Excursiegids eurotour 2013

EUROTOUR

2013

ACADEMIE VAN BOUWKUNST 4 T/M 7 JULI

13

Voor je ligt de excursiegids voor de EuroTour 2013. Tijdens de tour worden de Duitse steden Tübingen, Stuttgart en Karlsruhe bezocht. De drie steden liggen in de deelstaat BadenWürttemberg, dat samen met Beieren de economische motor van Duitsland vormt.

Tübingen is een kleine universiteitsstad met relatief grote projecten op het gebied van ontwikkelen in collectief particulier opdrachtgeverschap. Stuttgart is de hoofdstad van de deelstaat en vormt als zodanig het economisch middelpunt van dit deel van Duitsland. Karlsruhe is vooral bekend vanwege het stedenbouwkundige waaiervormige grondplan en zijn onbetwiste pioniersrol op het gebied van modern hoogwaardige openbaar vervoer.

De excursie begint op donderdag 4 juli met een gezamenlijk diner in Tübingen en wordt zondag 7 juli rond 18.00 afgesloten in Karlsruhe. Na de gezamenlijke diners is er tijd voor een eigen programma. Er wordt overnacht in Tübingen dat als studentenstad een gevarieerd aanbod kent aan avondactiviteiten.

Deelnemers: Nynke Jelles Jeroen Rozema Minka Mertens Andreas Touxefes Jacco Jansen Dennis Meijerink Ricsi van Beek Excursiecoördinatoren: Jacco Jansen (zo, Karlsruhe) Dennis Meijerink (za, Stuttgart) Ricsi van Beek (do, vr, Tübingen)

5

KARLSRUHE STUTTGART TÜBINGEN

DEELSTAAT: BADEN-WÜRTTEMBERG

BERLIJN

EXTERN

I N T E R NINHOUDSOPGAVE DONDERDAG & VRIJDAG TÜBINGEN 15 HIRSCHAUER STRASSE MÜHLENVIERTEL FRANZÖSISCHES VIERTEL LORETTO-AREAL ALTE WEBEREI

17 21 25 31 35

ZATERDAG STUTTGART

39

STADSWANDELING STUTTGART 21 EUROPAVIERTEL STADTBIBLIOTHEK WEIßENHOFSIEDLUNG MERCEDES-BENZ MUSEUM

41 51 53 55 57 59

ZONDAG KARLSRUHE

61

DE STAD KARLSRUHE FRIEDRICH WEINBRENNER TRAM/TREIN SYSTEEM CULTUURPARK TOLLHAUS CITYPARK SÜDOST BAUGRUPPE 44 TIJDSCHEMA

63 75 79 83 87 92 95

9

PROGRAMMA DONDERDAG 4 JULI Aanreizen vanuit Nederland Vanaf 14.00 inchecken Gasthof LAMN Tübingen Jesinger Hauptstraße 55 72070 Tübingen - Unterjesingen 0049 7073 91820 Diner om 19.00 uur Schnitzelakademie zur Marquardtei Herrenberger Strasse 34 72070 Tübingen Vanaf 21.00 stadswandeling mogelijk VRIJDAG 5 JULI 09.00 - 10.00 Hirschauerstrasse 10.15 - 11.45 Mühlenviertel 12.00 - 12.30 Pauze Café Credo Aixerstrasse 45 72072 Tübingen 12.30 - 14.00 Französisches Viertel (met gids) 14.15 - 15.30 Loretto-Areal 16.00 - 17.00 Alte Weberei Lustnau Diner om 19.00 Tübinger Wurstküche Am Lustnauertor 8 72074 Tübingen Gastezimmer am Steinenberg Hasenbühlsteige 25 D-72070 Tübingen 0049 7071 43136

11

PROGRAMMA ZATERDAG 6 JULI 08:30 09:00

11:30 pauze 13:15 14:00 15:00 16:30 17:00

- 09:00 Vertrek Tübingen naar Stuttgart - 11:30 Stadswandeling highlights deels te voet, deels met auto - 12:30 Stuttgart 21 -

14:00 14:45 16:30 16:45 18:00

Europaviertel & city libary Think K & Höhenpark Weißenhofsiedlung (rondleiding) Richting Stuttgart - Wassen Mercedes Benz museum

18:00 - 18:30 Richting Tübingen voor stadfeest met bandjes en eetkraampjes Gastezimmer am Steinenberg Hasenbühlsteige 25 D-72070 Tübingen 0049 7071 43136 ZONDAG 7 JULI Vertrek Tubingen: 8:30 uur Aankomst Ettlingen:10:00 uur Parkeren: 1 euro per uur Tageskarten: Karlsruhe 3 waben (zones): 5,60 10.30 - 11.00 Treinreis Ettlingen – Marktplatz 11.00 - 12.00 Wandeling Schloss en centrum 12.30 - 13.30 Tollhaus pauze 14.00 - 15.00 Citypark 15:30 - 16.00 Wandeling rond en in ZKM 16.15 - 16.45 Baugruppe 44 17.00 - 18.00 Mogelijkheid om ergens te gaan eten als afsluiter van de excursie.

18:30 richting Nederland 24:00 in Amsterdam / Haarlem.

13

Alte Weberei

FranzĂśsisches Viertel Hirschauer Strasse

Loretto-Areal

MĂźhlenviertel

Vrijdag

TÜBINGEN Tübingen: een van de klassieke Duitse universiteitssteden, en toch is de sfeer hier knus, welhaast ingetogen zelfs. Professoren en wijnbouwers, recalcitrante studenten en Zwabische burgers – helemaal zonder conflicten kon dat allemaal niet samengaan. Maar in de stad van Hölderlin is het al heel lang vrede tussen het carillon van de raadhuistoren en de gierende gitaren in de clubs. Der stad is de bakermat van moderne CPO-ontwikkelingen die inmiddels ook aarzelend een weg in de Nederlandse plannenmakerij vinden. Zo put het Almeerse Homeruskwartier grotendeels op plannen die in Tübingen zijn ontwikkeld. Het excursiedeel in Tübingen staat dan ook grotendeels in het teken van CPO-gestuurd ontwikkelen.

15

Het plangebied langs de Neckar

Heuvelrug als leidraad voor het ontwerp

TĂœBINGEN Het woongebied ligt op een heuvelrug met helling aan de rivier de Neckar op het terrein van een voormalige kwekerij in de buurt van het centrum van de stad. Ruggengraat van het plan vormt de consequente plaatsing van stadswoningen langs de Rappenberghalde.

De rijen rijtjeshuizen zijn gegroepeerd in clusters die meebewegen met de heuvelkam.

Hierdoor ontstaat lucht en onbelemmerd uitzicht op de rivier. Het landschap speelt dus een grote rol in het ontwerp van de wijk. Door middel van een modulair systeem en relatief brede waren zes verschillende woningtypen beschikbaar.

Richting de weg aan de buitenzijde van de wijk, zorgt een rij appartementen in de vorm van stadshuizen op kleine percelen voor een afgebakende ruimte met duidelijke randen. Een kleine wijk plein verbindt ten slotte de twee delen van het plan met de omgeving.

