Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ – ALL ABOUT HISTORY – Τεύχος 29 Μέρος 2

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Ένα ταξίδι στις μεγάλες ανακαλύψεις που καθόρισαν την ιατρική επιστήμη ΜΕΡΟΣ

•2•

ΑΠΌ ΤΌΝ ΙΠΠΌΚΡΑΤΗ ΚΑΙ ΤΌΝ ΓΑΛΗΝΌ ΩΣ ΤΑ ΣΎΓΧΡΌΝΑ ΕΠΙΤΕΎΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΤΕΎΧΟΣ 30 • ΤΙΜΉ €5.99

www.brainfood.gr

ΚΑΛΩΣΗΡΘΑΤΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

ιατρικησ της

Ό

σοι τυχεροί αναγνώστες έχουν στα χέρια τους το δεύτερο τεύχος του αφιερώματος του All About History θα έχουν την ευκαιρία να κάνουν μια διαφορετική περιήγηση στον χρόνο επί του συγκεκριμένου ζητήματος. Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος του αφιερώματος αυτό «το ταξίδι στον χρόνο» επικεντρώθηκε στην παρουσίαση των χαρακτηριστικών της ιατρικής επιστήμης σε διάφορες ιστορικές εποχές. Στο δεύτερο μέρος, αντιθέτως, «φωτίζονται» τα πρόσωπα, οι επιστήμονες που με τις έρευνες και τα επιτεύγματά τους συνέβαλαν καταλυτικά στη βελτίωση του επιστητού αναφορικά με τον τρόπο θεραπείας των διαφόρων νοσημάτων και ασθενειών. Ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός της κλασικής αρχαιότητας, ο πολυδιάστατος Λεονάρντο Ντα Βίντσι και ο Πασκάλ μέχρι οι πιο σύγχρονοι Μαρία Κιουρί και Αλεξάντερ Φλέμινγκ είναι κάποια από τα πρόσωπα που παρουσιάζουν το τεράστιο έργο τους, καθιστώντας κατανοητή τη συμβολή τους στην ποιοτική βελτίωση της ανθρώπινης ζωής. Το δίπτυχο της ατομικής συμβολής και της αντίστοιχης μαζικής στην εξέλιξη του ιστορικού γίγνεσθαι, που εκφράζεται μέσα από τα δύο τεύχη του αφιερώματος, μετατράπηκε ωστόσο σε πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των σύγχρονων μελετητών και των συνεχιστών του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη. Η σύγκρουση πήρε και ιδεολογικά χαρακτηριστικά από τα μέσα του 19ου αιώνα και τη διάδοση των ιστορικών αναλύσεων του Καρλ Μαρξ. Συγκεκριμένα, άρχισε να επισημαίνεται η καταλυτική συμβολή των μαζών στη διαμόρφωση της Ιστορίας, περιορίζοντας τον κομβικό ρόλο των προσωπικοτήτων σ’ αυτήν. Η διαλεκτική υπήρξε σκληρή μέχρι το τέλος του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και άρχισε να αμβλύνεται μετά την πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη.

Σήμερα πλέον βιώνουμε μια περίοδο όπου η μελέτη των ιστορικών εξελίξεων δεν θα ήταν λανθασμένο να ειπωθεί πως προσεγγίζει την αριστοτελική «μεσότητα». Το δεύτερο μέρος του αφιερώματος επιβεβαιώνει την εν λόγω εκτίμηση, καθώς αναδεικνύει πως η ατομική συμβολή υπήρξε καταλυτική στην εξέλιξη. Την ίδια στιγμή δεν θα είχε αυτόν τον χαρακτήρα αν δεν λειτουργούσε είτε συμπληρωματικά σε μια διαμορφωθείσα κατάσταση είτε σπάζοντας τα δεσμά παγιωμένων νοσηρών συνθηκών. Ειδικότερα στο τελευταίο κομμάτι, δεν καθόρισε η συμβολή των ατόμων μέσα από το έργο και τη στάση ζωής τους τον τρόπο ζωής μας, αλλάζοντάς τον ουσιαστικά; Καλή ανάγνωση. Χρυσόστομος Μπομπαρίδης Ιστορικός, Τμήμα Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Σιένας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΜΕΡΟΣ 22

ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ Ένα τεύχος αφιερωμένο στους μεγαλύτερους πρωτοπόρους και στα σπουδαιότερα επιτεύγματα της ιατρικής επιστήμης ανά τους αιώνες

ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

2

24

Έντουαρντ Τζένερ: Ο πατέρας της ανοσολογίας

06

Hall of Fame: 10 πρωτοπόροι της ιατρικής

28

08

Ιπποκράτης: Ο άνθρωπος πίσω από τον μύθο

Λουί Παστέρ: Ο δάσκαλος της μικροβιολογίας

32

12

Γαληνός: Ο Έλληνας γιατρός των Ρωμαίων

Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ: Η μητέρα της σύγχρονης νοσηλευτικής

38

16

Λεονάρντο ντα Βίντσι: Ο καλλιτέχνης της ανατομίας

Μαρί Κιουρί: Η εξερεύνηση της ραδιενέργειας

44

20

Αμπρουάζ Παρέ: Ο πατέρας της σύγχρονης χειρουργικής

Αλεξάντερ Φλέμινγκ: Ο επιστήμονας που ανακάλυψε την πενικιλίνη

12

32

08

52 ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ 52

Ιατρικά εργαλεία μέσα από την ιστορία

54

Οι σπουδαιότερες ιατρικές εφευρέσεις

62

Τα σπουδαιότερα φάρμακα στην ιστορία

68

Ιατρικές πρωτιές μέσα από την ιστορία

54 20

24

28

3

ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Γνωρίστε τους πρωτοπόρους που άλλαξαν την ιατρική επιστήμη με ακαταπόνητη προσπάθεια, ακόρεστη περιέργεια και ενίοτε ακραίους πειραματισμούς

4

06

Hall of Fame: 10 πρωτοπόροι της ιατρικής

24

Έντουαρντ Τζένερ: Ο πατέρας της ανοσολογίας

08

Ιπποκράτης: Ο άνθρωπος πίσω από τον μύθο

28

Λουί Παστέρ: Ο δάσκαλος της μικροβιολογίας

12

Γαληνός: Ο Έλληνας γιατρός των Ρωμαίων

32

Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ: Η μητέρα της σύγχρονης νοσηλευτικής

16

Λεονάρντο ντα Βίντσι: Ο καλλιτέχνης της ανατομίας

38

Μαρί Κιουρί: Η εξερεύνηση της ραδιενέργειας

20

Αμπρουάζ Παρέ: Ο πατέρας της σύγχρονης χειρουργικής

44

Αλεξάντερ Φλέμινγκ: Ο επιστήμονας που ανακάλυψε την πενικιλίνη

38

32

44 24

28

08

5

HALL OF FAME

10 ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Έσωσαν εκατομμύρια ζωές με την ευφυΐα και την επινοητικότητά τους

ΆΛΟΙΣ ΆΛΤΣΧΆΙΜΕΡ ΓΕΡΜΆΝΟΣ 864-1915

για τον Η θεωρία του Τζέ νερ εκατομμύρια εμβολιασμό έσωσε ευλογιά ανθρώπους από την

Έντουαρντ Τζένερ ΆΓΓΛΟΣ 1749-1823 Γνωστός ως «πατέρας της ανοσολογίας», ο Έντουαρντ Τζένερ έχει κερδίσει επάξια τη θέση του στο πάνθεο της ιατρικής. Όχι μόνο ανέπτυξε την επιστημονική μέθοδο της ανοσολογίας, αλλά ανακάλυψε το εμβόλιο της ευλογιάς αφού παρατήρησε ότι οι γυναίκες που άρμεγαν αγελάδες σπανίως κολλούσαν την ασθένεια. Αντιλήφθηκε ότι αυτό συνέβαινε επειδή είχαν ήδη περάσει τη λιγότερο σοβαρή ασθένεια της δαμαλίτιδας κι έτσι είχαν αναπτύξει φυσική ανοσία στην ευλογιά. Διεξήγαγε πειράματα με βάση αυτή την υπόθεση, αφαιρώντας πύον από μία φλύκταινα από προσβεβλημένο άτομο και εισάγοντάς το σε μια ανοιχτή πληγή στο χέρι ενός αγοριού, εμβολιάζοντάς τον. Ο ιός της ευλογιάς δεν υπάρχει πια εκτός εργαστηρίου.

ΜΆΡΊ ΚΊΟΥΡΊ ΠΟΛΩΝΉ 1867- 1934

Μαγκντί Γιακούμπ ΆΊΓΥΠΤΊΟΣ 1935-ΣΉΜΕΡΑ

Η Μαρί Κιουρί ερεύνησε τη θεωρία της ραδιενέργειας, κάτι που ήταν ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της τεχνολογίας των ακτίνων Χ. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγούσε ασθενοφόρα με φορητά μηχανήματα ακτίνων Χ στο μέτωπο. Ο Ερυθρός Σταυρός την έκανε διευθύντρια του ακτινολογικού τμήματός του, ενώ η ίδια βοήθησε στην εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού στη χρήση των νέων μηχανημάτων. Κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ – ένα για την πρωτοποριακή της έρευνα στη χημεία, το άλλο για το έργο της στη φυσική.

