BNL Magazine #4-2021

DECEMBER 2021 Ledenmagazine van Koninklijke Bouwend Nederland

ALLE REGIO’S

Nieuwe imagocampagne Bouwen aan een compleet beeld met ‘De Bouw maakt het’

Bouwtop Versterkingsopgave “Bouwers willen aan de slag in bevingengebied”

Instroom: ‘inzetten op vers bloed’ Van TikTok-influencers tot minors en hackathons

2 | BNL | DECEMBER 2021 | INHOUD

COLUMN | DECEMBER 2021 | BNL | 3

IN DIT NUMMER 6

INHOUDSOPGAVE 11

04

BOUW IN BEELD

12 BEHOUD VAN VAKKRACHTEN IN NOORDEN KRIJGT STEVIGE IMPULS 14 PROBLEMEN MET ELECTRICITEITSAANSLUITINGEN VERTRAGEN ENERGIETRANSITIE 15

INZAMELEN VLAKGLAS ‘EEN DUURZAME WERELD BEGINT BIJ HET SLOPEN’

17

BRIEF UIT BRUSSEL BIJDRAGE RENÉ MEYBOOM

BOUWEN AAN EEN COMPLEET BEELD MET ‘DE BOUW MAAKT HET’

DE BOUW MAAKT HET MET BUITENLANDSE ARBEIDSKRACHTEN

20

BIM BASIS INFRA STROOMLIJNEN VAN INFORMATIE-UITWISSELING

NIEUWE IMAGOCAMPAGNE

INSTROOM

24

VEILIGHEID VR TOOLBOX: VEILIG WERKEN IN EEN ANDERE DIMENSIE

22

27

REGIOKATERN

32

INNOVATIE BOUW IDEE CAFÉ

22

BOUWEND NEDERLAND ZET BREED IN OP INSTROOM VAN VERS BLOED

NIEUWE OMGEVINGSWET EN WET KWALITEITSBORGING: DE VALKUILEN EN KANSEN

INSTROOM BEDRIJFSVOERING

BNL is het verenigings­magazine van Koninklijke Bouwend Nederland.

In het magazine is informatie te vinden over activiteiten van de vereniging, ontwikkelingen in de sector en onderwerpen die van belang zijn voor de bedrijfsvoering van de leden. De inhoud geeft invulling aan de missie van de vereniging, namelijk het binden, boeien en verenigen van de leden.

COVERFOTO | JIMJAN MULTIMEDIA

Wil je reageren?

Stuur een mail aan: a.nieuwenhuis@bouwendnederland.nl.

39

NU BOUWEN AAN MORGEN DE STAND VAN ZAKEN

41

BIODIVERSITEIT NATUURINCLUSIEF BOUWEN KOMT TOT BLOEI

44

ONMISBAAR

47

VERENIGING FRIES HEINIS OP BEZOEK BIJ…

53

BNL IN DE MEDIA

NIEUWE MENSEN Bouwend Nederland is een club van en voor ondernemers en ondernemingen in de bouw en infra. Daarmee vertel ik niks nieuws. Als mensen vragen wat we dan precies doen dan vertel ik over belangenbehartiging, branche­ ontwikkeling en ledenservice.

In de belangenbehartiging knokken we, samen met u, voor de beste randvoorwaarden zodat u zo goed mogelijk kan ondernemen. Dit doen we in onze contacten met de verschillende bestuurslagen op landelijk, provinciaal, gemeentelijk en zelfs Europees niveau.

In de brancheontwikkeling stimuleren we de verdere professionalisering van de sector met programma’s die toegesneden zijn op uw bedrijfsvoering. Ze zijn er bijvoorbeeld op het gebied van innovatie, veiligheid en de ontwikkeling van medewerkers.

Met onze ledenservice bieden we u een uitgebreid pakket aan diensten. Zo is er Bouwend Nederland Advies met advies over juridische zaken, de CAO en nog veel meer.

We ondersteunen in de regio en vanuit Zoetermeer Ook geven we cursussen en bieden we vele ledenvoordelen.

Wat in dit rijtje ontbreekt is het vele werk dat we doen ter bevordering van de instroom van nieuwe mensen. Hard nodig want we zitten om ze te springen. Ook dat is geen nieuws. Ik vind het leuk dat BNL een aantal programma’s en initiatieven hiervoor nu eens uitlicht.

Onze sector is een aantrekkelijke werkgever maar heeft op een aantal onderwerpen het imago tegen. Daarom starten we volgend jaar de imagocampagne De Bouw Maakt Het. Hiermee zetten we onze mooie sector in het zonnetje.

De Bouw Maakt Het. U wist het al maar we gaan het weer aan iedereen vertellen. Helpt u mee?

Maxime Verhagen Voorzitter Bouwend Nederland

GROTIUS I EN GROTIUS II (DEN HAAG) In opdracht van Provast realiseert bouwcombinatie J.P. van Eesteren - BESIX de woontorens Grotius I en Grotius II in Den Haag. In deze twee gebouwen komen 655 huurappartementen waaronder 114 sociale huurwoningen. De torens dragen met een hoogte van 120 en 100 meter zichtbaar bij aan de Haagse skyline. De duurzame gebouwen worden uitgerust met gevels van natuursteen. Rond de terrassen in de kroon worden de gevels van bamboe. Daarnaast krijgen de torens een transparante commerciële plint met onder meer horeca en dienstverlening en een ondergrondse parkeergarage. Het ontwerp is van architect MVRDV. De bouw is gestart in februari 2019 de oplevering is medio 2022.

Opdrachtgever Provast Looptijd 2019-2022 Meer informatie www.theroofs.nl

Heb jij onlangs ook een project afgerond waar je trots op bent en graag met ons deelt? Stuur het dan naar trots@bouwendnederland.nl.

Wellicht sta jij dan de volgende keer met foto in Bouw in Beeld!

6 | BNL | DECEMBER 2021 | IMAGOCAMPAGNE

TEKST | JAN WILLEM KOMMER

IMAGOCAMPAGNE | DECEMBER 2021 | BNL | 7

Nieuwe imagocampagne

BOUWEN AAN EEN COMPLEET BEELD MET:

De eerste campagne vanuit ‘De Bouw maakt het’ werd van 2005 tot 2014 actief ingezet om een positiever imago voor de sector neer te zetten. Hoewel Bouwend Nederland het merk de afgelopen jaren niet actief richting het grote Nederlandse publiek heeft gevoerd, is ‘DBMH’ nooit weggeweest. Naast het gebruik van het (beeld)merk door leden, is er op Facebook nog altijd de zeer succesvolle community onder de naam ‘De Bouw maakt het’. De wekelijks gedeelde mooiste bouwplaatjes (reposts van berichten van bedrijven uit de sector die de #debouwmaakthet gebruiken) hebben zowel op Facebook als op Instagram onder ‘De Bouw maakt het’ groot succes.

Richting de sector verbinden we het merk aan websites over veiligheid (debouwmaakthetveilig.nl) en innovatie (debouwmaakthetslim.nl).

Vanaf 2022 brengen we ‘De Bouw maakt het’ terug naar het Nederlandse publiek. “Blijven bouwen aan je imago is van groot belang. Het is mooi als je al een sterk merk hebt waarmee je dat kunt doen”, zegt Angelina van Weerdenburg die vanuit de communicatieafdeling van Bouwend Nederland nauw betrokken is bij de imagocampagne.

‘De Bouw maakt het’ is terug van nooit weggeweest. In 2022 is de bekende slogan weer te zien in allerlei activiteiten en uitingen van Bouwend Nederland en hopelijk ook die van lidbedrijven. Het doel van de campagne is om samen de maatschappelijke relevantie en het probleemoplossend vermogen van de bouw en infra te laten zien. En uiteraard het enthousiasmeren van jong en oud voor een baan in onze mooie sector.

Het complete beeld Een imagocampagne is het krachtigst wanneer je weet aan welk deel van het imago nog iets te verbeteren valt. Het goede nieuws is dat het imago van de sector er prima voor staat. Onderzoeksbureau Motivaction bevestigde dit najaar dat de Nederlandse bevolking een positief beeld heeft van de sector en waardering heeft voor het werk dat wordt gedaan. Mensen zien de bouw en infra sector als onmisbaar voor de samenleving en de Nederlandse economie. Daarnaast denken ze aan belangrijk en zwaar werk. Men associeert de bouw- en infrasector vooral met wegen, bruggen, metselen, timmeren en wonen.

Ook passen volgens de Nederlander de termen mannelijk en technologisch geavanceerd bij de sector.

Termen als duurzaam, circulair en innovatief worden door een aanmerkelijk kleinere groep genoemd. “Het onderzoek wees dus uit dat het beeld wat incompleet is”, zegt Van Weerdenburg. “Het is namelijk óók een sector die met ingewikkelde technieken, geavanceerde technologieën en stevig denkwerk zorgt voor duurzame en innovatieve oplossingen voor allerlei vraagstukken in de samenleving. Dat complete beeld willen we met de nieuwe campagne laten zien. En dat willen we graag samen met de leden doen. Naast landelijke acties maken we daarom ook een toolkit die het de leden makkelijk maakt om ‘De Bouw maakt het’ ook mee te nemen in hun communicatie.”

8 | BNL | DECEMBER 2021 | IMAGOCAMPAGNE

“We willen duidelijk maken wat de bouw en infra doet voor ons land, voor de provincie, voor de gemeente, voor de wijk, voor de straat, maar dus ook altijd voor jou: de individuele Nederlander. De campagne zoomt uiteraard in op precies die punten die volgens het imagoonderzoek extra aandacht nodig hebben. We maken duidelijk hoe innovatief de bouw- en infrasector is. Dat er naast gereedschappen ook met 3D-modellen en VR-brillen wordt gewerkt. Hoe trots en ambitieus de werknemers zijn op hun werk. Hoeveel aandacht er is voor duurzaamheid, circulariteit en veiligheid”.

Ook worden verschillende beroepen in beeld gebracht door korte interviews met werknemers. Zo krijgen de mensen een completer beeld van wat werken in de bouw en infra inhoudt, wat voor mogelijkheden er zijn voor jongeren maar ook voor zij-instromers.

“Het is hard nodig voor de instroom in de sector dat we dat laten zien”, benadrukt Van Weerdenburg. “We richten ons met onze succesvolle campagnes op jongeren via bijvoorbeeld TikTok. Maar het is minstens zo belangrijk dat ouders, vrienden en decanen ook een positief beeld van de sector hebben. Zij hebben namelijk een grote invloed op de loopbaan- en studiekeuze”.

Voorbeeld mogelijk bouwhekdoek

Topprojecten in de spotlights Vanaf begin 2022 wordt, op de zomervakantie na, elke maand een topproject uitgelicht via de kanalen van Bouwend Nederland en (gesponsord) gedeeld met bredere media. Dit kan zowel een bouwals infraproject zijn, van een groot bedrijf, een mkb’er en alles daar tussenin. Het gaat niet alleen om de langste brug of de hoogste woontoren. “We laten vooral de maatschappelijke meerwaarde zien en maken steeds de vertaalslag naar wat de Nederlander hier zelf mee te maken heeft”, zegt Van Weerdenburg.

IMAGOCAMPAGNE | DECEMBER 2021 | BNL | 9

Samen met de leden Essentieel voor het succes van de nieuwe ‘De Bouw maakt het’imagocampagne is dat Bouwend Nederland het niet alléén doet, maar samen met de leden. De oproep aan leden is om ons te volgen op social media en zowel de landelijke uitingen als hun eigen voorbeelden en successen te (blijven) delen met de hashtag #debouwmaakthet.

“Dus niet alleen het nieuwe fietspad dat gemaakt wordt, maar ook laten zien wie het maakt”, verduidelijkt Van Weerdenburg. “Dat hij of zij er dus voor zorgt dat Tara van 14 daardoor veiliger naar school kan fietsen. Maar we laten ook zien hoe het fietspad wordt gemaakt met de nieuwste innovatieve materialen. Steeds weer met #debouwmaakthet.”

Van Weerderburg: “Uiteraard bereiken we niet iedereen via social media. Daarom maken we ook andere middelen, liefst met de optie om het logo van het bedrijf daar ook op te plaatsen. Denk bijvoorbeeld aan sjablonen voor bouwhekdoeken, die eenvoudig aan te passen zijn door een reclamebureau (of het bedrijf zelf). Het komend jaar voegen we steeds nieuwe middelen en materialen toe”.

Deel je ideeën en projecten met ons Om de campagne tot een succes te maken, laat Bouwend Nederland zich ook graag inspireren door lidbedrijven. Kunnen wij je verder helpen met een ontwerp voor een vlag, een bouwhekdoek of andere middelen? Heb je een creatief idee om de boodschap van ‘De Bouw maakt het’ nog breder te verspreiden? Of kunnen we vanuit Bouwend Nederland aandacht vestigen op een bijzonder project dat in de regionale media is uitgelicht, bijvoorbeeld het duurzaamste huis van het dorp of een fietspad van olifantengras? Laat het ons weten via debouwmaakthet@bouwendnederland.nl.

Meer informatie: www.debouwmaakthet.nl

“BLIJVEN BOUWEN AAN JE IMAGO IS VAN GROOT BELANG”

NIEUW LOGO PODCAST Vanaf januari 2022 verschijnt de eerste aflevering van de nieuwe podcast ‘De Bouw maakt het’. Niet alleen voor lidbedrijven leuk om te beluisteren, maar zeker ook voor iedereen van buiten de sector die geïnteresseerd is in de wereld van bouw en infra. Met items over alle aspecten van de bouw en gasten aan tafel helpt de podcast mee om de luisteraar een compleet beeld van de bouw te geven en up-to-date te blijven over bouwnieuws. De podcast ‘De Bouw maakt het’ is te beluisteren via www.debouwmaakthet.nl en de gebruikelijke podcastkanalen als Spotify, en de podcastapps voor iOS en Android.

DAG VAN DE BOUW Twee jaar lang is er geen Dag van de Bouw geweest. Een gemiste kans want dat was altijd een uitgelezen mogelijkheid om het publiek meer te laten zien van en te vertellen over de bouw en infra. Hopelijk kan er in 2022 wel weer een Dag van de Bouw doorgaan. De voorlopige datum is inmiddels bekend: 18 juni 2022. Mocht die plaatsvinden, dan is het een prachtige kans voor alle lidbedrijven, van klein tot groot, om aan Nederland te laten zien wat je doet en wat dat betekent voor de samenleving.

De naam is vertrouwd maar het plaatje ziet er anders uit. Het oude logo van ‘De Bouw maakt het’, het poppetje, keert niet meer terug.

Onderzoek liet zien dat het nogal eens geassocieerd werd met communicatie richting kinderen (‘het lespakket’). Ook is het platte poppetje minder geschikt voor digitale communicatie. Daarnaast past het beeld van een mannetje met een bouwhelm niet echt bij de insteek om de diversiteit van de sector te benadrukken. Het nieuwe beeldmerk van ‘De Bouw maakt het’ bestaat uit stevige stoere letters die de associatie oproepen met zowel de bouw als infra.

NIEUWE WEBSITE Er komt een nieuwe website van ‘De Bouw maakt het’. Deze site is vooral bedoeld om mensen die de kreet ergens tegenkomen te vertellen wie de afzender is, wat de campagne inhoudt en waar je meer informatie kunt vinden. Ook verwijzen we naar de podcast, de website jegaathetmaken.nl en andere relevante media. Verder kunnen leden hier straks een toolkit downloaden.

Contactpersoon Angelina van Weerdenburg Senior communicatieadviseur a.vanweerdenburg@bouwendnederland.nl

TEKST | BARBARA HOOGSTEDEN

E-learning van BNL Academy Een goede fundering voor je bedrijfsvoering Bouwend Nederland Academy.

Volg onze trainingen waar en wanneer het je uitkomt

Naast de trainingen op locatie, worden ook steeds meer trainingen van Bouwend Nederland Academy ook (gedeeltelijk) online aangeboden. Houd onze website goed in de gaten voor het laatste nieuws!

Bekijk hier ons trainingsaanbod

Meer informatie?

Wil je meer weten over onze trainingen?

Neem dan contact op via academy@bouwendnederland.nl of bel 079 3 252 159.

INSTROOM | DECEMBER 2021 | BNL | 11

DE BOUW MAAKT HET MET BUITENLANDSE ARBEIDSKRACHTEN Personeelstekort. Anno 2021 heeft bijna iedere branche hiermee te maken, ook de bouw en de infra. Tel daar de maatschappelijke bouw­vragen bij op, zoals verduurzaming van de bestaande woningvoorraad, onderhoud aan en aanleg van nieuwe infrastructuur en de toekomst is best uitdagend. Een oplossing is het werken met buitenlandse vakkrachten. Bouwend Nederland wil haar leden hierbij begeleiden.

Uit recent onderzoek van het Economisch Instituut voor de Bouw blijkt dat er 8.000 extra buitenlandse arbeidskrachten nodig zijn om aan de maatschappelijke bouwopgaven te voldoen. Jaap van de Burgt, adviseur Arbeidsmarkt en sociale zaken bij Bouwend Nederland: “De krapte op de arbeidsmarkt wordt alleen maar groter. Het gaat met name om vakkrachten, zoals timmermannen en monteurs. Naast het werven van zij-instromers, moeten we meer gebruik gaan maken van buitenlandse arbeidskrachten.”

Werkethos Dat beamen ook Michaël Kempka, adviseur en oprichter van Aelbers, en Peter van Zaanen, algemeen directeur. Van Zaanen: “Wij richten ons op de civiele betonbouw. Per jaar komen er zo’n vier à vijf leerlingen van school die in deze sector gaan werken. In deze branche is een enorme schaarste. Omdat wij goed personeel uit het buitenland halen, leveren wij continuïteit, want projecten lopen geen vertraging op, in ieder geval niet door personeelstekort.” Kempka detacheert al sinds 1979 personeel uit het buitenland en naar grote tevredenheid.

“Buitenlandse krachten hebben een hoog werkethos. Het zijn echte vaklieden.”

Tijdelijk een buitenlandse arbeidskracht naar Nederland halen, is best complex. Per land gelden weer andere regels en wetten, maar denk ook aan goede huisvesting, salariëring conform de bouw-cao en pensioenvoorwaarden. “En goede wifi is belangrijk”, vertelt Van Zaanen. “Deze mensen worden soms voor een paar jaar gedetacheerd.

Het is belangrijk dat ze in contact kunnen blijven met het thuisfront.

Wij regelen dat allemaal. Hiermee ontzorgen we het bedrijf en we zorgen dat de buitenlandse kracht op een correcte manier wordt behandeld.”

Natuurlijk is het voor de werkvloer ook best wennen, erkent Van de Burgt. “Maar het zijn ervaren arbeidskrachten en ze spreken vaak een aardig woordje Engels. Voordat ze aan het werk gaan volgen ze een veiligheidstraining.” Kempka heeft nog een tip: “Wij zetten de naam op de helm en twee vlaggetjes. De één staat voor het land van afkomst en en de ander voor de extra taal die ze spreken.”

Kempka benadrukt dat ook de buitenlandse goed geschoolde vakkrachten schaarser worden. “We moeten zuinig met ze om gaan.

Ondertussen moeten bouwbedrijven samenwerken aan het oplossen van het personeelstekort. Vernieuwend onderwijs in Nederland, ook voor zij-instromers en buitenlandse vakkrachten.”

Met een video en folder laat Bouwend Nederland haar leden de mogelijkheden rondom werken met buitenlandse krachten zien.

Van de Burgt: “Buitenlandse arbeidskrachten zijn zeer welkom en nodig de komende jaren. Ze verdienen onze waardering. Bedrijven die de regels voor het werken met buitenlandse arbeidskrachten ingewikkeld vinden, helpen we op weg.”

Video, folder en meer informatie www.bouwendnederland.nl/buitenlandse-arbeidskrachten

Contactpersoon Jaap van de Burgt Adviseur Arbeidsmarkt en sociale zaken j.vandeburgt@bouwendnederland.nl

12 | BNL | DECEMBER 2021 | OPLEIDEN EN ONDERWIJS

TEKST | HANS SMIT

OPLEIDEN EN ONDERWIJS | DECEMBER 2021 | BNL | 13

DIT KUNT U NU ZELF DOEN!

Bundeling van geld en sectoren geeft regio’s slagkracht

Bouwondernemers kunnen zelf veel doen om een aantrekkelijke werkplek te bieden:

BEHOUD VAN VAKKRACHTEN IN NOORDEN KRIJGT STEVIGE IMPULS

1. Perspectief Met een toekomstvisie (‘zo willen we inspelen op de energietransitie, digitalisering of circulair bouwen’) biedt u uw vakkrachten toekomstperspectief. Zij kunnen hier hun persoonlijke ambities (functies, opleidingen) op afstemmen.

2. Voorkeuren Is het reëel een ervaren timmerman te wensen, terwijl er misschien een beginnend monteur rondloopt die zich graag wil omscholen.

Investeren in zo’n iemand is slimmer dan eindeloos blijven vasthouden aan de voorkeur voor een allrounder.

3. Flexibel Jonge vakkrachten kijken anders aan tegen de verhouding werk-privé.

Bied hun de ruimte te experimenten met flexibele werkdagen en -tijden.

4. Waardering De bouw is dan misschien geen praatomgeving, maar iedereen krijgt graag een compliment. Wees geregeld op de werkvloer en spreek uw mensen vooral positief aan op hun werk.

5. Ambassadeurs Uw vakkrachten zijn de ambassadeurs van het bedrijf. Geef hun moderne werkkleding, (digitaal) gereedschap en haal de busjes wekelijks door de wasstraat. Geef ze visitekaartjes, flyers of ander promotiemateriaal voor het geval iemand om informatie vraagt.