PROJECT: Hirschauer Strasse ARCHITECT: Ackermann + Raff BOUWJAAR: 2003-2008 PROGRAMMA 11 ha, wonen in grondgebonden woningen en appartementen VAKGEBIED: Stedenbouw ADRES: Rappenberghalde

17

Weinig zichtbare parkeerplekken

Rijwoningen dwars op de rivier

TĂœBINGEN

Gekromde straten volgen de heuvelrug

Appartementen en rijwoningen

19

Het plangebied doorsneden door een beekloop

Grondplan voor de wijk

TÜBINGEN Als basisprincipe voor het stedenbouwkundige ontwerp van het Mühlenviertel is het begrip ‘veelvoud’ gebruikt. Het gebied bestaat daarom uit een veelvoud van woonsferen, typologieën en functies. Er staan rijwoningen, maar ook appartementengebouwen tot 20 woningen het meeste op basis van (collectief) particulier opdrachtgeverschap (bouwgemeenschappen).

Een groot deel van de kavels is bewust overgedragen aan bouwgemeenschappen, die zelf actie ondernemen en op basis van hun eigen behoefte een ontwerp indienen. Hiermee wordt een hoge mate van wijkbewustzijn gecreëerd - men heeft de wijk immers mede zelf vormgegeven. Positief neveneffect is dat door deze ontwikkelwijze een betaalbaar concept is gerealiseerd waaraan veel doelgroepen konden meedoen.

Het collectief particulier opdrachtgeverschap bevatte zelf ook een veelvoud aan verschillende mate van verantwoordelijkheid en participatie.

Zo zijn er volledig zelfgeorganiseerde bouwgemeenschappen die zelf alles regelen en zelf de complete verantwoordelijkheid voor het ontwikkelproces dragen. Maar er zijn ook constructies waarbij het collectieve aandeel lager ligt en waar traditioneler wordt ontwikkeld aan de hand van een aantal opties die de nieuwe bewoners kunnen aangeven.

PROJECT: Mühlenviertel ARCHITECT: Häning und Gemmecke BOUWJAAR: 2005-2011 PROGRAMMA 11 ha 600 bewoners 100 werkplekken VAKGEBIED: Stedenbouw PROJECT: Hirschauer Strasse ADRES: Paul-Dietz-Strasse

Een van de onderscheidende elementen van de wijk zijn de openbare en private buitenruimten.

De wijk bestaat uit een verkeersluwe openbare ruimte met kleine buurtpleintjes die door middel van een beekloop en veel private tuinen een overgang bieden tussen openbaar en privé.

In de wijk is de filosofie van functiemenging toegepast. Op 600 inwoners zijn minimaal 100 nieuwe werkplekken in de wijk gecreëerd.

Hierdoor blijft de buurt ook doordeweeks overdag een plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Rond het centrale plein en langs de ingangen van de buurt zijn kavels geprojecteert bedoeld voor bedrijfsfuncties. Er is zelfs een kleinschalig bedrijventerrein gepland als onderdeel van de wijk.

21

PrivĂŠruimten langs de beekloop

kleine buurtpleinen

TĂœBINGEN

Collectieve ruimten langs achterzijden

Diverse architectuur als expressie van veelvoud

23

Het plangebied langs de Neckar

Heuvelrug als leidraad voor het ontwerp

TÜBINGEN Op basis van een door de gemeente opgesteld stedenbouwkundig plan werden kavels uitgegeven. Om een stuk grond te kunnen reserveren moest de toekomstige bewoner, architect of procesbegeleider met particulieren een collectief oprichten. Een zeer summier plan van aanpak was al voldoende om te kunnen reserveren. Men diende slechts aan te tonen dat het collectief uit ten minste enkele beoogde bewoners bestond die ‘de ziel’ van het project in één zin konden samenvatten. Tegen betaling van 1% van de grondprijs werd een kavel gereserveerd voor een periode van maximaal 2x6 maanden. Pas nadat met de aannemers een prijsovereenkomst was gesloten werd de grond daadwerkelijk afgenomen. De beschikbare ontwerptijd werd hierdoor erg kort.

Naast de droom om een woning naar eigen wens te bouwen, blijken ook schaarste en betaalbaarheid een belangrijke stimulans om te participeren in een collectief. De meeste collectieven zijn uiteindelijk tussen 8 en 15 huishoudens groot.

Essentieel voor het succes van de wijken is volgens de betrokkenen en bewoners de mix van functies. Dit was niet altijd makkelijk te realiseren, maar maakt het uiteindelijk wel erg prettig om te wonen. Er zijn werkplekken in de plint verwerkt, er is een supermarktje waar je de noodzakelijke (ecologische) boodschappen kan doen en er is een kroeg waar je een biertje kan drinken. De gebouwvorm, trappenhuisgebonden meergezins-huizen, zijn overigens in Duitsland geen onbekend fenomeen, maar wel om deze onder CPO met verplichte voorzieningenplint te ontwikkelen.

De wijken en buurtjes zijn een geslaagde eigentijdse suburbane interpretatie van de kwaliteit van oude binnensteden, met kleine winkels, kantoortjes, ateliers en broedplaatsen, een theater, wat kroegjes en een restaurant.

De gemeente had in de randvoorwaarden gesteld dat er ook ‘niet-wonen’ programma moest worden gerealiseerd, maar het was aan de collectieven zelf om hier invulling aan te geven en deelnemers voor te vinden.

PROJECT: Französisches Viertel ARCHITECT: Gem. Tübingen BOUWJAAR: 1996-2007 PROGRAMMA 10 ha 2500 inwoners 500 werkplekken horeca VAKGEBIED: Stedenbouw ADRES: Bei den Pferdestallen 11

25

Alexanderpark in aanbouw

Doorsnede met hoogteverschil

TÜBINGEN Niet alle woningen zijn ontwikkeld door toekomstige bewoners. Enkele gebouwen zijn ontwikkeld door woningcorporaties met een sociaal programma of door particuliere investeerders die een woning willen bouwen voor de verhuur. Deze gebouwen herken je meteen. Ze lijken goedkoper in de afwerking en doen anoniemer aan. Het is lastig om precies te definiëren wat er anders is, maar deze gebouwen missen het karakter dat de onder CPO gerealiseerde bouwwerken wel hebben. Misschien komt het door een gebrek aan aandacht, een gebrek aan dromen en enthousiasme van de mensen die hier later zouden gaan wonen. Wellicht heeft de institutionele opdrachtgever hele andere belangen dan de particuliere opdrachtgever die een plek wil maken waar hij graag de komende decennia zou wil wonen. De inkomensonafhankelijke grondprijzen hebben er overigens toe geleid dat de doelgroep beneden modaal in de bezochte wijken nagenoeg volledig ontbreekt.

PROJECT: Französisches Viertel

Ook het parkeren vraagt nog wel wat aandacht in het nieuwe Tübingen. De ondergrondse parkeergarages zijn ondanks het geringe autobezit te beperkt en ook hier blijft een parkeergarage een anonieme en dooie plek in de wijk, waar – in tegenstelling tot elders in de wijk – de graffiti welig tiert.

