PokuOso_ConservatoriumSuriname _ Lindsey van de Wetering

C o n s e r va t o r i u m

poku oso S u r i n a m e

Lindsey van de Weter ing | Afstudeerplan | 2019/2020 Academie van Bouwkunst Amsterdam | A rchitec tuur

M uzi ek i s d e ta a l d i e i ed er een s pr eek t. . .

commissie

Frits van Donge n M a c hi e l S pa a n Maike van S t i p ho u t

extern SU + NL Elviera Sandie Cultuurdirecteur Suriname Marcel Balsemhof Directeur Conservatorium Suriname Delano Hoogvliets Voormalig betrokkene bij opzet Stichting Conservatorium.

Winston Delano de Randamie Oud medewerker Ministerie van Onderwijs Suriname, columnist Skoro Tori, onderwijscriticus Philip Dikland Architect in Suriname bij KDV architecten.

Ruwan Aluhivare Landschapsarchitect Lucien Lafour Architect Margriet Lautenbach Akoestisch adviseur Nardy Wong Bouwtechnisch tekenaar en architect in Suriname

Suriname is het land waar ik onlosmakelijk mee verbonden ben.

Vele zomers heb ik hier doorgebracht om familie en vrienden op te zoeken. Suriname is mijn tweede thuis.

Suriname beschouw ik, met haar 500,000 inwoners als een rijk, muzikaal, groen land. Het is een fascinered land waar een verscheidenheid aan culturen samenleven, de oorzaken hiervan zijn voornamelijk te vinden in de koloniale geschiedenis.

i n ho u d

Eerste gedachten 9

Poku Oso | Conservatorium Suriname opgave 11

eerste kennismaking conservatorium Suriname 15

Toekomstvisie Cultuurtuin

Cultuurtuin, stadstuin van Paramaribo 97

van Surinaamse structuren tot muziekgebouwen 101

Geluid Surinaams orkest 105 positionering geluidsbronnen 109 akoestiek in het landschap 111 aanvullen bestaande muziek 113 geluidsroute 115

poku oso | Suriname

Locatie

Paramaribo stad van de houten huizen 29

gevonden voorwerp, de Cultuurtuin 41

Inventarisatie en inspiratie op locatie route door de Cul 65 verschillende tuinen en sferen 69 groen 73 vogels 75 geluidskaart 77 ligging in waternetwerk 79 instrumenten 81 lokale materialen 87 collages 89

Ontwerp

Surinaams orkest in het landschap 119 klankkaart 121 geluidsroute 127 Poku Presi, de muziekstraat 135 Poku Oso, de muziekgebouwen 147 Winti oso 148 Titei oso 166 Tutu oso 182 Apinti oso 198 Literatuur 221

7

22 septem ber

De tussenruimte is net zo belangrijk als de gebouwen zelf, ze creeĂŤren verschillende tuinen die bijdragen aan de biodiversiteit. Verandas vormen een belangrijk onderdeel van de Surinaamse bouwcultuur, het is een soort buffer tussen binnen en buiten.

8

e e r st e g e dac hten

1 9 oktober

poku oso | Suriname

De verschillende programma onderdelen bevinden zich in verschillende gebouwtjes, deze gebouwtjes ‘zitten‘ in het landschap. Alle gebouwtjes zijn met één route verbonden.

9

poku oso P o k u oso is het ond er k omen van het Conservatorium van S u r i na me. Een t oega nkelijke, m uz ikale plek, w aar af kom st niet b e pa a l t ma a r ju ist zor gt voor binding, om van elkaar te leren, o m c r ea t i vi t ei t , ni eu wsgi erigheid te stimuleren en een sterkere ge m eenscha p t e ont wi kkelen. M uz iek is een gew eldige soc iale en e d uca t i eve a ct i va t or voor iedereen!

P o k u oso bied t een pod ium aan wat Suriname z o uniek m aakt, ha a r int er cu lt u r ele d i ver siteit. Nergens anders kun je naast de pi a n o ook d e sa mbu la van de indianen bespelen ĂŠn de Hi ndoest a a nse t a bl a ĂŠn d e Af ro-Surinaamse apinti ĂŠn de J avaanse ga m ela n.

M u ziek is d e t a a l d i e i edereen kan spreken en in staat is te b e gr ijpen. Mu zi ek heeft de potentie om als lijm te f unc tioneren, a l s bind ingsmi d d el om het saam horigheidsgevoel te stim uleren.

o pgave

S

inds november 2011 bestaat Stichting Conservatorium Suriname, dit is het eerste conservatorium in het gehele CaraĂŻbisch gebied. Helaas hebben de studenten van Conservatorium Suriname geen vaste huisvesting en zwerven zij de afgelopen jaren rond van gebouw naar gebouw. Er is dus een actuele behoefte aan een vaste plek voor het Conservatorium Suriname.

Het nieuwe conservatorium functioneert als een geluidsomgeving waarin het culturele erfgoed in de vorm van onder andere geluid, gemaakt door mens en dier, wordt tentoongesteld. Met haar verschillende geluiden en texturen is het conservatorium als een performance art. In de zoektocht naar een geschikte locatie is het belangrijkste criterium dat het een plek is die te midden staat van de gemeenschap. Een plek die over muzikale kwaliteiten beschikt.

poku oso | Suriname

In november 2019 heb ik het conservatorium bezocht, kennis gemaakt met de studenten en verschillende lessen bijgewoond.

Alle studenten van het conservatorium leren over Surinaamse muziek en begrip voor hun cultuur. Vanuit de koloniale tijd hebben alle culturen namelijk hun eigen muziek meegenomen naar Suriname en nu maakt het deel uit van de Surinaamse cultuur.

11

V

olgens Elvira Sandie, de ambassadeur van cultuur, is Suriname het enige land dat zoveel culturen bij elkaar heeft, en deze diversiteit is de kracht van Suriname. Toch leeft er op het moment een gebrek aan saamhorigheid. Straten en buurten in Paramaribo zijn regelmatig etnisch homogeen. De jeugd trekt het liefst weg naar de ‘grote’ stad, of naar Nederland, het dreigt een eenzaam land te worden. Door de voortdurende emigratie groeit de bevolking bijna niet.

