Lawyer Τεύχος 16

LAWYER

The Business Magazine • Νοέμβριος 2021

ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Managing Partner, AP Law Firm

Διανοητική ιδιοκτησία και τεχνολογική καινοτομία_σελ. 20 Ιδιωτικοποιήσεις: Συνταγματικοί και νομοθετικοί περιορισμοί_σελ. 30

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

016

ΤΡIΤΗ

presents

Corporate Governance

15 ● 02 ● 2022

LIVE ON YOUR SCREEN

Conference

Η επόμενη μέρα στην Εταιρική Διακυβέρνηση: Best practices ● Lessons learned ● Looking into the future

Μερικούς μήνες μετά την εφαρμογή του νόμου 4706/2020, το Corporate Governance Conference 2022 ανοίγει διάλογο με την αγορά και σκιαγραφεί την επόμενη μέρα στην εταιρική διακυβέρνηση. Κορυφαίοι ομιλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό μοιράζονται την εμπειρία τους και συζητούν για τις βασικές αρχές και τις βέλτιστες πρακτικές της εταιρικής διακυβέρνησης, τη θετική επίδρασή της στην ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη, τις προκλήσεις και τα οφέλη της συμμόρφωσης. Μεταξύ άλλων στο συνέδριο θα αναπτυχθούν: ⊲ ⊲ ⊲ ⊲ ⊲

Η ανταπόκριση της ελληνικής αγοράς στο νέο κανονιστικό πλαίσιο Best practices & lessons learned από τη συμμόρφωση με τον νέο νόμο Η αλληλεπίδραση της εταιρικής διακυβέρνησης με τις πολιτικές ESG Η εταιρική διακυβέρνηση ως κίνητρο για την προσέλκυση επενδύσεων Οι πρακτικές συμμόρφωσης που εφαρμόζουν οι μεγάλες εταιρείες του εξωτερικού

www.corporate-governance.gr Συμμετοχές: Μαρία Βασιλικούδη, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 109) E: mvasilikoudi@boussias.com Χορηγίες: Λήδα Πλατή, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 271) E: lplati@boussias.com Περιεχόμενο: Αλεξάνδρα Βαρλά, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 118), E: avarla@boussias.com

Official Publication

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

LAWYER

LAWYER

TIMH: 11,00 € TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152 ISSN: 2732-6152

016

The Business Magazine • Νοέμβριος 2021

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

016

The Business Magazine • Νοέμβριος 2021

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ZAΓOΡITHΣ

The Business Magazine

ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ

Συνήγορος του Καταναλωτή

www.lawyermagazine.gr

Managing Partner, AP Law Firm

EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

04 _

05

Editorial

News & Updates

08

14

19 _

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣ

Cover Story: Aρχοντούλα Παπαπαναγιώτου, Managing Partner, AP Law Firm

Back Cover Story: Λευτέρης Ζαγορίτης, Συνήγορος του Καταναλωτή

Lawyer Viewpoint: MyDATA για δικηγόρους

ACCOUNT MANAGER

_

20 _

Διανοητική ιδιοκτησία και τεχνολογική καινοτομία_σελ. 20

Ιδιωτικοποιήσεις: Συνταγματικοί και νομοθετικοί περιορισμοί_σελ. 30

Ιδιωτικοποιήσεις: Συνταγματικοί και νομοθετικοί περιορισμοί_σελ. 30

_

28

30

In the Spotlight: Η γλωσσολογική ανάλυση ως μέθοδος για τον καθορισμό του κινδύνου σύγχυσης εμπορικών σημάτων

In the Spotlight: Απαιτήσεις και περιορισμοί στις ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών κοινής ωφελείας από το ευρωπαϊκό δίκαιο και το Σύνταγμα

_

38 _

Opinions: Βάλια Μπάμπη PhD & LLM (Cambridge), Solicitor (England & Wales), Δικηγόρος (ΔΣΑ), Σύμβουλος, Τράπεζα της Ελλάδος

52 _

Lawyer On Tour: Ruth Cooper-Dickson CEO CHAMPS Consult

avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ

Αλεξιάννα Τσότσου

In the Spotlight: Terravision vs. Google: Η ενδιαφέρουσα ιστορία μιας ευρεσιτεχνίας την εποχή της τεχνολογικής έκρηξης

