Bart van Leeuwen-Master of Urbanism-Medialandschap

Medialandschap van morgen Bart van Leeuwen afstudeershift 2013-2014, stedenbouwkunde

Bart van Leeuwen stedenbouwkunde 2013-2014 Vaartweg 131 1217 SN te Hilversum b.vanleeuwen@hotmail.com http://www.linkedin.com/in/bvleeuwen1987 06 3020 1375 commissie A. de Bond (mentor) M. Broekman M. Lankester

Waarom 135.000 m2 uitbreiden in het groen als ruim 190.000 m2 commercieel vastgoed leeg staat? Hilversum is van oudsher de mediastad van Nederland. De omroepen zijn er gevestigd, opkomende mediabedrijven in het centrum en de grootste media opleiding van Nederland.

Om in de toekomstige vraag te voorzien is een masterplan opgesteld om het MediaPark uit te breiden. Het plan gaat uit van grootschalige ontwikkeling in het laatste stukje groen binnen de gemeentegrenzen.

Met dit afstudeerplan heb ik onderzocht of er een alternatief is voor het megalomane plan van de gemeente. In dit boekwerk neem ik u mee in de zoektocht naar het medialandschap van morgen.

Bart van Leeuwen

feestelijke opening AVRO pand in 1936

leegstandskaart

194.800m

2

leegstand...

135.000m

2

nieuwbouw?!?

01

Inhoudsopgave p.04 historische analyse

Medianomade

p.12 ruimtelijk economische analyse

Keteneconomie

p.12 visie op dorpsniveau

Hilversums medialandschap

p. 26 uitwerking

1. Mediawijk omzoomd door 1.000 hagen 2. Van bedrijventerrein naar Mediapark 3. Broedplaats voor de media

p.54 visie 2040

Groene hart van de mediaregio

02

03 zendmast van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek rond 1920

Medianomade 1. historische analyse

04

05

NSF

06

De bron De oprichting van de Nederlandse Sientoestellen Fabriek (NSF) in 1918 vormt het fundament waarop het mediadorp Hilversum is gebouwd. De oprichter zocht een betaalbare plek in de luwte van Amsterdam om de fabriek op te richten waar later de eerste radiotoestellen zouden worden ontwikkeld.

In tegenstelling tot landen als de VS, waar al vroeg veel commerciële omroepen ontstonden, en landen als het Verenigd Koninkrijk, waar staatsradio ontstond, ontstond in Nederland een systeem met onafhankelijke radio-omroepen.

In de jaren twintig zendden omroepen als de KRO en de NCRV voor het eerst programma’s uit via de radio. Om kosten te drukken was het noodzakelijk dat deze omroepen zich nabij de NSF vestigden. In de lommenrijke villawijken, oorspronkelijk gebouwd voor welgestelde Amsterdammers, streken omroepen als de KRO, NCRV, AVRO en de VARA neer. Het mediadorp was geboren.

statige Gooische villa’s waar de VPRO zich vestigde

07

08

Verzuilde samenleving Na de oorlog kreeg de verzuiling een steeds grotere invloed op de Nederlandse samenleving. Elke bevolkingsgroep kreeg haar eigen omroep en deze schoten dan ook als paddenstoelen uit de Hilversumse gronden.

De omroepen begonnen in een villa en deze werden in loop der jaren uitgebreid met onder meer kantoor- en studioruimten. Hilversum ontwikkelde zich in de jaren na de oorlog tot een waar mediadorp. Zowel ruimtelijk als economisch vormden Hilversum en de media ĂŠĂŠn systeem. De omroepmedewerkers woonden in de Dudok wijken en maakten gebruik van dezelfde kruidenier als andere Hilversummers.

Groei van de AVRO midden in het mediadorp

09

10

Vercommercialisering Eind jaren tachtig werd het televisiebestel geopend voor commerciÍle zenders. Er kwamen nieuwe zenders bij en producties werden groter. Een nieuwe plek was noodzakelijk voor grootschalige kantoorpanden en studio’s.

Aan de rand van Hilversum was nog een plek onbebouwd, het latere MediaPark. Nagenoeg alle omroepen en grote televisiebedrijven vestigden zich er in de loop der jaren. Deze plek groeide uit tot het episch centrum van de media. Wat in 2002 gebeurde is exemplarisch voor de relatie tussen de media en Hilversum.