Κιουρί Η έρευνα της Μαρί ήταν καθορισ τική για ν ήριω την ανάπτυξη σωτ νΧ μηχανημάτων ακτίνω

6

Ο Αλόις Αλτσχάιμερ πρωτοανακάλυψε τη διαταραχή που φέρει το όνομά του το 1906, όταν ήταν διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής της Φραγκφούρτης. Παρατήρησε ότι μια ασθενής είχε απώλεια βραχυπρόθεσμης μνήμης, παραισθήσεις και απώλεια των ανώτερων γνωσιακών λειτουργιών της. Μετά τον θάνατό της πραγματοποιήθηκε νεκροτομή και ο Αλτσχάιμερ παρατήρησε λέπτυνση του εγκεφαλικού φλοιού και αλλοιώσεις στα νευρικά κύτταρα. Ύστερα από έρευνα σε παρόμοιες περιπτώσεις, τα προβλήματα που προκαλούσε η ασθένεια κατηγοριοποιήθηκαν ως «νόσος του Αλτσχάιμερ». Η έρευνα για το Αλτσχάιμερ διευρύνθηκε πρόσφατα, και υπάρχουν πτυχές της νόσου που παραμένουν άγνωστες.

Ο Μαγκντί Γιακούμπ είναι κορυφαίος καρδιοχειρουργός με ειδικότητα στις μεταμοσχεύσεις καρδιάς, έχοντας πραγματοποιήσει πάνω από χίλιες τέτοιες επεμβάσεις. Ανέπτυξε πρωτοποριακές μεθόδους αφαίρεσης του οργάνου κατά τη διάρκεια της επέμβασης, και ήταν και ο πρώτος που πραγματοποίησε μεταμοσχεύσεις καρδιάς στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μαζί με την επιστημονική του ομάδα, δημιούργησε μέρος καρδιακής βαλβίδας από βλαστοκύτταρα, ανοίγοντας τον δρόμο για τη λύση στο πρόβλημα διαθεσιμότητας ανθρώπινων οργάνων. Πιστεύει στο καθολικό δικαίωμα στην ιατρική περίθαλψη και είναι από τα ιδρυτικά μέλη της φιλανθρωπικής οργάνωσης Chain of Hope, που πραγματοποιεί καρδιοθωρακικές επεμβάσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες.

ιμερ Η έρευνα του Αλτσχά ροφορίες και προσέφερε νέες πλη γίσεις για θεραπευτικές προσεγ τη νόσο

«Τίποτα στη ζωή δεν πρέπει να φοβόμαστε, μόνο να προσπαθούμε να το κατανοήσουμε» Μαρί Κιουρί

10 πρωτοπόροι της ιατρικής

Χένρι Γκρέι ΆΓΓΛΟΣ 1827-1861 Η Ανατομία του Γκρέι θεωρείται απαραίτητο σύγγραμμα για κάθε πρωτοετή φοιτητή ιατρικής. Ο Χένρι Γκρέι έγραψε αυτόν τον εγκυκλοπαιδικό οδηγό ιατρικής το 1858 και έκανε ο ίδιος την εικονογράφηση χρησιμοποιώντας ως οδηγό οστά και άλλα υλικά που είχε διατηρήσει από πτώματα. Γι’ αυτό και η Ανατομία του ήταν πολύ πιο λεπτομερής και ακριβής από οτιδήποτε είχε προηγηθεί. Συνέγραψε και αρκετές άλλες μελέτες, μεταξύ των οποίων μία για την κατανομή των νεύρων στα μάτια των ζώων. Θρυλικός έχει μείνει ο χρόνος που ξόδευε ανατέμνοντας επιμελώς κάθε μέρος των δειγμάτων του, ώστε να ανακαλύψει την ακριβή τους φύση. Πέθανε 34 ετών, έχοντας κολλήσει ευλογιά από τον ανιψιό του.

Αβικέννας

ΤΣΆΡΛΣ Ρ. ΝΤΡΟΥ ΆΜΕΡΊΚΆΝΟΣ 1904-1950 Η έρευνα του Ντρου για την αποθήκευση και τη μετάγγιση του αίματος αποτέλεσε τεράστια καινοτομία. Η έρευνά του βασιζόταν στη συντήρηση πλάσματος αίματος χωρίς κύτταρα, ώστε να είναι έτοιμο για χρήση σε ασθενείς. Έτσι βοήθησε στη σωτηρία ετοιμοθάνατων ασθενών και επέτρεψε την ασφαλή πραγματοποίηση περίπλοκων ιατρικών εμβάσεων. Η ανακάλυψη του Ντρου συνέπεσε με την περίοδο της κορύφωσης του φυλετικού διαχωρισμού στις ΗΠΑ και τον εξόργιζε το γεγονός ότι δεν επιτρεπόταν να χρησιμοποιηθεί αφροαμερικανικό αίμα σε λευκούς ασθενείς και αντίστροφα χωρίς να υπάρχει ιατρικός λόγος.

ΠΕΡΣΉΣ 980-1037 Μ.Χ.

για την Ο Αβικέν νας έγραψε τώσεις των καραντίνα και τις επιπ ν υγεία στη άσχ ημων οσμών

Αντόνιο Έγκας Μονίζ ΠΟΡΤΟΓΆΛΟΣ 1874-1955

Καρλ Γουντ ΆΥΣΤΡΆΛΟΣ 1929-2011 Ο Καρλ Γουντ έδωσε σε εκατομμύρια γυναίκες την ελπίδα να τεκνοποιήσουν μέσω της έρευνάς του στο πεδίο της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Πέτυχε την πρώτη εξωσωματική γονιμοποίηση ωαρίου, το οποίο επανεμφυτεύτηκε στη μητέρα. Το επίτευγμα ήταν μνημειώδες, και μετά από περαιτέρω έρευνα έδωσε ζωή στο πρώτο «παιδί του σωλήνα» το 1980 στην Αυστραλία. Πειραματίστηκε με την κατάψυξη των εμβρύων ώστε να μπορούν να αποθηκευτούν, ανοίγοντας τον δρόμο για να γίνει η εξωσωματική γονιμοποίηση προσιτή σε όλους. Αν και οι επικριτές του τον κατηγόρησαν ότι παρίστανε τον Θεό, οι επαναστατικές του μέθοδοι έδωσαν σε εκατομμύρια ζευγάρια την ευκαιρία να γίνουν γονείς.

Η προσφορά του Αντόνιο Έγκας Μονίζ στη νευρολογία είναι ξακουστή όσο και αμφιλεγόμενη. Η συνεισφορά του στη μελέτη του εγκεφάλου και των συμπεριφορών που πηγάζουν από τον μετωπιαίο λοβό είναι πολύ σημαντική, αλλά τη φήμη του αμαυρώνει το γεγονός ότι επινόησε τη σύγχρονη λοβοτομή – μια χειρουργική επέμβαση που έχει καταδικαστεί τόσο από την ιατρική κοινότητα όσο και από το κοινό. Τη δεκαετία του 1940 η αφαίρεση μέρους του εγκεφάλου για να σταματήσουν ψυχωτικές αλλαγές διάθεσης θεωρούνταν θεραπεία για τις ψυχικές ασθένειες, και αυτό οδήγησε στην απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Μονίζ το 1949 για την «ανακάλυψη της θεραπευτικής αξίας [της λοβοτομής] σε ορισμένες ψυχωτικές διαταραχές».

ρλς Ρ. Ντρου για Τα πειράματα του Τσα ς έσωσαν χιλιάδες ατο αίμ ιση άγγ μετ τη ρέτησαν στον Β΄ στρατιώτες που υπη Παγκόσμιο Πόλεμο

ΦΛΟΡΕΝΣ ΝΆΙΤΊΝΓΚΕΙΛ ΆΓΓΛΊΔΆ 1820- 1910 Γνωστή ως «η κυρία με τη λάμπα», λόγω της συνήθειάς της να ελέγχει την κατάσταση των ασθενών της κατά τη διάρκεια της νύχτας, η Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ θεωρείται η θεμελιώτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής. Θέσπισε το πρώτο μη εκκλησιαστικό νοσηλευτικό πρόγραμμα στο Λονδίνο το 1860, έχοντας σταθεί μάρτυρας στην άσχημη αντιμετώπιση των Βρετανών στρατιωτών που επέστρεφαν τραυματίες από τον Πόλεμο της Κριμαίας. Ώθησε επίσης την πολιτεία στη θέσπιση ενός προγράμματος υγειονομικής μεταρρύθμισης ώστε να περιοριστούν τα απαράδεκτα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας στα νοσοκομεία της Βρετανίας και της Ινδίας. Τα συγγράμματά της για την πρότυπη νοσηλευτική φροντίδα στα νοσοκομεία διδάσκονται ακόμα στις βρετανικές σχολές νοσηλευτικής.

© Mary Evan, SPL, Look and Learn, Creative Commons; Natural philo, NARA, Raafat

Ο Αβικέννας συνδύαζε την ιατρική γνώση με τη διδασκαλία της φιλοσοφίας. Θεωρείται ένας από τους πρώτους επαγγελματίες ιατρούς. Ο Κανών της ιατρικής που συνέγραψε μεταφράστηκε στα λατινικά και έφτασε στις βιβλιοθήκες της Ευρώπης, επιμορφώνοντας φοιτητές της ιατρικής χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Περσία. Ο Κανών επεσήμαινε την ανάγκη να μπαίνουν σε καραντίνα οι μολυσμένοι και ανέφερε τις άσχημες οσμές στον αέρα και τον κίνδυνο που αποτελούσαν για τις σωματικές λειτουργίες. Αν και οι περισσότερες συμβουλές του έχουν πια διαψευστεί από τη σύγχρονη επιστήμη, τα άλματα που έκανε ο Αβικέννας προς τη μετατροπή της ιατρικής από μυστικιστική τέχνη σε επάγγελμα με κανόνες ήταν τεράστια για την εποχή.