33

48 Industry Focus: Σπυριδούλα Μεγαλοκονόμου, Legal Affairs Director & BU Partner, Μυτιληναίος ΑΕ

Opinions: Νινέττα Σερέτη Δικηγόρος, LLM Droit PublicMSc Communication

rsamiou@boussias.com ART DIRECTOR

Nατάσσα Θεοδοσίου ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ

Χρύσα Δανιηλίδου ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

Θωμάς Αρσένης

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ

Ρίτα Κανδάκη

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Ιωάννα Παχή, Δηµήτρης Φαραός, Θανάσης Μουτζίκος

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

_

_

Ρούλη Σαμίου

Αdobe Stock

Γιάννος Γραμματίδης: Partner της Μπαχάς, Γραμματίδης & Συνεταίροι Εβελίνα Δαφνή, Junior Associate της Μπαχάς, Γραμματίδης & Συνεταίροι

42

Λήδα Πλατή

IMAGE BANK

_

_

Λυδία Βενέρη

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

_

_

In the Spotlight: Γιώργος Μπάλλας Δικηγόρος, Senior & Managing Partner, Μπάλλας, Πελεκάνος & Συνεργάτες Α.Ε.Δ.Ε.

Αλεξάνδρα Βαρλά

26

25

In the Spotlight: Διανοητική ιδιοκτησία και τεχνολογική καινοτομία: Συμβολή, περιορισμοί και νέες κατευθύνσεις

016

_

Διανοητική ιδιοκτησία και τεχνολογική καινοτομία_σελ. 20

Pressious Arvanitidis

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης, Αλέξης Σουλιώτης, Λίνα Γκολοµάζου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ΕΤΗΣΙΕΣ) Εταιρειών: €121 Ιδιωτών: €99 Φοιτητών: €77 Κύπρου-Εξωτερικού: €132

56 _

World Report ΕΚΔΟΤΗΣ

Μιχάλης Κ. Μπούσιας ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Κατερίνα Πολυμερίδου ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Νένα Γιαννακίδου CREATIVE DIRECTOR

Γιώργος Τριχιάς ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com

20 LAWYER _ 3

30

Κωδικός ΕΛΤΑ 210177 ISSN 2732-6152

_EDITORIAL

“ THE HUMAN EXPERIENCE IS ENRICHED BY OUR DIVERSITY” - Tiki Dare, Vice President & Associate General Counsel, Oracle Corporation

Έ

ναν χρόνο μετά την πρώτη του ψηφιακή διοργάνωση, το “2021 Annual Meeting”, η καθιερωμένη εκδήλωση κοινωνικής δικτύωσης του International Trademark Association (ΙΝΤΑ) υποδέχθηκε εκπροσώπους κορυφαίων brands, νομικούς συμβούλους και δικηγόρους, με κοινό παρονομαστή των συζητήσεων το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας. Εκτός από την άρτια προσαρμογή στις επιταγές της μεταπανδημικής περιόδου, αυτό που θα ξεχώριζα τη φετινή χρονιά είναι το γεγονός ότι ο ΙΝΤΑ αφιέρωσε μια σχεδόν ολόκληρη ημέρα (από τις πέντε, συνολικά, της διοργάνωσης) σε θέματα ποικιλομορφίας, ισότητας και ένταξης (Diversity, Equity & Inclusion – DE&I) και τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν οι σχετικές πρωτοβουλίες στο εργασιακό περιβάλλον. Παρακολουθώντας τους ομιλητές να συζητούν για πολιτικές DE&I, την ανάγκη να υποστηριχθούν οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες των γυναικών και των μειονοτήτων, την αποδοχή και την παροχή ίσων ευκαιριών σε μέλη της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+, αναρωτήθηκα ποια είναι η πραγματική αξία της ποικιλομορφίας και της διαφορετικότητας στον επιχειρηματικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του κλάδου της δικηγορίας. Τη σκέψη μου αυτή πυροδότησε μια συγκεκριμένη φράση της Προέδρου του ΙΝΤΑ, Tiki Dare, όταν μας καλωσόρισε στην εκδήλωση: The human experience is enriched by our diversity. Life on this planet is enriched by biodiversity. Πέρα από τα αδιαμφισβήτητα οφέλη που έχει για τους ίδιους τους ανθρώπους, στους οποίους παρέχονται ίσες ευκαιρίες εξέλιξης τόσο στο κοινωνικό, όσο και στο επαγγελματικό περιβάλλον, η ποικιλομορφία είναι ένα εξαιρετικά πολύτιμο εργαλείο, ικανό να ‘ξεκλειδώσει’ ιδέες και προοπτικές για την ανάπτυξη μιας επιχείρησης. Η δημιουργικότητα ‘εκτοξεύεται’ όταν συγκεντρώνονται στον ίδιο χώρο άνθρωποι διαφορετικής ηλικίας, επαγγελματικής εμπειρίας, φύλου, εθνικότητος, σεξουαλικού προσανατολισμού, γνωστικού υποβάθρου. Το ίδιο, βεβαίως, ισχύει και όταν ο ίδιος άνθρωπος συγκεντρώνει στο πρόσωπό του διαφορετικά, μεταξύ τους, χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Ο CEO της IDEO, Tim Brown, τον έχει ονομάσει πολύ εύστοχα ‘T-shaped’: πρόκειται για έναν επαγγελματία σε σχήμα ‘Τ’, ο οποίος συνδυάζει την εις βάθος εξειδίκευση σε έναν τομέα, με διεπιστημονικές δεξιότητες, όπως είναι το project management, οι ηγετικές ικανότητες και η διαχείριση ρίσκου.

Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief

Η αξία των ανθρώπων αυτών έχει ήδη γίνει αντιληπτή από προοδευτικές επιχειρήσεις οι οποίες θεωρούν τις μονοδιάστατες ομάδες παρελθόν. Η ποικιλομορφία είναι, λοιπόν, κάτι πολύ περισσότερο από σκόρπιες λέξεις σε μια πολιτική. Είναι ένα μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα – αλλά και μονόδρομος – για όσες εταιρείες επιλέγουν συνειδητά τον δρόμο προς την καινοτομία και την ανάπτυξη.

4 _ LAWYER

_NEWS&UPDATES

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΊ ΣΤΑ ΔΙΚΌΓΡΑΦΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΊΘΕΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΤΕ Πληθώρα διατάξεων του Κανονισμού του ΣτΕ τροποποιείται βάσει αποφάσεως της Ολομέλειάς του (ΦΕΚ Β’/4736/12.10.2021). Μεταξύ άλλων, ορίζονται τα κατωτέρω: - Σε περίπτωση ουσιώδους υπερβάσεως του προβλεπόμενου στο π.δ. 18/1989 ορίου σελίδων του δικογράφου, ζητείται από τον δικηγόρο να προσαρμόσει την έκταση του δικογράφου, εντός ορισμένης προθεσμίας. - Tα δικόγραφα συντάσσονται σε χαρτί Α4, με περιθώρια 2 εκ., γραμματοσειρά 12 και διάστιχο 1,5. - Σε περίπτωση ουσιώδους υπερβάσεως του ορίου των δικογράφων των παρεμβάσεων, των προσθέτων λόγων, των αιτήσεων αναστολής και των υπομνημάτων, η Γραμματεία δύναται να ζητήσει την προσαρμογή της έκτασεώς τους εντός προθεσμίας όχι ανώτερης του ενός μήνα, ενώ σε περίπτωση μη συμμορφώσεως του πληρεξουσίου δύναται να επιβληθεί χρηματική κύρωση που δεν υπερβαίνει το τριπλάσιο της δικαστικής δαπάνης που ορίζεται για τη σύνταξη του εισαγωγικού δικογράφου.