Muziek is de mogelijke verbinder om het saamhorigheidsgevoel positief te kunnen beinvloeden.

poku oso | Suriname

‘E r zi j n nog s teed s uitd a gi ngen gel et op d e cu l tu r el e d i ver s i tei t d e ver s chi l l end e bevol k i ngs gr oepen a l l em a a l m et hun i nd i vi d u el e cul tu r el e b a ga ge, s choonhei d en d e k r a cht d i e d a a r ui t k om t. ’ - E l vi r a S a nd i e

13

T

ijdens een van mijn bezoeken maakte ik kennis met Leon Lemmer (Bongo Charley), een instrumentenmaker en muzikant. Hij nodigde me uit om een repititie bij te wonen. Wekelijks oefent hij met muzikanten die ook doceren aan het Conservatorium van Suriname achter de Waterkant in Paramaribo. De enige informatie die we hebben gekregen is dat we ergens achter ‘t Vat (een populaire uitgaansgelegenheid) moeten zijn, maar waar precies...

14

e e r st e ke n n i sm ak i n g

Z

poku oso | Suriname

onder een adres ga ik samen met Mala op een maandagmorgen op zoek naar de plek waar ze oefenen.

Aangekomen bij de Waterkant lopen we wat rond en horen muziek in de verte. We volgen het geluid. Uit een typisch Surinaams huisje met een klokgevel klinken Surinaamse ‘beats’. De deur staat open en de hele kamer is gevuld met instrumenten en muzikanten.

We gaan op de veranda zitten en luisteren.

De ritselende manjaboom op het erf zorgt voor schaduw en verkoeling. Dit is onze eerste kennismaking, zij die muziek maken en wij die luisteren, pas later volgt de formele kennismaking.

Een bijzondere kennismaking.

15

16

e e r st e ke n n i sm ak i n g

H

et conservatorium is actief sinds 2011, maar helaas hebben zij momenteel geen vaste huisvesting, ze verhuizen steeds van het ene leegstaande gebouw naar het andere. Wanneer het een gebouw zou krijg wat ook specifiek voor deze muziek gemaakt zou zijn zou dit van hoge waarde zijn in het gehele Carabische gebied, zeker op een plek waar er zo weinig ontwikkelingen zijn in educatie en culturele behoeften.

Tijdens de les Surinaamse muziek leert iedereen de basis van de apintiedrum. Deze drum is een belangrijk instrument in de Surinaamse muziek. De oorsprong van deze drum ligt in West Afrika, met name Ghana. De apintiedrum was een van de geheime middelen van commucatie tijdens de marronage (opstandkoming tegen slavernij) in de periode van 1650-1760, een non-verbale commucicatie vertaald via de apintiedrum, waarmee boodschappen werden uitgezonden.

poku oso | Suriname

In november 2019 bezocht ik het huidige conservatorium.

Hier heb ik diverse lessen bijgewoond en met studenten en docenten gesproken. Er zijn weinig barrières om deel te nemen aan de muziek, je hoort de muziek al van ver.

In Suriname hebben vele planten en bomen spirituele en medicinale betekenis, dit komt overeen met wat men hier leert, dat muziek ook kan helen. Zo wordt de apintiedrum ook wel de ‘healing drum‘ genoemd. Door beide hersenhelften te stimuleren ontneemt dit stres, het brengt het lichaam weer in balans.

17

‘T he f u n d a m e n t a l root re a so n f o r creat in g m u si c i s n ot en t e rt a i n m e n t . T he root re a so n f o r m usic i s f ou n d i n sp i r i t ual re as ons. W h e re spirit m e ans , e n e r g y g i ven a fu nc t io n , i t re qu i res a vi b rat io n . S p i r i t m ean s com p os i n g e n e r g y for a c e rt ai n p u r p o se.

Whe n t h e v i bra t i o n of the e ne r g y i s c o r rect, you dan c e . A c o m poser i s an or g a n i z e r o f vi b rat io n s.

T his m e a n s a m u sician h as an e n o r m o u s re s p onsi b i l i t y. M usic can b ea t si cke ss, phy s ic a l l y a n d m e nt all y.’ -Andre Apollos, jazz pianist and teacher

poku oso | Suriname

19

20

O pgave

locatie

poku oso | Suriname

21

P ar am ar i b o

poku oso | Suriname

God zij met ons Suriname Hij verheff' ons heerlijk land Hoe wij hier ook samen kwamen Aan zijn grond zijn wij verpand Werkend houden w'in gedachten recht en waarheid maken vrij Al wat goed is te betrachten Dat geeft aan ons land waardij Opo kondreman oen opo!

Sranangron e kari oen.

Wans ope tata komopo Wi moe seti kondre boen.

StrĂŠ de f'strĂŠ, wi no sa frede.

Gado de wi fesiman.

Eri libi te na dede Wi sa feti gi Sranan.

(Surinaams Volkslied)

23

24

S ur i n am e

uziek staat in het midden van de maatschappij. In de verte hoor je dagelijks de brass bands oefenen. Wanneer er een begrafenis is wordt er gedanst, wanneer er een trouwerij is duurt het feest zelfs meerdere dagen lang. Het is onderdeel van het dagelijkse bestaan van de Surinamer. Het bestaan vindt met name buiten plaats, muziek beleef je in Suriname dus voornamelijk in de buitenlucht.

zo ek to ch t l o ca ti e

M

Een locatie die geschikt is voor het Conservatorium Suriname, Poku Oso, is een plek die te midden staat van de samenleving.

poku oso | Suriname

Tegelijkertijd moet niet worden vergeten dat meer dan 80% van het oppervlak bestaat uit ongerept tropisch regenwoud. De overdadige rijkdom aan groen bepaalde mede de identiteit van Suriname. Illegale bomenkap is een groot probleem. Onder andere de Anton de Kom Universiteit van Suriname wil verandering brengen in de wijze waarop er wordt omgegaan met het bos. Er moet voorlichting op gang komen, zodat bewustzijn over het belang van bosbehoud bij de gemeenschap wordt vergroot.