Η Φλόρενς Νάιτιν γκεϊλ έθεσε το πρότυπο για τη νοσ φροντίδα στα νοσ ηλευτική οκομεία

7

Πρωτοπόροι της ιατρικής

ΙΠΠΟΚΡΆΤΗΣ Ο ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΠΙΣΩ ΆΠΟ ΤΟΝ ΜΎΘΟ

Το πρόσωπό του (και η γενειάδα του) είναι άμεσα αναγνωρίσιμα σε όλους, παρότι έζησε πριν από πάνω από 2.000 χρόνια. Πόσα όμως απ’ όσα ξέρουμε γι’ αυτό τον αρχετυπικό γιατρό είναι όντως αλήθεια;

Ο

Ιπποκράτης θεωρείται ο πατέρας της του ταξίδεψε σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και στη σύγχρονης ιατρικής. Είναι αυτός που σύγχρονη Βουλγαρία για να διαδώσει τις γνώσεις και έφερε επανάσταση στην αρχαιοελλητις μεθόδους του. νική ιατρική – αυτός που τη διαχώρισε Ο χρονικογράφος του 2ου μ.Χ. αιώνα Σορανός ο από τη φιλοσοφία και τη μαγεία και Εφέσιος ισχυρίζεται ότι ο πατέρας του ήταν γιατρός την έκανε ανεξάρτητο επάγγελμα. Σε ό,τι όμως αφοκαι πολλές από τις πρώτες γνώσεις του τις πήρε από ρά τη ζωή και τα επιτεύγματά του, είναι δύσκολο να αυτόν. Στη συνέχεια ο Ιπποκράτης πήγε να μαθητεύξεχωρίσουμε την πραγματικότητα από τον μύθο. Αν σει στο τοπικό Ασκληπιείο, όπου διδάχτηκε την τέχνη και περίπου 60 σωζόμενα ιατρικά συγγράμματα της ονειροθεραπείας, κατά την οποία ζητούσαν –γνωστά ως Ιπποκρατική Συλλογή– κάποαπό τους ασθενείς να θυμηθούν τα όνειρά τε αποδίδονταν σ’ αυτόν, πλέον γνωτους, τα οποία ερμήνευαν οι γιατροί-ιρίζουμε ότι για τη συγγραφή τους ερείς ώστε να αποφασίσουν πώς να είναι υπεύθυνοι δώδεκα ή ίσως και θεραπεύσουν την πάθησή τους. Ο Όρκος περισσότεροι άνθρωποι. Παρόλο Ωστόσο, παρά την εκπαίδευσή του Ιπποκράτη που τιμάται γιατί καθιέρωσε την του στο Ασκληπιείο, στον Ιπποπαρέμεινε σε χρήση ιατρική δεοντολογία –που απακράτη αποδίδεται το ότι ήταν ο θανατίστηκε με τη μορφή του πρώτος Δυτικός που απέδωσε τις και τα βυζαντινά χρόνια, ομώνυμου όρκου–, υπάρχουν ασθένειες σε φυσικά αίτια αντί χωρίς τις αναφορές στοιχεία που δείχνουν ότι ο όρνα τις θεωρεί τιμωρία από τους σε παγανιστικές κος προϋπήρχε. θεούς. Εξαιτίας της κριτικής του θεότητες Ξέρουμε με βεβαιότητα ότι ο στις θρησκευτικές θεραπευτικές Ιπποκράτης γεννήθηκε γύρω στο πρακτικές καταδικάστηκε σε εικοσα490 π.Χ. στην Κω. Σύμφωνα με τον ετή φυλάκιση, κατά την οποία έγραψε Αριστοτέλη, ήταν ένας «ευγενής, σεβάορισμένα από τα διασημότερα έργα του. σμιος επαρχιακός γιατρός», και στις προτομές Σε αυτά υποστήριζε ορθά ότι οι περιβαλλοντικοί της εποχής απεικονίζεται με πυκνή γενειάδα και παράγοντες, η διατροφή και οι συνήθειες του καθενός ρυτίδες στο μέτωπο. Στη διάρκεια της μακράς ζωής παίζουν ρόλο στην κατάσταση της υγείας του.

8

Η Ιπποκρατική Συλλογή, ένα σύνολο 60 έργων γραμμένων από τον Ιπποκράτη και ενδεχομένως τους οπαδούς του, μεταφράστηκε στα αραβικά και διαδόθηκε στον ισλαμικό κόσμο

Ιπποκράτης: Ο άνθρωπος πίσω από τον μύθο

Ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή του Ιπποκράτη

9

Πρωτοπόροι της ιατρικής

Πριν τον Ιπποκράτη, οι γιατροί δεν έχαιραν πάντα σεβασμού. Για να κάνει την ιατρική αξιοσέβαστο επάγγελμα ο Ιπποκράτης υποστήριζε την πειθαρχία και την προσοχή στη λεπτομέρεια. Οι γιατροί έπρεπε να βρίσκονται σε καλή σωματική κατάσταση, να είναι ειλικρινείς και σοβαροί. Η υγιεινή και η ακρίβεια ήταν εξέχουσας σημασίας. Δημοσίευσε λεπτομερείς οδηγίες για τον φωτισμό, το προσωπικό, τα εργαλεία, τη θέση του ασθενούς και τις τεχνικές επίδεσης και τοποθέτησης νάρθηκα στα αρχαία ιατρεία. Όριζε μάλιστα και το μήκος των νυχιών που έπρεπε να έχουν οι γιατροί.

Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΆΤΗ Μεταξύ των διασημότερων έργων της Ιπποκρατικής Συλλογής είναι ο Όρκος του Ιπποκράτη – ένας κώδικας δεοντολογίας που πρέπει να ακολουθείται από δασκάλους και σπουδαστές της ιατρικής. Εκτιμάται ότι γράφτηκε ανάμεσα στον 3ο και τον 5ο αιώνα π.Χ., κάτι που τον καθιστά την πρώτη έκφραση ιατρικής δεοντολογίας στον δυτικό κόσμο. Έχει υποστεί αμέτρητες αλλαγές με τα χρόνια, και μια εκδοχή του απαγγέλλουν ακόμα οι απόφοιτοι ιατρικής, αν και περισσότερο συμβολικά. Στην παλαιότερη διαθέσιμη εκδοχή, ο νέος γιατρός ορκίζεται στους θεούς ότι θα θεραπεύει τους ασθενείς ανάλογα με τις ικανότητες και την κρίση του, χωρίς όμως ποτέ να προκαλέσει σκόπιμα κακό, καθώς και ότι ποτέ δεν θα αποκαλύψει εμπιστευτικές πληροφορίες για τους ασθενείς του. Άλλες δεσμεύσεις που περιλαμβάνονται στο κείμενο είναι ότι δεν θα κάνει εκτρώσεις και ότι δεν θα χρησιμοποιήσει ποτέ μαχαίρι. Ωστόσο, οι δύο παραπάνω μέθοδοι παρουσιάζονται σε άλλα σημεία της Συλλογής, κάτι που σημαίνει ότι δεν ακολουθούσαν όλοι τον κώδικα. Οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές συμφωνούν ότι ο Ιπποκράτης μάλλον δεν ήταν ο συγγραφέας και ότι ο όρκος είναι προγενέστερός του.

Αυτή είναι η παλαιότερη μορφή του όρκου που έχει διασωθεί και χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ.

