Βιβλίο - Επιστολές που Έγραψαν Ιστορία - Έρωτας

20. ΕΙΜΑΙ ΑΠΙΣΤΕΥΤΑ ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΟΣ ΜΑΖΙ ΣΟΥ Τζέιμς Σκάιλερ προς Τζον Μπάτον................................................................ 84 21. ΤΟ ΠΙΟ ΟΜΟΡΦΟ ΕΡΓΟ ΑΠΟ ΟΛΑ Πάτι Σμιθ προς Ρόμπερτ Μέιπλθορπ........................................................... 87 22. ΜΙΑ ΑΘΛΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ Ίβλιν Γουό προς Λόρα Χέρμπερτ...................................................................... 89 23. ΞΕΡΩ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΓΑΠΗ Άνσελ Άνταμς προς Σέντρικ Ράιτ..................................................................... 93 24. ΜΑΚΡΙΑ ΣΟΥ ΕΙΜΑΙ ΕΝΑ ΤΙΠΟΤΑ Λέστερ Χάλμπραϊχ προς Σίρλεϊ Χάλμπραϊχ........................................ 96 25. ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΦΙΛΙΑ ΤΟΣΟ ΠΑΘΙΑΣΜΕΝΑ ΟΣΟ Η ΨΥΧΗ ΜΟΥ Ναπολέων Βοναπάρτης προς Ιωσηφίνα ντε Μποαρνέ......100 26. ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ, ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ Νέλσον Μαντέλα προς Γουίνι Μαντέλα............................................... 103 27. ΑΓΑΠΩ ΤΗΝ ΤΖΟΥΝ ΚΑΡΤΕΡ, ΤΗΝ ΑΓΑΠΩ Τζόνι Κας προς Τζουν Κάρτερ...........................................................................108 28. ΜΙΑ ΚΡΑΥΓΗ ΠΟΝΟΥ Βίτα Σάκβιλ–Γουέστ προς Βιρτζίνια Γουλφ...................................... 111 29. ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΤΙΕΓΚΟ ΜΟΥ Φρίντα Κάλο προς Ντιέγκο Ριβιέρα.......................................................... 114

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τ ίποτα στ η ζωή δεν έχει τόση δύναμη όσο ο έρωτας. Είναι

η δύναμη που μας δένει. Στις πιο μαύρες και δύσκολες στιγμές μας, είναι το κίνητρο της αγάπης που μας ωθεί να επιμένουμε, που μας δίνει δύναμη να συνεχίζουμε να προχωράμε μπροστά. Πράγματι, όποιος μοιράζεται τέτοια δυνατά συναισθήματα με έναν άλλον άνθρωπο, νιώθει πως μπορεί να καταφέρει τα πάντα, να ξεπεράσει ό,τι εμπόδιο του βάζει η ζωή και να παλέψει ακόμα και μέχρι θανάτου, αν χρειαστεί, για να προστατεύσει όλα όσα έχει μέσα στην καρδιά του. Ο έρωτας, πιστεύω ακράδαντα, είναι ό,τι πιο κοντινό έχουμε σε υπερφυσική δύναμη. Αλλά επειδή, όπως λένε, «ό,τι ανεβαίνει κατεβαίνει», ένας έρωτας που έχει ξεφτίσει μπορεί να διαλύσει κάποιον, καταστρέφοντας την ίδια ζωή που κάποτε φάνταζε υπέροχη. Ο αδυσώπητος, εξουθενωτικός πόνος που καταλαμβάνει το κενό μιας χαμένης αγάπης δεν μοιάζει με κανένα άλλο συναίσθημα κι είναι σχεδόν αδύνατον να εκφράσει κανείς τις συνέπειες που προκαλεί. Είναι μια ζωή χωρίς χρώμα. Μια ταινία χωρίς ήχο. Το να παραδίδεσαι ολοκληρωτικά σημαίνει να μην έχεις καθόλου άμυνες. Και το γεγονός ότι συνεχίζουμε να κυνηγάμε τον έρωτα παρόλο το συναισθηματικό ρίσκο, είναι αδιαμφισβήτητη μαρτυρία της ανυπολόγιστης αξίας τoυ.

11

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δεν αποτελεί έκπληξη, συνεπώς, πως το γράμμα, η πιο προσωπική μορφή επικοινωνίας, είναι τόσο δημοφιλής τρόπος να εκφράσουμε τον έρωτά μας, ένα ιδιαίτερο κάτι που δύσκολα περιγράφεται με λέξεις, παρόλο που ίσως είναι η μόνη αληθινή και παγκόσμια γλώσσα. Σ’ αυτόν τον τόμο θα βρείτε μια επιλογή από γράμματα, τα οποία με κάποιον τρόπο απεικονίζουν την πολύπλοκη επίδραση του θαύματος του έρωτα στη ζωή μας. Θα διαβάσετε επιστολή με συμβουλές από έναν γονιό προς το ερωτευμένο παιδί του, αλλά και επιστολή που οδήγησε στην κατάργηση της απαγόρευσης των διαφυλετικών γάμων στις ΗΠΑ – γραμμένη από μία κυρία με το απολύτως ταιριαστό όνομα Loving! Mια εντελώς μη-ρομαντική πρόταση γάμου του 1866 θα σας κάνει να γελάσετε μέχρι δακρύων αλλά και ν’ αναστενάξετε από οίκτο. Ένα απεγνωσμένο γράμμα από έναν συναισθηματικά συντετριμμένο δραπέτη σκλάβο προς τον άνδρα που τον βοήθησε να το σκάσει, από τον οποίο ζητάει να τον βοηθήσει να βρει τη λατρεμένη του γυναίκα, θα σας συγκινήσει βαθιά. Και βεβαίως θα βρείτε αρκετά παραδείγματα ερωτικών επιστολών – γράμματα προς τον/την αγαπημένη, γράμματα προς κάποιον που έχει φύγει από τη ζωή, γράμματα που δεν στάλθηκαν ποτέ – μια μορφή επικοινωνίας στην οποία εκατομμύρια άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένου κι εμού του ιδίου, χρωστάμε τόσα πολλά. Ήταν τον Σεπτέμβριο του 2002 που εμφανίστηκε για πρώτη φορά η εμμονή μου για τα γράμματα, μια εμμονή που προκλήθηκε από την αλληλογραφία εξ αποστάσεως με μια καινούργια μου φίλη, η οποία δεν είχε άλλη επιλογή από το να μετακομίσει εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά για δέκα μήνες. Η φράση «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» δεν υπήρχε 12

EΡΩΤΑΣ

τότε και τα email φαίνονταν ακόμα κάτι το εξωτικό, έτσι η απόφασή μας να κρατήσουμε την επικοινωνία μας με «παλιομοδίτικα γράμματα» ακουγόταν σχεδόν φυσιολογική. Αυτό που δεν είχαμε προβλέψει τότε ήταν το πόσο διασκεδαστικά, ευχάριστα και διορατικά θα ήταν αυτά τα γράμματα και πως θα αποτελούσαν το ιδανικό ξεκίνημα μιας υπέροχης ερωτικής ιστορίας. Η Καρίνα κι εγώ παντρευτήκαμε το 2012. Αυτό το βιβλίο είναι για εκείνη.