25

Paramaribo

26

Pa r a m ar i bo

et overgrote deel van de ontwikkelingen en activiteiten in Suriname speelt zich in de stad Paramaribo af. Deze stad ligt in het noorden van het land aan de Surinamerivier, de palmenstad. Het is een stad waar men zich voornamelijk per auto verplaatst. Enkel in de echte binnenstad, richting de waterkant, zijn er nog veel mensen te voet op stap. Wanneer men zich te voet verplaatst zul je eerder verleid worden de muziek afkomstig van Poku Oso te volgen.

poku oso | Suriname

Een geschikte plek ligt niet te ver van de stad maar ook niet te ver van de natuur, het moet mogelijkheden bieden zich in het landschap te wortelen. Een plek die een historisch belang heeft voor de Surinaamse gemeenschap en net als muziek helende krachten bezit. Dit geeft de culturele onderwijsinstelling ook een maatschappelijke betekenis.

zo ek to ch t l o ca ti e

H

27

28

Pa r a m a r i b o , st a d van d e h o ut e n hu i zen zo ek to ch t l o ca ti e poku oso | Suriname

D

e traditionele houten volkswoningen hebben lange tijd het karakter van Paramaribo bepaald. Paramaribo is de stad van houten huizen die op aparte kavels staan. Niet de grote panden die de overheid bezit maar de traditionele houten woningen waar ‘gewone’ Surinamer woont en leeft.

Vrijstaande huizen die volop gebruik maken van de verkoelende werking van de wind, die tevens van grote betekenis zijn geweest voor de stedenbouwkundige opzet van de stad. Alle huisjes, grote en kleine, behoren tot een familie, maar tonen daarnaast ook ieder hun eigen persoonlijkheid.

Het traditionele woonhuis is een moksi - een mengelmoes van buitenlandse bouwwijzen die stevig in de Surinaamse cultuur verankerd raakten.

29

30

Pa r a m ar i bo g evo n d e n vo o r wer pen zo ek to ch t l o ca ti e poku oso | Suriname

I

eder jaar verdwijnen er weer meer van deze karakteristieke huisjes door verval, brand of sloop en maken ze plaats voor hoge gebouwen van beton en glas. Ondanks de slechte woonomstandigheden zijn de bewoners trots op hun huis dat vaak gebouwd is door hun grootvader of zelfs overgrootvader.

Ze zijn verbonden met het erf waar zij en vele generaties zijn opgegroeid. Met het verdwijnen van deze woningen gaan ook de verhalen en herinneringen verloren. Deze geven een beeld van het gezinsleven en sociale leven op de erven waarvan dans en muziek ook onderdeel uitmaken.

31

oef enhu i s je v an Char ly B o ng o

ve rv al l e n g eboor t e w oning A nt o n de Kom

32

er is al mee r da n t ie n j a a r ee n kappe rs zaa k ge ve st igd in e e n van de tw e e ide nt ie ke huizen. Het buur huis is afge brand.

op he t t a f e lt je a a n de w e g zij n de vr uc ht e n va n de ou d e ma nj a boom ge ĂŤ t a le e r d vo o r de ve r koop

ve e l e r ve n he b b e n ee n ma nj a boom die sc ha duw e n koe lt e ge e ft . F r uit vo o r ve r koop of e ige n ge b r uik.

poku oso | Suriname

een ve e l t oe ge pa st e op lossing om e e n w a r me r uimt e t e ve nt ile r e n is ‘de knoop in he t gor dijn‘

33

in 1 93 8 wer d en de er f k r a ne n aang esl ot e n e n raa k te n er ov er al putte n buit e n ge br u i k .

me vr o u w v er k oopt aan e e n k leine v r ol i jk r ood g everfde to o nb ank m et luifel, aa nge b o u w d aan d e zijkan t van he t hu i s.

34

de winkelpande n w a r e n ne t als woo nhuize n va n hout .

Doo r de ligging op e e n s traatho e k wa r e n de w inke ls aan twee zijden toegankelijk.

luike n om lic ht inva l t e b e pe r ke n.

poku oso | Suriname

35

ge v o nd en v oor we rpen

36

Pa r a m ar i bo g evo n d e n vo o r wer pen

Een ensemble van dit soort gevonden voorwerpen zou kunnen functioneren als een ĂŠcht Surinaams Conservatorium.

poku oso | Suriname

Conservatorium Suriname

37

+ Conservatorium Suriname

38

poku oso | Suriname

Poku Oso is een nieuwe typologie van een openluchtmuziekschool die een duidelijke relatie aangaat met haar omgeving. In Suriname maakt muziek onderdeel uit van het dagelijkse leven. Het dagelijkse leven vindt grotendeels buiten plaats, in de natuur, wat ook een muzikale omgeving is.

39

g evo n d e n voo r wer p d e Cult u u r tu i n zo ek to ch t l o ca ti e poku oso | Suriname

“Wat weinig Surinamers weten is dat er in hartje Paramaribo een groene schat ligt; een prachtig bos met honderden boomsoorten,waarvan sommigen wel honderd jaar oud zijn. Bomen die ons in de loop der jaren zijn geschonken door de diverse culturen die ons land rijk is; zeg gerust onze voorouders en onze bevriende naties en bevriende landen”, illustreert Djaienti Hindori het belang van het Cultuurtuinbos.

In het centrum van Paramaribo ligt ook een ‘gevonden voorwerp’ in de vorm van een groot stuk groen.

41

De ‘ C u l ‘ i s a l e e n mu zi ka le pl e k!

42

d e Cult u u r tu i n hed en

Ik bezocht in november 2019 voor het eerst de ‘Cul‘. Een prachtige tuin met verschillende bijzondere beplantingen, een enorme vijver en er wordt veel prachtige muziek gemaakt door de lokale bewoners, de vogels, de apen, insecten.... Het is een enorm muzikale tuin van Parmaribo. Met name de vogels zorgen voor de lokale muziek, de cultuurtuin is dan ook zeer populair onder vogelaars.

poku oso | Suriname

De tuin is verwilderd en in onbruik geraakt en daarnaast vind er de laatste tijd veel illegale houtkap plaats.

zo ek to ch t l o ca ti e

N

a verschillende kennismakingen met lokale bewoners stuitte ik snel op dit ‘gevonden voorwerp‘ in de stad. Een genegeerd landschap in het centrum van de hoofdstad.