Dat het Tübingen-model tot schitterende resultaten kan leiden, juist zonder institutionele beleggers, corporaties en projectontwikkelaars, is duidelijk. Dat er veel redenen zijn voor architecten om enthousiast mee te doen, is evident. Dat het geen eenvoudige exercitie is, staat echter boven kijf. De professionele procesbegeleider, architect of niet, moet stevig in zijn schoenen staan want anders loopt het uit de hand. Maar bovenal valt of staat een dergelijk project bij het voorop stellen van de toekomstige bewoner en dus bij een faciliterende rol van de gemeente en een goed stedenbouwkundige plan dat, met enige flexibiliteit, ook een minimale mix van functies borgt

27

Alexanderpark in aanbouw

Doorsnede met hoogteverschil

TĂœBINGEN

CPO-appartementen langs Alexanderstrasse

Kleinschalige bebouwing langs de randen

29

Loretto-Areaal vanuit de lucht

Collectieve binnenhoven

TÜBINGEN Het Loretto-Areaal vormt onderdeel van de Tübinger Südstadt waar ook de meeste andere CPO-projecten van Tübingen deel van uitmaken. Dit plangebied is ontwikkeld vanaf 1996 op een voormalig kazerneterrein.

Uitrgangspunt van het plan was het creëren van een verdichte stadswijk met autovrije straten, korte verbindingen en stedelijke dynamiek.

Het plan bevatte een grote component CPOgedreven ontwikkeling. Bouwgemeenschappen tot en met 40 actoren konden deelnemen aan de ontwikkeling van het gebied.

Een bijzonder blok vormt blok 14. Het blok bestaat uit 11 bouwgemeenschappen opgedeeld in 5 tot 10 eigenaren. De eigenaren waren verdeeld in gezinnen en alleenstaanden en ook een hotelonderneming meldde zich aan als onderdeel van de bouwgemeenschap.

PROJECT: Loretto-Areal ARCHITECT: Gem. Tübingen Sinz-Beerstcher (Block 14) BOUWJAAR: 1996-2007 PROGRAMMA 7 ha 1000 inwoners 500 werkplekken horeca VAKGEBIED: Stedenbouw ADRES: Katharinenstrasse 14

De eenvoud van het binnenterrein van het blok is tot stand gekomen als antwoord op het veelzijdige karakter van de omgeving.

Het binnenterrein omvat 1300 m2 waarvan tweederde van het terrein bovenop een verdiepte parkeergarage ligt.

Twee betonnen muren delen het binnenterrein in twee delen en vangen tegelijkertijd het ontstane hoogteverschil op. Het terrein zelf is als collectieve verblijfs- en speelplek ingericht op een groot grasveld met perenbomen.

31

Groene hoofdstructuur

Collectieve binnenhoven

TĂœBINGEN

Grondplan binnenterrein Blok 14

Binnenaanzicht blok 14

33

Algemene opzet plan

Verschillende typologieĂŤn

TÜBINGEN Op het terrein van een oude textielfabriek ontwikkelt Tübingen een nieuwe stadswijk met als doel de bestaande historische context te integreren met een nieuw ruimtelijk concept waar ook de ligging langs de Neckar deel van uitmaakt.

Middelpunt van het plan wordt het Egeriaplein, als scharnier tussen de bestaande en nieuwe bouw. De nieuw te bouwen stadsblokken zijn duidelijk op dit plein georiënteerd. Het historische Egeriabedrijfsgebouw vormt het pronkstuk van het plein, dat aan de westkant een stadsloggia krijgt met de functie van ontmoetingsplek voor de nieuwe buurt.

Het concept richt de straten in een helder patroon richting Neckar zodat een voelbare binding met de rivier ontstaat vanuit de wijk. Langs de Neckar komen tuinen en sportvoorzieningen waardoor een zachte overgang tot stand komt van oever tot het fysiek gebouwde van de wijk zelf.

PROJECT: Alte Weberei ARCHITECT: Gem. Tübingen Häning und Gemmecke BOUWJAAR: 2009-heden PROGRAMMA 6 ha 700 inwoners 100 werkplekken VAKGEBIED: Stedenbouw ADRES: Nürtinger Strasse

De wijk krijgt een gemengd programma van wonen, werken en voorzieningen als een kinderopvang met een ruime speelweide.

Halfopen bouwblokken met zes collectievre binennruimten vormen de basis voor de ontwikkeling van appartementen op grond van CPO. Langs de Neckar komen drie wooncomplexen die het ‘wonen langs de Neckar’ als uitgangspunt hebben.

De complexen worden afgemaakt met geaccentueerde puntbebouwing langs de rivieroever.

Subdoel van het plan is om een mix van doelgroepen te bedienen. Daarom wordt programmatisch ruimte gegeven aan de sociale sector, jonge gezinnen en een veelvoud van verschillende woningtypen. Het succes van het CPO-gedreven ontwikkelen zal worden ingegeven door de mate waarin de bouwgemeenschappen opgevuld raken, de stabiliteit van de bouwgemeenschappen en in hoeverre er wordt gekozen voor bijzondere woonconcepten.

35

Maximale hoogteafmetingen

Verdeling werkplekken in de plint

TĂœBINGEN

Maquette centrale deel

Maquette overzicht

37

WeiĂ&#x;enhofsiedlung Mercedes-Benz Stuttgart 21

Altes Schloss

Marienplatz

Neue Galerie

Zaterdag

STUTTGART Stuttgart is de hoofdstad van de Duitse deelstaat Baden-W端rttemberg en is met 613.000 inwoners de zesde stad van Duitsland. De stad ligt aan de Neckar in de streek Schwaben. De stad staat bekend als industriestad. De automerken Mercedes-Benz en Porsche komen ervandaan en ook het elektronicabedrijf Bosch. Daarnaast is Stuttgart van belang als sportstad en als cultureel centrum.

39

Kaart Marienplatz

Marienplatz

Stadswandeling Highlight Op de Marienplatz begint de stadswandeling waarbij enkele bezienswaardigheden te voet of met de auto worden bezichtigd. Niet in al de gebouwen zullen wij naar binnen gaan, maar kort een blik werpen.

De Marienplatz is een interessante openbare ruimte omdat hier hoogteverschillen worden opgelost. Dit plein is tevens het startstation van een “kabelbaan”.

Het oorspronkelijke ontwerp uit 1884 is door vernieuwd in 2003 en bevat water activiteiten en speel voorzieningen. Een kastanje laan van vijftig vers geplante bomen markeert de hoefijzervorm van het plein. Het vernieuwde project kostte zo’n 8.4 miljoen euro.

Schets architect

PROJECT: Marienplatz ARCHITECT: Heinz Lermann van Freie Planungsgruppe 7 GEREALISEERD: 1884, & 2003

stadswandeling

Stuttgart

VAKGEBIED: Stedenbouw ADRES: Marienplatz

41

Interieur markthalle

Begane grond Makrthalle

Als je door de zware poorten van de Stuttgart Markthalle loopt, komt u een sfeer tegemoet die een kruising is tussen een oriëntale bazaar en een regionale marktplaats: De lucht is gevuld met de geuren van specerijen en een scala aan verschillende talen worden gesproken tussen de kramen en de artistiek geplaatste massa’s verse fruit en groenten. De art nouveau Markthalle is een van de meest aantrekkelijke in de wereld.