Shaun Usher 2020

13

1. ΤΙΠΟΤΑ ΚΑΛΟ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ Τζον Στάινμπεκ προς Τομ Στάινμπεκ 10 Νοεμβρίου 1958

Γεννημένος στην Καλιφόρνια το 1902, ο Τζον Στάινμπεκ παραμένει ένας γίγαντας στο συγγραφικό στερέωμα, χάρη στα κλασικά πλέον μυθιστορήματά του Τα Σταφύλια της Οργής, Ανατολικά της Εδέμ, Άνθρωποι και Ποντίκια. Όταν έγινε 60

χρονών, η φήμη του εδραιώθηκε οριστικά σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Όπως συνέβαινε με τους περισσότερους συγγραφείς της δεκαετίας του ’50, ο Στάινμπεκ απολάμβανε να στέλνει και να λαμβάνει πολλά γράμματα. Αλληλογραφούσε με απαράμιλλο στιλ με όλων των ειδών τους ανθρώπους – από συναδέλφους συγγραφείς μέχρι τους προέδρους των ΗΠΑ. Το 1958, τέσσερα χρόνια πριν από το μεγάλο βραβείο, ο Στάινμπεκ έγραψε αδιαμφισβήτητα το καλύτερο και σίγουρα το πιο πολύτιμο γράμμα του στον 14χρονο γιο του, Τόμας, ο οποίος ήταν εσωτερικός στο σχολείο κι είχε ερωτευτεί κάποιο κορίτσι. Χρειαζόταν λοιπόν μια πατρική συμβουλή.

15

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

10 Νοεμβρίου 1958 Αγαπητέ μου Τομ, Λάβαμε το γράμμα σου σήμερα το πρωί. Θα σου απαντήσω από τη δική μου οπτική γωνία και βεβαίως η Ελέιν θα σου απαντήσει από τη δική της. Πρώτον, αν είσαι ερωτευμένος αυτό είναι καλό – είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε. Μην αφήσεις κανέναν να το κάνει μικρό κι ασήμαντο στο κεφάλι σου. Δεύτερον, υπάρχουν πολλά είδη αγάπης. Ένα από αυτά είναι ένα εγωιστικό, άπληστο, εγωκεντρικό είδος που χρησιμοποιεί την αγάπη από αλαζονεία. Eίναι ένα άσχημο και μισερό είδος. Το άλλο είναι μια πλημμύρα καλών συναισθημάτων – καλοσύνης, ευαισθησίας και σεβασμού – όχι μόνο του κοινωνικού σεβασμού που έχει να κάνει με τους τρόπους συμπεριφοράς αλλά του μεγαλύτερου σεβασμού, ο οποίος έχει να κάνει με την αναγνώριση του άλλου ως άτομο μοναδικό και πολύτιμο. Το πρώτο είδος μπορεί να σε αρρωστήσει, να σε κάνει μικρό κι αδύναμο, αλλά το δεύτερο μπορεί ν’ απελευθερώσει μέσα σου δύναμη και θάρρος και καλοσύνη, ακόμα και σοφία που δεν ήξερες πως είχες. Λες πως δεν είναι παιδική αγάπη. Αν τα συναισθήματά σου είναι τόσο βαθιά και βέβαια δεν είναι παιδική αγάπη! Αλλά δεν νομίζω ότι με ρωτούσες για το πώς αισθάνεσαι. Εσύ το ξέρεις καλύτερα από τον καθένα. Σε αυτό που ήθελες τη βοήθειά μου είναι στο τι να κάνεις – κι αυτό μπορώ να στο πω.

16

EΡΩΤΑΣ

Καταρχάς απόλαυσέ το και να είσαι χαρούμενος κι ευγνώμων γι’ αυτό το συναίσθημα. Ο σκοπός του έρωτα είναι ο καλύτερος κι ο πιο όμορφος. Προσπάθησε να τον ζήσεις. Αν αγαπάς κάποιον, δεν είναι κακό να το πεις – μόνο που πρέπει να θυμάσαι ότι μερικοί άνθρωποι είναι πολύ ντροπαλοί και πρέπει να λαμβάνουμε αυτή τη συστολή υπόψιν μας όταν θέλουμε να εκφράσουμε τον έρωτά μας. Τα κορίτσια έχουν έναν τρόπο να ξέρουν ή να νιώθουν αυτό που νιώθεις, αλλά συνήθως τους αρέσει και να το ακούν. Μερικές φορές τυχαίνει, για τον έναν ή τον άλλον λόγο, αυτό που αισθάνεσαι να μην έχει ανταπόκριση – αλλά αυτό δεν σημαίνει πως το συναίσθημά σου είναι λιγότερο καλό ή σημαντικό. Θα χαρούμε πολύ να γνωρίσουμε τη Σούζαν. Είναι ευπρόσδεκτη. Αλλά αυτά θα τα κανονίσει η Ελέιν, γιατί είναι η ειδικότητά της και θα το κάνει με μεγάλη χαρά. Κι εκείνη ξέρει από συναισθήματα κι ίσως να μπορέσει να σε βοηθήσει περισσότερο από μένα. Και μην ανησυχείς μήπως απογοητευτείς. Ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει – το βασικό είναι να μην βιαστείς. Τίποτα καλό δεν πάει χαμένο. Με αγάπη, Πα

17

2. ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΤΙΠΟΤΑ ΛΙΓΟΤΕΡΟ Σιμόν ντε Μποβουάρ προς Νέλσον Άλγκρεν 10 Σεπτεμβρίου 1950

Οι Γάλλοι φιλόσοφοι Σιμόν ντε Μποβουάρ και Ζαν Πολ Σαρτρ πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους μαζί. Γνωρίστηκαν το 1929 και αποτέλεσαν θρυλικό ζευγάρι, των οποίων η ιδιαίτερη και ελεύθερη σχέση κράτησε 51 χρόνια, μέχρι τον θάνατο του Σαρτρ το 1980. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων διάφοροι σύντροφοι πέρασαν από τις ζωές τους, αλλά το 1947 η Σιμόν γνώρισε τον Νέλσον Άλγκρεν, έναν συγγραφέα στον οποίο δεν μπόρεσε να αντισταθεί, παρά το γεγονός ότι ζούσαν σε διαφορετικές ηπείρους. Έτσι ξεκίνησε μια σχέση εξ αποστάσεως, η οποία διήρκησε τρία χρόνια. Το 1950, επιστρέφοντας η Σιμόν από ένα ταξίδι στο Σικάγο, την πόλη όπου ζούσε ο Νέλσον, ένα ταξίδι που σηματοδοτούσε ξεκάθαρα το τέλος της σχέσης που είχε τόσο πολύ απολαύσει, του έγραψε ένα γράμμα.

