BRUZZ - editie 1726

#1726

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

BRUZZ +SELECT DEFINITELY ITHE NT BEST THINGS TO DO IN BRUSSELS

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

ERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

14 | 10 | 2020

TIPS

HUISARTSEN OVERSPOELD DOOR TWEEDE GOLF

‘WE ZIJN DE CONTROLE KWIJT’

DE STANK VAN HET ZUIDSTATION

‘Het is hier één groot openbaar toilet’

VINCENT GLOWINSKI ET CHLOÉ SCHUITEN

‘Notre création artistique est très proche de nos vies’

THEATRE, DANCE, PERFORMANCE & DEBATE IN THE BEATING HEART OF BRUSSELS.

HOW TO BE MANY ON EARTH? with humans,

PROGRAMME OCT-DEC

other species,

and nature

Ecopolis Again(st) Nature Gérald Kurdian Hot Bodies - Stand Up Emke Idema FOREST a talk by Debra Solomon Anoek Nuyens & Rebekka de WitFrascati Producties/De Nwe Tijd De zaak Shell

GET YOUR TICKETS AT KAAITHEATER.BE 1 TICKET = € 10

KaaiAd_BRUZZ_201014.indd 1

Azahara Ubera Biedma/Coral-Lab Plant Readers Sessions Ivana Müller Forces of Nature

07/10/2020 15:33

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito TE WEINIG DAADKRACHT

Corona in Brussel

COVER STORY “Het beleid komt te laat” 12 ANALYSE Lessen uit de Brusselse piek 8 BIJGEDACHTE 7 INTERVIEW

Author Eoghan Walsh looks at Brussels’s history through a beer glass Brussels Beer City 46

INTERVIEW

“Onze fluïde identiteit is een verrijking” Lisette Ma Neza en Jaouad Alloul 48

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6 BRUZZ SELECT In the mix 24, Film I am Greta, Hope, Trolls: World Tour, Yalda 30, Expo Assaf Shoshan: Home 32, Eat & Drink Little Apo 34 REPORTAGE Het stinkt in de buurt van het Zuidstation 18 PORTRET Politica Fatiha Saïdi leefde als dakloze 16 INTERVIEW Vincent Glowinski & Chloé Schuiten 36 Stef Kamil Carlens wordt vij ig 42 BIG CITY Van wie zijn de graffiti-initialen NA, die verspreid zijn over de hele stad? 41 COLUMN Nick Trachet 52

NOG MEER BRUZZ BRUSSEL HELPT Op 28 november organiseert BRUZZ opnieuw De Grootste Spaghettislag ter Wereld, dit jaar in een coronaveilige takeaway-editie. De opbrengsten gaan integraal naar Babytheek Brussel. Vink nu alvast zaterdag 28 november aan in je agenda!

Alle info en afhaallocaties op brusselhelpt.be

De jongste dagen krijg ik de stem van David Byrne niet uit mijn hoofd. Bij elk binnenlopend coronabericht zingt hij met zijn Talking Heads: “How did I get here?” Hoe zijn we in godsnaam in deze situatie beland? Wat heeft ertoe geleid dat we vandaag de controle helemaal dreigen kwijt te spelen? Toch niet een paar mensen hier en daar die zich minder aan de maatregelen hielden? Toch niet de cafés die een paar weken open waren? Kris Hendrickx onderzoekt die vragen in dit magazine en vreemd genoeg klinkt zijn analyse als het antwoord dat Talking Heads op hun eigen vraag zingen: ”Letting the days go by.”

Er werd te weinig proactief opgetreden. Uiteraard spelen nog een aantal andere factoren mee zoals de complexe staatsstructuur, de gebrekkige communicatie en het geloof dat we met het virus moeten leren leven, maar toch vooral: er is te weinig geageerd.

Die les is nu getrokken, laten we er ook iets mee doen. Want anders is het aftellen tot we allemaal gevaccineerd zijn. En de vraag is wat er tegen dan nog overblijft van het bruisende Brussel van voor deze gezondheidscrisis.

Lees de analyse over corona in Brussel p8 - 11 NL

PAS ASSEZ DE CAPACITÉ D’ACTION Ces derniers temps, je n’arrive pas à me sortir de la tête la voix de David Byrne. À chaque nouveau message sur le coronavirus, il chante avec ses Talking Heads « How did I get here ? ». Comment en sommes-nous arrivés là ?

Qu’est-ce qui a fait que nous sommes sur le point de perdre complètement le contrôle aujourd’hui ? Ce n’est quand même pas à cause de quelques personnes ici et là qui auraient moins respecté les mesures ? Ni des cafés qui ont ouvert pendant plusieurs semaines ? Kris Hendrickx se penche sur ces questions dans ce magazine et, curieusement, son analyse ressemble à la réponse des Talking Heads à leur propre question : « Letting the days go by » (Laisser filer les jours). La gestion de la crise n’a pas été assez proactive. Bien sûr, un certain nombre d’autres facteurs sont en cause, tels que la structure complexe de l’État, le manque de communication et la conviction que nous devons apprendre à vivre avec le virus, mais surtout : on n’en a pas assez fait.

Cette leçon maintenant tirée, faisons-en quelque chose. Parce que sinon, il faudra attendre jusqu’à ce que nous soyons tous vaccinés. Et la question est de savoir ce qu’il restera alors de l’effervescence du Bruxelles d’avant cette crise sanitaire.

FR

Lisez notre analyse sur le coronavirus en p8 - 11

A LACK OF RESOLVE Over the past few days, I have not been able to get David Byrne’s voice out of my head. With every corona update that comes in, he sings with his Talking Heads: “how did I get here?”. How on earth did we get ourselves into this situation? What has resulted in a situation in which we risk losing control completely? Surely it was a few people here and there not keeping to the measures. Surely it was not the cafés being open for a few weeks. Kris Hendrickx explores these questions in this magazine and strangely enough, his analysis sounds like the answer that the Talking Heads sing to their own question: “letting the days go by”. There was far too little proactive decision making. A number of other factors have also contributed, of course, such as the complex structure of the Belgian state, inadequate communication, and the belief in the fact that we have to learn to live with the virus, but the primary reason is that there was far too little action. That lesson has been learned, so let us do something with it. Because otherwise we literally have to count down until we’re all vaccinated. And the question that then remains is what will be left of the vibrant Brussels we knew before this health crisis began.

EN

Read our analysis of corona in Brussels on p8 - 11

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 14 OKTOBER 2020

I

3

De week

RAAD VAN STATE SCHORST VERBOD OP PROSTITUTIE

Sekswerkers vrezen nieuwe lockdown De Raad van State hee het verbod geschorst dat burgemeester Philippe Close (PS) had uitgevaardigd op prostitutie. Alleen de federale of de gewestregering kan zo’n verbod opleggen, oordeelt de Raad van State. Belangenvereniging Utsopi houdt haar hart vast voor nieuwe beperkingen. — KRIS HENDRICKX

BRUZZ | DE WEEK

Twee weken geleden besloot de Stad Brussel om prostitutie op haar grondgebied te verbieden. Burgemeester Philippe Close – een notoir tegenstander van prostitutie – deed dat als aanvullende maatregel op de coronamaatregelen die eerder al werden genomen op gewestniveau. Dat had nog maar net beslist om de cafés eerder te sluiten.

De redenering van de Stad was dat het nauwe contact dat met prostitutie gepaard gaat de verspreiding van het virus in de hand werkt. De Raad van State oordeelt niet over die logica, maar stelt wel dat het niet aan één gemeente was om zo’n maatregel af te kondigen. De federale regering heeft die bevoegdheid wel, net als de Brusselse, mocht blijken dat het probleem specifiek

Brussels is. De beslissing van de Raad van State kwam er na een klacht van een sekswerker en een uitbater van afwerkhotel Studio Europe in de Alhambrawijk .

LASTIGERE KLANTEN

De Brusselse sekswerkers reageren opgelucht. “Het verbod duwde veel mensen in een erg precaire situatie,” legt Maxime Maes van belangenvereniging Utsopi uit. “In die mate dat velen gewoon zijn blijven werken.

Dat was een verschil met de eerste golf, toen de grote meerderheid echt is gestopt.”

De prostituees hadden het sowieso al moeilijker de voorbije maanden. “Door het telewerken en de angst voor het virus zijn er duidelijk minder klanten.

Veel bezoekers waren pendelaars die na het werk

Geen vervolging in zaak-Mehdi

4

I

14 OKTOBER 2020

© PHOTONEWS

Het Brusselse parket zal niemand vervolgen in het onderzoek naar het verkeersongeval waarbij de zeventienjarige Mehdi om het leven kwam in augustus 2019 aan de Ravensteingalerij. Er zijn volgens de onderzoeksrechter geen strafbare feiten gepleegd. De familie van Mehdi gaat daar niet mee akkoord en wil al de juridische en democratische middelen gebruiken om de waarheid te kennen.

langsgingen in de Noordwijk.” De klanten die overbleven, hebben bovendien een lastiger profiel, weet Maes. “Ze zijn vaak minder respectvol, onderhandelen over de prijs …”

Ook voor prostituees gelden veiligheidsvoorschriften die het coronavirus moeten indijken, zoals een maskerplicht. “De meeste sekswerkers proberen zich daaraan te houden, maar sommige klanten dringen aan op seks zonder masker en willen zelfs bijbetalen. Een beetje zoals dat ook gebeurt voor het gebruik van een condoom.”

In het algemeen zijn er volgens Utsopi overigens weinig besmettingen bij prostituees. “Exacte cijfers hebben we niet, maar als er een echt

87 pct

Afgelopen maand reden er 87 procent meer fietsers rond in Brussel dan vorig jaar, terwijl het autoverkeer en het openbaar vervoer nog niet op hun normale niveau zitten. “Extra fietspaden lonen,” reageert mobiliteitsminister Elke Van den Brandt (Groen). Het ging om 584.114 fietsen, tegenover 311.989 in dezelfde maand vorig jaar.

probleem was, zouden we het wel weten.”

‘NIET TEGEN PROSTITUTIE’ De bewoners van de Alhambrawijk, waar de meeste straatprostitutie plaatsvindt, zijn minder enthousiast over de uitspraak van de Raad van State. “Sinds dit weekend is er meteen veel meer overlast, vooral in de buurt van de drie afwerkhotels,” zegt Jan Leerman van het bewonerscomité. “We hebben weer veel foto’s en video’s gekregen van problematische situaties, zoals ruzies tussen de prostituees.”

Het wijkcomité benadrukt dat het – in tegenstelling tot burgemeester Close – niet tégen prostitutie op zich is. “We zijn voor een systeem waarbij prostitutie goed omkaderd wordt, en dat kader ontbreekt nu al jaren in het Brussels gewest.

In onze woonwijk heb je nu net het tegendeel: straatprostitutie is de meest precaire vorm en hier zitten we dan nog eens met een subgroep die allerlei problemen combineert, zoals dakloosheid en heroïneverslaving.”

We vroegen aan Stad en Gewest of er nu andere beperkende maatregelen zitten aan te komen voor de

Noordwijk moet park worden De Brusselse regering heeft haar zinnen gezet op de Noordwijk. Ze wil er weer leven in brengen met woningen, winkels en een gloednieuwe tramlijn. “Er is het geld én het momentum.

Laten we van de Noordwijk één groot park maken door de bestaande groene ruimtes met elkaar te verbinden,” zegt staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet (One.brussels).

CARTOON

Prostituees vrezen dat ze bij een volgende golf van strengere maatregelen opnieuw zullen moeten stoppen.

KIJK OP DE WEEK

prostitutie. De burgemeester “neemt akte van de beslissing van de Raad van State”.

Ook de woordvoerster van minister-president Rudi Vervoort heeft geen weet van nieuwe maatregelen.

De prostituees zelf vrezen ondertussen dat ze bij een volgende golf van strengere maatregelen wél opnieuw zullen moeten stoppen. “De vorige keer verliep het volgens hetzelfde stramien: eerst de cafés en in het volgende pakket zaten wij ook,” herinnert Maxime Maes zich. Deze keer zullen velen proberen om toch door te werken, denkt Maes. “Er moet nu eenmaal brood op de plank komen.”

BRUZZ | DE WEEK

© PHOTONEWS

KIM

Tramwerken bedreigen bomen

UITBATER BART LEMMENS VAN BRASSERIE DE L’UNION in het Nederlandse Trouw, nu cafés in Brussel dicht moeten, maar restaurants mogen openblijven

Op de Delleurlaan in Watermaal-Bosvoorde worden de werken om een nieuw tramspoor aan te leggen, stilgelegd. De reden: graafmachines beschadigen de wortels van tientallen lindebomen langs de kant van de weg. Milieuorganisatie InterEnvironnement Bruxelles reageert verontwaardigd: “Een enorme blunder van de MIVB.” Brussel Mobiliteit onderzoekt nu welke bomen veilig kunnen blijven staan en welke gerooid moeten worden.

©YVAN HUBERT

Alsof het eten van deze pizza ons beschermt

2000

Om de financiële klap voor de horecazaken op haar grondgebied mee op te vangen, trekt de Stad Brussel ongeveer 1 miljoen euro uit. De cafés, bars en nachtclubs die door de nieuwe coronamaatregelen in het Brussels Gewest de deuren moeten sluiten, hebben recht op een eenmalige steunpremie van 2.000 euro.

14 OKTOBER 2020

I 5

BRUZZ | DE WEEK

In beeld

WIE OVERLEEFT DE TWEEDE SLUITING? NL/ Vorige woensdag

sloten, zoals hier op het Sint-Gillisvoorplein, de Brusselse cafés opnieuw voor een maand de deuren. Maar wacht...

We zagen afgelopen weekend toch mensen op terrasjes zitten met een glas? Dat zit zo: restaurants – en cafés die ook eten serveren – mogen wel open blijven.

De beslissing van de Brusselse regering is 6

I

14 OKTOBER 2020

even onduidelijk als oneerlijk, vinden veel caféuitbaters en bezoekers. Er zijn immers geen cijfers die bewijzen dat horecabezoeken de Brusselse coronacijfers in het rood jagen.

Bovendien doen de meeste cafés hun uiterste best om afstand en hygiëne te garanderen. En zijn het nu niet vooral de kleinste zaken die het gelag betalen?

QUI SURVIVRA À LA DEUXIÈME VAGUE DE FERMETURE ?

FR/ Mercredi dernier, comme ici au Parvis de Saint-Gilles, les cafés bruxellois ont de nouveau fermé leurs portes pour un mois.

Mais attendez... Le week-end passé, on a quand même vu des gens assis en terrasse avec un verre, non ? Ah, c’est vrai : les restaurants - et les cafés qui servent également à manger peuvent rester ouverts.

La décision du gouvernement bruxellois est aussi peu claire qu’injuste.

Après tout, aucun chiffre ne prouve que l’horeca serait responsable de la poussée de corona à Bruxelles. De plus, la plupart des cafés font de leur mieux pour garantir le respect des distances et de l’hygiène. Et ce sont surtout les petits établissements qui paient les pots cassés...

WHO CAN SURVIVE THE SECOND SHUT-DOWN? EN/ Last Wednesday, the

cafés in Brussels, like here on the Sint-Gillisvoorplein/parvis de Saint-Gilles, were forcibly closed for a month. But wait… Last weekend we saw people drinking on terraces? That is because restaurants – and cafés that serve food – have been permitted to stay open. The decision by the Brussels government is as unclear as it is unfair,

Bijgedachte

SENIOR WRITER STEVEN VAN GARSSE neemt het nieuws op de korrel

© BELGA

according to many café owners and their clientele. Indeed, there are no numbers that prove that cafés are making the corona infection rates increase so drastically. What’s more, most cafés do their utmost to ensure safe distances and hygiene. And is it not the smallest businesses that will be forced to foot the bill?

Als er een les te trekken valt uit de pandemie, dan is het wel deze: wie er vroeg bij is, heeft veel meer kans om de controle te behouden. Neem het voorbeeld van Duitsland. Viroloog Christian Drosten kende, als ontdekker van het Chinese sarsvirus, zeer goed de gevaren van corona en sloeg meteen alarm. Gevolg: Duitsland kon voldoende testmateriaal inslaan en is een van de Europese landen die er het beste voorstaan.

Het zet aan tot denken na de getuigenissen in de Bijzondere Covidcommissie. De Hoge Ambtenaar voor de Veiligheid Viviane Scholliers-Ndaye vertelde er openhartig hoe zij al begin februari, lang voor de lockdown, doorhad hoe ernstig de situatie was voor de volksgezondheid. Zij zei aan haar kleine ploeg dat ze zich de komende maanden schrap zouden moeten zetten.

Waarom ze die boodschap niet luider had laten weerklinken, vroegen de parlementsleden. Iedereen was in een afwachtende modus, repliceerde Scholliers. De federale regering in de eerste plaats.

De Hoge Ambtenaar, nochtans bevoegd voor rampen en calamiteiten in Brussel, had duidelijk niet de power om haar juiste inschatting in daden om te zetten.

Het is een kenmerk van de menselijke psychologie om te denken dat het allemaal wel goed komt.

Maar als het over een dodelijk virus gaat, met een exponentiële verspreidingskracht, en een oncontroleerbaar effect op het menselijke immuunsysteem, is dat soort optimisme gevaarlijk. Zo heeft deze pandemie wel aangetoond.

In die zin hebben de beleidsmakers in de eerste golf serieuze steken laten vallen. We laten nog buiten beschouwing of het nu het federale of het gewestelijke niveau is dat de verantwoordelijkheid draagt. De cijfers zijn kristalhelder: er zijn in ons land meer dan tienduizend doden. En Brussel is daarin bovenmatig getroffen. Vreemd genoeg zijn er geen lessen getrokken uit die eerste golf. Want bij het begin van de tweede golf zagen we een gelijkaardige afwachtende houding.

Al half augustus liet viroloog Marc Van Ranst verstaan dat het niet verstandig was om met een incidentie van vijftig gevallen per week per honderdduizend inwoners de scholen te openen. We keken op de redactie gebiologeerd naar dat getal vijftig. Hoe in sommige gemeenten die alarmdrempel vlotjes

overschreden werd. De overheid gaf geen krimp. De ministers waren met vakantie. Vandaag oogt dat wat ridicuul. We zitten in Brussel aan een incidentie van maar liefst vijfhonderd. Tien keer die alarmdrempel.

Na de zomer was daar alweer de vergoelijking. De ziekenhuisopnames vallen goed mee. Het aantal doden blijft beperkt. De positiviteitsgraad is niet alarmerend. Vandaag staan die drie indicatoren in Brussel op rood. Donkerrood. De ziekenhuizen moeten stilaan de reguliere zorg uitstellen.

Even terug naar Duitsland. Ook daar beginnen de cijfers in de steden te stijgen. Berlijn, Bremen, Frankfurt: het virus is er goed aanwezig. Maar in Berlijn bijvoorbeeld is de alarmdrempel van vijftig nog maar net overschreden of de cafés en restaurants moeten al vroeger dicht.

Het klopt dat ook Brussel maatregelen heeft genomen, boven op de federale. Tot drie keer toe.

Met een algemene mondmaskerplicht als meest spectaculaire. Ook klopt het dat maatregelen nemen één ding is, ze laten respecteren een ander. Maatregelen zonder draagvlak hebben weinig kans op slagen. Maar als er één taak is van de politiek, dan is het wel de algemene veiligheid te bewaken. Of dat met motiveren is, sensibiliseren of repressie, maakt niet uit. Het eindresultaat telt.

In de tweede golf is te lang gewacht om maatregelen te nemen. Het is allemaal too little, too late.

Minister-president Rudi Vervoort (PS) moest zondag op C’est pas tous les jours dimanche (RTL) toegeven dat Franstaligen misschien gevoeliger zijn voor het argument van de onaantastbare vrijheid. Alleen is die vrijheid die we de laatste maanden hebben genoten wel relatief, als we zien wat er nu op ons afkomt.

Er zijn twee manieren om aan politiek te doen.

Gouverner c’est prévoir: goed inschatten wat er op ons afkomt. Dat is moeilijker dan het lijkt. En er is de methode-Jean-Luc Dehaene: de problemen oplossen als ze zich voordoen. Die politieke loodgieterij heeft ons land op cruciale momenten uit het moeras getrokken. Maar als het over gezondheid gaat, moet preventie vooropstaan. Ook als de boodschap die gegeven moet worden weinig populair is.

BRUZZ | DE WEEK

Too little too late

“Als het over gezondheid gaat, moet preventie vooropstaan. Ook als de boodschap die gegeven moet worden weinig populair is”

Lees online meer over de Bijzondere coronacommissie via bruzz.be/coronacommissie 14 OKTOBER 2020

I 7

ANALYSE: WAAR LIEP HET MIS EN HOE KAN HET BETER?

Wat we kunnen leren uit de Brusselse piek Het Brussels Gewest behoort in Europa langzaam tot de ziekste patiënten. Heeft Brussel dat vooral aan zichzelf te danken? En wat kunnen we leren uit de aanpak van de voorbije maanden? — KRIS HENDRICKX

D

B R U Z Z | A N A LY S E

at de Brusselse situatie ernstig is, hoeft geen betoog.

De top tien van meest getroffen gemeenten vanaf 20.000 inwoners telde dit weekend maar liefst negen Brusselse gemeenten, met Molenbeek nog steeds op kop. De stijging van het aantal nieuwe besmettingen ging bij het ter perse gaan van dit artikel onverminderd door. En Brussel moest vorige week enkel nog Madrid laten voorgaan als meest getroffen Europese hoofdstad.

Vooral in Vlaanderen heette het vorige week weleens dat Brussel de nieuwe versnelling aan zichzelf te wijten heeft, door laat en

“We moeten echt meer campagne voeren rond die basisreflexen en mensen ervan overtuigen dat die nodig zijn” KENNETH COENYE Hoofdarts Sint-Jan

Premier Sophie Wilmès kondigt samen met de andere regeringsleiders in maart een lockdown af. © PHOTONEWS

8

I

14 OKTOBER 2020

halfslachtig te reageren. Maar is dat ook zo? We doken in de cijfers, belden met experts van allerlei pluimage en zetten de factoren op een rij die de huidige situatie hadden kunnen vermijden. Het levert meteen ook een reeks aanbevelingen op voor de toekomst.

Voor een goed begrip: onderstaande maatregelen hadden de piek niet vermeden, maar wel afgevlakt, met een minder grote druk op de ziekenhuizen. Want dat Brussel de plek is in België waar het virus zich het best voelt – los van welk beleid er ook wordt gevoerd – staat vast. Nergens anders wonen mensen zo dicht bij elkaar, nergens anders is het gebrek aan

openbare ruimte zo frappant in centrumwijken en geen andere stad is zo internationaal.

Een krachtige commandostructuur De leiding van de strijd tegen het coronavirus ligt sinds 13 maart op het federale niveau. Op die datum werd de federale fase van het Covid-19-plan van kracht. Dat klinkt helder, maar was het in de praktijk vaak niet. Dat het federale niveau onder premier Sophie Wilmès (MR) niet altijd even duidelijk communiceerde of leidinggaf, werd al vaker bekritiseerd. Maar ook de beslissingsstructuur op zich blijft een probleem. Een federale regering die op dag één A zegt en gewesten die pas de dag of dagen erna B zeggen, erg helder is dat niet.