De Bouw en Infra in de drie noordelijk provincies professionaliseren het behoud en de zij-instroom van vakkrachten grondig. Dankzij het bundelen van krachten en geldstromen kunnen arbeidsmarktcoaches worden ingezet om het gat tussen vraag en aanbod van technische vakkrachten te dichten. Het betreft het inrichten én upgraden van ruim 1400 arbeidsplaatsen, waaronder honderden banen in de bouw en infra.

Alja Vos, adviseur Sociale zaken en arbeidsmarkt van Bouwend Nederland Noord, is zeer tevreden over deze ontwikkeling. Zij denkt dat de nieuwe aanpak ook voor andere regio’s van Bouwend Nederland kan werken. “Het O&O-fonds in de bouw en infra is heel anders en vooral centraal georganiseerd. Andere technische sectoren, zoals de metaal- en installatiebranche, werkten al eerder vanuit de regio’s en daar konden wij helaas nooit optimaal op aansluiten. Met het stimuleringsfonds kunnen we regionaal veel beter inhaken op bestaande en nieuwe samenwerkingen.”

Extra subsidie Het plan Kansen Verzilveren begon als een reactie op de verwachte

negatieve effecten van de covidcrisis. Het doel was technische vakkrachten voor de regio te behouden. De effecten vielen voor de noordelijke industrie echter mee, maar toen lagen de plannen al op de tafels van diverse subsidieverleners en er kwam toch een forse geldstroom los. Omdat Bouwend Nederland nu voor het eerst regionaal volwaardig meedeed, profiteren bouw- en infrabedrijven van de voordelen. “Vooral provincies vonden het erg prettig dat wij, als bedrijfsleven, fondsen en vakbonden de handen ineensloegen en dat werd met extra subsidie als het ware beloond,” aldus Vos. Bouwbanen versterken Het gevolg is dat de aldus gevormde coalitie professionele arbeidsmarktcoaches kan inzetten die veel gerichter werken aan het tekort aan en het behouden van technisch personeel in bouw- en metaalsector. Vos: “Het is een kwestie van vertrouwen dat zo’n coach ieders belangen goed zal verdelen. We hebben besloten het al bestaande Service Punt Techniek (SPT-Noord) in Noord-Nederland als werkbasis te gebruiken. Daar kunnen bedrijven zich ook melden om deel te nemen.” Het betreft in totaal zo’n 1400 technische banen, die enerzijds worden ingevuld door het opzetten van stage- en

leerwerkplaatsen en andere opleidingstrajecten. Anderzijds is het bijzondere aan dit project dat er vele honderden bestaande functies bij bedrijven kunnen worden verrijkt door opleidingen en loopbaanbegeleiding. Ook zij-instromers, bijvoorbeeld uit sectoren die wel door covid zijn getroffen, kunnen nu beter herschoold en begeleid worden. Volgens Vos gaat het niet alleen om bouwplaats-technici, maar ook om uta-vakkrachten.

Begeleiding Vos beschrijft hoe concreet de nieuwe samenwerking eruit ziet: “Bouwbedrijven melden hun vacatures of subsidievraag bij het SPT-Noord. De arbeidsmarktcoaches doen veel meer dan het aanbod ernaast leggen. Ze bekijken het bedrijf, de kandidaat en zoeken per geval de beste match, want niet iedere timmerman past bij elk bedrijf.”

Juist dit professionele maatwerk moet een einde maken aan de mismatches en uitval van zij-instromers. Die mislukkingen ontstaan vaak omdat een bedrijf geen tijd neemt of heeft om een nieuwkomer te begeleiden, of verwachtingen over en weer komen niet overeen. In de subsidies zitten speciale vouchers, die de kosten van (externe) begeleiding dekken.

Aan of uit Volgens de HR-specialist is de verhouding tussen een bouwbedrijf en een nieuwe (technische) vakkracht te vaak ‘aan’ of ‘uit’. “Het klikte niet, hoor je vaak. Maar met goede begeleiding was er vrijwel zeker toch wel een match ontstaan. Of anders wel bij een ander bedrijf.

Werkgevers moeten aanvaarden dat het soms tijd nodig heeft voordat iemand zich thuis voelt in de werkomgeving. Te snel afhaken zorgt er in elk geval zeker niet voor dat vacatures worden vervuld.”

Meer informatie www.bouwendnederland.nl/investeer-in-ontwikkelen Contactpersoon Alja Vos Adviseur Arbeidsmarkt en sociale zaken a.vos@bouwendnederland.nl

14 | BNL | DECEMBER 2021 | ENERGIETRANSITIE

TEKST | PETRICK DE KONING

PROBLEMEN MET ELEKTRICITEITSAANSLUITINGEN VERTRAGEN ENERGIETRANSITIE De groeiende vraag naar elektriciteit en extra aansluitingen zet het elektriciteitsnetwerk onder druk. Dit wordt versterkt door het managen van de grote hoeveelheid groene energie van zonne- en windparken die elektriciteit aan het net leveren. Deze situatie zorgt voor knelpunten op het elektriciteitsnet en vertragingen bij het aansluiten van nieuwe woonwijken en bedrijven, ervaart ook Siep Klaas Bijland van Bijland Bouw in Stiens.

Als bouwondernemer ziet Siep Klaas Bijland de effecten van deze problemen. “Onze klanten lopen regelmatig tegen beperkingen aan.

Een klant van ons heeft zijn bedrijf verhuisd naar een andere locatie.

Om zijn activiteiten goed te kunnen ondersteunen, moest de capaciteit van de elektriciteitsaansluiting uitgebreid worden. De wachttijd om dit te realiseren bedroeg 51 weken!”

Geen laadpalen Met wat creativiteit en aanpassingen draait het bedrijf met de bestaande aansluiting wel door. Toch vraagt dat wel concessies. Het bedrijf is al verregaand geëlektrificeerd en een groot deel van de heftrucks en ander materieel is al elektrisch. “Door de beperkte capaciteit is het bijvoorbeeld niet mogelijk om de heftrucks allemaal ’s nachts te laden, als ze toch stilstaan. Omdat er voor dit materieel nog geen externe accupakketten zijn, staan ze stil als ze overdag laden. Dit gaat ten koste van de productiviteit.” Verder is het nu niet mogelijk om extra laadpalen voor elektrische auto’s bij het pand te installeren.

In gesprek met de gemeente Dit is een regionaal voorbeeld, maar er zijn in heel Nederland aansluitings­problemen. Zowel bij bedrijven als bij woningen. Bijland: “De verduurzaming en de capaciteit van het elektriciteitsnetwerk lopen niet gelijk op. En het lijkt erop dat netbeheerders te laat geanticipeerd

hebben.” Op zoek naar oplossingen voor de vertraging voert Bijland samen met andere bouw- en infraondernemers in zijn regio gesprekken met de gemeente en provincies. “Hoewel veel verschillende partijen last hebben van dit probleem, is het niet zomaar op te lossen.”

Extra investeringen Gelukkig ziet Bijland wel dat netbeheerders met steun van de overheid investeren. Uitbreiding kost echter tijd en daar knelt het. “Dat is extra jammer omdat dit probleem ook de energietransitie weer kan vertragen. Ik zie dit bij ons eigen bedrijf. We hebben een toezegging voor subsidie om zonnepanelen op ons pand in Stiens te plaatsen. Het is voorlopig alleen niet mogelijk om de stroom aan het netwerk te leveren. Dan heeft het geen zin en blijft de subsidie ongebruikt. Dit alles vertraagt de energietransitie en dat voelt als een gemiste kans.”

Voldoende capaciteit van het elektriciteitsnetwerk is van groot belang voor de energietransitie. Woningen, bedrijven en materieel, veel wordt geëlektrificeerd om van fossiele brandstoffen af te komen. Dit vraagt veel van netbeheerders. Onze inzet is om voor de aanleg/verzwaring van elektriciteitsnetwerken meer contracten als Design & Construct (of werkvoorbereiding en construct) in de markt te zetten. Netbeheerders worden zo ontlast én we dragen bij aan meer efficiency in de keten.

Contactpersoon Edgar van Niekerk Programmamanager Energietransitie e.vanniekerk@bouwendnederland.nl

TEKST | JACOB-JAN ESMEIJER

DUURZAAMHEID | DECEMBER 2021 | BNL | 15

Nadrukkelijk appel om vlakglas gescheiden af te voeren

EEN DUURZAME WERELD BEGINT BIJ HET SLOPEN Sinds 2014 verplicht het Bouwbesluit dat vlakglas bij sloopwerkzaamheden aan de bron gescheiden wordt. Deze regeling geldt voor hoeveelheden groter dan een kubieke meter. Voor de vlakglasrecycling is dit positief: door deze regel in het Bouwbesluit wordt er voorkomen dat er vlakglasafval uit bijvoorbeeld sloop- en renovatieprojecten samen met ander bouwafval gestort wordt. Maar dat het in de praktijk niet altijd gaat zoals het moet - gebouwen worden tijdens de sloop vaak met raamkozijn en al tegen de vlakte gewerkt - betreurt Cor Wittekoek van de Vakgroep GLAS van Bouwend Nederland. “Als we 100% circulair bezig willen zijn, moeten we ook eerst vlakglas verwijderen.”

Cor Wittekoek is naast secretaris van de Vakgroep GLAS ook directeur van Vlakglas Recycling Nederland die 20 jaar geleden werd opgericht.

“Alle producenten die glasproducten op de markt brengen, zijn verantwoordelijk wanneer deze (glas)bouwmaterialen aan het einde van hun leven afval worden. De glasbranche betaalt het recyclesysteem zelf, te weten 30 cent per vierkante meter isolatieglas.

Alle soorten glas worden ingezameld; van ramen tot tussenwanden en van spiegels tot liftkokers.”

‘Geen wijzend vingertje’ Wittekoek wil daarom alle betrokkenen vragen de regels van het Bouwbesluit te respecteren en duurzame sloopregels in acht te nemen. “Met artikelen zoals in dit ledenmagazine willen we aannemers bereiken. Daarnaast zijn we in gesprek met een aantal gemeenten om samen met hen een plan op te stellen waarin we partijen stimuleren glas duurzaam te scheiden. Hierbij treden we niet bestraffend op.

Geen wijzend vingertje dus, maar puur faciliterend. Inzamelen is tijdens iedere sloopwerkzaamheid gratis, dat wordt nog wel eens vergeten. Onze containers worden bij aanvang van sloop- en renovatieprojecten zelfs neergezet en de transportkosten nemen wij voor onze rekening. Glas staat overigens niet op zichzelf: ook verlichtingsarmaturen en TL-balken moeten bij sloop en renovatie gescheiden worden afgevoerd.”

Voor meer informatie: www.vlakglasrecycling.nl.

Meer informatie www.bouwendnederland.nl/glas Contactpersoon

Grof slopen Door een goed inzamelnetwerk loopt het inzamelen op rolletjes: op jaarbasis wordt zo’n 90.000 ton ingezameld. “Glas dat bij renovaties vrijkomt, komt in containers terecht. De uitdaging zit ‘m met name bij sloopwerkzaamheden. Om tijd en daarmee geld te besparen, wordt er de laatste tijd te ‘grof’ gesloopt waarin ramen niet eerst worden verwijderd. Wil je je als branche duurzaam profileren, moet je eerst ramen verwijderen alvorens de sloopkogel in te zetten. We hebben een pittige opgave richting 2050 en de doestellingen rondom het realiseren van een circulaire economie. Als glasindustrie worden we door de overheid aangesproken maar hierbij zijn we afhankelijk van het correct handelen door anderen.”

Cor Wittekoek Secretaris Vakgroep Glas c.wittekoek@bouwendnederland.nl

TEKST | RENÉ MEYBOOM

BRIEF UIT BRUSSEL | DECEMBER 2021 | BNL | 17

Tijdwinst, kostenbesparing en gevalideerde, up-to-date gegevens De gegevensstroom tussen opdrachtgever, leveranciers en onderaannemers wordt steeds groter en belangrijker. For Suppliers ziet het strategische belang van kwalitatieve hoogwaardige en betrouwbare gegevens. Wij willen alle partijen helpen om hun beslissingen te baseren op gevalideerde en up-to-date gegevens en willen meedenken over het verder digitaliseren van deze gegevensstroom.

Tijdwinst

Validatie

Algemene bedrijfsgegevens Contactpersonen Financiële en fiscale gegevens Activiteiten en omvang Verzekeringen Veiligheid Certificaten Documenten

Veiligheid

Hergebruik

For Suppliers is Nederlands grootste database met gevalideerde gegevens van leveranciers en onderaannemers voor opdrachtgevers in de bouw.

Duizenden leveranciers en onderaannemers hebben zich reeds geregistreerd en hun gegevens zijn up-to-date en door ons gevalideerd! www.forsuppliers.com Tel: 085 - 105 05 88 E-mail: info@forsuppliers.com

FIT FOR 55, ÓÓK VOOR DE INFRASECTOR ‘Fit for 55’ omvat een groot pakket van Europese maatregelen om in 2030 55% minder CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 te bewerkstelligen. Automatisch wordt er dan al snel over gebouwen gesproken omdat deze verantwoordelijk zijn voor 40% van het totale energieverbruik. Maar natuurlijk is er ook een relatie met de infrasector. Laat ik er een paar noemen.

Allereerst indirect, de klimaatverandering door de CO2-uitstoot uit het verleden leidt ertoe dat er steeds meer aandacht komt voor het weerbaarder maken van onze infrastructuur. Klimaatadaptatie, om zo de consequenties van hevige regenval, droogte et cetera zoveel mogelijk te beperken.

Het Fit for 55-pakket is ook rechtstreeks relevant voor de infrasector en mobiliteit. Natuurlijk omdat er in 2035 een einde komt aan verbrandingsmotoren in de meeste voertuigen. Maar ook omdat er in dat hele pakket afspraken staan om op de internationale verbindingswegen elke 60 kilometer een elektrisch laadstation te plaatsen en elke 150 kilometer waterstofvulstation. Daar is bovendien geld voor gereserveerd. Het Europese covid-herstelfonds heeft voor Nederland zo’n zes miljard euro gereserveerd en een fors deel van dat geld moet ‘verplicht’ naar dit soort infrastructuur gaan.

Ook is er veel aandacht voor vergroening van stedelijke gebieden door het stimuleren van de fietsmobiliteit. Méér fietspaden en

veiligheidsmaatregelen om het fietsen in de stad en tussen steden zo veilig mogelijk te laten verlopen.

Niet in de laatste plaats veroorzaken de Europese regels dat uitstoot van CO2 en energieverbruik aanmerkelijk duurder worden. Dat betekent dat extra aandacht voor onder meer schoner materieel, slimmere logistiek (minder transport bewegingen) en energiezuinigere productie (asfalt) een steeds belangrijkere rol gaan spelen bij het verwerven van opdrachten.

Nu al is duurzaamheid in 37% van de opdrachtverstrekkingen een factor. De genoemde kostenverhogingen gaan ertoe leiden dat dit percentage snel zal stijgen. Nog relevanter is dat de wegingsfactor van duurzaamheid door die kostenverhoging aanmerkelijk zal gaan toenemen.

Gelukkig zijn er al veel infraleden die nu al inspelen op verduurzaming.

Het is verstandig om deze ontwikkelingen op de voet te volgen en waar mogelijk voor te sorteren op de aanstaande veranderingen.

Contactpersoon René Meyboom Europese Zaken r.meyboom@bouwendnederland.nl

18 | BNL | DECEMBER 2021 | VERENIGING

FOTO | RENÉ VAN DEN BURG

TEKST | JACOB-JAN ESMEIJER

VERENIGING | DECEMBER 2021 | BNL | 19

Ontzorgen In het dagelijks leven is Barend van Kessel adviseur bij het tweede generatie familiebedrijf Van Kessel Wegenbouw in Geldermalsen waar bij infraprojecten alles wordt gedaan om klanten als lagere overheden te ontzorgen. Zo is Van Kessel op dit moment voor Gemeente Stichtse Vecht bezig op het Bisonspoor waar alle facetten van de wegenbouw samenkomen. “Gevoel voor detail en betrokkenheid zijn hierbij essentieel. Niet alleen ons werk moet goed worden uitgevoerd, ook de communicatie naar stakeholders en omwonenden is hierbij essentieel.”

‘Zet je voelsprieten open’ Wanneer we vragen naar momenten waar Van Kessel binnen het dagelijks bestuur met plezier aan terugdenkt, draaien de raderen.

“Samenwerken is hét woord dat in mij opkomt. ‘BNL’ is een vereniging waar we mét elkaar, en niet over elkaar spreken. Uniek in zijn soort waar zowel groot en klein én bouw en infra worden verenigd. Door deze mix kun je goede communicatie met elkaar realiseren. Dit heb ik in mijn bestuursperiode altijd belangrijk gevonden: een collegiaal bestuur met een gedegen besluitvorming. Dat betekent overigens niet dat je je standpunten niet mag verdedigen.

In mijn acht jaren heb ik veel door Nederland gereisd. Hierbij is mij opgevallen dat de couleur locale niet onopgemerkt kan blijven. Ofwel: weet wat er speelt in het land. Dat zijn dingen die je moet aanvoelen.

Wanneer je in Zoetermeer werkt, moet je weten wat er bij vak- of ledengroepen in bijvoorbeeld Limburg leeft. Mijn voelsprieten hebben daarom altijd opengestaan. En dat is ook de kracht van een vereniging zoals Bouwend Nederland: weten wat er onder de leden speelt.”

1+1=3 Die eerder benoemde samenwerking wil Van Kessel nogmaals benadrukken: “Écht samenwerken, dus. Uit je comfortzone treden en begrijpen wat je concullega’s beweegt: het is ongelooflijk belangrijk.

De huidige schaarste op het gebied van arbeidskrachten en materieel duwt ons die kant op. En die samenwerking zou zo maar kunnen uitmonden in een permanente samenwerking waardoor je komende uitdagingen beter aan kunt. In veel gevallen kan 1+1=3 zijn.”

SCHEIDEND DB-LID BAREND VAN KESSEL BLIKT TERUG “ BLIJF ACTIEF IN HET VERENIGINGSLEVEN”

Na meer dan acht jaar in het dagelijks bestuur van Bouwend Nederland te hebben gezeten, is voor Barend van Kessel de tijd gekomen het stokje door te geven. Maar wie denkt dat hij nooit meer van zich laat horen in de bouwwereld, zit ernaast. “Mijn passie voor ondernemen en de bouw zal nooit verdwijnen.”

Dat Bouwend Nederland afscheid neemt van een meer dan ervaren bestuurslid, blijkt uit het aantal functies dat Van Kessel vervulde voordat hij in 2013 aan het dagelijk bestuur deelnam. Voor deze periode nam de Geldermalsenaar vijf jaar plaats in het algemeen bestuur “En voor die periode was ik al betrokken in de aanloop naar wat nu Bouwend Nederland heet. Beschouw 1986 als het startpunt toen ik lid werd van de Vereniging Aanneming Grond Weg en Waterbouw, de voorloper van onze branchevereniging. Binnen deze organisatie zette ik mede een jongerencontactgroep op in de regio Overijssel, Gelderland en Flevoland. Toen duidelijk werd dat Bouwend Nederland er zou komen, was ik betrokken bij het samensmeltings­ proces van bouw en infra. Daarna had ik zitting in het Infra Platform Oost en lagen deelname in het ‘AB’ en ‘DB’ in dit verlengde. Meer dan twintig jaar betrokkenheid: ik heb van elke minuut genoten.”

Maar er is meer: ook op arbeidsvoorwaardelijk niveau zijn verschillende processen in gang gezet. Als branchevereniging hebben we in de afgelopen jaren continu gehamerd op het verkleinen van het verschil tussen bruto- en nettosalarissen. De hoge belasting op arbeid voor lager opgeleiden moet zo snel mogelijk verdwijnen. Deze groep dient een goed nettosalaris over te houden en voor ons moet het betaalbaar blijven.

Ten slotte ben ik trots over onze betrokkenheid bij cao’s op hetzelfde vakgebied. We hebben helaas nog steeds ‘concurrentie’ binnen de cao waardoor ondernemers met verschillende loonkosten aan eenzelfde klus beginnen. Dit is verre van onwenselijk. Daarom: één cao voor werknemers in de infra in de breedste zin van het woord.”

‘Zacht in de relatie’ Een laatste tip die Van Kessel het huidige bestuur wil meegeven: blijf actief in het verenigingsleven. “Als ‘Bouw & Infra’ staan we midden in de maatschappij. Blijf je daarom als ambassadeur inzetten voor alles waar we als vereniging voor staan. Ga in gesprek met stakeholders waarbij ‘hard op de inhoud maar zacht in de relatie’ het devies is. Laat zien dat we een vereniging zijn die synoniem staat voor vernieuwing en die de klaar voor is om Nederland fysiek door de transitie heen te leiden.”

20 | BNL | DECEMBER 2021 | DIGITALISERING

BIM BASIS INFRA STROOMLIJNT DE INFORMATIEUITWISSELING TUSSEN KETENPARTNERS Er dreigt spraakverwarring in de infrasector: overal worden andere standaarden gebruikt. Dat geldt voor de informatie-uitwisseling tussen ketenpartners als aannemers, ingenieurs en beheerders, maar ook voor verschillende onderdelen zoals lijninfra en riolering. BIM basis Infra maakt hieraan een einde.

BIM basis Infra is een samenwerkingsverband van opdrachtgevers, opdrachtnemers, leveranciers en onderaannemers in de infrastructuur.

Alle aangesloten ketenpartners hebben afgesproken om op dezelfde manier informatie uit te wisselen. Bijvoorbeeld voor het type CAD-bestanden (zoals .dwg), welk geografisch coördinatenstelsel wordt gebruikt en welke informatie aan 3D-modellen wordt toegevoegd. Wil een ingenieur bijvoorbeeld beton of asfalt gebruiken?

Dat kunnen alle ketenpartners dat in 3D-modellen terugzien.