18

EΡΩΤΑΣ

Αγαπημένε μου, γλυκέ μου, Νέλσον Μόλις είχες φύγει, όταν ένας άνδρας ήρθε χαμογελώντας και μου έδωσε αυτό το εντυπωσιακό λουλούδι, με τα δύο πουλάκια και «την αγάπη του Νέλσον». Αυτό παραλίγο να καταστρέψει τη μέχρι τότε ήρεμη συμπεριφορά μου: ήταν πολύ δύσκολο να διατηρήσω το «όχι πια δάκρυα». Εντούτοις, τα καταφέρνω καλύτερα με τη θλίψη χωρίς δάκρυα από ό,τι με τον ψυχρό θυμό, γιατί πράγματι τα μάτια μου έχουν παραμείνει στεγνά μέχρι τώρα, στεγνά σαν καπνιστό ψάρι, αλλά η καρδιά μου μέσα είναι σαν χαλασμένη μαρμελάδα... Δεν είμαι στενοχωρημένη. Μάλλον σοκαρισμένη θα έλεγα, πολύ μακριά από τον ίδιο μου τον εαυτό, μην μπορώντας να πιστέψω ότι είσαι πλέον τόσο μακριά, τόσο μακριά και ταυτόχρονα τόσο κοντά... Θέλω να σου πω μόνο δύο πράγματα προτού φύγω και μετά δεν θα ξαναμιλήσω πια για αυτό. Το υπόσχομαι. Πρώτον, ελπίζω τόσο πολύ και θέλω και έχω τόσο πολύ ανάγκη να σε ξαναδώ κάποια μέρα. Αλλά να θυμάσαι, σε παρακαλώ, πως δεν θα σου το ζητήσω ποτέ ξανά – όχι από περηφάνια, γιατί, όπως ξέρεις, δεν έχω απέναντί σου καμία περηφάνια, αλλά γιατί μια συνάντησή μας θα έχει νόημα μόνο όταν εσύ θα την επιθυμείς. Επομένως θα περιμένω. Όταν θα το θέλεις, δεν έχεις παρά να το πεις. Και μην ανησυχείς, δεν θα υποθέσω ότι με αγάπησες εκ νέου, ούτε ότι πρέπει να κοιμηθείς μαζί μου, ούτε ότι πρέπει να μείνουμε μαζί για πολύ καιρό – απλώς όπως το αισθανθείς κι όταν το αισθανθείς. Να ξέρεις όμως ότι εγώ πάντα θα λαχταράω να μου το ζητήσεις. Όχι, δεν μπορώ να διανοηθώ πως

19

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

δεν θα σε ξαναδώ. Έχασα την αγάπη σου και ήταν (είναι) επώδυνο, αλλά δεν αντέχω να χάσω κι εσένα. Έτσι κι αλλιώς, Νέλσον, αυτό που μου έδωσες σημαίνει τόσα πολλά για μένα, που ποτέ δεν θα μπορούσες να το πάρεις πίσω. Κι επιπλέον η τρυφερότητα κι η φιλία σου ήταν τόσο πολύτιμες για μένα που ακόμα νιώθω ζεστασιά και ευτυχία και ευγνωμοσύνη όταν σε σκέφτομαι. Ελπίζω πραγματικά αυτή η τρυφερότητα κι η φιλία να μη με εγκαταλείψουν ποτέ των ποτών. Όσο για μένα, είναι παράξενο που το λέω αυτό και ντρέπομαι, αλλά είναι η μόνη αλήθεια: σ’ αγαπώ ακόμα τόσο πολύ, όσο σ’ αγαπούσα και τη στιγμή που έπεσα στην απογοητευμένη αγκαλιά σου – δηλαδή ολοκληρωτικά και μ’ όλη τη ραγισμένη μου καρδιά. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα λιγότερο... Αλλά μην σε απασχολεί αυτό, γλυκέ μου, και μην μου γράψεις γράμματα από καθήκον, παρά μόνο άμα το αισθανθείς, ξέροντας πως κάθε φορά θα παίρνω μεγάλη χαρά. Λοιπόν, όλες οι λέξεις φαίνονται ανόητες. Σε νιώθω τόσο κοντά, τόσο κοντά, άσε με να έρθω κι εγώ κοντά σου. Κι άσε με, όπως και τις προηγούμενες φορές, άσε με να σε κρατήσω στην καρδιά μου για πάντα. Η δική σου Σιμόν

20

3. ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΟΤΙ ΣΕ ΑΓΑΠΟΥΝ Ντόροθι Φρίμαν προς Ρέιτσελ Κάρσον Δεκέμβριος 1963

Το 1953, εννιά χρόνια πριν από την έκδοση της ρηξικέλευθης και εξαιρετικά σημαντικής μελέτης της Σιωπηλή Άνοιξη, η πρωτοπόρος θαλάσσια βιολόγος Ρέιτσελ Κάρσον έλαβε ένα γράμμα από μια θαυμάστριά της με το όνομα Ντόροθι Φρίμαν. Το γράμμα αυτό ήταν η αρχή μίας αλληλογραφίας και αποτέλεσε την αφορμή για μια δυνατή σχέση που κράτησε μια δεκαετία. Τα γράμματά τους πραγματεύονταν όλα τα θέματα που μπορεί να φανταστεί κανείς και μιλούσαν ανοιχτά για τον έρωτα. Δέκα χρόνια μετά την πρώτη τους επικοινωνία και τέσσερις μήνες προτού η Κάρσον πεθάνει από καρδιακή προσβολή, την οποία προκάλεσε ο καρκίνος με τον οποίο πάλευε για αρκετό καιρό, η Φρίμαν έστειλε στην αγαπημένη της φίλη το ετήσιο χριστουγεννιάτικο γράμμα της – το τελευταίο που μπόρεσε να απευθύνει στην Κάρσον.