43

cultuurtuin Suriname

Waterkant

44

a c h t e r g r on d van d e Cult u u r tu i n zo ek to ch t l o ca ti e poku oso | Suriname

D

e cultuurtuin, ook wel de ‘Cul‘ genoemd, is momenteel een genegeerd landschap met vele verborgen schatten.

Deze botanische proeftuin werd aangelegd in 1898 om er te experimenteren met inheemse en exotische plantensoorten.

De bomentuin staat vol verschillende zeldzame bomen en cultuurgewassen uit haast alle werelddelen. Deze gewassen hebben zich hier geworteld, zoals de mensen zich hier ook hebben moeten wortelen. Veel van de gecultiveerde gewassen staat hier nog steeds volop in bloei zonder dat men zich daar bewust van is.

In Suriname hebben vele planten en bomen spirituele en medicinale betekenis, dit komt overeen met wat men op het conservatorium leert, dat muziek ook kan helen. Ook in de muziek zijn al deze invloeden van verschillende continenten hetgeen wat de Surinaamse muziek heeft gevormd tot wat het nu is.

Medewerkers woonden op het terrein in het dorpje Kampung Baru. De twee dorpjes grenzen ieder aan een dichter bos. De nakomelingen bewonen nog altijd deze dorpjes.

45

l i g g i n g in d e s tad zo ek to ch t l o ca ti e poku oso | Suriname

D

e stadstuin is bijna een mythisch verschijnsel in de stad.

Iedereen weet dat hij er is, iedereen weet via via dat-ie vroeger mooi was, toch zijn er weinig mensen geweest. De bomentuin met z’n zeldzame boomsoorten afkomstig uit haast alle werelddelen, is begroeid met struikgewas.

47

48

d e Cult u u r tu i n v r o eger zo ek to ch t l o ca ti e poku oso | Suriname

49

50

d e Cult u u r tu i n v r o eger zo ek to ch t l o ca ti e poku oso | Suriname

51

52

Cultuurtuin

d e Cult u u r tu i n e e n ‘ g evo n d e n vo or wer p’

poku oso | Suriname

amen met de Palmentuin is de Cultuurtuin een belangrijk park in de hoofdstad, Paramaribo.

De botanische tuin die vroeger mooi geweest moet zijn, is al vele jaren verwilderd en ongebruikt.

Een eens zo mooie tuin waar de bewoners van Paramaribo doorheen paradeerde is versnipperd en functioneert niet meer als één tuin. In het hart van Paramaribo wacht een groot groengebied van 60ha op ontwikkeling!

zo ek to ch t l o ca ti e

S

Palmentuin

53

600m

R embrandtpark ( 54ha)

Vondelpark ( 47ha)

d e Cu l t u u r t u i n (6 0 ha )

54

Ra ketenstation ( 11ha)

zo ek to ch t l o ca ti e

Palmentuin ( 4ha)

poku oso | Suriname

I ns e l H ombr oich (2 0 ha )

T

ijdens de Nederlandse koloniale periode is de tuin in 1908 opgezet om uitheemse planten en bomen te testen op het Surinaamse klimaat. Planten en bomen die het er goed deden werden op plantages uitgezet. Het park is enorm verwaarloosd maar sinds 2011 probeert Stichting Reintegratie Kansarmen het park te rehabilitiseren, dit gaat echter op een laag tempo vanwege politieke en financiĂŤle redenen.

Elk weekend is er bloemenmarkt waar ook diverse exotische groenten en vruchten worden verkocht. Daarnaast bevindt zich er ook de dierentuin en een aantal sportvelden en een trimbaan.

De cultuurtuin is te voet goed te bereiken vanaf het centrum.

Een van de kansen is een combinatie te zoeken met de publieke markten die hier in het weekend worden gehouden.

55

ZOO

ve r sn i p p e r i n g va n d e Cult u u r tu i n

M

omenteel zijn er twee hoofdfuncties: de dierentuin en de trimbaan. Op zondag vindt er een orchideeĂŤnmarkt plaats. Voor de rest van de tijd is de tuin leeg en zijn er nauwelijk looproutes. In de loop der jaren is de tuin doordat er illigaal stukken grond is uitgegeven en slecht onderhoud is uitgevoerd zeer gefragmenteerd. Dit resulteert in geisoleerde eilandjes wat de oorspronkelijke biodiversiteit belemmert en het park opbreekt. poku oso | Suriname

omheind trimbaan 57

Van oorsprong bevinden zich hier nog steeds 2 dorpjes, die sinds hun vestiging zijn gegroeid. Nog altijd wonen hier de nakomelingen van de oorspronkelijke Javaanse medewerkers van proeftuin.

Stukken gronden zijn uitgegeven aan familieleden en zo zijn de dorpjes gegroeid.

poku oso | Suriname

59

60

T i tel T i tel

inventarisatie en inspiratie op locatie

poku oso | Suriname

61

a a nkomst ond er een laan m ahoniebomen

op envel d

d e pond met zi cht op de overz ijde

64

r o ute d o o r de ‘C u l ‘ i nven ta r i sa ti e

bomend a k

poku oso | Suriname

cor r i d or va n bepl a nting

ba mboe

65

r eflect i es

vel d je l a ngs d e po nd

beschu t t ing ond er bamboe struiken 66

i nven ta r i sa ti e

ki jkend over d e kr eek

poku oso | Suriname

r ou t e ond er d e bomen

k reek d i e u i t mond t i n de pond 67

ond er d e boom

zi cht over vijver met Vic toria R egia

si l hou et t en va n bo men midden op het pad 68

ve r sc h i l l e n d e tu i n en e n s fer en i nven ta r i sa ti e poku oso | Suriname

T

ijdens een wandeling door de tuin waan je je in een tropisch gebied waar je overspoeld wordt met muziek geproduceert door de lokale bewoners. De vogels, de dieren, de bomen. Langs de kreken navigeer je al zigzaggend door de tuin van vijver naar het wandelbos. Tussen de bomen is het koel, op de velden kun je je oriĂŤnteren.