“ INEFFICIËNTIE EN FAALKOSTEN IN DE KETEN TERUGDRINGEN”

TEKST | JOOST HANRAETS

Minder faalkosten “Onze achterban heeft behoefte aan duidelijkheid. Daarnaast willen deelnemers binnen de bouwbranche het wiel niet steeds opnieuw hoeven uitvinden”, zegt Paulus Eckhardt, kartrekker van BIM basis Infra en Directeur Digitalisering bij VolkerWessels Infrastructuur.

Daarom namen enkele grote infrabedrijven in de zomer van 2020 het initiatief om afspraken over standaardisering vast te leggen in BIM basis Infra. “Met als doel het informatiemanagement te stroomlijnen en de inefficiëntie en faalkosten in de keten terug te dringen.”

Mijlpalen “Steeds meer infragerelateerde bedrijven zien de voordelen van BIM basis Infra en sluiten zich aan. Inmiddels hebben we bijna honderd partners. Ook meer en meer opleiders en opdrachtgevers of beheerders en installateurs voor infra doen mee”, zegt Eckhardt.

Vanwege het succes heeft het BIM Loket de BIM basis Infra aangemerkt als formele partner en een vaste plek gegeven in het loket. “Dat geeft ons meer power om afspraken te maken, aan te haken bij lopende initiatieven en onze achterban te informeren.”

IFC en asset management BIM basis Infra is continu gefocust op toekomstige ontwikkelingen en bijbehorende verbeteringen. Eckhardt geeft enkele voorbeelden: “Zo houden we momenteel nauw contact met BuildingSMART International, de beheerder van de IFC-standaard. Deze zomer hebben we ook een webinar gehouden om leden te informeren over de

BIM BASIS INFRA IN DE PRAKTIJK: PRODUCTIEVER MET MINDER FOUTEN K_Dekker bouw & infra is een van de bedrijven die naar tevredenheid werkt volgens BIM basis Infra. Deze NoordHollandse aannemer heeft verschillende disciplines in huis.

“Bij projecten zijn wij zowel verantwoordelijk voor GWW als civieltechnische kant. Daarom is BIM basis Infra juist voor ons erg interessant”, zegt Jaap ter Voort, BIM Regisseur bij K_Dekker bouw & infra. Vooral bij digitaal gestuurd graven biedt een allesomvattend 3D-grondmodel op basis van BIM basis Infra flinke voordelen. “Met een digitaal 3D-grondmodel kunnen kraanbestuurders meer kuub verplaatsen. Ze hoeven namelijk niet meer constant op papier te checken of ze wel volgens afspraak graven.”

Naast de hogere productie, is ook lagere foutgevoeligheid volgens Ter Voort een belangrijk voordeel van BIM basis Infra.

“We werken momenteel aan een draaibrug in Amsterdam. Dit is een complexe bouwplaats: er liggen veel kabels in de grond en de Noord-Zuidlijn is vlakbij. Dan is het prettig dat je in een 3D-grondmodel ook de civieltechnische infrastructuur ziet. Zo voorkom je dat je te dicht bij de tunnelbuis graaft of kabels raakt.” Ondanks deze praktijkvoordelen ziet Ter Voort dat veel ketenpartners nog niet volgens BIM basis Infra werken. “In het begin waren onze kraanbestuurders ook terughoudend, maar inmiddels willen ze niet anders meer. Wijzelf zijn ook tevreden, want de arbeidsproductiviteit schiet omhoog.

Hopelijk is het een kwestie van tijd voordat meer ketenpartners deze voordelen inzien.”

DIGITALISERING | DECEMBER 2021 | BNL | 21

ontwikkelingen rond IFC 4.3: wat kunnen we verwachten en hoe anticiperen wij daarop met bijvoorbeeld updates van BIM basis Infra?”

Een ander hot topic binnen BIM basis Infra is gegevensuitwisseling voor asset management. “We kijken bijvoorbeeld of we een 3D-model as-built kunnen opleveren, zodat een assetmanager daar direct mee aan de slag kan.”

Pilot Om de voordelen van BIM basis Infra voor het voetlicht te brengen, is er een pilotproject gestart. Momenteel ontwikkelen deelnemers een aanpak om te borgen dat alle informatie gedurende de levenscyclus van een onderdoorgang uitgewisseld wordt in een 3D-model – van het ontwerp tot het beheer. Op deze manier kan BIM basis Infra ervaren waar informatie-uitwisseling verder gestroomlijnd kan worden en duidelijk maken wat het gebruik van één en dezelfde taal alle ketenpartners in de infra concreet oplevert.

Meer informatie www.bimloket.nl Contactpersoon Harry Wisse Secretaris Vakgroep Ingenieursbureaus h.wisse@bouwendnederland.nl

22 | BNL | DECEMBER 2021 | INSTROOM

TEKST | HANS SMIT

INSTROOM | DECEMBER 2021 | BNL | 23

Van TikTok-influencers, evenementen tot minors en hackathons

LOKALE ACTIE GAAT LANDELIJK

BOUWEND NEDERLAND ZET BREED IN OP INSTROOM VAN VERS BLOED De bouw en infra hebben veel mensen nodig. Het aantrekken en behouden van mensen is een grote uitdaging. Daarom zet Bouwend Nederland zich vol in om bij te dragen aan instroom. De medewerkers proberen zoveel mogelijk mensen, van basisschoolkind tot zijinstromer, enthousiast te maken voor een baan in de sector. Een greep uit de activiteiten om de sector van nieuw bloed te voorzien.

BASISONDERWIJS Platform Talent voor Technologie Deze organisatie doet onderzoek naar (studie)keuze, stimuleert de samenwerking tussen bedrijven en scholen en faciliteert namens diverse technische sectoren techniekonderwijs in het basis- en voortgezet onderwijs.

Je Gaat Het Maken Deze campagne benadert jongeren en zij-instromers via sociale media, een televisieprogramma en website om voor een studie of beroep in de bouw of infra te kiezen.

Dag van de Bouw Op de jaarlijkse Dag van de Bouw kunnen gezinnen op bouwlocaties in het hele land in de praktijk kennismaken met de sector.

Themapark Wij Bouwen de Toekomst (regio Twente) Op dit evenement voor basisschoolleerlingen in de zomervakantie van 2022 staan bouw en techniek centraal. Het verwachte bezoekersaantal is 25000

Met het bouwhekdoek “Niet ieder kind wordt arts of advocaat” prikkelde TBPBouw uit Wormerveer niet alleen ouders, maar ook de sociale media. Het spandoek ging viral. Het ontwerp is nu (met toestemming van TBPBouw) via Bouwend Nederland te downloaden zodat het (met eigen logo) door alle lidbedrijven kan worden ingezet. Ook de varianten die Ooms Bouw op het doek maakte mogen we met alle leden delen.

Voor het printen van de bouwhekdoeken is bovendien een interessante korting bedongen bij Koelewijn Reclame. Kijk voor meer informatie op www.bouwendnederland.nl/ bouwhekdoek.

In iedere regio is een beleidsadviseur onderwijs-arbeidsmarkt van Bouwend Nederland actief, die de schakel vormt tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. Deze adviseurs zetten, vaak in samenwerking met scholen en bedrijven, allerhande acties op touw om de instroom en aansluiting te bevorderen. Via de regiokantoren is meer informatie en direct contact mogelijk.

VOORTGEZET ONDERWIJS Bouw en infra in de beroepskeuzetest van Qompas Deze digitale beroepskeuzetest wordt door tweederde van de scholen gebruikt als beroepenoriëntatie voor vmbo, havo en vwo-scholieren.

TikTok-campagne Werkend leren Bekende TikTokkers enthousiasmeren jongeren voor een BBLopleiding in de bouw en infra.

BOUW WOW-innovaties YouTube-vlogs en filmpjes van innovatieve projecten en beroepen in de bouw en infra. Bijvoorbeeld het werken met drones of de aanleg van het racecircuit in Zandvoort.

Bouwend Nederland Innovatieprijs Leerlingen van havo en vwo gaan aan de slag met een bouw- of infraopdracht en iedere deelnemende school wordt gekoppeld aan een lidbedrijf van Bouwend Nederland. Jaarlijks doen zo’n 40 scholen mee.

Voor vmbo-scholen wordt de Bèta Challenge georganiseerd.

VMBO: sterk techniekonderwijs Met fondsen van het Ministerie van OCW wordt in zo’n 80 projecten regionaal gewerkt aan de versterking van het techniekonderwijs in het vmbo. Opleidingsbedrijven, bedrijven en regiokantoren werken hier nauw samen.

Bouw en infra CareerDays Leerlingen van middelbare scholen met een technisch profiel gaan op excursies bij lidbedrijven om kennis te maken met de praktijk.

Hybride techniek opleiders Medewerkers van bouwbedrijven staan voor de klas om hun praktijkkennis over te dragen op leerlingen in het technisch onderwijs.

STUDENTEN Hogescholen Leden hebben zitting in beroepenveldcommissies in het hbo en zorgen zo voor aansluiting tussen de praktijk en hbo-opleidingen. Ook werken zij mee aan de ontwikkeling van minors.

Bouworiëntatiedagen Studenten Bouwkunde en Techniek in het hbo krijgen een realistisch beeld van de diverse functies en mogelijkheden bij een bouw- of infrabedrijf.

ZIJ-INSTROOM Van bank naar bouw Speciaal ontwikkeld om mensen uit de financiële sector om te scholen naar een (uta)functie in de bouw of infra.

Je Gaat Het Maken (RTL4) In samenwerking met leden en partners worden werkzoekenden en werkenden gevolgd tijdens hun zoektocht naar een mogelijke carrière in de sector. In februari 2022 start seizoen drie.

Leerstoel TU Delft Bouwend Nederland ondersteunt het wetenschappelijk onderwijs door de leerstoel van professor Van Marrewijk. Bij de TU Delft doet hij onderzoek naar innovatie van het bouwproces.

MBO Skills Wedstrijden De jaarlijkse nationale (en tweejaarlijks internationale) wedstrijd voor aankomende vaklieden wordt ondersteund. Er wordt gestreden om de titel van bijv. de beste bouwtimmerman, metselaar etc.

Future Builders (Day) Digitalisering, innovatie en duurzame inzetbaarheid komen op tafel in het levendige digitale platform dat bedrijven, docenten en studenten mbo/hbo/wo verbindt. Met onder meer de jaarlijkse Future Builders Day, een Building Battle, meet-ups en hackathons gericht op BIM.

Meer informatie www.bouwendnederland.nl/instroom www.jegaathetmaken.nl Contactpersoon Marieke van der Post Adviseur onderwijs en Programmamanager m.vanderpost@bouwendnederland.nl

24 | BNL | DECEMBER 2021 | VEILIGHEID

TEKST | JACOB-JAN ESMEIJER

VR Toolbox gratis beschikbaar voor alle lidbedrijven

Bouwend Nederland heeft zich in het laatste jaar gebogen over de ontwikkeling van de ‘VR Toolbox’, een virtuele trainingsapplicatie voor veilig werken op hoogte. Het doel is om zoveel mogelijk leden te laten ervaren wat deze innovatieve trainingsmethode kan betekenen voor het herkennen van veiligheidsrisico’s op de bouwplaats en bij te dragen aan het hoogste doel: geen dodelijke slachtoffers in de bouw- en infrasector.

Projectleider Vincent Zijlstra: “Virtual Reality biedt natuurlijk enorm veel mogelijkheden, bijvoorbeeld het op een veilige manier levensecht - simuleren van onveilige situaties. Daarom zijn we met een projectteam van leden en een ontwikkelaar van VR-applicaties gaan zitten en hebben we dit projectplan uitgedacht. We hebben samen bepaald wie onze doelgroep is, welke veiligheidsthema’s we centraal wilden stellen en waarvoor we deze innovatie exact inzetten. Met name onze MKB-leden hebben vaak te weinig ruimte of middelen om zelf dit soort innovatieve instrumenten zelf te ontwikkelen of te financieren. Het leek ons daarom een goed idee om vanuit Bouwend Nederland deze handschoen op te pakken.”

Vallen van een steiger of in een bouwput: deze en andere ongelukken op hoogte komen het meeste voor, en daar zal de ontwikkelde VR Toolbox verandering in moeten brengen. “Hopelijk is dit een eerste stap in het ontwikkelen van een set van VR-veiligheidstrainingen om onze bouwplaatsmedewerkers te helpen bij het identificeren van (potentieel) gevaarlijke situaties en hen bewust te maken van de risico’s en gevolgen”, aldus Zijlstra. “Uiteraard bestaan er al allerlei vormen van trainingen, toolboxen en workshops, maar deze vorm van

VEILIG WERKEN IN EEN ANDERE DIMENSIE

VEILIGHEID | DECEMBER 2021 | BNL | 25

training in virtual reality is relatief nieuw en kan nu dus ook in de bouw worden toegepast. Samen met SkillTransition hebben we een app ontwikkeld met ‘veilig werken op hoogte’ als insteek. We hebben eerst verschillende bouwplaatsen bezocht en projectleiders, werkvoorbereiders en bouwplaatsmedewerkers over potentiële risico’s op hoogte gesproken. Vervolgens is op basis van die input de app ontwikkeld waar je je op een virtuele bouwplaats begeeft en al lopende veiligheidsrisico’s moet herkennen. Het gaat dus écht om bewustwording: het herkennen van die risico’s en laten zien dat je vervolgens weet wat je moet doen. Serious gaming met veiligheid als insteek krijgt op deze manier voor de bouw een totaal nieuwe dimensie.”

Gratis aangeboden De app wordt in drie verschillende talen aangeboden. Wanneer de laatste praktijktesten zijn afgerond en de landingspagina live is, is de module gratis beschikbaar voor alle leden van Bouwend Nederland. De bril dient los te worden besteld en kost 350 euro inclusief BTW. Meer informatie www.bouwendnederland.nl/vr www.debouwmaakthetveilig.nl Contactpersoon Vincent Zijlstra Adviseur Onderwijs en arbeidsmarkt v.zijlstra@bouwendnederland.nl

REGIOKATERN NOORD | DECEMBER 2021 | BNL | 27

REGIO NOORD

DUURZAAM BOUWEN AAN VEILIGHEID EN KWALITEIT.

BIJEENKOMSTEN bouwendnederland.nl/regios/regio-noord December 09 Excursie afdeling Drenthe Januari 18 21

Overleg met netbeheerders Nieuwjaarsbijeenkomst afdeling Friesland

Februari 15 Platform Infra Noord met Stadswerk en NL Ingenieurs 17 P&O ontwikkelingen in de techniek en extra mogelijkheden voor scholing en zij-instroom 17 Roadshow gemeenteraadsverkiezingen Drenthe

Inspectie-app Aboma Check!

Haal meer uit je werkplekinspecties

6716 BX E d e

• Bedrijfseigen inspectiepunten

Post b us 141

• Module voor het melden van

6710 BC E d e T

• Zelfinspectie

0 318 691920 i nfo@a b oma .nl w w w.a b oma .nl

onveilige situaties • Beheersing van de actiepunten DE NU NV M OO ET RD EE L

M a xw el l st ra a t 49 a

De voordelen op een rij

LE

A b oma b v

Bijeenkomsten vinden doorgang indien mogelijk en volgens de RIVM-richtlijnen

AANGENAAM KENNIS TE MAKEN! De bouw echt iets voor jou! Met deze gedachten werd mijn enthousiasme aangewakkerd om afgelopen zomer ‘ja!’ te zeggen tegen de functie van Verenigingsmanager Friesland en Programmamanager Sterk Techniekonderwijs Drenthe voor Bouwmensen.

Opgegroeid in een onderwijsgezin, opgeleid tot facilitator en de afgelopen jaren actief geweest met de organisatie van bedrijfsbezoeken en gastlessen om onze jeugd te laten ontdekken welke beroepsrichtingen ze niet en vooral wel leuk vinden. Kennis en kunde die ik graag inzet voor de Bouw & Infra. Een sector waar ik als inwoner van ons mooie land namelijk elke dag erg van geniet. Ons mooie huis in Terwispel met alle nutsvoorzieningen, de wegen die mij overal brengen en de schoolgebouwen waar onze twee kinderen zich klaarmaken voor hun toekomstige loopbaan.

Of zij over een x aantal jaren ook denken ‘De bouw echt iets voor jou’ laat ik aan hen over. Aan mijn enthousiasme zal het in ieder geval niet liggen!

Waar ik de komende tijd naar uitkijk, zijn de gesprekken met onze leden. Wat speelt er binnen de sector? En heel belangrijk: waar kan ik de leden vanuit mijn spin in het webfunctie bij ondersteunen, om het volop aanwezige ondernemerschap binnen de Bouw & Infra nog verder tot bloei te laten komen? Er staan al diverse activiteiten voor kennisdeling en innovatie op de planning, dus ik kijk er naar uit jullie binnenkort te mogen ontmoeten!

Jolande Oechies Verenigingsmanager Friesland Programmamanager Sterk Techniek Onderwijs Drenthe

28 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN NOORD

TEKST | MARTINE VAN DER LINDEN

FOTO | REYER BOXEM

TEKST | ROBIN VAN ESSEL

GEERT SMID, NIEUWE VOORZITTER AFDELING FRIESLAND: “LATEN WE BLIJVEN PRATEN” MEERJAREN VERSTERKINGSPLAN GEPRESENTEERD, BOUWERS WILLEN AAN DE SLAG IN BEVINGENGEBIED Peter Spijkerman, directeur Nationaal Coördinator Groningen (NCG), wil de verdubbelaar inzetten als het gaat over de versterkingsopgave.

Dat liet hij weten tijdens de Bouwtop Versterkingsopgave, die 8 november plaatsvond in Groningen. Hier is ook het Meerjaren Versterkingsplan (MJVP) gepresenteerd, dat per gemeente inzicht geeft in beoogde planning en aantallen per jaar. Volgens Koninklijke Bouwend Nederland is het MJVP een belangrijke mijlpaal en legt het een goede basis voor continuïteit in de versterkingsopgave. “De bouwsector heeft tot op heden altijd een grote betrokkenheid getoond. We willen wel benadrukken: versnelling krijgen we alleen door echt aan de slag te gaan.”

“We moeten samen de schouders eronder zetten om de Groningers te helpen.” Dat was de boodschap van zowel demissionair minister van Binnenlandse Zaken, Kajsa Ollongren, als van Gerard Beukema, waarnemend burgemeester gemeente Eemsdelta. Peter Spijkerman, directeur NCG: “Het is een enorme opgave, maar we hebben een belangrijke stap gezet.” Daar zijn Ollongren en Beukema het over eens.

Verdubbelaar inzetten Beukema noemde als uitdagingen onder andere de realisatie van wisselwoningen met de procedures daaromtrent, en het gegeven dat de bouwmarkt verhit is qua capaciteit. Ollongren stipte daarnaast de ondercapaciteit bij nutsbedrijven aan. Maar volgens haar begint de versterkingsopgave niettemin op stoom te komen. “De opgave in Groningen is prioritair ten aanzien van de bouw van 100.000 woningen per jaar. Dat verdienen de bewoners.”

Peter Spijkerman gaf toe dat ze al verder in het proces hadden moeten zitten. “Ik wil nu de verdubbelaar inzetten. Daar heb ik u hard bij nodig”, richtte hij zich tot de bouwers en aannemers in de zaal.

Wat daarvoor nodig is, zijn volgens manager van Bouwend Nederland Regio Oost Sander Wubbolts een gestroomlijnd proces, aantrekkelijke voorwaarden en voldoende zekerheden.

“Een meerjarenplanning is belangrijk. Het is nu zaak dat we de hobbels die bouwers in de praktijk tegenkomen samen gladstrijken.

We hebben een mooie bouwpool opgezet. Laten we met elkaar meer vanuit een bouwteamgedachte opereren.” Bouwteams, waar ook nutsbedrijven in zitten, werden ook door anderen genoemd als wenselijk.

MJVP Rob van Wingerden, directieadviseur van NCG, presenteerde aan de aanwezigen het Meerjaren Versterkingsplan (MJVP). Dit brengt voor de bouwsector onder andere voorspelbare werkstromen in beeld, zodat die hierop kan anticiperen met kortere looptijden tot gevolg. Het plan maakt inzichtelijk wat af is, wat er moet gebeuren en wat in welk programma hoort. Ook moet het plan zorgen voor een efficiëntieslag: één projecteigenaar per project die een team aanstuurt, in plaats van vier of vijf projectleiders.

Tijdens de bouwtop werden diverse stellingen via de mentimeter aan aanwezigen voorgelegd. Hieruit bleek dat de bouwsector een hoge betrokkenheid heeft bij het dossier en graag op grotere schaal aan de slag wil.

REGIOKATERN NOORD | DECEMBER 2021 | BNL | 29

Geert Smid is vast niet de enige die liefst zo snel mogelijk het einde ziet van de coronabeperkingen. Maar de kersverse voorzitter van Bouwend Nederland afdeling Friesland heeft het zijn missie gemaakt om de verbinding tussen de regionale bouwbedrijven te vergroten. En daarvoor kom je het best fysiek bij elkaar, vindt hij.

Gelukkig was er in juni een fysieke afdelingsbijeenkomst mogelijk. “Bij de Bouwrally waren veel mensen aanwezig,” herinnert Smid. “Elkaar spreken met een hapje en een drankje erbij, zo creëer je een situatie waarin mensen elkaar vertrouwen. Ik zie overal gemotiveerde, oprechte doeners in de bouw, maar in onze communicatie zijn we soms horken. Dat is jammer.”

Imagoprobleem Smid begon na de MTS onderaan de ladder bij Bouwbedrijf Offringa in Waskemeer. Hij werkte zich op tot projectleider en -ontwikkelaar bij verschillende bedrijven en woningcorporatie Elkien. Sinds begin 2020 is hij directeur bij SHP Vastbouw in Grou. Toen belde Kees Jelsma, toenmalig voorzitter van afdeling Friesland of Smid geen interesse had om die rol over te nemen. Smid twijfelde: hij liep niet de deur plat bij de afdelingsbijeenkomsten. “Maar het triggerde me dat de afdeling met het opleidingssysteem en personeelstekort aan de slag wil. Dat zijn de grootste uitdagingen die we hebben. We maken prachtige werken en hebben goede arbeidsvoorwaarden, maar op een of andere manier blijft er een imagoprobleem bestaan.”

