Robert Bijl-Master of Architecture-Foa

FOA[C/M] PLATFORM VOOR FOTOGRAFIE

AFSTUDEERPROJECT ROBERT J.R. BIJL STUDIERICHTING ARCHITECTUUR ACADEMIE VAN BOUWKUNST AMSTERDAM 2013

F

otografie, en dan met name de reportage en journalistieke fotografie heeft altijd een grote invloed op mij en mijn werk gehad.

Het juiste moment dat een foto van Cartier Bresson toont, de waanzin van het moment vastgelegd door Robert Capa, de droefenis in de ogen op een foto van James Nachtwey, het sterke contrast op de foto’s van Carl de Keyzer, stuk voor stuk beelden die je grijpen en niet meer los laten.

Amsterdam heeft altijd een sterke band gehad met fotografie. De fotoacademie is er gevestigd, evenals de meest toonaangevende galeries en ook het bureau van World Press foto is er gevestigd.

Op dit moment gaat het echter moeizaam in de wereld van de journalistieke fotografie; De opkomst van social media en het verdwijnen van de kranten, de opkomst van digitale camera’s en software die voor iedereen het perfecte beeld maken, telefoons met camera’s die iedereen altijd bij zich heeft. Meer en meer raakt de nieuwsfotograaf uit beeld.

Fotografie is populairder dan ooit maar de echte kwaliteit lijkt zich te moeten hervinden.

De FOAC heeft al lang de status niet meer die het ooit had. Voor een goede opleiding ga je naar de KABK in Den Haag.

Het FOAM, een prachtig museum met geweldige wisselende collecties, lijkt op sommige dagen wel gesloten, zo stil.

A

msterdam heeft op dit moment een tekort aan (open) musea, en een overvloed aan leegstaande kantoorruimte. Alleen al aan de rode loper van Amsterdam, het damrak, de dam en het Rokin, ligt voor 25 duizend vierkante meter leegstaande kantoorruimte.

Een groot deel daarvan wordt opgeslokt door het voormalige Fortis kantoor aan het Rokin.

Een groot, rood, natuurstenen gevaarte van 14 duizend vierkante meter. Het Rokin, ooit een sjieke winkelstraat met prachtige statige panden, is inmiddels geworden tot een opengebroken achterstraat van de Kalverstraat.

Meer en meer bestaande winkels vertrekken of gaan failliet. Ervoor in de plaats komen belwinkels en souvenirshops. Het lijkt alsof de gemeente alle rotzooi vanaf het damrak richting Rokin schuift.

2

Hoe kan, in een tijd waarin fotografie steeds toegankelijker wordt voor een breed publiek en het vak van de professionele fotograaf verdreven wordt, een gebouw bijdragen aan het duidelijk neerzetten van de kwaliteiten en toegevoegde waarde van dit vak?

D

e creatieve sector en het creatieve onderwijs zijn de perfecte invulling voor de leegstaande bedrijfspanden.

In tegenstelling tot bedrijven of woningen voegen zij zich makkelijk naar hun omgeving, is relatief weinig herbouw vereist aangezien er veelzijdiger met ruimtes omgegaan kan worden en kan het een buurt een positieve impuls geven. Het begin van een nieuw hoofdstuk gentrification.

Het Rokin, de rode loper kan een goede impuls gebruiken in de vorm van de creatieve sector en het onderwijs.

De FOAC kan deze moeilijke tijd doorkomen door samen te werken met het FOAM, zichtbaar te zijn en een duidelijke richting te kiezen.

Met mijn afstuderen ga ik het FOAM en de FOAC een plek geven in het voormalige pand van de Fortis aan het Rokin.

Zo ontstaat een nieuw platform voor fotografie waar de FOAC, het FOAM, de fotografie algemeen en ook het Rokin sterker uit zullen komen.

D

oel van het project is een realistische invulling voor de locatie te benoemen en te ontwerpen.