In 1864 werd door architect Martin Elsaesser gebouwd tussen 1911 en 1914. Tijdens WOII werd de Markthalle vernietigd en is daarna weer opgebouwd. Rond 1953 was het volledig hersteld. 20 later jaar werd het gebouw vermeld als historisch monument. Na een brand in 1993 moest de volledige binnenruimte van de Markthalle worden vernieuwd.

PROJECT: Markthalle Stuttgart ARCHITECT: Martin Elsaesser BOUWJAAR: 1911-1914 VAKGEBIED: Architectuur

stadswandeling

Stuttgart

ADRES: Dorotheenstrasse 4

Versgesneden bloemen, vis, vlees, groenten en lokale producten maar ook exotische kruiden, specerijen en fruitsoorten worden verhandeld op een oppervlakte van 3500 vierkante meter.

En als het uitzicht van al dit lekkers uw eetlust opwekt, zijn er op de markt 3 verfrissende eetgelegenheden. Een balustrade op de eerste verdieping biedt de mogelijkheid om de activiteiten op de markt te verzien. Ook huisvest de Markthalle een winkel die gespecialiseerd is in huis- en tuinartikelen.

De Markthalle verving een groentenpakhuis (gebouwd in opdracht van Koning van Württemberg).

43

Neues Schloss

Altes Schloss

Samen met de naburige kerk is de het oude paleis (Altes Schloss) het oudst overgebleven monument van de stad. Delen van de muren dateren uit de 10e eeuw, toen het paleis werd ontworpen alseen simpel ford, omgeven door een gracht in het jaar 941. Het is meerdere keren in zijn roerige geschiedenis opnieuw opgebouwd na beschadigingen en verwoestingen door oorlogen. In de 16e eeuw werd er om het oude, verwoeste fort een nieuw renaissance-paleis gebouwd. De opbouw was in 1969 gerealiseerd.

Sinds 1948 was het Landesmuseum Württemberg gesitueerd in het oude paleis (wat op zichzelf al een symbool is van de geschiedenis van de staat Wüttemberg). De Paleiskapel, gebouwd midden 16e eeuw, is een van oudste protestantse bidplaatsen van zuid-Duitsland.

PROJECT: Schlossplatz met oud en nieuw paleis ARCHITECT: Retti, de la Guepiere, Fischer, Thouret GEREALISEERD: 1746-1807

stadswandeling

Stuttgart

VAKGEBIED: Stedenbouw, Landschap, Architectuur ADRES: Schlossplatz

Het nieuwe paleis (Neues Schloss) staat trots als hart van de Duitse deelstaathoofdstad Stuttgart. Dit gebouw in de stijl van de late Barok was een van de laatst gebouwde stadspaleizen in het zuiden van Duitsland en is geïnspireerd op de geweldige Franse paleizen van de 17e eeuw. Het was graaf Karl Eugen die architecten Nikolaus Friedrich Thouret, Leopold Retti, Philippe da la Guepière en Reinhard Ferdinand Heinrich Fischer aanstelde voor de bouw van het 3-vleugelige paleizencomplex tussen 1746 en 1807, opgedragen aan et paleis van Versailles.

In WOll is het vernietigd en later weer opgebouwd.

In het gebouw zijn het ministerie van financiële zaken en onderwijs gehuisvest. Ook word het gebruikt door de regering van de deelstaat om belangrijke gasten te ontvangen en voor deelstaatgelegenheden.

45

Gevelaanzicht Neue Staatsgalerie

Begane grond Neue Staatsgalerie

Oorspronkelijk was het laat-classisistische gebouw waar de Alte Staatsgalerie gehuisvest was ook de thuisbasis van de Nationale kunstacademie. Gebouwd in 1843 en uitgebreid met 2 vleugels tussen 1881 en 1887. Het is ontworpen door architect Gottlob Georg von Barth, hoofd architectuur van het financiele ministerie van het koninkrijk van W端rttemberg.

Nadat het geheel verwoest was tijdens WOlI, is het herbouwd tussen 1946 en 1948.

De Neue Staatsgalerie, een controversieel architectonisch gebouw ontworpen door de Britse architect James Stirling, opende op 9 maart 1984 naast de Alte Staatsgalerie. Het huist een collectie 20e eeuws werk van Pablo Picasso tot Oskar Schlemmer, Joan Miro en Joseph Beuys. De derde en meest recent gebouwde vleugel is vormgegeven door architecten Wilfried and Katharina Steib en werd geopend na een bouwperiode van slechts 2 jaar in september 2002. Deze vleugel bevat de grafische kunstcollectie, 2 tentoonstellingsruimtes en het prentencabinet.

PROJECT: Neue Staatsgalerie ARCHITECT: James Stirling GEREALISEERD: 1984 VAKGEBIED: Architectuur

stadswandeling

Stuttgart

ADRES: Konrad-Adenauer-Str. 30 - 32

De Stuttgart staatsgalerie is een museum van internationale allure en is een van de meest bezochte musea van Duitsland. In het oude deel van het gebouw zijn werken te zien van Rembrandt, Jan Vermeer en Peter Paul Rubens.

De Italiaanse schilderelite is vertegenwoordigd door Carpaccio, Vasari, Panini en Canaletto.

Werk van de Duitse kunstenaars Albrecht D端rer en Lucas Cranach zijn ook te zien.

Doorsnede Neue Staatsgalerie

47

Hauptbahnhof

Plattegrond begane grond

Gebouwd tussen 1914 en 1927 volgens het ontwerp van Paul Bonatz, gaf het station de stad een nieuw en eigentijds gezicht. Met zijn distinctieve voorzijde van rechthoekige blokken shellkalksteen en zijn 58 meter hoge toren wordt gevormd, vandaag leent het gebouw een klassieke sfeer aan het stadscentrum.

De duidelijke contouren van de machtige natuurlijke steenstructuur zijn het begin van Stuttgarts voetgangerswinkelgebied, de KĂśnigstraĂ&#x;e.

PROJECT: Hauptbahnhof

De moerassige aard van het terrein betekende dat het gebouw op 3000 eiken stutten moest worden geconstrueerd. Na de oorlog werd het belangrijkste station, dat als model voor vele technische gebouwen van de moderne architecturale era diende, verbonden onderaan Arnulf-Klett-Platz - een plein dat naar de Burgemeester wordt vernoemd die de stad vanaf 1945 tot 1974 diende - met een de treinterminal van de ondergrondse en hoge snelheidsstad. Dit ondergrondse complex huisvest ook het klett-Passage winkelcomplex.

VAKGEBIED: Architectuur

Oude post kaart

ARCHITECT: Paul Bonatz BOUWJAAR: 1927

stadswandeling

Stuttgart

ADRES: Hauptbahnhof

49

Stadsplan voor de oprchting van Karlsruhe

1846

Stuttgart Het station zal binnen een aantal jaar een heel ander gezicht krijgen. Men is niet alleen van plan om de sporen onder en door de stad te laten lopen, in plaats van dat ze stoppen bij het station zoals nu het geval is, ook de vormgeving van het station zal een drastische metamorfose ondergaan. Christoph Ingenhoven en Frei Otto hebben de prijsvraag tien jaar geleden gewonnen met het ontwerp zoals hiernaast te zien. Ze zijn hem nu aan het ontwikkelen. De bedoeling is om het station een open gevoel te geven met veel contact met de buitenwereld. Naar verwachting zal de bouw in 2013 worden afgerond.