10

Η ιπποκράτειος «σχολή» που ίδρυσε ήταν τρόπος σκέψης και όχι φυσική τοποθεσία και έθεσε τις σύγχρονες προδιαγραφές της παρατήρησης και καταγραφής. Οι γιατροί παροτρύνονταν να καταγράφουν τα ευρήματά τους όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά ώστε να τα χρησιμοποιήσουν στο μέλλον κι άλλοι συνάδελφοί τους. Οι πρακτικές του έφταναν μέχρι Ο Ιπποκράτης τη λήψη οικογενειακού ιστοριεκπαιδεύτηκε στο κού και τις ερωτήσεις για τις Ασκληπιείο της Κω, συνθήκες ζωής του ασθενούς παρότι αργότερα – κάτι που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. υποστήριξε ότι η ιατρική Μία τεχνική που ακολουκαι η θρησκεία δεν θούσε ήταν η πρόγνωση. Πασχετίζονται ρακολουθούσε την πορεία ενός ασθενούς για πολλές μέρες και κατέγραφε τα συμπτώματα. Έτσι ήταν σε θέση να γνωρίζει τη φυσική πορεία της ασθένειας. Στο έργο του Προγνωστικόν έγραφε: «Πιστεύω ότι είναι σημαντικό για κάθε γιατρό να ακολουθεί την πρακτική αυτή. Θα μπορέσει να χορηγήσει την κατάλληλη θεραπεία αν γνωρίζει εκ των προτέρων τι θα συμβεί στη συνέχεια». Η διαδικασία παρατήρησης είχε ως εξής: με περισσότερες φυτικές τροφές ήταν υγιέστεροι «Πρώτα απ’ όλα, ο γιατρός πρέπει να κοιτάξει το και μακροβιότεροι. πρόσωπο του ασθενούς. Αν η εμφάνισή του είναι Πολλά από αυτά έχουν καταγραφεί στην Ιπποόπως είναι συνήθως, είναι καλό σημάδι. Αν όχι, κράτειο Συλλογή, η οποία γνωρίζουμε ότι γράφτητα παρακάτω είναι κακοί οιωνοί: σουβλερή μύτη, κε σε διάστημα πολλών αιώνων από τις διαφορές βαθουλωμένα μάτια, κρύα αυτιά, ξηρό δέρμα στο ύφους και οπτικής. Περιλαμβάνει ακόμα και μέτωπο, περίεργο χρώμα όπως πράσινο, μαύρο, σοβαρές αντιθέσεις, και ένας ιστορικός εκτιμά ότι κόκκινο ή το χρώμα του μολύβδου. Αν το πρόοι συγγραφείς ήταν τουλάχιστον 19. Πιθανότατα σωπο του ασθενούς έχει αυτή την εικόνα από την πρόκειται για τα απομεινάρια της «βιβλιοθήκης αρχή της ασθένειας, ο γιατρός πρέπει να ρωτήσει της Κω», όπου ο Ιπποκράτης ίδρυσε τη σχολή του. αν έχει αϋπνίες, διάρροια ή αν δεν έχει φάει». Μία από τις θεωρίες που περιγράφονται λεπτοΗ Ιπποκράτης και οι μαθητές του ήταν οι πρώμερώς στη Συλλογή είναι η χυμοπαθολογία – η τοι που περιέγραψαν μια σειρά ασθενειών και πεποίθηση ότι η υγεία εξαρτάται από την ισορπαθήσεων, όπως η πληκτροδακτυλία, σημάδι ροπία τεσσάρων σωματικών υγρών, της μαύρης πνευμονικής ή καρδιακής νόσου. Η μέθοδός του και της κίτρινης χολής, του φλέγματος και του για τη θεραπεία των αιμορροΐδων χρησιμοποιείται αίματος. Θεωρείται απίθανο να αντιστοιχούν σε μέχρι σήμερα, αν και με πιο εξελιγμένα εργαλεία. σύγχρονους όρους· μάλλον προέρχεται από δοΉταν επίσης ο πρώτος που κατέγραψε εγχείρηκιμές καθίζησης αίματος, κατά τις οποίες ο Ιπποση στο στήθος, και παρότι οι μέθοδοί του έχουν κράτης παρατήρησε ότι το αίμα διαχωρίζεται σε βελτιωθεί σημαντικά, ορισμένες ελάχιστα έχουν αλλάξει – όπως η χρήση σωλήνων για την απορρόφηση πύου από τα τοιχώματα του στήθους. Οι πραγματείες του περιέγραφαν μεθόδους ανάταξης οστών και περιποίησης τραυμάτων, χορήγησης τροφής και καθησυχασμού των ασθενών, καθώς και της σωστής φροντίδας του σώματος για την αποφυγή ασθενειών. Έγραψε επίσης για ασθένειες του γυναικείου σώματος, για τον τοκετό και την παιδιατρική. Η προσέγγιση του Ιπποκράτη ήταν ολιστική και σε πολλές περιπτώσεις απλώς συνιστούσε αλλαγή διατροφής ή περισσότερη σωματική και πνευματική άσκηση. Θεωρούσε το μασάζ και τους περιπάτους απαραίτητους για την αποκατάσταση της υγείας και την εξασφάλιση υγιούς σώματος και πνεύματος. Πίστευε ότι η κακή διατροφή άφηνε αχώνευτα κατάλοιπα που ανέδιδαν ατμούς, οι οποίοι μεταφέρονταν στο σώμα και προκαλούσαν ασθένειες. Άφηνε τις αρρώστιες να κάνουν τον κύκλο τους, και τα φάρμακά του περιορίζονταν σε Ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η καλή υγεία βασιζόταν στη διαφυτικά σκευάσματα. Οι υγρές τροφές συστήνοτήρηση της ισορροπίας μεταξύ νταν στην περίπτωση πυρετού και τραυμάτων, και των τεσσάρων σωματικών είχε παρατηρήσει ότι όσοι ακολουθούσαν δίαιτα υγρών, των χυμών

Ιπποκράτης: Ο άνθρωπος πίσω από τον μύθο

Ο Ιπποκράτης πίστευε πως η ξεκούραση και η χαλάρωση ήταν το καλύτερο φάρμακο

Η ιπποκρατική σχολή συν ιστούσε πλήρη εξέταση των ασθενών πριν από τη διάγνωση, κάτι που σήμερα είναι γνωστό ως κλινική παρατήρηση

τέσσερις στρώσεις: πηγμένο αίμα (μαύρη χολή), ερυθροκύτταρα σε ρευστή μορφή (αίμα), λευκά αιμοσφαίρια (φλέγμα) και ορό αίματος (κίτρινη χολή). Ο Ιπποκράτης πίστευε ότι αν κάποιος είχε περίσσεια ή έλλειψη κάποιου από αυτά τα υγρά, αυτό είχε αντίκτυπο στην προσωπικότητα και στη σωματική του υγεία. Η χυμοπαθολογία παρέμεινε δημοφιλής για αιώνες και ήρθε ξανά στο προσκήνιο τον 2ο αιώνα μ.Χ. χάρη στον Γαληνό, μεγάλο οπαδό του Ιπποκράτη. Αναπτύσσοντας τη θεωρία, υπέθεσε ότι οι διάφορες τροφές προκαλούν την παραγωγή διαφορετικών χυμών. Τα ζεστά φαγητά, για παράδειγμα, παρήγαν κίτρινη χολή, ενώ τα κρύα φλέγμα. Οι εποχές του χρόνου, η περίοδος της ζωής του ασθενούς, η γεωγραφική τοποθεσία και το επάγγελμα επίσης επηρέαζαν τα επίπεδα των τεσσάρων χυμών. Τη θεωρία υιοθέτησαν τόσο οι Ρωμαίοι όσο και οι γιατροί του Ισλάμ, και κατέληξε η πιο διαδεδομένη άποψη για το ανθρώπινο σώμα στην Ευρώπη. Μόλις τον 19ο αιώνα καταρρίφθηκε ο μύθος των τεσσάρων χυμών, όταν ο Γερμανός γιατρός Ρούντολφ Φίρχοβ δημοσίευσε τη θεωρία του για την κυτταρική παθολογία. Η φήμη και οι μύθοι για τη ζωή του Ιπποκράτη άρχισαν να διογκώνονται την ελληνιστική περίοδο, έναν αιώνα μετά τον θάνατό του. Μία βιογραφία που στηρίζει την άποψη ότι ο Ιπποκράτης ήταν ήρωας είναι o Πρεσβευτικός, ο οποίος περιλαμβανόταν στην αυθεντική συλλογή της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Πλέον θεωρείται κατά βάση έργο μυθοπλασίας και συνέδεε τον Ιπποκράτη και την οικογένειά του με σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Κω και της Ελλάδας. Ιδιαίτερη αναφορά γινόταν στον ρόλο του κατά την επιδημία πανώλης. Ο Πρεσβευτικός αφηγείται ότι ο Ιπποκράτης έστειλε τους μαθητές του σε όλη την Ελλάδα για να θεραπεύσουν τους ασθενείς. Όταν οι βάρβαροι του πρόσφεραν τεράστια ποσά σε ασήμι και χρυσό για να τους βοηθήσει αρνήθηκε, γλιτώνοντας την Ελλάδα από εισβολή. Μέσα στους επόμενους

Ο Ιπποκράτης πίστευε ότι όλες οι ασθένειες έφταναν σε ένα σημείο κρίσης, κατά το οποίο ο ασθενής είτε θα άρχιζε να αναρρώνει είτε θα υπέκυπτε στην ασθένεια. Αν συνέβαινε το πρώτο, ήταν πιθανό να ακολουθήσει υποτροπή, η οποία θα ακολουθούνταν από άλλη μια κρίση. Οι κρίσεις αυτές υποτίθεται ότι συνέβαιναν σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, τις «κρίσιμες μέρες». Αν μια κρίση λάμβανε χώρα πολύ νωρίτερα ή αργότερα από το αναμενόμενο, η υποτροπή ήταν βέβαιη. Κατά την άποψη του Ιπποκράτη, η καλύτερη λύση ήταν ο ασθενής να αφήσει την ασθένεια να κάνει τον κύκλο της. Ο Ιπποκράτης πίστευε στις θεραπευτικές δυνάμεις της φύσης και δίδασκε ότι το σώμα είχε την ικανότητα να ξαναβρεί την ισορροπία του και να καταπολεμήσει την ασθένεια. Συνεπώς οι θεραπείες του ήταν ήπιες, με έμφαση στην ξεκούραση και στην ακινησία. Ορισμένες φορές συνιστούσε νηστεία, ενώ χορηγούσε φάρμακα σε σπάνιες περιπτώσεις.

ιείου Τα ερείπια του Ασκληπ της της Κω, όπου ο Ιπποκρά έμαθε την τέχνη του

Αρχαιοελληνική προτομή που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο. Ο Ιπποκράτης απεικονίζεται με ρυτίδες στο μέτωπο, φαλάκρα και σγουρή γενειάδα.