Pijlers binnen het project zijn de ontwikkeling van de FOAC en het hergebruik van bestaande kantoorpanden in de stad.

Duintjes CS is evenals het Fortis gebouw een voormalig bankgebouw aan een belangrijke as binnen het centrum, de vijzelstraat. Het toont dat de creatieve sector een geweldige impuls kan geven aan leegstaand pand.

Het Fortis pand kan zo’n impuls ook gebruiken.

Het pand is al tijden punt van discussie.De gemeente heeft het idee het pand te slopen, de oppositie ziet er liever een universiteitsbibliotheek intrekken.

Bij een poll op de website van de vrienden van de Amsterdamse binnenstad blijkt dat het overgrote deel van de Amsterdammers voor sloop zijn. Ze zien het pand liever helemaal verdwijnen van de historisch rijke locatie.

Toch vind ik het te vroeg om zo’n uitspraak te doen. Het bestaande pand kan veel kwaliteiten bieden die eerst onderzocht moeten worden.

De FOAC zal een richting moeten kiezen. Nu de betaalde fotografische wereld aan het veranderen en eigenlijk vogelvrij is verklaard moet de FOAC zijn plek verdienen naast de vele andere instituten en zelfs de zelf made fotograven.

In dit project wil ik naast het ontdekken van verschillende mogelijkheden welke de FOAC op kan ook een compleet pakket aanbieden waar zij de ruimte hebben dit te doen.

De FOAC veel duidelijker naar buiten brengen en zo net als in Duintjes CS gebeurt een platform creëren waar verschillende creatieve functies samen komen. Alleen dan tussen fotografie gerelateerde functies.

Met dit project wil ik laten zien wat deze aanpak van het leegstand probleem kan betekenen voor de stad en voor de verschillende functies. Door het ontwerpen van een realistisch model op een specifieke locatie richt ik mij op een enkel punt binnen het grote vraagstuk over hergebruik.

Het is dan ook niet mijn bedoeling een algemeen toepasbaar model te ontwikkelen om alle problemen op te lossen. Het is louter aangeven wat de mogelijkheden zijn bij dit soort vraagstukken en te tonen dat het voor verschillende functies binnen de stad juist een goede aangelegenheid kan zijn.

3

H

et bestaande fortispand aan het rokin is een groots kantoor uit de jaren 80. Zeven verdiepingen vol kantoorrvelden boven maaiveld. Twee kelderverdiepingen onder de grond met daarin de kluizen.

Ondanks dat het pand voor het grootste deel verouderd is heeft de constructie nog vele jaren te gaan. De gemiddelde tijd voor een constructie energieneutraal is ligt op 60 jaar.

Met zijn 30 jaar kan deze constructie dus nog vele jaren mee.

Typerend voor het pand en zijn vorige gebruiker is de afstandelijkeheid ten opzichte van de omgeving. Het massieve pand heeft een begane grond vloer die een halve verdieping boven maaiveld uitsteekd. De ramen op begane grond niveau zijn dichtgeplakt waardoor het pand als een grote muur werk.

Aan de NES zijde van het gebouw is getracht met setbacks de massale hoogte van het pand in te dammen om zo beter op het profiel van de NES aan te sluiten.

Als laatste is de oude steeg die op de locatie lag in het huidige pand vervangen door een tunnel. De oorspronkelijke toegang naar het NESplein is zo aangetast.

A

ls bolwerk, en uithangbord voor de fotografie omvat het pand naast de academie, en het gebruikelijke museum ook openbare exposities welke het publiek al in buiten kennis laten nemen van hetgeen zich in het pand afspreeld. Daarnaast is het gebouw ten opzichte van zijn voorganger veel toegankelijker en opener. Zowel de academie als het museum werken gescheiden van elkaar maar zijn toch verbonden en maken gebruik van elkaar.

De werking, en het succes van het huidige museum is mede te danken aan de diversiteit in aanbod en ervaring. Dit is in het nieuwe pand ook toegepast door het aanbieden van verschillende typen expositieruimten.