Wat op nationaal niveau al ingewikkeld is, is binnen Brussel zo mogelijk nog complexer. Behalve de klassieke lasagnelaagjes Gewest/ politiezones/burgemeesters speelt ook de Hoge Ambtenaar, die bevoegd is voor noodplanning en aan de federale regering rapporteert, daar nog eens haar rol. Het is om moedeloos van te worden en die indruk gaven de bevoegde Brussel-

Affiches met Flatten the curve zetten iedereen tijdens de lockdown van maart en april aan om de regels strikt te volgen. © BELGA

Minder aandacht voor de sceptici Sinds de zomer klonken de stemmen van sceptici steeds luider, ook in het oor van federale en gewestministers. Mensen als gezondheidseconoom Lieven Annemans in Vlaanderen en Jean-Luc Gala (Saint-Luc) in Franstalig België pleitten voor een minder strenge aanpak van het virus. ‘Leven met het virus’ werd het nieuwe motto en ook het federale adviesorgaan Celeval werd in die zin hervormd. Die omslag was mee verantwoordelijk voor de vreemde Nationale Veiligheidsraad van 23 september. Tot afgrijzen van veel medische experts werd toen een

Wie van tafel gaat op café of op restaurant moet sinds 23 juli een mondkapje dragen. © PHOTONEWS

“Die sfeer van ‘Het is toch allemaal wat overdreven’, is meer doorged rongen in Franstalig België’” GEERT MOLENBERGHS Biostatisticus

versoepeling aangekondigd op een moment dat de besmettingscijfers volop aantrokken. Aangezien de besmettingen ook in de dagen daarna bleven stijgen, moest Brussel enkele dagen later alweer een verstrenging doorvoeren en de cafés al om 23 uur sluiten.

“Die sfeer van ‘Het is toch allemaal wat overdreven’ is meer doorgedrongen in Franstalig België,” denkt Geert Molenberghs. Een blik op de besmettingskaart van België leert in elk geval dat behalve Brussel ook Wallonië de voorbije weken veel harder getroffen is dan Vlaanderen, waarbij de besmettingsgraad soms nauwkeurig de taalgrens respecteert. De Rand rond Brussel en de stad Antwerpen – waar het virus nog steeds de intensiteit heeft van een minder getroffen Brusselse gemeente – zijn uitzonderingen op dat schema.

Een krachtige stem in de gewestregering Keek u woensdag toevallig naar de persconferentie van Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS), waar onder meer de sluiting van cafés werd aangekondigd? Wij wel en we misten een krachtige boodschap naar de bevolking. Dat

B R U Z Z | A N A LY S E

houding bij ontluikende clusters, met mobiele testlabo’s en quarantaines om uitbraken lokaal snel in te dijken. De boodschap was zowel aan de federale overheid gericht – die de testcapaciteit financiert – als aan het Gewest – dat voor de organisatie instaat – maar kreeg amper gehoor. De vereenvoudiging die de directeur voorstelt, blijft vandaag nog steeds actueel, beamen experts en zou meteen veel menselijke middelen vrijmaken voor meer testing.

▼

se ministers dan ook al eens. “Die hele structuur werkt misschien nog min of meer in ‘vredestijd’,” zegt biostatisticus Geert Molenberghs.

“Maar in een acute crisis lukt dat niet. We moeten hier echt lessen uit trekken, zodat we bij de volgende gelegenheid wel voorbereid zijn.”

De nieuwe federale ploeg lijkt dat alvast van plan. De structuren hervormen lukt niet in een-tweedrie, maar de federale boodschap klonk de voorbije dagen al een stuk eenduidiger en krachtiger.

Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) lijkt daarbij van plan om de dingen veel meer in de hand te nemen dan zijn voorgangster Maggie De Block.

De testcapaciteit in Brussel is de voorbije weken gevoelig uitgebreid, onder meer met nieuwe testdorpen.

Toch schoot de teststrategie in Brussel tekort. Dat bleek al eind juli, toen het virus opnieuw aantrok en er niet genoeg plekken bleken om Brusselaars snel te testen, met chaos tot gevolg. De flessenhals in de testing leidde wellicht tot een onderrapportering.

Ondanks de grotere testcapaciteit bleef de procedure administratief erg zwaar, kaartte de directeur van het Sint-Pietersziekenhuis al in augustus aan. Hij pleitte voor een drastisch vereenvoudigde testprocedure en een veel proactievere

In augustus komt er een algemene mondmaskerplicht in het Brussels gewest. © PHOTONEWS

14 OKTOBER 2020

I 9

▼

ANALYSE: WAAR LIEP HET MIS EN HOE KAN HET BETER?

B R U Z Z | A N A LY S E

was de voorbije maanden wel vaker zo in de communicatie van de Brusselse regering. Het contrast met de heldere communicatie van Brussels burgemeester en partijgenoot Philippe Close is daarbij frappant.

“Noch Rudi Vervoort noch Alain Maron (Ecolo, bevoegd voor Gezondheid, red.) waren bijzonder zichtbaar in deze crisis,” vindt Michel De Volder, voorzitter van FBHAV, de grootste huisartsenkring in het gewest. “Het is maar op het moment dat Inge Neven de communicatie heeft overgenomen bij de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) dat de boodschappen duidelijker zijn geworden.”

“De hele manier waarop Brussel de crisis aanpakte, maakte een erg afwachtende indruk,” zegt een prominente medische bron, die liever niet genoemd wordt. “‘We wachten op de Nationale Veiligheidsraad en dan zien we wel.’

Mocht ik Alain Maron zijn, ik zou me omringen met een crisisraad met de belangrijkste actoren in de strijd tegen Covid: de huisartsenkringen, de ziekenhuisnetwerken en de rusthuizen. Op die manier krijg je heel snel informatie en kan je het beleid zelf in de hand nemen.”

Minister-president Rudi Vervoort leek de voorbije maanden ook doordrongen van het adagium

Begin september mag optreden weer voor een beperkt publiek. © PHOTONEWS

10

I

14 OKTOBER 2020

dat de maatregelen vooral niet té streng mochten zijn. Zo vroeg hij voor de Nationale Veiligheidsraad van 23 september, terwijl het aantal besmettingen opliep, om Brussel vooral niet te straffen met hardere maatregelen. Voor alle duidelijkheid: dat was toen de algemene teneur, ook op het federale niveau.

Het gebrek aan een duidelijke politieke boodschap verhinderde de gewestregering overigens niet om tot drie keer toe strengere maatregelen te nemen dan het nationale niveau: met de algemene mondmaskerplicht, het vervroegde sluitingsuur van de cafés (voor de rest van het land volgde) en met de volledige sluiting van die cafés.

Heldere, doelgerichte en motiverende communicatie naar het publiek Verschillende ziekenhuisverantwoordelijken kaarten aan dat hun Covidpatiënten ook zeven maanden na de uitbraak van de epidemie nog altijd de basisregels niet kennen in de strijd tegen Covid. En het gaat dan niet over de grootte van de

sociale bubbel, die de voorbije maanden geregeld veranderde, maar over principes die al die tijd dezelfde bleven: regelmatig handen wassen of ontsmetten, afstand houden, een mondmasker dragen als die afstand niet gegarandeerd is.

“Terwijl die reflexen het alfa en het omega zijn van het hele Covidverhaal,” zegt Kenneth Coenye, hoofdarts van kliniek Sint-Jan. “We moeten echt meer campagne voeren rond die basisreflexen en mensen ervan overtuigen dat die nodig zijn.”

Dat de boodschap niet doordringt, is voor Coenye veel minder een kwestie van handhaving dan van de juiste communicatie. “In de zomer was ik even op vakantie in Noord-Spanje en daar droeg 99,5 procent van de mensen een mondmasker. Het kan dus echt.”

Een andere medische bron mist in dat verband ruggengraat in de communicatie, zowel op Brussels als op federaal niveau.

“Het schema is nu telkens gelijkaardig: een vergadering, spanning en dan boem: een reeks nieuwe maatregelen. Maar waar die vandaan komen, welke waarden ertoe hebben geïnspireerd, dat horen we te weinig. En als mensen niet begrijpen waarom je iets oplegt, dan verliezen ze snel de motivatie.”

De kersverse minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke heeft het vorige week bij de nieuwe maatregelen niet meer over een bubbel, maar over de regel van vier. © PN

“Rudi Vervoort toont zich te fatalistisch, communautair vergif kunnen we missen als kiespijn en misschien moeten we een voorbeeld nemen aan Italië.” Dat zegt Le Soir-hoofdcommentator Béatrice Delvaux.

Pakte Brussel de Covidcrisis juist aan de voorbije weken en maanden?

BÉATRICE DELVAUX: Alle

niveaus hebben in deze crisis al fouten gemaakt, dat is voor het Gewest niet

Brussels minister-president Rudi Vervoort moeten. Een dag na de persconferentie blijkt

LE PIC BRUXELLOIS BÉATRICE DELVAUX

‘Dit mag geen communautair debat worden’ anders. Laat ons niet vergeten dat Brussel soms ook verder ging dan de nationale maatregelen, met de algemene maskerplicht bijvoorbeeld.

Maar wat de testing en tracing betreft lijkt er wel een probleem te zijn, ook in Wallonië trouwens.

In het algemeen zie ik eerder dat Brussel de complexe beslissingsstructuur ondergaat.

Er kwamen niet alleen tegenstrijdige signalen van de Nationale Veiligheidsraad, ook het hele systeem waarbij je een waterval van beslissingen krijgt, is

niet helder. Federaal wordt tot een vervroegde sluiting van cafés beslist, het Gewest doet daar een dag later een volledige sluiting bovenop en straks komen er misschien nog eens maatregelen voor de scholen … Eén samenhangend pakket was veel duidelijker geweest.

Moet de ministerpresident niet meer op het voorplan treden in zo’n crisis?

DELVAUX: Jazeker, een

leider die duidelijke taal spreekt, is echt belangrijk, kijk maar naar Frank Vanden-

broucke of Philippe Close die dat wel doen.

Maar hier zitten we eerder bij het probleem-Vervoort dan bij het probleem-Brussel.

Vervoort geeft een fatalistische indruk, een beetje als een geslagen hond. En ook binnen de regering is er niemand die het in zijn plaats doet.

De laatste tijd hangt er ook een communautaire geur rond het Coviddebat.

Brusselse politici reageren gepikeerd op Vlaamse kritiek. En in Franstalig België lijken de sceptici die tegen strenge

Le nombre de contaminations est en train d’exploser à Bruxelles. Quelles conclusions tirer de la crise actuelle ?

1. Nous avons besoin d’une unité de commandement. Le niveau fédéral ne remplit pas toujours son rôle de dirigeant de façon forte.

Mais à côté de cela, le système en cascade, qui inclut de nombreuses décisions consécutives, s’avère aussi néfaste. Et la segmentation de la prise de décision au sein de Bruxelles rend les choses encore plus compliquées.

2. La façon de tester doit être plus simple et plus proactive. Les procédures administratives lourdes qui entourent les tests exigent trop de moyens humains.

3. Le gouvernement bruxellois doit être plus fort en matière d’action et de communication. Le Ministreprésident Rudi Vervoort est trop absent, la Région ne gère pas suffisamment la politique contre la propagation du virus.

4. Beaucoup de gens ne connaissent toujours pas les règles de base. Il faut mettre en place de meilleures campagnes de communication, qui expliquent également pourquoi ces mesures sont nécessaires.

FR

maatregelen zijn invloedrijker.

DELVAUX: Die gepikeer-

de reacties, zoals Alain Maron die naar Antwerpen wijst, zijn ergens begrijpelijk.

Tijdens de piek daar was er hier vooral terughoudendheid, maar zodra iets in Brussel misloopt, is het wachten op het Vlaamse refrein. We moeten echt ophouden hier een communautair debat van te maken. Weet u waarom Italië het momenteel voortreffelijk doet? Omdat ze eenheid van commando hebben én solidariteit. KH

THE BRUSSELS PEAK The number of infections is Brussels is gradually getting out of hand. What lessons can we learn from the current crisis?

1. We need unified command.

The federal level did not always play its leading role very forcefully. But besides that, the entire waterfall system of successive decisions is also pernicious. The fragmented government structure in Brussels makes everything even more complex.

2. Testing should be simpler and more proactive. The difficult administrative testing procedure requires excessive human means.

3. The Regional Government must act and communicate more forcefully. Minister-President Rudi Vervoort is too absent, and the Region does not take sufficient responsibility for corona policy.

4. Many people still don’t know the basic rules. We need more and better communication campaigns that explain why the measures are essential.

EN

kondigt vorige week aan dat de cafés dicht hij zelf besmet. © BELGA

De testcapaciteit in Brussel is de voorbije weken gevoelig uitgebreid, onder meer met nieuwe testdorpen. © PHOTONEWS

14 OKTOBER 2020

I 11

HUISARTSEN HEKELEN ONVOORSPELBARE WERKING CONTACT TRACING IN STRIJD TEGEN CORONA

‘We zijn de controle kwijtgeraakt’

D

B R U Z Z | R E P O R TA G E

onderdagochtend, wijkgezondheidscentrum De Brug in Sint-Jans-Molenbeek.

De achttienjarige Javan Ngoyi staat aan te schuiven voor een coronatest. Bij de Molenbekenaar was een alarmbel afgegaan toen hij de dag voordien had geprobeerd een citroen te eten. “Ik smaakte niets.”

Sinds een drietal weken staat aan het wijkgezondheidscentrum in de Onafhankelijkheidsstraat een witte tent waar patiënten met respiratoire problemen opgevangen worden. De bedoeling daarvan is mogelijke coronapatiënten uit de buurt te houden van andere patiënten, en om de wachtzaal te ontlasten. Om de twee uur bemant een andere dokter de tent voor consultaties. Ngoyi moet slechts één patiënt laten voorgaan.

“Sinds een aantal weken merken we dat de epidemie zich extreem snel verspreidt,” vertelt Elisabeth Wallays, huisarts en coronacoördinator bij de Nederlandstalige Brusselse Huisartsenkring (BHAK). “Dat merken we niet enkel aan het aantal patiënten die we hier over de vloer krijgen, maar ook aan het aantal positieve tests.”

“Een gevolg daarvan is dat de contact tracing eenvoudigweg niet meer kan volgen. Slechts ongeveer de helft van mijn patiënten die positief testten, krijgt een telefoontje. Het probleem is dat er veel grote gezinnen getroffen worden, en men is niet meer in staat alle contacten op te sporen.

We zijn de controle kwijtgeraakt.”

SYMPTOMEN VERDWENEN Ook huisarts Refat Sharafedin ziet sinds september het aantal besmettingen opnieuw pijlsnel de hoogte ingaan. Hoewel het rustig oogt wanneer

12

I

14 OKTOBER 2020

we ’s middags zijn kabinet aan de Nieuwe Graanmarkt in Brussel-Stad binnenlopen, meldt de jonge vrouw aan het onthaal dat het om gezichtsbedrog gaat. “De dokter ontving deze ochtend al meer dan twintig patiënten, en straks komen er nog een heleboel.”

Sharafedin bemant de dokterspraktijk al vijf jaar alleen. “Ik heb geluk dat ik geholpen word door mijn onthaalmedewerker,” vertelt hij vanachter zijn bureau. “Zij neemt veel telefoontjes met coronavragen van me over. Anders had ik geen tijd meer om patiënten te ontvangen,” vertelt Sharafedin. Waar de huisarts tijdens de zomermaanden zo’n vier tot vijf patiënten per maand had die positief testten, zijn dat er sinds september vier of vijf per dag.

“Eén van de problemen waarmee we worstelen, is het lange wachten op resultaten,” aldus Sharafedin. “De laboratoria kunnen niet volgen.

Vaak is het nog vier werkdagen wachten op een resultaat nadat patiënten op hun vijfde dag na contact met een besmet persoon getest werden.

Vorige maandag voerde ik bij iemand een test uit.

Pas op vrijdag was het resultaat er. Intussen waren zijn symptomen al verdwenen, en vroeg hij zich natuurlijk af wat hij nog moest doen met dat resultaat.” Maar daarnaast merkt de huisarts dat ook heel wat informatie niet voldoende doorstroomt. “Ik heb heel wat patiënten die geen van de landstalen spreken, en die niet naar de klassieke media luisteren. De boodschap van het bestuur sijpelt bij hen niet door.”

“Veel mensen begrijpen de regels inderdaad niet,” voegt Wallays toe. “Ik hoorde van een collega dat een van haar patiënten thuis overleed

▼

Sinds een drietal weken merken Brusselse huisartsen dat de coronapandemie lokaal opnieuw welig tiert. De nieuwe maatregelen kwamen dan ook geen dag te vroeg, klinkt het. Of ze zullen volstaan, is een andere vraag. “Dit beleid is too little, too late. Het is echt cruciaal dat de informatie beter verspreid wordt.” — ELLEN DEBACKERE, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

De achttienjarige Javan Ngoyi (tweede van links) laat een coronatest uitvoeren. “Ik wou een citroen eten, maar ik smaakte niets,” vertelt hij.

14 OKTOBER 2020

I 13

B R U Z Z | R E P O R TA G E

HUISARTSEN HEKELEN ONVOORSPELBARE WERKING CONTACT TRACING IN STRIJD TEGEN CORONA

“Ik heb heel wat patiënten die geen van de landstalen spreken, en die niet naar de klassieke media luisteren. De boodschap van de overheid sijpelt bij hen niet door”

▼

REFAT SHARAFEDIN Huisarts

aan Covid-19. De dagen voordien waren maar liefst honderd mensen nog aan het sterfbed verschenen. Daarnaast zijn er ook heel wat mensen die niet schijnen te geloven in het virus, en waar allerhande conspiracy theories ingang vinden. We bellen soms mensen op met hun testresultaat, en dan horen we dat ze op een familiefeest zijn, of op het werk.”

“Tot slot mogen we niet vergeten dat er ook wel wat mensen zijn die eenvoudigweg niet thuis kúnnen blijven wanneer hen dat gevraagd wordt,” aldus Wallays. “Er zijn mensen bij wie een quarantaineattest geen inkomen garandeert, en die dus blijven voortwerken.”

EEN AFFICHE VOLSTAAT NIET Dat de nood aan heldere informatie groot en dringend is, daar hameren ook Ann Roex en Tine Depovere, huisartsen bij praktijk Vogelenzang in Anderlecht, op. De voorbije drie weken zagen ze het aantal besmettingen gevoelig stijgen, en grotendeels ligt dat aan het feit dat veel mensen geen of verkeerde informatie hebben, klinkt het.

“Een aanzienlijk deel van de bevolking is niet coronageletterd,” vertellen beide artsen. “Ze 14

I

14 OKTOBER 2020

begrijpen de samenhang tussen de regels niet, of ze weten niet hoe ze die naar de praktijk moeten vertalen. Het is echt cruciaal dat de informatie beter verspreid wordt.”

“In een ideaal scenario werken de verschillende beleidsniveaus daarbij samen,” vult Roex aan.

“Dan kan het federale niveau de informatie aanbieden, en kan het Brussels Gewest die informatie aanpassen naar de Brusselse context.

De Brusselse burgemeesters lijken me het best geplaatst om ervoor te zorgen dat die informatie bij de juiste mensen terechtkomt. Gemeenten moeten dit uiteraard niet alleen doen, maar de ruimte krijgen om lokale gemeenschappen, organisaties en eerstelijnszorgverleners daarbij in te schakelen. Louter een affiche aan de bushalte ophangen, volstaat niet.”

De dokters geven aan dat extra sensibilisering van overheidswege zou helpen om hun taken wat te verlichten. Sinds het aantal besmettingen opnieuw aan een toename bezig is, nam ook de werkdruk voor de huisartsen immers sterk toe.

Vooral de administratieve druk is volgens Sharafedin niet te onderschatten. “In bepaalde scholen wordt soms een volledige klas tot

quarantaine gedwongen nadat één kind positief heeft getest. Dan bellen al die leerlingen eerst voor een quarantaineattest – hoewel de school hen nochtans gevraagd heeft thuis te blijven – en dan vervolgens ook voor een testvoorschrift. Vaak kregen ze bovendien weinig informatie, en moet ik alles nog eens herhalen.”

Ook het onvoorspelbare karakter van de contact tracing leidt tot extra werk voor de dokters. “Vandaag testte een van onze patiënten positief,” vertellen de dokters van praktijk Vogelenzang. “Die patiënt maakt deel uit van een grote familie die nu volledig getest moet worden.

Omdat we niet zeker zijn of de contact tracers die familie zullen bellen, contacteren we hen momenteel zelf om uit te leggen wat er moet gebeuren, en stellen we alvast zelf vijf formulieren voor afwezigheid en vijf formulieren voor een testaanvraag op. Als we er zeker van zouden zijn dat de contact tracers dat zouden doen, zou dat werk niet bij ons terechtkomen. Maar we beseffen ook dat dat misschien de groeipijnen van het systeem zijn. We mogen niet vergeten dat deze situatie voor iedereen nieuw is.”

CAMPAGNES OP MAAT Het is 10.30 uur en de wachtrij aan de coronatent bij wijkgezondheidscentrum De Brug blijft beperkt. Ook binnen laat iedereen netjes twee stoelen tussen. “Mensen mogen enkel op afspraak komen,” licht dokter Wallays toe. Dat systeem moet toelaten om de situatie in de praktijk, waar acht dokters aan de slag zijn, beheersbaar te houden.

Wallays zegt opgelucht te zijn dat het bestuur nieuwe maatregelen trof. “Het is heel jammer, maar ze waren broodnodig. De situatie is niet

Aan het wijkgezondheidscentrum De Brug in Molenbeek staat een tent om mensen met problemen aan de luchtwegen te testen.

Gewest omdat ze de problemen minimaliseren en zo een valse geruststelling creëren, terwijl er bij de huisartsen wel alarmbellen afgaan. Het beleid had ook proactiever gevoerd kunnen worden, waarbij maatregelen vroeger getroffen konden worden. Ik vraag me ook af waarom Brussels gezondheidsminister Alain Maron (Ecolo) zo goed als nooit aanwezig is tijdens de vergaderingen van de cel Hygiëne van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC). Het lijkt of hij geen enkel contact heeft met hulpverstrekkers. Hoe werkt hij dan?”

Bij praktijk Vogelenzang begrijpen ze dat er een draagvlak nodig was om nieuwe maatregelen door te voeren. “Maar we zijn toch blij dat er nu strengere regels komen. Blijkbaar heeft men het nu begrepen. We voelen ons toch geruster tijdens periodes met strengere maatregelen. Naar ons aanvoelen hadden die wel wat vroeger mogen komen.”

GESLOTEN CAFÉS

meer onder controle. Bovendien wordt er nog weinig over gesproken, maar ook de testcapaciteit is beperkt. Op een bepaald moment zullen we aan bepaalde mensen voorrang moeten geven.”

Tegelijk noemt Wallays de nieuwe regels too little, too late. “Het is geruststellend dat er nieuwe maatregelen komen, maar die zullen natuurlijk niet meteen een effect hebben.

Bovendien moet de informatiecampagne veel verder en dieper gevoerd worden dan op dit moment het geval is. Men heeft ook te lang de neiging gehad om van bovenaf zaken op te leggen, terwijl we beter van onderuit hadden gewerkt. In dit geval zijn echt campagnes op maat nodig met een duidelijke boodschap die niet steeds verandert.”

“Algemeen heeft het Brussels Gewest de situatie slecht aangepakt,” vindt Wallays. “Ik heb het vaak moeilijk met de communicatie van het

Aan de Nieuwe Graanmarkt bereidt dokter Sharafedin zich intussen voor op een nieuwe consultatieronde. “Ik neem enkel coronatesten af bij mensen die ofwel duidelijke symptomen hebben, ofwel gebeld werden door de contact tracers,” aldus de huisarts. “Daarbij valt me op dat mensen vaak besmet raakten op privéfeestjes, of op andere sociale gelegenheden in de privécontext, zoals naar aanleiding van een overlijden. Ik denk niet dat het sluiten van cafés zoveel zal veranderen.”