© Alamy, Getty Images, Creative Commons; Wellcome Images

Άγαλμα του πατέρα της ιατρικής στη γενέτειρά του, στην Κω

τέσσερις αιώνες οι αφηγήσεις του βιβλίου διανθίστηκαν και αποτέλεσαν βάση για νέους μύθους, για παράδειγμα ιστορίες για συναντήσεις του Ιπποκράτη με Πέρσες βασιλείς. Ως εκ τούτου, η φήμη του διατρανώθηκε, κι έτσι προέκυψε η εικόνα του ως πατέρα της ιατρικής. Πιστεύεται ότι ο Ιπποκράτης πέθανε πλήρης ημερών γύρω στα 85. Μετά τον θάνατό του, η πρόοδος στην ιατρική σταμάτησε. Τα κατορθώματά του ήταν τέτοια που ελάχιστοι πίστευαν ότι μπορούσαν να τα βελτιώσουν, και από μία άποψη η ιατρική οπισθοδρόμησε. Πραγματική πρόοδος σημειώθηκε μόνο κατά την Αναγέννηση, μετά την απώλεια της εξουσίας από την Εκκλησία. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι ξέρουμε τόσο λίγα για τον Ιπποκράτη, που μερικοί πιθανολογούν ότι ίσως δεν ήταν καν υπαρκτό πρόσωπο και ότι αποτελεί έναν συνδυασμό διάφορων γιατρών που έζησαν σε διάστημα αιώνων. Η αλήθεια μπορεί να έχει χαθεί στα βάθη του χρόνου.

Η έννοια της κρίσης

11

Πρωτοπόροι της ιατρικής

Ο Γαληνός, όπως και πολλοί γιατροί της εποχής του, ήταν αναγκασμένος να ανατέμνει ζώα αντί για ανθρώπους

12

Γαληνός: Ο Έλληνας γιατρός των Ρωμαίων

ΓΑΛΗΝΌΣ Ό ΈΛΛΗΝΑΣ ΓΙΑΤΡΌΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

Ο γιατρός των Ρωμαίων αυτοκρατόρων που άλλαξε εκ βάθρων τη ρωμαϊκή ιατρική

Ο Ο

σπουδαιότερος γιατρός της Κρήτη, την Κόρινθο και την Κύπρο συνεχίΡώμης δεν ήταν Ρωμαίος· καταζοντας τις σπουδές του και ρουφώντας όσο γόταν από την Πέργαμο της Μ. περισσότερες γνώσεις μπορούσε, μέχρι που Ασίας. Ο Κλαύδιος Γαληνός, που εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια, την ιατρική γεννήθηκε γύρω στο 130 μ.Χ., πρωτεύουσα του αρχαίου κόσμου και κέντρο απέκτησε φήμη στον αρχαίο κόσμο χάρη στις μάθησης γενικότερα. γνώσεις και στην έρευνά του σχετικά με το ανΈπειτα από μια δεκαετία σπουδών, ο Γαληνός θρώπινο σώμα και τις λειτουργίες του. επέστρεψε το 157 στην Πέργαμο και έγινε αμέΟ Γαληνός ξεκίνησε τη ζωή του με κασως επικεφαλής γιατρός των μονομάχων λές προοπτικές, καθώς ο πατέρας της πόλης, που διατηρούσε ο αρχιτου, ο Νίκων, ήταν καλά αμειερέας της Ασίας. Εκεί είχε την βόμενος αρχιτέκτονας. Ως εκ ευκαιρία να μελετήσει το ανΗ θεωρία των τούτου, το μέλλον του Γαληθρώπινο σώμα μέσα από τους νού ήταν εξασφαλισμένο, φρικτούς τραυματισμούς τεσσάρων χυμών και πρώτα μελέτησε φιλοτων πολεμιστών, και κατά κυριαρχούσε στην σοφία, όπως οι περισσότη θητεία του πέθαναν μόαρχαία Ελλάδα και στη τεροι σπουδαίοι Έλληνες λις πέντε μονομάχοι – τροΡώμη, και ο Γαληνός και Ρωμαίοι διανοητές. μερό κατόρθωμα αν αναήταν ένθερμος Ωστόσο, το 144 ή το 145, λογιστεί κανείς τους εξήντα υποστηρικτής της ο Νίκων είδε στο όνειρό του που είχαν πεθάνει στα χέρια τον Ασκληπιό, τον θεό της του προκατόχου του. Παρ’ όλα ιατρικής, ο οποίος του είπε ότι αυτά, παραήταν ταλαντούχος και ο γιος του έπρεπε να σπουδάσει φιλόδοξος για να παραμείνει σε μια ιατρική. Στα δεκαέξι του, ο Γαληνός επαρχιακή πόλη. Το 162 ξεκίνησε για τη άλλαξε δρόμο στη ζωή του και ξεκίνησε τις λαμπερή Ρώμη. Η πολύβουη μητρόπολη ήταν σπουδές του πλάι σε διακεκριμένους γιατρούς γεμάτη γιατρούς που ήθελαν να διακριθούν και της Περγάμου στο ιερό του Ασκληπιού. ο ιατρικός κόσμος ήταν ανταγωνιστικός όσο και Με τον θάνατό του το 149 μ.Χ., ο Νίκων κληδιεφθαρμένος. Ο Γαληνός κατάφερε να ξεχωρίροδότησε στον γιο του μια σημαντική περιουσει αποκτώντας φήμη μέσω των δημόσιων διασία, και ο Γαληνός αποφάσισε να εγκαταλείψει λέξεών του και των επιδείξεων ανατομίας. Αυτή την πατρίδα του. Πέρασε από τη Σμύρνη, την του η δραστηριότητα τον έφερε στο προσκήνιο

13

Πρωτοπόροι της ιατρικής

και τράβηξε την προσοχή του ύπατου Φλάβιου εκτοξεύτηκε. Πρέπει να συγκέντρωσε μια μικρή Βοήθιου και στη συνέχεια του αυτοκράτορα Μάρπεριουσία, καθώς διέθετε δεύτερο σπίτι στην κου Αυρήλιου. Βεβαίως, έπαιξε ρόλο και η Καμπανία, επαρχία στα νότια της Ρώμης. μεγάλη του περιουσία. Επίσης, έκανε Έγραψε πολυάριθμα βιβλία αναόνομα θεραπεύοντας πλούσιους τομίας και ιατρικής, ενώ έκανε ασθενείς που άλλοι γιατροί είνεκροτομές σε ζώα, καθώς ο χαν κρίνει μη θεραπεύσιμους. νόμος όριζε ότι απαγορεύοΟ Γαληνός ήταν Ωστόσο, η πρωτεύουσα νταν οι ανατομές σε ανθρώο διασημότερος βρέθηκε υπό την απειλή πους (αν και κατάφερε να γιατρός της Ρωμαϊκής πανώλης, και το 166 ο Γαεξετάσει ορισμένους απαγΑυτοκρατορίας και οι ληνός αποφάσισε να φύγει. χονισμένους εγκληματίες). θεωρίες του κυριάρχησαν Επέστρεψε στην Πέργαμο. Μελέτησε την ανατομία των στην ιατρική για 1.500 Ορισμένοι ισχυρίστηκαν ότι μαγώτων, των χοίρων, των χρόνια έφυγε λόγω του φθόνου των προβάτων και των κατσικών, συναδέλφων του. Ακόμα κι αν κάτι που τον βοήθησε να μάθει δεν ίσχυε αυτό, θα γινόταν πραγπερισσότερα για τη λειτουργία ματικότητα όταν ο Μάρκος Αυρήλιος του ανθρώπινου σώματος και τους και ο συναυτοκράτοράς του Λεύκιος τρόπους θεραπείας του. Για παράδειγμα, Βέρος τού ζήτησαν να επιστρέψει στην Ιταλία. Τον ανακάλυψε επτά ζεύγη κρανιακών νεύρων, περιήθελαν στο στρατηγείο τους στην Ακυληία, κοντά έγραψε τις βαλβίδες της καρδιάς και διέκρινε τις στη σημερινή Τεργέστη, όπου πολεμούσαν δύο κατασκευαστικές διαφορές ανάμεσα στις αρτηρίβαρβαρικές φυλές που απειλούσαν τα σύνορα της ες και τις φλέβες. αυτοκρατορίας στον Δούναβη. Ο Γαληνός όμως δεν σταμάτησε εκεί. Κατάλαβε Ο Γαληνός ξεκίνησε να συναντήσει τους αυτοότι οι αρτηρίες μετέφεραν αίμα και όχι αέρα και κράτορες, ωστόσο η πανώλη τούς ανάγκασε να έκλεισε με ράμματα το παλίνδρομο λαρυγγικό γυρίσουν στην πρωτεύουσα, όπου τους βρήκε ο νεύρο για να αποδείξει ότι τη φωνή την ελέγχει ο Γαληνός. Εκεί έμελλε να παραμείνει μέχρι τον θάεγκέφαλος. Κατανόησε επίσης τις λειτουργίες των νατό του, με εξαίρεση μερικά ταξίδια για λόγους σπονδυλικών νεύρων και έδειξε τη λειτουργία των επιστημονικής έρευνας. Με τους αυτοκράτορες νεφρών και της ουροδόχου κύστης. Ωστόσο, μια της Ρώμης για πελάτες του, η φήμη του Γαληνού και δεν μπορούσε να πειραματιστεί σε ανθρώπινα πτώματα, ορισμένα συμπεράσματά του αποδείχθηκαν λανθασμένα – λ.χ. πίστευε ότι η ανθρώΟ Μάρκος Αυρήλιος ήταν ένας από τους πρώτους αυτοκράτορες ασθενείς του Γαληνού

Η ΈΔΡΑ ΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Στον αρχαίο κόσμο η Αλεξάνδρεια ήταν ο ιδανικός προορισμός για όποιον ήθελε να μελετήσει την ιατρική. Όντας ένα ακαδημαϊκό και πολιτισμικό κέντρο στη βόρεια ακτή της Αιγύπτου, δεχόταν επισκέπτες από όλη τη Μεσόγειο και ακόμα πιο μακριά, όπως από το σημερινό Ιράκ. Το πιο σημαντικό στοιχείο ήταν η διάσημη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, που περιείχε κείμενα από όλο τον κόσμο, τα οποία είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά για να είναι κατανοητά σε περισσότερους. Τα έργα αυτά επηρέασαν όλους τους κλάδους, από την ιστορία ως τις φυσικές επιστήμες. Ο αριθμός των βιβλίων στη βιβλιοθήκη αποτελεί θέμα αντιπαραθέσεων σχεδόν από την εποχή που ολοκληρώθηκε, επί Πτολεμαίου Β΄, ο οποίος βασίλευσε στην Αίγυπτο από το 185 έως το 146 π.Χ. Ορισμένοι ιστορικοί τα υπολογίζουν στα 70.000 ενώ άλλες εκτιμήσεις εκτοξεύουν τον αριθμό στις 500.000. Δυστυχώς δεν θα μάθουμε ποτέ, καθώς η βιβλιοθήκη κάηκε ολοσχερώς.