Door het toevoegen en bijeenhalen van functies die naast het museum werken als de bibliotheek, cafe, kantoorruimte, longstay & shortstay appartementen en de bookstore (zitten nu verspreid door de stad) zijn er genoeg functies om een dag en nachtritme te stimuleren welke leven in het gebied zal brengen en zo de functies op hun plaats laat komen.

4

FOAM DOELSTELLINGEN

7e VERDIEPING - techniek 6e VERDIEPING - 812 m2 5e VERDIEPING - 1366 m2 4e VERDIEPING - 1629 m2 3e VERDIEPING - 1696 m2 2e VERDIEPING - 1735 m2 1e VERDIEPING - 1703 m2 BEGANE GROND - 1512 m2 SOUTERRAIN - 1288 m2 (lage ruimtes - 211 m2) KELDER - 1661 m2

+ - OPPERVLAKTE/ MOGEN LIJKHEDEN VERGROTEN - MOGELIJKHEID TOT OPVANGEN GROTE BESTAANDE COLLECTIES - VOOR GROTER PUBLIEK ZICHTBAAR MAKEN - FOTOGRAFIE OP DE VOORGROND - DUIDELIJKE RELATIE MET NIEUWE GENERATIE AANGAAN - VERSCHILLENDE ONDERDELEN ONDER 1 DAK - VARIATIE IN ERVARING = - MOGELIJKHEID TOT ONTDEKKEN - VERSCHILLENDE ROUTES MOGELIJK - VARIABEL EXPOSITIES Culturele gebouwen (geel) en musea (blauw) EYE FILMMUSEUM

FOAC DOELSTELLINGEN

FORTIS DOELSTELLINGEN

+ - VERSE START - RUIMTE VOOR VERNIEUWING - ZICHTBAAR IN AMSTERDAM - DUIDELIJKE EIGEN LOCATIE - RELATIE MET FOAM

+ - FOAM & FOAC SAMENVOEGEN IN HET BESTAANDE PAND - BESTAANDE CONSTRUCTIE GEBRUIKEN - POSITIE IN STAD VERSTERKEN - GESLOTEN KARAKTER OPENEN - VERBINDEN MET OMGEVING - GEBRUIK MAKEN VAN METRO - GEBOUW “GROEN” MAKEN

Openbare pleinen (rood) en parken (groen) Hoofdroutes in rood, Rode loper sterk gekleurd.

MUZIEKGEBOUW AAN HET IJ RODE LOPER (DAMRAK/ DAM/ ROKIN/ VIJZELSTRAAT

CONTEXT DOELSTELLINGEN

+ - LEVENDIGHEID - HERSTELLEN STEEG - DAGRITME - ZICHTBAARHEID - VERBINDEN - RELATIE MET NES & ROKIN - SCHAAL - GEVEL ROKINZIJDE PODIUM - GEVEL NES OPEN - EXTRA FUNCTIES DIE AANSLUITEN OP CONTEXT = - GEBORGENHEID NESPLEIN - NESPLEIN BEREIKBAAR VANAF ROKIN