“Een groot probleem is ook dat mensen niet altijd willen gehoorzamen. Wij hebben hier al patiënten gehad die binnenkomen, maar weigeren hun mondmasker op te zetten, of het tot onder de kin trekken. Dan volgt er discussie bij het onthaal. Ook daar moet aan gewerkt worden, boven op het verduidelijken van de regels en het doorstromen van de informatie.”

In Sint-Jans-Molenbeek komt Javan Ngoyi na zijn consultatie – die hoogstens een kwartier duurde – opnieuw uit de coronatent. Zijn testresultaat wordt binnen de 48 uur verwacht, deelt hij mee. Intussen kan hij niet naar school.

“Wat ik nu zal doen? Thuis blijven wachten op het resultaat. Bij de PlayStation.”

GEZONDHEIDSMINISTER ALAIN MARON REAGEERT

‘We hebben wél proactief gewerkt’ “Het Gewest heeft wel degelijk veel en proactief werk verricht, met onder andere de beslissing om mondmaskers over het hele

gewest te verplichten, de testcapaciteit te verhogen of extra testcentra te openen,” reageert Brussels gezondheidsminister Alain

Maron (Ecolo). “Op 6 oktober besliste het Overlegcomité strengere maatregelen in te voeren, en vroeg het de lokale besturen om, waar nodig, verdere maatregelen in te voeren. Dat hebben we de dag erna ook meteen gedaan. Tot eind juli organiseerde mijn kabinet de vergaderingen van de cel

Hygiëne, maar daarna hebben we de GGC zelf gevraagd om die te coördineren. Wij blijven de rapporten niettemin nauwgezet opvolgen.”

“Tot slot hebben we veel werk gestoken in het opdrijven van het aantal tests, en in het uitbreiden van de contact tracing. Er zijn nu 140 voltijdse

TROP PEU, TROP TARD Depuis environ trois semaines, les médecins généralistes bruxellois remarquent que la pandémie de Covid-19 remonte en puissance. Selon eux, les nouvelles mesures sont les bienvenues. Mais seront-elles suffisantes ? Les médecins généralistes sont confrontés à de nombreux problèmes : le contact tracing est encore très imprévisible, et selon certains docteurs, seule la moitié des patients testés positifs au coronavirus sont véritablement appelés. Et souvent, il faut attendre trop longtemps avant de recevoir les résultats du test. Pour finir, les médecins généralistes insistent sur la mise en place de campagnes d’ampleur afin d’informer le grand public des mesures contre le coronavirus, car selon eux, beaucoup de gens ne les comprennent pas bien, disposent de mauvaises informations ou ne savent pas comment mettre les règles en pratique.

FR

TOO LITTLE TOO LATE Over the past three weeks, GPs in Brussels had noticed that the corona pandemic was spreading rapidly in the capital. The new measures have thus come not a moment too soon, they say. Whether they will enough is another question. Indeed, the doctors are confronted with a variety of challenges. For example, contact tracing is still very unpredictable, and according to some doctors, only half of the patients who test positive for corona actually get called. Test results often also take far too long. Finally, the doctors also insist on the importance of extensive campaigns to inform the populace about the corona measures.

According to the doctors, many people do not understand the rules, they are misinformed, or they don’t know how to put the rules into practice.

EN

medewerkers aan de slag, en de komende weken wordt dat aantal opgedreven tot 200. Dagelijks worden nu zo’n drieduizend mensen gebeld. We lanceerden op vrijdag 9 oktober nog een nieuwe informatiecampagne met allerlei materiaal dat onder meer naar de gemeenten gestuurd wordt.”

14 OKTOBER 2020

I 15

ERESENATOR FATIHA SAÏDI ( PS ) GING UNDERCOVER ALS BEDELAAR

‘Wie bedelt is een object, een zak vuilnis’ Fatiha Saïdi was het allemaal: parlementslid, senator, schepen, maar in 2018 gaf ze er de brui aan en ging ze boeken schrijven. Een jaar later stond ze te bedelen in de straten van Namen. Om te weten hoe het voelt. “Ja, ik kreeg oneerbare voorstellen.”

— STEVEN VAN GARSSE, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

S

BRUZZ | PORTRET

aïdi beschrijft in haar boek Dans la peau d’une femme mendiante mooi hoe ze haar voornemen om een week te gaan bedelen meticuleus voorbereidt. Welke kleren ze zal dragen, welke houding ze op welke dag zal aannemen om alle aspecten van het bedelaarschap te kunnen ervaren.

Hoe ze de voorbijgangers zal tellen.

Om haar undercoveroperatie volledig te doen slagen, zwijgt ze erover tegen haar familie en kiest ze voor Namen, waar ze hoopt niet herkend te zullen worden. Ze zet een muts op en doet versleten kleren aan. Ze probeert in te schatten wat ze allemaal zal meemaken, maar dat zal tevergeefs blijken.

Op het leven op straat kan je je niet voorbereiden. Ze zal overmand worden door twijfels en angsten, en zelfs beslissen om ermee op te houden. Het is haar uitgever die haar overtuigt om verder te doen.

“Het was zwaar,” zegt ze in haar huis in Evere. “Heel zwaar. ’s Avonds nam ik een heet bad, om alles van mij te kunnen afspoelen. Wie bedelt is een object, een zak vuilnis, volledig afhankelijk van de mensen rond zich. Hoe ze naar je kijken, wat ze tegen je zeggen, of hoe welwillend ze zijn. Je bent volledig ontmenselijkt.”

Saïdi kwam op vijfjarige leeftijd als kind van Marokkaanse ouders uit Algerije in Brussel wonen. Ze was leergierig. Las de bibliotheek van Anderlecht helemaal leeg, studeerde pedagogie en maakte carrière in de politiek. Eerst bij Ecolo, later bij de PS. Drie mandaten als Brussels

16

I

14 OKTOBER 2020

parlementslid, twee als schepen in Evere, volgden. In 2014 trok Laurette Onkelinx aan haar mouw om de PS-lijst mee te steunen.

“Maar ik had toen al beslist dat ik een streep trok onder de politiek.

Trouw aan mijn principes dat politiek een zaak van burgers is en dat je na een tijd de volksvertegenwoordiging aan anderen moet laten.”

Saïdi werkte al in de sociale sector, als pedagoge met mensen in heel zware situaties: familiegeweld, ex-gedetineerden, drugsverslaafden. Als linkse politica probeerde ze de solidariteit en de gelijke rechten voor de vrouw op de voorgrond te krijgen. Toch had ze niet kunnen bevroeden dat ze ooit in de huid van een bedelaar zou kruipen. Dat idee kwam er toen ze na een bezoek aan de Boekenbeurs naar huis reed. “Ik zag een dakloze tieren en roepen aan het rode verkeerslicht. Ze sloeg haar hoofd keihard tegen een paal. Ik reed verder, maar dat beeld liet me niet los,” zegt Saïdi. “Ik ben ’s anderendaags teruggegaan, maar ik kon haar niet meer vinden. Ik ging me afvragen hoe het is om als vrouw op straat te leven. Om er te bedelen.

En op dat moment heb ik beslist om het zelf te gaan doen.”

11,99 EURO Lucratief was haar weekje Namen alvast niet: ze haalde 11,99 euro binnen. Meer dan vijfduizend mensen zag ze passeren. De meesten gunden haar geen blik.

“Nee, bedelen doe je niet voor je plezier.” En er waren ook de

oneerbare voorstellen. “Ik ben toch geen meisje van twintig meer.

Bovendien zag ik er niet verleidelijk uit. Met mijn muts en mijn oude kleren.” Een man vroeg haar of ze een woning had. Saïdi zei van niet.

Hij stelde haar voor om bij haar in te trekken. “Ik ben homo, je moet niets vrezen,” zei hij nog.

Om haar ervaringen als bedelaar nog beter te begrijpen gaat Saïdi nadien op stap met la maraude van SamuSocial, de nachtelijke rondtocht waarbij dak- en thuislozen worden bezocht. Haar respect voor de sociale assistenten van SamuSocial, die ’s nachts de daklozen helpen met kledij, water en voedsel, groeit alleen maar. Ze is onder de indruk van de

schrijnende toestanden die de helpers zien. Van de schurft die de ronde doet. Van de opvangtehuizen die dicht moeten omdat er een bedwantsenplaag heerst. Maar ze hoort ook de verhalen van vrouwen die zwanger zijn, een miskraam krijgen, maar nog altijd op straat leven, of van daklozen met wie de hulpverleners een band hebben, maar die toch sterven van de kou of zelfmoord plegen. Ze is geraakt door het schuldgevoel van de sociaal werkers, omdat ze niet hebben kunnen helpen.

“Ik heb een kant van Brussel gezien die ik niet kende,” zegt Saïdi.

“En ik timmer toch al lang aan de weg. Als parlementslid weet je wel

“Hoe de voorbijgangers naar je kijken, wat ze tegen je zeggen, of hoe welwillend ze zijn. Je bent als bedelaar volledig ontmenselijkt” FATIHA SAÏDI Oud-senator

Fatiha Saïdi Geboren in Oran (Algerije) in 1961 1994 Master in de Psychopedagogie (UCL) 1999-2010 Brussels parlementslid, eerst voor Ecolo,

daarna voor de PS 2006-2018 Schepen in Evere 2010-2014 Senator 2011-2014 Raad van Europa

dat die organisaties bestaan, maar je hebt er geen besef van dat er een hele parallelle wereld is die volledig aan ons voorbijgaat.”

Brussel telt nu bijna vierduizend thuislozen. Een achthonderdtal daarvan leeft echt op straat. “Dat is een verdubbeling in een paar jaar tijd,” zegt Saïdi. Het aantal vrouwen is met een tachtigtal eerder beperkt, maar wel groeiend.

Welke overlevingsstrategie hebben die vrouwen? “Wat je vaak

Schreef onder meer over gedwongen huwelijken en de uitwijzing van Marokkannen door Algerije Boek Dans la peau d’une femme mendiante: La Boîte à pandore, Paris, 195 p

ziet, is dat een vrouw bescherming zoekt bij een stoere gast, die al dan niet dakloos is. Maar in ruil voor die bescherming is er dikwijls misbruik en een gedwongen seksuele dienstverlening.”

Saïdi wijst erop dat er weinig opvanghuizen zijn waar vrouwen alleen naartoe kunnen. Vaak komen ze terecht in opvangtehuizen voor gezinnen, waar ze hun vrouw-zijn niet volledig kunnen beleven.

Maar die zwangere vrouwen in de straten, die bedelende vrouwen met kinderen, duidt dat niet op een falen van het politieke systeem? Haar partij, de PS, bestuurt de stad al decennia, maar de dakloosheid is niet uit de wereld geholpen. Saïdi heeft geen pasklaar antwoord.

“Ik weet niet of je de dakloosheid uit de wereld kan helpen. Wat ik wel weet, is dat niemand ervoor kiest.

We hebben pesterijen gezien, met zitbanken waar daklozen niet meer op kunnen liggen. In andere steden worden daklozen verjaagd. Ik geloof niet dat dat de oplossing is. Omdat zo’n beleid niet uitgaat van respect.

Daklozen worden zo nog meer ontmenselijkt, terwijl de ervaring ons leert dat iedereen dakloos kan worden.”

“Hier in Evere was er een dakloze die dokter geweest bleek te zijn. Een andere dakloze die ik kende was technisch ingenieur, maar na zijn scheiding op straat beland.

Misschien is het probleem wel de meritocratie waarin we leven. Wie hard werkt komt er. Dat idee. En wie in de goot belandt, heeft dat vooral aan zichzelf te danken. Ik hoop dat mijn boek kan duidelijk maken dat dat ver van de waarheid is.”

Saïdi ziet ook de initiatieven van deze regering die volledig wil inzetten op huisvesting. Housing First. “Dat gaat traag. Onlangs werkte ik als vrijwilliger bij Les quatre cents toits. Die vereniging wou de vierhonderd daklozen van toen allemaal onderdak geven. Ze zit nu aan tachtig, maar het aantal daklozen is intussen gestegen tot achthonderd.”

Het boek dat ze schreef, de ervaringen die ze opdeed, waren niet tevergeefs. Saïdi begint aan een extra master in de genderstudies. “Mijn onderwerp voor mijn thesis heb ik al klaar: dakloze vrouwen.”

Eén vraag rest ons nog. Ze stelt ze zelf in het boek, maar beantwoordt ze eigenlijk niet. Moet je als voorbijganger geld geven aan een bedelaar? “Ik ken ook wel het argument dat je daarmee je schuldgevoel afkoopt. En het helpt natuurlijk onze maatschappij geen moer vooruit. Elke bedelaar iets geven is niet altijd mogelijk. Er zijn dus redenen genoeg om het niet te doen, maar sinds ik zelf op straat heb staan bedelen, kan ik het niet laten. Ik heb meestal een centje klaar en geef iets. Maar iedereen moet dat voor zichzelf beslissen.”

‘VIVRE DANS LA RUE EST ENCORE PLUS DIFFICILE POUR LES FEMMES’ Fatiha Saïdi a été députée, sénatrice et échevine du PS, mais elle a tourné la page de sa carrière politique et s’est mise à écrire. Pour son dernier livre, elle a endossé le rôle d’une mendiante.

Elle voulait savoir ce que c’était que de vivre de la mendicité en tant que femme. Elle découvre tout un monde qu’elle ne connaît pas, même si elle est socialement active à Bruxelles depuis longtemps. Elle constate qu’en tant que femme, il est encore plus difficile de vivre dans la rue et que la vie en rue va souvent de pair avec des services d’ordre sexuel. Les causes du sans-abrisme sont complexes, mais elle s’oppose à la conception dominante de la méritocratie : le fait que l’on doit sa situation à ce que l’on a accompli par ses propres moyens.

FR

‘LIFE ON THE STREETS IS EVEN HARDER FOR WOMEN’ Fatiha Saïdi was a member of parliament, senator, and city councillor for the PS, but after her political career, she decided to try something completely new and started writing books. For her latest book, she decided to put herself in a beggar’s shoes. She wanted to know what is was like for a woman to live off begging. She discovered a whole world that she didn’t know, despite being socially active in Brussels for a long time. She experienced that life on the street is even harder for women and that street life often goes hand in hand with providing sexual services. The causes of homelessness are complex, but she resists the dominant meritocratic view: that you owe your life to what you have achieved yourself.

EN

14 OKTOBER 2020

I 17

B R U Z Z | R E P O R TA G E

GROOT TEKORT AAN OPENBARE TOILETTEN IN BUURT ZUIDSTATION

Wie al eens aan het Zuidstation moet zijn, weet dat wildplassen in de omgeving schering en inslag is.

18

I

14 OKTOBER 2020

B R U Z Z | R E P O R TA G E

‘Misschien hebben we een minister van Pis en Kak nodig’

▼

Pipi tegen de poort, kaka voor de poort. De gebruikers van de Tri Postal in het Zuidstation weten wat ze elke ochtend mogen verwachten. De stank aan het oude postsorteercentrum is typerend voor de situatie rond ‘s lands grootste station, waar de urinegeur nooit ver weg is. Wat zeggen we? Typerend voor grote delen van de stad van Manneken Pis. “Gratis openbare toiletten voor mannen én vrouwen, is dat nu zo moeilijk?” — KRIS HENDRICKX, FOTO’S IVAN PUT

14 OKTOBER 2020

I 19

GROOT TEKORT AAN OPENBARE TOILETTEN IN BUURT ZUIDSTATION

“

V

oilà, daar heb je er weer een.

Wat een appetijtelijke bruine plas zeg!” Maxime Zait wijst gelaten naar de stinkende smurrie vlak voor de hoofdingang van de Tri Postal aan de Fonsnylaan.

“Dit is dagelijkse kost. Vooral ‘s avonds wordt het hier een openbaar toilet. De NMBS en Net Brussel vinden dat niet hun probleem en dus moet een van onze vrijwilligers hier elke ochtend wc-madam spelen. Bovendien willen ze dat we de daklozen naast onze ingang wegjagen.”

De Tri Postal, dat is een tijdelijke bezetting van een deel van het oude postsorteercentrum in het Zuidstation. Een reeks sociale organisaties wil er samen 1.300 vierkante meter gebruiken. Dat is een fractie van de 30.000

B R U Z Z | R E P O R TA G E

“Een gebrek aan openbare toile en is geen probleem dat je kan wegmoffelen, je merkt het altijd” LAURENT D’URSEL Directeur Doucheflux

vierkante meter die de NMBS er de voorbije 22 jaar – sinds 1998, u leest het goed – liet leegstaan. Een jaar geleden was er een feestelijke opening. Maar Covid-19 en een soms stroeve relatie met de NMBS gooiden roet in het eten, waardoor de ruimte het afgelopen jaar amper gebruikt werd.

De vzw Communa coördineert het geheel en onder meer daklozenorganisatie Doucheflux wil er een permanentie inrichten. “Maar je kan die mensen toch niet ontvangen midden in de urinegeur?” vraagt Zait, die voor Communa werkt. “De stalen rolluiken die de ruimtes van de straat scheiden, houden de geur echt niet tegen, hoor.”

De kopzorgen van Communa en co lijken misschien een lokaal probleem. Maar wie al eens aan het Zuidstation moet zijn, weet dat wildplassen in de hele omgeving van ’s lands grootste station schering en inslag is. Terwijl we een ronde doen om het aantal pissoirs te tellen, staat een man zelfs doodleuk te plassen in een hoekje van een hoofdingang. De vlekken op de aangetaste blauwe steen tonen dat honderden anderen hem voorgingen. En het Zuidstation is lang niet de enige plek met een geurtje in de stad van Manneken Pis.

DEGELIJKE EN GRATIS TOILETTEN “De mensen die hier hun behoefte doen, zijn soms daklozen, maar vaak ook gewoon passanten,” zegt Zait. “We vragen daarom verschillende dingen aan het Gewest en de 20

NMBS: dat ze de openbare ruimte schoonmaken en een menswaardige oplossing vinden voor de daklozen die nu naast onze deur slapen – we willen die zeker niet verjagen – maar ook om in degelijke en gratis toiletten te voorzien.”

De daklozen die hun intrek hebben genomen in een nis naast de ingang van de Tri Postal vragen niets anders. Hun slaapplek – afgescheiden van het trottoir door een hek en de twee zijden van wat ooit een kinderbed in de vorm van een auto moet geweest zijn – ligt er alvast kraaknet bij. Tussen twee matrassen staan de schoenen netjes gerangschikt, op een stoel naast de vier prijkt een bijbel. Van wildplassen geen sprake hier. Maar een toilet vinden blijft wél een onderneming, bevestigt de Poolse Pjotr, die al drie jaar dakloos is. “We wandelen dan naar hulporganisaties zoals Doucheflux, maar

I

14 OKTOBER 2020

dat is al snel een kilometer stappen.”

Degelijke en gratis toiletten dus. Die blijken inderdaad een zeldzaam goed rond het station.

Zelf tellen we vijf urinoirs voor telkens één persoon en een plastic toilet. Twee plasgelegenheden aan de Fonsnylaan, en drie aan de achterkant, waar ook het plastic toilet wat verloren staat onder een vies en verlaten stationsafdak.

Of dat aantal voldoende is, kan voer voor discussie zijn. Voor vrouwen volstaat één miserabel Dixitoilet alvast niet. De herkenbaarheid van de urinoirs is nog problematischer. Wie in hoge nood verkeert, moet de plasgelegenheden om te beginnen vinden. Ze zijn immers op geen enkele manier aangeduid en lijken wel gecamoufleerd als elektriciteitskasten waarvan de deuren toevallig openstaan.

Bij een eerste ronde zien we er zo al meteen een over het hoofd.

Maar het is vooral de toestand en het onderhoud die vragen opwerpen. Verschillende pissoirs lijken eerder eilandjes in een vijver van onbestemd vocht. Soms lijkt het om urine te gaan, soms eerder een overlopende spoeling of een mix van de twee, maar nooit zien ze er uitnodigend uit.

“We horen soms dat het duur is om in echte gratis toiletten te investeren, waar ook vrouwen terecht zouden kunnen,” zegt Zait. “Maar dat is toch onzin? Wat je daarin investeert, win je toch dubbel terug qua imago van Brussel?”

Laurent d’Ursel, directeur van Doucheflux,

De slaapplek van de daklozen ligt er kraaknet bij. “Vaak zijn het passanten die hier hun behoefte doen,” zegt Maxime Zait van vzw Communa.

▼

Verboden te urineren, zegt het plaatje, maar degelijke en gratis toiletten zijn een betere oplossing voor het probleem.

zit op dezelfde golflengte. “Eigenlijk is de overheid er verantwoordelijk voor om de armoede en dakloosheid aan te pakken.

Maar als ze daar niet in slaagt, moet ze toch op zijn minst iets doen aan de gevolgen van die armoede en in degelijk sanitair voorzien? Dat is toch een minimum?”

Dat er niet genoeg goede toiletten zijn in de stad, heeft ook met een nimby-effect te maken, weet d’Ursel. “Mensen en ook handelszaken willen vooral geen toilet bij hen in de buurt (nimby staat voor not in my back yard, red.), want dat is vies. Een voorbeeld? Voor de Exki aan het Zuidstation kon openen, moest het urinoir in de buurt eerst weg. Ooit telde de stad een beetje overal openbare toiletten. Maar door die gaandeweg op te kuisen, heeft men de stad net viezer gemaakt. Een gebrek aan openbare toiletten is geen probleem dat je kan wegmoffelen, je merkt het altijd.”

14 OKTOBER 2020

I 21

GROOT TEKORT AAN OPENBARE TOILETTEN IN BUURT ZUIDSTATION

PAS ASSEZ DE TOILETTES PUBLIQUES Pipi sur les volets, caca devant la porte. Les usagers du Tri Postal de la Gare du Midi savent à quoi s’attendre chaque matin. La puanteur de l’ancien centre de tri du courrier est caractéristique de la situation aux abords de la plus grande gare du pays, où l’odeur d’urine n’est jamais loin, comme un peu partout à Bruxelles... Autour de la gare du Midi, on compte cinq urinoirs et une toilette en plastique perdue, la plupart du temps dans un état lamentable et souvent au milieu d’une grande flaque de liquide indéterminé. Pourtant, de bonnes vraies toilettes, également accessibles aux femmes, devraient être un droit fondamental, l’affirme entre autres Laurent d’Ursel, directeur de l’association pour les sansabri Doucheflux. Il attribue le fait qu’il n’y en ait pas, entre autres, au morcellement des compétences à Bruxelles et au phénomène NIMBY (« Not In My BackYard » ou « Pas dans mon jardin »). En attendant, la Région pointe du doigt la commune, qui nie catégoriquement. « De bonnes toilettes publiques, c’est une compétence régionale. Et oui, nous pensons qu’il en faut. »

B R U Z Z | R E P O R TA G E

FR

▼

Er staan wel openbare toiletten, maar niet altijd even duidelijk aangeduid of niet echt uitnodigend.

Dat de situatie aan het Zuidstation maar blijft stinken, heeft ook met de Brusselse situatie te maken, denkt de flamboyante directeur. “Je zit hier met de NMBS, het Gewest en Net Brussel, de gemeente … Iedereen vindt altijd wel een reden waarom hij vooral níét verantwoordelijk is voor de situatie. Weet je wat misschien een goed idee zou zijn? Een minister bevoegd voor Openbare Pis en Kak.”