69

70

gr o en i nven ta r i sa ti e poku oso | Suriname

71

Pelto p ho tum

Djamu (India)

A ma nde lboom

Cas s ta Javan ic a ( J a va )

Bir a mb i

gr o en i nven ta r i sa ti e

Vi ct or i a Re gia

L a uc a e na

poku oso | Suriname

Ba na ne nboom

73

Geel bu i k e l eni a

Bo nte watertir a n

Roodkr uinma na kin

Gr ie tje b i e

Viole tte orga nist

Pa mp a w e ide spr e e uw

vo gel s i nven ta r i sa ti e

Tr opisc he sp ot lij st e r

M oer asbuize rd

H uisw int e r koning

poku oso | Suriname

F r anjem azilia

S

uriname kan als een waar vogelparadijs worden beschouwd volgens H. Otemma in zijn boek ‘Birds of Surinam‘.

Zij maken ook muziek, maken ook gebruik van het vraag en antwoord ritme wat typerend is voor de Surinaamse muziek.

Specifieke bomen trekken specifieke vogels aan. Schaduw en gebladerte maken het lastig vogels te zien maar je hoort ze zeker wel, een heel orkest...

75

76

g e l uids kaar t i nven ta r i sa ti e poku oso | Suriname

M

omenteel zijn, doordat de tuin niet als geheel functioneert verschillende eilandjes ontstaan. Waar veel bomen zijn zie je dat ook meer muziek gemaakt wordt door de lokale bewoners.

77

78

T i tel T i tel poku oso | Suriname

De Cultuurtuin speelt een belangrijke ro l i n de af voer van water, de tuin kan in tw ee ric ht i ng en af voeren, ric hting de oc eaan en de Surinamer i v i er .

79

80

T i tel T i tel poku oso | Suriname

81

82

i n st r um e n t e n ma ke r L eo n Lem m er i n spi r a ti e

T

ijdens mijn bezoek aan Su in november maakte ik kennis met Bongo Charley (Leon Lemmer), een instrumentenmaker die aan de overkant van de Surinamerivier.

Bongo maakt instrumenten van gevonden voorwerpen en van lokale materialen uit de natuur.

poku oso | Suriname

83

84

lo ka l e ma t e r i al en i n spi r a ti e poku oso | Suriname

87

s t u d i e naar over gangen, ove rg ang en van publiek na a r p r i vaat en a lles wat d a a r tus s e n kan gebeuren.

B inne n e n b ui te n ve rs me l ten m e t elkaar...

88

c o l l ages i n spi r a ti e poku oso | Suriname

89

de n a d ru k i n Su r i name ligt o p le vende m u z i e k, klanken di e d o en b ewe g e n

90

z owe l ee n e d uc at iegebo uw a l s e en concertgebo uw vo or d e s tad .

i n spi r a ti e poku oso | Suriname

91

ook p r i va t e , i n t i e m e r u i mt e n me t a a n da ch t e n f ocu s voor s t u di e , vor m e n t ext u u r va n r u i mt e be p a a l t ma t e va n i n t i mi t e i t e n geluid

92

i n spi r a ti e poku oso | Suriname

du i de l i j ke re l a t i e to t de s t a d e n zi j n h i s t ori e , de ze h i s t or i e h e e ft g e zor g d voor de vel e mu zi e k cu l t u re n i n Suriname.

93

toekomstvisie Cultuurtuin

96

c ul t u u r tu i n st a d st uin va n Pa r a m ar i bo

n de nieuwe visie op de Cultuurtuin zijn oorspronkelijke elementen uit de tuin teruggebracht. Met respect omgaan met wat er er al is en de lokale kwaliteiten herwaarderen.

De paden en wandelbossen zijn hersteld en oude waterwegen zijn geheeld om de drainage van het gebied te verbeteren.

Bomen zorgen voor de filtrering van de lucht en schaduw, waterpartijen zorgen voor verkoeling en watervoorziening in de droge tijd.

De Cultuurtuin is een geluidsomgeving waarin het culturele erfgoed in de vorm van onder andere geluid, gemaakt door mens en dier, wordt tentoongesteld. Aan de tuin is het Conservatorium, een ensemble van Surinaamse muziekgebouwen toegevoegd. Mede door de toevoeging van dit muziekdorp en het herstel van de tuin komt de tuin tot leven, met haar verschillende geluiden en texturen, als een soort performance art. De gehele tuin maakt muziek! Iedere plek heeft zijn eigen geluid, Surinaamse klanken heersen in deze stadstuin. Om 18.00 een orkest verzorgd door ‘sixi urus‘, om 20.00 een solo performence in de ‘Winti Oso‘.

poku oso | Suriname

De tuin is weer als geheel hersteld en speelt weer een belangrijke rol in de stad, een echte stadstuin waarin muziek als belangrijk thema is toegevoegd.

to eko m stvi si e cul tuur tui n

I

97

2030

98

to eko m stvi si e cul tuur tui n

d o rpje Kam pon g B ar o e

Poku Oso

poku oso | Suriname

d o rpje Kam pon g

Door aan de cultuurtuin Poku Oso, het door mij ontworpen conservatorium, toe te voegen krijgt de tuin een nieuwe betekenis voor Paramaribo. De cultuurtuin is een geluidsomgeving waarin het culturele erfgoed in de vorm van onder andere geluid, gemaakt door mens en dier, wordt tentoongesteld.

H

et muziekdorp bevindt zich zoals de andere dorpjes aan de bosrand. De hoofdroute volgt de herstelde waterweg die langs de bosrand kronkelt. Een ensemble van Surinaamse huisjes maakt dit tot een ĂŠcht Surinaams Conservatorium. Vanuit de ingredienten die een huisje tot een Surinaams huisje maakt worden de Conservatorium huisjes ontworpen.

99

D

e verschillende gebouwen van het conservatorium zijn familie van de unieke traditionele houten volkswoningen. Deze langzaam verdwijnende houten kisten zijn de grootouders van de muziek gebouwen van het Conservatorium Suriname. Alle huisjes, grote en kleine, behoren tot een familie, maar tonen daarnaast ook ieder hun eigen persoonlijkheid - gedefinieerd door de soort muziek die zij maken.