21

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πολυαγαπημένη Ρέιτσελ, Δέκα χρόνια έχουν περάσει, αγαπητή μου, από εκείνο το πρώτο χριστουγεννιάτικο μήνυμα. Τι μπορώ να πω τώρα, δέκα χρόνια αργότερα, που δεν είπα το 1953; Οι λέξεις μπορεί να είναι διαφορετικές αλλά η ουσία – σε χρειάζομαι, σε αγαπώ – είναι η ίδια. Όπως σε χρειαζόμουν τότε για την κατανόηση και για το είδος της συντροφικότητας που κανείς άλλος δεν μπόρεσε να μου δώσει, το ίδιο και περισσότερο σε χρειάζομαι τώρα. Όπως σε αγαπούσα τότε, για αυτό ακριβώς που είσαι και για όλα όσα αντιπροσωπεύεις, σ’ αγαπώ και τώρα – με ζεστασιά και ειλικρίνεια και λαχτάρα. Συνεπώς δίνω τις χριστουγεννιάτικες ευχαριστίες μου για αυτά τα δέκα χρόνια – χρόνια που εμπλούτισαν και άλλαξαν τη ζωή μου. Χρόνια με χαρές και λύπες και για τις δυο μας, που μοιραστήκαμε εξίσου. Μερικές φορές αναρωτιέμαι πώς θα άντεχα τα δύσκολα χωρίς την αγάπη σου να με στηρίζει. Χωρίς εσένα, ξέρω πως η ζωή δεν θα είχε κανένα νόημα εκείνες τις σκοτεινές μέρες... Αλλά δεν θέλω να ανακαλώ τα σκοτάδια σήμερα. Αυτό που θυμάμαι είναι η ομορφιά που ανακάλυψα χάρη σε εσένα: οι ομορφιές της Φύσης, ο κόσμος των βιβλίων και οι άνθρωποί του, η συντροφικότητα στη μουσική. Αλλά πάνω από όλα η ζωντανή έμπνευση που είσαι εσύ η ίδια. Για όλα τούτα και για πολλά περισσότερα που δεν μπορούν να εκφραστούν με λόγια, η ευγνωμοσύνη μου είναι απεριόριστη. Ανατρέχοντας στη μνήμη μου βρίσκω πάντα μια όμορφη στιγμή – αν προσπαθούσα να τις καταγράψω δεν θα είχα τελειωμό.

22

EΡΩΤΑΣ

Χθες το σούρουπο, ο ανέφελος ουρανός εδώ στη δύση έλαμπε μ’ ένα φλογερό πορτοκαλί χρώμα, χάρμα οφθαλμών όταν το βλέπει κανείς ανάμεσα από τα έλατα στο δάσος του Μέιν. Ο αποσπερίτης έλαμπε σαν διαμάντι πάνω στον ουρανό. Από κάτω τρεμόπαιζε αχνά η νέα σελήνη που θα είναι το χριστουγεννιάτικο φεγγάρι – το οποίο (τι χαρά θα είναι αυτή!) μπορεί να μοιραστούμε – και στην άκρη του ένα αστέρι συμπλήρωνε το σκηνικό! Γέμισαν ομορφιά τα μάτια μου. Και σκέψου πως αυτό το φεγγάρι κρύβει μια υπόσχεση, μιας και θα είναι πανσέληνος στις 30 Δεκεμβρίου. Ό,τι ώρα κι αν το διαβάσεις αυτό, να ξέρεις σε παρακαλώ ότι νοερά σε αγκαλιάζω. Κλείσε λοιπόν τα μάτια σου και αφέσου. Να έχεις ευλογημένα Χριστούγεννα. Με όλη μου την παντοτινή αγάπη, Ντόροθι

23

4. Η ΨΥΧΗ ΜΟΥ ΥΠΟΦΕΡΕΙ Άιζακ Φόρμαν προς Ουίλιαμ Στιλ 7 Μαΐου 1854

Τον Δεκέμβριο του 1853, ο 23χρονος Άιζακ Φόρμαν άδραξε μία σπάνια ευκαιρία να αποχαιρετήσει μια ζωή σκλαβιάς στο Νόρφολκ της Βιρτζίνια, δραπετεύοντας προς το Τορόντο του Καναδά. Άφησε πίσω του την κυρία Σάντερς, της οποίας ήταν σκλάβος για πολλά χρόνια. Δυστυχώς, όμως, ο Φόρμαν άφησε επίσης πίσω του τη γυναίκα του, που ήταν σκλάβα σε κάποιον άλλον ιδιοκτήτη στο Ρίτσμοντ. Πολύ λίγα στοιχεία έχουμε για τη ζωή του Φόρμαν. Όμως, χάρη σε τούτο το γράμμα, μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως έβρισκε τη ζωή του αβάσταχτη χωρίς την αγαπημένη του. Το γράμμα είχε αποδέκτη τον Ουίλιαμ Στιλ, φημισμένο συντονιστή του «Υπόγειου Σιδηρόδρομου», ενός μυστικού δικτύου ανθρώπων και διαδρομών μέσω του οποίου χιλιάδες σκλάβοι, συμπεριλαμβανομένου και του Φόρμαν, δραπέτευσαν από τη σκλαβιά.

24

EΡΩΤΑΣ

Τορόντο, 7 Μαΐου 1854 Κύριε Ο. ΣΤΙΛ Αγαπητέ Κύριε, δράττομαι της ευκαιρίας να σας γράψω αυτές τις λίγες γραμμές κι ελπίζω να σας βρουν καλά στην υγεία σας. Θα σας είχα γράψει νωρίτερα, αλλά περίμενα ν’ ακούσω νέα απ’ τον φίλο μου, τον κύριο Μπράουν. Εκτιμώ πως θα έχει πολύ σημαντικές δουλειές, γι’ αυτό δεν μου έγραψε νωρίτερα. Αγαπητέ κύριε, τίποτα δεν θα με εμπόδιζε να σας γράψω για αυτό το θέμα, εκτός από τον ίδιο τον θάνατο. Η ψυχή μου υποφέρει, οι έγνοιες μου είναι ανείπωτες. Πολύ συχνά νιώθω πως θέλω να πεθάνω. Πρέπει να δω τη γυναίκα μου σύντομα, ειδάλλως θα πεθάνω. Και τι δεν θα ʼδινα για αυτό... Ας έβλεπα για μια στιγμή τα γλυκά της χείλη κι ας πέθαινα την αμέσως επόμενη. Είμαι αποφασισμένος να τη δω ό,τι κι αν κοστίσει. Η σκέψη τού να είμαι πάλι σκλάβος είναι τραγική κι ελπίζω οι ουρανοί να μου χαμογελάσουν προτού συμβεί ξανά αυτό. Θα φύγω σύντομα από τον Καναδά, αλλά δεν κατονομάζω το μέρος που θα πάω – μπορεί να είναι και στον πάτο της θάλασσας. Αν προτού φύγω ήξερα αυτά που ξέρω τώρα, δεν θα είχα φύγει ποτέ πριν βρω τον τρόπο να την πάρω μαζί μου. Εσείς ποτέ δεν υποφέρατε από την απουσία της γυναίκας σας, όπως υποφέρω εγώ τώρα. Θεωρώ πως είναι κάτι σχεδόν πιο πάνω από τον θάνατο κι ελπίζω πως θα κάνετε ό,τι μπορείτε για μένα. Σας