HET KASTJE EN DE MUUR Het gebrek aan betrokkenheid blijkt ook als we verschillende partijen om een reactie vragen.

Wie is nu eigenlijk verantwoordelijk voor de netheid rond het station? Waarom zijn er geen degelijke toiletten? En wat met de daklozen?

Zowel bij de NMBS, het Gewest als bij Net Brussel moeten we meermaals aandringen op een antwoord.

De NMBS meldt na een week dat de netheid rond het station voor rekening is van het gewestelijke Net Brussel. De nissen voor de Tri Postal moeten de bezetters zelf onderhouden, vanaf de stoep moet Net Brussel overnemen.

We leggen ons oor dus te luisteren bij het kabinet van Alain Maron (Ecolo), die bevoegd is voor Net Brussel én voor daklozen. Dat stuurt ons een erg beknopt en algemeen mailtje: “We hebben aan Net Brussel gevraagd om de omgeving van het station schoon te maken en de urinoirs te optimaliseren,” lezen we. “Het toevoegen van extra urinoirs is een zaak van de gemeente.”

Die laatste zin wordt bij de gemeente SintGillis dan weer op hoofdschudden onthaald. “Het 22

I

14 OKTOBER 2020

is net andersom,” zegt een woordvoerder van de gemeente. “Het Gewest heeft die urinoirs geïnstalleerd op onze vraag en het is ook echt hun bevoegdheid. Onlangs hebben we aan het Gewest ook gevraagd om echte toiletten te installeren, waar ook vrouwen gebruik van kunnen maken.

Want de huidige situatie is inderdaad een probleem.”

Dat het Gewest verantwoordelijk is voor het onderhoud van de pissoirs, weerhoudt gemeenteploegen er overigens niet van om de urinoirs geregeld toch zelf nog eens onder handen te nemen. “De manier waarop Net Brussel die onderhoudt is niet altijd optimaal,” zegt de woordvoerder. En het publiek maakt sowieso niet het verschil tussen die verschillende overheden, ze willen gewoon dat het schoon is.”

EEN DROL IN EEN ZAKJE Sint-Gillis vindt het niet meer dan logisch dat het Gewest zich de situatie van de stationsomgeving aantrekt. “Netheid rond een internationaal station, dat gaat het petje van de gemeente gewoon te boven. Maar goeie en gratis toiletten installeren moet toch kunnen? Andere steden doen het toch ook?”

Communa en zijn partners wachten ondertussen nog steeds op een antwoord van de verschillende partijen. Als de patstelling blijft duren, komen er misschien acties. “We dachten eraan om de drollen voor de deur te verzamelen, in te pakken en af te geven aan het Gewest en de NMBS,” denkt Zait. “Denkt u dat dat effect zou hebben?”

INSUFFICIENT PUBLIC TOILETS Piss on the gate and shit in front of the gate. The users of the Tri Postal in South Station know what to expect every morning. The stench at the old postal sorting centre is typical of the situation at the nation’s biggest station, where the smell of urine is never far away.

What are we saying? It is actually typical of large parts of the city of Manneken Pis. Around Midi Station, we counted five urinals and one lost porta potty, most of which were in an abominable state and often surrounded by big puddles of indefinable moisture. And yet, good and real toilets that are also accessible for women should be a basic right, as Laurent d’Ursel, director of the homeless organization Doucheflux says. The fact that there are none is due to the fragmentation of Brussels’ administrations and a nimby effect. The Region points the finger at the municipality, which denies everything. “Good public toilets are a Regional matter. And yes, we completely agree that they should be installed.”

EN

BRUZZ SELECT

D E F I N I T E LY T H E B E S T T H I N G S T O D O I N B R U S S E L S

14 — 20/10 SCHOOL IS COOL STELT NIEUWE PLAAT VOOR

‘Speelse ironie, een beetje fake, maar toch warm’

REALITY BITES BLUE SKIES FOREVER

REVIEW ASSAF SHOSHAN

A Dadaist game of domination and seduction

Une carte intime et poétique de l’exil

BRUZZ Select

14 — 20/10

IN THE MIX

TR AC

Ruby Ruby Ruby Ruby!

EN/ Since 2016, a trip to the Belgian coast

Neemt de stress ook ‘professioneel leugenaar’ Kamiel De Bruyne te grazen?

no longer only entails ice creams with beach sand, deadly racing go-carts on the promenade, and napping, buried dads, but also a confrontation with the best of what global street art has to offer. The people behind the internationally renowned and immensely popular Ostend street art festival The Crystal Ship are now also coming to Brussels. To stay. Ruby Gallery is being opened festively with a Grand Opening weekend. As a hub that only seeks to be a home for artists who not only express themselves on canvas but also on walls and social media, but also for the neighbourhood around the Diksmuidlaan/ boulevard de Dixmude in which it operates.

The opening show “Ruby & Friends” is

bringing together the energy of six streetwise souls: Isaac Cordal, Joëlle Dubois (see photo), Shirley Villavicencio Pizango, Case Maclaim, Telmo Miel, and Wasted Rita. (KS) 15 > 18/10 (Grand Opening) & 21/10 > 31/12 (exhibition), Ruby Gallery, www.rubygallery.be

NL/ De Gentse Brusselaars Kamiel De Bruyne en

Yarne Daeren laten het amusante en leerzame boek voor achtplussers Er was misschien eens op ons los.

Yarne Daeren is audiomaker, illustratrice en vormgeefster. Kamiel De Bruyne is de bedenker van het tv-programma Sorry voor alles, waarin argeloze mensen door hun omgeving in de maling worden genomen. Hij organiseerde ook al gidsbeurten door Brussel met niets dan verzonnen verhalen, en maakte de mensheid zelfs wijs dat hij de broer is van voetballer Kevin. Zo stapte hij eens de shop van Manchester City binnen om “de gratis shirts van mijn broer” op te halen.

Hoeveel stress heeft De Bruyne als hij zijn pokerface in de plooi moet houden bij al die fratsen? “In die shop had ik heel veel stress, omdat we eigenlijk iets illegaals deden. Maar bij andere publieke optredens valt de stress wel mee. Ik heb inderdaad moeten vaststellen dat ik een beetje een professionele leugenaar ben geworden, maar als het keurig gekaderd is, is dat meestal gewoon heel leuk.”

Er was misschien eens is zijn eerste kinderboek, en opnieuw spelen alternatieve feiten een rol. “Er staan twintig verhalen in die misschien waar zijn, misschien niet. Voor je naar het volgende verhaal gaat, moet je raden of het waar is of niet. Op de volgende bladzijde staat het antwoord, met extra uitleg en wist-je-datjes.”

Er was misschien eens werd zo inderdaad een humoristisch straffeverhalenboek met mooie illustraties.

Een boek dat je leert hoe je waarheid en verzinsel (niet) uit elkaar kan houden, en een boek dat ook volwassenen heel wat bijbrengt – onder meer over een ridder en frieten, een geit in het Britse leger of de dansgekte in het Straatsburg van 1518. (MB) BOEKVOORSTELLING: ER WAS MISSCHIEN EENS 18/10, 14 > 16.00, Grafik, www.grafik.brussels 24

Today everything exists to end in a photograph THE CHARISMATIC AUTEUR SUSAN SONTAG, ONE OF THE MOST INFLUENTIAL CRITICS OF HER GENERATION writes about photography, politics, pornography, fascism, and AIDS. Sontag’s essays On Photography and Illness as Metaphor, which were written in the 1970s, are currently attracting an entirely new generation of readers. For those seeking the woman behind the essays, there is now a Dutch translation of the extensive biography Sontag: Her Life and Work by the American author Benjamin Moser. On 14 October, Moser is coming to Bozar to talk to journalist Nicky Aerts about Sontag’s rich life. © FROM THE BOOK ‘ON PHOTOGRAPHY’, PUBLISHED BY PENGUIN CLASSICS

Lettres comptent double FR/La première est comédienne, autrice de nouvelles, d’une pièce de théâtre et d’un roman à succès, drôle et acide sur l’enfermement social et familial. Le second est un écrivain caméléon, homme de radio qui pose, de nouvelles en romans et chroniques, son regard ironique sur les absurdités de notre chaos contemporain. Adeline Dieudonné et Thomas Gunzig prennent la scène pour partager leurs textes et ceux d’amis. Un vaccin souverain contre la morosité et l’indifférence. (GB) 20/10, 20.15, Centre Culturel d’Uccle, www.ccu.be

Brandende kwesties

Le murmure du son

Jesus Noir

NL/ De wereld maakt koorts.

FR/ Figure emblématique du groupe de drone metal américain Sunn O))), le guitariste Stephen O’Malley est passé maître dans l’art d’expédier les sons dans une autre dimension. Ce savoir-faire hors du commun se confirme aujourd’hui à travers « Les Sphères (ses effondrer) », une compo de deux heures exécutée aux côtés de la multi-instrumentiste Kali Malone. Le temps d’un concert, le duo conjugue ses talents au croisement de spacieuses nappes synthétiques et de puissants bourdonnements électriques. Une expérience supersonique. (NAL)

EN/ “I want to make paintings and sculptures that

Behalve corona staat ook het oplossen van de ecologische crisis op de to-dolijst van de mensheid, en het een staat niet geheel los van het ander.

Tussen bosbranden en loskomende ijsschotsen door spreken op de zesde editie van Ecopolis een dag lang tal van specialisten over onze relatie tot dieren, agro-ecologie, de spanning tussen stad en platteland en... corona. Alles wordt ook gestreamd, tot en met het slotdebat met Warda El-Kaddouri, Anuna De Wever, Olivier De Schutter en Dirk Holemans. (MB) 18/10, 11 > 18.00, Kaaitheater, www.ecopolis.be, www.kaaitheater.be

16/10, 20.00, Kanal – Centre Pompidou, www.kanal.brussels.be

E Y E - C ATC H E R

A short sharp shock EN/ It would be fair to describe Greetings

from Earth as a whirlwind comeback, and one since that has rarely been seen in the Campine region since a tornado destroyed the village centre of Oostmalle in 1967. It is not that the merciless garage rock of CRACKUPS answers life’s great questions. After 85 seconds of primal screams in ‘Wet Sheets’, we do actually find out why the sheets are wet and the laconically shouted message that we will all eventually die is contradicted in the psychedelic punk of ‘White Fruit’ with the legendary rhyme: “My liquid tastes like cherry cola / pure white fruit without granola.” Bawler-cum-guitar scourge Thomas Valkiers said in a recent interview that his girlfriend “has quite white hair”. Which is just to say that whoever missed the no-nonsense excitement of The Crackups is not buying a lemon with CRACKUPS – now without the article and in capitals. It

turns out that after the final of the Rock Rally, the subsequent debut Animals On Acid, and the sudden break-up ten years ago, the band members always stayed friends. Most of the new tracks grew out of demos that the frontman had put aside for a solo project, but which found a new home during a reunion rehearsal with Meukens, guitarist Toon Van Looy, and bassist Siebe Le Duc. Experience that Valkiers gained in his Hightime Studio, which has been celebrated by fresh rock talent, and that the other band members acquired with Double Veterans, Psycho 44, Warhola, Prince Beastly, and The Priceduifkes is blended with a mature tonal palette that seamlessly combines the old punk of The Stooges with the new punk of The Chats.

14/10, 19.00, Magasin 4, www.magasin4.be (+ Louder Than Death) Greetings from Earth is released on Mayway Records.

are honest, that wrestle with the struggles of our past, but speak to the diversity and the advances of our present.” In 2017, the American painter Titus Kaphar gave a TED Talk about the blinkers of art history, about the lack of black lives on canvas, in sculptures, and as creative forces.

This burning lack – which is unfortunately only becoming increasingly relevant – radiates in “The Evidence of Things Unseen”, in the unique setting of the Gesù Church, resulting in imposing painterly installations that don’t erase that history, but amend it. (KS) 16/10 > 28/11, Gesù Church, www.maruanimercier.com

Fabuleuses fabulations FR/ Le collectif Fabula hybride les disciplines pour créer des visions singulières et questionner le monde. La performance, le théâtre, la musique et des ateliers sont au cœur du festival Fabulations Éphémères où l’on goutte la poésie soufie du 13e siècle, des ateliers de contes africains avec Apollinaire Djouomou, d’écriture poétique avec Joy ou avec Laurence Vielle et de théâtre avec Pitcho Womba Konga.

Et pour clôturer un concert de KermesZ à l’Est. (GB) 15 > 17/10, Le Senghor, www.senghor.be

Bier gooien vanuit de sofa NL/ Van de 879 bands die hun tapeje instuurden, dingen

deze week tien finalisten in de AB naar een plekje in het pantheon van Humo’s Rock Rally. Het traditionele bier gooien naar de jury zal je evenwel vanuit je sofa moeten doen, want de finale wordt gestreamd. Wij heffen alvast het glas op de Brusselaars van Jakomo (foto), die het opnemen tegen gedoodverfde winnaar Meskerem Mees.

(TZ) 18/10, 14.00, www.abconcerts.be 25

BRUZZ Select

14 — 20/10

ONDERTITEL IN THE MIX

RE A LI T Y BI T ES

‘Clichés help us explore new avenues’ EN

Reality slips away from us and then comes back and bites us. Artists respond to it with their imagination. In their performance Blue Skies Forever, the Buren collective pulls you into a strange dream that makes you question where reality ends and illusion begins. — GILLES BECHET In her video installation Ever Is Over All, Pipilotti Rist, wearing a sky-blue dress, smashed in the windows of cars parked in the street with a hammer. A few years later, in the video for Hold Up, Beyoncé blatantly drew inspiration from it for her statement about female empowerment.

Those two visions of women’s resistance inspired the most recent show by the Belgian collective Buren, which is made up of Melissa Mabesoone and Oshin Albrecht. “Our roots are more in the world of art. When we started working in theatres, we were fascinated by the power we had over the audience’s gaze.

And those two videos raise questions about the gaze,” says Mabesoone.

The performance Blue Skies Forever centres on the confrontation between two cohabiting characters from the Swiss artist’s work. There is Dorothy, a reference to the character from The Wizard of Oz, and a woman police

Woord anders gehoord NL/ Poëzie

verhoudt zicht tot literatuur zoals jazz tot muziek. Zowel poëzie als jazz heeft ook alles om de wat minder gebruikte verbindingen in uw hersenen af te stoffen.

Leveranciers van de stuff tijdens Poetry meets jazz zijn Joke van Leeuwen, die vorig jaar nog het lange gedicht ‘Levenslust’ afleverde, en de doorwinterde jazzgitarist Hendrik Braeckman.

(MB) 24/10 , 20.30, GC Op-Weule, www.opweule.be 26

officer. “They are archetypal figures. The policewoman represents the idea of control, the guardian of what is permitted and what is not. Dorothy is connected to the world of the imagination, which enables you to escape from reality. They are both products of a system that they did not choose. When it comes to characters, we follow our own rules, we create the context in which they develop. It’s a bit like a game that we play in front of the audience.”

DEAD PLAYMATE It’s a game that plays with the rules for the representation of women and with all the clichés which that can entail, because, for an artist a cliché is an invaluable tool for raising questions.

“What is interesting about clichés is that they allow us to play with the audience’s expectations and the meaning that we give to images. Over

Blue Skies Forever, or Dorothy and the woman police officer.

Finally feminized

Op het gaspedaal

EN/ Korea’s most

vrijgekomen coronatijd met residenties in onder meer Botanique en Les Ateliers Claus, om zo alsnog iets tastbaars uit deze crisis te puren.

Tijdens de Secrètes Sessions in de Vaartkapoen wordt het gaspedaal van de creativiteit nog wat dieper ingedrukt: drie dagen lang repeteren en experimenten muzikanten om in twee uur tijd een nummer te creëren.

Vruchten die meteen live worden geconsumeerd!

NL/ Heel wat muzikanten vulden de

enjoyable export product?

Film! So far, all the big names were men, like Bong Joon-ho (Parasite), Park Chan-wook (The Handmaiden), or Lee Chang-dong (Burning). But the tide is turning. The Korean Movie Festival programme films like An Old Lady by Lim Sun-Ae, about a 69-year-old woman who is raped by a young male nurse. On the other hand, Peninsula is providing a shot of blockbuster action. (NR)

(TZ)

16 > 23.10, Bozar, www.bozar.be, Cinema Galeries, www.galeries.be

16 & 17/10, Vaartkapoen, www.vaartkapoen.be

Storyboard NOÉMIE MARSILY

the past few years, even in my personal life, I have had to learn not to be afraid of clichés, because they give us the freedom to explore new avenues.”

In Buren’s world, anything can happen in a Dadaist game of domination and seduction in which the two performers switch between dialogue, song, and dance. The lighting design, sets, and costumes constantly switch between absurd and unexpected situations. “It’s like a dream in which you are confronted with your own desires. Reality is never far away because each person is invited to ask where reality ends and the dream begins. Those boundaries are movable.”

In the show, reality, or rather our society’s perception of it, is never far away. The set, which includes a puzzle of images taken from the covers of magazines, film, advertising, and the history of art displays contradictory representations of what defines a woman. “Reality was very important when we were developing the show, in the enquiry into the murder of the Playmate Dorothy Stratten, the interviews with woman police officers, and in a more general sense, every situation throughout history that has made it impossible for women to be the masters of their own lives. All that played a part in the creation of this show, though it is not made explicit,” explains Oshin Albrecht.

BUREN: BLUE SKIES FOREVER 15/10, 20.30, Kaaitheater, www.kaaitheater.be

Vie de quartier FR/ Le festival du film documentaire En Ville! se clôture en beauté avec un cycle consacré aux périphéries. Parmi les cinéastes à l’honneur: Alice Diop, qui présentera deux œuvres clés de sa filmographie. Née à Aulnay-sousBois et élevée dans la Cité des 3000, la réalisatrice française balade son regard dans des territoires de banlieue familiers, soucieuse de donner une voix à celles et ceux qui les habitent. Comme dans Vers la Tendresse où elle demande à quatre jeunes hommes de Montreuil de lui parler d’amour.

En commençant le film, Alice Diop ne s’attendait pas à être si bouleversée.

Dans La Mort de Danton, elle dresse le portrait, tout aussi puissant, de Steve: homme noir, résident d’un quartier populaire de Seine-Saint-Denis et rêvant de tenir le rôle de Danton au théâtre. (SOS) 17/10, 19.00, Nova, www.leptitcine.be

FR/ Courts Mais Trash a concocté une soirée queer regroupant « des films politiques, drôles, pas drôles, chauds, très très chauds ou complètement WTF ?! ». Parmi lesquels des inédits repérés au Berlin Porn Film festival.

QUEER MAIS TRASH 16/10, Aventure, www.courtsmaistrash.net 27

BRUZZ Select

14 — 20/10

FOCUS

‘De volgende keer kies ik een veiligere titel, beloofd’ NL

Things that don’t go right titelde het Antwerpse School Is Cool zijn nieuwe album. En toen ging het ook écht fout: een week na de release ging ons land in lockdown en zag de groep zijn momentum gekelderd. “Met een gezonde zomer hadden we een nieuw album kunnen opnemen.” — TOM ZONDERMAN SCHOOL IS COOL 17/10, 20.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

“Deze zomer staan er al veel festivals op het programma, dat is de kers op de taart van het harde werk.” Hanne Torfs, toetseniste bij School Is Cool, glundert.

Frontman Johannes Genard treedt haar met blinkende oogjes bij. “Ik kijk daar zooo hard naar uit.” Het is 19 februari en het nieuwe abnormaal van mondmaskers, elleboogstootjes en plexiglas heeft zich nog niet afgetekend. De Antwerpse band zal op 6 maart zijn vierde album uitbrengen, het ondertussen behoorlijk profetisch getitelde en door Bent Van Looy al van even omineus artwork voorziene Things that don’t go right.

Fast forward naar vandaag. De kers is er niet geweest, net als alle andere spelers uit de muzieksector is School Is Cool flink genekt door de coronacrisis. “Onze merchandise heeft het wél goed gedaan,” kucht Genard cynisch met krakende stem.

Een doodgewone keelontsteking bedreigt het concert dat School Is Cool zaterdag in de AB speelt. Ook dat nog. “De mondkapjes met ‘Things that don’t go right’ hebben aardig verkocht.” (Lachje)

right over hoe mensen vandaag op sociale media de schijn hooghouden, waardoor je een soort van opbod krijgt van wiens leven het beste is, en de fomo en negatieve zelfbeelden die daaruit voortvloeien. Er is geen plaats voor de dingen die fout lopen.

Maar dat was vóór corona. Sindsdien heeft de titel toch enigszins een andere betekenis gekregen.

Al is Things that don’t go right zeker geen politieke plaat. Ik blijf het moeilijk vinden om een uitgesproken mening te ventileren zonder dat dat het schrijfproces overneemt. Maar ik leer gelukkig bij. Bij het begin van School Is Cool, tien jaar geleden, vond ik dat kunst kunst moest zijn, ik had een afkeer gehad van expliciet politieke muziek, genre Rage Against the Machine of Michael Franti. Ik zat als student filosofie in een bubbel, weg van het echte leven. Voor een witte, geprivilegieerde jonge gast leken dingen als racisme, criminaliteit, klimaatverandering ver weg. Maar dat dacht ik ook over liefdesliedjes, en dat is nu de meerderheid van de nummers die ik schrijf. (Lacht)

“Voor de zekerheid zal onze volgende plaat World peace equality freedom losing weight good healthy cake sex wisdom love heten,” postte je onlangs op Instagram.

Je laat je anders niet onbetuigd op sociale media.

JOHANNES GENARD: Haha, ja. De volgende

keer ga ik iets veiligers kiezen, ik beloof het. Eigenlijk ging Things that don’t go

“ALS ZANGER EN SONGSCHRIJVER HEB IK HET GEVOEL DAT IK NOG MAAR NET DOORHEB WAT MIJN KRACHTEN EN MIJN ZWAKTES ZIJN” JOHANNES GENARD

28

GENARD: Soms kan ik mij niet inhouden,

nee, al heb ik het gevoel dat het een losing battle is. De socialemediareuzen zijn niet bezig met de implicaties van de discussies die worden gevoerd, zij willen enkel dat je zoveel mogelijk tijd spendeert op hun platform zodat ze op maat advertenties op jou kunnen afvuren. Het businessmodel van Facebook heeft niets te maken met user satisfaction. Dat klink The matrix-achtig, maar aan een perfecte versie van Facebook met alleen maar zinvolle interacties tussen mensen van verschillende achtergronden, verdienen ze geen geld. Dat is een fundamenteel probleem.

Wanneer er geld achter zit, zal de ene mening, of die waar is of niet, altijd sterker zijn dan de andere.

Good news, jullie vorige album, was een reactie op 2016, dat je na de Brexit, de verkiezing van Trump en de gesneuvelde rockiconen een “kutcynisch jaar” noemde.

Heb je al een koosnaampje voor 2020?

GENARD: Ik heb nog geen woorden

gevonden die grof genoeg zijn om het accuraat te omschrijven. (Lacht) Eigenlijk wil ik zo’n jaar niet meer bekijken als een entiteit, het is ook maar een manier om de tijd die voorbij is af te bakenen. Al de dingen die mislopen, ook hoe we met corona omgaan, zijn het resultaat van processen die al decennia bezig zijn. We oogstten gewoon wat we al die jaren hebben gezaaid.

Op persoonlijk vlak heb ik dan weer een van mijn gelukzaligste jaren achter de rug, met de geboorte en de eerste verjaardag van mijn dochter. Heel wat ouders hadden het hard te verduren, omdat ze én hun kinderen moesten opvoeden én tegelijk werken. Maar voor mijn vrouw en mij voelden de eerste coronamaanden aan als een mooie extensie van ons ouderschapsverlof.