Als voorzitter wil Smid benadrukken dat de sector zelf de sleutel tot de oplossing in handen heeft. De afdeling neemt het voortouw: samen met Bouwloket, Bouwmensen FNZ en het bestuur van de twee Friese ROC’s is het initiatief genomen voor een nieuw platform: Bouwopleidingen Friesland. “Het doel is de bouw en infra in Friesland nu en in de toekomst te voorzien van goed gemotiveerd en gekwalificeerd personeel. Het aantal leerlingen stijgt, dus de instroom is er. We willen zorgen dat er voor hen één aanspreekpunt komt, waar we kunnen laten zien wat we als sector te bieden hebben.”

Elkaar nodig Maar aansluiting tussen sector en opleidingen is slechts een deel van de oplossing. Daar komt het onderlinge contact om de hoek kijken, denkt Smid. “Er komt zo veel regelgeving op ons af. Dat is voor sommige bedrijven een grotere puzzel dan voor andere. We moeten het er samen meer over hebben en elkaar helpen.

Leermeesters van grotere bedrijven zouden bijvoorbeeld de kleinere kunnen helpen bij het opleiden van leerlingen.”

Daarom zet Smid ook vol in op het in ere herstellen van het regelmatig overleg binnen de afdeling. Uiteindelijk heeft iedereen baat bij het bundelen van de krachten, benadrukt hij. “We hebben prachtige bedrijven in het noorden, maar ik schrik ervan als ik zie dat we genoegen nemen met winsten van een paar procent, ten opzichte van de grote risico’s die we lopen en alle wet- en regelgeving die op ons afkomt. We kunnen wel blijven concurreren, maar daarmee gooien we onze eigen ruiten in. Dus heb je een vraag of idee, of zit je iets dwars: laten we er dan over praten. We hebben elkaar hard nodig.”

30 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN NOORD

BUILDING HEEFT EEN KLIMAATPROEFTUIN VOL INFRA-INNOVATIES CO2-etend asfalt, een weg van plastic: het zijn zomaar wat infrainnovaties die in de Klimaatproeftuin van BuildinG groeien. Er is ruimte voor meer, dus vernieuwende denkers zijn van harte uitgenodigd bij het ‘Levende Lab’ op de Zernike Campus in Groningen.

Een kennis- en innovatieplatform voor toekomstbestendige bouw, omschrijft Projectmanager Innovatie Mathijs de Jong het inmiddels vijf jaar oude BuildinG. “We verbinden kennis, bouw en bedrijven met elkaar. En daar koppelen we ook stakeholders als overheden en bewoners aan.” BuildinG is vijf jaar geleden gestart. Hoewel grote bedrijven zeker welkom zijn, was het doel om juist ook mkb’ers op een heel laagdrempelige manier de mogelijkheid te bieden hun innovatieve ideeën uit te testen en groot te brengen. “Zij hebben soms geen ruimte of middelen voor innovatief onderzoek.”

Testen in de buitenlucht Bij BuildinG gaat het om het stimuleren van ontwikkelingen op het gebied van digitalisering in de bouw, bouwen en versterken én om klimaatadaptatie. Speciaal voor dat laatste is op de Zernike Campus de Klimaatproeftuin ingericht. In de buitenlucht, op een terrein van 1,5 hectare vlak bij de Rijksuniversiteit Groningen en de Hanzehogeschool Groningen, wordt momenteel een tiental infrainnovaties getest. Ze draaien allemaal om klimaatadaptatie in de gebouwde omgeving, om in de toekomst het hoofd te kunnen bieden aan droogte, extreem

TEKST | JAN WILLEM KOMMER

FOTO | ALWIN KOOPS

weer, hittestress en andere effecten van klimaatverandering. De parkeerplaats bij BuildinG is bijvoorbeeld uitgerust met waterdoorlatend asfalt op een waterbufferende fundering.

CO2-etend asfalt Uiteraard hebben de innovaties een link met duurzaamheid en circulariteit. “Wil je innoveren op bouw- en infragebied om klimaatverandering het hoofd te bieden, dan natuurlijk het liefst met duurzame materialen”, zegt De Jong. Zo is bij BuildinG getest met CO2-etend asfalt. Dat bevat niet alleen bestanddelen waarvan de productie voor minder CO2-uitstoot zorgt dan traditioneel asfalt, er zit ook een materiaal in dat CO2 uit de lucht omzet in een niet schadelijk restproduct. Met sensoren wordt gemeten hoeveel CO2 er daadwerkelijk wordt afgevangen; zo wordt duidelijk wat de bijdrage aan de klimaatdoelen is.

Groeiend netwerk Innovaties die zich bewijzen, kunnen meteen de markt op. “Wat BuildinG doet is het koppelen van vraag en aanbod rondom dergelijke innovaties, zodat ze op grotere schaal toegepast kunnen gaan worden”, zegt De Jong. Bekendheid is daarvoor essentieel, weet de projectleider.

“Het is belangrijk dat iedereen naar de Zernike Campus komt zodat ze met eigen ogen kunnen zien wat er allemaal voor ontwikkelingen plaatsvinden en wat je er in de praktijk mee kunt.” Naast rondleidingen organiseert BuildinG ook netwerkevenementen om te zorgen dat bedrijven en stakeholders elkaar kunnen vinden en zich bij het groeiende innovatienetwerk aansluiten. En uiteraard zijn bedrijven, studenten, onderzoekers en beleidsmakers met innovatieve ideeën, plannen en vragen welkom in de Klimaatproeftuin!

TEKST | NAAM

FOTO | NAAM

REGIO OOST

BIJEENKOMSTEN Bouwendnederland.nl/regios/regio-oost December 10 HR (CPV) strategische bijeenkomst Januari 18 29

Vitaliteitsochtend HR Nieuwjaarsreceptie Afdeling Noord-Oost Overijssel

Februari 07 Ledenvergadering afdeling Lingestreek 08 HR (CPV) operationele bijeenkomst Almelo 10 HR (CPV) operationele bijeenkomst Oosterbeek 15 HR (CPV) operationele bijeenkomst Zwolle

Bijeenkomsten vinden doorgang indien mogelijk en volgens de RIVM-richtlijnen

REGIOKATERN OOST | DECEMBER 2021 | BNL | 27

DICHTBIJ HET VUUR Wat een eer om deel te nemen in het regiobestuur!

Overigens ben ik niet helemaal ‘bleu’, want momenteel heb ik ook zitting in het afdelingsbestuur van Zuid-Oost Gelderland. Tijdens een bezoek van Wilbert Schellens kwam het regiobestuur ter sprake en vroeg hij mij of dat misschien iets voor mij zou kunnen zijn.

Bij Bouwbedrijf Ubbink sta ik als directeur-eigenaar aan het roer. Mijn opa richtte het op Bevrijdingsdag in 1945 op. Ik kwam er in 1999 werken en sinds 2004 mag ik leidinggeven aan ons bedrijf. Door mijn drukke bestaan als moeder, ondernemer, verschillende bestuursfuncties, Rotary, Lindus én enthousiast lid van een koor heb ik keuzes moeten maken. Een ding is zeker: ik vind het belangrijk dat iedere stem wordt gehoord. Niet alleen grote bedrijven, maar met name de middelgrote en kleine(re) bedrijven moeten weten wat er in onze dynamische bouwwereld leeft. Mijn moeder die naar afdelingsvergaderingen ging, verwoordde het ooit treffend: “Laat je stem horen, hoe klein je ook bent.”

In het regiobestuur kijk ik uit naar de samenwerking met medebestuursleden. Elkaar informeren en van elkaar leren zijn hierbij belangrijk. Als regiobestuur zijn we ook gesprekpartner voor de provincie en zitten we dicht op ontwikkelingen die voor onze leden belangrijk zijn. Neem als voorbeeld zo’n stikstofdossier: als je dicht bij het vuur zit, weet je in een vroeg stadium wat er op je afkomt en kun je hierop anticiperen.

Carolien Ubbink Regiobestuurder Regio Oost Directeur-eigenaar Bouwbedrijf Ubbink, Zevenaar

28 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN OOST

TEKST | ROBIN VAN ESSEL

TEKST | ROBIN VAN ESSEL

FOTO | RENÉ VAN DEN BURG

FASTSWITCH STOOMT INSTROMERS MODULAIR KLAAR VOOR DE BOUW: “WERF OP VAARDIGHEDEN, NIET OP DIPLOMA”

DUURZAAMHEID IN AL HAAR FACETTEN CENTRAAL OP REGIODAG OOST Als we het hebben over duurzaamheid, gaat het meer dan eens over klimaatverandering. Maar de bouw staat voor meer uitdagingen – zoals een duurzaam personeelsbeleid. Vandaar dat de regiodag van Bouwend Nederland regio Oost vorige maand in het teken stond van duurzaamheid in al haar facetten.

De locatie kon haast niet toepasselijker: vliegveld Teuge nabij Apeldoorn is de plek waar al jaren wordt gepionierd met elektrische vliegtuigen. Het is een prachtig voorbeeld van hoe innovatie en klimaatadaptatie elkaar kunnen vinden. Na een lange coronaonderbreking ontmoeten 139 regionale Bouwend Nederland-leden elkaar hier in de ‘E-flight-hangar’ voor de periodieke regiodag. Met klimaatverandering vol in de schijnwerpers, lag een thema in die lijn voor de hand, vertelt regiovoorzitter Hans van Norel. “Wat er in Den Haag wordt beslist, heeft ook effect in de regio. Wij moeten de verduurzaming van de gebouwde omgeving gaan realiseren.”

Duurzaamheid als containerbegrip Met diverse inspirerende sprekers en masterclasses op het programma, is het doel van de regiodag vooral om te inspireren: “Duurzaamheid dreigt weleens een containerbegrip te worden.

Iedereen is op zoek hoe we dat als branche en bedrijf concreet kunnen invullen. Bijvoorbeeld bij de vraagstukken rond stikstof en circulariteit. Het wordt de komende tijd steeds belangrijker dat we daar stappen in zetten.”

Hoe ver die rol reikt en welke kansen dat biedt, schetst spreekster Helga van Leur, meteoroloog en voormalige weervrouw van RTL Nieuws. Klimaatverandering zorgt voor extremer weer met meer neerslag en meer hitte. Dat stelt andere eisen aan de gebouwde omgeving en vraagt om klimaatadaptief bouwen. “Voor veel leden een mooie wake up-call,” zegt Van Norel. “We zien dat normen vanuit de overheid zoals de BENG-berekeningen steeds scherper worden. Daar moeten we als sector op anticiperen.”

Contrast tussen generaties Maar een duurzame sector is meer dan eentje die zich bezighoudt met klimaatverandering: de bouw kampt nog steeds met een chronisch tekort aan personeel. Dus gaat masterclass ‘Het Generatietheater’, onder leiding van sociaal psycholoog Aart Bontekoning, over duurzaam personeelsbeleid en de manier waarop verschillende generaties binnen een bedrijf ingezet kunnen worden om de nodige verandering te realiseren.

“Het was verhelderend om bewust gemaakt te worden van het contrast tussen generaties,” zegt Van Norel. “De jonge generatie is al meer op zoek naar ontplooiing en flexibiliteit en het thuiswerken tijdens corona heeft dat uitvergroot. Terwijl veel werkgevers nog niet weten hoe ze daarmee om moeten gaan. Als we aansluiting willen houden, is het nodig om van onze klassieke denkwijzen over werk af te stappen. Aan de reacties merkte ik dat mensen voelden dat ze een spiegel voorgehouden kregen: ben ik ook zo’n vastgeroeste werkgever?”

In de afsluitende discussie ging Van Norel in discussie met Bouwend Nederland-voorzitter Maxime Verhagen. “Gezamenlijk kwamen we tot de conclusie dat de opgaven in Oost-Nederland enorm zijn, maar dat de bouw- en infrabedrijven in deze regio de uitdaging met volle overtuiging aan kunnen gaan.”

Contactpersoon Wilbert Schellens Manager Regio Oost

REGIOKATERN OOST | DECEMBER 2021 | BNL | 29

FastSwitch is een nieuw versnellingsprogramma voor zij-instromers en doorstromers in Oost-Nederland, dat is opgezet door Bouwend Nederland en Hogeschool Saxion. Doel is om mensen mèt hbo-diploma maar zònder bouwachtergrond in een relatief korte tijd klaar te stomen voor een carrièreswitch naar de bouw.

Marriët de Jonge is HR-manager bij Van Gelder Groep in Elburg, een van de bedrijven die deelneemt aan een momenteel lopende pilot van FastSwitch. Zij ziet kansen in de aanpak: “Wij zoeken altijd vakmensen, maar omscholingstrajecten duren lang. Met FastSwitch borduur je voort op de werkervaring die je al hebt, daar zie ik de winst wel van. Bijvoorbeeld wanneer iemand met een achtergrond in logistiek zijn denkkracht over die processen meeneemt naar een functie als werkvoorbereider bij ons. Dat zou zo maar verrassend goed kunnen werken.”

Modulair FastSwitch is een modulair programma: de opleiding van Saxion biedt de ‘blokjes’ die nodig zijn voor de beoogde bouwfunctie. Met één avond scholing per week upgradet een deelnemer met vier tot acht modules binnen een jaar het bestaande hbo-diploma naar het niveau van de gewenste functie. Daarnaast heeft de deelnemer gedurende het traject direct een passende baan bij de werkgever waar hij aan de slag wil.

w.schellens@bouwendnederland.nl

Zachte landing De combinatie van een laagdrempelige opleiding en de zachte landing van de baangarantie kan een duw in de rug zijn voor mensen die een overstap naar de bouw (of een bouwtechnische functie binnen het

bedrijf waar ze al werken) overwegen, denkt Anne de Jonge, Adviseur Onderwijs & Arbeidsmarkt bij Bouwend Nederland. “Als je wil omscholen naar de bouw, maar je tweede hbo-opleiding duurt vier jaar en is drie keer zo duur, snap ik dat je afhaakt. In de zorg zijn destijds de instellingskosten voor zij-instromers verlaagd en zijn negenduizend mensen opgeleid.”

Aanwas Dat FastSwitch het eerste bouw-gerelateerde versnellingsprogramma is voor hbo’ers maakt het spannend, maar De Jonge heeft het vertrouwen dat de aanwas er wel is. “In de bouw roepen we snel: mensen willen niet bij ons werken. Terwijl er veel meer interesse is in techniek dan we denken.” Bouwmensen Apeldoorn en HBO Jobscore in Almelo werken mee aan de werving van zij-instromers en doorstromers. “Bouwmensen weet de andere branches goed te vinden en kan uitleggen hoe de bouw in elkaar steekt. Een goede selectie is belangrijk: de werknemers-skills zijn er al, het draait om de intrinsieke motivatie van een deelnemer om iets nieuws te leren.”

Bouwers, werf op vaardigheden Wel zien beide De Jonge’s de noodzaak van een mentaliteitsverandering bij bouwbedrijven zelf. “Natuurlijk blijven bouwtechnische vaardigheden nodig. Maar de branche kijkt nog erg traditioneel naar diploma’s. Daar moet een omslag komen: is dat echt nodig, of kunnen we mensen ook op een andere manier toelaten? Wij zien daar het nut en de noodzaak van, maar er zijn voortrekkers voor nodig. We willen andere ondernemers oproepen: kijk met een open blik naar die arbeidsmarkt en werf op vaardigheden, niet op diploma.”

30 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN OOST

IN GESPREK MET… GEURT KAMPERT

TEKST | JACOB-JAN ESMEIJER

FOTO | RENÉ VAN DEN BURG

“ER GAAT NIETS BOVEN VERSE LUCHT” In de vorige editie legde Teus Velthuizen van ManuPro de volgende vraag voor aan Geurt Kampert, directeur van Kampert Bouw uit Wekerom: “Hoe zie jij de toekomst van luchtdicht bouwen ten opzichte van de corona-adviezen?” Kamperts repliek: “Er is niets mis met luchtdicht bouwen.”

Met het coronastof dat we langzaamaan van ons afslaan, is het werkende leven voor Kampert Bouw onverminderd doorgegaan. Zo’n zeven jaar geleden nam Kampert het bedrijf Kampert Bouw van zijn neef over bij wie hij in 1986 nog in loondienst trad. “Ik ben als timmerman begonnen en uiteindelijk doorgegroeid tot eigenaar. Een kleine dertig man in vaste dienst, enkele zzp’ers, vier mensen op kantoor en zo’n vijf leerlingen via opleidingsbedrijf ReVaBo: dat is de groep waarmee we nieuw- en verbouw én restauratieve werkzaamheden uitvoeren. Een bedrijfshal van 10.000 vierkante meter voor de opslag van bergskelters en trampolines is ons meest recente project. Maar ook villabouw, herbestemming gebouwen, restauratie, boomhutten en trekkershutten vallen binnen ons portfolio.

CO2-neutraal bouwen staat, net als bij branchegenoten, hoog in het vaandel. Zo zijn we bezig met het bouwen en testen van CO2-vrije huizen en passen waar mogelijk duurzame isolatiematerialen toe: PIR-platen en glaswol meer en meer ruimte voor houtvezelplaten.”

Open ramen Als ongewenste gast stak het coronavirus in maart 2020 de kop op.

De impact van de pandemie en de nu geldende adviezen binnen de bouw en luchtdicht bouwen in het bijzonder heeft namelijk een aanzienlijke verandering teweeggebracht… Of toch niet? Kampert: “Er is niets mis met luchtdicht bouwen, alleen de ventilatie eromheen laat te wensen over. Als je in schone luchtgebieden zit zonder snelwegen of verkeer zou ik altijd voor natuurlijke ventilatie kiezen zoals open ramen of het gebruik van roosters. In meer stedelijke omgevingen zou ik filtersystemen de voorkeur geven om lucht aan te zuigen en van roetdeeltjes te ontdoen. Voor mij hoeft dit overigens geen warmteterugwinsysteem te zijn. Nadeel van ‘WTW-systemen’ is het stroomverbruik: koude lucht voorverwarmen is duur. Niet alleen de aanschaf, maar ook de aanleg en het onderhoud. In de eerste jaren zal er geen vuiltje aan de lucht zijn, maar in de buizen nestelen zich op den duur toch vuil en schimmels. Er zijn bedrijven dit kunnen reinigen, maar verse schone lucht door vieze leidingen, al dan niet besmet met het coronavirus, kan niet de bedoeling zijn. Inzuigen van lucht moet via een zo kort mogelijk weg plaatsvinden: roosters of een open raam, dus. Anders is de kans op vervuiling én verspreiding van corona nog steeds aanwezig.”

Voor de volgende editie vraagt Geurt Kampert aan Hans Bruil van Bruil Beton uit Ede: “Hoe zien jullie de toekomst van beton, nu deze grondstof steeds schaarser wordt?

REGIOKATERN RANDSTAD NOORD | DECEMBER 2021 | BNL |27

REGIO RANDSTAD NOORD

BIJEENKOMSTEN Bouwendnederland.nl/regios/regio-randstad-noord Januari 06 08 13 21 31

Afdeling Veenendaal Nieuwjaarsreceptie Afdeling JBN Duinstreek Nieuwjaarsreceptie Afdeling Noord Holland Noord Nieuwjaarsreceptie Afdeling Midden-Nederland Nieuwjaarsbijeenkomst JBN West-Friesland Jaarvergadering + diner

Februari 03 Afdeling Veenendaal Ledenvergadering 08 Afdeling Noord Holland Noord Kennissessie nut en noodzaak Lobby 15 RRN Regiobestuursvergadering 17 JBN Duinstreek Thema-avond advocatuur Maart 01 14 17 18+19

Afdeling JBN Duinstreek en JBN West Friesland Kennissessie/informatiebijeenkomst “Het puberbrein” JBN West-Friesland Kennisavond: bedrijfspresentatie drie bedrijven Afdeling Noord Holland Noord Bijeenkomst alle commissies, besturen en jongerenkernen JBN Duinstreek Bedrijfsbezoek en overnachting

Bijeenkomsten vinden doorgang indien mogelijk en volgens de RIVM-richtlijnen

DE KRACHT VAN VERANDERING Als geboren gepassioneerde infrabouwer met ruim twintig jaar ervaring is het fijn dat ik mijn kennis en kunde nu mag delen in de commissie van het infraplatform en het regiobestuur. Maar andersom is het ook zeer interessant om te horen hoe andere bedrijven de uitdagingen beetpakken.

Onze traditionele branche heeft de behoefte om te vernieuwen en dit Coronatijdperk heeft laten zien dat we als branche zelfs moeten veranderen.

Het intensieve lobbytraject van Bouwend Nederland heeft er sinds het begin van de coronacrisis voor gezorgd dat de effecten op de bouw- en infrasector tot een minimum beperkt zijn gebleven. En door praktische handvatten voor de bedrijfsvoering hebben wij met z’n allen door kunnen bouwen. We hebben laten zien dat we als branche snel en goed kunnen veranderen en vernieuwen.

De komende jaren zullen we als branche nog veel meer stappen moeten maken. Denk aan de duurzaamheidsopgave; natuurinclusief bouwen, de reductie van stikstof en circulariteit. Bij opdrachtgevers en -nemers is het besef van de urgentie nog veel te laag. Deze ontwikkelingen zullen wél digitalisering en innovatie stimuleren, wat weer kansen biedt om meer mensen te enthousiasmeren om voor de bouw- en infrasector te kiezen.

