Jurian Knijtijzer-Master of Aarchitecture-Moskee aan de gracht

JURRIAN KNIJTIJZER

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

AFSTUDEERPROJECT

Hoe ziet een hedendaagse moskee in Nederland eruit? Hoe ver kun je gaan met hedendaags bouwen aan de grachten zonder haar wezen te verliezen? En wat gebeurt er als je deze twee vragen tegelijkertijd probeert te beantwoorden? Een onderzoek naar de harmonie van het contrast. “De harmonie van het contrast is de kunst om conflicten te verzachten door wat tegenstrijdig lijkt opnieuw samen te binden en een hoger gemeenschappelijk verband te geven.

Wel moet dan eerst de ijdelheid van de harmonie worden geschokt en de triomf van het conflict worden verkracht voordat iets nieuws kan worden gebouwd op de grondslag van de harmonie van het contrast�.

Stefan Zweig

Here to stay...

JURRIAN KNIJTIJZER

Sinds de jaren 70 zijn vele islamitische “gast”arbeiders neergestreken in Nederland en met hen, hun cultuur, hun gebruiken en hun religie. De groep islamitische Nederlanders bedraagt zo’n 7% van de Nederlandse bevolking en de islam is niet meer weg te denken uit ons land. Hoewel deze groep misschien zichtbaar is in het straatbeeld van de grote Nederlandse steden is de aanwezige gebouwde representatie van deze gemeenschap nauwelijks als zodanig herkenbaar of in enkele gevallen juist doorspekt met clichés van het avondland. Met de tweede generatie moslims die in Nederland geboren is is het tijd om op zoek te gaan naar een hedendaagse vormgeving van een Nederlandse moskee.

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Hoger gemeenschappelijk verband

Levenselixer

De ijdelheid van de harmonie

1995

2009

De Amsterdamse grachtengordel verandert in een al decennia voortdurend proces, van heterogeen stadscentrum naar homogeen toeristenparadijs.

Steeds meer publieke en sociale functies verdwijnen uit de statige panden en en nemen hun intrek aan de randen van het centrum. Nieuwbouw wordt onderworpen aan conservatieve toetsing. De grachten verworden hiermee tot een goed geconserveerd fossiel van wat ooit een bruisende stad was. Met de benoeming tot Unesco werelderfgoed is de volgende stap in de fossilisatie gezet. De grachtengordel heeft dringend behoefte aan een levenselixer!

In Amsterdam

JURRIAN KNIJTIJZER

In Amsterdam is de moslimgemeenschap inmiddels uitgegroeid tot ca 12% van het totale inwonersaantal van de stad. Met deze groei stijgt ook de vraag naar Islamitische gebedsruimtes. Daar waar de meeste religieuze gemeenschappen een representatie in het centrum de hoofdstad kennen in de vorm van kerken, synagogen of andere spirituele centra blijft de moslimgemeenschap hierin achtergesteld. In de binnenstad is er geen Islamitische representatie te vinden uitgezonderd de Fatih-moskee aan de Rozengracht (nota bene gevestigd in een in onbruik geraakte Rooms-Katholieke kerk). Met de komst van een publiek toegankelijke moskee en cultureel Islamitisch centrum aan de Amsterdamse grachten zou deze leemte kunnen worden opgevuld. Met een dergelijk centrum worden niet alleen de moslims in de stad bediend (expats en de steeds welvarendere jonge generatie moslims) maar het zou ook het levenselixer kunnen zijn voor de grachtengordel. De binnenstad wordt daarmee ontsloten voor een groep moslims die daar nu wellicht nauwelijks komt en tegelijkertijd wordt de Islam tastbaar gemaakt voor de niet-islamitische stadsbewoners, dagjesmensen en toeristen.

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Veel religeuze representaties, ook in het centrum maar geen islamitische

MoskeeĂŤn van Amsterdam en hun uitstraling

Een van de grootste moskeeĂŤn van Amsterdam...

Moskee aan de Amsterdamse grachten

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Iets nieuws bouwen op de grondslag van de harmonie van het contrast

Historie van de moskee

De moskee neemt van oudsher een belangrijke plaats in in de maatschappij. Niet alleen was en is ze het centrum van de spirituele ontwikkeling, ze was vooral ook een plek voor veel andere activiteiten. Zo was er vaak in of bij de moskee een madrassa (school) te vinden die werd gebruikt voor de koranstudie maar het was ook een plek die benut werd voor debat en het bedrijven van de wetenschap.

De moskee kent van oorsprong een sterke sociale functie, ze is vooral een ontmoetingsruimte en huisvest vaak nog andere service gerichte functies als een hammam (badhuis), winkeltjes, kappers e.d.

De moskee is van oorsprong dus een bruisend en actief centrum dat midden in de maatschappij staat.