Weliswaar met erg weinig tijd voor andere dingen dan luiers en fruitpap. (Lacht)

Springsteen na Born in the USA. Bonnie Raitt toen die in de veertig was, en net van haar alcoholverslaving af. Dat is een klankwereld waar ik nog veel fouts in vind, grenzen die we met School Is Cool kunnen verleggen. Noem het speelse ironie, een beetje fake, maar toch warm.

Je bent zelf toch nog niet over je prime?

GENARD: Fysiek wel. (Lacht) Ik kijk veel

basketbal, de zenit van je lichaam is daar zo tussen je 27e en je 32e. Daarna zijn al die NBA-sterren op hun retour. Ik zit net op die grens. Gelukkig ligt dat bij artiesten anders. Als zanger en songschrijver heb ik het gevoel dat ik nog maar net doorheb wat mijn krachten en mijn zwaktes zijn.

Dat zal je nodig hebben voor deze “trashfire century”, zoals je dit tijdsgewricht benoemt in ‘Right here’ en ‘Playground’ op Things that don’t go right.

GENARD: Dat was eigenlijk mijn oorspron-

kelijke suggestie voor de plaattitel, maar de andere bandleden vonden dat te dramatisch. (Lacht) Veel heeft te maken met de laatste vier jaar, denk ik, en wat er allemaal gebeurd is in Amerika. Ik kijk met een bang hart naar de verkiezingen.

Ben je ook creatief geweest?

GENARD: We stellen nu onze nieuwe plaat

voor, maar eigenlijk heb ik al bijna een volgend album bij elkaar geschreven. Ik heb de songs ook al aan de band laten horen. Vroeger kwamen we samen en luisterden we naar demo’s, en dan lette ik op microreacties van de anderen. Als ze even op hun gsm keken, dacht ik dat ze het saai vonden. Nu doen we een etentje en tijdens de afwas laat ik de demo’s keihard door het huis schallen. Dan moet ik niet letten op hoe iedereen reageert. In principe zou die plaat volgend jaar opgenomen kunnen worden. Hopelijk is de timing dan beter. (Lachje)

GENARD: Toen de maatregelen in Antwer-

pen verstrengden, verloren we in één klap acht optredens, maar anderen verloren er nog meer, dus mij hoor je niet klagen.

Sowieso zijn we wel veel kwijtgespeeld.

Bij de shows die we wel deden, was de gage ook een stuk lager omdat de organisatoren er ook minder aan konden verdienen. Met een gezonde zomer hadden we het budget van een nieuw album verdiend.

Wordt het muzikaal opnieuw een liefdesbrief aan de eighties?

Jullie spelen in de AB toch ‘The world is gonna end tonight’?

GENARD: Op de een of andere manier keer

GENARD: Het past bij het algehele

ik altijd terug naar rockers uit de jaren 1980 die net over hun prime zijn. Bruce

doemdenken dat er vandaag heerst, dus, uiteraard! (Lacht)

Things that don’t go right est le titre du nouvel album du groupe de rock anversois School Is Cool. Et puis les choses ont vraiment mal tourné : une semaine après sa sortie, notre pays a été mis en confinement et le groupe a vu son élan retomber d’un coup. Le chanteur Johannes Genard a profité du temps libre pour s’occuper de sa fille qui venait de naître, mais s’est également montré combatif. Il a réussi à dégoter quelques concerts d’été et a écrit un nouvel album, qu’il espère enregistrer l’année prochaine. « J’espère que le timing sera meilleur. Et je promets que nous choisirons un titre plus sûr. » FR

Johannes Genard (links), Hanne Torfs, Matthias Dillen, Toon Van Baelen en Michaël Lamiroy zoeken naar de kers op de taart.

Things that don’t go right heeft het, ondanks “de slechtste timing ooit”, goed gedaan. Jullie hadden redelijk wat airplay, en alsnog een paar zomerconcerten.

The Antwerp-based rock band School is Cool titled its new album Things That Don’t Go Right. And then things actually went wrong: one week after the release, the country went into lockdown and the band’s momentum collapsed.

Frontman Johannes Genard enjoyed spending his newly acquired free time with his new-born daughter, but was also pugnacious. He managed to secure a few summer concerts despite the circumstances and wrote a whole new album, which he hopes to be able to record next year. “I hope the timing is better then. And I promise we will choose a safer title.”

EN

29

BRUZZ Select 1 4

— 20/10

CINEMA

SPOT LI G H T

Le jeune réalisateur suédois Nathan Grossman consacre un portrait à la jeune icône de l’écologie Greta Thunberg.

Le comeback de Greta Thunberg FR

Prêts à regarder la réalité dans les yeux ?

Rendez-vous au festival du film Millenium. L’année 2020 met l’accent sur le climat, avec entre autres I Am Greta. — NIELS RUËLL

En septembre dernier, une militante écologiste suédoise de seize ans se rendait à New York pour participer au sommet des Nations Unies sur le climat et rappeler à l’ordre les dirigeants de toute la planète. « Vous avez volé mes rêves et mon enfance avec vos paroles creuses. (...) Depuis plus de quarante ans, la science est claire comme du cristal. Comment osez-vous regarder ailleurs (…)? », clame Greta Thunberg, le feu lui sortant par les yeux. Un été plus tôt, elle avait pris place devant le Parlement suédois avec une pancarte en carton : « Skolstrejk för klimatet » (Grève de l’école pour le climat). Six mois plus tard, les rues MILLENIUM FESTIVAL

de Bruxelles étaient prises d’assaut à plusieurs reprises par des jeunes qui brossaient les cours pour faire comprendre que, tout comme Thunberg, ils estimaient que des mesures urgentes devaient être prises pour contenir la catastrophe climatique. Le documentaire soigné I am Greta raconte l’histoire phénoménale de Thunberg dans les détails. Sa sortie en salles est prévue pour le 21 octobre mais il sera projeté en avant-première, suivi d’un débat en présence des militantes climatiques belges Anuna De Wever et Adélaïde Charlier, au Festival Millenium. Ce festival du film documentaire a été créé en 2009 pour maintenir à l’ordre du jour les objectifs du Millénaire pour le développement des Nations Unies. Ceux-ci ont depuis été remplacés par les Objectifs de développement durable.

L’IMPOSSIBLE UTOPIE Cette année, le festival a regroupé plusieurs documentaires sur le climat qui révèlent les enjeux pour

16 > 25/10, divers lieux, www.festivalmillenium.org 30

l’homme et pour la Terre. Le film français Lords of Water s’inquiète du besoin croissant en eau et de l’intérêt grandissant des géants financiers dans les compagnies des eaux. Smog Town étudie pourquoi la ville chinoise de Langfang est l’une des plus polluées au monde.

L’excellente réputation du film Newtopia le propulse en soirée d’ouverture. L’explorateur norvégien Audun Amundsen pensait avoir trouvé une société à son goût dans les forêts tropicales d'Indonésie : les Mentawaï, une tribu qui perpétue le mode de vie de ses ancêtres et vit sans argent, sans électricité et sans autres inventions modernes.

Cependant, avec le chaman Aman

« VOUS AVEZ VOLÉ MES RÊVES ET MON ENFANCE AVEC VOS PAROLES CREUSES » GRETA THUNBERG

Paksa, il fait le constat sur une période de quinze ans qu’il n’est pas raisonnable de romancer l’harmonie ni de penser que la modernité peut facilement être stoppée.

L’accent mis sur le climat ne signifie pas qu’il n’y a pas d’autres documentaires sur des questions brûlantes. The Cave, nominé pour un Oscar, dépeint une femme pédiatre en Syrie dans un hôpital souterrain improvisé dans la Ghouta orientale en ruines. Il y a également une section sur le 60e anniversaire de l’indépendance du Congo et de seize autres pays africains, un focus sur l’Iran, un ensemble de films sur les lanceurs d’alerte et quatre films sur les nouvelles technologies. Le tendre mais profond Jawline suit un garçon du Tennessee qui veut devenir influenceur sur les réseaux sociaux et qui se démène pour faire grimper sa cote de popularité en ligne, poussé par un manager de célébrités numériques chevronné.

Nous vivons dans un monde étrange et le Festival Millenium essaie de compenser cela.

De laatste dans HOPE NO, dir.: Maria Sødahl, act.: Andrea Bræin Hovig, Stellan Skarsgård

•••

Tot de slechte reputatie van films over mensen die tegen een dodelijke ziekte strijden, draagt het correcte en confronterend eerlijke Hope totaal niet bij. Weer thuis in Oslo bij haar partner, drie kinderen en drie stiefkinderen na een internationale tournee verneemt een danschoreografe dat haar hoofdpijn en zichtverlies het gevolg zijn van een hersentumor. Medicijnen met ellendige bijwerkingen, emotionele turbulentie en de nodeloos grote onzekerheid over haar situatie maken het Anja aartsmoeilijk om helder na te denken over honderden kwesties.

NL

Nooit krijg je het gevoel dat regisseur Maria Sødahl toewerkt naar een dwingende boodschap of uit is op emotionele ravage. Nuchter en nauwgezet beschrijft ze een donkerzwart maar niet helemaal hopeloos levensmoment waar ze ervaring mee heeft. In het bijzonder neemt ze de relatie onder de loep tussen de zieke choreografe en haar door zijn theaterwerk geobsedeerde partner. Bewijs van de zin voor nuance en het grote respect voor de complexiteit van het leven is dat je er als kijker nooit uitgeraakt of de noodsituatie het traag gegroeide rot in de relatie

blootlegt of het koppel juist een kans geeft om weer naar elkaar toe te groeien. Stellan Skarsgårds kop herkent u uit het oeuvre van Lars von Trier

Troll us a song

Pour sauver Yalda, tapez 1

TROLLS: WORLD TOUR

YALDA

US, 2020, dir.: Walt Dohrn, Daniel B. Smith

IR, dir.: Massoud Bakhshi, act.: Sadaf Asgari, Behnaz Jafari

••

en tal van bijrollen in Hollywoodfilms, maar het is Andrea Bræin Hovig die indruk maakt met haar gelaagde vertolking.

NIELS RUËLL

•••

In these depressing times, cheering up a ten-year-old with colourful entertainment is an act of mercy. The only problem is that it is by no means certain that Trolls: World Tour will actually cheer him or her up. Best to check first whether they liked the first DreamWorks (Shrek, Kung Fu Panda) animated film about hyper-optimistic, music-loving trolls, because the sequel is not any better and is just as compulsively upbeat. Poppy and Branch, voiced sweetly in the original film

by Anna Kendrick and Justin Timberlake, discover that Troll tribes are addicted to one of six music genres, depending on the country where they live: Funk, Country, Techno, Classical, Pop,

Les émissions télé qui laissent le spectateur décider qui a le mieux dansé ou chanté, le concept est bien (trop ?) connu. En Iran, ils ont trouvé quelque chose de plus sensationnel. Du moins selon ce drame judiciaire cynique, sans tribunal, que le réalisateur et scénariste Massoud Bakhshi n’a, étonnamment, pas inventé de toutes pièces. Maryam, 22 ans, de classe sociale modeste, a été condamnée à mort par le tribunal pour le meurtre de son mari de 65 ans. Sa dernière chance : demander et obtenir la pitié de Mona, sa belle-fille qui a 20 ans de plus, pendant la diffusion en direct d’une émission télé populaire. Si suffisamment de gens votent pour, la chaîne paie le prix du sang. Si FR

EN

and Rock. Poppy and Branch don’t like the fact that Queen Barb and her father King Thrash (Ozzy Osbourne) want to force every troll in every country to love rock. They travel around the world to organize the resistance. The predictable story is rather thin, but there is a whirlwind of bright colours, even brighter joyfulness, and buckets of – partly censored – music, and that was enough to make the first Trolls a big hit. (NR)

Yalda aurait pu être un peu moins mélodramatique et un peu plus subtil, le film nous tient en haleine grâce aux rebondissements et à la complexité de l’affaire, sans se noyer dans la recherche de la sensation ordinaire. Aidé par deux superbes actrices, Bakshi pose toute une série de questions pressantes au spectateur, concernant la justice, le paysage médiatique et un pays qui opprime les femmes. (NR)

HIGH FIVE ••••

••••

CORPUS CHRISTI

TENET

••••

•••

•••

Doodziek en dolverliefd.

Amoureuse en phase terminale.

Terminally ill and madly in love.

De Vader, de Zoon en de Bajesklant.

Le Père, le Fils et le taulard.

The Father, the Son, and the gaolbird.

Vadertje tijd doet je hoofd tollen.

Quand le temps fait tourner la tête.

Father Time makes your head spin.

Coppola + Murray = vuurwerk.

Coppola + Murray = feux d'artifices.

Coppola + Murray = fireworks.

Londense meisjes in topvorm.

Jeunes, fortes et londoniennes.

London girls bring the house down.

BABYTEETH

ON THE ROCKS

ROCKS

31

BRUZZ Select

14 — 20/10

ONDERTITEL EXHIBITION

Étranges territoires FR

Entre le réel et l’allégorie, le photographe et vidéaste Assaf Shoshan sonde des visages, des silhoue es et des paysages croisés au Moyen-Orient et en Europe. Home, sa première rétrospective au Musée juif dessine une carte intime et poétique de l’exil et de l’appartenance. — GILLES BECHET ASSAF SHOSHAN: HOME > 21/2, Musée Juif de Belgique, www.mjb-jmb.org

••••

L’appartenance a-t-elle des couleurs, l’identité se définit-elle par des lumières et le territoire par une durée ?

C’est un peu tout cela qui se dégage des photos et vidéos qu’Assaf Shoshan expose au Musée Juif de Bruxelles. C’est en revenant en Israël, et dans la région du Sinaï dont il est originaire, que l’artiste, désormais installé en France, a eu l’impression de retrouver un autre pays. Mais c’est son regard qui a changé, comme

Sur la plage qui s’étend entre Tel Aviv et Jaffa, deux jeunes femmes apparaissent dans l’obscurité comme deux sirènes.

déformé par la lentille de l’éloignement géographique et temporel. Un paysage n’a rien de neutre, il peut raconter beaucoup de choses en fonction de la façon dont on le regarde et dont on le photographie. Une maison dans la nuit, comme un décor de train miniature éclairé par une lune fantomatique, un terrain d’exercice militaire photographié comme la maquette d’un jeu, les ruines d’un village palestinien abandonné depuis

1948, autant de paysages en trompe-l’œil qui deviennent des espaces métaphoriques d’un monde où les frontières sont des cicatrices intérieures autant que des bornes kilométriques. Par son travail de cadrage et de lumière, Shoshan fait émerger de ses images une impalpable étrangeté qui nimbe les gens et les paysages. Comme dans cette superbe photo issue de la série No Lifeguard on Duty, prise de nuit sur la plage qui s’étend entre Tel Aviv, la juive, et Jaffa, l’arabe. Deux jeunes femmes apparaissent dans l’obscurité tremblotante, comme deux sirènes de la nuit qui ont conquis un espace de liberté.

HÉROS ORDINAIRES À Paris, à deux pas de la station de métro Simplon, l’artiste a installé un studio de fortune pour prendre en portrait des migrants africains. Les images pleines d’humanité, tirées grand format, se démultiplient pour démentir le froid détachement des photos d’identité.

Standing at the Front rassemble une série de portraits 32

de membres de sa famille, de gens rencontrés au cours de ses multiples voyages. Des hommes, des femmes qu’il appelle des héros ordinaires car derrière chaque trajet de vie, il y a des moments de tension, de crise qui reflètent l’histoire de son pays. Des moments qu’il met subtilement en scène dans des portraits composés en extérieur. Des portraits qui s’éclairent sous un angle nouveau quand on lit les quelques phrases qui racontent ce qui les habite.

Trois hommes qui discutent dans la nuit, assis sur un énorme pneu de camion, évoquent les abus sexuels dont ils ont été victimes dans leur enfance. Un vieil homme qui laisse échapper une liasse de papiers est un écrivain condamné par la maladie qui jette à la mer son dernier roman refusé par son éditeur.

L’exposition se conclut par Territories of Waiting, un triptyque de films vidéo en plan fixe, où l’impasse sociale et politique vécue par les minorités – bédouins, falashas ou clandestins africains – se mue en d’absurdes boucles allégoriques. Marchant en funambule sur les frontières invisibles entre les pays, le passé et le présent et l’intime et le politique, Assaf Shoshan se façonne un territoire dans le regard. Sans limites.

© philippe matsas/leextra/éditions liana levi

HIGH FIVE JUSTINE BOUGEROL

•••••

Graven in het intieme landschap der herinnering.

Dans l’intime du paysage de la mémoire.

Delving into the intimate landscape of memory. (> 8/11, CENTRALE.lab)

KONRAD LODER

•••••

Materialen en schoonheid vinden een nieuwe vorm.

Matériaux et merveilles réinventent la forme.

Materials and beauty find a new form. (> 18/10, Eleven Steens)

DANSER BRUT

••••

Het dansende lichaam, tussen trance en hysterie.

Le corps dansant, entre transe et hystérie.

The dancing body, between trance and hysteria. (> 10/1, Bozar)

GAUTHIER HUBERT

••••

Verontrustende en ongrijpbare portretten.

Troublants et fuyants portraits.

Unsettling and elusive portraits. (> 17/10, Irène Laub)

NICOLAS PROVOST

••••

New York, in de schaduw van vele torens.

New York, dans l'ombre de nombreuses tours.

New York, in the shadow of many towers. (> 31/10, The Agprognostic Temple)

r a g é n i d a v a dj 28.10 I 20:30 | kaaitheather a nouveau dans l’arène,

en conversation avec david courier

We want more!

NL/ Last van een onstilbare culturele honger? Dan verwijzen je graag door naar bruzz.be/select, waar wij voor jou de rest van de culturele kalender uitspitten met Book Aheads, Last Calls, onze Musts én een handig overzicht per discipline.

FR/ Votre appétit culturel est insatiable ?

Rendez-vous sur bruzz.be/select pour encore plus d’idées de sorties et autres bons plans.

Parmi lesquels Book Aheads, Last Calls, nos Musts et un aperçu pratique par discipline.

EN/ Is your cultural hunger still unstilled? We are happy to refer you to bruzz.be/select, where we offer lots more information about the cultural calendar with Book Aheads, Last Calls, our Musts, and a handy overview per discipline.

encore I meer I more: close reading I 22.10 I rile* la nuit des ecrivains I 10.11 I le 140 dead ladies show I 18.11 I beurscafé close reading I 19.11 I rile* anne-james chaton I 21.11 I les brigitinnes leesclubdelecture I 30.11 I passa porta

passaporta.be

BRUZZ Select

14 — 20/10 ONDERTITEL E AT & D R I N K

Little Apo: Hanoi street food, as authentic as it gets.

The fantastic pho!

EN Spurred on by a new generation of chefs, Asian cuisine is

gaining momentum. For proof, look no further than Li le Apo in Sint-Gillis/Saint-Gilles, a restaurant that is true to the spirit of Vietnamese food. — MICHEL VERLINDEN, PHOTO: SASKIA

VANDERSTICHELE LITTLE APO avenue Adolphe Demeurlaan 3, Sint-Gillis/ Saint-Gilles, 02-426.87.01, www.littleapo.be ma/u/Mo > za/sa/ Sa, 12 > 14.30 & 18 > 22.00

••••

Goodbye to aquariums, nem drenched in oil, and menus in which the dishes have numbers. Asian food has now been given a new lease of life in Belgium. Thanks to a generation of visionary young chefs, there has been a tidal wave of successful restaurants that offer fusion cuisine that is both back-to-basics and highly original, bringing together international culinary trends and Eastern roots. We have

already told you about Nénu, Old Boy, and Yi Chan, all restaurants that have generated a real, and justified, cult following in Brussels. New examples of this new wave of Asian food keep popping up. What do they have in common? It is often the children of “first-generation” restaurateurs that run these popular establishments.

Located not far from place Van Meenenplein, Little Apo is no exception to the rule since it is

run by Rosa, the daughter of the owners of Apocalypse, a reputable Asian restaurant in Elsene/Ixelles. It is a pocketsized place that seats about fifteen. The decor is dominated by wood. We like the thoughtful and efficient service and the pretty fresco on the wall depicting Vietnamese street food. That is, naturally, what this place serves for the most part, though a few influences from Thailand are also included. It was one dish in particular, which was recommended to us by a friend, that brought us here: the “pho”. As you know, “pho” soup is considered a national dish in Vietnam. It consists of quite a simple recipe that is usually made with beef neck and oxtail.

Unfortunately, it is rarely

served the authentic way. Little Apo offers a variant of the soup with chicken, the Pho Gà (€12.50 for the main-course version). We could tell straight away that the dish was served just as it would have been in Hanoi, in other words with chicken thigh on the bone (it is also possible to order the soup with pieces of meat). It was wonderful, bursting with flavours, among which believe we were able to distinguish star anise, clove, cardamom, ginger, cinnamon, and, of course, fish sauce. A delicious combination. To accompany this delight, we had a Weizen Saison (€3.50) from the L’Annexe brewery, which is located 800 metres from the restaurant. You cannot get much more local than that.

HIGH FIVE ••••

••••

NONA PASTA

BOBBI BAO

••••

••••

••••

Streetfood op z’n Amerikaans.

La street food made in US ? C’est ici.

US style street food. (www.elbowcounter.com)

Sublieme pasta... en basta.

Des pâtes (sublimes) et rien d’autre.

Sublime pasta... and basta. (www.nonalife.com)

Vergeet de burger, hier is de bao.

Oubliez le burger, voici le bao.

Forget the burger, here is the bao. (www.bobbibao.com)

Italiaans zoals in Italië.

L’Italie en V.O. Authentic Italy.

(Facebook: Mangiavino Ristorante)

Fancy Midden-Oosterse cuisine.

Cuisine moyen-orientale « fancy ».

Fancy Middle Eastern cuisine. (www.le-conteur.com)

ELBOW

34

MANGIAVINO

LE CONTEUR

BrailleTech live & digitaal Er bestaan oplossingen om het leven van personen met een visuele handicap te vergemakkelijken!

BrailleTech 13 > 17 OkT 2020

Live BrailleTech: kom de technische hulpmiddelen en nieuwigheden ontdekken bij de standhouders. neem deel aan de videoconferenties en webinars met info over week in het teken van technologische innovaties die het leven van blinde en slechtziende personen vergemakkelijken.

Vooraf inschrijven is verplicht: www.braille.be

LLB_20076_brailletech-bruzz-142x215-nl-prod.indd 1

8/09/20 17:22

VINCENT GLOWINSKI & CHLOÉ SCHUITEN S’EXPOSENT

‘Sans cette intimité, je n’ai rien à montrer’ C’est une petite mythologie qui se déploie à LaVallée, où Vincent Glowinski et Chloé Schuiten font vibrer l’espace avec des dessins, des sculptures, du tissu, de la peau, des morts et des naissances. Entre arbres fluides, corps malléables, visages métamorphosés et rencontres sulfureuses, Mue est à couper le souffle.

FR

— KURT SNOEKX, PHOTOS : IVAN PUT

T

u entres dans EN « une forêt sombre, moite et dense. » L’espace vibre, « comme si toute forme pouvait y surgir ». Tu sais comment tu es arrivé ici. Autour de la forêt, serpente une route sur laquelle « une rencontre, un mariage » a eu lieu entre un homme et un animal. Tu l’as vu se produire, de derrière « deux grands yeux brillants dans l’obscurité totale ». Il y avait « un choc », et tout s’est mélangé. Des peaux ont été perdues, des membres se sont emmêlés inextricablement. Une « créature thérianthrope », ni homme ni animal, était née. Tu es cloué au sol. Tu as ouvert la bouche, mais à part ton cœur qui bat vite, il n’y avait aucun son. Tu lèves tes griffes au ciel, où « quatre bras et quatre jambes se fondent en un poulpe, une araignée », une danse de membres.