Onlangs heb ik deze innovatie tijdens een Infraplatformexcursie van dichtbij mogen ervaren: de eerste vliegende auto! Door een slimme combinatie van bestaande technologieën wordt de vrijheid van rijden en vliegen in één voertuig verenigd. Een 100 jaar oude droom van over files heen vliegen is dus een werkelijkheid die dichterbij is dan je denkt. En dan is nu de vraag natuurlijk: Hoe gaan we daar onze infrastructuur op aanpassen?

Adelbert de Vreese Lid bestuur Regio Randstad Noord Medevoorzitter Infraplatform Regio Randstad Noord

28 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN RANDSTAD NOORD

TEKST | HARRY WIJERS

BREDE SAMENWERKING ZORGT VOOR EFFICIËNTE AANLEG NUTSVOORZIENINGEN Combi Infra Amsterdam betrekt alle spelers in overlegstructuur

In de Amsterdamse infra draait alles om communiceren. Dat is geen open deur, want de betrokken bouwbedrijven, aannemers en netbeheerders communiceren zich zowel intern als extern een slag in de rondte. Hun doel is een bouwwerk zo efficiënt en met zo min mogelijk overlast voor de stad op nutsvoorzieningen aan te sluiten. En dan is goed onderling contact een belangrijk gereedschap.

De Combi Infra Amsterdam, Ciams is het samenwerkingsverband van Liander, Waternet, Vodafone/Ziggo en KPN-Netwerk NL. Om te zorgen dat een bouwwerk op nutsvoorzieningen wordt aangesloten is veel overleg nodig, maar moet je elkaar ook (leren) kennen. Mede hierom organiseert Ciams met Bouwend Nederland Regio Randstad Noord sinds vorig jaar driemaandelijkse themabijeenkomsten. Heddes Bouw & Ontwikkeling en Bouwbedrijf MJ De Nijs & Zonen B.V. nemen vanaf het begin al actief deel aan deze themabijeenkomsten.

Drukte Ed Vriendjes (Heddes) en Rhoman Hillen (De Nijs) zien dat een bouwplaats echt druk wordt zodra de nutsvoorzieningen aan de beurt zijn. Hillen: “Wij zijn dan nog bezig met de afwerking van de gevel en de inrichting van de gebouwen en dan komen de aannemers van de nutsvoorzieningen ook nog in beeld.” Vriendjes vult aan: “Het kan gebeuren dat het gebouw op de onderste lagen al bewoond is, terwijl wij in de bovenste verdiepingen de nutsvoorzieningen nog aan het aanleggen zijn. Vanaf het begin tot het einde van een project zijn we daarom in overleg met elkaar.”

Meerwaarde Het op elkaar afstemmen van de verschillende bouwfasen is cruciaal voor de combideelnemers. Vriendjes: “Je bouwt een band op met de mensen binnen de organisatie van de netbeheerder en met de combi en je probeert zo vroeg mogelijk af te stemmen. Relaties opbouwen is daarbij één van de belangrijke dingen. We hebben bijvoorbeeld maandelijks overleg met de gemeente en spreken dan de projecten door.” Hillen: “Als je maandelijks bij elkaar zit, geeft dat zó veel meerwaarde. Je hebt al snel een concept bouwplaatsinrichting met elkaar opgezet en een betere fasering ingericht. Voor het hele proces werkt dat erg goed.”

De auteur van dit artikel is Harry Wijers. Hij is Combimanager bij Ciams en mede verantwoordelijk voor de optimalisering van de samenwerking tussen bouw- en nutsbedrijven en overheid.

Heddes Bouw & Ontwikkeling maakt met een team van 200 enthousiaste en deskundige collega’s Heddes Bouw & Ontwikkeling een jaaromzet van ruim 150 miljoen. Projecten zijn met name in het westen van Nederland gelegen.

Met een omzet van zo’n 250 miljoen is Bouwbedrijf de Nijs vooral in en rondom de Randstad aanwezig. Het bedrijf richt zich met name op uitdagende binnenstedelijke projecten. Eén van de spraakmakende werken van Bouwbedrijf de Nijs is Pontsteiger.

REGIOKATERN RANDSTAD NOORD | DECEMBER 2021 | BNL | 29

Integraal Maar ook binnen hun eigen bedrijven verandert er het nodige sinds ze in de Ciams samenwerken. Hillen: “Intern gaan we van productie- naar procesgericht. We proberen integraal processen aan te sturen. We zijn nu druk bezig de afdelingen ontwikkeling, bouwbureau en bouwbedrijf te integreren. Hierdoor komen zowel de aansluitingen als het nutstracé eerder in beeld. Wij ontwikkelen ook ons leveranciers­ management verder door. We willen vaste partijen hebben waarmee je langdurig samenwerkt. Met die partijen evalueren we regelmatig en daar hoort ook veiligheid, planning en kwaliteit bij. Aan de andere kant moeten wij er ook voor zorgen dat onze planningen realistischer worden. Dat moeten wij in goed overleg met onze opdrachtgevers doen.”

Veiligheid Vriendjes: “Drie jaar geleden ben ik begonnen met werken in de combi.

Ik leerde dat wij als bouwer/ontwikkelaar te veel in ons eigen straatje dachten. Bij ons is ook een hele ommekeer gekomen. Heddes heeft geleerd meer aandacht aan veiligheid van de werkplek van de nutsaannemer te geven. We schieten er niks mee op als de combiaannemer zijn werk stillegt omdat hij niet veilig kan werken. Nu is die veiligheid meer in ons proces opgenomen. Intern is er bij ons een vergelijkbaar proces bezig. Wij proberen ook de afdelingen meer bij elkaar te brengen. Uitvoering en engineering stonden eerder apart, maar nu worden ze ook bij elkaar betrokken.”

Beter Ondanks de tot dusver positieve ervaringen hebben beide mannen ook nog wel een belangrijk verbeterpunt. Vriendjes en Hillen zijn het erover eens dat de communicatie van de nutsbedrijven nog wel beter kan. Vriendjes: “Het zou goed zijn als ze eerlijk zeggen dat ze geen capaciteit of materialen hebben en dat een planning dus niet meer haalbaar is.” Hillen: “Dat kan ik beamen. We moeten allemaal investeren in samenwerking.”

Contactpersoon Joost Swaan Adviseur Markt en overheid j.swaan@bouwendnederland.nl

30 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN RANDSTAD NOORD

TEKST | ROBIN VAN ESSEL

FOTO | JOSINE VOOGT

REGIOKATERN RANDSTAD ZUID | DECEMBER 2021 | BNL | 27

REGIO RANDSTAD ZUID

BIJEENKOMSTEN Bouwendnederland.nl/regios/regio-randstad-zuid

BOUWCAMPUS BUSSUM BRENGT BEDRIJFSLEVEN BIJ BOUWSTUDENT De Bouwcampus in Bussum is een gezamenlijk initiatief van MBO College Hilversum en Bouw- en Installatiemensen Gooi en Vechtstreek. Deze nieuwe praktijkleerplek brengt niet alleen verschillende bouwopleidingen samen onder één dak, maar zorgt voor een betere match tussen student en bedrijfsleven èn heeft een aanzuigende werking voor alle opleidingen in de gebouwde omgeving.

Wat doe je liever: naar de dierentuin of op safari? Het is een metafoor die Jeroen Ankersmit, directeur van MBO College Hilversum, graag gebruikt wanneer hij wordt gevraagd naar de meerwaarde van de Bouwcampus over reguliere bouwopleidingen. “Als onze school de dierentuin is, is de campus een safari, veel echter en spannender.” Het gevolg is evident, meent hij: “Op school gedragen studenten zich als zodanig. In de dynamiek van de campus stellen ze zich op als potentiële medewerkers.”

Goede matches De Bouwcampus is een gloednieuwe praktijkleerplek waar het MBO College de studenten van zijn bouwopleidingen onderbrengt. Het idee ontstond in samenwerking met Bouw- en Installatiemensen, de vereniging van bouw- en infraopleidingsbedrijven. “Ons doel is dat onze studenten maximaal zijn voorbereid op de carrièreambitie die ze hebben,” vertelt Ankersmit. “Met Bouwmensen kwamen we op het idee om een nieuwe plek te creëren, waar de opleidingen en bedrijven uit de sector bij elkaar komen. Zo kunnen wij studenten beter voorbereiden voor we ze loslaten en investeren in goede matches met het type bedrijf.”

Uniek Maar de voordelen gaan verder, meent Richard Borst, directeur van Bouw- en Installatiemensen Gooi en Vechtstreek. Vaak werken studenten van verschillende bouwspecialisaties tijdens hun opleiding gescheiden, terwijl het bouwproces vandaag de dag erom vraagt dat vakmensen communiceren over hun werk. “Tijdens de opleiding komen timmerlieden en installatietechnici elkaar alleen in de kantine tegen. Terwijl wij denken: op de bouwplaats moet je ook met elkaar afstemmen. Begin met de basisvaardigheden, maar laat ze ook leren om samen iets te maken en respect voor elkaars werk te hebben. Op de Bouwcampus zijn alle studenten bezig in dezelfde werkplaats. Dat is volgens mij redelijk uniek.”

Aanzuigende werking Op de Bouwcampus zitten inmiddels zo’n driehonderd studenten, maar de ambities reiken verder. Ankersmit schat in dat het aantal kan groeien naar vier- tot vijfhonderd. “Onze ervaring bij andere opleidingen is dat een podium voor bedrijven een aanzuigende werking heeft.

Potentiële studenten zien dat er wordt geïnvesteerd in nieuwe spullen waarmee ze aan de slag kunnen. En door de gefragmenteerde initiatieven in de regio hier bij elkaar te brengen, werkt de campus als een magneet.”

Experience center De Bouwcampus biedt ook kansen voor het bedrijfsleven, besluit Borst. Zo wordt er gewerkt aan het opzetten van een ‘experience center’, waar bijvoorbeeld bestuurders en vertegenwoordigers van VVE’s geïnformeerd kunnen worden over mogelijkheden rond verduurzaming. “De techneuten van de toekomst worden hier opgeleid, maar met het experience center wordt de Bouwcampus ook een mooie plek om te laten zien met welke oplossingen de sector bezig is.”

December 21 GBIO Delft 21 Bijeenkomst Wet Kwaliteitsborging (WKB) omgeving Rijnmond Januari 17 Bestuursvergadering Regio Randstad Zuid ovb 18 Informatiebijeenkomst Van Bank naar Bouw 20 Bijeenkomst JBN RRZ 25 Nieuwjaarsborrel afdeling Midden Zuid-Holland 27 Broodje Infra 27 Platform Veiligheid Havenbedrijf Rotterdam en Waterbouwers 27 Nieuwjaarsborrel afdeling Bouwend Rijnmond 31 Nieuwjaarsborrel afdeling Duin- en Rijnstreek Februari 3 Bijeenkomst aansluitingsvraagstukken met nutsbedrijven voor B&U-leden 7 Regionale Bouwtafel gemeenteraadsverkiezingen 2022 Duin- en Rijnstreek 11 Build your future 15 Bijeenkomst Jong DGA ovb 21 Schoolreisje lidbedrijven afdeling Duin- en Rijnstreek voor mentoren en decanen 22 Informatiebijeenkomst Van Bank naar Bouw 22 Schoolreisje lidbedrijven afdeling Midden Zuid-Holland voor mentoren en decanen 24 Schoolreisje lidbedrijven afdeling Bouwend Rijnmond voor mentoren en decanen 25 Cao ronde tafel ovb 25 Schoolreisje lidbedrijven afdeling Drechtwaard voor mentoren en decanen 28 Cao ronde tafel ovb 28 Regionale Bouwtafel gemeenteraadsverkiezingen 2022 Drechtsteden Maart 1 7 31

Webinar Regionale Instroomactiviteiten Bestuursvergadering Regio Randstad Zuid ovb Marktdag Infra

Bijeenkomsten vinden doorgang indien mogelijk en volgens de RIVM-richtlijnen

DUURZAAM BOUWEN AAN EEN MOOIER NEDERLAND Als Commercieel Manager bij BAM Infra Nederland ben ik verantwoordelijk voor provincie Zuid-Holland. Dagelijks spreek ik met onze klanten en partners om te snappen wat er bij hen speelt om vanuit daar te kijken hoe wij samen kunnen bouwen aan bijvoorbeeld duurzame oplossingen..

Met trots kan ik vertellen dat ik bij het meest duurzame bouwbedrijf werk. Dat vinden Cobouw en PwC. Voor mij geen verrassing als ik zie hoeveel wij doen om écht duurzaam te bouwen. Want de opgave op het gebied van duurzaamheid is groot. En veel partijen zijn zoekende hoe ze daar het beste invulling aan kunnen geven. Neem nu aanbestedingen. Daar speelt duurzaamheid gelukkig steeds vaker een rol, maar regelmatig ook helemaal niet. In 2020 werd slechts in 37,2% van de openbare aanbestedingen gewerkt met duurzame gunningscriteria.

Het kan ook anders. Bijvoorbeeld in Delft waar we de campus van de TU Delft verduurzamen. Of in Leiden waar we ‘De Hartlijn’ van het Leiden Bio Science Park tot leven brengen. In bouwteams werken we nauw samen met onze opdrachtgevers om deze campussen te vergroenen. Twee voorbeeldprojecten. In een ideale wereld komt er meer eenheid in de markt als het gaat om duurzaamheid.

Uniformiteit in aanbestedingen en duurzaamheid als gunningscriterium.

Ik daag opdrachtgevers uit. Vind niet het wiel opnieuw uit.

Kijk rond en leer van anderen. Én pas dat toe bij projecten.

Daar werken wij graag aan mee. Zo bouwen we samen aan een mooier Nederland.

Erik Thijsen Commercieel Manager BAM Infra Nederland

28 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN RANDSTAD ZUID

FOTO | CASPER RILA

ONDERSTEUNING WONINGEIGENAREN GEEFT VERDUURZAMING NOODZAKELIJKE IMPULS Rotterdam is een ambitieuze stad, zeker als het om duurzaamheid gaat. De gemeente wil in 2050 klimaatneutraal zijn. Dit doel vraagt wel concrete actie, bijvoorbeeld de verduurzaming van woningen. In de praktijk blijkt dat particuliere woningeigenaren hierbij wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Met ‘Power voor je huis’ biedt de stad deze groep gratis hulp en advies om de juiste maatregelen te nemen. Ook regionale bouwbedrijven, zoals BIK bouw, spelen een rol in dit initiatief dat de verduurzaming van bestaande woningen in de regio wil versnellen.

Arno Bonte

Jasper Sluimer

Voor huiseigenaren zijn er nog best wat drempels om de stap naar verduurzaming van hun huis echt op te pakken, merkt Arno Bonte, klimaatwethouder in Rotterdam. “We willen deze groep stimuleren te investeren in maatregelen zoals isolatie. Met een duidelijk stappenplan ontzorgen we ze. Samen met de WoonWijzerWinkel bieden we gratis advies op maat over maatregelen en hulp bij de aanvraag van offertes en subsidie.” Een ander initiatief op dit gebied is Duurzaam Bouwloket.

Dit team biedt woningeigenaren gratis en onafhankelijk advies over verduurzaming. Duurzaam Bouwloket werkt in opdracht van gemeenten en bundelt de krachten met lokale initiatieven en bedrijven.

Een online scan Met een online scan wordt voor mensen in Rotterdam eenvoudig en snel een overzicht van de opties, kosten, opbrengst en subsidies globaal in beeld gebracht. Bonte: “Vanaf de bank kan je zo meteen inschatten welke maatregelen interessant zijn. Aansluitend volgt een intake en advies op maat over twee concrete maatregelen.” De volgende stap is het aanvragen van offertes. “Uit onderzoek bleek dat mensen het lastig vinden om een deskundige aannemer te selecteren.

Daarom werken 22 gemeente in de provincie Zuid-Holland, samen met de Woonwijzerwinkel en met bedrijven in de regio waarmee kwaliteits- en inkoopafspraken zijn gemaakt. Zo zijn woningeigenaren verzekerd van een goede partij en profiteren zij van de inkoopvoordelen en de garantie.”

TEKST | PETRICK DE KONING

Wel zelf investeren Tot slot volgt de aanvraag van subsidies. “Eigenaren die willen verduurzamen moeten dus wel zelf investeren. Maar de ISDE-subsidie dekt ruim 20% van de kosten. Bovendien profiteren eigenaren van de voordelen zoals lagere energiekosten en meer comfort.” Aanvullend stelt de gemeente leningen uit het Energietransitiefonds beschikbaar.

Dit pilotproject van een jaar biedt in eerste instantie ruimte voor ondersteuning van 1.000 woningeigenaren die in totaal 2.000 maatregelen kunnen uitvoeren.

Een betrouwbare aannemer vinden Om de drempel voor verduurzaming te verlagen, heeft de gemeente alle stappen in het proces goed onderzocht: “De keuze van een betrouwbare aannemer bleek een knelpunt. Dit hebben we opgelost met onze partners van het LeerWerkAkkoord. Hierin werken we nauw samen met scholen, brancheverenigingen en aannemers om zijinstromers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt naar een baan in de bouw- en infrasector te begeleiden.” Meer leden van Koninklijk Bouwend Nederland kunnen zich aansluiten bij die initiatief.

Efficiënt verduurzamen BIK Bouw is partner in het LeerWerkAkkoord. Jasper Sluimer zegt hierover: “Wij zijn altijd op zoek naar enthousiaste en gedreven mensen, en investeren daar samen met de gemeente in.” In het kader van Power voor je huis, is er ook een andere link. BIK bouw levert namelijk een innovatief concept om bestaande huizen snel en efficiënt te verduurzamen.

Isolatie als product “Bewoners willen best duurzame maatregelen nemen, maar zien op tegen het regelen en verbouwen”, zegt Sluimer. “Waar de gemeente eigenaren ondersteunt met advies en een duidelijk proces, hebben wij met de TU Delft een praktische bouwconcept ontwikkeld. 2nd skin isoleert de buitenkant van een huis door een buitenschil aan te brengen. Door het concept als een kant-en-klaar product aan te bieden, inclusief installaties ontzorgen we bewoners. We bieden ze een product aan voor een vaste prijs. De bewoners maken een keuze en wij zorgen ervoor dat alles snel en goed gerealiseerd wordt.”

Deze voorbeelden van innovatieve concepten van leden van Bouwend Nederland zorgen ervoor dat de enorme opgaven gerealiseerd kunnen worden. Door kennis en ervaring te delen én de wil om samen te werken met de markt, krijgt de verduurzaming in de regio Rotterdam een flinke impuls en kan de stad zijn klimaatambities waarmaken.

Meer informatie www.2ndskin.nl www.duurzaam010.nl www.duurzaambouwloket.nl

Contactpersoon Vera van Rossem Adviseur Onderwijs en arbeidsmarkt v.vanrossem@bouwendnederland.nl

REGIOKATERN RANDSTAD ZUID | DECEMBER 2021 | BNL | 29

30 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN RANDSTAD ZUID

IN GESPREK MET… FRANK AGTEROF

TEKST | JACOB-JAN ESMEIJER

FOTO | RENÉ VAN DEN BURG

“MEER FOCUS OP WAAR WE MOGEN EN KUNNEN BOUWEN”

REGIOKATERN ZUID | DECEMBER 2021 | BNL | 27

REGIO ZUID

In de vorige editie van BNL legde Joris van der Meer aan Frank Agterof van Vink+Veenman uit Nieuwkoop de vraag voor hoe hij tegen de bouwopgave aankijkt in relatie tot de stengere duurzaamheidseisen en het huidige stikstofbeleid. “We polderen te veel in Nederland”, aldus Agterof.

Net als veel andere bedrijven is het voor Frank Agterof, directeur en aandeelhouder van Vink+Veenman, een drukke bedoening binnen met name de woningbouw. Niet alleen projecten in eigen ontwikkeling, maar ook voor ontwikkelaars vormen nieuwbouw, verbouw, renovatie en transformatie de hoofdmoot voor het Nieuwkoopse bedrijf dat zo’n 60 man in dienst heeft. “Op dit moment zijn we bezig met de transformatie van een oud bankgebouw naar een hotel met 108 kamers in het centrum van Rotterdam. Daar verbouwen we ook een voormalig KNVB-kantoor tot 24 seniorenappartementen. Een kerk in Aalsmeer ondergaat ook een transformatie in combinatie met 50 nieuwbouwappartementen.”

De strengere eisen in relatie tot de bouwopgave die een steeds grotere rol opeist en in de komende tien jaar voor honderdduizenden woningen moet zorgen, ziet Agterof iets anders. “Sommigen beweren dat die bouwopgave niet eens nodig is. Het is toch niet zo dat mensen noodgedwongen op straat leven? De ‘urge’ van de bouwopgave ligt wat mij betreft iets genuanceerder. Ik denk dat waar we kunnen én mogen bouwen de grootste hamvraag is. Als we weten waar dit kan, kunnen we doorpakken. Nederland is een klein land met veel belanghebbenden waardoor we met (te) veel partijen rekening moeten houden. Stikstof, het klimaat, bouwen in het groen, etc. We willen heel veel en daardoor blijven we veel polderen. Daar moet een visie op komen. Als men nu aangeeft waar er gebouwd kan worden, zou dat meer duidelijkheid scheppen, voor nu en de langere termijn. Daarin moet dus meer lijn komen, en een stabielere overheid helpt hierbij.”

Maar zelf moet men ook aan de slag, meent Agterof. De eisen die steeds strenger worden, hebben ook invloed op het werk bij Vink+Veenman. “Zo hebben we onlangs een elektrische bouwkraan aangeschaft. Duurzaamheid zal nog meer gemeengoed moeten worden, ook bij ons. Met betrekking tot stikstof: daar hebben we direct zelf niet veel last van. We kijken goed naar de bouwsystematiek en het materieel dat we inzetten. We merken wel dat projecten in de voorbereiding vertraging oplopen in de Natura 2000-gebieden.”

Voor de volgende editie legt Frank Agterof de volgende vraag voor aan Ronald Kort van Bouwonderneming Stout uit HardinxveldGiessendam: “In hoeverre zie de je opkomst van verschillende prefab woningfabrieken als een bedreiging?”