Milieubewust Het gehele station wordt overdekt met een revolutionaire betonnen constructie met een dikte van slechts 35 cm, die daardoor aanzienlijk lichter is. Bij de bouw wordt fors bespaard op het gebruik van materialen zoals staal. In het dak van 420 x 80 meter komen een groot aantal lichtkoepels die door de zuilconstructie in het station worden gedragen. Op deze wijze haalt men het daglicht naar binnen en daarmee wordt zeer veel energie bespaard.

PROJECT: Stuttgart 21 ARCHITECT: Retti, de la Guepiere, Fischer, Thouret VAKGEBIED: Stedenbouw, Landschap, Architectuur ADRES: Arnulf-Klett-Platz 2

Op het niveau van stedelijk ontwerp zal het station een uitbreiding van Schlossgarten worden, de belangrijkste openbare groene ruimte in Stuttgart. Bijna dertig lichte schachten zullen uit de parkruimte steken.

Deze zullen de perrons van veel daglicht voorzien en een unieke kijk naar binnen geven aan de parkbezoeker. De architecten hebben als visie „interface tussen de oude en nieuwe stad“. De traanvormen van de lichtschachten zijn zowel aan de bovenzijde als onder het oppervlak elegant vormgegeven.

51

Kaart Europaviertel

Europaviertel met aanduiding Stadtsbibliotek

Stuttgart De Europese wijk is een van de belangrijkste ontwikkelingen in de stad. Sommige complexen zijn gerealiseerd. Tot de jaren 1980, was de belangrijkste vracht van de levering voor het centrum van Stuttgart.

Met de ontwikkeling van de Europese wijk bij het station verplaatst dit stadsdeel zich naar het centrum van de stad. Een groot voordeel van het nieuwe stadsdeel zijn de korte afstanden op een centrale locatie. Binnen een straal van 500 meter van het station, is de winkelstraat KĂśnigsallee en de tuinen van het paleis.

PROJECT: Europaviertel VAKGEBIED: Stedenbouw, Landschap, Architectuur ADRES: Moskauer straĂ&#x;e

De Moskouse straat is de centrale as van het nieuwe stadsdeel. Alle andere straten en pleinen zijn voetgangersgebieden. Met de bouw van de nieuwe bibliotheek in de Europese wijk, is een nieuw cultureel centrum gemaakt.

Toekomstige situatie

53

Interieur Stadtbibliothek

Doorsnede

Stuttgart De nieuwe driedelige stadsbibliotheek van de Duitse Yi architecten. De bezoeker komt na de entreehal binnen in het zogenoemde ‘hart’ van het gebouw. Het hart is een vierkante ruimte die gebaseerd is op de binnenvoering van een pantheon. Net als in een pantheon krijgt de ruimte enkel daglicht via een gat in het dak.

Hier recht onder is een fontein geplaatst.

Onder het hart is in de kelder het ‘Forum’ gebouwd. Dit is een evenementruimte voor driehonderd personen die, wanneer nodig, opgedeeld kan worden in twee kamers. Boven het hart bevindt zich een enorme leesruimte, die een nieuwe interpretatie vormt van de door Étienne-Louis Boullée ontworpen Franse nationale bibliotheek uit de achttiende eeuw.

De leesruimtes bevinden zich op de vierde tot de achtste verdieping van het gebouw. De vide heeft een glazen dak. De etages kunnen door middel van trappen en liften worden bereikt.

PROJECT: Stadtbibliothek ARCHITECT: Yi architects VAKGEBIED: Stedenbouw, Landschap, Architectuur ADRES: Stadtbibliothek

Rondom de drie centrale ruimtes van de bibliotheek zijn werkruimtes, een cafetaria en sanitaire voorzieningen gepositioneerd. Deze kamers zijn gescheiden door glazen wanden.

Ook kan het dakterras via liften en trappen vanaf de achtste verdieping worden bereikt.

Plattegrond

55

Haus 14-15, Le Corbusier

WeiĂ&#x;enhofsiedlung

Maquette Siedlung

Stuttgart De Weissenhofsiedlung is een van de meest betekenisvolle landmarks van de moderne architectuur: Gebouwd in 1927 als een openluchttentoonstelling, mogelijk gemaakt door de German Work Federation. Onder de artistieke leiding van Ludwig Mies van der Rohe creëerden architecten uit Duitsland, Nederland, Oostenrijk en Zwitserland een siedlung welke toen werd gezien als typisch voorbeeld van moderne stedelijke architectuur. Bouwgrond en de financiering werden mogelijk gemaakt door de stad Stuttgart: in een periode van slechts 21 weken werden 21 gebouwen (waarin 63 appartementen) gebouwd.

Als deel van een reeks tentoonstellingen van de German Work Federation in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw, was de Weissenhofsiedlung zonder twijfel internationaal het grootste succes. Het had de grootste impact als het gaat om het verspreiden van het “Nieuwe Bouwen” fenomeen als een architectonische beweging van modernisme. De deelnemers aan het project waren pioniers en avant-gardisten uit de wereld van de moderne architectuur: Mies van der Rohe als de artistiek directeur van de tentoonstelling, Le Corbusier, Gropius, Hilberseimer, Scharoun, Max and BrunoTaut, Poelzig, Behrens, Oud, Stamm, Döcker en anderen.

Begane grond, Le Corbusier

PROJECT: Weißenhofsiedlung ARCHITECT: verschillende architecten BOUWJAAR: 1927 VAKGEBIED: Stedenbouw, Landschap, Architectuur ADRES: Am Weißenhof 20

57

Mercedes-Benz museum

Doorsnede verdiepingen van de 2 routes

Stuttgart De architectuur van het gebouw is zo vormgegeven dat deze de missie van het museum symboliseert, welke niet alleen het historische portret van Mercedes-Benz neer zet, maar zich ook openstelt voor een blik op de toekomst. Het bureau “UNStudio” van de Nederlandse architecten Ben van Berkel en Caroline Bos zetten deze visie om in een ontwerp wat zowel respect voor traditie als een eigentijdse uitstraling heeft: De structuur van de binnenkant is zo vormgegeven dat deze het DNA-spiraal met zijn dubbele helixvorm weergeeft. De dubbele helix is ontwikkeld zodat er twee verschillende routes ontstaan in het museum. Dit concept komt van Büro hg Merz. Het moderne Mercedes-Benz Museum brengt 120 jaar autohistorie tot leven. 1500 museumstukken - waarvan 160 voertuigen geven de ontwikkeling van de auto weer van het eerste voertuig zonder paarden tot de moderne limousine. De interessante collectie bevat bijvoorbeeld de eerste Daimler uit 1886, de legendarische “Silver Arrow” of de “pausmobiel”, gebruikt om Paus Johannes Paulus ll te vervoeren.