100

va n S ur in a a mse st r u c tu r en t o t muz ie kg e bo u wen to eko m stvi si e cul tuur tui n poku oso | Suriname

Poku Oso

Poku Presi (Muziekstraat)

houten structuren

101

geluid

bl aashu i sje s ho u t

bla a s huis jes k oper

snaarhu i sje s

104

4 c a t e go r i en gel u i d

N

ergens anders kun je naast het drumstel ook de sambula van de indianen bespelen én de Hindoestaanse tabla én de Afro-Surinaamse apinti én de Javaanse gamelan. Dit is dan ook wat specifiek het Surinaamse conservatorium zo uniek maakt! Het orkest aan muziekhuisjes is verdeeld in 4 groepen.

Zo staan instrumenten van oorspronkelijk een Hinustaanse afkomst zoals een tabla in hetzelfde huisje als een apintiedrum die zijn oorsprong in Afrika vindt.

poku oso | Suriname

pe r cu ss i e hu i sjes - membr a f oon, id iof oon

105

Conservatorium Suriname

Surinaams orke st

ver sc hillend e c ategor iĂŤn: - snaarhuisjes - perc ussiehuisjes - membraf oon, i di o f o o n - blaashuisjes koper - blaashuisjes hout

S ur i n a a m s o r kes t gel u i d

W

anneer je door de tuin wandelt hoor je de verschillende onderdelen van het Surinaamse orkest. Bij deze vertaling van een orkest naar een Surinaams orkest hoort ook de manier van beleven. Deze beleving is een beleving met het lichaam, door middel van een wandeling of een dans.

Ook de muziek die al in de Cultuurtuin aanwezig is maakt deel uit van deze wandeling, de muziek die gemaakt wordt door de vogels en andere dieren.

poku oso | Suriname

107

Geluidsniveaus referenties Bladergeritsel 20 dB Beperkt geluid 50 dB Stemgeluid 60 dB Overige muziek (onversterkt percussie, snaren etc.)

85 dB 20m

Luide mueziek (percussie en koperblazers)

95 dB 50m

Machine in fabriek 100 dB Onweer 130 dB Saturnusraket 194 dB

Akoestisch adviseur : ‘afstand tussen huisjes van 50m bij de luide huisjes (percussie en koperblazers) voldoet bij 2cm houten wanden, geluid onvervormd hoorbaar tussen de huisjes. Zonder dat het huisje overlast ondervindt van het huisje verderop. Voor de overige instrumenten voldoet een afstand van 20m.‘

Vuistregels 95dB Luide huisje - wand tot wand percussie en koperblaas

50m

85dB Zachtere huisjes - wand tot wan overige instrumenten

20m

(mits beide wanden gesloten met 2cm hout) 2cm hout zorgt voor demping afname van 20dB

p o sit i o n e r i n g g e lui d sb r o n n en gel u i d poku oso | Suriname

109

a ko e st ie k i n h e t la n d s c hap gel u i d

E

en grassige ondergrond, planten, struiken en bomen bevorderen de demping en draagt bij aan de beperking van geluidsoverlast onderling tussen de muziekgebouwen.

Door de muziekgebouwen te voorzien van dempende materialen die een barriere vormen om overlast te voorkomen bij de het openen van geveldelen ten behoeve van ventilatie. Het gebruikte dempende isolatiemateriaal voor de afwerking van kastdeuren, vloerdelen en plafonddelen is rijstkaf. Dit is een restproduct van rijst dat momenteel in suriname ongebruikt blijft en wordt verbrand - het biedt potentie om in te zetten als isolerende geluidsdemper. De geisoleerde panelen zijn afgewerkt met pinamat, een gewoven mat gemaakt van pinabladeren.

poku oso | Suriname

De wind komt gedurende het jaar meestal uit het noordoosten of zuidoosten. De gebouwen staan op een dusdanige afstand dat zij geen overlast van elkaar ondervinden wanneer er in meerdere huisjes tegelijk muziek wordt geproduceerd. Voorwaarde hiervoor is dat wanden een minimale dikte van 2cm hebben (dit zorgt voor een demping van -20dB). Afstand van 50m bij luide percussiehuisjes voldoet dat in dit geval.

Bij de overige onversterkte instrumenten voldoet een onderlinge afstand van 20m

111

verschillende categoriĂŤn: snaarhuisjes percussiehuisjes - membrafoon, idiofoon blaashuisjes koper blaashuisjes hout

a a nv ulle n b e st a a n d e m u zi ek gel u i d

I

n de ochtend zijn het voornamelijk de vele zangvogels die muziek maken rondome deze muziekgebouwen, later op de dag zijn het juist de studenten die actiever muziek maken. Zo wisselen mens en dier elkaar af in de muziekproductie.

poku oso | Suriname

113

g e l uids r o u te gel u i d poku oso | Suriname

V

ia het hoofdpad zijn er meerdere toegangen naar de geluidsroute van het conservatorium. Deze school stimuleert van elkaar te leren door zowel studenten als niet -studenten aan te trekken en te ontvangen in de herstelde stadstuin van Paramaribo.

115

ontwerp

o n twer p poku oso | Suriname

Poku

Oso

p o ku 1 ) znw. m uziek . o s o 1 ) znw. huis.

E

r is dus een actuele behoefte aan een vaste plek voor het Conservatorium Suriname. Een toegankelijke plek, waar afkomst niet meer bepaalt maar juist zorgt voor binding, om van elkaar te leren, om creativiteit, nieuwsgierigheid en beweging te stimuleren en een sterkere gemeenschap te ontwikkelen. Het door mij ontworpen nieuwe Conservatorium Suriname, ofwel Poku Oso, is zo een plek.

119

S ur i n a a m s o r ke s t i n het l a n d s c hap o n twer p

A

lle muziekhuisjes zijn familie van elkaar, ze onderscheiden zich door hoe zij op hun specifieke locaties landen en het soort muziek wat er gemaakt kan worden. De hele tuin transformeert naar een geluidslandschap dat bestaat uit verschillende gebieden. Gedurende de dag zijn in bepaalde gebieden, bepaalde geluiden dominanter dan in andere. Het is een auditieve ervaring die ieder dagdeel anders klinkt.

poku oso | Suriname

121

k la n k kaar t o n twer p poku oso | Suriname

123

t i jd e n s le sur e n 10 . 0 0 - 20 . 0 0 o n twer p

A

ls er in alle huisjes muziek word gemaakt ervaar je een reeks van verschillende muziekklanken tijdens de geluidswandeling door het conservatorium. In het ene gebied hoor je een reeks van percussie langs het nadere pad aan de ene zijde de houtblazers tussen de bomen en aan de andere zijde de snaarinstrumenten aan het water. Afwisselend hoor je de vogels zingen en de hoge grote bomen ritselen terwijl ze voor verkoeling zorgen.

