“Sommige tegeltjeS Heb ik wel

→‘Mozaïek’ is in de tegelbranche negen van de tien keer een verwijzing naar een wand met kleine tegeltjes van glas, keramiek of natuursteen. Mozaïeken met voorstellingen van dieren en mensen, opgebouwd uit schelpen en stukjes steen, dateren al van 3.000 voor Christus. In de Oudheid werden de huizen van rijke Romeinen en Grieken aangekleed met uit kiezelstenen, natuursteen en glas samengestelde voorstellingen uit de mythologie. In de kerken van na die periode vallen vooral de geometrische werken op. En de architect Antoni Gaudi heeft in de twintigste eeuw in zijn beroemde kathedraal, La Sagrada Famiglia, en in zijn Parc Guell honderden meters mozaïek verwerkt. En nu? Figuratief en geometrisch mozaïekwerk wordt nog steeds gemaakt, en de dit jaar precies 100 jaar Italiaans bestaande mozaïekschool van Spilimbergo (zie een eerdere bovatinfo) leidt nog steeds kunstvaklieden op die nieuw- en restauratiewerk op het hoogste niveau kunnen verrichten. Misschien is mozaïekwerk als kunstvorm wel het meest verbonden met vakwerk; er is gewoon enorm veel vakkennis nodig om een aansprekend mozaïekwerk te maken, waarbij zowel kleur, materiaal, regelmaat en – bij figuratief werk - gelijkenis allesbepalend zijn. We zijn op bezoek bij mozaïekkunstenares Jeanine Gerlofsma, in haar ‘ Mozaïekkamer’ in de voormalige Gruyterfabriek. Jeanine voegt aan mozaïekwerk nog een dimensie toe: ze maakt en bakt haar eigen tegels… Het contact met Jeanine ontstond via Mapei’s productmanager Wilco Bekkers. “De voegen spelen binnen mozaïek een geheel eigen rol, in zeldzame gevallen zelfs een belangrijkere rol dan het keramiek zelf… het Italiaanse Mapei heeft een enorme kleurenrange, en de technici in het land van oorsprong hebben een enorme kennis over mozaïek opgebouwd!”, vertelt Gerlofsma. Een gesprek over de ‘hand’, het contact met de opdrachtgever en de vraag of het misschien voor u straks interessant is om een ‘Gerlofsma’ mee te verkopen met het tegelwerk in een badkamer, vloer of keuken.

Kunstenaars in De Gruyterfabriek

Veel steden hebben een onverbreekbare band met een grote fabriek, waar ooit eigenlijk ‘iedereen’ werkte. Eindhoven heeft Philips, Rotterdam heeft Van Nelle, en Den Bosch heeft de levensmiddelenfabrikant De Gruyter. Maar onder invloed van concurrentie, aandeelhouders of gewoon veranderende smaak bleven talloze enorme fabriekspanden verweesd achter. Vaak vonden kunstenaars een geschikte werkplaats in wat we nu noemen ons ’industriële erfgoed’. Transformatie en hergebruik van zulke panden en het bijbehorende industriële meubilair zijn zelfs een trend geworden; ook de grote tegelmerken hebben ‘industriële’ tegels in hun collectie met de uitstraling van beton of cortenstaal. In De Gruyterfabriek, die na enkele overnames van het familiebedrijf sinds 1976 leegstond, vestigden zich zowel kunstenaars als ‘ gewone’ bedrijven. Jeanine Gerlofsma heeft er haar mozaïekatelier, vol met mozaïekmaterialen, kleimaterialen en allerlei glazuren. Ze is onderdeel van een Keramiekstichting waarbij een ovenruimte met 7 keramiekovens wordt gedeeld met enkele mede-keramisten.

Op zoek naar de juiste vorm

“Ik heb een tijd in een pottenbakkerij gewerkt, en merkte dat ik meer wilde. En toen ik eenmaal met mozaïekwerk gestart was, vond ik werken met bestaande tegeltjes te beperkend. Dus volgde ik de vijfjarige opleiding in België op het gebied van natuursteen- en glasmozaïek. Natuursteen is een prachtig materiaal, met al die kleurschakeringen en ingekapselde fossielen en andere organische resten… Ik leerde restaureren en heb zelf ook diverse op de Romeinse en Byzantijnse stijlen geïnspireerde tableaus gemaakt. Het is enorm uitdagend om met niets meer dan een hamer en een aambeeld portretten en

voorstellingen te maken… maar ook enorm arbeidsintensief. Je leert ook dat je met ‘dezelfde hand’ moet werken, dus dat het geen verschil mag maken of jij of een collega aan een gezicht werkt. Anders ziet zo’n kerk of een ander groot werkstuk er niet uit, met al die verschillende manieren van werken!”