PROJECT: Mercedes-Benz museum ARCHITECT: Ben van Berkel, UN Studio BOUWJAAR: 2003-2006 VAKGEBIED: Architectuur ADRES: Mercedesstrasse 100

De “Silver Arrows - Races & Records” is het einde van de museumtour. De misschien wel meest indrukwekkende zaal van het museum brengt de karakteristieke aspecten van het Mercedes-Benz Museum samen: De fascinatie voor techniek, de schoonheid van design, het enthousiasme voor de geschiedenis van een legendarisch merk.

De twee routes, genaamd Myth en Collectie, begint op de bovenste verdieping. Bezoekers kunnen op iedere verdieping wisselen van route. De Myth-route laat de historie van het merk Mercedes-Benz zien aan de hand van een tijdreis. Van het prille begin van het automatische voertuig tot de wereldwijde uitbreiding vandaag de dag. De tentoonstellingsruimtes worden ingedeeld aan de hand van hun verschillende doeleinden en bestuurders. De Galerie van de Helpers, bijvoorbeeld, is gewijd aan voertuigen die gebruikt worden bij de brandweer en hulptroepen.

59

Baugruppe 44

Wandeling SchlĂśss en centrum

Cultuurpark Tollhaus

Citypark SĂźdost

Bezoek ZKM

Zondag

KARLSRUHE Karlsruhe is een middelgrote en relatief jonge Duitse stad gelegen in de deelstaat Baden-W체rttemberg. De stad ligt in een laagvlakte van de Boven-Rijn tussen het Zwarte Woud, de Vogezen en het Pf채lzerwoud. Karlsruhe is een centrum voor techniek en wetenschap in Duitseland, maar ook de internethoofdstad van het land. Hiernaast is het ook een stad van kunst, cultuur en vertier. Het bijzondere aan Karlsruhe is het feit dat het als een soort ideaal stad op de tekentafel is ontworpen en vervolgens gebouwd. Dit ideaal ontwerp heeft als voorbeeld gedient bij het ontwerp van de Amerikaanse hoofdstad Washington DC. Daarnaast heeft de stad in 1960 een innovatief en voor die tijd modern OV-systeem ontwikkeld van trein/tram/metro. Ook dit is een voorbeeld voor veel andere Europesche steden.

61

Stadsplan voor de oprchting van Karlsruhe

1721

DE STAD KARLSRUHE In 1715 stichtte Markgraaf Karl Wilhem van Baden-Durlach een nieuw paleis in het Hardt Wald. Dit nieuwe paleis vormde het centrum van een nieuw te bouwen stad, genaamd Karlsruhe. De stad is in ongeveer 10 jaar tijd gebouwd zoals ontworpen.

Deze stad was geheel ontworpen op de tekentafel in de stijl van de barokke stadsplanning. Versailles was het grote voorbeeld voor het ontwerp van het paleis en haar omliggende landschap. Het paleis ligt in het middelpunt van een cirkel die precies 800 meter is, deze is vervolgens verdeeld door middel van 32 radiale straten.

Veel oud bewoners van Durlach gingen wonen in de nieuwe stad. Bij de stichting van de stad waren vele Fransen, Polen, Italianen, Zwitsers en Duitsers betrokken die daar vervolgens gingen wonen. Dit zorgde ervoor dat Karlsruhe vanaf het begin een modern staats- en mensbeeld ontwikkelde.

PROJECT: Ontwikkeling van de stad Karlsruhe OPDRACHTGEVER: Markgraaf Karl Wilhem van BadenDurlach ARCHITECT: onbekend BOUWJAAR: 1715 INWONERS: toen ca 2.000 nu 297.488

63

1790

1846

DE STAD KARLSRUHE In 1797 werd Friedrich Weinbrenner de stadsarchitect/stedenbouwkundige van Karlsruhe. Weinbrenner was ge誰nspireerd door het neoclassicisme en werd later ook bewonderd om zijn eigen werk in die stijl.

Vanuit omliggende steden en het ommeland trokken steeds meer mensen naar Karlsruhe.

Wienbrenner ontwierp daarom een groot uitbreidingsplan. Een van zijn belangrijke ingrepen was een nieuwe hoofdas in de lijn van het paleis op de bestaande oost-west Kaiserstrasse. Aan deze nieuwe hoofdas ontwierp hij neoclassistische pleinen zoals: Marktplatz, Rondellplatz en Ettlinger Tor. Rond deze pleinen en de as worden ook nieuwe publieke gebouwen in de neoclassitische stijl gebouwd. Deze ingrepen en de bestaande waaierstructuur vanuit het paleis geven Karlsruhe deze unieke stedenbouwkundige opzet.

In 1806 wordt Karlsruhe benoemd tot hoofdstad van het groot hertogdom Baden, door Napoleon. Dit bracht opnieuw een enorme groei met zich mee.

In 1823 laat Friedrich Weinbrenner de piramide bouwen op de Marktplatz. Deze piramide is de begraafplaats van de Markgraaf Karl Wilhem.

In 1854 wordt de Academy of Fine Arts opgericht in Karlsruhe. Sinds 1997 is deze gevestigd in het centrum voor kunst en mediatechnologie (ZKM). Het ZKM is ondergebracht in een oude wapenfabriek. Het is een wereldwijd unieke instelling waar onder een dak het kunstmuseum, mediamuseum, instituten voor media, muziek, akoestiek, dans, kunstvormen, onderwijs en economie zijn gevestigd.

65

1868

1905

DE STAD KARLSRUHE Tussen 1850 en 1900 groeit het bevolkingsaantal tot de 100.000 inwoners.

Daarmee is Karlsruhe een van de grotere steden in Duitsland.

In 1900 werd ook Rijnhaven geopend. Dit bood de stad natuurlijk weer nieuwe kansen voor verdere groei in handel en inwoners.

Het centraal station van Karlsruhe ligt tot 1913 aan het eind van de centrale as richting het paleis. In 1913 wordt het nieuwe centrale station geopend dat verder naar het zuiden is gelegen. Hiermee komt er ruimte vrij in de bestaande stad en wordt het leefklimaat verbeterd.

Na de eerste wereldoorlog en de revolutie die volgde wordt Baden een republiek.

Hierdoor verliest Karlsruhe in 1918 zijn functie als gerechtsstad en wordt het een gedemilitariseerde grensstad.

67

1949

Marktplatz na bombardemeten WOII

DE STAD KARLSRUHE Rond 1928 vind het modernisme ook zijn weg in Karlsruhe. Zo wint de modernist Walter Gropius een wedstrijd voor de woonwijk Dammerstock. Onder leiding van hem worden er verschillende architecten gevraagd ontwerpen te maken voor de nieuwe woonblokken. De jaren daarna worden er ook in het centrum modernistische gebouwen neergezet. De confrontatie tussen het neoclassisme en het modernisme is duidelijk te zien op de knooppunten tussen het uitbreidingsplan van Weinbrenner en de nieuwbouw van toen.

Karlsruhe heeft als stad veel geleden tijdens de tweede wereldoorlog. De gehele stad is gebombardeerd en 35% van de stad lag in puin. Na nieuwe democratische verkiezingen begint de wederopbouw van de stad. Er wordt besloten de stad, met name het centrum, zo goed mogelijk te restaureren in zijn oude staat.

Het paleis en veel andere publiekengebouwen worden gerestaureerd of terug gebouwd in de oorspronkelijk vorm.