Hoge openbare gebouwen met uizichtpunt

OBA AMSTERDAM - RESTAURANT - OPENBAAR - WIJDS UITZICHT MAAR BUITEN HET CENTRUM

BEURSPLEIN BIJENKORF - RESTAURANT - OPENBAAR - WEINIG TOT GEEN UITZICHT

DAM NIEUWMARKT

AMSTERDAMS HISTORISCH

ALLARD PIERSON

WATERLOOPLEIN

HUIS MARSEILLE

KALVERTOREN - GEEN FUNCTIE - OPENBAAR - REDELIJK UITZICHT NAAR 1 PUNT

STOPERA REMBRANDSPLEIN HERMITAGE A’DAM MELKWEG FOAM VAN LOON STADSCHOUWBURG DELAMAR

REMBRANDSPLEIN

LEIDSEPLEIN

AMSTELVELD

RIJKS VAN GOGH STEDELIJK

MUSEUMPLEIN 1:10000

CONCERTGEBOUW

1:10000

1:10000

5

1

RUIMTELIJK PROBLEEM

6

2

BEGIN OPLOSSING

3

TOEGANKELIJKHEID/ INDELING BEGANE GROND

4

WHITE BOX

1: Ruimtelijk probleem

2: Begin oplossing

3: Toegankelijkheid/ Indeling begane grond

4: White box

- Dichte gevels - Verhouding profiel NES - Verhoogde begane grondvloer - Verhouding tot korrel buurt - Doorgang steeg

- Gevel verwijderen/ openen gebouw - Constructie/ vloeren behouden.

- Begane grondvloer verlagen tot maaiveld niveau.

- Steeg NESplein herstellen.

- Toegang metro - Opdelen begane grond niveau.

- Functies plaatsen naar locatie gescheiden door doorgangen.

- FOAC aan NESplein.

- FOAM aan NESplein/ NES. - Winkel aan DAM zijde.

- Openbare EXPO aan Rokin/ Metro in

gang.

- Entree’s in stegen. FOAM tegenover FOAC, FOAM tegenover Hotel

- Plaatsen white box over bestaande constructie.

- White boxes voor lichtregulatie functies als expo, galleries & studios - Begane grond vrijhouden.

- Steeg als scheiding FOAM & FOAC of studios en expo’s

Concept

5

KORREL

6

7

PROFIEL

ROUTE

8

FUNCTIES

5: Korrel

6: Profiel

7: Route

8: Functies & vloeren

- White box opdelen om korrel omgeving op te zoeken.

- White box opdelen naar bestaande

constructiestructuur - Bestaand dak/ constructie gebruiken

- Profiel NES opzoeken door white boxes richting ROKIN te plaatsen.

- Afstand & zi chtbaarheid maken door openbare EXPO in kelder aan ROKIN zijde.

- Bestaande kern met liften.

- Verticale routing achter kern.

- Verticale route als scheiding Expo's & open functies/ techniek - Brug tussen white boxes - Aansluiting 1e verdieping boxes buiten bestaande constructie.

- Altenatieve route aan Rokinzijde overige expo's - Openbare EXPO direct toegankelijk

vanaf begane en Metro

- Ruimtehoogtes verdelen. 1 laag tot 3 lagen hoog.

- Kern constructie behouden. Voor en achter verschilt naar behoefte.

- Functies plaatsen naar licht/ gebruik.

- FOAM zalen in white boxes.

- FOAC studios in white boxes.

- Kantoren, bibliotheek en cafe aan NES zijde om zo dagritme & levendigheid te creeren.

Concept

7

M

et het toevoegen van dichte dozen aan de bestaande constructie ontstaat een korrel die het gebouw beter laten aansluiten op de context. De dichte dozen bieden alle ruimte een verscheidenheid aan expositiezalen en studios aan te bieden. De lichthapper op de bovenste verdieping zorgt ervoor dat diffuus licht op de verdieping daaronder valt waardoor er naast ruimteafmetingen oof een differsiteit ontstaat in licht. Kunstlicht op de tussenverdiepingen, daglicht op de bovenste verdiepingen, een combinatie van beide in de semie openbare expositie.

De 1e verdieping exposities zijn via de voorgevel met elkaar verbonden en werken zo als 1 grote expositiemogelijkheid. Versterkt door de 3 verdieping hoge ruimte wat een nieuwe mogelijkheid geeft om te exposeren.

Om dit mede mogelijk te maken is deze expozaal ook bereikbaar via de werklift die op de plek zit van de oude geldtransportkluis.

Door het hergebruik van de twee bestaande liften is het mogelijk meedere exposities door elkaar te laten lopen of om zo de verscheidenheid en het ontdekken uit het huidige museum te behouden.