BIJEENKOMSTEN Bouwendnederland.nl/regios/regio-zuid December 18 Zeeland Overleg Bouwend Zeeland-Hogeschool Zeeland* 20 Brabant Mid-West WKB Webinar in samenwerking met Oost Brabant e.o.* 20 Oost Brabant e.o.

WKB Webinar in samenwerking met Brabant Mid-West* 26 Brabant Mid-West (Nieuwjaars)ledenbijeenkomst 26 Onderwijs & Arbeidsmarkt Hbo bouworiëntatiedagen bouwkunde Avans Februari 8 Limburg Projectbezoeken in het kader van Gemeenteraadsverkiezingen 9 Limburg Projectbezoeken in het kader van Gemeenteraadsverkiezingen 15 Limburg Projectbezoeken in het kader van Gemeenteraadsverkiezingen 17 Zeeland Ledenbijeenkomst met Maxime Verhagen 17 Brabant Mid-West Bouwplaats bezoek met VR Toolbox Experience (in het kader van Veiligheid) 21 Zeeland Projectbezoek potentiële gemeenteraadsleden/wethouders Schouwen-Duiveland 21 Brabant Mid-West Contactgroep Personeel, Bergen op Zoom 23 Zeeland Projectbezoek potentiële gemeenteraadsleden/wethouders Bevelanden 23 Brabant Mid-West Contactgroep Personeel, Breda 24 Zeeland Projectbezoek potentiële gemeenteraadsleden/wethouders Zeeuws-Vlaanderen 25 Zeeland Projectbezoek potentiële gemeenteraadsleden/wethouders Walcheren 25 Oost-Brabant e.o.

BouwBite* Bijeenkomsten met een * zijn digitale bijeenkomsten.

Bijeenkomsten vinden doorgang indien mogelijk en volgens de RIVM-richtlijnen

DUURZAAM BOUWEN ÉN EXPLOITEREN Duurzaam ondernemen vertaalt zich bij ons in activiteiten waar duurzaam bouwen er een van is. Vanuit onze missie leveren we een bijdrage aan het behoud van Planet Earth door ons in te zetten voor bedreigde diersoorten, de parken zodanig in te richten dat biodiversiteit gegarandeerd is, eigen energie wordt opgewekt en duurzaam bouwen plaatsvindt.

Alle exploitaties werken met het certificaat Green Key Label Gold. Een aantal jaren geleden is Libéma begonnen om alle accommodaties, waaronder ook stallen en horeca, duurzaam te bouwen. Dit heeft gevolgen voor hoe je bouwt én hoe je daarna exploiteert.

Ik ben van mening dat een sustainable mindset in je DNA zit, een overtuiging waarbij je er alles aan doet om het behoud van Moeder Aarde te garanderen. Er is ook een groep die afwacht welke regels de overheid hun oplegt. Wij behoren tot die eerste groep. Onze dierentuinen leveren een bijdrage aan het behoud van verschillende bedreigde diersoorten. Deze duurzame koers hebben we weloverwogen ingezet en dragen we consequent uit. Niet alleen in onze bouw, maar ook in onze exploitatie. Een dergelijk besluit gaat voor een deel ten koste van het bedrijfsresultaat, maar dat is een investering die je bestaansrecht op de lange termijn waarborgt. Als je hier niet op tijd mee begint, word je er op den duur op aangesproken. Dat moment moet je voor zijn; niet omdat je bang bent erop afgerekend te worden, maar omdat je het aan Moeder Aarde verschuldigd bent.

Dirk Lips Algemeen directeur Libéma

28 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN ZUID

TEKST | KEES DE VRIES

REGIOKATERN ZUID | DECEMBER 2021 | BNL | 29

In een mede door corona ingegeven vernieuwde opzet is de traditionele egiodag Zuid dit jaar een op maat gesneden Regiodag Zuid geworden met drie fysieke bijeenkomsten en een uitgebreid aanbod digitale sessies. Zowel Zeeland, Noord-Brabant als Limburg kozen elk een onderdeel uit de toekomstverkenning ‘Nu Bouwen aan Morgen’.

Regiomanager Hanneke van Eijndhoven is tevreden: “Dit concept gaan we niet zomaar meer loslaten.”

Met ‘Nu Bouwen aan Morgen’ heeft Bouwend Nederland recent een toekomstverkenning gemaakt met als doel vooruit te kijken naar 2030 en de manier waarop de leden daarop in kunnen spelen. In de verkenning zijn vier thema’s benoemd: ruimtelijke spreiding van functies, energietransitie en -infra, toekomst van werk en waarde van bouwen.

Aangevuld met regionale onderwerpen vormden deze thema’s het basisprogramma van de recent gehouden Regioweek Zuid. De betrokken besturen in Noord-Brabant, Limburg en Zeeland kozen zelf welk onderwerp het zwaartepunt zou vormen in drie fysieke bijeenkomsten met stakeholders in respectievelijk Den Bosch, Kerkrade en Landlust Nieuwdorp. De bijeenkomsten werden aangevuld met maar liefst negentien digitale inhoudelijke sessies over een veelheid aan onderwerpen.

Regiodag werd drukke Regioweek

REGIO ZUID BOUWT NU AAN MORGEN

Apart Normaal heeft Regio Zuid een gezamenlijke ledendag op één centrale locatie. Regiomanager Hanneke van Eijndhoven zegt: “Dat is op zich een heel mooi concept. Echter, in deze coronatijd bleef het lange tijd onzeker of een centrale regiobijeenkomst met zo’n tweehonderd deelnemers wel doorgang zou kunnen vinden. Door de pandemie hebben we als regioteam de leden al zo’n anderhalf jaar niet fysiek kunnen bezoeken, terwijl persoonlijk contact en kennisdeling juist zo belangrijk is. Met drie aparte, op maat gesneden, bijeenkomsten goed verspreid over de regio is de bezoekersgroep kleiner, kun je sneller schakelen en is het tijdsbeslag qua reizen voor de leden ook een stuk minder. Dus hebben we dit jaar voor deze nieuwe opzet gekozen.”

Paneldiscussies In Noord-Brabant werd in twee paneldiscussies gesproken over de thema’s ‘spreiding van functies’ en ‘toekomst van werk’. Ook hield Libéma-directeur Dirk Lips een presentatie over toekomstgericht ondernemerschap. De Limburgse leden brachten een bezoek aan een uniek gebiedsontwikkelingsproject: Superlocal, de Super Circulair Estate in Kerkrade. Om leegstand als gevolg van bevolkingskrimp te voorkomen, worden hier flats uit de jaren zestig van

de vorige eeuw gedeeltelijk gesloopt. Het restmateriaal wordt gebruikt om het gebied opnieuw in te richten. In de Zeeuwse bijeenkomst stonden de landelijke ontwikkelingen in de bouwsector centraal en zoomden Zeeuws gedupeerde Dick van de Velde en voorzitter Bouwend Zeeland Martijn van Sabben in op de regionale uitwerking hiervan.

Breder De drie fysieke bijeenkomsten hadden in totaal 250 aanmeldingen. Op een totaal ledenbestand in Regio Zuid van een kleine duizend is dat naar verwachting.

Van Eijndhoven: “De digitale bijeenkomsten liepen met 370 aanmeldingen echter ook erg goed. Uit de grote deelname is af te leiden dat een andere opzet de leden erg goed is bevallen. Dat geldt overigens ook voor ons als regioteam. Op een regiodag zien we in de meeste gevallen alleen de directie deelnemen.

We hebben nu gemerkt dat de digitale sessies in de bedrijven bijvoorbeeld ook projectleiders en HRM-managers hebben bereikt. De aangeboden informatie is dus veel dieper in bedrijf en regio doorgedrongen”. Ook over de deelname aan de digitale sessies is Van Eijndhoven tevreden. “We hebben de digitale sessies waarop kon worden ingeschreven verdeeld over de dag: 08.00 uur ‘s ochtends, maar ook om 12.00 uur, 16.00 uur en 19.30 uur. Die spreiding werkte erg goed”. De leden werden onder andere bijgepraat over verenigingsnieuws, zoals het werk van de BNLlobbyist in Brussel, maar ook bedrijfsspecifieke onderwerpen kwamen voorbij, zoals het gebruik van LinkedIn, werken met verschillende generaties in een onderneming en hoe de samenwerking met een gemeente vorm te geven. Van Eijndhoven: “Het totale programma was van heel inhoudelijk tot heel inspirerend en dat hebben we ook zo uit de feedback teruggekregen.”

2022 Het regioteam Zuid en de regiomanager zijn dankbaar in deze Regioweek zoveel leden te hebben kunnen ontmoeten en verbinden. “Daar wordt van nagenoten én op voortgeborduurd”. En in 2022? Van Eijndhoven: “We gaan dit hybride concept van een fysieke bijeenkomst en digitale sessies in ieder geval niet zomaar loslaten. Het schept de mogelijkheid om de diverse onderwerpen onder de aandacht te brengen van een bredere ledengroep op een tijdstip dat hen het beste uitkomt. De kennis en het netwerk van Bouwend Nederland omvat zowel Zoetermeer, als de afdelingen, maar ook zeker de regio. Dat hebben we met de Regioweek Zuid kunnen benadrukken. En dat zullen we naar 2022 zeker meenemen.”

30 | BNL | DECEMBER 2021 | REGIOKATERN ZUID

TEKST | ROBIN VAN ESSEL

100% NAUWKEURIG

LID AAN HET WOORD: ROB LUIJTEN BEDI VOCHTTECHNIEK, SCHIMMERT

• Keurmerk RitRegistratieSystemen gecertificeerd • Km-stand uitlezen van de km-teller (CANbus) IJken is dan niet nodig!

• Overzicht zakelijke- en privéritten • Vereenvoudigde administratie • Rapportage voor de belastingdienst

VEREENVOUDIGDE RITTENADMINISTRATIE

GRIP OP KILOMETEREN RITREGISTRATIE Juli 2021: door hevige regenval treedt de Limburgse rivier de Geul buiten zijn oevers. Het water stroomt de straten en huizen binnen in plaatsen als Wijlre, Valkenburg en Meerssen. In tegenstelling tot in Duitsland en België vallen er gelukkig geen slachtoffers, maar de totale schade bedraagt zo’n 1,8 miljard euro.

Alleen een uitvergroting Bedi Vochttechniek uit het nabijgelegen Schimmert is een van de gespecialiseerde bedrijven die zich bezighouden met het herstellen van de vochtschade. Gek genoeg is het voor mede-eigenaar Rob Luijten alleen maar een uitvergroting van wat hij al vaker ziet. “De omvang is nu wel gigantisch. Maar de vaak hoge grondwaterstand en de ondoordringbare leem- en lösslagen maken dat er in het kelderbereik veel vocht in de bodem zit. Als je daar geen maatregelen tegen neemt, levert dat schade aan constructies op.”

Luijten kwam in 2006 bij Bedi Vochttechniek terecht, toen oprichter Lou Bemelmans hem vroeg in te stappen. Met een achtergrond in civiele techniek en als projectmanager bij een groot ingenieursbureau was ‘vocht’ geen geheel onbekend terrein: “Ik heb altijd veel te maken gehad met grondwater, bodemopbouw en rioleringen, dus de wereld aan de buitenkant van de gevel kende ik al.” Uiteindelijk deed de aantrekkingskracht van het ondernemerschap de rest. “Het mooie is de sociale component. Dat je mensen kunt helpen die zich geen raad meer weten, geeft veel voldoening.”

Missionariswerk Inmiddels is Bedi een bedrijf met een stabiel personeelsbestand van circa dertig medewerkers. De regio weet de verregaande specialisatie van het bedrijf in vochtproblematiek goed te vinden. “Het is echt missionariswerk,” zegt Luijten. “In Nederland zijn bijna geen kaders, normen of regelgeving rond vochtbestrijding. Je moet bij herstelwerkzaamheden bijvoorbeeld altijd ook de zoutbelasting in de muur meten, want anders komt gipspleisterwerk er na een paar maanden weer vanaf. Maar er is geen Nederlandse richtlijn voor, wij hanteren een Duitse normering.”

Daarnaast komt veel van Bedi’s expertise voort uit eigen onderzoek.

“Oorzaken van vochtschade zijn zo divers, dus voor ons begint goed advies bij een goede analyse. Met onze eigen onderzoeksmethoden en hoogwaardige meetapparatuur werken we als een trechter: we strepen potentiële oorzaken af.” Na zoveel jaar en honderden gebouwen weet Luijten waar hij op moet letten, lacht hij. “Maar de grootste uitdaging blijft om de techniek en theorie over de bühne te brengen en de klant uit te leggen wat er aan de hand is.”

Met omvangrijke schades zoals in Limburg, maar zeker ook door de verduurzamingsopgave, zou de bouw- en onderhoudssector gebaat zijn met meer kennis over vochttechniek, zegt Luijten. “Bouwend Nederland kan daar een rol in spelen. Ik stuur vaak voorbeelden op van misstanden die ik in de praktijk aantref. De toekomstige spagaat zit er bijvoorbeeld in dat bij het isoleren van woningen er vaak problemen met schimmel ontstaan, omdat de ventilatie verdwijnt. Je kunt niet elke woning zomaar potdicht maken, dat vereist maatwerk.

Daarin kunnen we nog veel van elkaar leren.”

Geautomatiseerde kilometer- en ritregistratie zorgt voor een sluitende loonadministratie en correcte rapportage voor de belastingdienst.

Dit biedt volledige transparantie richting klanten en ondersteund zo het facturatieproces.

Scan de QR-code voor de voordelen speciaal voor leden van Bouwend Nederland.

Nederland BV +31 (0)36 538 28 80 - Belux BV +32 (0)38 0824 69 | gps-buddy.com | info@gps-buddy.com

32 | BNL | DECEMBER 2021 | INNOVATIE

BOUW IDEE CAFÉ: WELKE ONTWIKKELINGEN ZIJN RELEVANT VOOR DE TOEKOMST VAN JOUW BEDRIJF

TEKST | PETRICK DE KONING

Niemand weet hoe de bouw en infra er in 2030 uitzien. Wel is overduidelijk dat afwachten geen optie is. Maar waar moeten leden in investeren om klaar te zijn voor de toekomst? De nieuwe serie online uitzendingen van het Bouw Idee Café informeert en inspireert BNL-leden. Met discussies en concrete voorbeelden van innovaties biedt moderator en presentator Arjan Walinga ondernemers handvatten om hun eigen keuzes te maken.

Er komt veel op onze leden af, merkt Walinga. “Het is momenteel lastig om als bouw- en infraondernemer in te schatten welke ontwikkelingen relevant zijn voor de toekomst van jouw bedrijf. En welke kansen je kan benutten.” De vier thema’s van onze toekomstverkenning Nu Bouwen aan Morgen bieden hierbij houvast. Deze thema’s Ruimtelijke spreiding van functies, Energietransitie en energie-infrastructuur,

INNOVATIE | DECEMBER 2021 | BNL | 33

Toekomst van werk en Waarde van bouwen - zijn immers in dialoog met de leden bepaald.

Toekomstbeelden Deze thema’s zijn ook het vertrekpunt voor de nieuwe Bouw Idee Cafés. Vooral de toekomstbeelden die per thema gemaakt zijn, zijn een goede basis voor de uitzendingen, volgens Walinga. “Deze toekomstbeelden behandelen verschillende perspectieven, die soms zelfs tegenover elkaar staan. Dat leidt zeker tot discussie.” In de eerste uitzending is het thema ‘De toekomst van werk: industrialisatie of ambacht?’ “De vraag is bijvoorbeeld of we over tien jaar nog wel vaklieden nodig hebben? En wil je dan programmeurs of montageploegen?”

Relevant blijven Walinga weet dat ondernemers uiteindelijk zelf bepalen wat ze doen. “Door de uitzendingen willen we mogelijke scenario’s

bespreken met alle stakeholders en innovatie concreet maken. Door in gesprek te gaan, ideeën te delen en elkaar te inspireren, kan iedereen een goed beeld van de ontwikkelingen en de impact opbouwen. Juist in een situatie vol onzekerheden is het cruciaal om goed geïnformeerde keuzes te maken en in de toekomst als bedrijf en sector relevant te blijven.”

Bouw Idee Café Kijk op de site van De Bouw Maakt Het Slim voor het volgende Bouw Idee Café. Daar kun je je ook inschrijven en de uitzendingen van het Bouw Idee Café volgen.

Meer informatie: www.bouwendnederland.nl/bic www.debouwmaakthetslim.nl www.nubouwenaanmorgen.nl

TEKST | HANS SMIT

BEDRIJFSVOERING | DECEMBER 2021 | BNL | 35

Bouwend Nederland biedt hands-on trainingsprogramma voor leden

NIEUWE OMGEVINGSWET EN WET KWALITEITSBORGING: DE VALKUILEN EN KANSEN Twee nieuwe wetten zullen volgend jaar belangrijke veranderingen in de bouw en infra veroorzaken. Zo’n beetje alle bouwactiviteiten worden per 1 juli 2022 online voorbereid, aangemeld, geregistreerd én gecontroleerd. Bouwend Nederland verwacht veel impact van de nieuwe Omgevingswet en de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) en biedt de leden uitgebreid voorlichting en trainingen.

Als belangenbehartiger is Bouwend Nederland nauw betrokken bij de totstandkoming van beide wetten die door bouwbedrijven vaak samen gebruikt zullen worden. Twee specialisten van de vereniging, Ruben Heezen (Kwaliteitswet) en zijn collega Martijn Verwoerd (Omgevingswet), zien kansen, maar ook bedreigingen. In de Omgevingswet verandert ‘de bediening’ bij het aanvragen van vergunningen weinig. De Wet kwaliteitsborging vergt echter een andere manier van werken. Het digitale niveau van werken stijgt, terwijl de bouwkwaliteit aantoonbaar moet worden gemaakt. Een aantal wettelijke beslistermijnen wordt verkort.

MoveRTK: Precies wat de sector nodig heeft.

Uw graafmachines, bulldozers en andere grondverzetmachines laten zich 24 per dag tot op de centimeter nauwkeurig sturen met de landelijke RTK-correcties van MoveRTK. Een lokale referentieontvanger is niet meer nodig.

Werken met MoveRTK biedt vele voordelen: • Merkonafhankelijk, open netwerk. Men is niet gebonden aan één merk; • Flexibele inzet door dekking in hele Benelux; • Betrouwbare dienst, 24/7 beschikbaar; • Zeer voordelig dankzij ledenkorting via Bouwend Nederland;

• Overal goede ontvangst dankzij de professionele KPN M2M SIM-kaart; • TüV gecertificeerde, dynamische nauwkeurigheid van 2 cm.; • Geen binding aan regionale referentieontvangers.

MoveRTK / KUBUS 11, 3364 DG SLIEDRECHT / POSTBUS 166, 3360 AD SLIEDRECHT TELEFOON +31 (0) 184 67 18 40 / FAX +31 (0) 184 67 18 44 / WWW.MOVERTK.NL / E-MAIL INFO@MOVERTK.NL

Voordelen Vanaf 1 juli 2022 worden vergunningsaanvragen ingediend via het Omgevingsloket Online. Naarmate de database hierachter verder gevuld raakt, is te checken of het bouwwerk past in het gemeentelijke

OMGEVINGSWET Sterkte: • Van 26 wetten naar één wet en één loket • Voor de meeste zaken één keer bezwaar en beroep Zwakte: • Gemeenten mogen soms lokale normen vaststellen Bedreiging: • Doorstaat het ICT-systeem DSO (‘het loket’) de stresstest?

• Participatietraject is (nog) vormvrij Kans: • Globaler bestemmen nodigt uit tot initiatieven vanuit bedrijven • Eén omgevingsplan per gemeente maakt inzichtelijker wat waar mag

Omgevingsplan en welke ruimtelijke regels er precies gelden. Voor de Kwaliteitswet moet de interne registratie van bouwers strak geordend zijn. Het vergt een hoger niveau van digitaal werken dat op termijn weer faalkostenverlagend kan werken. De kwaliteit moet tijdens de bouw worden aangetoond en in een einddossier worden geborgd.

De valkuilen én kansen van de aanstaande wetten ziet u hieronder in de blokjes.

Trainingen Bouwend Nederland vervolgt de trainingen voor de Wet kwaliteitsborging. Heezen: “Het karakter van de trainingen verschuift meer naar hands-on: leren werken met de nieuwe wet.” Verwoerd wil de voorlichting en training voor de Omgevingswet ook vooral hands-on maken: “Wat voor invloed heeft de wet op je bedrijfsvoering en hoe werk je het beste met het digitale loket.” De trainingen zullen bestaan uit trainingen (fysiek en online), webinars en voorlichtingsbijeenkomsten.

WET KWALITEITSBORGING Sterkte: • Verbetering bouwkwaliteit, vermindering opleverpunten • Betere procescontrole leidt op termijn tot kostenverlaging bedrijfsprocessen Zwakte: • Wet begint met eenvoudige projecten, daarna pas veiligheidsklassen II en III • Weinig praktijkervaring door gebrek aan proefprojecten.

Bedreiging: • Hogere kosten door onafhankelijke controleurs en gemeentelijke leges • Interne bedrijfsprocessen moeten écht in orde zijn • Aansprakelijkheid aannemer wordt flink groter Kans: • Bouwer kan zich op kwaliteit onderscheiden • Leidt tot meer samenwerking in de bouwketen • Nodigt uit tot industriële bouw en standaardisatie

36 | BNL | DECEMBER 2021 | TROTS

TEKST | BARBARA HOOGSTEDEN

TROTS | DECEMBER 2021 | BNL | 37

EEN FAMILIE IN EEN FAMILIEBEDRIJF Spaansen Groep B.V. is 75 jaar een echt Fries familiebedrijf, bestaande uit ooms, neven, vaders en zoons. Sinds 2014 bestaat de driekoppige directie uit Johan Spaansen en Ab en Rieanne Knook. Best bijzonder, want laatst twee genoemden zijn geen afstammelingen van de familie Spaansen. Als getrouwd stel zijn ze een familie binnen een familiebedrijf. Maar er staat voor hun één ding boven water: dat familiegevoel moet behouden blijven.