De moskee is, dankzij de explosieve verspreiding van de Islam vlak naar haar ontstaan, al direct een adaptieve gebouwtypologie die regionale tradities en vormgeving makkelijk absorbeert. Het programma van de moskee biedt vele aanknopingspunten om zich te verankeren in de maatschappij waarin ze zich bevindt. De harde eisen zoals de sequentie van ruimten en de oriĂŤntatie van het gebed zijn uiteraard belangrijk maar bieden ruimte om te innoveren. Een koepel of een minaret behoren niet tot de verplichte onderdelen van een moskee.

Als een transplantatie van de moskeetypologie naar de westerse samenleving wil slagen zal de transplantatie ook een transformatie inhouden. Een transformatie van de moskee, van haar gebruikers, maar ook van het gastlichaam.

JURRIAN KNIJTIJZER

Het begrip tolerantie wordt in Nederland vaak als een nationale eigenschap gekoesterd. Een eigenschap die zijn oorsprong heeft in de totstandkoming van de Republiek der Nederlanden en met de alteratie in 1578 te Amsterdam. Met deze fluwelen revolutie worden de katholieken bestuurders ‘aan de dijk gezet’ en wordt de basis gelegd voor de traditie van tolereren en gedogen. Zo mogen de katholieke diensten wel gehouden worden als ze maar niet zichtbaar en hoorbaar zijn. Hiertoe worden schuilkerken opgericht zoals onze lieve heer op zolder aan de Oudezijds Voorburgwal.

Opvallend is dat het de joodse gemeenschap in de 17e eeuw wél is toegestaan religieuze bouwwerken op te richten. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de joodse godsdienst een geringe bedreiging vormde voor de protestanten in tegenstelling tot het katholicisme. Aannemelijker is dat de joodse godsdienstuitingen werden getolereerd wegens de grote economische bijdrage die deze gemeenschap leverde. De joden brachten veel kapitaal, kennis en contacten mee naar het “booming” Amsterdam. Mede door hun bijdrage kon de roemruchte gouden eeuw zich ontwikkelen. Nu met de komst van de moslimgemeenschap een volgende fase van religieuze immigratie in Amsterdam een feit is hoort daarbij ook een serieuze islamitische representatie in het centrum van Amsterdam. Het zou de positie van de islamitische Amsterdammers recht doen als er in het hart van hun stad een plek kwam die hen niet alleen in staat stelt hun geloof, cultuur en badcultuur te praktiseren maar deze ook uit te dragen op een eigentijdse manier.

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Historie van religieuze tolerantie in Amsterdam

Locatie

Voormalige bibliotheek aan de Prinsengracht

6 12 째

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Locatie

historie

Sequentie van de moskee

bouwvolumes

entree losmaken van de stad

wasruimte (op de voeten gericht)

De archetype van moskee kent altijd een opeenvolging van verschillende ruimtes die uiteindelijk leiden tot de gebedsruimte. Deze route-architecturale hangt samen met de rituelen die nodig zijn om aan het gebed te kunnen beginnen maar poogt ook gaandeweg de gemoedstoestand van de bezoeker te regisseren.

Vanuit de hectiek van de stad via een beschermde sociaal plein naar een sacraliteit die hoort bij het gebed.

wasruimte (op de voeten gericht)

Het gaat om het hedendaags vormgeven van het ritueel, niet om het vormgeven van een traditie.

Het ritueel moet telkens opnieuw, vanuit het heden, worden vormgegeven met behoud van haar wezen.

JURRIAN KNIJTIJZER

entree losmaken van de stad

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

bouwvolumes

Vormentaal

+ koepel

+ gewelf

=

richting Mekka

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Langsdoorsnede

Route Moskee

gebedsruimte plein schoenenruimte

wasplekken entree

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Route Moskee gebedsruimte

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Route Moskee

plein zicht op hammam

Route Hamam

hete ruimte

warme ruimte

koude ruimte

entree

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Route hamam

warme ruimte

Route Expositie

expositie 01

expositie 02

restaurant

bieb/filmzaal

entree entree

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Plattegrond begane grond

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Plattegrond eerste verdieping

Plattegrond tweede verdieping

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Materiaal

metselwerk

Constructie

gewapend metselwerk

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Constructie

belastingen en afdracht

Details plint

JURRIAN KNIJTIJZER

MOSKEE AAN DE AMSTERDAMSE GRACHTEN

Details

pui bovenaansluiting

Afstudeerproject Academie van bouwkunst Moskee aan de Amsterdamse grachten Jurrian Knijtijzer Commissie:

Nanne de Ru (Powerhousecompany) Ad Bogerman (Bogerman Dill Architecten) Laurens-Jan ten Kate (Studio HH)