25

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

παρακαλώ γράψτε μου αμέσως όταν λάβετε αυτό εδώ το γράμμα και πείτε μου κάτι που θ’ ανεβάσει το πεσμένο ηθικό μου. Θα με υποχρεώνατε αν βλέπατε τον κύριο Μπράουν και τον ρωτούσατε αν θα μου έκανε τη χάρη να πάει στο Ρίτσμοντ να βρει τη γυναίκα μου και να συνεννοηθεί μαζί της. Προτίθεμαι να πληρώσω όλα του τα έξοδα για να πάει και να γυρίσει. Επίσης τον παρακαλώ να ρωτήσει τον κύριο Μπάνιελ και τον κύριο Μίνκινς αν έχουν νέα από τη γυναίκα μου. Είμαι αποφασισμένος να την ξαναδώ κι ας πεθάνω την επόμενη στιγμή. Τι νόημα έχει για μένα η ελευθερία όταν ξέρω ότι η γυναίκα μου είναι στη σκλαβιά; Εκείνα τα άτομα που στείλατε με το πλοίο πριν από μερικές εβδομάδες παρέμειναν στο Σεντ Κάθριν αντί να έρθουν στο Τορόντο. Σας έστειλα δύο γράμματα την περασμένη εβδομάδα και ελπίζω να τους δώσετε προσοχή. Το ταχυδρομείο είναι κλειστό, οπότε εσωκλείω τα χρήματα για να πληρώσετε την απαντητική επιστολή και σας παρακαλώ γράψτε μου γρήγορα. Παραμένω για πάντα ο πιστός σας υπηρέτης, Α. Φόρμαν

26

5. ΕΙΣΑΙ ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΟΛΑ ΑΥΤΑ Ζουλιέτ Ντρουέ προς Βικτόρ Ουγκό 1835

Μέχρι τον θάνατό της το 1883, η Γαλλίδα ηθοποιός Ζουλιέτ Ντρουέ ήταν για 50 χρόνια η ερωμένη του Βικτόρ Ουγκό, συγγραφέα του μυθιστορήματος Οι Άθλιοι. Συναντήθηκαν το 1833 στα παρασκήνια του θεατρικού του έργου Λουκρητία Βοργία, όπου πρωταγωνιστούσε η Ντρουέ. Εκείνη την περίο-

δο η γυναίκα του Ουγκό, Αντέλ Φουσέρ, είχε ερωτική σχέση με τον κριτικό λογοτεχνίας Σαρλ Ογκιστέν Σεντ Μπεβ. Συνεπώς ο Ουγκό είχε ελάχιστους ενδοιασμούς να ξεκινήσει τον δεσμό του με την Ντρουέ. Για μισό αιώνα, η Ντρουέ αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στον Ουγκό και του έγραφε κάθε μέρα – πολλές μέρες του έγραφε πάνω από μια φορά. Δεκάδες χιλιάδες γράμματά της έχουν σωθεί μέχρι σήμερα κι αυτό είναι ένα απ’ αυτά.

27

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Παρασκευή 8 μ.μ. Αν ήμουν έξυπνη γυναίκα, υπέροχό μου πτηνό, θα μπορούσα να σου περιγράψω πώς συνδυάζεις τις ομορφιές της μορφής, του φτερώματος και του κελαηδίσματος! Θα σου έλεγα πως είσαι το μεγαλύτερο θαύμα όλων των εποχών και θα έλεγα απλώς την αλήθεια. Αλλά για να βρω τις κατάλληλες λέξεις για όλα αυτά, καταπληκτικό μου πλάσμα, χρειάζομαι μια φωνή πολύ πιο αρμονική από τη φωνή που έχει το είδος μου – γιατί είμαι η ταπεινή κουκουβάγια, την οποία κορόιδεψες τώρα τελευταία. Συνεπώς δεν μπορεί να γίνει. Δεν θα σου πω σε ποιο βαθμό είσαι εκθαμβωτικός κι υπέροχος. Αφήνω να το κάνουν τα πουλιά που κελαηδούν γλυκά, τα οποία είναι, όπως ξέρεις, όμορφα και ευγνώμονα. Έχω την ευχαρίστηση ν’ αναθέσω σ’ εκείνα το καθήκον να βλέπουν, ν’ ακούν και να θαυμάζουν, ενώ για μένα κρατάω το δικαίωμα ν’ αγαπώ. Μπορεί να είναι λιγότερο θελκτικό για τ’ αυτιά, αλλά είναι πιο γλυκό για την καρδιά. Σε αγαπώ. Σε αγαπώ, Βικτόρ μου. Όσες φορές και να το πω δεν θα είναι αρκετές, ποτέ δεν θα μπορέσω να το εκφράσω τόσο όσο το αισθάνομαι. Αναγνωρίζω εσένα σ’ όλη την ομορφιά που με περιτριγυρίζει – σε μορφές, σ’ αρώματα, σ’ αρμονικούς ήχους: όλα τούτα για μένα σημαίνουν εσένα. Είσαι ανώτερος από όλα αυτά. Δεν είσαι απλώς το ηλιακό φάσμα με τα επτά φωτεινά του χρώματα, αλλά ο ίδιος ο ήλιος που φωτίζει, ζεσταίνει και αναζωογονεί ολάκερο τον κόσμο! Να τι είσαι κι εγώ είμαι η ταπεινή γυναίκα που σε λατρεύει. Ζουλιέτ 28

6. ΔΕΝ ΕΧΩ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΟΠΩΣ ΑΓΑΠΩ ΕΣΕΝΑ Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ προς Βέρα Σλόνιμ 8 Νοεμβρίου 1923

Η πενήντα ετών σχέση του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και της Βέρα Σλόνιμ ήταν συναρπαστική. Κι οι δυο γεννήθηκαν στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας – αυτός το 1899, εκείνη τρία χρόνια αργότερα. Γνωρίστηκαν το 1923 σ’ έναν χορό στο Βερολίνο, με τη Βέρα να έχει το πρόσωπό της κρυμμένο πίσω από μια μάσκα αρλεκίνου καθώς απήγγειλε απ’ έξω ένα από τα ποιήματά του. Παντρεύτηκαν δύο χρόνια αργότερα. Ενόσω ο Ναμπόκοφ ήταν αφοσιωμένος στη συγγραφή ενός από τα πιο σημαντικά μυθιστορήματα της ανθρωπότητας, η Σλόνιμ ήταν η μούσα του, η επιμελήτριά του, η ατζέντης του, η μεταφράστριά του, η οδηγός του, η μάνατζέρ του, ακόμα και η ένοπλη σωματοφύλακάς του! Εκείνη ήταν που έσωσε απ’ τη φωτιά το χειρόγραφο του αριστουργήματός του Λολίτα, το οποίο παραλίγο να καταστρέψει πάνω από μια φορά ο γεμάτος αμφιβολίες άνδρας της. Εκείνη ήταν τα πάντα γι’ αυτόν κι εκείνος τα πάντα για αυτήν. Τα πολλά ερωτικά γράμματα του Ναμπόκοφ προς τη γυναίκα του ξεχειλίζουν από αισθήματα λατρείας. Αυτό το υπέροχο δείγμα γράφτηκε λίγους μήνες μετά τη γνωριμία τους.