Où un masque d’os prend possession d’un visage, un corps est traîné par un squelette vivant, et une Méduse capte ton regard. Disparitions, appari-

36

I

14 OKTOBER 2020

tions et autres mouvements se figent. Un moment d’immobilité inouï, avant que tout ne se remette en mouvement. Tu fermes les yeux et tu te trouves dans une forêt sombre, moite et dense...

Il s’agit là du genre de mythologies qui découlent des mains de Vincent Glowinski et Chloé Schuiten à LaVallée, comme un dernier geste avant que ces mains, avec leur atelier, ne se déplacent vers un autre lieu en France, à la campagne. Ou du moins « tout ce qui est volume, les sculptures, les grandes peintures. Notre bureau reste à Bruxelles », explique Vincent Glowinski, qui, après la mort de son pseudonyme mythique Bonom en 2010, a continué, à travers des dessins, des sculptures, de la danse et des performances, à se muer en une créature fabuleuse qui fait vibrer notre corde sensible par sa ferveur, son espièglerie, sa profondeur et son urgence. « Ma mère (Agnès Debizet, avec qui il a fait l’exposition Mater Museum au Botanique en

2016, NDLR) recherche le même équilibre : un atelier à l’extérieur, avec de grands espaces où l’on peut développer un travail de la matière, être plus dans les objets, déconnecter un peu, ralentir, et une vie en ville, où tout est plus électrique, plus rapide. » « On multiplie les lieux plutôt que de les quitter », ajoute Chloé Schuiten, une autre âme pétillante qui – souvent en binôme avec Clément Thiry et Antoine Boute – enveloppe de manière inimitable, avec des dessins, des mots, des tissus, des expériences et des rituels, le noyau dur du vivant, et qui recherche souvent la nature coincée dans la ville. « Des friches, des interstices, des microbulles, de petits coins de paradis à l’ombre de machines gigantesques. » Des lieux comme cette forêt, cette exposition, « où tout est possible » et où, au milieu de toute cette agitation, on laisse les choses être, bouger, inquiéter, libérer, consoler, effrayer, mordre, guérir...

BRUZZ | INTERVIEW

Dans Mue, Chloé Schuiten et Vincent Glowinski changent de peau.

L’AMANDE C’est quelque chose d’une beauté exceptionnelle qui ne peut qu’exister. Dans les paradoxes, dans le doute, par le toucher. Comme une boule de vie qui palpite et qui prend forme sous tes yeux, se transforme, s’écoule en histoires qui se nichent sous la peau. « J’ai l’impression qu’on a cherché plein de manières pour discuter ensemble », explique Chloé Schuiten. « Il y a des choses que nous avons faites séparément et que nous avons ensuite mises en dialogue, des dessins qui sont des adresses les uns aux autres, et des choses que nous avons faites ensemble. » « Le vrai quatre-mains, c’est l’exposition elle-même », ajoute Vincent Glowinski. « Nous nous sommes basés sur nos propres travaux, mais ils se recoupent fortement – l’humain, l’animal, la nature, l’industrie... sont la substance de nos œuvres. En les juxtaposant, elles se prolongent l’une l’autre. »

Après un film d’animation créé en direct, une danse du dragon et leurs Mariages au Lac – « une cérémonie et une performance artistique en même temps » – Mue est une nouvelle étape dans leur parcours commun. « Je pense que notre création artistique est très proche de nos vies et cela vaut pour nous deux », dit Chloé Schuiten. « J’ai beaucoup plus de mal à comprendre comment on fait une exposition, un truc qui est très séparé de la vie. Je me sens plus à l’aise là où les choses se mélangent, sont perméables, et on ne sait plus qui fait quoi. » Vincent Glowinski : « C’est facile, car il y a quelque chose de très naturel dans notre collaboration. Ce que fait Chloé me semble très familier. Mais c’est aussi déstabilisant, car il faut accepter que ce qu’on pensait avoir de la valeur tout ce temps ne signifie rien pour l’autre. Et vice versa. Comprendre qu’on ne comprend pas quelque chose mais lui donner une chance, tant

dans la vie que dans la pratique artistique, c’est une transformation forte dans ma rencontre avec Chloé. » « Ce n’est pas un compromis. C’est un échange, une rencontre, on s’est adapté pour pouvoir dialoguer. Comme dans cette immense araignée, que Chloé a créée, comme un personnage qui peut dialoguer avec mon poulpe géant.

Ils ont adopté les caractéristiques de l’autre. Le poulpe est un peu pétrifié et l’araignée a un côté un peu mou et visqueux. C’est là que se trouve l’échange. Vous voyez ce dessin où l’on voit deux ovales glisser l’un sur l’autre ? Eh bien, les contours de chacun de nous sont très présents, mais il y a cette amande au milieu, qui est notre rencontre. »

LA PELLE Il y a cette toile inextricable de seize jambes et tentacules. De sculptures et de dessins qui sont 14 OKTOBER 2020

I 37

VINCENT GLOWINSKI & CHLOÉ SCHUITEN S’EXPOSENT

BRUZZ | INTERVIEW

avides, allègres, tendres. Qui explorent des corps, les chargent de petites blessures et de symboles, les masquent, les déforment, les font vaciller. On écrase, on aime, on touche, on souffre, on surprend. La vie est exposée dans cet espace.

Brute, brutale, sans compromis. « On s’expose », dit Vincent Glowinski. « Méchamment même, je me dis parfois. La vie et l’art sont mélangés. Notre expo, notre mariage, notre bébé, tout fait partie de la même histoire.

Mue est devenue très intime. Nous ne l’avons pas cherché ni décidé. C’est comme ça. Cela peut être un peu désagréable, mais dès que ce qu’on vit peut permettre de toucher quelque chose d’autre et que quelqu’un puisse recevoir, ce n’est qu’un outil. Sans cette intimité et ce rapport, ces petites choses cachées, je n’ai rien à montrer. » « L’art en soi, je ne sais pas ce que c’est », soutient Chloé Schuiten. « Cela apporte tout de suite un flou. L’art ne devient intéressant que lorsqu’il pose des questions qui le dépassent.

Pour moi, rien n’est dissociable. Quand je travaille avec Antoine (Boute, NDLR) dans cette envie de justement retourner au noyau dur du vivant, c’est ce que je cherche pour ma vie aussi. Quand je crée, je ne mens jamais, ce sont toutes des choses auxquelles je crois aussi dans ma vie. C’est toujours la même recherche, que je le fasse en dessinant, en travaillant dans mon potager... L’art est l’outil, la pelle pour creuser nos trous. » C’est ce creusement qui devient merveilleusement visible dans la série de portraits qui jalonnent l’étage supérieur de l’espace d’exposition. Cela a quelque chose de magique, de voir sur le visage en constante métamorphose se manifester l’humeur, les sentiments et les pensées, l’âme.

Du créateur et du modèle. « Dans ce face-à-face, l’image de ce trou qu’on creuse ensemble s’est vraiment imposée à moi », raconte Chloé Schuiten. « C’était très intense. Nous avons commencé avant le confinement et nous aurions pu continuer à creuser sans fin. Parfois, il arrivait que l’un de nous soit épuisé, n’y croyait plus, et que l’autre continue, dans une sorte d’ivresse de creuser ensemble dans la même direction. » « Ce que je trouve étonnant », ajoute Vincent Glowinski, « c’est que lorsque vous faites un portrait, vous laissez en quelque sorte très vite apparaître vos propres traits dans le visage de l’autre personne. En insistant, en enchaînant les portraits, le papier, l’autre, devient un miroir de vous-même, comme si nous, on était tout.

Comme si dans cette image qui finit par planer entre Chloé et moi, au-delà de la reconnaissance ou la fidélité du portrait, on recherchait quelque chose sous le visage, une zone de rencontre. »

LE SILENCE « Ça ne devient pas plus facile de faire ces portraits, non », dit Vincent Glowinski en riant. « Peut-être que je me mure un petit peu, mais je continue à expérimenter, à creuser, un peu pataud, un peu maladroit. » « Mais c’est cette maladresse que j’aime tant », soutient Chloé Schuiten. « Dans le dessin, je suis constamment à 38

I

14 OKTOBER 2020

« Arrêtez de nourrir l’art, il sera toujours profondément partout. L’art n’est pas quelque chose qu’on nous permet » VINCENT GLOWINSKI

« J’adore quand les choses se mélangent, sont perméables et qu’on ne sait plus qui fait quoi » CHLOÉ SCHUITEN

la recherche de cela, du sentiment d’être tout le temps à côté de la plaque. Ça donne quelque chose à chercher, à croire dans le dessin. » Cela ouvre un terrain de jeu où les formes n’ont plus de contours fixes, et où on peut muter.

Comme dans la forêt, à la fois impénétrable et grouillante, qui se trouve dans la salle arrière.

Comme un espace où les choses se dévoilent, se cachent et transforment. « L’art est un outil de transformation, oui », dit Vincent Glowinski. « C’est comme ça que je le ressens. Ma vie entière s’est toujours articulée autour de projets artistiques. C’est ma façon d’exister. C’est comme ça que je me raconte, que je me définis, et que je développe la suite. Si je n’avais pas ces traces, j’aurais l’impression de ne plus avoir de sol, plus de murs. J’aurai toujours besoin de cet ancrage, je suppose. Mais cet ancrage peut aussi être ailleurs. » « Cet été, Jean-Marie Massou est décédé.

C’était un fou, comme on dit, qui vivait en Dordogne et y sculptait la terre. Il a fait des centaines de mètres de galeries sous terre, révélait des canyons et construisait des voûtes en pierre.

C’est dingue, c’est une obsession. Et il l’a fait pour lui-même, il n’y avait pas de public. Comme

quelque chose de nécessaire, de vital. Ces actes essentiels de l’humain, qui ont toujours été là, seront encore là demain. Qu’ils soient autorisés ou non. C’est la même chose quand on se lève, qu’on marche, qu’on vit. Ce n’est jamais dissocié de l’humain. Et c’est là que je rencontre Chloé : nous avons tendance à considérer l’art comme un objet, à nommer la crise de la culture et à exiger qu’elle soit nourrie. Comme si l’art devait être nourri de l’extérieur. Même sans cela, il sera toujours profondément partout. L’art n’est pas quelque chose qu’on nous permet. » « J’ai même un peu abandonné l’idée que c’est moi qui m’exprime », ajoute Chloé Schuiten. « Non, ça s’exprime à travers moi. Que ce soit l’air du temps, mes voisins, mes colocs, ou quelque chose de plus grand, quelque chose de cosmique.

Moi, je ne suis que le pinceau. » L’air du temps souffle aussi sur LaVallée à deux jours de l’ouverture de Mue. Le renforcement des mesures anti-corona, au niveau national et à Bruxelles, intervient à peu près au même moment qu’en avril, lorsque l’exposition devait, en fait, ouvrir. « Cette fois-ci, elle n’a pas été annulée », déclare Vincent Glowinski, « mais il n’y aura pas de vernissage. Maintenant, même si personne ne vient, elle a lieu, elle existe, le chapitre est écrit. » « Bien que cela fasse bizarre de voir tout fermer à nouveau. Comme pour Mater Museum au Botanique, à l’époque des attentats. Cette exposition était très importante pour moi, et en ce sens elle avait une fonction, mais c’est quand même dommage qu’elle ait attiré moins de public.

J’ai parfois l’impression de revivre cette période aujourd’hui. Comme si l’exposition existait, mais qu’elle était coincée dans des anciennes formes, comme si le vieux monde s’exprimait une dernière fois, dans un dernier mouvement, et qu’il pivotait. On avait l’impression de s’être déjà adaptés. Mais la pandémie frappe à nouveau, et il s’avère que nous ne sommes toujours pas équipés pour cette époque. » Chloé Schuiten : « Je pense qu’il est particulièrement important d’être à l’écoute de ce que ça raconte de manière plus grande, ce virus. Et d’être malléable, parce que c’est quand même une force qui nous dépasse et qui nous dit plein de choses.

Si on est un peu dur de l’oreille, il va le dire de plus en plus fort. Moi, je vois ça aussi comme un mouvement qui peut être très joyeux, mais il faut écouter. Je fais aussi cet exercice dans les expériences de vie avec Clément Thiry, où nous gardons parfois le silence pendant cinq jours. J’y vois une grandeur. La parole, elle est autoritaire en fait, elle est tout le temps créatrice. Se taire, c’est écouter, écouter le monde. » « Le titre de l’exposition, Mue, ‘changement de peau’, s’est en ce sens également transformé » , complète Vincent Glowinski. « En silence, un mutisme. » Un silence inouï, avant que tout ne se remette en mouvement.

VINCENT GLOWINSKI & CHLOÉ SCHUITEN: MUE > 31/10, LaVallée, Facebook: lavalleebxl

HET LEVEN, EEN KUNST Er ontvouwt zich een kleine mythologie in LaVallée.

Tussen onontwarbare inktvissen en spinnen, vloeibare bomen, kneedbare lichamen, metamorfoserende gezichten en broeierige ontmoetingen raken leven en kunst innig verstrengeld. “We geven onszelf bloot,” zegt Vincent Glowinski, die zich na de dood van zijn haast mythische pseudoniem Bonom in 2010, via tekeningen, sculpturen, dans en performances is blijven vertakken tot een fabelachtige creatuur die met bezieling, speelsheid en urgentie weerhaken in onze ziel slaat.

Samen met Chloé Schuiten, nog zo’n fonkelende ziel die zich in tekeningen, woorden, stoffen, ervaringen en rituelen op onnavolgbare wijze rond de brandende pit van het leven wikkelt, toont hij in Mue hoe alles deel is van hetzelfde verhaal. Rauw, compromisloos. “Ja, het is intiem, maar zonder die intimiteit heb ik niets te tonen.” “Kunst is maar interessant als ze voorbij zichzelf gaat,” treedt Chloé Schuiten bij. “Als middel, als speelterrein, waar contouren flou zijn en alles mogelijk wordt.”

NL

LIFE, AN ART A tiny mythology is brewing at LaVallée. Between inextricable octopuses and spiders, fluid trees, pliable bodies, metamorphosing faces, and sultry encounters, life and art become intimately entwined. “We are exposing ourselves,” says Vincent Glowinski, who after the death of his almost mythical pseudonym Bonom in 2010 has continued to branch out to drawing, sculpture, dance, and performance, becoming an almost fabled creature whose passion, playfulness, and urgency affect us to the very core. Along with Chloé Schuiten, another sparking soul whose incomparable drawings, words, fabrics, collective experiences, and rituals speak to the burning heart of life itself, he is showing in “Mue” how everything is part of the same story. Raw, uncompromising.

“Yes, “Mue” is very intimate, but without that intimacy I have nothing to show.” “Art is only interesting if it transcends itself,” Chloé Schuiten agrees. “As a means, as a playground, where contours are hazy, and everything becomes possible.”

EN

L’immense araignée et le poulpe géant, en contact intime avec leurs créateurs.

14 OKTOBER 2020

I 39

Big City

STEL ZELF JE VRAAG EN STEM OP BRUZZ.BE

De initialen NA leiden naar Narsix, die de tags tussen 2001 en 2011 aanbracht.

De muren van de stad staan volgekrabbeld. Maar zeg niet zomaar ‘krabbel’ tegen een graffititag. Want wie moeite doet om er met een andere blik naar te kijken, zal beloond worden met de ontdekking van een ruwe vorm van kunst, maar vooral met het plezier van herkenning. Zodra je focust op een bepaalde tag, wordt het een spel om hem terug te vinden op andere plekken in de stad. Dat is ook het geval voor de initialen ‘NA’. Je ziet ze zowat overal opduiken in Brussel, steeds in een andere vorm. Ze lijken doordachter dan andere vormen van tags, waar snelheid primeert. De magie van graffiti is soms net het mysterie errond. Maar voor Big City doorbreken we dat, of toch voor een stukje.

Na wat rondbellen lukt het om in contact te komen met NA, voluit Narsix. We hebben het over zijn werk, niet over zijn identiteit, zoals het hoort. “Het voelt als herinneringen waar ik al een tijdje niet meer aan heb gedacht. Ik begon ermee in 2001 en de laatste in de reeks zette ik in 2011,” vertelt Narsix. Het woord ‘reeks’ is hier wel op zijn plaats. Narsix heeft gedurende tien jaar exact honderd keer zijn initialen

Van wie zijn de graffiti-initialen NA, die verspreid zijn over de hele stad?

LISA UIT SCHAARBEEK

in Brussel achtergelaten, op honderd verschillende manieren. “Ik was nieuw in de stad en zocht een manier om op te vallen tussen het werk van de vele andere graffers, van wie het werk hier al te bewonderen was. Ik wou afwijken van de klassieke Amerikaanse vorm van graffiti waar je snel iets neerspuit, vaak in felle kleuren. Dit keer wou ik mezelf grafisch uitdagen. Ik ontwierp als het ware elke keer een ander logo met de twee letters.”

Zijn creativiteit om de letters telkens op een andere manier vorm te geven is bewonderenswaardig. De tekeningen zijn meestal in zwartwit, ze zijn subtieler en gaan op in

het geheel. “Ik hou ervan om te kijken naar verschillende vormen van architectuur. Daarom werkte ik tekeningen uit waar er een link was tussen het ontwerp en de plek waar het op terechtkwam. Zo vormt de graffiti een harmonie met de architectuur. Ik denk dat mensen daardoor mijn werk minder snel zullen aanzien als vandalisme, omdat het meer uitgewerkt aanvoelt dan een snelle tag.”

Zijn werk is vooral te vinden op gevels. Daarvoor kroop Narsix op daken, omdat hij het gevoel had dat maar een minderheid van de taggers dat op dat moment in Brussel deed.

Het is niet alleen door de hoogte dat

NA gemakkelijk te spotten is in het straatbeeld, er is nog een andere reden waardoor je zijn werk regelmatig tegenkomt. “Elke NA die ik achterliet, zie je vanuit een openbaarvervoersmiddel. Of het nu een tram, metro, bus of trein is. Het was mijn methode om locaties te vinden en de stad te leren kennen. Ik zat op het openbaar vervoer met een notitieboekje en zo schreef ik neer welke plekken ik ontdekte. Het werd onbewust mijn handelsmerk en een manier om zichtbaar te zijn voor zoveel mogelijk mensen in verschillende uithoeken van de stad.”

En zo zijn we allemaal letterlijk en figuurlijk misschien al honderd keer een NA gepasseerd. Nog een reden om volgende keer in het openbaar vervoer extra uit het raam te turen. De vondst geeft voldoening, beloofd.

BRUZZ | BIG CITY

© LUANA DIFFICILE

VOLGENDE WEEK Wat blijft er nog over van de Wereldtentoonstellingen van 1897 en 1910 in Brussel?

Lees en bekijk de antwoorden op de Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity 14 OKTOBER 2020

I 41

STEF KAMIL CARLENS BEZINGT ZIJN LIEFDE VOOR FRANSTALIGE MUZIEK

‘Muziek geeft me joie de vivre’

42

O

oit droomde Stef Kamil Carlens ervan om Freddie Mercury of David Bowie te worden, en anders zou hij wel de blues vertimmeren à la Tom Waits. Maar gaandeweg slopen er tussen zijn helden uit de Engelstalige muziekwereld ook Franstalige grootheden. Léo Ferré, Alain Bashung, Brel, Dalida, de lijst werd almaar langer. Op de albums met Zita Swoon doken er nummers in het Frans op, schoonheden als ‘Je range’, ‘L’opaque paradis’ en ‘De quoi a besoin l’amour’, een duet met Axelle Red. Carlens raakte bevriend met Franse zangers als Daniel Darc en Bertrand Belin, en werkte samen met onder meer Miossec.

Zijn liefde voor het Franstalige lied culmineert nu in een soloset op FrancoFaune, het Brusselse festival “pour la biodiversité musicale” dat hem uitnodigde om in Théâtre 140 door zijn en andermans Franstalige repertoire te struinen.

Carlens zal er in zijn uppie “des chansons d’amour, des chansons de joie de vivre, et des chansons de malheur” zingen, zoals hij het zelf onlangs aankondigde. Eigenlijk is het gek dat het zo lang geduurd heeft, met een Franstalige vrouw en een vader die zich altijd heeft verdiept in de Franse cultuur.

“Ik zing al lang songs in het Frans,” vertelt Stef Kamil Carlens enthousiast aan de telefoon vanuit zijn Hobokense hotspot, The Rabbit Field, waar niet de konijnen maar de kippen in de achtergrond de aandacht opeisen. “Maar ik vond het een uitdaging om die allemaal een keer te bundelen.

Ik ben al maanden bezig met de voorbereiding.

Dat er nu zoveel aandacht naartoe gaat, zet toch wat druk op de ketel.”

I 14 OKTOBER 2020

FrancoFaune noemt je niet voor niets “depuis 25 ans une légende de la frite-pop.” geslaagd vind, maar waarom niet?

Daarna ben ik alles van hem beginnen te beluisteren. Ik vond dat een prachtig universum.

Hij was de brug naar oudere chansonniers, Bécaud, Ferré, Dalida... Er is zoveel.

Kwam het idee om in je Franse ziel te spitten van hen?

Wat heb je in die Franse cultuur gevonden wat de Engelstalige muziek niet kon geven?

CARLENS: Ik weet niet meer exact hoe het gelopen

CARLENS: Ik zie geen grenzen tussen Engelstalige,

is. Als alles goed gaat, doe ik volgend jaar een uitgebreide solotournee. Daarvoor was ik al een tijdje intens aan het oefenen en arrangeren. Ik speel met een heel uitgebreide set instrumenten.

Gitaren, en tegelijkertijd dingen die ik met mijn voeten bedien. Ik omring me ook met een reeks keyboards en twee drumcomputers, waaronder een Roland CR-8000, een van de eerste programmeerbare drummachines van begin jaren 1980. Ik ga niet al mijn instrumenten gebruiken, dan zou ik een oplegger moeten huren, maar het wordt wel een hele choreografie. Lang verhaal kort: ik was sowieso mijn songs naar die setting aan het vertalen, en daar zaten ook veel Franstalige liedjes bij. Daaruit is het gegroeid, denk ik.

Franstalige of Nederlandstalige muziek. Muziek is muziek. Als de luisteraar de taal beheerst, is dat natuurlijk een heel andere beleving. Ik hou erg veel van de verhalen die in liedjes verteld worden.

Maar ik kan ook genieten van pakweg Indiase muziek, in een taal die ik niet begrijp.

Met Zita Swoon speelden we veel in Frankrijk, op den duur wilde ik toch op een directere manier communiceren. Ik spreek sowieso elke dag Frans met mijn vrouw. En mijn vader is romanist, hij gaf les aan de normaalschool en heeft zich altijd verdiept in de Franse literatuur en kunst.

STEF KAMIL CARLENS: Haha! Ik weet niet of ik dat

Wie heeft er destijds voor gezorgd dat de Franstalige cultuur steeds meer begon binnen te sijpelen?

CARLENS: Voor een groot stuk Laurence, mijn

vrouw. Ze is opgegroeid in de buurt van Doornik.

We hebben samen veel door Frankrijk gereisd.