Paleis verwoest na bombardemeten WOII

69

1966

1999

DE STAD KARLSRUHE In 1962 worden bij de Rijnhaven olieraffinaderijen en olieterminals gebouwd.

Deze groeien uit tot een van de grootste en belangrijkste van Duitsland. Dit bezorgt de stad Karlsruhe veel nieuwe werkgelegenheid en dit brengt nieuwe inwoners met zich mee.

Rond 1963 in het aantal inwoners gegroeid tot 250.000.

Karlsruhe wordt in 1987 uitgeroepen tot de techniek regio van Duitsland.

In 1999 besluit de gemeenteraad tot de bouw van een nieuwe woonwijk voor 6.000 bewoners. Deze is gelegen in het zuidoosten van de stad op een oud rangeer- en onderhoudsterrein van de spoordiensren.

71

Stadhuis

Evangelische stadskerk

Uitbreidingsplan van Weinbrenner

Friedrich Weinbrenner

FRIEDRICH WEINBRENNER riedrich Weinbrenner leefde van 1766 tot 1826.

In 1790 starten hij zijn studie architectuur in Wenen. Na zijn studie is hij voor 7 jaar in Italie gaan werken. Toen hij terug kwam vanuit Italie heeft hij gewerkt is Strasbourg en Hanover.

Daarna kwam hij naar Karlsruhe en werd hij de stadsarchitect. Hij zowel voor de overheid gewerkt als voor particuliere.

Dit zijn een aantal van zijn plannen en gebouwen in Karlsruhe: Uitbreidingsplan 1797 Karlsruhe Synagoge 1798 Paleis reconstructie 1960 Karlsruhe Theater Stadhuis 1805 Protestantse kerk St Stephan katholieke kerk 1808 Stadspoort zuid Stephanienbad 1811 Museum 1813 Stadspoort west 1817

73 Kaiserstrasse

1961

1975

1979

1989

1991

1992

TRAM/TREIN SYSTEEM Karlsruhe OV-model is een combinatie van tram en trein naar regionaal vervoer. In 1957 kocht de stad Karlsruhe de Albtalbahn. Dit is een regionaal spoornetwerk ten zuidoosten van de stad. Na deze aankoop richtte de stad het AVG (Albtal-Verkehrs-Gesellschaft) op. Dit bedrijf was eigendom van de stad Karlsruhe en dit bestond nu uit een groot regionaal en stedelijk netwerk van sporen. Het probleem was alleen dat deze regionale sporen niet tot in het centrum konden komen. De AVG heeft toen de Albtalbahn aangesloten op het tramnetwerk en het systeem geĂŤlektrificeerd. Op deze manier kon de regionale trein overgaan in een tram die tot in het centrum van Karlsruhe kwam.

PROJECT: Karlsruhe model INGENIEURS: AVG: Alb-VerkehrsGesellschaft BOUWJAAR: 1957-2015

Het bleek een enorm succes te zijn en de stad besloot om dit zelfde te doen aan de noordzijde van de stad. Hiervoor gingen ze in gesprek met de Deutsche Bundesbahn om tot een overeenkomst te komen waarbij de verbinding Hardtbahn (Karlsruhe-Neureut-Leopoldshafen) gedeeld zou worden met het vrachtvervoer.

Karlsruhe is vervolgens de verbindingslijnen All sizes | AVG 842 [Karlsruhe tram-train] | Flickr - Photo Sharing! pagina 1 van 1 tussen het tram- en treinsysteem gaan bouwen en in 1979 was de verbinding een feit. Vervolgens werd er in noordelijke en zuidelijke richting uitgebreid naar verschillende Photo / All sizes gemeente.

Sign Up

License

Explore

Sign In

Upload

All rights reserved by Howard_Pulling

Download

The owner has disabled downloading of their photos

Sizes

Square 75 (75 x 75)

Square 150 (150 x 150) Thumbnail (100 x 75)

Small 240 (240 x 180)

Medium 500 (500 x 375)

Small 320 (320 x 240)

Medium 640 (640 x 480)

Large 1024 (1024 x 768)

75

Trein/tram

Looking for the HTML code and photo file link? Check out this FAQ.

About Flickr

Community

Help

Apps and the API

Who we are

Community Guidelines

Need help? Start here!

Flickr for mobile

Flickr blog

Report abuse

Jobs

Help forum

App Garden

FAQs

API documentation

Follow us Like us

1994

1996

1997

1999

TRAM/TREIN SYSTEEM

2002

Knooppunt van verschillende treinen en trams

77

2003

2004

TRAM/TREIN SYSTEEM De oost verbinding is een lastigere opgave.

Ook hier moest Karlsruhe in gesprek met de Deutsche Bundesbahn, maar dat was niet het enige probleem. Om gebruik te kunnen maken van deze bestaande lijn moest er een nieuwe tram-trein ontwikkeld worden. Deze tramtrein diende te kunnen schakelen tussen twee elektrificatiesystemen en besturingssystemen.

Uiteindelijk is het gelukt deze tram-trein te produceren en heeft met in 1992 de oost verbinding met Bretten kunnen maken.

Momenteel is Karlsruhe druk bezig met de verbinding richting het westen over de Rijn, maar dit is weer een ander verhaal. Er zijn hier verschillende obstakels. Zo is er veel politieke tegenstand vanuit lokale politieke partijen, er is een lagere bevolkingsdichtheid en de bestaande lijnen zijn niet elektrisch, waardoor de aansluiting lastig is en veel geld kan kosten.

In het centrum zijn ze momenteel druk met het maken van nieuwe tunnels voor de S-bahn onder de Kaiserstrasse en Durlacher allee. Er wordt of is een knooppunt ontwikkeld onder de Marktplatz. Deze ondergrondse verbindingen All sizes | VBK het 589 [Karlsruhe tram-train] | Flickr - Photo Sharing! dienen OV-model nog efficiĂŤnter en pagina 1 van 1 sneller te maken. Daarnaast worden de bestaande straten waar alleen voetgangers zijn toegestaan een nog beter verblijfgebied.

Photo / All sizes Op deze manier probeert Karlsruhe continu het uitzonderlijke OV-systeem steeds weer te optimaliseren en innoveren.

Sign Up

License

Explore

Sign In

Upload

All rights reserved by Howard_Pulling

Download

The owner has disabled downloading of their photos

Sizes

Square 75 (75 x 75)

Square 150 (150 x 150) Thumbnail (100 x 75)

Small 240 (240 x 180) Small 320 (320 x 240)

Tram Looking for the HTML code and photo file link? Check out this FAQ.