Vraag Ab Knook naar het ontstaan van Spaansen Groep B.V. en hij vertelt het tot in detail: “Opa Spaansen is in 1946 begonnen met het transportbedrijf. Hij was in het bezit van één vrachtauto. Het bedrijf had toen de naam VIOS: Vooruitgang is ons streven. Zodra ze achttien jaar werden zijn alle negen jongens van de twaalf kinderen de zaak ingegaan. Ze begonnen met het ophalen van groente en fruit bij de teler. Daar kwam steeds meer bij, zoals melk rijden, hooibalen en uiteindelijk ook zand. Het waren ondernemende jongens.”

Het bedrijf groeide op zijn piek uit tot zo’n 400 man. En toen kwam de crisis. Rieanne: “Spaansen klopte bij ons consultancybureau aan om hen te begeleiden bij een veranderingsproces. Ons advies loog er niet om. Om rendabel te worden moesten er 100 mensen worden ontslagen. Dat sloeg een enorme krater. Veel van het personeel woont in de omliggende dorpen, iedereen kent elkaar. Wij hebben dat hele

proces begeleid. In 2014 werd Johan Spaansen algemeen directeur. Hij vroeg of wij groepsdirecteur wilden worden. Deze vraag kregen wij vaker van organisaties. Maar waarom waagden we nu wel de stap?

Het voelde goed. De diversiteit binnen het bedrijf, de no nonsense en de familiecultuur. Het slaat haarfijn bij ons aan. We hebben het vertrouwen gekregen van het hele bedrijf.”

Sleephopper Inmiddels heeft Spaansen zo’n 360 mensen in dienst, en dagelijks huren ze 70 tot 80 mensen in. Het bestaat uit drie hoofddivisies: Grondstoffen en logistiek, Bouwsystemen en Tuin en bestrating. Ab: “In 2018 hebben we een containerschip aangekocht van 750 TEU. Deze hebben we in eigen beheer omgebouwd naar een sleephopper.

Hiermee winnen we grind in de wateren van Denemarken en Engeland. Er zijn nog niet veel van dit soort schepen in Nederland. De hele keten hebben we hierdoor in eigen hand. We hebben concessies op zee. Het zand of grind brengen we aan land en kunnen we klasseren en spoelen. Vervolgens verkopen we het of we gebruiken het zelf.”

Spaansen Bouwsystemen maakt in de eigen casco-wanden fabriek in Harlingen jaarlijks zo’n 3250 casco’s voor de woningbouw. Ab: “Nu ook met compleet afgewerkte gevels, gevoegd en met kozijnen. Die zetten

we met de vloeren zelf op de bouwplaats in elkaar. We maken in die fabriek gebruik van robots. Dat is vrij uniek in Nederland en vooral omdat we zelfs al KIWA gecertificeerd zijn.”

Rieanne vertelt over het project tuinklaar. “In het kader van de duurzaamheidsgedachte hebben we met de projectontwikkelaar en de aannemer de handen ineengeslagen en wordt de tuin tijdens het nieuwbouwproces meegenomen. Dat scheelt weer transportbewegingen. Naast het uitkiezen van een keuken, nemen de bewoners ook beslissingen over de tuin. Wanneer ze de sleutel krijgen, is de tuin helemaal klaar en staan de bloemetjes in bloei.”

Trots Duidelijk is dat de familie Knook hetzelfde ondernemende karakter heeft als de familie Spaansen. Plannen voor de toekomst zijn er altijd.

Ab: “We hebben meer plannen dan geld, en dat betekent keuzes maken.” Rieanne vervolgt: “Maar we zijn ook redelijk. De investering van een baggerschip en een Gevelklaar-fabriek is best flink, dan moet je vervolgens even opletten hoe nu verder.”

De zaken gaan goed en het bedrijf zit nog steeds in een groei. Ab: “Het doel was Spaansen weer financieel gezond te krijgen, maar we wilden ook dat familiegevoel behouden. Dat is gelukt. Het bedrijf heeft een

enorme veerkracht. Als je ziet waar we nu staan en hoe we het hebben opgebouwd, daar kunnen we trots op zijn. Iedereen heeft daar zijn steentje aan bijgedragen.” Rieanne: “In 2015 hebben we met alle egards voor de familie de vroegere slogan VIOS aangepast naar: Verbinding is ons succes. Dit staat symbool voor de overgang van verleden naar heden en toekomst. Daar was de hele familie Spaansen het mee eens.”

MUSEUM SPAANSEN Waar vroeger de tweede generatie buiten speelde bij de boerderij van opa en oma Spaansen is het hoofdkantoor gebouwd. De boerderij is helemaal intact: de kleding van oma hangt nog in de kast en ook de klompen van opa staan er. Op zakelijk gebied is er van alles bewaard: foto’s, krantenknipsels, personeels- en relatiegeschenken. Een officieel museum met jaarlijks veel bezoekers.

NIEUWE RENAULT EXPRESS efficiëntie voor jouw bedrijf

TEKST | PETRICK DE KONING

DIRECT

BESCHIKBAAR

Nu bouwen aan morgen: de stand van zaken

“ONZE LEDEN HELPEN ÉCHTE STAPPEN TE ZETTEN” “We hebben niet de illusie dat we de toekomst kunnen voorspellen.

Zeker niet nu ontwikkelingen razendsnel gaan. Maar met ‘Nu bouwen aan morgen’ tonen we onze leden hoe de wereld er in 2030 uit kan zien. Door dit zo concreet mogelijk te maken, kan iedere ondernemer zich optimaal voorbereiden”, zegt projectleider Hanneke van Eijndhoven. Tijd voor een stand van zaken over deze toekomstverkenning.

“Natuurlijk kijk je als bouw- en infraondernemer altijd vooruit. Dat is echter niet eenvoudig”, geeft Van Eijndhoven aan. “Enerzijds komen er ontzettend veel ontwikkelingen en trends op ons af. Aan de andere kant moet je wel je zaak runnen.” Het is dus belangrijk om zo’n groot en abstract onderwerp goed bij de leden te laten landen. Dan kunnen zij er hun eigen actie aan koppelen.

Houvast geven Om dit onderwerp behapbaar te houden, neemt Bouwend Nederland haar leden in een aantal stappen mee. De eerste stap was het nadenken over de toekomst zelf. Van Eijndhoven: “Met welke trends moet je rekening houden en wat betekenen ze voor de individuele ondernemers? De toekomstverkenning op basis van vier thema’s was een goed vertrekpunt. De thema’s Ruimtelijke spreiding van functies, Energietransitie en -infrastructuur, Toekomst van werk en Waarde van Bouwen, geven houvast in het denkproces.”

Startpunt voor discussie Omdat deze thema’s nog best ‘hoog over’ zijn, geven verschillende toekomstbeelden ze handen en voeten. “Dit zijn geen voorspellingen,

direct beschikbaar vanaf

€12.990* 22% ledenkorting, exclusief voor leden van Bouwend Nederland • Standaard 3,3 m3 laadvolume en een 716 cm brede zijschuifdeur • Tot 750 kg laadvermogen • Leverbaar met moderne en zuinige diesel- én benzinemotoren, waarbij de dieselmotoren ook geschikt zijn voor HVO100 brandstof • Informeer naar de accessoirepakketten die aansluiten bij jouw werkzaamheden *genoemde vanafprijs betreft de nieuwe Renault EXPRESS TCe 100 GPF. de vanafprijs is een adviesprijs excl. btw/bpm en onvermijdbare kosten nodig voor aflevering van de auto aan de klant. getoond model verkrijgbaar tegen meerprijs. schrijffouten en prijswijzigingen voorbehouden. vraag naar de voorwaarden; bel gratis 0800- 0303 of kijk voor de actievoorwaarden op renault. nl/actievoorwaarden.

TOEKOMSTVERKENNING | DECEMBER 2021 | BNL | 39

maar ze geven een idee van mogelijke scenario’s en zijn zo een mooi startpunt voor discussies en boeiende inzichten.” Daar sluit ook de tweede stap op aan: verbinding leggen met collega-ondernemers, onze vereniging én stakeholders. “Ook andere partijen, zoals gemeentes of overheden spelen een grote rol bij de ontwikkelingen in onze sector.”

Input ophalen De vervolgstap, die volgens Van Eijndhoven nu gezet wordt, is het ophalen van input bij de leden. “De kaders zijn geschetst, het is nu zaak dat we bij onze bouw- en infra-ondernemers achterhalen wat ze nodig hebben om klaar te zijn voor de toekomst. We willen weten hoe we ze verder kunnen helpen. De regiodagen zijn een ideaal podium om daarover met elkaar in gesprek te gaan.”

Aan de slag Tijdens de regiodagen in het gehele land zijn al veel leden bereikt.

Regio’s doen dit op hun eigen manier. Zo ging de regio Zuid in hun regioweek met digitale en fysieke sessies naar de leden toe. “De thema’s zijn een goede kapstok om te ontdekken wat er speelt bij leden. De urgentie is inmiddels wel duidelijk, maar we willen onze leden helpen om écht stappen te zetten. Dat doen we door onze kennis, inzichten en voorbeelden af te stemmen op wat ondernemers nodig hebben om eigen keuzes te maken. Zij moeten er zelf mee aan de slag, maar wij doen zeker mee!”

Meer informatie www.nubouwenaanmorgen.nl

TEKST | MARTINE VAN DER LINDEN

JOUW MEDEWERKERS OOK IN 2022 OPTIMAAL VERZEKERD VAN DE BESTE ZORG? Maak gebruik van de Bouwend Nederland zorgmantel bij Zilveren Kruis

Bouwend Nederland Verzekeringen wordt uitgevoerd door Aon.

Kies voor de voordelen van de collectiviteit Zeker in deze tijden is aandacht besteden aan de vitaliteit van jouw medewerkers van groot belang. Met de collectieve zorgverzekering, die Bouwend Nederland in samenwerking met Aon heeft afgesloten, is dat makkelijker dan gedacht. Door deze optimaal in te zetten, beperk je stress en verzuim. Bovendien profiteren jouw medewerkers van scherpe premies en uitstekende voorwaarden, zoals 5% korting op de basisverzekering, 15% korting op de aanvullende- en tandartsverzekeringen en het Vitaal pakket.

Online keuzehulp Wij helpen je graag met alle informatie die jouw medewerkers nodig hebben om snel en makkelijk de juiste keuze te maken. Kijk voor meer informatie op bouwendnederlandverzekeringen.nl/zorg. Hier vind je een online keuzehulp waarmee je binnen twee minuten een persoonlijk advies krijgt. Wil je als werkgever een collectiviteit aanvragen of een nieuwsbericht ontvangen om te delen met je medewerkers?

Neem dan contact op met Paul Verweij via paul.verweij@aon.nl. Wij helpen je graag!

BIODIVERSITEIT | DECEMBER 2021 | BNL | 41

NATUURINCLUSIEF BOUWEN KOMT STEEDS MEER TOT BLOEI In Almere Poort verrijst de wijk New Brooklyn. ‘Where urban meets green’ is de slogan. En dat groene zit ‘m in meer dan alleen de hoge bomen die de straten gaan sieren. De wijk wordt door middel van natuurinclusief bouwen zo ingericht dat dieren en planten er goed kunnen leven. Een relatief nieuwe ontwikkeling in de bouw, die mogelijk de standaard wordt in de toekomst.

De natuurinclusieve oplossingen in New Brooklyn komen mede uit de koker van Heijmans. Dit bedrijf heeft al jaren ecologen in dienst.

Hielden die zich eerder uitsluitend bezig met wet- en regelgeving omtrent milieu, tegenwoordig worden ze vooral met oog op duurzaamheidsambities ingeschakeld. Zij bedenken hoe natuurinclusief kan worden gebouwd. “Dat houdt in dat je het natuursysteem versterkt en waarde toevoegt aan de omgeving”, vertelt Jan-Willem Burgmans, programmamanager Ruimte bij Heijmans.

Natuur verstevigen Dit begint bij kijken. Zien wat er in de omgeving leeft en groeit en hoe het watersysteem functioneert. De volgende vraag is: hoe kun je deze elementen na de bouw herstellen en zelfs verstevigen? Dat kan op drie niveaus. Allereerst met betrekking tot de gebouwen. Kunnen daarin plekken worden gecreëerd waarin dieren kunnen verblijven, zoals bijenhotels, vogelhuisjes of vleermuiskasten?

Stap twee is communiceren met de bewoners. “Bijvoorbeeld het ontwerpen en aanbieden van voorbeeldtuinen om mensen te laten zien hoe ze zelf een natuurvriendelijke tuin kunnen aanleggen. Als aannemer heb je daar ook een rol in. De grond moet namelijk wel geschikt zijn. Voorheen lieten we een tuin achter met witte grond, maar dat is moeilijker groen te maken. Dus laten we de tuin achter met zwarte grond.”

Tot slot wordt gekeken naar de openbare ruimte. Kunnen bijvoorbeeld parkeerplaatsen en voetpaden gecombineerd worden met groen, zodat regenwater de grond in kan sijpelen?

Onmisbaar netwerk “Inclusief bouwen kan alleen vanuit een netwerk. Onze ecologen gaan met hun bevindingen naar de gemeente om te overleggen welke voorzieningen voor dieren kunnen worden gerealiseerd. In de uitvoering wordt vaak samengewerkt met andere specialisten.”

Volgens Burgmans is het bijzonder dat een bouwer het initiatief neemt om een plan meer ecologische lading te geven én dat hij dat doet in samenwerking met andere partijen.

Natuurinclusief bouwen is nog geen gemeengoed, maar krijgt wel steeds meer aandacht merkt Burgmans. “We staan aan het begin van een verandering. Als makers van een gezonde leefomgeving zijn we een tijd geleden samen met natuurorganisaties en gemeenten naar Den Haag getrokken om een manifest in te dienen voor natuurinclusief bouwen, in de hoop dat dit de standaard wordt. Het is in ieder geval haalbaar bij elk bouwproject. Er is al veel aandacht voor de relatie tussen bouw en natuur, dus de tijd zit mee. Het bewustzijn is er, nu nog de vertaalslag maken.”

EXTERNE COLUMN | DECEMBER 2021 | BNL | 43

ALTIJD AAN JE ZIJDE OM JE LEVEN OP HET WERK MAKKELIJKER TE MAKEN OF BUITEN JE KANTOOR

TIJDENS EEN PAUZE OF ALS JE HAAST HEBT

ALLEEN SAMEN KRIJGEN WE HET WONINGENTEKORT ERONDER IN EEN VEILIGE OF EEN SCHONE OMGEVING

De bouwopgave blijft onveranderd groot.

Om 100.000 woningen per jaar te realiseren, is gezamenlijke inzet van de bouwketen noodzakelijk. De bouwmaterialenindustrie zit vooraan in deze keten. De belemmeringen die zij ondervindt, werken door in de rest van de bouwketen. Daarom een inkijkje in een paar hindernissen voor de bouwmaterialen­ industrie. Begrip voor elkaars positie en belemmeringen in de keten is een stap in de richting van meer samenwerking. Want samen staan we voor deze opgave en alleen samen krijgen we het woningentekort eronder.

In de omgevingsvisies en -plannen van gemeenten en provincies wordt wel rekening gehouden met de behoefte aan woningen maar niet met de benodigde locaties en vergunningen voor duurzamer fabricage die nodig zijn om aan de bouwopgave te voldoen.

De stijgende energieprijzen van dit moment leiden tot oplopende kosten bij materiaalproducenten. Kosten die uiteindelijk

tot hogere prijzen in de hele bouwkolom leiden. Investeringen in technologieën op basis van waterstof en/of elektriciteit zijn noodzakelijk, ook voor het behalen van de klimaatdoelen, maar lopen tegen grenzen aan: • Voor gebruik van technologie op basis van elektriciteit moeten aansluitingen van fabrieken vergroot worden. Enkele partijen uit de bouwmaterialenindustrie traden al in overleg met hun netbeheerder hierover en kregen te horen dat dit voor 2030 sowieso niet mogelijk is en dat daarna vergroting van de aansluiting wel mogelijk is, maar niet in de omvang zoals verzocht.

• Voor waterstof geldt dat het overgrote deel van de fabrieken voor bouwmaterialen niet is aangesloten op de bestaande waterstofinfrastructuur en dat er ook geen perspectief is om daarop aangesloten te raken.

• Enkele fabrikanten zijn met het bevoegd gezag in overleg getreden om na te gaan of zij zelf hun energie kunnen opwekken door b.v. windmolens of een biovergister te plaatsen. Het bevoegd gezag heeft aangegeven dat er weinig kans bestaat dat zij dergelijke initiatieven zullen gaan vergunnen.

Hier is perspectief nodig zodat er een realistische planning komt voor investeringen in duurzamer productietechnologie. Dat helpt afnemers ook om met deze producten/ materialen aan de eisen op bouwwerkniveau te voldoen.

Zowel de klimaat-/duurzaamheidsdoelstelling als de bouwopgave wordt beperkt door weten regelgeving vanuit verschillende hoeken.

De uitvoering en impact van uiteenlopende maatregelen is complex; ook voor het bevoegd gezag. Er is behoefte aan centraal beleid en samenhangende maatregelen. Als dat gerealiseerd wordt kan vooraan in de keten geïnvesteerd worden. Dat betekent voor bouw- en infraondernemers leveringszekerheid voor 100.000 woningen, kwaliteit ook in termen van duurzaamheid en een hogere mate van prijsstabiliteit.

Niels Ruijter Directeur Nederlandse Vereniging van Toeleverende Bouwmaterialenindustrie (NVTB)

44 | BNL | DECEMBER 2021 | BOUWTOTAAL

TEKST | FRANK DE GROOT FOTO | MOSA

TEKST | FRANK DE GROOT

ONMISBAAR… VOOR ONDERNEMERS EN MANAGERS IN DE BOUW GROEN JASJE

CIRCULAIRE TEGELWERKEN “Een grote uitdaging voor de tegelproducenten in Nederland is circulariteit”, zegt Frank Spikker, CEO Koninklijke Mosa. Naast de Mosa-fabrieken in Maastricht worden alleen nog in Makkum tegels geproduceerd door Koninklijke Tichelaar Makkum. Beide bedrijven zijn aangesloten bij de vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek (KNB). De bij KNB aangesloten Mosa legt uit hoe er invulling wordt gegeven aan circulaire tegelwerken.

“Tegels gaan makkelijk 40 tot 50 jaar mee, de levensduur van een gebouw. Ze verkleuren zelfs niet, doordat het een inert materiaal is.

Daarnaast zijn de hoofdbestanddelen van tegels klei en zand. Dat zijn natuurlijke ingrediënten die het milieu en de gezondheid niet schaden.

In de basis zijn keramische tegels dus een zeer duurzaam product”, zegt Frank Spikker.

Maar ondanks deze goede uitgangspositie is circulariteit nog steeds een grote uitdaging: “Tegels worden in gebouwen verlijmd aan wanden en vloeren. Daardoor zijn ze niet eenvoudig als ‘schoon product’ uit de keten te halen. En als we de tegels eruit kunnen halen – vaak vervuild en beschadigd - willen we zeker weten dat ze geschikt zijn als grondstof voor ons productieproces, waar hoge eisen aan worden gesteld. Je weet vaak niet hoe en waarmee de tegels zijn geproduceerd.”

Cradle tot Cradle Mosa is het eerste keramische tegelbedrijf ter wereld dat erin is geslaagd om bijna de gehele tegelcollectie Cradle to Cradle (C2C) Silver te laten certificeren. Eind van dit jaar staat het vizier zelfs op ‘Gold’. Door de certificatie dragen de tegels bij aan gebouwlabels zoals LEED, BREEAM, DGNB en HQE. Hoe is deze certificatie behaald?

Spikker legt uit: “We streven ernaar afval te verminderen, energie te besparen en maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen op basis van vijf hoofdcriteria: zuivere grondstoffen, een groot

hergebruikspotentieel, laag energieverbruik, milieuvriendelijk waterbeheer en goede arbeidsomstandigheden. Zoals al opgemerkt bestaan keramische tegels uit natuurlijke grondstoffen, die zeer geschikt zijn om te recyclen. Daarnaast wordt inmiddels een derde van onze energiebehoefte opgewekt door duurzame bronnen. De proceswaterkringloop is ook gesloten en het proceswater van de fabrieken wordt gezuiverd op het eigen terrein. Verder komen de grondstoffen uit de nabije omgeving en zijn tegels prima opnieuw te gebruiken of recyclen, mits er een demontabele bevestigingstechniek wordt toegepast. Keramische tegels dragen ook bij aan een gezond binnenklimaat en zijn vrij van vluchtige organische stoffen.”

Uitdagingen Ondanks de goede uitgangspositie liggen er ook grote uitdagingen.

Hoe krijg je verlijmde tegels ongeschonden uit een gebouw? Achter de schermen wordt druk gewerkt aan innovatieve oplossingen, zoals het plaatsen van vloertegels door middel van een kliksysteem. Tot slot is er de optie om tegels er beschadigd uit te halen, maar er dan een waardevolle grondstof van te maken voor bijvoorbeeld de baksteenindustrie. Daarnaast is er nog een mogelijkheid om er granulaat van te maken voor bijvoorbeeld wegfunderingen. Omdat het materiaal alleen natuurlijke grondstoffen bevat, leidt dit niet tot uitloging van schadelijke stoffen naar de ondergrond. Maar downcycling is natuurlijk de minst aantrekkelijke circulaire optie.