29

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Προς: 41, Λαντχαουζστράσε, Βερολίνο 8–ΧΙ–23 Πώς μπορώ να σου εξηγήσω την ευτυχία μου, τη χρυσή, υπέροχη ευτυχία μου, πόσο πολύ είμαι όλος δικός σου – με όλες μου τις αναμνήσεις, τα ποιήματα, τα ξεσπάσματα, τα εσωτερικά μου σκαμπανεβάσματα; Ή να σου εξηγήσω πως δεν μπορώ να γράψω ούτε λέξη χωρίς ν’ ακούσω πώς θα την προφέρεις – και δεν μπορώ να θυμηθώ ούτε το πιο ασήμαντο πράγμα που έχω ζήσει, χωρίς να έχω τύψεις – τόσο έντονα! – επειδή δεν το έχουμε ζήσει μαζί, είτε είναι κάτι εντελώς, εντελώς προσωπικό που δεν εκφράζεται, ή κάτι τόσο απλό όσο ένα ηλιοβασίλεμα στην άκρη του δρόμου – καταλαβαίνεις τι εννοώ, χαρά μου; Και ξέρω: δεν μπορώ να σου πω τίποτα με λόγια κι όταν το κάνω, στο τηλέφωνο, οι λέξεις βγαίνουν εντελώς λάθος. Γιατί μαζί σου κάποιος πρέπει να μιλάει υπέροχα, όπως μιλάμε με τους αθρώπους που έχουν φύγει εδώ και καιρό, ξέρεις τι εννοώ, με αγνότητα, φωτεινότητα και πνευματική ακρίβεια – αλλά εγώ je patauge *. Κι εσύ μπορείς να πληγωθείς από ένα άσχημο χαϊδευτικό – γιατί είσαι τόσο απόλυτα κρυστάλλινη, σαν το νερό της θάλασσας, αγαπημένη μου. Ορκίζομαι – κι ο λεκές από το μελάνι δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτό – ορκίζομαι σ’ ό,τι έχω ιερό και σ’ ό,τι πιστεύω, ορκίζομαι πως δεν έχω αγαπήσει ποτέ όπως αγαπώ εσένα, με τόση τρυφερότητα – μέχρι δακρύων – και με τόση ακτινοβολία. Σ’ αυτή τη σελίδα, αγάπη μου, ξεκίνησα κάποτε να σου γράψω ένα ποίημα κι η μικρή ουρίτσα έμεινε στη μέση – έχασα τον δρόμο μου – αλλά δεν υπάρχει άλλο χαρτί. Και πάνω 30

EΡΩΤΑΣ

απ’ όλα θέλω να είσαι ευτυχισμένη και νομίζω πως εγώ θα μπορούσα να σου δώσω αυτή την ευτυχία – μία ηλιόλουστη, απλή ευτυχία, μακριά από τα τετριμμένα. Και θα πρέπει να με συγχωρέσεις για τη μικρότητά μου, για το ότι σκέφτομαι με αποστροφή το πώς – σε πρακτικό επίπεδο – θα ταχυδρομήσω αύριο ετούτο το γράμμα κι εντούτοις είμαι έτοιμος να σου δώσω όλο μου το αίμα αν χρειαζόταν, είναι πολύ δύσκολο να το εξηγήσω – ακούγεται κατηγορηματικό – αλλά έτσι είναι. Εδώ, θα σου πω, με την αγάπη μου θα μπορούσα να γεμίσω δέκα αιώνες φωτιάς, τραγουδιών κι ανδρείας, δέκα ολάκερους αιώνες, τεράστιους και φτερωτούς, γεμάτους ιππότες να ιππεύουν σε φλεγόμενους λόφους και θρύλους για γίγαντες και για σφοδρές Τροίες και για πορτοκαλί πανιά και για πειρατές και για ποιητές. Και δεν είναι λογοτεχνία, αφού αν ξαναδιαβάσεις προσεκτικά θα δεις ότι οι ιππότες είναι χοντροί. Όχι – εγώ θέλω απλώς να σου πω πως δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς εσένα – παρά το γεγονός ότι εσύ θεωρείς πως είναι «διασκεδαστικό» για μένα να μη σε δω για δυο μέρες. Και ξέρεις, τελικά δεν ήταν ο Έντισον που ανακάλυψε το τηλέφωνο αλλά κάποιος άλλος Αμερικανός, ένας ήσυχος ανθρωπάκος, το όνομα του οποίου κανείς δεν θυμάται. Καλά να πάθει. Άκου, χαρά μου – μπορείς να μην ξαναπείς πως σε βασανίζω; Πόσο θα ήθελα να έρθω να σε κλέψω – ξέρεις, όπως έκαναν οι ληστές μιας άλλης εποχής: με πλατύγυρο καπέλο, μαύρη μάσκα κι ένα μουσκέτο. Σε αγαπώ, σε θέλω, σε χρειάζομαι αφόρητα… Τα μάτια σου – που λάμπουν έκθαμβα όταν, γέρνοντας προς τα πίσω το κεφάλι σου, λες κάτι αστείο – τα 31

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

μάτια σου, η φωνή σου, τα χείλη σου, οι ώμοι σου – τόσο φωτεινά, ηλιόλουστα… Ήρθες στη ζωή μου – όχι όπως κάνει κάποιος μια επίσκεψη (ξέρεις, «τιμή μου που σας γνωρίζω»), αλλά όπως κάποιος φτάνει σ’ ένα βασίλειο όπου όλα τα ποτάμια περιμένουν την αντανάκλασή του, όλοι οι δρόμοι τα βήματά του. Η μοίρα ήθελε να διορθώσει το λάθος της – σαν να ζητούσε τη συγχώρεσή μου για όλα τα προηγούμενα τερτίπια της. Συνεπώς, πώς μπορώ να σε αφήσω, παραμύθι μου, ήλιε μου; Βλέπεις, αν σε είχα αγαπήσει λιγότερο θα έπρεπε να είχα φύγει. Αλλά έτσι – δεν έχει νόημα. Κι ούτε θέλω να πεθάνω. Υπάρχουν δύο ειδών «ό,τι κι αν συμβεί». Το ακούσιο και το ηθελημένο. Συγχώρεσέ με – αλλά εγώ ζω με το δεύτερο. Και δεν μπορείς να μου αφαιρέσεις την πίστη μου σ’ αυτό που φοβάμαι να σκέφτομαι – θα ήταν τόσο μεγάλη ευτυχία… Ορίστε ακόμα μια ουρίτσα. Ναι: μια παλιομοδίτικη βραδύτητα του λόγου, ατσάλινη απλότητα… Μα η καρδιά είναι πιο φλογερή: ατσάλι πυρακτωμένο… Αυτό είναι ένα απόσπασμα από το μεγάλο μου ποίημα – αλλά τελικά έμεινε απ’ έξω. Το σημείωσα κάποτε για να μην το ξεχάσω και να το τώρα – ένα θραύσμα. Σου τα γράφω όλα αυτά, ξαπλωμένος στο κρεβάτι, ακουμπώντας το χαρτί πάνω σ’ ένα τεράστιο βιβλίο. Όταν δουλεύω μέχρι αργά τη νύχτα, τα μάτια ενός από τα πορτρέτα στον τοίχο (μιας προγιαγιάς του σπιτονοικοκύρη μας) γίνονται πολύ έντονα και δυσάρεστα. Τι καλά που έφτασα στο τέλος αυτής της ουρίτσας, τι μπελάς... Αγάπη μου, καληνύχτα.