Καλλιτεχνική απεικόνιση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας βασισμένη σε αρχαιολογικά δεδομένα

πινη μήτρα είναι όμοια με του σκύλου και ότι το αίμα παράγεται στο ήπαρ. Όπως οι περισσότεροι γιατροί της εποχής, ο Γαληνός ήταν υπέρμαχος της θεωρίας των τεσσάρων χυμών, σύμφωνα με την οποία οι ασθένειες σχετίζονταν με τους τέσσερις χυμούς του σώματος –την κίτρινη και τη μαύρη χολή, το αίμα και το φλέγμα–, οι οποίοι με τη σειρά τους σχετίζονταν με τα τέσσερα στοιχεία, φωτιά, γη, αέρα και νερό αντίστοιχα. Θεωρούσε τον Ιπποκράτη θεμέλιο της ιατρικής γνώσης και ταυτόχρονα μελετούσε Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ωστόσο το μέγεθος της δικής του επιρροής στην ιατρική είναι επίσης τεράστιο. Εκτός από τις παραπάνω ανακαλύψεις, δημιούργησε το δικό του σύστημα διαβάθμισης – την πρώτη καταγεγραμμένη προσπάθεια ακριβούς καθορισμού της δράσης των φαρμάκων. Στη διάρκεια της ζωής του έγραψε γύρω στα 300 έργα, από τα οποία σώζονται τα 150. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι η φωτιά του 191 μ.Χ. σε μια αποθήκη που νοίκιαζε ο Γαληνός. Μαζί με τα γραπτά του,

14

Γαληνός: Ο Έλληνας γιατρός των Ρωμαίων

Ο Γαληνός κάνει επίδειξη ανατομίας στη Ρώμη, π.162 μ.Χ.

κάηκαν και ορισμένα δυσεύρετα συστατικά για Τον 13ο αι., ο γιατρός και λόγιος Ιμπμ αλ-Ναφίς την παρασκευή φαρμάκων. αμφισβήτησε τις απόψεις του Γαληνού για την Τα βιβλία του Γαληνού κάλυπταν όλους τους τοκαρδιά, ενώ ο Ανδρέας Βεσάλιος στις αρχές του μείς της ιατρικής, από τη φυσιολογία και την ανα14ου αι. έδειξε ότι οι γνώσεις του Γαληνού για την τομία μέχρι την υγιεινή και τις θεραπείες. Ανέλυσε ανθρώπινη ανατομία βασίζονταν περισσότερο στα τους τέσσερις χυμούς στο έργο του Περί των καθ› ζώα παρά στους ανθρώπους. Ιπποκράτην στοιχείων και περιέγραψε την έρευνά Παρ’ όλα αυτά, το έργο και η έρευνα του ΓαΟ Ασκληπιός του σχετικά με τη σημαντικότητα του σφυγμού ληνού ήταν αναμφίβολα σημαντικά. Είχε μεγάλο αναφερόταν στον αρχικό κατά τη θεραπεία στο Περί χρείας σφυγμών. Ο ποσοστό επιτυχημένων θεραπειών στη Ρώμη και Όρκο του κόσμος μπορούσε να διαβάσει για τις θεραπείες παρέμεινε ως επίσημος γιατρός της αυλής δίπλα Ιπποκράτη του στα Περί της των απλών φαρμάκων κράσεως σε τέσσερις αυτοκράτορες. Από τις μελέτες του και δυνάμεως και Περί αντιδότων, ενώ το Περί στα οστά και στους μυς προέκυψαν ονομασίες Γιος του Απόλλωνα, ο Ασκληπιός ήταν ο θεός οστών είναι αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος. που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, ενώ πρωτης ιατρικής στο ελληνιστικό πάνθεο. Λεγόταν Ο Γαληνός πέθανε το 216 μ.Χ. έχοντας υπηρετοστάτησε στην αντιμετώπιση των ασθενειών ότι ο πατέρας του του είχε χαρίσει την ικανότήσει τους αυτοκράτορες Μάρκο Αυρήλιο, Λεύκιο ανά περίπτωση κατά την επιδημία ευλογιάς τη τητα να θεραπεύει χρησιμοποιώντας φυτά και βότανα. Βέρνο, Κόμμοδο και Σεπτίμιο Σεβήρο, όμως το δεκαετία του 160, κι έτσι περιέγραψε αναλυτικά τα Στον ελληνικό κόσμο υπήρχαν πολλά ιερά έργο του έμεινε αθάνατο. Κανείς δεν αμφισβήτησε συμπτώματα ώστε να καταστεί δυνατό να βρεθούν αφιερωμένα στον Ασκληπιό, τα Ασκληπιεία, τις θεωρίες του για αιώνες. Το 500 μ.Χ. ακόμα τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες. το πιο σημαντικό εκ των οποίων ήταν της Επιδίδασκαν στην Αλεξάνδρεια, όπου είχε σπουδάσει Ήταν ενδεχομένως ο πιο οξυδερκής και παραγωδαύρου, που το επισκέπτονταν όσοι ήθελαν να και ο ίδιος, και οι Βυζαντινοί λάτρευαν να αναφέγικός ιατρικός συγγραφέας του αρχαίου κόσμου, σε θεραπευτούν από τον θεό ή τους ιερείς του. ρονται σ’ αυτόν στα ιατρικά συγγράμματα. βαθμό που οι θεωρίες του επιβίωσαν πολλούς αιώΕπίσης περνούσαν εκεί τη νύχτα τους περιμένοντας να εμφανιστεί ο Ασκληπιός στον ύπνο τους Τον 9ο αι. λόγιοι του Ισλάμ άρχισαν να μεταφράνες μετά τον θάνατό του, ενώ οι γνώσεις του για τη και να τους πει τη θεραπεία που χρειάζονταν. ζουν ελληνικά έργα στα αραβικά, και η επιρροή του σπονδυλική στήλη εκτιμήθηκαν πλήρως μόλις τον Άλλα ιερά ήταν της Αθήνας και της Κω, Γαληνού εξαπλώθηκε στην Ασία. Ένας από αυτούς 19ο αιώνα. Μπορεί στην αρχή της σταδιοδρομίας το οποίο διέθετε ιατρική σχολή από τον 5ο ήταν ο Χουνιάν ιμπν Ισάκ, Άραβας λόγιος της Βατου να τον βοήθησαν η περιουσία και η επακόλουθη αιώνα π.Χ. Ο Γαληνός όμως σπούδασε στο γδάτης, ο οποίος μετέφρασε Πλάτωνα, Αριστοτέλη επιρροή του, όμως η ιατρική μάλλον θα ήταν πολύ Ασκληπιείο της Περγάμου, που άνοιξε τον 4ο και Ιπποκράτη ώστε οι διδαχές τους να βοηθήσουν διαφορετική σήμερα αν ο Γαληνός δεν την είχε υπηαιώνα π.Χ. και παρέμεινε εκεί για αιώνες. Επί στην πρόοδο της ιατρικής στη Μέση Ανατολή. Στη ρετήσει τόσο αφοσιωμένα 2.000 χρόνια πριν. ρωμαϊκής κυριαρχίας άκμασε, και τον 2ο αιώνα μ.Χ. έφτασε να είναι δεύτερο τη τάξει μετά της συνέχεια, με τη μετάφραση των μεταφρασμένων Επιδαύρου. Ακόμα και όταν η αυτοκρατορία ή πρωτότυπων ελεκχριστιανίστηκε, συνέχισε να χρησιμοποιείται σε μονομάχους τίδα φρον χει παρέ ληνικών έργων στα νός Γαλη Στην Ιταλία ο ως ιατρικό κέντρο. ταυτόχρονα ανακαι α αρέν στην ν τηκα που τραυματίσ λατινικά, ο Γαληνός γνώσεις του πτύσσει τις δεξιότητες και τις κατέλαβε και την ΕυΤοιχογραφία του 12ου αιών α στο Ανάνι της Ιταλίας που ρώπη. Οι Ιταλοί κατά δείχνει τον Ιπποκράτη (δεξιά) μαζί με τον Γαληνό, ο οποίτην Αναγέννηση μεος επανέφερε στο προσκήνι ο την ιπποκράτεια ιατρική τέφραζαν τα ελληνικά έργα στα λατινικά και τα διέδιδαν σε κέντρα μάθησης σε όλη την ήπειρο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Γαληνός δεν αμφισβητήθηκε.