Een andere uitdaging is het gebruik van de ovens in het productieproces. Spikker besluit: “Die ovens worden verhit tot circa 1.200 °C. Dat vraagt veel energie. We willen dan ook zoveel mogelijk warmte hergebruiken en daarnaast het primaire energieverbruik verminderen en ook zoveel mogelijk duurzame energie te gebruiken.

We onderzoeken de mogelijkheden voor waterstofgas, in plaats van het gebruik van aardgas. Maar wat ook belangrijk is: kunnen we dematerialiseren, door bijvoorbeeld dunnere tegels te maken?”

Doe meer met groen! Vergroen die saaie gevels van jouw bedrijfshallen. Niet alleen mooier, maar ook goed voor het milieu. Verpakkingsspecialist LC Packaging uit Waddinxveen ging je al voor. Hier is door Mobilane 225 vierkante meter groen aangebracht. Het betreft het kant en klare systeem Wallplanter. Dit gevelsysteem bestaat uit een stalen basisconstructie met daaraan bevestigde bakken (50 x 50 x 390 cm) van hoogwaardig aluminium. Die zijn beplant met Mobilane Kant & Klaar Hagen (Hedera helix ‘Woerner’) met een hoogte van 200 cm.

Zeg nou zelf: dat ziet er toch een stuk leuker uit?

BOUWTOTAAL | DECEMBER 2021 | BNL | 45

WERKLAARS VOOR WARME VOETEN Het is weer winter en je moet af en toe een bouwplaats bezoeken. Dikke kans dat je door de blubber moet lopen. Wat is er dan beter dan een warme werklaars? Eenvoudig uit en aan te trekken voordat je de bouwplaats opgaat. En hij ziet er ook nog stoer uit! De Grisport 70249C+L (wij hebben die naam niet verzonnen) heeft een imitatiewollen voering en een ademende, waterdichte voering. De laars is koud-isolerend en bestand tegen een temperatuur tot -10˚C. Deze S3 laars is voorzien van een veiligheidstussenzool en stalen neus. Ons advies: kies de bruine!

Leverbaar via onze voordeelpartner Werkman-Oost. Bel of mail naar sales@ werkmanoost.nl of 0183-699613

HET ONZICHTBARE ZICHTBAAR MAKEN

WEER EN WIND TROTSEREN Helaas, in de winter is het niet alle dagen onbewolkt en lekker warm is het al helemaal niet. Dus je hebt voor buitenactiviteiten een warme, waterdichte jas nodig, bij voorkeur met een stoere uitstraling.

Wellicht is de duurzame Winter Tech Shell RE2050 van TRICORP een geschikte optie.

Deze Tech Shell is verrijkt met Primaloft® isolatie. Deze extreemlichte isolatie in combinatie met een zachte en flexibele voering maakt het werken uiterst comfortabel in de kou! De Winter Tech Shell is gemaakt van 94% recycled polyester en 6% elastaan en is onderdeel van het RE2050 kledingpakket: een duurzaam en circulair kledingpakket.

Leverbaar via onze voordeelpartner Werkman-Oost. Bel of mail naar sales@werkmanoost.nl of 0183699613

Een probleem hebben is één ding, het kunnen zien is iets anders. Een warmtebeeldcamera kan het onzichtbare, zichtbaar maken. Ze maken het vinden van een lekkende leidingen of isolatieproblemen snel en gemakkelijk.

Maar dat zijn toch peperdure apparaten? Dat valt wel mee: de Cat S62 Pro van Caterpillar is een smartphone met geïntegreerde FLIR-warmtebeeldcamera. Bovendien is deze smartphone zo stevig, dat hij de zwaarste, meest veeleisende omstandigheden op de werkvloer aankan. Een hebbedingetje!

Leverbaar via Bouwend Nederland Telefonie met of zonder abonnement. Bel 0348-495041 of stuur een mail naar bouwendnederland@ stn.nl

VERENIGING | DECEMBER 2021 | BNL | 47

FRIES HEINIS OP BEZOEK BIJ… In deze bijdrage een keer geen werkbezoek aan één van onze ruim 4400 lidbedrijven. Dit keer sta ik op deze plek met liefde stil bij de leden van het algemeen en dagelijks bestuur van Koninklijke Bouwend Nederland. En dat kan heel mooi aan de hand van het zogenaamde Jaardiner. Een fijne jaarlijkse traditie die gelegenheid biedt om de leden van beide landelijke besturen – en hun partners – te bedanken voor hun inzet voor onze bloeiende vereniging. En meer dan dat: het is een prima gelegenheid om de vertrekkende bestuurders in het zonnetje te zetten. Dit jaar speelde dit alles zich af in begin november met Slot Zeist als passend en feeëriek decor.

Aan het begin van de avond mocht ik de aanwezigen welkom heten. Daarbij kon ik namens de gehele bureauorganisatie mijn dank uitspreken voor de inzet van de bestuurders en de fijne samenwerking met de collega’s. Dat gold zowel vóór, tijdens als na de bestuursvergaderingen. Daarna werden de aanwezigen door RTL-verslaggever Frits Wester meegenomen in de mores rond het Binnenhof en de lopende Kabinetsformatie.

Over dat laatste heeft Frits ons overigens niet veel wijzer kunnen maken dan we al waren …

Voorzitter Maxime Verhagen heeft na het hoofdgerecht de vertrekkende bestuurders toegesproken. Ook hier wil ik Jan Kets, Fedde Kingma, Frank Castricum, Erik Pereboom,

Eric Mulders, Wim Prins en Ad Burger nogmaals hartelijk danken voor hun gepassioneerde inzet als leden van het algemeen bestuur. Barend van Kessel verdient die oprechte dank voor zijn meer dan twintigjarige inzet als bestuurder van Bouwend Nederland en rechtsvoorgangers, de laatste acht jaren als lid van het dagelijks bestuur. Voor ieder van deze mannen geldt overigens dat hun inzet veel verder ging dan de landelijke besturen. Zo lukte het hen om naast het ondernemerschap ook nog tijd en aandacht te geven aan afdelingen, regio’s, vakgroepen, infraplatforms, paritaire besturen, externe gremia, et cetera. Hulde!

60.000 NIEUWE ARBEIDSKRACHTEN NODIG IN PERIODE 2022-2025 De bouwarbeidsmarkt staat al langere tijd onder toenemende druk, deels door daling van het aantal buitenlandse arbeidskrachten met 6000 arbeidsjaren in 2020 en deels vanwege het toegenomen ziekteverzuim. Naar verwachting loopt de spanning verder op vanwege een totale volumegroei van de bouwhijverheid van 5% in 2022 en nog eens 3,5% in 2023, aldus het EIB. In deze jaren is een instroom van 30.000 arbeidskrachten nodig. De groei zal afvlakken in 2024 en 2025.

De situatie kan dan worden opgevangen met het niveau van de instroom vanuit de opleidingen.

Over de hele periode 2022-2025 zullen daarmee 60.000 nieuwe arbeidskrachten nodig zijn.

Op zoek naar meer feiten en cijfers over de bouw en infra? Kijk op www.bouwendnederland.nl/bouwactueel.

VERENIGING | DECEMBER 2021 | BNL | 49

NIEUWE LEDEN

DE BOUW & INFRA ZIJN SEXY!

Bouwend Nederland heet onderstaande leden van harte welkom bij de vereniging.

ORGANISATIE

PLAATS

SECTIE

Van Dam Glas & Montage

HILLEGOM

Bouw klein

Wijs Bouw B.V.

ZWANENBURG

Bouw klein

Lenferink Beheer Zwolle Midden Nederland B.V.

KAMPEN

Bouw midden

Bouwburo vanRooij Nuenen

NUENEN

Bouw klein

Bouwbedrijf C.G. Waleveld en Zonen B.V. AMSTERDAM

Bouw klein

Proyeco B.V.

GRONINGEN

Bouw klein

Leeveld B.V.

GORINCHEM

Bouw klein

Glashandel Bakker

CASTRICUM

Bouw klein

GKS Sloopwerken B.V.

SCHIPHOL

Bouw klein

Connex Opleidingen & Advies B.V.

MOORDRECHT

Infra klein

van Houwelingen machinale houtbewerking

GIESSENBURG

Bouw klein

XPRS B.V.

ROOSENDAAL

Bouw klein

Bouw en Aannemingsbedrijf Meekel

HEEMSTEDE

Bouw klein

Timmers Bouw en Klussenbedrijf B.V.

GARRELSWEER

Bouw klein

Bouwbedrijf Batenburg B.V.

HALSTEREN

Bouw klein

Haarlem Dakopbouw BV

HAARLEM

Bouw klein

West-Friesland Bouw

HEM

Bouw klein

Your Home Services B.V.

HILVERSUM

Bouw klein

Bouwbedrijf Offermans

RENKUM

Bouw klein

Bolkesteijn Group B.V.

HOOGEVEEN

Infra klein

S Verstegen Bouw en Timmerwerken

HEESCH

Bouw klein

Voortbouw B.V.

POELDIJK

Bouw klein

Wiconal B.V.

AMERSFOORT

Bouw klein

Bouwbedrijf Blokzijl B.V.

BLIJHAM

Bouw klein

Timmer- en Aannemersbedrijf Raymond

AMSTERDAM

Bouw klein

Aannemingsbedrijf Prins B.V.

LELYSTAD

Bouw klein

Mirome Vastgoed B.V.

ASSENDELFT

Bouw klein

Barneveld Bouw en onderhoud

NAARDEN

Bouw klein

RM Dekkers Geveltechniek B.V.

S-GRAVENHAGE

Bouw klein

Van Baarsen Buisleidingen B.V.

BADHOEVEDORP

Infra klein

Bouwbedrijf Van Poppel

KOOG AAN DE ZAAN

Bouw klein

unisera

AMSTERDAM

Bouw klein

Wijk Isolatie

GASSELTE

Bouw klein

Torny Bouw en Onderhoud

VRIEZENVEEN

Bouw klein

Funderingsherstel Amsterdam B.V.

URK

Bouw klein

Didaar Klussenbedrijf

LELYSTAD

Bouw klein

Aannemersbedrijf den Hollander

VOORSCHOTEN

Bouw klein

Noble Bouw

AMSTERDAM

Bouw klein

Glashelden

BERINGE

Bouw klein

A. Lohuis Allround dienstverlening

SCHERPENISSE

Bouw klein

Bouwbedrijf GECO ALKMAAR B.V.

ALKMAAR

Bouw klein

De Bouw Club B.V.

LOOSDRECHT

Bouw klein

Met de klimaattop in Glasgow nog op het netvlies staan wij in de komende periode met de klimaatadaptie en de woonopgave voor twee enorm uitdagingen. Maar laten we beide in ons voordeel gebruiken: waarom zouden we deze twee uitdagingen waar de hele wereld mee te maken heeft niet aangrijpen om instroom in onze sector te bevorderen?

De Bouw & Infra staat er helaas nog steeds niet goed op.

Althans, niet in de verhouding met wat zij presteert en de opgaven waar wij voor staan. Het imago helpt niet mee om ouders en jeugd voor de bouw en infra te laten kiezen.

Iemand die mogelijk talent heeft, komt zo nooit met de veelzijdigheid van ons vak in aanraking. Eeuwig zonde, als je het mij vraagt.

De woningnood, energietransitie en klimaatadaptatie: onze sector moet dat allemaal oplossen. We beschikken over het vermogen om het ook nog eens uit te voeren. Hoe gaaf is het dan dat je als jongere hieraan kan bijdragen?

Wanneer wij met de juiste communicatie meer laten zien wat wij nu al presenteren en de oplossing zijn voor de energietransitie, klimaatadaptatie en de woningnood als sector, dan wil je toch gewoon in onze branche werkzaam zijn? Of je nu jong bent en een vakrichting moet kiezen of al jaren ongelukkig in de verkeerde sector actief bent (waar je in de coronatijd achter gekomen bent): dit zouden we via de landelijke media meer kunnen laten zien.

Dit gedachtengoed kunnen we samen vanuit de opdrachtgever en -nemer uitdragen. Ik ben ervan overtuigd dat we, als we dit op de korte termijn samen goed communiceren, resultaat zullen zien. We kunnen er lang en kort over praten, maar we moeten onze prachtige projecten tonen. Neem nu tiny houses die op schoolpleinen van basisscholen worden neergezet, of de Bouwacademie in Waddinxveen: voorbeelden die aantonen dat meer van ons zelf laten zien werkt! Over het algemeen zijn wij niet zo van borstklopperij maar dat moeten we juist nu wél doen. Laat zien dat de bouw en infra de X-factor heeft en waar iedereen wil werken omdat wij ertoe doen voor de toekomst die ons allemaal aangaat. Want als we die borstklopperij achterwege laten, kunnen we die broodnodige instroom op onze buik schrijven.

Dennis van der Werff Directeur Van der Werff Groep Lid Dagelijks Bestuur Bouwend Nederland

VERENIGING | DECEMBER 2021 | BNL | 51

NIEUW SPECIAL LEDENVOORDELEN, ACADEMY & ADVIES VERSCHENEN

Zelfeddendng mett de Smart Frddge De slimme koelkast van Albert Heijn en Selecta is de compacte oplossing om lekker en vers eten en drinken aan te bieden op jouw locatie. Onbemand, 24/7 beschikbaar en makkelijk in gebruik.

Ben je op zoek naar manieren om je bedrijfsvoering succesvoller te maken? Of nieuwsgierig naar de aantrekkelijke voorwaarden van de verzekeringsmantels van Bouwend Nederland, bijvoorbeeld op het gebied van aansprakelijkheid of personeel?

Download dan snel onze nieuwste special Ledenvoordelen, Academy & Advies van Bouwend Nederland.

In deze special bieden we je een kijkje achter de schermen van onze diensten waar je als lid van kunt profiteren. Met achtergrondinformatie, ontwikkelingen binnen de markt en nuttige tips. Doe er je voordeel mee en download de special op www.bouwendnederland.nl/ special.

Special Ledenvoordelen, Academy & Advies Najaar 2021

Een uitgave van Koninklijke Bouwend Nederland

Unieke bouwzorgverzekering bij Zilveren Kruis

Maak het onbeheersbare van een calamiteit beheersbaar met Aon

Dennis Mollet staat voor cyberveiligheid

De AH to go Smart Fridge is een compacte opstelling van twee koelkasten met in het midden een innovatief betaalsysteem. Je opent de koelkast namelijk met je pinpas, een app of door de QR-code van de koelkast te scannen. Werknemers en bezoekers kunnen op deze manier zichzelf bedienen met het gekoelde assortiment van AH to go, zoals salades, sandwiches, wraps en verse sapjes. Dit houdt in dat je geen kantine en geen personeel nodig hebt om toch op ieder moment lekker en vers eten en drinken aan te kunnen bieden.

De voordelen Innovatieve, onbemande, 24/7 oplossing

Dagelijks volledig verzorgd door SelectÏ

Lekker en vers eten en drinken van Albert Heijn

Assortiment afgestemd op basis van data

Meer weten?

Neem dan vrijblijvend contact met ons op of bekijk de video via de QR code +31 (0)78 654 4544

mark.kuijsters@selecta.com

Ga naar www.selecta.nl voor al onze concepten!

BOUWHEKDOEKACTIE Het bouwhekdoek van TBPBouw met deze slogan ging de afgelopen weken viraal op sociale media. Zij zijn erg trots op het succes en willen dit graag delen. En dat geldt ook voor Ooms Bouw, die een aantal varianten maakte. Het ontwerp van de doeken is daarom nu voor alle leden gratis beschikbaar!

Zij zijn voorzien van ons nieuwe logo én de website jegaathetmaken.nl, waar meer informatie te vinden is over werken in de bouw en infra. Mooi meegenomen: het doek is zo ontworpen dat het logo van jouw bedrijf of opleidingsinstituut er ook op past.

De bestanden zijn kosteloos te downloaden via onze site. Koelewijn Reclame in Wormerveer geeft een mooie korting op het printen. Kijk voor meer informatie op www.bouwendnederland.nl/bouwhekdoek.

IN MEMORIAM Bouwend Nederland condoleert familie en vrienden van: Frans de Bont Directeur/ compagnon Van den Elshout & de Bont Waalwijk B.V. Cees van Sabben Oud-directeur Aannemingsbedrijf Fraanje B.V., ‘s-Heer Arendskerke Bert Kirsten Directeur Coen Hagedoorn B.V., Tilburg Frans Liebregts Grondlegger/ oprichter FL B.V., Haghorst Harrie van der Burgt Oprichter/ oud-directeur BurgtBouw B.V., Deurne

BNL IN DE MEDIA | DECEMBER 2021 | BNL | 53

Verzekeren via Koninklijke Bouwend Nederland met Aandacht en Expertise.

3 vliegen in 1 klap

BNL IN DE MEDIA SEPT/NOV 2021

28 september

30 september

CAR, Aansprakelijkheid en Ontwerp op 1 polis.

30 september

1 oktober

Waarom kiezen voor In-Staet?

Profiteer van de voordelen

1 oktober

Aandacht – Persoonlijk contact, vertrouwen en afspraak is

12 oktober

afspraak

Expertise – Adviseurs met sectorspecifieke kennis en jarenlange

13 oktober

ervaring

Dichtbij – Regionale aanwezigheid met vaste adviseurs en

17 oktober 18 oktober

contactpersonen

Bouwend Nederland Integraal Polis – Speciaal voor het

MKB ontwikkelde verzekering met unieke dekkingen.

21 oktober

17 november 21 oktober

Ontwerpdekking voor het MKB – Eindelijk een betaalbare ontwerpdekking voor het MKB, door een minimumpremie van € 1.000,-

17 november

De Bruyn Kopsstraat 15 | 2288 EC Rijswijk | 085 – 0077480 | www.in-staet.nl | info@in-staet.nl

25 oktober

5 november

VERENIGING | DECEMBER 2021 | BNL | 55

COLOFON BNL verschijnt vier tot zes keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren. De pdf van verschenen edities is te vinden op www.bouwendnederland.nl. Naast BNL ontvangen de leden twee­wekelijks de

Altijd voordelig en onbezorgd onderweg met de

digitale nieuwsbrief met actuele informatie

Tankpas en Fuel en Charge pas

Hoofdredactie

van Bouwend Nederland

Mooijontwerp - www.mooijontwerp.nl

uit de vereniging, de markt en informatie die van belang is voor hun bedrijfsvoering.

Alex Nieuwenhuis - Koninklijke Bouwend

5 VOORDELEN VAN UW LIDMAATSCHAP VAN BOUWEND NEDERLAND

Nederland Coördinatie en eindredactie Jacob-Jan Esmeijer - Havana Orange Opmaak

Druk

VRAGEN EN ADVIES / DIENSTVERLENING Bouwend Nederland kent jouw sector als geen ander en is dus hét adres voor al je praktische vragen. Heb je vragen of een aanbesteding? Of wil je wat weten over personeelsbeleid? Of heb je een kwestie met een opdrachtgever? Bouwend Nederland staat je bij met raad en daad.

Vellendrukkerij BDU BV, Barneveld

INFORMATIE / BRANCHEONTWIKKELING

Redactieadres

Bouwend Nederland geeft voorlichting en trainingen waar je wat aan hebt en tilt zo je bedrijf en de sector naar een hoger plan. Via de website en via de digitale ledennieuwsbrieven blijf je goed op de hoogte van alle ontwikkelingen in de markt.

Koninklijke Bouwend Nederland T.a.v. redactie BNL Postbus 340, 2700 AH Zoetermeer a.nieuwenhuis@bouwendnederland.nl www.bouwendnederland.nl @BouwendNL

BELANGENBEHARTIGING / LOBBY Bouwend Nederland komt op voor je belangen. Daarom praten we met ministers, gemeenten, scholen, waterschappen etc. Kortom, met jouw opdrachtgevers.

Zodat je kunt doen waar je goed in bent: bouwen!

ISSN 2214-7438 Aansprakelijkheid Bij het samenstellen van de inhoud van deze publicatie streeft Koninklijke Bouwend

Meld je nu aan!

Nederland naar de grootst mogelijke

En maak kans op bloemenbon t.w.v. € 15,00

informatie die door deze publicatie

www.brandstofcollectief.nl/BNL/

zorgvuldig­heid. Bouwend Nederland sluit iedere aan­­sprakelijkheid uit voor onjuistheden, onvolledigheden en eventuele gevolgen van het handelen op grond van

FINANCIEEL VOORDEEL / VOORDELEN COLLECTIEF Door slim gebruik van onze financiële ledenvoordelen, kun je jouw lid-maatschapskosten terugverdienen. Of zelfs meer dan dat!

ELKAAR ONTMOETEN / NETWERKEN Via Bouwend Nederland ontmoet je collega-bedrijven uit je buurt of je markt.

Ook kun je ketenpartners en opdrachtgevers ontmoeten op de vele bijeenkomsten.

beschikbaar is.

Copyright De informatie in deze publicatie kan worden ­gekopieerd voor persoonlijk gebruik, met

LID WORDEN?

uitsluiting van elke verdere verveel­

Bouwend Nederland kan je ontzorgen bij jouw dagelijkse bedrijfsvoering. Meld je vandaag nog aan via het aanmeldformulier op bouwendnederland.nl/word-lid-vanbouwend-nederland.

voudiging, distributie, commer­cialiteit of exploitatie onder derden, tenzij voorafgaande toestemming van de auteur en/of Bouwend Nederland.

Adreswijzigingen Adreswijzigingen kunt u mailen naar: ledenadministratie@bouwendnederland.nl

Heb je nog vragen over de mogelijkheden van het lidmaatschap?

Bel dan naar het nummer 079 - 3252 158/59.

Pak je kans!

25% korting op het beste mobiele netwerk wereldwijd

Exclusief ledenvoordeel: T-mobile Unlimited voor € 19,50* i.p.v. € 26 en geen aansluitkosten t.w.v. € 20

*per maand o.b.v. 24 maanden ex. BTW

Bestel direct op: helpdesktelefonie.nl/25jaar of bel: 0348 – 49 50 41