“Het is enorm uitdagend om met niets meer dan een hamer en een aambeeld portretten en voorstellingen te maken”

“Alleen als de tegels voor buitengebruik bedoeld zijn, bak ik op een hogere temperatuur, maar ik ben voorzichtig met tegels buiten. Tegelzetters weten wel waarom…”

“Ik merkte nog steeds dat ik meer invloed op kleur en vorm wilde hebben… En toen ben ik mijn eigen tegels gaan maken: niet strak en vlak, maar driedimensionaal, en in precies de vormen die mijn werkstuk vraagt – dus als ik een snavel van een vogel wil maken, dan snijd ik de klei voor het bakken al in de ronde vorm die ik wil. En met al die soorten glazuur kan ik die snavel precies in kleur af laten lopen… Dat wil zeggen: ik WEET dat het kan, ik heb een rek vol testtegeltjes, ook met stempels erin zodat ik weet wat de glazuur doet als het zich in zo’n inkeping ophoopt. Maar - soms gaat hetzelfde tegeltje meerdere malen de oven in, tot keramiek en glazuur precies doen wat ik wilde bereiken! Ik bak altijd op 1000 graden Celsius, op hogere temperaturen vervagen de kleuren me te veel. Alleen als de tegels voor buitengebruik bedoeld zijn, bak ik op een hogere temperatuur, maar ik ben voorzichtig met tegels buiten. Tegelzetters weten wel waarom… Natuurlijk bak ik eerst de biscuit, en daarna de tegels inclusief het glazuur. Soms tot vijf keer toe… Nou, dan heb je tegen de tijd dat het werk af is, zo’n tegeltje soms wel 15 keer in je handen gehad!”

Cursussen op maat!

Vanuit haar atelier verzorgt Jeanine cursussen op maat. Beginnerswerk, marmermozaiek, 3D, eigen tegels bakken, een workshop van een dag of een langer lopende cursus, alles kan. “Een keer had ik een leerling die tegeltjes met het papier naar onderen lijmde. ‘Nee, dat moet andersom!’, legde ik uit. Ze was de rest van de dag erg stil. Had ik iets verkeerds gezegd? Bleek dat er een klusjesman bij haar badkamer hetzelfde gedaan had, en ze begreep al niet waarom het voegsel zo op de tegels bleef vastzitten…”

Grote en kleine opdrachten...

Naast het nodige vrije werk maakt Gerlofsma het meeste werk in opdracht. Soms een klein tableau, regelmatig een complete achterwand voor een keuken of een voorstelling in een badkamer. Ik ga ook met het aannemen van een opdracht zorgvuldig te werk: wat ik maak moet wel ‘kloppen’ met de locatie. De klanten komen hier kennismaken, ik laat ze het nodige zien, en ik kijk graag op de locatie. Ik vind het extra leuk om met zo’n opdrachtgever te verkennen wat het werk precies moet worden! Zo heb ik een keer een bospad voor een wand gemaakt, waarbij de voegen een hoofdrol speelden als takken, wat het bos waarin dat huis zich bevond, ook naar ‘binnen’ bracht. Er was een klant die een tulpenveld als achterwand van een keuken wilde… Nou, dat kan de plank goed misslaan, zo’n explosie van kleuren… Maar in die enorme keuken, met een klassiek hoog plafond en een zwarte marmeren vloer kon het. Anders had ik het afgeraden, niemand heeft er immers iets aan als het uiteindelijk niet had gepast! Zodra ik de eerste kleurproeven heb, laat ik die altijd zien. Ik maak immers niet alleen een kunstwerk, maar ook een onverplaatsbaar en zeer bepalend object in iemands woonruimte... Ik heb de nodige opdrachten in- en uit het buitenland. Er ligt nu een vraag voor een buitenmuur van aanvankelijk 8 bij 4 meter, in Miami. Twee jaar werk… Maar ik geloof dat die wand al kleiner begint te worden. (lachend) Dan ga ik het overwegen… Twee jaar vind ik te lang.”

“Het klinkt misschien raar, en weinig ‘kunst’, maar ik ga gewoon uit van een gemiddelde meterprijs”

En wat kost dat dan…?

Misschien kent u het: zo af en toe vraagt een klant of er niet een mozaïekschilderij in uw tegelwerk gemaakt kan worden. En ik heb toch al een paar keer dezelfde ‘Bonaparte Wall’ van Bisazza in badkamers gezien… Wat kost dat nou, een originele ‘Gerlofsma’? “ Het klinkt misschien raar, en weinig ‘kunst’, maar ik ga gewoon uit van een gemiddelde meterprijs van € 2.500,-. Is het werk erg complex, dan kan het duurder uitpakken, of als het meevalt juist goedkoper. Ik zet de tegeltjes in mijn atelier op matjes, en ja, ik breng het zelf aan! Het luistert immers nauw hoe je een en ander verwerkt in het tegelwerk eromheen. Daarbij overleg ik dan natuurlijk ook met de tegelzetter!” →