© Alamy, Getty Images

Ο θεός της ίασης

Πρωτοπόροι της ιατρικής

ΛΕΟΝΆΡΝΤΟ ΝΤΆ ΒΊΝΤΣΊ Ο ΚΆΛΛΊΤΕΧΝΗΣ ΤΗΣ ΆΝΆΤΟΜΊΆΣ

Ο αναγεννησιακός homo universalis Λεονάρντο ντα Βίντσι άφησε σημαντική κληρονομιά στον κόσμο της ιατρικής χάρη στο πάθος του για το ανθρώπινο σώμα

Τ

ο όνομα Λεονάρντο ντα Βίντσι ο μέντοράς του παρότρυνε τους μαθητές του φέρνει αμέσως στον νου μας τον να μελετήσουν το θέμα. Αυτό τους βοηθούσε καλλιτέχνη και τους εμβληματικούς να οξύνουν την παρατηρητικότητά τους και να του πίνακες, όπως η Μόνα Λίζα και ζωγραφίζουν με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια ο Μυστικός Δείπνος. Αναμφίβολα – κάτι που είναι εμφανές στα έργα του Ντα Βίντσι. ήταν ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους Ωστόσο, μόνο όταν τον πήρε υπό την προστασία όλων των εποχών. Ήταν όμως και ένας υπερταλατου ο δούκας του Μιλάνου Λουδοβίκος Σφόρτσα ντούχος ανατόμος, του οποίου οι ριζοσπαστικές άρχισε να ασχολείται πραγματικά με την ανατοπαρατηρήσεις για το ανθρώπινο σώμα μία. Σε ένα καινούριο σημειωματάριο με συνέβαλαν στο να γίνει η ιατρική η ημερομηνία 2 Απριλίου 1489 άρχισε επιστήμη που γνωρίζουμε σήμερα να γράφει το βιβλίο του Περί της – ακόμα και αν ανακαλύφθηκαν ανθρώπινης μορφής και σχεδίασε Ως καλλιτέχνης αιώνες μετά. μια σειρά αναπαραστάσεων του Αν και πρόκειται για έναν άνανθρώπινου κρανίου. Πλέον το ο Λεονάρντο θρωπο που εξακολουθεί να μας τετράδιο αυτό είναι γνωστό είχε βαθιά γνώση συναρπάζει αιώνες μετά τον ως Ανατομικό χειρόγραφο Β. της τοπογραφικής θάνατό του, λίγα γνωρίζουμε Σύντομα όμως ο Λεονάρντο ανατομίας του για τη ζωή του όσο ήταν νέος. απογοητεύτηκε από τη έλλειψη ανθρώπινου Γεννήθηκε το 1452 στη μικρή πρόσβασης σε ανθρώπινα πτώπόλη του Βίντσι, νόθος γιος του ματα. Καθώς έπασχε από ελλειμσώματος εύπορου συμβολαιογράφου Πιέρο ματική προσοχή, γρήγορα πέρασε ντα Βίντσι και της χωρικής Κατεσε άλλα θέματα, κάτι που συνέβη ρίνα. Μέχρι τα πέντε του ζούσε με τη πολλές φορές σε όλη τη διάρκεια της μητέρα του, και κατόπιν πήγε να ζήσει με ζωής του. τον πατέρα του. Παρ’ όλα αυτά, ποτέ δεν εγκατέλειψε το πάΣτα δεκατέσσερά του, ο Λεονάρντο πήγε να θος του για το ανθρώπινο σώμα, και αποφάσισε μαθητεύσει δίπλα στον Αντρέα ντελ Βερόκιο, να εκπονήσει μια πραγματεία για το ανθρώπινο φημισμένο καλλιτέχνη, ο οποίος του δίδαξε πολσώμα. Στο διάστημα 1507-1508, σχεδόν είκοσι λές τεχνικές. Χάρη στον Βερόκιο ο Λεονάρντο χρόνια μετά τα πρώτα σχέδια του κρανίου, ο Ντα ανέπτυξε ενδιαφέρον για την ανατομία, καθώς Βίντσι επανήλθε στο θέμα. Στη Φλωρεντία γνώρι-

16

Λεονάρντο ντα Βίντσι

Ο Ντα Βίντσι ήταν ένας ταλαντούχος ανατόμος που αφιέρωσε πολλά χρόνια στη μελέτη του ανθρώπινου σώματος

17

Πρωτοπόροι της ιατρικής

σώματος. Αυτές οι σελίδες είναι σήμερα γνωστές ως Ανατομικό χειρόγραφο Α και απόκεινται στη Βασιλική Συλλογή του Λονδίνου. Σκοπός ήταν τα σχέδια να είναι μέρος της φιλόδοξης πραγματείας που εκπονούσε σε συνεργασία με τον γιατρό Μαρκαντόνιο ντελά Τόρε, νεαρό καθηγητή ανατομίας. Δυστυχώς ο Ντελά Όπως όμως είπε ο ίδιος, ήθελε «να δει τι προκάλεΤόρε πέθανε από πανώλη το 1511, δίνοντας τέλος σε έναν τόσο γλυκό θάνατο». Από τις παρατηρήστα σχέδιά τους και αφήνοντας το εγχείρημα σεις του προέκυψε η πρώτη γνωστή περιγραφή ημιτελές. Ο Λεονάρντο, ωστόσο, συνέχισε της κίρρωσης του ήπατος. Σχεδίασε τις νεκροτομές, και το 1513 είχε πλέον ακόμα και τη σκωληκοειδίτιδα, κάτι κάνει πάνω από 30, τόσο σε υγιή που ήταν ακόμα μια πρωτιά. όσο και ασθενή πτώματα. ΣυνέχιΗ πιο συναρπαστική, ωστόσε τα ανατομικά του σχέδια των Ο Ντα Βίντσι σο, παρατήρησή του αφορούδιάφορων μελών του σώματος σε την καρδιά. Περιέγραψε και των οργάνων, όπως τα πραγματοποίησε για πρώτη φορά τη στεφαχέρια, οι μύες, τα αιμοφόρα νεκροτομές σε τουλάχινιαία νόσο, ισχυριζόμενος αγγεία και ο εγκέφαλος – και στον 30 πτώματα με ότι αν οι αρτηρίες «βουλώπολλά άλλα. Μία από τις σκοπό να κατανοήσει σουν», αυτό αποτελεί κίνδυδιασημότερες σπουδές του καλύτερα την ανθρώνο για την υγεία. Για μία ακόήταν αυτή της σπονδυλικής μη φορά, ο Ντα Βίντσι είχε στήλης, της οποίας το καμπύπινη ανατομία φτάσει σε ένα συμπέρασμα λο σχήμα ήταν ο πρώτος που που δεν είχε διατυπώσει κανείς απεικόνισε με ακρίβεια. έως τότε, απόδειξη της παρατηρηΚανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τικότητάς του. ότι οι ικανότητές του στην ανατομία Σε συνδυασμό με τις κατοπινές νεκροήταν εκπληκτικές, ωστόσο οι παρατηρήτομές στην καρδιά ενός βοδιού και ενός γουρουσεις του δεν ήταν πάντα ορθές. Για παράδειγμα, νιού, αυτό χάρισε στον Ντα Βίντσι μια γνώση της τα σχέδια των γυναικείων γεννητικών οργάνων καρδιάς που προηγούνταν κατά πολύ των ιατριήταν λανθασμένα, κι έμοιαζαν περισσότερο με κών γνώσεων του καιρού του. Παρατήρησε τα αυτά των ζώων παρά των ανθρώπων. Ενδεχομέρεύματα στη ροή του αίματος, συνειδητοποίησε νως αυτό οφείλεται στο ότι η διάσημη απεικόνισή ότι ο ρόλος της καρδιάς δεν ήταν να ζεσταίνει το του ενός εμβρύου μέσα στη μήτρα βασιζόταν αίμα και ότι πρόκειται για μυ, κάτι που κανείς δεν στην ανατομή που έκανε σε μια έγκυο αγελάδα. είχε σκεφτεί ως τότε. Παρατήρησε επίσης ότι η καρδιά διέθετε τέσσερις θαλάμους και ότι ο σφυγμός στον καρπό συνδεόταν με τις συσπάσεις της αριστερής κοιλίας. Ωστόσο, έπειτα από τόση δουλειά, ο ιδιοφυής Λεονάρντο δεν είχε τελειώσει. Φιλοδοξώντας να κάνει περισσότερες νεκροτομές σε ανθρώπους, έλαβε άδεια να χρησιμοποιήσει τα πτώματα από τα νοσοκομεία της Φλωρεντίας, του Μιλάνου και της Ρώμης. Κάτι τέτοιο δεν συνηθιζόταν, αλλά η φήμη του Ντα Βίντσι του έδωσε τη δυνατότητα να ζητήσει κάτι τέτοιο. Καθώς δεν υπήρχαν μέθοδοι για τη συντήρηση των πτωμάτων τον 16ο αιώνα, βρίσκονταν σε κατάσταση αποσύνθεσης, αναδίδοντας μια έντονη και αψιά οσμή – ο Ντα Βίντσι έπρεπε να έχει γερό στομάχι για να ολοκληρώσει το κυνήγι της γνώσης. Τον χειμώνα μεταξύ 1510 και 1511, δύο χρόνια μετά τη νεκροτομή του εκατοντάχρονου, ο Λεονάρντο φιλοτέχνησε μια σειρά 240 ανατομικών σχεδίων που συνοδεύονταν από σημειώσεις έκτασης 13.000 λέξεων. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν πολυΤο παραπάνω σχέδιο ενός εμβρύου μέσα άριθμα λεπτομερή σχέδια που στη μήτρα χρονολογείται στο 1510, αν και σε αυτή την περίπτωση οι παρατηρήσεις απεικόνιζαν πολλούς από τους του Λεονάρντο ήταν ανακριβείς μυς και τα οστά του ανθρώπινου

«Ο Ντα Βίντσι έπρεπε να έχει γερό στομάχι για να ολοκληρώσει το κυνήγι της γνώσης» σε έναν εκατοντάχρονο άνδρα σ’ ένα νοσοκομείο, ο οποίος του είπε ότι, εκτός από τη φυσιολογική αδυναμία λόγω ηλικίας, δεν είχε άλλα προβλήματα υγείας. Ο Ντα Βίντσι παρακολούθησε τον αργό θάνατό του και αποφάσισε να κάνει νεκροτομή. Σαφώς και αυτή η παρόρμηση δεν είναι φυσιολογική.