Door het naar het Rokin halen van de dozen ontstaat aan de NES zijde een laag profiel welke goed aansluit op de bestaande bebouwing. Met het plaatsen van alle “daglicht” functies aan de NES, functies als kantoren en het cafe, ontstaat er aan de NES een dag en nachtritme welke de levendigheid in de straat terugbrengt.

De naar voren geschoven dozen aan het Rokin geven het pand een eigen gezicht welke synoniem zal zijn voor de fotografie.

Met het grotendeels behouden van de bestaande constructie is er naast een financieel voordeel ook een voor het milieu gunstige keuze gemaakt. Naast het beton zelf scheelt dit bijvoorbeeld ook veel vrachtwagens die af en aan rijden om het puin af te voeren of om het beton van de nieuwe constructie te brengen.

Naast de bestaande constructie zorgt ook de nieuwe gevel en de positie van de blokken voor een ‘groen” voordeel.

De glazen gevel, welke om de bestaande constructie is gezet en deze zo warm maakt bestaat uit 2 delen. Samen met de dichte expositiedozen ontstaat er de doos in doos waarmee het binnenklimaat goed gescheiden blijft van het buitenklimaat.

8

Opbouw

werking groen

De warme lucht in de zomer steigt op tussen de blokken en wordt daar naar buiten gedreven.

In de winter draait het proces om en wordt in de hoge ruimtes met behulp van de zon lucht opgewarmd om van daar uit gebruikt te worden om het pand te warmen.

Met de materialen is gekozen de lichte uitstraling van een toevoeging te tonen als tegenhanger van het zware bestaande beton.

Alle materialen hebben een neutrale lichte kleur om zo ondergeschikt te zijn aan de werken die in het gebouw gemaakt, en geexposeerd worden.

Door het gebruik van lichte materialen is het tevens mogelijk uit te blijven gaan van de bestaande constructie en deze eveneens op sommige plekken aan te passen.

DAGLICHT KUNSTLICHT DAG/ KUNST Constructie bestaand/ verwijderd

Licht

Vloer BG/ Plein Graniet natuursteen

Vloer verdiepingen Gietvloer grijs

Beton bestaand Wit gespoten

Afwerking “box” Matglas planken

Onderkant “box” Populier hout

Glas gevel Geëmailleerd glas

Glas gevel Afwerking “box” Gezeefdrukt matglas Matglas planken

Afwerking “box” Strekmetaal

9

M

et het gebruik van verschillende ruimteafmetingen, lichttypen en afstand tot het begin van het museum ontstaan veel verschillendeen expositieruimtes waar een heel divers gebruik van gemaakt kan worden.

De eerste expositie die mensen te zien krijgen is de buiten expositie op het Rokin. Deze vrij toegankelijke expositie, bij uitstek geschikt voor aandachttrekkers als de oude worldpress photo winnaars, zal het museum en de academie een plek geven binnen de stad en deze plek ook markeren.

Vanaf deze buiten expositie zijn er duidelijke zichten naar de binnengelegen expositie. De openbare expositie. De expositieplek voor vrij toegankelijk werk als de world press photo of een eindexamen van de academie welke wel in een geregulierde en gecontroleerde omgeving dient te hangen. Deze exporuimte is niet alleen te zien vanaf het gebouw en vanaf het Rokin, ook de metrotunnel die vanaf station Rokin door het gebouw richting de NES loopt gaat hier lang en geeft de reizigers een goed beeld.

De volgende exposities zijn gecontroleerd toegankelijk en bereikbaar via de lift of eventueel de trap. Als eerste de kunstlichtexposities waarvan de onderste drie aan elkaar gekoppeld zijn. De expo’s op de middelste verdiepingen zijn volledig controleerbaar en bijvoorbeeld ook geschikt voor videoexposities. De onderste geschakelde ruimtes zullen vooral publiekstrekkers en grote meesters bevatten.