Na de moord op Pim Fortuijn werden grote hekken geplaatst rond het MediaPark. Het kloppende hart van de media ontwikkelde zich tot een gesloten campus aan de rand van het dorp.

Maatschappelijk economische ontwikkelingen vormden door de jaren heen continu de basis voor het ruimtelijke model van de media in Hilversum. Bij media is vernieuwing en innovatie steeds belangrijker geworden, een van de wereld afgesloten campus met de uitstraling van een bedrijventerrein past hier niet bij.

Het MediaPark ontwikkelde zich als afgesloten campus

11

Keteneconomie 2. ruimtelijk economische analyse

12

13

Institutionalisering van de media....

14

Evolutie van de keten Om te weten hoe de media zich zal ontwikkelen, is een stap terug in de tijd nodig. In de verzuilde samenleving na de oorlog had elke omroep alle faciliteiten in huis om een tv- of radioprogramma te maken. In de omroeppaleizen was alles aanwezig van apparatuur en studio’s tot aan bezoekersruimten. Kostenbesparing, risicospreiding en de opkomst van internet zorgden ervoor dat steeds meer werk uit besteed werd. In plaats van één omroep werkt nu een keten van verschillende kleinere bedrijven aan een mediaproductie. Dit heeft een grote ruimtelijke invloed. Elk mediabedrijf heeft zijn eigen vestigingsvoorwaarden.

Architectuur heeft plaatsgemaakt voor community building. Waar vroeger de NSF de belangsijkste vestigingsvoorwaarde was, zijn nu bereikbaarheid, betaalbaarheid en ruimtelijke kwaliteit doorslaggevend. Het mediadorp is dan ook gegroeid tot mediaregio en architectuur heeft plaatsgemaakt voor community building.

... heeft plaatsgemaakt voor de mediaketen 15

omroepen

studio en techniek

start ups content builders

Media als ruimtelijke keten 16

Schaalverkleining Met het uiteenvallen van de mediaeconomie in een keten is het belang van kleinere bedrijven groot geworden. Voor delen van de keten is nabijheid steeds belangrijker geworden. Niet alleen vanwege identiteit, maar ook om de simpele reden dat een klein mediabedrijf op de fiets naar een opdrachtgever wil kunnen.

De omroepen zijn oorspronkelijk het hart van de Hilversumse media. Er zijn drie andere type mediabedrijven die daar in de nabijheid zich willen vestigen. Dit zijn dan ook de focusbedrijven voor Hilversum. Het gaat hierbij om grootschalige techniek en studio’s, contentbuilders (programmamakers, online media, productie etc.) en start ups (jonge mediabedrijven die ook content, bijvoorbeeld apps, maken voor de media). Het oorspronkelijke plan van de gemeente speelt niet in op deze verscheidenheid en is daarmee niet toekomstbestendig.

Nieuwe mediabedrijven zoeken de reuring van het dagelijks leven 17

Hilversums medialandschap 3. visie op dorpsniveau

18

19

Studio’s en opslag

Omroepen

€

€

vastgoedkosten korrelgrootte functionaliteit levendigheid

20

€

Content builders

Focusgroep

Start ups

De focusbedrijven hebben elk hun eigen

€

€

vestigingsvoorwaarden wat betreft bereikbaarheid, korrelgrootte, vastgoedkosten en type omgeving. Omroepen en studio’s/ techniek vragen een grote korrel in een functionele omgeving. De content builders en met name de start ups willen onderdeel zijn van het dagelijks leven.

Functies en levendigheid zijn hierbij belangrijkere vestigingsvoorwaarden. Door de vestigingsvoorwaarden te koppelen aan de karakteristieken en kernkwaliteiten van Hilversum, worden vraag en aanbod gematcht.

21

Bestaande mediastructuur

Leegstand

Landschappelijk fundament 22

Potentie Op basis van de bestaande mediastructuur, leegstand en onderscheidende landschappelijke kwaliteit is een potentiemap opgesteld. Aan de noordzijde van Hilversum is het MediaPark gelegen, het huis van de omroepen en studio´s. Direct ten zuiden is het villagebied gelegen waar voorheen de media floreerde. Aan deze wijk grenst vervolgens het dorpse centrum van Hilversum gelegen. Deze gebieden hebben de potentie om door ontwikkeld te worden vanuit de eigen kwaliteit. Leegstand, met per gebied een andere korrel en vastgoedkosten, zal geschikt worden gemaakt voor verschillende type mediabedrijven. Een historisch lint vormt centraal het verbindende element tussen de gebieden. Er worden vier type gebieden onderscheiden, met elk eigen karakteristieken en kernwaarden. Van noord naar zuid worden de volgende gebieden onderscheiden, de Mediafactory, het MediaPark, de Mediawijk en de Broedplaats. Elk gebied is toegespitst op een focusgroep. Er ontstaat zo een ruimtelijke keten van mediagebieden in de directe nabijheid van elkaar.