Η ΓΥΆΛΙΝΗ ΚΆΡΔΙΆ ΤΟΥ ΝΤΆ ΒΙΝΤΣΙ Απ’ όλους τους τομείς της ανθρώπινης ανατομίας που μελέτησε ο Ντα Βίντσι, οι παρατηρήσεις του για την καρδιά είναι οι πιο γνωστές. Η εμμονή του με τη ροή του αίματος και το πώς ανοίγουν και κλείνουν οι αρτηριακές βαλβίδες τον ενέπνευσαν να δημιουργήσει το δικό του μοντέλο. Ξεκίνησε χύνοντας κερί στην καρδιά ενός βοδιού και περίμενε να στερεοποιηθεί. Στη συνέχεια χρησιμοποίησε το κέρινο αντίγραφο ως πρότυπο για να κατασκευάσει μια καρδιά από γυαλί, που θα του έδινε τη δυνατότητα να δει καθαρά το εσωτερικό της. Στη συνέχεια, διοχέτευσε νερό και σπόρους μέσα στη γυάλινη καρδιά, παρατηρώντας ότι η πεπλατυσμένη βάση της αορτής δημιουργούσε δίνες στις οποίες στροβιλίζονταν οι σπόροι και οι οποίες έκανα την αορτική βαλβίδα να κλείσει. Ο Ντα Βίντσι παρατήρησε επίσης την περιστροφική κίνηση της καρδιάς, η οποία ήταν άγνωστη τότε. Όσο εκπληκτική κι αν ήταν η γυάλινη καρδιά, αυτό που παρατήρησε ο Ντα Βίντσι δεν ξαναεμφανίστηκε μέχρι τον 20ό αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, δεν συνειδητοποίησε ότι η καρδιά ήταν υπεύθυνη για την κυκλοφορία του αίματος σε όλο το σώμα· αυτό το ανακάλυψε ο Γουίλιαμ Χάρβεϊ το 1628.

Ένα από τα πολλά σχέδια του Ντα Βίντσι που εστιάζουν στις περίπλοκες λεπτομέρειες της καρδιάς

18

Λεονάρντο ντα Βίντσι

Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου

Ένα από τα ανατομικά σχέδια του Ντα Βίντσι (1489) που απεικονίζει το ανθρώπινο κρανίο. Βρίσκεται στο Ανατομικό χειρόγραφο Β

Με αυτό κατά νου, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι παρόλο που ο Ντα Βίντσι είχε πρόσβαση σε ανθρώπινα πτώματα, ήταν πολύ πιο δύσκολο να βρει πτώμα γυναίκας, κάτι που περιόριζε τις δυνατότητές του για εξέταση του γυναικείου σώματος. Καθώς ο Ντα Βίντσι συνέχιζε τη μελέτη του ανθρώπινου σώματος, τα ανατομικά του σχέδια άρχισαν να διαφοροποιούνται. Ενώ αρχικά έδινε έμφαση στη δημιουργία άψογων εικόνων, στη συνέχεια οι απεικονίσεις του έγιναν λιγότερο καλλιτεχνικές καθώς το ενδιαφέρον του για τη φυσιολογία αυξανόταν. Πλέον τον απασχολούσε περισσότερο η λειτουργία του εσωτερικού του σώματος παρά η δομή του, μέχρι και το πώς το επηρέαζαν τα συναι-

σθήματα. Επικεντρώθηκε στην κίνηση των μυών, καθώς και στα οστά – αφιέρωσε τουλάχιστον δέκα σπουδές στον πήχη. Όπως δήλωνε ο ίδιος, πίστευε ότι «η κίνηση είναι η αιτία της ζωής». Εφάρμοσε μάλιστα τις γνώσεις του για τη μηχανική της ανθρώπινης κίνησης για να σχεδιάσει ένα ρομπότ, το οποίο, μαζί με τα σχέδιά του και τις γνώσεις του περί τη μηχανική, ενέπνευσε τους επιστήμονες να αναπτύξουν το χειρουργικό σύστημα Ντα Βίντσι, ένα ρομπότ που πραγματοποιεί επεμβατικές και λαπαροσκοπικές εγχειρήσεις. Το σύστημα αυτό λανσαρίστηκε το 1999 και έχει εγχειρήσει τρία εκατομμύρια ασθενείς παγκοσμίως, πραγματοποιώντας από καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις και υστερεκτομές μέχρι αρθροπλαστικές. Διαθέτει πολλά πλεονεκτήματα, όπως ο μικρότερος χρόνος ανάρρωσης και η ελαχιστοποίηση του μεγέθους της τομής. Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου δείχνει ξεκάθαρα πόσο βαθιά κατανοούσε ο Ντα Βίντσι το Ο Ντα Βίντσι αξιοποίησε το ενδιαφέρον του για ανθρώπινο σώμα τη ρομποτική και τη γνώση του για την ανατομία για να σχεδιάσει τεχνητά μέλη. Αν και η τεχνολογία της εποχής δεν Αν το έργο του Ντα Βίντσι είχε αρκούσε για να υλοποιηθούν αυανακαλυφθεί νωρίτερα, θα είχε τές οι εφευρέσεις, ο ίδιος ήξερε φέρει επανάσταση στην ιατριΠολλά ότι η κατασκευή τους ήταν κή και στην κατανόηση της από τα σχέδια απολύτως δυνατή. Πέντε αιανθρώπινης ανατομίας. Το και τις ιδέες του ώνες αργότερα, οι γνώσεις, 2013, σε μια έκθεση της ΒαΝτα Βίντσι οδήγησαν τα σχέδια και οι ιδέες του σιλικής Συλλογής εκτέθηκαν επηρεάζουν ακόμη την καταστην καθιέρωση 30 από τα ανατομικά του σκευή τεχνητών μελών, ακόσχέδια δίπλα σε αξονικές και ιατρικών μεθόδων που μα και τεχνητών οργάνων. μαγνητικές τομογραφίες που χρησιμοποιούνται Το 1517, ο Ντα Βίντσι αποδεικνύουν την ακρίβειά μέχρι σήμερα επανήλθε στο σχέδιό του να τους – και ότι το έργο του συδημοσιεύσει την εκτενή πραγμανεχίζει να αποδεικνύεται σωστό τεία του για το ανθρώπινο σώμα, 500 χρόνια μετά. Το έργο του Ντα δυστυχώς όμως πέθανε δύο χρόνια Βίντσι μπορεί να παρέμεινε χαμένο για αργότερα, πριν το καταφέρει. Πολλά από πολύ καιρό μετά τον θάνατό του, αλλά είναι τα σχέδιά του παρέμειναν άγνωστα επί 250 χρόσαφές ότι η τεράστια παρακαταθήκη του επηρεάνια, παρόλο που ο κληρονόμος του Φραντσέσκο ζει μέχρι σήμερα την ιατρική επιστήμη. Μέλτσι προσπάθησε να τα ταξινομήσει.

© Getty Images

Το έργο του Ντα Βίντσι ενέπνευσε το χειρουργικό ρομπότ Ντα Βίντσι, το οποίο χρησιμοποιείται σε χειρουργικές επεμβάσεις σε όλο τον κόσμο

Επηρεασμένος από τα γραπτά του Ρωμαίου αρχιτέκτονα Βιτρούβιου, ο Λεονάρντο φιλοτέχνησε γύρω στο 1490 το εμβληματικό σχέδιο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου». Δήλωσε την πίστη του ότι «ο άνθρωπος είναι το πρότυπο του κόσμου» και βάσισε το σχέδιό του στις ιδανικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος, συσχετίζοντάς τες με τη γεωμετρία του Βιτρούβιου. Κάθε μέλος του Ανθρώπου του Βιτρούβιου είναι κλάσμα του μεγέθους ολόκληρου του σώματος – για παράδειγμα, τα απλωμένα χέρια του έχουν μήκος ίσο με του κορμού. Το εμβληματικό σχέδιο του Ντα Βίντσι είναι δείγμα της γνώσης του για τις αναλογίες του ανθρώπινου σώματος, καθώς και της ικανότητάς του να σχεδιάζει ακριβείς ανατομικές απεικονίσεις. Δείχνει επίσης την αποφασιστικότητά του το έργο του να είναι επιστημονικά ακριβές ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσε να συσχετίσει τον άνθρωπο με τη φύση – συνοψίζοντας την πεποίθησή του ότι οι αναλογίες του ανθρώπινου σώματος αντιστοιχούν στα φαινόμενα του σύμπαντος.

19