32

EΡΩΤΑΣ

Δεν ξέρω αν θα μπορέσεις να βγάλεις κάποιο νόημα απ’ αυτό το άξεστο γράμμα… αλλά δεν πειράζει… Σε αγαπώ. Θα σε περιμένω αύριο στις 11 μ.μ. – αλλιώς πάρε με μετά τις 9. Β.

* Γαλλικά στο κείμενο je patauge, τσαλαβουτάω.

33

7. ΓΙΝΑΜΕ ΜΙΑ ΟΝΤΟΤΗΤΑ Μοντ Γκον προς Ο.Μ. Γέιτς

26 Ιουλίου 1908 Ο νομπελίστας ποιητής Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς έκανε τέσσερις φορές πρόταση γάμου στην Ιρλανδή ηθοποιό και ακτιβίστρια Μοντ Γκον μέσα σε μια δεκαετία – το 1891, 1899, 1900, 1901 – και κάθε φορά, προς μεγάλη του απογοήτευση, εκείνη αρνιόταν. Και δεν έφτανε μόνο αυτό, αλλά το 1903 εκείνη διέψευσε πανηγυρικά την εντύπωση που είχε ο Γέιτς πως ίσως η ιδέα του γάμου να ήταν το πρόβλημα, όταν δέχτηκε να παντρευτεί έναν άλλον άνδρα. Παρόλα αυτά, παρέμειναν πολύ κοντά ο ένας στον άλλον και η Μοντ ήταν κάτι σαν μούσα για τον Γέιτς, εμπνέοντας μέρος της ποίησής του. Είχαν επίσης κοινό ενδιαφέρον για τον αποκρυφισμό και τον Ιούλιο του 1908, λίγους μήνες προτού επιτέλους ολοκληρωθεί η σχέση τους, η Μοντ του έγραψε ένα γράμμα.

34

EΡΩΤΑΣ

Παρίσι, 26 Ιουλίου 1908 Γουίλι, Δεν σου γράφω μετά από μία εβδομάδα αλλά μετά από μία μέρα. Έζησα μία τόσο εκπληκτική εμπειρία χθες το βράδυ, που πρέπει να μάθω τώρα αμέσως αν επηρέασε κι εσένα και με ποιον τρόπο. Γιατί πάνω από όλα δεν θέλω να κάνω το οτιδήποτε που θα σε αποσπάσει ή θα δυσχεράνει τη δουλειά σου. Αυτό το θεατρικό έργο θα είναι θαυμάσιο και πρέπει να έχει προτεραιότητα – τίποτα δεν πρέπει να μπει στη μέση. Χθες το βράδυ όλο το υπηρετικό μου προσωπικό αποτραβήχτηκε στα δωμάτιά του στις έντεκα παρά τέταρτο και σκέφτηκα να έρθω σ’ εσένα με αστρική προβολή. Δεν ήταν εργάσιμες ώρες για σένα και σκέφτηκα πως αν ερχόμουν κοντά σου ίσως και να μπορούσα να σου αφήσω λίγη από τη ζωντάνια και την ενέργειά μου, κάτι που θα έκανε την εργασία σου λιγότερο κοπιαστική την επόμενη μέρα. Είχα δει την προηγούμενη μέρα την ώρα που ξύπνησα μια περίεργη αιγυπτιακή μορφή να ίπταται από πάνω μου (όπως στον πίνακα του Μπλέικ που η ψυχή βγαίνει από το σώμα). Ήταν ντυμένη με κάτι ρούχα σαν νυχτοπεταλούδα και είχε κάτι περίεργα φτερά με χρυσό στις άκρες τους, μέσα στα οποία μπορούσε να τυλιχτεί. Σκέφτηκα πως ήμουν εγώ, ένα σώμα μέσα στο οποίο έμπαινα αστρικά – στις έντεκα παρά τέταρτο χθες το βράδυ μπήκα σε αυτό το σώμα και σε σκέφτηκα έντονα και ποθούσα να έρθω κοντά σου. Πήγαμε κάπου στο διάστημα, δεν ξέρω πού – αντιλαμβανόμουν το φως των αστεριών κι άκουγα τη θάλασσα από 35

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

κάτω μας. Νομίζω πως εσύ είχες πάρει τη μορφή ενός τεράστιου φιδιού, αλλά δεν είμαι απολύτως σίγουρη. Είδα μόνο το πρόσωπό σου ξεκάθαρα καθώς κοιτούσα μέσα στα μάτια σου (όπως έκανα στο Παρίσι τη μέρα που με ρώτησες τι σκεφτόμουν) και τα χείλη σου άγγιξαν τα δικά μου. Λιώσαμε ο ένας μέσα στον άλλον μέχρι που γίναμε μία οντότητα, μία οντότητα πολύ πιο σπουδαία από εμάς, μία οντότητα που ένιωθε κι ήξερε τα πάντα με διπλή ένταση – το ρολόι χτύπησε στις 11 κι έλυσε τα μάγια και, καθώς αποχωριζόμασταν, ένιω­σα σαν να έφευγε η ζωή μέσα από το στήθος μου και αισθάνθηκα σχεδόν σωματικό πόνο. Ξανάρθα δυο φορές και κάθε φορά ήταν το ίδιο και κάθε φορά με έφερνε πίσω ο παραμικρός θόρυβος του σπιτιού. Στη συνέχεια πήγα πάνω στο δωμάτιό μου και σε ονειρεύτηκα. Μπερδεμένα όνειρα καθημερινής ζωής. Ήμασταν μαζί στην Ιταλία (νομίζω πως αυτό προκλήθηκε από μια λέξη στο γράμμα σου, το οποίο ξαναδιάβασα προτού κοιμηθώ). Ήμασταν χαρούμενοι και συζητούσαμε για το υπέροχο όραμα που σου περιέγραψα – εσύ είπες ότι αποσκοπούσε στο να εντείνει τη σωματική επιθυμία. Αυτό με προβλημάτισε λιγάκι, γιατί δεν υπήρχε τίποτα το σαρκικό σ’ εκείνη την ένωση – η υλική ένωση δεν είναι παρά μια αχνή σκιά μπροστά σε τούτη την εμπειρία. Γράψε μου γρήγορα και πες μου αν ξέρεις κάτι γι’ αυτό και τι νομίζεις και αν μπορώ να έρθω με τον ίδιο τρόπο ξανά σ’ εσένα. Δεν θα το κάνω μέχρι να ακούσω νέα σου. Η σκέψη μου είναι πάντα κοντά σου. Μοντ Γκον

36

8. ΣΑΣ ΕΧΩ ΒΑΛΕΙ ΣΤΟ ΜΑΤΙ Σάιμον Φάλοουφιλντ προς Μέρι Φόστερ 29 Νοεμβρίου 1866

Στις 29 Νοεμβρίου 1866, στο χωριό Μίντλσμουρ στο Γιόρκσαϊρ, ο μεσήλικας αγρότης Σάιμον Φάλοουφιλντ βρήκε το κουράγιο να κάνει πρόταση γάμου – όχι διά ζώσης αλλά μ’ ένα γράμμα – κι όχι σε κάποια που γνώριζε καλά, αλλά σε μια ντόπια νεαρή γυναίκα, τη Μέρι Φόστερ, η οποία για κακή της τύχη είχε τραβήξει επανειλημμένως το βλέμμα του. Δεν ήταν έκπληξη το γεγονός ότι η Μέρι αρνήθηκε τη γενναιόδωρη πρόταση του Σάιμον. (Το αν υπήρχε εναλλακτικό σχέδιο ή όχι είναι άλλο θέμα...)