De ruimtes op de bovenste verdiepingen zijn de daglichtexpo’s welke hun licht via het dak krijgen en zo diffuus verlicht zijn. Door het zachte licht en de verre afstand van het het begin van het museum zal hier vooral het zware diepgaande werk komen te hangen.

Als laatste blijven de overige expo’s over welke geplaatst zijn in de tussenruimte tussen de bestaande constructie, en de nieuwe gevels.

Door het gebruik van melkglas en strekmetaal kan het licht hier gecontroleerd worden en zo een geheel eigen identiteit geven aan de ruimte.

De smalle maar hoge afmetingen werken hier aan mee en maken de ruimte uitermate geschikt voor series in klein formaat.

buiten expositie

openbare expositie

Ruimte eigenschappen: - Buiten - 24/7 toegankelijk - Openbaar - Onderdeel van Rokin - Publiekstrekker

Ruimte eigenschappen: - Hoge ruimte - Direct toegankelijk vanuit metro - Veel personen - Zichtbaar van buiten & metro - Openbaar - Aantrekkelijk

Expo type: Aandachtstrekker die het midden vormt tussen het FOAM, en de openbare ruimte. 24/7 toegankelijk. Nadruk ligt op een open en toegankelijke blik in de fotografie.

Expo eigenschappen: - diffuus zonlicht door bomen - series - uniforme grote maat - weinig diepgang diepgang

licht

10

Ruitetypen

Expo type: Algemene series die snel bekeken worden. Weinig diepgang maar een snelle indruk achterlaten. Of openingen van exposities waar het belangrijkste werk wordt voorvertoond.

Hoge wand om op te hangen, onder maaiveld.

Licht van buiten schijnt over de expo heen.

Expo eigenschappen: - hard zonlicht met kunstlicht - serie - klein & groot formaat - weinig diepgang relatie

formaat

diepgang

licht

relatie

formaat

diepgang

kunstlicht expositie

daglicht expositie

smalle expositie

Ruimte eigenschappen: - 2 verdieping hoog - afsluitbaar van zonlicht/ volledig kunstlicht - verbonden met naastgelegen exporuimtes - dicht bij begin van de expo - eigen goederenlift voor grote werken

Ruimte eigenschappen: - Dubbele verdieping - Daglicht via plafond - Rustig - Uitbreidbaar naar naastliggende expo’s - Ver/ einde van start expo

Ruimte eigenschappen: - Buiten de white box - Daglicht in de rug, diffuus door gevel - Buiten algemene route - Rustig - Veel uitzicht - Tijd

Expo type: Ruimte voor meer diepgang. Algemeen daglicht via het plafond dat gelijk verdeeld wordt. Frisse indruk en soortgelijk werk. Afsluiter van de expo (eveneens toegang tot dakterras)

Expo type: Kleine series die indruk maken. Series waarbij langer stil gestaan wordt.

Weinig bezoek dus vaak de illusie alleen te zijn. Ook door de locatie buiten de algemene route. Goed daglicht verlichte ruimte met diffuus licht. Enkele zichten naar buiten.

Hoogste punt van het gebouw, ver van de drukke punten.

Expo type: Kunstlicht verlichte ruimte die eventueel verduisterd kan worden. Multi inzetbaar voor grote en kleine exposities. Voor grote expo’s verbonden met naastliggende ruimtes. Vooral voor publiekstrekkers.

Expo eigenschappen: - diffuus zonlicht - serie & individueel - groot & klein formaat - veel diepgang

Expo eigenschappen: - kunstlicht - individueel & serie - groot & klein formaat - veel & weinig diepgang licht

relatie

formaat

diepgang

Expo eigenschappen: - diffuus zonlicht - serie - klein formaat - veel diepgang licht

relatie

formaat

diepgang

licht

relatie

formaat

Ruitetypen

diepgang

11

2e verdieping

BG verdieping

12

Ruitetypen

-2 verdieping

doorsnede

drsn BB 1:200

13

14

15