Potentiekaart 23

media factory mediapark mediawijk broedplaats

mediapad missing link

Hilversumse medialandschappen 24

heidepark

lint dorpsring stationsontsluting

Autoluw hart

gebiedsentree 25

Uitwerking 4. deelgebieden

26

27

Mediawijk met allure 28

Mediawijk omzoomd door 1.000 hagen In een villawijk waar vroeger de media floreerde, staat een groot aantal typisch Gooische villa’s leeg. Door meer planologische ruimte en verbetering van de ruimtelijke kwaliteit, wordt het leegstaande vastgoed interessanter voor ontwikkeling. Een mediapad, dat loopt vanaf het MediaPark naar het centrum, vormt de landschappelijke ruggengraat van het gebied. De voorzijden van de kavels veranderen in een groene voorruimte van het kantoor. Op een eerste kavel is een open air studio ontwikkeld, de volgende biedt ruimte voor het terras van een grand café.

De achterzijdes worden functioneel gebruikt.

Auto’s worden er geparkeerd en er is ruimte voor uitbreiding van de villa’s. Op deze manier ontwikkelt de villawijk zich plotsgewijs tot een mediawijk van allure.

29

1. werkveld

2. flexibel

3. functioneel

• ontharden • verlenging kantoor • haag als erfgrens

• • • •

• parkeren • recht op overpad

Ontwikkelregels 30

achter bebouwing < bestaande goot < bestaande breedte flexibel

Strategie De belangrijkste reden dat leegstaande villaâ&#x20AC;&#x2122;s op dit moment niet worden ontwikkeld is het beperkte aantal metrages. Ontwikkelaars, die de leegstaande villaâ&#x20AC;&#x2122;s in handen hebben, krijgen de ruimte om de villaâ&#x20AC;&#x2122;s aan de achterzijden uit te breiden. Het gebied wordt opgedeeld in ontwikkelplots met gemiddeld vier kavels per plot. Door deze opdeling kan de ontsluiting via de achterzijde direct worden gerealiseerd.

Achterpaden worden verlengd zodat alle kavels bereikbaar zijn. De achterzijde wordt zo gebruikt om te parkeren en de voorzijden van de kavels vergroenen geleidelijk. Met de opbrengsten die ontstaan door de meerwaarde van de kavels wordt het Mediapad aangelegd.

31

Aan de achterzijden wordt ruimte geboden voor nieuwe ontwikkelingen

33

wandeltuin

34

soundstudio

kinderdagverblijf

lunch tuin

grand cafĂŠ

open air studio

flexoffices

35

open air studio

flexoffices

kinderdagverblijf

business support

soundstudio

mediahotel

4.5m

Het Mediapad als landschappelijke ruggengraat

9-12m

37

Het MediaPark krijgt een gezicht naar het Heidepark 38

Van bedrijventerrein naar MediaPark Op dit moment heeft het episch centrum van de media de uitstraling van een gemiddeld bedrijventerrein langs de A1. Het huidige beeld van asfalt en de auto zal plaatsmaken voor een groene werkomgeving. Het MediaPark zal hierdoor haar naam weer naar eer mogen dragen. De gesloten campus opent zich naar het ten westen gelegen heidepark.

De functionele zijde aan de oostkant, met entrees vanaf het station en een historisch lint, zorgt voor de ontsluiting van het gebied.

Aan de westkant wordt een langzaam netwerk ontwikkeld, waar mediawerkers in hun pauze een ommetje maken.