Een wandeling of dans door het orkest in Paramaribo.

poku oso | Suriname

125

t ijd e n s avo n d ur e n 2 0 . 00 -10 . 0 0 o n twer p

W

anneer in de avond de muziekgebouwen niet meer in gebruik zijn door studenten, is het bos weer van de dieren die het meest actief zijn tijdens de koelere Surinaamse nachten.

Het conservatorium is 24/7 actief, docenten en studenten van ver verblijven in het dorp. De muziekhuisjes verderop in het bos zijn s’nachts stil zodat de dieren dan weer hun leefomgeving kunnen benutten.

poku oso | Suriname

127

g e l uids r o u te o n twer p poku oso | Suriname

129

g e l uids r o u te o n twer p poku oso | Suriname

131

Po ku pr es i

Poku Presi is een ‘muziekstraat‘, verschillende huisjes zijn verbonden middels een veranda, ook wel gadri genoemt. Deze drempelzone zorgt voor de samenhang en de straatfunctie van het muziekdorp. Binnen en buiten versmelten met elkaar en de bestaande waardevolle bomen blijven ten alle tijden behouden. Tussen het dak- en vloerlandschap bevinden zicht de warungs, de collegezaal en de werkplaats.

o n twer p

V

ia het hoofdpad zijn er meerdere toegangen naar de geluidsroute van het conservatorium.

poku oso | Suriname

133

Po ku pr es i o n twer p

A

an de zuidzijde zijn de houten constructieve k o l o m m e n overgedimensioneerd diep, ze zorgen voor schaduw.

De hoofdroute meanderd langs het water langs deze formelere zijde van de muziekstraat die bestaat uit verschillende huisjes.

De noordzijde richt zich met haar veranda’s op de muziekhuisjes. De verandas werken als een balkon naar het conservatoriumpark.

poku oso | Suriname

135

N W

O Z

N W

O Z

zuidoost passaat

N W

O Z

noordoost passaat

Po ku pr es i e open structuur zorgt voor een optimale winddoorlaatbaarheid van de muziekgebouwen . Deuren / panelen tussen de overgedimensioneerde kolommen (houtstructuur) van de Surinaamse skeletten zijn opgevuld met panelen van gewoven Surinaamse patronen van de inheemse bewoners, van de Saramaccanen, de Waianas en overigen. Poku presi is de thuisbasis van het verdere conservatorium.

o n twer p

D

poku oso | Suriname

137

Bove n b e vinde n zic h de sla a p ge le ge nhe de n, be ne de n he t e e t huisj e , de w e r kp la a t s e n de c olle ge r uimt e .

Po ku pr es i o n twer p poku oso | Suriname

139

Po ku pr es i o n twer p poku oso | Suriname

141

Po ku pr es i o n twer p poku oso | Suriname

143

T i tel T i tel poku oso | Suriname

145

Winti Oso Dit gebouw is geinspireerd op het houten blaasinstrument.

De gevel bestaat uit houten cassetten die bijdragen aan de klank en akoestiek van het gebouw. Tussen de cassettes zitten trechtervormige blaasonderdelen die bijdragen aan de geluidsvoortplanting in de omgeving en de ventilatie van het gebouw. De lucht in het instrument, wordt door blazen in trilling gebracht. De wind kan het gebouw in feite bespelen.

Titei Oso Het snaarhuis, het muziekgebouw waarin de vleugel staat. De snaren langs de wanden van het instrument trillen mee met de muziek gemaakt door de vleugel en de wind op stormachtige dagen.

Vanaf het dak wordt de regen via deze kabels langs het gebouw geleid. De snaren werken als kabels die verbonden zijn met de kanteldeur middels een katrolsysteem die in open toestand als luifel functioneert. Het geluid reist in de hoogte van het gebouw, deze holle ruimte werkt als een klankkast.

Poku o s o d e m uz i e kg e b o u wen lle muziekgebouwen functioneren op zichtzelf als een soort instrument. Zelfs wanneer er in de gebouwen zelf geen muziek gemaakt wordt door de muzikanten, kan de wind en de regen de gebouwen bespelen.

De gebouwen maken muziek, op ieder moment van de dag kunnen zij anders klinken.

Doordat omgevingsgeluid niet rytmisch of melodisch is vormt deze geen storende factor op het moment dat de student oefent in de muziekgebouwen.

poku oso | Suriname

Apinti OsO De apinti drum is een belangrijk instrument voor Suriname, deze enkelvellige drum werd tijdens de marronage gebruiks als nonverbaal communicatiemiddel tussen de verschillende dorpen. De gevels van dit drumgebouw is opgebouwd uit klankkasten verbonden met ingebouwde percussie instrumenten. Via de klankkasten, die tevens voor een geventileerde gevel zorgt wordt het geluid voortgeplant.

Een percussie instrument wordt bespeeld door erop te slaan, het te schudden, te schrapen. De gevel kan worden bespeeld door de regen die langs de hellende klankkasten stroomt in de groeven in het hout.

Het muziekgebouw is een podium dat zich opent naar het landschap, waarbij de veranda (de drempelzone) als podium kan worden benut.

o n twer p

A

Tutu OsO Het koperblaashuis.

Het mondstuk vanhet koperblaasinstrument bestaat uit trechtervormige elementen. Het mondstuk vangt de trillingen op waarna deze in de buis worden versterkt. De gevel van het koperblaasinstrument bestaat uit vele architectonische ‘mondstukken’ die geluid voortplanten naar het landschap in meerdere richtingen. Geluid uit de omgeving wordt ontvangen en uitgezonden. Buizen van verschillende lengtes in combinatie met een mechanisch plafond resulteren in het uitzenden van lage en hoge tonen.

147

WInti oso

148

Winti Oso Dit gebouw is geinspireerd op het houten blaasinstrument.