Om te spelen, maar ook voor ons plezier. Ik heb er veel mensen leren kennen, onder wie een pastoor uit de Cevennen, Jean-Pierre. Hij heeft me Alain Bashung doen ontdekken, ten tijde van diens album Fantaisie militaire, een megasucces in Frankrijk. Ik was daar echt ondersteboven van.

Klopt het dat hij je teksten corrigeerde?

CARLENS: Als de gelegenheid zich voordeed, ja. Hij

beheerst het Frans dan ook beter dan gelijk welke Franstalige. (Lacht)

Welke Franstalige song van jezelf ga je zeker op de setlist zetten in Théâtre 140?

CARLENS: Verschillende, maar alvast zeker ‘Je

range’. Dat liedje heb ik geschreven nadat een goede vriend van mij, Bart, zelfmoord had gepleegd. Hij was een paar dagen daarvoor nog bij mij geweest en was in een dronken bui zijn muts en sjaal vergeten. Die twee objecten waren een bevreemdende echo van zijn aanwezigheid in mijn

▼

BRUZZ | INTERVIEW

De Antwerpse muzikant en beeldend kunstenaar Stef Kamil Carlens viert vijftig jaar op planeet aarde met een avond à la française op het FrancoFaune-festival. “Creëren is mijn manier om te overleven.” — TOM ZONDERMAN

© JOHAN JACOBS

Voor zijn solosoiree in Théâtre 140 haalt Stef Kamil Carlens zijn kleurrijkste outfits en mooiste instrumenten boven.

14 OKTOBER 2020

I 43

▼

STEF KAMIL CARLENS BEZINGT ZIJN LIEFDE VOOR FRANSTALIGE MUZIEK

kamer. Ik stopte ze in een doos, en daar zitten ze nog steeds. Vandaar kwam het idee om alles op te ruimen, en al die gevoelens en gedachten die zijn dood hebben getriggerd in lades te stoppen, om een soort van emotioneel overzicht te krijgen.

In het VTM-programma Liefde voor muziek toonde je dat je elk liedje kan hertalen in een emotionele rollercoaster. Welke Franstalige songs ga je zo’n behandeling geven in Brussel?

CARLENS: Onder meer ‘C’est comment qu’on

freine ?’ van Alain Bashung, een kwaad new-wavenummer van begin jaren 1980 van zijn album Play blessures, waarvoor Gainsbourg de teksten schreef. Ik werk ook aan een versie van ‘La mort’ van Barbara, over een vrouw die tegelijk sensueel is en de verpersoonlijking van de dood. Heel bevreemdend.

Welk Frans liedje betovert je elke keer opnieuw?

bracht hij het uit op zijn album French bazaar. Ik ga het ook brengen in Le 140, in een eenvoudige versie met mezelf alleen op Wurlitzer.”

Arno heeft altijd zijn eigen, ‘Europese’ versie van de blues willen maken. Had jij ook zo’n welgevormd idee van hoe je muziek moest klinken?

CARLENS: Ja, en dat kwam honderd procent door

Arno. Ik had al snel gezien hoe hij op albums als Choco van TC Matic heel veel werelden bij elkaar bracht – blues, volksmuziek, new wave, chanson – en hoe hij daar een eigen taal uit puurde. Dat Europese aspect werd bij hem een soort van poëtische identiteit. Dat vond ik ongelofelijk inspirerend, hoe je je kon laven aan Amerikaanse bluesmannen als Sonny Boy Williamson en John Lee Hooker, en daar toch je eigen versie van maken. Ik kende Arno toen nog niet, maar op de een of andere manier voelde ik zijn goedkeuring om dat te kunnen doen.

BRUZZ | INTERVIEW

CARLENS: ‘Gigi l’amoroso’ van Dalida. (Lacht) Dat

Stef Kamil Carlens Geboren op 27 september 1970, groeit op in Schoten, in de rand rond Antwerpen.

Zijn vader is leraar Frans, houdt van klassieke muziek en literatuur, en maakt zelf ook kunst.

Krijgt op zijn veertiende zijn eerste gitaar van zijn moeder. Trekt niet veel later al buskend Europa rond.

Omgordt in 1991 de basgitaar bij dEUS, tot hij meer tijd wil voor zijn eigen band, Moondog Jr., die na één album Zita Swoon wordt.

Laat in 2009 Zita Swoon vervellen tot Zita Swoon Group, een collectief dat zich toelegt op uiteenlopende disciplines.

is zo’n frivool, simpel nummer, maar het moment waarop Gigi naar dat dorpje terugkeert met zijn staart tussen zijn benen en zij hem erbij roept en zegt, komaan, we kennen je nog, je bent hier thuis, dan krijg ik altijd tranen in de ogen. Ik krijg nu al kippenvel als ik er nog maar aan denk. Er zit veel trash in het oeuvre van Dalida, maar ze heeft ook pareltjes uitgebracht. Ik hou van haar stem, haar présence. Mijn vriend Jean-Pierre begon altijd liedjes van haar te zingen wanneer hij wat te veel gedronken had. Misschien komt die liefde voor haar ook door hem. (Lacht)

Verwijst je driedelige naam ook niet naar die oude bluesrotten?

DRIJVEN

“Oh my Lord I must admit I don’t know how to live my life,” zong je aan het begin van je carrière in ‘She = like meeting Jesus’. Weet je dat nu beter?

(Luid) Dat er minder kwaadheid in jou zit, las ik, en dat je meer evenwicht hebt gevonden.

CARLENS: Amai, dat is een moeilijke vraag zo vroeg

CARLENS: Dat heb ik voor een groot deel aan mijn

’s morgens. (Denkt na) Een belangrijk aspect aan het leven is een plek vinden waar je jezelf kan zijn en ontplooien. Bij mij is dat hier, in The Rabbit Field. Ik ben echt een maker. Als je dat vermengt met die eigenheid van daarnet, geeft dat een soort rust. Ik zag onlangs een reportage over Miró, die heeft tot zijn 90e gecreëerd. Dat is een droom.

Maar goed, voor de rest blijft het leven zoeken en improviseren. Als kind leer je véél dingen, maar niet hoe je moet leven. En wanneer je dan een ander leven op de wereld zet, moet je dat ook allemaal uitvlooien want niemand heeft je verteld hoe je dat moet doen. Ik probeer mij te informeren, ik lees veel, en kijk hoe andere mensen de dingen aanpakken. Maar het blijft een mysterie,

vrouw te danken, ze heeft me veel geleerd over de balans tussen lichaam en geest.

“Woow! Sorry, ik ben soep aan het maken,” verklaart de Antwerpse song and dance-man zijn plotse kreet. Carlens producet de comebackplaat van de Antwerpse zangeres Leki, straks komt ze opnemen in The Rabbit Field, “maar niet zonder de magen te spijzen.” Vorige week ging hij dan weer op café met Arno in Brussel, vertelde ons een foto op Facebook. Gaat hij niet komen meezingen? “Nee, ik ga het echt helemaal alleen doen. Maar nu je het zegt, ik heb al vaak met Arno gezongen, maar nog nooit in het Frans. Hij heeft mij wel altijd aangemoedigd om in het Frans te zingen. Als jonge gast droomde ik ervan om ooit iets voor hem te kunnen schrijven. Begin jaren 2000 heb ik voor hem een Franstalig liedje gemaakt, ‘Vide’. Ik was superzenuwachtig toen ik hem een cd’tje overhandigde met dat nummer, maar tot mijn grote vreugde nam hij het op en

CARLENS: Absoluut. (Lacht) Ik heet ook echt Stefan

Martha Camille Carlens. Mijn grote voorbeeld was de Amerikaanse bluesgitarist Stevie Ray Vaughan.

Ik wilde daar een Vlaamse versie van maken.

Ondertussen ben je “vijftig jaar op Planet Earth”. Is dat voor jou een mijlpaal?

CARLENS: Nee, jong, ik ben daar totaal niet mee

bezig. Ik geef ook maar om de tien jaar een feest, alleen dit jaar helaas door corona dus niet.

“Het leven blij een mysterie, net zoals die kippen die hier elke ochtend een concert geven” STEF KAMIL CARLENS

Gaat in 2017 solo met Stuck in the status quo.

net zoals die kippen die hier elke ochtend een concert geven. (Gekakel) Sorry, wat zei je?

“Ik hoop dat er nog veel verrassingen komen, zowel voor het publiek als voor ons,” vertelde je in een interview met Jan Douwe Kroeske tijdens een 2 meter sessie 25 jaar geleden. Word je nog verrast?

CARLENS: Voortdurend, en dat maakt het zo

fantastisch. In 2009 hebben we met Zita Swoon een best of uitgebracht met als titel To play, to dream, to drift. Dat vat het voor mij samen. To play is evident: het samenspelen, creëren. To dream is het dromen van wat je wilt creëren, het nadenken over de inhoud en de vorm, en over de methode om uiteindelijk tot het resultaat te komen. Maar het derde is het allerbelangrijkste, to drift, en dat blijft zo. Na 2009 had ik me voorgenomen om minder te ‘drijven’, maar uiteindelijk drijf ik toch nog altijd iemands wereld binnen, of zij de mijne.

Je bent altijd de katalysator van je eigen vrijheid geweest. Net toen dEUS ging ontploffen, stapte je uit de band. Zita Swoon liet je vervellen tot Zita Swoon Group, om uit het harnas van de band te ontsnappen. Drie jaar geleden ging je solo.

CARLENS: Zita Swoon Group was mijn ideale manier om interactie aan te gaan met artiesten uit andere

44

I

14 OKTOBER 2020

© TOM CORNILLE

STEF KAMIL CARLENS À LA FRANÇAISE Jadis, le musicien et artiste visuel anversois Stef Kamil Carlens rêvait de devenir Freddie Mercury ou David Bowie, ou de faire du blues comme Tom Waits. Mais petit à petit, des personnalités francophones se sont glissées dans son répertoire de héros, jusque-là composé uniquement de musiciens anglophones : Léo Ferré, Alain Bashung, Brel, Dalida, et j’en passe.

Sur les albums avec Zita Swoon, il a même fait quelques magnifiques chansons en français : « Je range », « L’opaque paradis » et « De quoi a besoin l’amour », en duo avec Axelle Red. Carlens s’est lié d’amitié avec des chanteurs français comme Daniel Darc et Bertrand Belin, et a entre autres collaboré avec Miossec.

Son amour pour la chanson française culmine avec un set solo au FrancoFaune, le festival bruxellois « pour la biodiversité musicale », qui l’a invité à interpréter une collection de compositions francophones ainsi que quelques classiques de la chanson française au Théâtre 140. Carlens y chantera, seul, des chansons d’amour, des chansons de joie de vivre et des chansons de malheur.

FR

Stef Kamil Carlens zal in Théâtre 140 door zijn eigen en andermans Franstalige repertoire struinen.

artistieke disciplines of andere culturen. Ik wilde het klassieke idee van een zanger die begeleid door een band zijn verhaal vertelt, loslaten. Ik trok naar Burkina Faso om er samen te werken met Awa Démé en Mamadou Diabaté Kibié, in België ging ik een verbond aan met dansers als Inge Van Bruystegem en choreografen als Anne Teresa De Keersmaeker, ik schoof bandleden als Eva en Kapinga Gysel naar voren. Ik heb zes jaar muziekgemaakt en tegelijk stukken geregisseerd en decors ontworpen. Dat was heel intens. Daarna wilde ik weer iets simpels doen. Solo. Vroeger was alles altijd een groepsgebeuren, nu ligt de regie bij mij.

Op je laatste album, Making sense of infinity, kijk je minder naar jezelf en meer naar buiten. “The problems we have can all be solved at the same level of thinking we were at when we created them,” filosofeer je in ‘Fresco’. Zijn kunstenaars meer ‘woke’ dan vroeger?

CARLENS: Ik denk dat er veel veranderd sinds 9/11,

en de financiële crisis van 2008. Er is een soort van wantrouwen gekomen, over hoe de politiek werkt, hoe een democratie draait, hoe het financiële systeem in elkaar zit. Dat citaat is trouwens van Einstein. (Lacht) ‘Fresco’ is een ode aan de Amerikaanse futurist Jacque Fresco, die opgegroeid was tijdens de crisis in de jaren 1930.

Hij vond het absurd hoe de warenhuizen vol goederen lagen die de mensen niet konden betalen. Hij heeft daarna zijn hele leven gewijd aan het bedenken van een fictieve, alternatieve maatschappij, een soort utopie waarin de fysieke

werkelijkheid van een plant die groeit of een mecanicien die een wiel aan een auto draait niet losstaat van een abstract financieel systeem. De tekst van dat liedje is een hertaling van een interview dat Fresco deed met Larry King begin jaren 1970. En daarin citeerde hij Einstein.

Wat verwacht je zelf van kunst?

CARLENS: Veel. Een wereld om in te wonen. Mijn

zoon zei gisteren: zonder muziek zou ik niet kunnen leven. Hij is achttien, ik vond dat heel mooi om uit zijn mond te horen. Ik heb dat heel lang geleden ook voor mezelf gezegd, dit is een manier om te overleven. Kunst heelt en entertaint, ze is een drager van gedachten en verhalen, ze voedt, ze geeft vorm aan wereldvisies én aan de kleinste persoonlijke emoties.

Wanneer wist je dat muziek jouw taal zou worden?

CARLENS: Toen ik veertien was en één dag. (Lacht)

Ik kreeg een gitaar en ik wist: dit wordt het.

“C’est la seule chanson du monde qui ne finira jamais,” zingt de betreurde Dalida in ‘Histoire d’un amour’, een liedje dat je zelf ook speelt. Is dat wat muziek doet, het oneindige leven geven?

CARLENS: Niet alleen muziek, maar kunst in het

algemeen kleurt alles, geeft inhoud, betekenis, zin, joie de vivre. De schoonheid, in de heel brede zin van het woord, is de motor.

STEF KAMIL CARLENS 17/10, 20.00, Théâtre 140, www.francofaune.be

STEF KAMIL CARLENS À LA FRANÇAISE The Antwerp-based musician and visual artist Stef Kamil Carlens, who has just turned fifty, once dreamed of being Freddie Mercury or David Bowie, and otherwise he would sing the blues à la Tom Waits. But gradually, his heroes from the English-speaking music world were joined by some Frenchspeaking greats. Léo Ferré, Alain Bashung, Brel, Dalida, the list grew ever longer. His albums with Zita Swoon started to feature some tracks in French, beauties like “Je range”, “L’opaque paradis”, and “De quoi a besoin l’amour”, a duet with Axelle Red. Carlens became friends with French singers like Daniel Darc and Bertrand Belin, and collaborated with artists like Miossec. His love for French song has now culminated in a solo set at FrancoFaune, the Brussels festival “pour la biodiversité musicale”, which invited him to present some highlights from both his and others’ French-language repertoire at Théâtre 140. Carlens will perform solo renditions of “des chansons d’amour, des chansons de joie de vivre, et des chansons de malheur”.

EN

AUTHOR EOGHAN WALSH CELEBRATES THE NEW GOLDEN AGE WITH A BOOK AND WITH A BEER

BRUZZ | INTERVIEW

‘Beer is cool again’

With a book and a special issue beer, the Brusselsbased Irishman and beer blogger Eoghan Walsh is paying tribute to Brussels’ rich but o -forgo en history of brewing. The book tells the stories of the rise and fall of illustrious companies, and also takes readers to the European Parliament, Anderlecht football club, Expo 58, and Patrice Lumumba’s Congo. — MICHAÊL BELLON

B

elgian Beer thrives on made-up stories and spooky folklore,” the American beer author Joe Stange writes in his foreword to Brussels Beer City by Eoghan Walsh. Stange refers, among other things, to the far-fetched foundation year 1366 on Stella bottles, and to the tall tales about spontaneous fermentation in the Zenne Valley. Belgium’s beer heritage could certainly use some historical background.

And that is precisely what Walsh is providing. After graduating in European Studies in

46

I

14 OKTOBER 2020

Maastricht, Walsh moved to Brussels in 2009, and he still lives here with his wife from Leuven.

Walsh’s blog about Brussels became the beer blog Beercity. brussels, and after his piece about a visit to the abandoned Atlas Brewery in Anderlecht was picked up in the now defunct magazine Belgian Beer and Food by his namesake Paul Walsh, he wrote a whole series of stories about the history of Brussels’ breweries, which have now been collected in this book. It is perfect for (international) Brussels beer lovers

“Living in Belgium as a foreigner, you can’t really avoid beer, can you?”

EOGHAN WALSH Author of ‘Brussels Beer City’

because Walsh does not write the umpteenth story about geuze or about the current heyday of craft beer in Brussels. He tells the stories of the breweries that made the transition from spontaneous to low fermentation between 1880 and 1980, often with great success, and which left wellknown visual traces in the cityscape. For example, he writes about Belle-Vue and Anderlecht football club, Vandenheuvel and Expo 58, Brasserie Leopold and the European Parliament, or Wielemans-Ceuppens and the first Congolese prime minister Patrice Lumumba, who was recruited by Wielemans to distribute Coca-Cola in Congo before independence.

PUZZLING PYRAMIDS After Michael Jackson, Joe Stange, Tim Webb, Breandán Kearney, and Paul Walsh, Eoghan Walsh is thus another English-speaking author to write with knowledge and

passion about Belgian and Brussels beer. “Well, living in Belgium as a foreigner, you can’t really avoid beer, can you? If you want to get in with your in-laws and your Belgian relatives, there are a couple of touchstones. One of them is cycling and another one is certainly beer.

Fifteen years ago, in Ireland you had the choice between the likes of Budweiser, Heineken, Miller, Coors, and Carlsberg, with Guinness as a separate category. There was no variety and nothing much to get excited about. In Brussels, I became obsessed with Cantillon’s lambic beers, and when the craft beer shop Malt Attacks opened down by the Sint-Gillisvoorplein/parvis de Sint-Gilles, I started picking up the new local beers from Brasserie de la Senne. But since I studied history, I also wanted to learn about the past.

And as I needed a focus for my blog about Brussels, beer became the lens through which to view the city, its history, its culture, its architecture… Buildings and names of breweries like Belle-Vue, Wielemans, or Caulier are a bit like the pyramids in Egypt. They have been there for as long as folk memory can remember, but not everybody really knows how they got there. If you read the book you should be able to piece the puzzle together.”

It is a funny coincidence that Eoghan’s wife is from Leuven. That city is home to the Artois brewery (now Anheuser-Busch InBev), which appears in the book numerous times as the last buyer of the ever-larger Brussels brewing conglomerates, which were nevertheless closed after these mergers. “It’s interesting to see that big shadow of Artois looming larger and larger over the city’s breweries as time goes on. But you saw that in the UK as well. The breweries that were smarter or able to move more quickly, bought up everybody else before they were themselves bought out. Not so much out of interest in keeping those bought breweries going, but for their networks of bars and cafés through which they

could now sell their own beers.

Wielemans, for example, had a huge network of cafés in Brussels and elsewhere.”

In addition to the closure of many breweries in Brussels, starting in the 1950s we also see the notorious Brussels demolition and building craze, which destroyed a lot of that old industrial heritage. “We were unlucky that the trends towards consolidation of the breweries and the crazy city development from the fifties onwards came at the same time. Had these businesses survived a bit longer, probably more of that heritage would now still be there.”

THE GODFATHER To write his stories, Walsh walked around the city, consulted archives and books, and spoke to a range of people. Like Yvan De Baets at Brasserie de la Senne, who knows what Wiel’s pils would have tasted like. But also to people who are no longer with us, like Guy Moerenhout, who wrote the blog “Brasseries et bières de Bruxelles” and Guido Vanderhulst, an expert in Brussels’ industrial past from the Museum La Fonderie. Walsh: “A recurring theme in the book is the attempts of people who fought to maintain the industrial heritage of the city against the people who often successfully tried to destroy it. In his fight against the commune and Artois, Guido more or less singlehandedly rescued much of the Wielemans-Ceuppens brewery from the demolition crews. He was part of a generation of people that had deep knowledge of the city and it’s brewing past, and that knowledge is at risk of disappearing with them.”

Fortunately, there is still the irony of history because many small and large breweries are being currently being built in Brussels. “That is why I ended the book with the chapter on the former, but also soon to be resurrected Caulier brewery. We’ve come from a situation in which Cantillon was the only brewery, until Brasserie de la Senne showed that

NEW OLD BEER To celebrate the book’s launch, Walsh joined forces with Sam Fleet from the Brussels Beer Project (BBP) brewery and beer historian Ron Patterson to brew a special beer.

SCTCH 1920 is a Scotch Ale based on a 1928 recipe from a brewery in Edinburgh. Scotch ale is a style of beer that reached Brussels one hundred years ago. It is the only beer from the golden years that Walsh describes that is still in production.

The current Scotch C.T.S. by Anheuser-Busch InBev is a descendent of the CTS Scotch by Wielemans-Ceuppens. ‘CTS’ stands for Crown Tree Stout – a reference to the trees on the brewery’s street. Walsh: “You can write about vanished and abandoned breweries, but it is of course very difficult to get a visceral sense of what their beers tasted like.

That’s why we thought of brewing a beer from the golden age between 1880 and the Second World War. At that time, English beers were all the rage. Belgians couldn’t get enough of pale ales and stouts and scotch ales.

And the SCTCH 1920 is not a dark and sweet Scotch like we would expect today, but one that would have been sold at the time.” The surprisingly blonde beer was brewed with Belgian hop at a volume of 800 litres and is available from the (BBP) brewery.

BRUSSELS BEER CITY Eoghan Walsh, Brussels Beer City. Stories from Brussels’ brewing past (86 p.) is available from Amazon, Malt Attacks, Dekkera – la bièrerie du quartier Wiels, Waterstones, and Fermenthings. www.beercity. brussels

DE GESCHIEDENIS VAN BRUSSEL BEKEKEN DOOR EEN BIERGLAS De Ier Eoghan Walsh belandde in 2009 in Brussel en schreef op zijn bierblog Beercity.brussels een hele serie verhalen over het verleden van de Brusselse brouwerijen, die nu zijn verzameld in het boek Brussels Beer City. Walsh beperkt zich niet tot het zoveelste verhaal over geuze, of een lofzang op de huidige hoogconjunctuur van craftbeers in Brussel. Bier is de lens waardoor hij de geschiedenis, de cultuur, de stedenbouw, de architectuur van de stad overschouwt. Hij focust daarbij vooral op de brouwerijen die tussen 1880 en 1980 de stap van spontane naar lage gisting zetten, maar die daarna ten prooi vielen aan overnames, sluitingen en afbraak. Zo gaat het over Belle-Vue en voetbalclub Anderlecht, Vandenheuvel en Expo 58, Brasserie Leopold en het Europese Parlement, of WielemansCeuppens en de eerste Congolese premier Patrice Lumumba. Om de lancering van het boek te vieren, brouwde Walsh samen met Brussels Beer Project ook het gelegenheidsbier SCTCH 1920.

NL

UN LIVRE À LA SANTÉ DE LA BIÈRE BRUXELLOISE

BRUZZ | INTERVIEW

The book ends with a chapter on the soon to be resurrected Caulier brewery.

brewing beer in Brussels was still possible. And Yvan De Baets is now the godfather of a new generation of brewers who have all found their niche and who see Brussels explicitly as part of their identity. Beer is cool again, to the extent that it has become a productive part of Brussels’ industry, with still more applications for brewing licenses again this year. We have entered a new golden age.”

L’Irlandais Eoghan Walsh est à Bruxelles depuis 2009 et a écrit toute une série d’histoires sur le passé des brasseries bruxelloises sur son blog consacré à la bière. Ces histoires sont maintenant compilées dans le livre Brussels Beer City.

