuken, ook al komen ze van veel verder naar het zuiden.

De kapperplant is een struik die zich gelukkig voelt dicht bij de zee, in stralend zonlicht en warme temperaturen. Een plant van de Middellandse Zee, dus. Hij behoort tot een eigen familie, de Capparaceae, die telt een zevenhonderdtal soorten over de hele wereld. Deze planten zijn nauw verwant met de kolenfamilie. Onze kappertjes heten voor de wetenschap Capparis spinosa. Het zijn houtige struikjes met lang uitlopende nieuwe twijgen, eironde bladeren en zeer mooie witte bloemen met paarse meeldraden. Het woord spinosa verwijst naar stekels, maar die zijn er in de tuinbouw mettertijd uit gekweekt.

Aan de twijgen verschijnen in de lente de bloemknoppen, één per dag. De tuinder gaat om de week oogsten en plukt de laatste vijf knoppen.

De verste is nog klein, naar binnen toe worden ze steeds groter, tot ze botten. De grootste knoppen zijn de lekkerste, zeggen de kenners. De kleintjes worden op de Franse markt als surfines gekwalificeerd, een term die nergens anders voor gebruikt

OPLAGE OPLAGE : 62.609 exemplaren.

VORMGEVING Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VERTALING John Arblaster, Frédérique Beuzon, Martin McGarry, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (DPG Media) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

© SHUTTERSTOCK

“Ja, de kappertjes behoren tot onze keuken, ook al komen ze van veel verder naar het zuiden”

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be

VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels

WWW.BRUZZ.BE

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

4 NOVEMBER 2020

I 51

May Day A distress call for the future

Magazine and podcast launch event 10 oct. ‘20 Get your magazine in the BOZAR BOOKSHOP and online Listen to the May Day podcast series via Spotify More information:

#BOZARMAYDAYS PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN BRUSSEL PALAIS DES BEAUX-ARTS BRUXELLES

© Eddie Stok

EEN GESCHIEDENIS VAN VERVALSINGEN

GRATIS Heropening gepland voor 19 november Meer info op historia-europa.ep.eu

Belliardstraat 135 - 1000 Brussel