De gevel bestaat uit houten cassetten die bijdragen aan de klank en akoestiek van het gebouw. Tussen de cassettes zitten trechtervormige blaasonderdelen die bijdragen aan de geluidsvoortplanting in de omgeving en de ventilatie van het gebouw. De lucht in het instrument, wordt door blazen in trilling gebracht. De wind kan het gebouw in feite bespelen.

Wi n ti o s o C o n ser va to r i u m Sur i n a me poku oso | Suriname

D

e klankhuisjes zijn locatiespecifiek. Zo staat een van de houten blaashuisjes in een wat openere ruimte waar geen hoge bomen staan.

153

154

poku oso | Suriname

155

H

et klankhuisje functioneert zelf als een soort boom doordat er in de gevelelementen ruimte is voor vogels om te nestelen. Overige elementen zijn opgevuld met rijstkaf om het geluid gedempt voort te planten.

In iedere gevel zit een deur dus er kan worden doorgelucht / het huisjes kan als podium worden benut om meerdere mensen te ontvangen.

160

1.

poku oso | Suriname

2.

D 3.

e kleppen van het muziekgebouw hebben 3 standen, gesloten (1), open toestand waarbij onder invloed van wind de kleppen openen en sluiten (2), en open toestand waarbij de kleppen worden vastgezet en er doorventilatie kan plaatsvinden (3).

161

titei oso

166

Titei Oso Het snaarhuis, het muziekgebouw waarin de vleugel staat. De snaren langs de wanden van het instrument trillen mee met de muziek gemaakt door de vleugel en de wind op stormachtige dagen.

Vanaf het dak wordt de regen via deze kabels langs het gebouw geleid. De snaren werken als kabels die verbonden zijn met de kanteldeur middels een katrolsysteem die in open toestand als luifel functioneert. Het geluid reist in de hoogte van het gebouw, deze holle ruimte werkt als een klankkast.

T i tei o s o C o n ser va to r i u m Sur i n a me poku oso | Suriname

171

D

e kanteldeur bevestigd met kabels en multifuctioneel te gebruiken als luifel. Het podium ligt verhoogd in landschap en wanneer alle luifels geopend, is onder de luifels ruimte om te luisteren.

172

poku oso | Suriname

173

174

M

et een kabel-katrol systeem wordt de kanteldeur van binnen uit bestuurd. Regen wordt via deze kabels langs de gevels. De kabels zijn als het ware de snaren van het gebouw die de regen bespeelt.

T i tel T i tel poku oso | Suriname

177

tutu oso

182

Tutu OsO Het koperblaashuis.

Het mondstuk van het koperblaasinstrument bestaat uit trechtervormige elementen. Het mondstuk vangt de trillingen op waarna deze in de buis worden versterkt. De gevel van het koperblaasinstrument bestaat uit vele architectonische ‘mondstukken’ die geluid voortplanten naar het landschap in meerdere richtingen. Geluid uit de omgeving wordt ontvangen en uitgezonden. Buizen van verschillende lengtes in combinatie met een mechanisch plafond resulteren in het uitzenden van lage en hoge tonen.

T u tu o s o C o n ser va to r i u m Sur i n a me poku oso | Suriname

187

H

et mondstuk van een koperblaasinstrument bestaat uit een trechtervorm. Het mondstuk vangt de trillingen op waarna deze in de buis worden versterkt. De gevel van het koperblaashuis bestaat uit vele architectonische ‘mondstukken‘ die geluid voortplanten naar het landschap in meerdere richtingen. geluid uit de omgeving wordt ontvangen en uitgezonden. In het element is een ventileerluik opgenomen.

188

poku oso | Suriname

189

H

oe langer de buis hoe lager de toon.

Door het dak omhoog en omlaag te laten zakken worden de ventilielen gesloten waardoor de buis ‘langer’ word‘ en de geproduceerde tonen lager. Langegolfgeluid reist het verst, dus hoe hoger de ruimte, des te verder het geluid door het landschap kan reizen.

apinti oso

198

Apinti OsO De apinti drum is een belangrijk instrument voor Suriname, deze enkelvellige drum werd tijdens de marronage gebruiks als nonverbaal communicatiemiddel tussen de verschillende dorpen. De gevels van dit drumgebouw zijn opgebouwd uit klankkasten verbonden met ingebouwde percussie instrumenten. Via de klankkasten, die tevens voor een geventileerde gevel zorgt wordt het geluid voortgeplant.

Een percussie instrument wordt bespeeld door erop te slaan, het te schudden, te schrapen. De gevel kan worden bespeeld door de regen die langs de hellende klankkasten stroomt in de groeven in het hout.

Het muziekgebouw is een podium dat zich opent naar het landschap, waarbij de veranda (de drempelzone) als podium kan worden benut.

poku oso | Suriname

203

D

it instrumentengebouw percussie bestaat uit een gevel van klankkasten. Via deze klankkasten word de muziek die hier gemaakt wordt voortgeplant.

I

n de nissen zijn kasten ingebouwd om de percussie instrumenten op te bergen. Over de schuine klankkasten wordt de regen geleid en produceert zo haar eigen muziek. Studenten kunnen muziek maken met de regen. Doordat regen geen ritmisch geluid voortbrengt is dit niet storend bij het oefenen en het geluid word gedempt door de geisoleerde wand gevuld met rijstkaf.

Materiaal

Literatuur

Eyes of the skin Juhani Pallasma Sfeer bouwen Juhani Pallasma & Peter Zumthor Atmospheres Peter Zumthor Bouwcultuur in Suriname

Olga van der Klooser, Michel Bakker Bouwen aan de wilde kust Hillebrand Ehrenburg Marcel Meyer Surinaamse Muziek in Nederland en Suriname Marcel Weltak Let them talk mededelingen van het Surinaams Museum OASE 78 Architectuur en Geluid Music, space and architecture A. Oxenaar, Moniek Spaans Architecture and embodiement Harry Francis Mallgrave

poku oso | Suriname

221

m e t sp e c ia l e d a n k aan

Mala Gopal en Herman Ligeon Dick van de Wetering Henkie Snow Ram Santoe DaniĂŤl Lemmer Leon Lemmer Hanna Prinssen Lejla Duran Liza van Alphen Joske van Breugel Joris Gesink

poku oso | Suriname

Lindsey van de Wetering lindseyvandewetering@hotmail.com Š 2020 Lindsey van de Wetering 223