Walsh ne se limite pas à raconter une énième histoire sur la gueuze ou à louer la montée de la craft beer à Bruxelles. En réalité, la bière est le filtre à travers lequel il contemple l’histoire, la culture, l’urbanisme et l’architecture de la ville. En se concentrant avant tout sur les brasseries qui sont passées de la fermentation spontanée à la fermentation basse entre 1880 et 1980 et qui ont ensuite été victimes de rachats, de fermetures ou de démolition. Il évoque l’histoire de Belle-Vue et du club de foot Anderlecht, de Vandenheuvel et de l’Expo 58, de la Brasserie Léopold et du Parlement européen ou encore de WielemansCeuppens et du premier Premier ministre congolais Patrice Lumumba. À l’occasion du lancement du livre, Walsh a brassé une bière en collaboration avec le Brussels Beer Project, la SCTCH 1920.

FR

14 OKTOBER 2020

I 47

ARTISTIEKE KAMELEONS JAOUAD ALLOUL EN LISETTE MA NEZA OVER HUN VLOEIBARE IDENTITEIT

Lisette Ma Neza Werd in 1998 geboren in Nederland als kind van Rwandese ouders.

Bracht haar jeugd door in Breda en ging in 2016 film studeren aan de LUCA School of Arts in Brussel.

Was in 2017 Belgisch Kampioen Poetry Slam en in 2018 runner-up op het EK en het WK. Heeft altijd geschreven, eerst dagboeken en poëzie, later ook liedjesteksten en sinds 2019 columns voor Mo*, vaak over afkomst, identiteit en gender.

Jaouad Alloul Werd in 1985 geboren in Antwerpen in een Marokkaans moslimgezin.

Nam na zijn coming-out en een carrière als dragqueen in 2013 deel aan The Voice van Vlaanderen.

Was in 2019 het gezicht van de Belgian Pride en ging in première met de theatermonoloog De meisje.

Lanceerde dit jaar nieuwe muziek, richtte samen met zijn vriend het vrouwvriendelijke Sjamaan Produktiehuis op en toert met de jeugdvoorstelling Shakira & Chikara.

48

‘Kunnen we eindelijk dat tribalisme achter ons laten?’

Dat we allemaal allerlei dingen zijn, en onze identiteit kortom fluïde is: VUB-cultuurhuis Pilar wijdt er zijn najaarsprogramma aan. Ook de artistieke veelvraten Jaouad Alloul en Lisette Ma Neza komen langs. Ondanks een verschillende geaardheid, gender, kleur, culturele en religieuze achtergrond manoeuvreren ze soepel tussen disciplines en leefwerelden. “Het is als verschillende talen spreken.” — TOM PEETERS, FOTO’S IVAN PUT

Hoe hebben jullie elkaar leren kennen?

LISETTE MA NEZA: Op een Mama’s Open Mic-avond in Antwerpen. Ik herinner me vooral Jaouads stem. Toen hij met zijn eerste noot de hele zaal omverblies, dacht ik: waarom staat hij niet op het grootste podium van België?

JAOUAD ALLOUL: Ik herinner mij vooral een vrolijk en bijzonder getalenteerd meisje dat positiviteit uitstraalde, maar ook niet bang was om diepgang te stoppen in haar emotie.

Jaouad, jij wordt vaak opgevoerd als homoseksuele moslim. Lisette, jij als zwarte vrouw. Terwijl dat natuurlijk maar een deel is van wie jullie zijn. Hoe zijn jullie je bewust geworden van jullie vloeibare identiteit?

ALLOUL: Door als kind van een migrantenfamilie op een Vlaamse school te zitten. Mijn ouders spraken geen Nederlands, maar Arabisch. Zo ontwikkelde ik een dubbele persoonlijkheid: met mijn Vlaamse vrienden deelde ik de Vlaamse tradities, thuis de Marokkaanse. Nu ben ik daar dankbaar voor, maar toen was dat heel vermoeiend. De constante beweging tussen heel verschillende leefwerelden heeft een emotionele tol geëist. Aan de andere kant heb ik zo een fluïditeit kunnen ontplooien die me op latere leeftijd, toen ook mijn seksualiteit zich begon te ontwikkelen, goed van pas is gekomen.

MA NEZA: Als kind bewoog ik me als een salamander van de ene naar de andere omgeving.

Onbewust was ik superfluïde. Maar pas toen ik op mijn achttiende naar Brussel trok om er te gaan studeren, ben ik beginnen te beseffen dat ik als zwart meisje in een wel heel erg witte wereld was opgegroeid. De maatschappij waarover ik op school had geleerd dat ze bestond, was plots mijn maatschappij geworden. Voordien was ik als jonge kunstenares vooral bezig geweest met mijn eigen intieme wereldje. Brussel vergrootte niet alleen mijn wereld, de stad deed me ook nadenken over wie ik echt was.

Wat betekent fluïditeit nu voor jullie?

MA NEZA: Ik vergelijk het soms met meerdere talen

spreken. Als je als kind opgroeit met ook nog een tweede of zelfs een derde taal, dan zal die later heel natuurlijk aanvoelen. Zo leer je switchen tussen codes en zal je makkelijker inzien welke omgeving wat nodig heeft. Dat betekent niet dat je telkens iemand anders bent, maar dat je jezelf leert kennen in verschillende omgevingen.

ALLOUL: Mijn fluïditeit helpt me om mensen en situaties beter aan te voelen. Fluïde mensen kiezen vaker voor een gemeenschappelijk goed. Ze houden rekening met de achtergrond en de privileges van de mensen met wie ze in interactie gaan. Toch zijn er veel mensen in onze maatschappij die zeggen dat ze enkel dit of enkel dat zijn. Maar zo rigide met je identiteit omgaan, zoals we dat bij sommige rechts-nationalistische groeperingen zien, richt veel schade aan, niet alleen op persoonlijk, maar ook op maatschappelijk vlak. Eigenlijk betekent het dat je op geen enkele manier bereid bent om met een andere persoon mee te bewegen om de energiestroom fijner te laten verlopen. Een maatschappij die iedereen in vakjes stopt, kan mensen ook niet fluïde laten zijn. ▼

D

e Antwerps-Marokkaanse performer en lgbtq-activist Jaouad Alloul toert nog steeds door Vlaanderen met De meisje, de theatermonoloog waarin hij bekende dat hij als kind graag een meisje was geweest, iets wat onuitgesproken bleef in het moslimgezin waarin hij opgroeide. De Brussels-Nederlandse poetryslamster Lisette Ma Neza kwam op haar achttiende als zwarte vrouw in onze hoofdstad studeren en trok grote ogen. Plots zag ze alles waar ze als tiener over gelezen had in de praktijk.

“Ik heb nauwelijks het privilege om over koetjes en kalfjes te schrijven, want ik ben een vrouw van kleur,” schreef ze in een column. Samen vinden ze het een uitdaging én een kracht om veel dingen tegelijk te zijn, en dat mag ook op de planken gehoord worden. Daar zetten ze hun stem en hun taalvaardigheid (en wat Alloul betreft ook zijn lijf en ledematen) in om ook anderen te emanciperen.

“Ik ben blij dat het verhaal van Sam Be ens kan, maar als dit een moslimjongen was geweest, had het geen Hollywoodverhaal opgeleverd” JAOUAD ALLOUL

14 OKTOBER 2020

I 49

▼

JAOUAD ALLOUL EN LISETTE MA NEZA OVER HUN VLOEIBARE IDENTITEIT

Jaouad, jij bent opgegroeid in een moslimcultuur, waarin machismo en het patriarchaat botsten met je eigen genderfluïditeit.

BRUZZ | INTERVIEW

ALLOUL: Dat klopt, maar dezelfde machocultuur zien we pakweg ook bij Schild & Vrienden of in het professionele voetbal. Ik spreek liever over toxische mannelijkheid. Het gaat niet eens over seksualiteit. Zelfs van mannen die zich identificeren als cisgender (persoon van wie de genderidentiteit samenvalt met het geslacht bij geboorte, red.) of hetero wordt verwacht dat ze hun emoties verdringen. Onmiddellijk dominant reageren geniet nog vaak de voorkeur boven eerst nadenken over hoe anderen zich bij iets zouden voelen.

MA NEZA: Kijk alleen maar naar onze machthebbers: bijna allemaal witte alfamannetjes. Ik word daar vooral heel bang van, terwijl ik van thuis uit toch ben opgevoed met het idee dat ik alles kon bereiken als ik maar hard genoeg mijn best deed.

Dat idee bleef overeind tot ik de tv aanzette en als zwarte vrouw geconfronteerd werd met al die witte mannen die het voor het zeggen hadden.

ALLOUL: Ik spreek intussen vijftien jaar over dit onderwerp, ook voor vijftienjarige scholieren. Dat heeft me vooral geleerd dat we moeten stoppen een zondebok te zoeken voor iets wat ons allemaal aanbelangt. Mijn vader zei altijd: als je wijst met één vinger, dan wijzen er drie andere vingers terug. Veel efficiënter dan andere culturen toe te snauwen dat ‘wij’ veel verlichter zijn dan ‘jullie’, is kijken naar wat we zelf beter kunnen doen. In de vijftig jaar dat de westerse maatschappij bezig is met het creëren van bewustzijn rond homoseksualiteit is er op wetgevend vlak veel werk verricht. We kunnen trouwen en hebben rechten verworven. Uiterlijk gaat het dus goed, maar innerlijk is er nog een lange weg af te leggen. Voor veel mensen blijft homoseksualiteit en genderfluïditeit gewoon een trend en zijn lgbtq’s niet meer dan aanstellers.

Is het dan geen goed nieuws dat vorige week een transpersoon als federaal vicepremier en minister werd aangesteld en dat er amper aandacht besteed werd aan het feit op zich?

ALLOUL: Op dat ene Vlaams Parlementslid voor Vlaams Belang na. Deze witte cisgender en heteroman kon het niet nalaten commentaar te geven. Het stoort me dat zoiets door onze media en maatschappij vaak gedoogd wordt (na dit gesprek kwam er wel een felle reactie van Groen-politicus Björn Rzoska in het Vlaams Parlement, red.). Soms denk ik dat we dat soort van tribalisme maar niet achter ons kunnen laten.

De opvatting ‘dat is iemand van ons, dus die moeten we nog net iets meer beschermen’ is blijkbaar erg hardnekkig. Had een Mohammed op zijn sociale media hetzelfde beweerd over onze transminister, dan was Vlaanderen waarschijnlijk te klein geweest.

Toch lijken er horden genomen te zijn. In The masked singer, Vlaanderens populairste tv-show, kwam met Sam Bettens een transpersoon uit het pak van een otter gekropen. Hebben mensen ook 50

I

14 OKTOBER 2020

Jaouad Alloul en Lisette Ma Neza. Hij over haar: “Ze is ongelofelijk positief en niet bang voor diepgang.”

Zij over hem: “Hij blies me omver met zijn stem.”

PILAR ASAP LAAT MEERVOUDIGHEID SCHITTEREN

Sister outsiderkunst Het multidisciplinaire kunstenfestival Pilar ASAP neemt naar halfjaarlijkse gewoonte een actueel thema onder de loep.

Middels muziek, theater, debat en een expo wordt dit keer onze meervoudige identiteit laagje per laagje artistiek afgeschraapt. These selves, zoals de Amerikaanse auteur en feministe Virginia Woolf ze ooit omschreef,

bepalen wie we zijn, wat we kunnen en waarvan we mogen dromen. Op de gelijknamige expo onderzoeken kunstenaars als

Stef Van Looveren

Clara-Lane Lens, Lore Stessel en Stef Van Looveren hun en onze (gender)fluïditeit en stereotypes. Die laatste, bekend als designer van de pussy en penis bags, is ook de favoriete videoartiest en fotograaf van het donkere popenigma Sylvie Kreusch, die de Opening Night cureert en met Uma Chine en Lo-lee-ta meteen twee beloftevolle bandjes uitnodigt. Ook de andere concertavonden zetten in op nieuw bloed. Check zeker Peenoise, het indiepop-

niet gewoon tijd nodig om te wennen aan emancipatorische vooruitgang?

ALLOUL: Zeker, en ik ben fan van visibiliteit, maar

nog meer van educatie, want er bestaat een groot verschil tussen een transpersoon in een pak stoppen en er op een gevoelige manier mee omgaan. Ik vond het ongepast dat de presentator hem meteen vroeg of zijn stem hard veranderd was na de transitie. Iets normaliseren wil vaak zeggen dat we de complexiteit ervan uit het oog verliezen. Een transpersoon in Thuis in drie afleveringen een transitie laten ondergaan, stemt niet overeen met de werkelijkheid. En was Sam Bettens een Arabische moslimjongen geweest, dan had dit geen Hollywood-verhaal opgeleverd.

Ik ben blij dat het kan, maar het is een geprivilegieerd verhaal.

Hoe kunnen we dan nog beter leren omgaan met genderfluïde identiteiten?

ALLOUL: We moeten vooral blijven praten. Soms durven mensen geen vragen te stellen, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn dat ze de verkeerde voornaamwoorden gebruiken en niemand in diskrediet willen brengen. Daarnaast moeten we het hebben over wat we niet begrijpen, dus niet doen alsof we alles snappen, en goed nadenken over hoe we met elkaar in gesprek gaan. Ik droom van een open gesprek met een imam over homoseksualiteit in de islam, waarin we jongeren duidelijk maken dat het oké is om beide te zijn.

MA NEZA: Naast praten moeten we ook beter leren luisteren. Gewoon luisteren zal je wereldbeeld vaak al verruimen, want heel vaak zijn de dingen die je zoekt al gevonden en de vragen die je stelt al beantwoord.

Jullie brengen straks op Pilar ASAP een eerbetoon aan de Caribisch-Amerikaanse auteur, dichter, feminist en activist Audre Lorde (1934-1992), die jaren geleden al omschreef hoe vloeibaar een identiteit kan zijn. Wat heeft ze voor jullie

Sylvie Kreusch

groepje rond de drie zonen van actrice Marijke Pinoy, dat zijn debuutalbum Forevergem komt voorstellen.

Maak van de bonte triple bill met Ruby Grace, Chibi Ichigo en EMY gebruik om de vinger aan de pols te

“Ik vergelijk fluïditeit soms met meerdere talen spreken. Je leert switchen tussen codes en zal makkelijker inzien welke omgeving wat nodig hee ” LISETTE MA NEZA

betekend en wat is haar erfgoed nog waard in deze samenleving?

ALLOUL: Heel veel. In een tijd dat zwarte vrouwen, en zeker zwarte lesbische vrouwen, de mond werden gesnoerd, waren haar geschriften revolutionair. Ze schreef over het patriarchaat en over hoe systemen in onze maatschappij hele bevolkingsgroepen benadelen. Black Lives Matter grijpt terug naar haar erfgoed. Haar relevantie is duidelijk voor iedereen die ook in België vanwege een familienaam moeilijk aan een appartement of een job raakt.

MA NEZA: Nadat ik in een Londense museumshop mijn oog liet vallen op Lordes Your silence will not protect you (een in 2017 verschenen bundel met essays, speeches en gedichten, red.) was ik meteen helemaal mee. Eén ding is me altijd bijgebleven: ze zei dat poëzie geen luxe is, maar een noodzaak in ons bestaan. Ze schreef dingen die moesten geschreven worden, die mensen nodig hadden om te evolueren. Dat kon alleen maar omdat ze niet enkel nadacht over wat ze schreef, maar ook over waarom ze het schreef. Ik heb tijdens de lockdown gitaar leren spelen en zou op haar hommageavond graag een nummer aan haar opdragen.

PILAR ASAP: THE FLUID IDENTITY EDITION 15/10 > 12/11 (Closing Night: 12/11, 20.00), Pilar, pilar.brussels

houden van een uit zijn voegen barstende generatie jong vrouwelijk talent. En bekijk ter voorbereiding van de extravagante avond rond de schlagerdisco van cultkaalkop-met-snor Willy Organ misschien ook de nieuwe clip van softcoreperformancekunstenaar Dolly Bing Bing. ‘Kusje’, een samenwerking met de New Yorkse queer producer ABSRDST, is een verrassend internationaal klinkende knipoog naar FAKA en FKA Twigs.

Dé ster van deze editie van

Pilar ASAP is de veelzijdige Caribisch-Amerikaanse auteur en activiste Audre Lorde. Tussen de academische analyses van en eerbetonen aan haar meesterwerk Sister outsider draagt Martha Da’ro er gedichten uit voor. Dan

hebben de Antwerpse choreograaf Jan Martens en de Iraans-Brusselse kunstenares Nazanin Fakoor met respectievelijk Passing the Bechdel test en de immersieve installatie Rainbow aan de hand van visionaire voorbeelden uit de literatuur hun kijk al gedeeld op onze meervoudige identiteiten. Op de slotavond met onder anderen Jaouad Alloul en Lisette Ma Neza wordt ten slotte ook de top drie van de essaywedstrijd Hooray for the Essay! bekendgemaakt. (TP)

JAOUAD ALLOUL ET LISETTE MA NEZA: « FIERS DE NOTRE FLUIDITÉ » Nous sommes toutes sortes de choses, notre identité est fluide. Voilà le thème du festival d’automne de Pilar, le centre culturel de la VUB. Avec entre autres une apparition des artistes Jaouad Alloul et Lisette Ma Neza qui, malgré leur orientation sexuelle, sexe, couleur, origines culturelles et religieuses différentes, manœuvrent tout en souplesse d’une discipline et d’un environnement socio-culturel à un autre. Lisette Ma Neza : « C’est comme parler plusieurs langues. Si, petit, tu grandis avec une deuxième ou une troisième langue à la maison, cela semble inné et naturel. Cela t’apprend à passer d’un code à un autre et à discerner plus facilement ce que demande un certain environnement. » Jaouad Alloul : « Je suis fan de visibilité, mais encore plus d’éducation. Car faire porter un costume à une personne transgenre et traiter le sujet de façon sensible sont deux choses complètement différentes.»

FR

JAOUAD ALLOUL AND LISETTE MA NEZA: “PROUD OF OUR FLUIDITY” The fact that we are all a great variety of things, in short, that our identity is fluid. This is the focus of the VUB cultural centre Pilar’s autumn programme.

And the artistic gluttons Jaouad Alloul and Lisette Ma Neza are stopping by. Despite having different orientations, genders, races, cultural, and religious backgrounds, they fluidly move between disciplines and environments. Lisette Ma Neza: “It’s like speaking different languages. When you grow up with a second or even a third language, they feel very natural later on. It teaches you to switch between codes and gives you insight into what is required in different contexts. That doesn’t mean that you are a different person each time, but that you learn to know yourself in different environments.” Jaouad Alloul: “I am a fan of visibility, but even more of education, because there is a big difference between putting a trans person in a suit and treating that person in a sensitive way.”

EN

Willy Organ 14 OKTOBER 2020

I 51

COLOFON

Nick Trachet

BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar.

Vlaai Nick Trachet Brusselaar die de stad en de wereld culinair ontdekt

BRUZZ | TRACHET

ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be

aardewerken kom gieten en twee uur in een oven laten bakken tussen 170 en 175 °C. Dit geeft een onwezenlijk gesuikerd recept. Maar het is wel oorspronkelijk.

ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir

NINOOFSE VLAAI

CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx

Vanuit Ninove kwam lezer Paul De Meulemeester met het recept van “échte” Ninoofse vlaai.

1 liter volle melk, 150 g fijne griessuiker, 20 kleine macrons (kokoskoekjes), 2 dikke sneden peperkoek (zonder extra suiker of noten), 6 Ninoofse mastellen, 2 eenheden (‘pikuren’) rum (speciaal voor patisserie), 2 eenheden amandelaroma, 2 koffielepels kaneelpoeder, ½ koffielepel foelie, 6 eieren, snuifje zout Alles bij elkaar doen, heel goed mengen tot er geen brokken meer zijn, in een ovenvaste schotel gieten en in een oven bij 180 °C gedurende 45 tot 50 minuten laten garen. De vlaai moet een bruin korstje hebben en langs binnen nog smeuïg zijn: niet te hard maar ook geen platte brij. Laten afkoelen en in sneetjes verdelen; ook lekker op een boterham …

De Ninoofse vlaai verschilt dus in wezen van de Aalsterse vlaai doordat er geen kandijsiroop aan wordt toegevoegd, maar wel kokosmacrons (en soms gekonfijt fruit, maar dat wordt door anderen afgedaan als ‘onecht’). Let erop dat in beide recepten foelie en extra kaneel worden toegevoegd, ook al zit er in de mastellen al kaneel.

Beide worden niet volledig gaar geserveerd, om te kunnen smeren en dasjteren. Smakelijk. )

Zelden zoveel reactie gehad als op mijn column over mastellen. Ze kwamen op Facebook. Op de website van BRUZZ komt zelden nog reactie. Ik ben daar niet erg zichtbaar, denk ik.

Lezers uit Aalst en Ninove reageren erg enthousiast. Een beetje over de mastellen, die blijkbaar iets waren voor woensdagnamiddag, terwijl de kinderen naar Nonkel Bob keken op televisie. Ook op ‘Sint-Pietersfeest’ (26 juni, begin van de zomervakantie) waren mastellen een must, dan weer vergezeld van ‘kakajo’.

Maar de meeste reageerders schakelen onmiddellijk over op wat het belangrijkste gebruik blijkt te zijn voor mastellen: vlaai! Niet al mijn vragen over magisch en regionaal mastellengebruik zijn daarmee beantwoord, maar laat mij maar meeschuiven bij het algemeen Denderlands hoezee voor vlaaien. Om nog eens alles op een rijtje te zetten: Denderlandse vlaaien zijn een soort verfijnde bodding, met een continue inhoud, in bodding zie je vaak nog de stukken oud gebak die erin werden gebruikt in de vlaai is alles egaal. Lierse en Limburgse vlaaien zijn dan weer fruittaarten, helemaal iets anders.

OPLAGE OPLAGE : 62.609 exemplaren.

HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Mathias Declercq

REDACTIE Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Ellen Debackere, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden EINDREDACTIE Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias VORMGEVING Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VERTALING John Arblaster, Frédérique Beuzon, Martin McGarry, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (DPG Media) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

AALSTERSE VLAAIEN Annemarie De Ridder, lezeres uit Houtem, is van Dendermondse komaf, maar stuurde dit recept van Aalsterse vlaai. Het recept stak handgeschreven op een stukje papier in een kookboek van haar nonkel uit Aalst.

2 liter melk, 15 mastellen, 90 klontjes suiker (550 g), 4 eieren, 800 g kandijsiroop, 2 koffielepels kaneel, 2 snuifjes foelie.

Melk koken en suiker bijvoegen, van het vuur nemen en voldoende laten afkoelen, de mastellen raspen en bijvoegen – dat wijst erop dat het om droge mastellen gaat! – de eieren kloppen met de foelie en de kaneel, en bij de brij voegen. De siroop erin roeren en goed mengen. In een ronde

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet 52

I

14 OKTOBER 2020

“De vlaaien van mastellen worden niet volledig gaar geserveerd, om te kunnen smeren”

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be

VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels

WWW.BRUZZ.BE

LANCERING

ADMIRAL

OPENDEURDAG

De historische omgeving van Tour & Taxis in Brussel transformeert tot een compleet nieuwe buurt waar cultuur, events, inspiratie, ontspanning, wonen en werken centraal staan.

Kom langs en ontdek het nieuwe Gare Maritime en de uitzonderlijke appartementen van Admiral, gelegen aan de voet van het park.

Admiral

Voor meer informatie en het programma:

Gare Maritime

met de magistrale Derde Pianosonate van Brahms Š JOHAN JACOBS