Medium 500 (500 x 375) Medium 640 (640 x 480)

Large 1024 (1024 x 768)

79

1975

TRAM/TREIN SYSTEEM

81

Commerciële ruimte Punkbar/ Ateliers

Jaz Ateliers

Podium/ Theater Commerciële ruimte

Theater

Commerciële ruimte Commerciële ruimte Commerciële ruimte

Cultuurcentrum Tollhaus

zzclub

1.CULTUURPARK TOLLHAUS Cultureel centrum Tollhaus is een socialcultureel centrum voor muziek, dans, cabaret, circus en theater. Het heeft een dagelijkse programmering dat wekelijks wisselt. Naast de culturele activiteiten vestigen zich er ook steeds meer bedrijven en ateliers. Het centrum is gevestigd op het voormalige slachthuisterrein. In 1886 werd dit slachthuisterrein in gebruik genomen en bebouwd. Het terrein is 120 jaar in bedrijf geweest als slachthuis en veeboerderij. In 2006 is er een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor dit voormalig slachthuisterrein. Deze wedstrijd is gewonnen door Feigenbutz-architekten. Zij hebben het plan gemaakt om er een cultureel park van te maken met culturele voorzieningen en commerciële ruimte. In het plan proberen ze de bestaande gebouwen te transformeren voor nieuw programma en nieuwe gebouwen in te passen binnen de bestaande structuur, met programma dat niet geschikt is voor de bestaande bebouwing. In de visie zou het gebied volledig getransformeerd zijn in 2015.

PROJECT: Sociaal-cultureel centrum ARCHITECT: Feigenbutzarchitecten BOUWJAAR: 2006-2015 BEZOEKERS: ca 10.000 per jaar STADSDEEL: Öst-stadt

Commerciële ruimte

83

Interieur Perfect Future

Jazzclub

Cafe/restaurant

Wijnbar

1.CULTUURPARK TOLLHAUS

Jazzclub

Zeltival

85 Zeltival

Visiekaarten waarmee de wedstrijd is gewonnen.

2.CITYPARK SĂœDOST In 1999 besluit de gemeenteraad tot de bouw van een nieuwe woonwijk voor 6.000 bewoners. Deze is gelegen in het zuidoosten van de stad op een oud rangeer- en onderhoudsterrein van de spoordiensten.

Hiervoor wordt een ontwerpwedstrijd uitgeschreven. Deze wordt gewonnen door Rossmann architekten in samenwerking met Bauer landschaftarchitekten. Zij ontwikkelen een visie voor de herontwikkeling van dit voormalige spoorwegenterrein en zijn omgeving, met behoud van het huidige karakter. Samen met de gemeentelijke dienst stadsontwikkeling hebben zijn deze visie uitgewerkt tot realiseerbare deelplannen.

In dit gebied van 34 hectare zullen in een tijdspannen van 16 jaar 2.800 woningen, 400.000 m2 dienstverlening + studentenwoningen en 100.000 m2 park ontwikkeling worden.

PROJECT: Ontwikkeling van woningbouw, kantoren en park.

OPDRACHTGEVER: Aurelis Real Estate STEDENBOUWKUNDIGE: Rossmann+partners architekten LANDSCHAPSARCHITECT: Bauer+partners landschaftsarchitekten BOUWJAAR: 1999-2015 OPPERVLAK 34 hectare STADSDEEL: Ă–st-stadt

87

Luchtfoto deels ontwikkeld gebied

Impressie nieuw park

2.CITYPARK SÜDOST Het plan bestaat uit een nieuwe buurt van gesloten en deels open bouwblokken. Hier binnen liggen openbare, semi-openbare en prive-tuinen. Ieder blok heeft zijn eigen parkeergarage onder deze tuinen. Langs de Luwig Erhard Allee wordt een grote strook met kantoren, dienstverlening en studentenwoningen gebouwd. Tussen deze strook en de nieuwe buurt wordt een groot nieuw stadspark aangelegd. Dit gehele project dient samen met het bestaande Ostreapark de wijk Südost een impuls te geven.

Vijf architecten die gewerkt hebben aan dit project: ARCHITRAV architekten PIA architekten ARCHIS architekten Fränzle + Fischer architekten Kühnl + Schmidt architekten

89 Verkavelingsplan

luchtfoto van nieuwe kantoren in het plan

Foto nieuwe bouwblokken waarbij openbare, semi openbare ruimte en prive ruimte te zi

ien zijn

2.CITYPARK SÜDOST

Foto’s inrichting openbare ruimte en behouden watertoren.

91

3.BAUGRUPPE 44 Dit is een CPO woningcomplex bestaande uit zeven individuele woningen. Het is gebouwd op een voormalig kazerneterrein. Iedere woning is door een andere architect ontworpen maar samen vormen ze één vormgegeven complex.

Hieronder staan de zeven architecten die er aan gewerkt hebben.

Architectoo/Schoch Eichhorn, Karlsruhe Reich+Seiler, Karlsruhe Uwe Ehrler, Karlsruhe Baurmann.Dürr, Karlsruhe Wacker + Fern, Karlsruhe Peter Neideck, Potsdam Strolz + Weisenburger

PROJECT: CPO Woningbouw complex OPDRACHTGEVER: Baugruppe 44 ARCHITECT: meerdere architecten BOUWJAAR: 2003 LOCATIE: Voormalig kazerneterrein STADSDEEL: West PRIJS GEWONNEN: architectuurprijs 2007 toekomstig wonen

93

Vertrek Tubingen: 8:30 uur Aankomst Ettlingen:10:00 uur Auto reistijd Tubingen – Ettlingen: 1:15 uur Parkeren Ettelingen: 1 euro per uur: totaal 9 a 10 euro Tageskarten Karlsruhe met 3 waben (zones): 5,60 euro Vertrek Ettlingen: 10:28 Aankomst Karlsruhe Marktplatz: 10:53 OV reistijd Ettlingen – Karlsruhe Marktplatz: 25 min 10:53 uur

1 uur te besteden

Wandeling rond Schloss en terug door centrum naar Herrenstrasse

12:10 uur halte Herrenstrasse – halte Tullastrasse: 15 min S-Bahn S2 (VBK) Richtung S2 Reitschulschlag 12:30 uur Project: Tollhaus Citypark 2 ,5 uur te besteden incl. eten 15:00 uur halte werderstrasse – halte ZKM: 30 min Straßenbahn 4 (VBK) Richtung 4 Hbf ü. Rüppurrer Str. Overstap bij Hauptbahnhof Straßenbahn 2 (VBK) Richtung 2 Z K M - Siemensallee 15:30 uur Wandeling rond en eventueel in het ZKM 30 min te besteden 16:00 uur halte ZKM – halte Yorkstrasse: 15 min Straßenbahn 2 (VBK) Richtung 2 Z K M - Siemensallee 16:15 uur project: 30 min te besteden

Baugruppe 44, Dragonerkaserne

TIJDSCHEMA ZONDAG 16:30 uur halte Yorkstrasse – Marktplatz: 15 min S-Bahn S1 (AVG) Richtung S1 Ettlingen 16:45 Als afsluiting van de excursie kunnen we ergens wat gaan drinken en eten.

Terugreis is mogelijk in verschillende opties: Optie 1: Wandeling van Marktplatz naar Hauptbahnhof duurt ongeveer 30 min Van Hauptbahnhof naar Ettlingen: 15 min S-Bahn S1 (AVG) Richtung S1 Ettlingen Optie 2: OV van Marktplatz naar Ettlingen is 25 min Reistijd Karlsruhe - Haarlem/Amsterdam: 5,5 uur Vertrek vanuit Karlsruhe: 18:30 uur Aankomst Nederland: 24:00 uur

95

KARLSRUHE STUTTGART TÜBINGEN

DEELSTAAT: BADEN-WÜRTTEMBERG

BERLIJN

ET1