37

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αγαπητή δεσποινίς, Αυτή τη στιγμή πιάνω το μολύβι μου για να σας γράψω ελπίζοντας πως ετούτες οι λίγες γραμμές θα σας βρουν καλά όπως είμαι κι εγώ, δόξα τον Θεό. Ίσως να σας εκπλαγήσει που τόλμησα να σας γράψω, σε εσάς που είστε τόσο κυρία κι ελπίζω να μην νευριάσετε μαζί μου. Με δυσκολία τολμάω να πω αυτό που θέλω, είμαι τόσο ντροπαλός με τις γυναίκες, και τρέμει το φυλλοκάρδι μου. Αλλά κάποτες είδα σ’ ένα βιβλίο πως οι αδύναμες καρδιές ποτέ δεν κέρδισαν την όμορφη δεσποινίς, οπότε να με. Είμαι αγρότης όχι μεγαλοκτήμων και η ηλικία μου είναι μάλλον πάνω από σαράντα ετών και η μητέρα μου ζει μαζί μου και φροντίζει το σπίτι μου κι επειδής δεν είναι καθόλου καλά τώρα τελευταία και δεν μπορεί να κάνει και πολλά νομίζω ότι θα ήμουν πιο ανετότερα με μια σύζυγο. Σας έχω κιαλάρει εδώ και πολύν καιρό και νομίζω πως είστε μια πολύ καλή νέα γυναίκα που θα μπορούσε να με κάνει ευτυχές αν το πιστεύετε κι εσείς. Έχουμε μια υπηρέτρια για ν’ αρμέγει τρία γελάδια και για να κάνει τις δουλειές του σπιτιού και φεύγει λίγο το καλοκαίρι για να σεργιανίσει και βουτάει και μερικά γογγύλια από τον όπισθεν κήπο. Εγώ αυτοπροσωπικώς κάνω αρκετές δουλειές στη φάρμα και πηγαίνω και στην Αγορά και μερικές φορές επιδείχνω λίγα πρόβατα και ταΐζω 3-4 γουρούνια γύρω στα Χριστούγεννα και είναι πολύ χρήσιμα στο σπίτι για να κάνουμε πίτες κι άλλα φαγητά και πουλάω τα χοιρινά για να πληρώσω το κριθάρι. Έχω γύρω στις 73 λίρες στην Τράπεζα κι έχουμε ένα ωραίο μικρό καθιστικό στον κάτω όροφο μ’ ένα μπλε χαλί 38

EΡΩΤΑΣ

κι ένα φούρνο δίπλα στο τζάκι κι η γριά είναι αραχτή δίπλα και καπνίζει. Οι Χρυσοί Κανόνες κρέμονται στον μεγάλο τοίχο και θα μπορείτε να κάθεστε όλη μέρα στην κουνιστή πολυθρόνα και να πλέκετε και να μαντάρετε τις κάλτσες και τις σκελέες μου και θα μπορείτε να φτιάχνετε το τσάι όταν έρχομαι και θα μπορείτε να φτιάχνετε βούτυρο για την Αγορά και θα σας πηγαίνω κάθε Κυριακή στην εκκλησία με το κάρο και θα κάνω όλα αυτά τα τρεχάματα για να είστε ευτυχισμένη. Ελπίζω λοιπόν να μου απαντήσετε. Είμαι σε απογνωσία και δεν μπορώ να περιμένω και θα σας παντρευτώ την Πρωτομαγιά ή αν πεθάνει η μητέρα μου πιο νωρίτερα θα σας χρειαστώ πιο νωρίτερα. Αν πείτε ναι, αγαπητή μου, θα είμαστε πολύ ευτυχισμένοι μαζί. Ελπίζω να μου γράψετε κι εσείς και να μου πείτε τι σκέφτεστε κι αν συνφωνήσετε θα τα ταιριάξουμε. Αυτά για τώρα από αυτόν που εύχεται το καλό σας με αληθινή αγάπη. Σάιμον Φάλοουφιλντ

Υ.Γ. Ελπίζω να μην μιλήσετε γι’ αυτό. Αν δεν με δεχτείτε έχω δει και κάποια άλλη πολύ καλή δεσποινίς και νομίζω ότι θα την παντρευτώ αν δεν με θέτε εσείς, αλλά νομίζω ότι εσείς κάνετε πιο καλύτερα για τη μητέρα μου γιατί μερικές φορές είναι γκρινιάρα.

39

9. ΚΛΑΙΩ ΚΑΙ ΚΛΑΙΩ ΚΑΙ ΚΛΑΙΩ Ναντέζντα Μάντελσταμ προς Όσιπ Μάντελσταμ 22 Οκτωβρίου 1938

Στις 13 Μαΐου 1934 , σχεδόν έναν χρόνο αφότου είχε απαγγείλει σε μερικούς φίλους ένα σατιρικό ποίημα που είχε γράψει για τον Στάλιν, ο Όσιπ Μάντελσταμ, ένας από τους πιο σημαντικούς Ρώσους ποιητές της εποχής του, συνελήφθη. Ευτυχώς, ο Μάντελσταμ κι η γυναίκα του Ναντέζντα γλίτωσαν κι οι δύο την εκτέλεση, αλλά αναγκάστηκαν να ζήσουν εξόριστοι στη ρωσική πόλη Βορόνεζ. Η τύχη, όμως, τους εγκατέλειψε το 1938, όταν ο ποιητής συνελήφθη για δεύτερη φορά και τον έστειλαν σε στρατόπεδο εργασίας όπου και πέθανε. Τον Οκτώβριο του 1938, δύο μήνες πριν από τον θάνατό του, η γυναίκα του του έγραψε αυτό το γράμμα. Η Ναντέζντα συνέχισε να ζει στην εξορία μην μπορώντας να επιστρέψει στη Μόσχα παρά μόνο 26 χρόνια αργότερα. Μπόρεσε τελικά να πει την ιστορία τους το 1970 στα απομνημονεύματά της, Ελπίδα στα χρόνια της απελπισίας.

40