39

1. nieuwbouw=herontwikkelen • verdichten tot kwaliteit • herbruik leegstand

P

leegstand, kansloos leegstand, kansrijk

2. heroriëntatie • • • •

gezicht naar heidepark max 10 m hoog overgang privé-openbaar geleidelijke ontwikkeling mediapad

ontwikkellocatie

P

special

3. hoogwaardigheid

langzaam netwerk

• architectonische kwaliteit • ontwikkeling mediapark

snel netwerk

P Ontwikkelregels

Strategie Met name de grootschalige opslagruimten en gedateerde kantoorruimte staan leeg op het MediaPark. Bouwtechnisch zijn ze in orde maar functioneel gezien voldoen ze vaak niet meer aan de vraag. Door de herontwikkeling van leegstaande panden te verplichten bij nieuwbouw, ontwikkelt het MediaPark zich toekomstbestendig. Allereerst zullen grootschalige parkeervoorzieningen worden bebouwd, parkeren zal gebouwd of (half-) verdiept worden opgelost. In de tweede fase zal het MediaPark aan de westzijde, door het toestaan van hoogwaardige bebouwing, een gezicht krijgen naar het Heidepark. Routes van en naar dat park worden aangelegd. Als de media-economie totaal instort is het ook mogelijk dat andere, hoogwaardige, functies aan het Heidepark worden gerealiseerd. Elke ruimtelijke ontwikkeling vormt zo een stuk van een steeds groener wordende puzzel.

41

De televisietoren als baken van de media 42

43

kantoren

omroepgebouw

studio

omroepkantoor

horecapaviljoen

mediacenter

Het Mediapad als verbindend element tussen MediaPark en Heidepark

4.5m

45

46

Broedplaats voor de media Er vindt een verpublikalisering van de media plaats. Het contact met de consument wordt steeds meer door de media gezocht. Het mediapodium in het centrum van Hilversum vormt een publieke anker tussen media en consument. Tijdelijke festiviteiten versterken het merk van Mediadorp Hilversum. Studenten stellen hun afstudeerprojecten tentoon, het games bedrijf Spill Games organiseert een city gaming evenement en het online media bureau MediaMonks test er haar nieuwe clicks2bricks installaties. In leegstaande panden kunnen start ups hun eigen bedrijf beginnen.

De leegstand vermindert en de relatie tussen media en Hilversum wordt in ere hersteld.

47

1. tijdelijkheid

2. ontwikkeling

3. ondernemende straten

• tijdelijke werkateliers • flexibilliteit • coalitiestedenbouw met gemeente als regisseur

• verticaal samenvoegen winkelruimten • woningsplitsing voor studenten

• medialab • branding • mediafestival

Ontwikkelregels 48

mediapad

lunchtuin

Strategie Hilversum heeft zich ontwikkeld tussen drie brinken. In de centrumschil die daarmee

studentenateliers

ontstaan is, zaten tot enkele jaren terug specialistische winkels. Dat zijn precies de winkels die door de opkomst van internet en de crisis langzaam maar zeker verdwenen. De winkelpanden zijn ruim, betaalbaar en toch

incubator programma

werkspot

midden in de levendigheid die wordt gezocht door jonge media bedrijven. Met enkel een

mediabrink

laptop start elke student tegenwoordig een mediabedrijf. Studenten van de media-afdeling van de Hogeschool Kunsten Utrecht kunnen de leegstaande panden gebruiken om hun eigen bedrijf te starten en langzaam doorontwikkelen tot volwassen mediabedrijf. De bedrijven kunnen in de breedte groeien door het koppelen van winkelpanden. Zo wordt de Hilversume keten continu van onderaf gevoed.

49

Brink als vrijplaats voor de media met wisselende exposities 50

51

media incubator

Top 2000 cafĂŠ

medialab

Media Monks screen

tentoonstelling HKU

Spill Game centre

studentenatelier

2.5m

Het Mediapad als ondernemende straat

10m

53

Groene hart van de mediaragio 5. visie 2040

55

Hilversum als het groene hart van de mediaregio

Visie 2040 In 2040 is Hilversum het groene hart van de mediaregio. In plaats van de concurrentie aan te gaan met andere plaatsen in de regio, heeft Hilversum zich van uit de eigen, groene en lommenrijke kwaliteit ontwikkeld. Door de kleine ontwikkelkorrel, kan er beter ingespeeld worden op de vraag van het moment. Alle ontwikkelingen vormen samen een nieuw, groen fundament van het dorp. Hilversum en media versterken elkaar weer. Het mediapad wordt gebruikt door mediawerkers, maar vormt tevens het verbindende element tussen centrum en buitengebied. Niet concurreren, maar onderscheiden is de basis van het Hilversumse medialandschap.

57

84% 110.000m2 herbestemd kansrijk leegstand en herontwikkeld kansloos leegstand

59