ΞΕΚΙΝΆΕΙ Ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΌΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΔΡΟΔΌΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΉΣ Το Υπουργείο Υποδομών προκήρυξε διαγωνισμό με τη Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτών (ΣΔΙΤ) για τη συντήρηση και λειτουργία του δικτύου μεταφοράς νερού από τον Εύηνο, τον Μόρνο, την Υλίκη και τον Μαραθώνα στις εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ. O ανάδοχος θα αναλάβει, σύμφωνα με την προκήρυξη της Α’ φάσης του έργου, τη συντήρηση και λειτουργία του δικτύου για είκοσι χρόνια, τον εκσυγχρονισμό του, τη δημιουργία κέντρου λειτουργίας με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογικών μέσων και την ενίσχυση της ασφάλειάς του. Το έργο, προϋπολογισμού 291 εκατ. ευρώ, αναμένεται να διεκδικήσει και η ΕΥΔΑΠ Α.Ε. Σημειώνεται ότι το 2014 είχε ακυρωθεί με απόφαση του ΣτΕ η μεταβίβαση του 34% του μετοχικού κεφαλαίου της ΕΥΔΑΠ Α.Ε. στο ΤΑΙΠΕΔ με την προοπτική περαιτέρω μεταβίβασής του σε ιδιώτες.

ΔΙΑΡΡΟΉ ΠΡΟΣΩΠΙΚΏΝ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΑΣΤΥΝΟΜΊΑ Αναφορά πολίτη που κατήγγειλε ότι έλαβε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από άγνωστους αποστολείς, οι οποίοι υποδύονταν την Ελληνική Αστυνομία, στο περιεχόμενο των οποίων υπήρχαν προσωπικά δεδομένα που ο ίδιος είχε κοινοποιήσει στην Ελληνική Αστυνομία μέσω αιτήσεώς του εξέτασε η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Η τελευταία επέβαλε την κύρωση της επίπληξης για παραβάσεις του ΓΚΠΔ, σχετικά με την ασφάλεια επεξεργασίας, τη μη γνωστοποίηση περιστατικού παραβίασης και ενημέρωσης προσώπων και τη μη πλήρη ικανοποίηση δικαιώματος πρόσβασης στην Ελληνική Αστυνομία, ως υπεύθυνο επεξεργασίας, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ανωτέρω περιστατικό αφορούσε μια κυβερνοεπίθεση που έπληξε μεγάλο αριθμό συστημάτων ανά τον κόσμο, γνωστή με το όνομα EMOTET, και ότι ο υπεύθυνος επεξεργασίας προέβη σε ενέργειες, για να την αντιμετωπίσει και να αποτρέψει μελλοντική επίθεση (απόφαση 43/2021).

LAWYER _ 5

_NEWS&UPDATES

ΣΕ ΔΗΜΌΣΙΑ ΔΙΑΒΟΎΛΕΥΣΗ ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΈΔΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΊΟΥ ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗΣ Σε δημόσια διαβούλευση τέθηκε η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης υπό τον τίτλο “Μεταρρυθμίσεις στο νομοθετικό πλαίσιο της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών”. Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών έχει υποστεί πλείστες νομοθετικές μεταβολές, ενώ οι ρυθμίσεις για τη λειτουργία της Σχολής κρίνονται σε μεγάλο βαθμό ξεπερασμένες. Στην εκπαιδευτική και επιμορφωτική διαδικασία δεν χρησιμοποιούνταν νέα μαθησιακά εργαλεία, ενώ τα διδασκόμενα αντικείμενα δεν απηχούσαν πλήρως την απαιτητική δικαιοδοτική πραγματικότητα. Προτείνεται η αναδιαμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών, τόσο ως προς την οργάνωση και λειτουργία της, όσο και ως προς την εκπαίδευση και επιμόρφωση των μελλοντικών και εν ενεργεία δικαστικών λειτουργών αντιστοίχως, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της δικαιοσύνης και τον περιορισμό του χρόνου απονομής της.

“LAW FORUM ON TAXATION” 2021 Στο συνέδριο “LAW FORUM ON TAXATION”, που πραγματοποιήθηκε υβριδικά στις 19/10/2021, συζητήθηκαν μεταξύ άλλων η εφαρμογή μιας πολιτικής μείωσης φόρων, με στόχο την ενδυνάμωση της επενδυτικής δραστηριότητας, ο ψηφιακός μετασχηματισμός των φορολογικών διοικήσεων, η συμβολή της φορολογίας ως σημαντικού εργαλείου για τη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής, ενώ έγινε αναφορά και στον θεσμό της Επιτροπής Εξώδικης Επίλυσης Φορολογικών Διαφορών που έχει συσταθεί με σκοπό την αποσυμφόρηση των διοικητικών δικαστηρίων. Τέλος, ο διοικητής της ΑΑΔΕ, κ. Πιτσιλής, ανέφερε ότι η ΑΑΔΕ θα έχει ολοκληρώσει τις διαδικασίες μέχρι τέλος Φεβρουαρίου, ώστε η υποβολή των δηλώσεων να εκκινεί αρχές Μαρτίου με επαρκές χρονικό διάστημα για την ολοκλήρωσή τους.

ΠΡΌΣΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΕΚΛΟΓΈΣ ΤΟΥ ΔΣΑ Η χορήγηση από το Τμήμα Μητρώου ΔΣΑ στους υποψηφίους των επικείμενων εκλογών των στοιχείων επικοινωνίας των Δικηγόρων ΔΣΑ χαρακτηρίζεται ως αναγκαία και νόμιμη από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Η τελευταία τόνισε ότι η ιδιότητα μέλους δεν αποτελεί προσωπικό δεδομένο ειδικών κατηγοριών, ενώ ο σκοπός συγκέντρωσης των στοιχείων επικοινωνίας των μελών του ΔΣΑ είναι η επικοινωνία μεταξύ των μελών και μεταξύ αυτών και πολιτών/δημοσίων φορέων και είναι συναφής με τον σκοπό ενημέρωσης των μελών για τις προτάσεις του κάθε υποψηφίου, προκειμένου να αποφασίσουν ποιους θα ψηφίσουν. Σε περίπτωση μη συγκατάθεσης των μελών για τη διαβίβαση, η νομιμότητά της μπορεί να βασιστεί στην εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος για τη λειτουργία του Συλλόγου. Ο ΔΣΑ οφείλει βέβαια να ορίζει ορισμένο χρόνο διατήρησης των δεδομένων από τον εκάστοτε υποψήφιο.

6 _ LAWYER

ΚΑΤΆΘΕΣΗ ΑΊΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΤΕ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΉ ΕΓΓΡΑΦΉ ΣΤΟ ΓΕΜΗ

ΈΡΕΥΝΑ ΤΗΣ EY ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΕΣ ΣΎΝΑΨΗΣ ΣΥΜΒΆΣΕΩΝ Σύμφωνα με έρευνα του παγκόσμιου νομικού δικτύου EΥ Law και του Centre on the Legal Profession της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Harvard, ποσοστό ανώτερο του 50% των μεγάλων επιχειρήσεων ανά τον κόσμο αντιμετωπίζει απώλεια εσόδων εξαιτίας της προβληματικής διαχείρισης της διαδικασίας της σύναψης των συμβάσεων. Στην ανωτέρω έρευνα εκφράζουν τις απόψεις τους για το θέμα 1.000 επαγγελματίες, επικεφαλής νομικών διευθύνσεων και άλλων σχετικών ειδικοτήτων, οι οποίοι αναφέρουν ότι ένα από τα βασικά εμπόδια στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού της διαδικασίας σύναψης των συμβάσεων είναι ότι το σύνολο των επιχειρήσεων στοχεύει στο να μειώσει το κόστος αυτής της διαδικασίας. Επιπλέον, δεν υφίσταται ξεκάθαρη εικόνα για το ποιος είναι τελικά υπεύθυνος για τη διαχείριση των συμβάσεων σε μια εταιρία, καθώς περισσότερα τμήματα θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για τη διαδικασία και την όποια αλλαγή σε αυτή. Ένα άλλο βασικό πρόβλημα που εντοπίζουν είναι ότι η πλειονότητα των επιχειρήσεων δεν διαθέτει τις απαραίτητες τεχνολογικές υποδομές, αλλά ούτε και ανθρώπινο δυναμικό που να κατέχει ανάλογες δεξιότητες. Εντυπωσιακό είναι ότι το 60% των επιχειρήσεων δεν χρησιμοποιεί ένα προκαθορισμένο πρότυπο σχεδίων συμβάσεων, το 49% δεν ακολουθεί μία συγκεκριμένη διαδικασία για την αρχειοθέτησή τους, ενώ το 78% δεν μένει συνεχώς ενήμερο για τις συμβατικές του υποχρεώσεις.

LAWYER _ 7

Αίτηση κατατέθηκε από τον Πρόεδρο και τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής της Ολομέλειας Δικηγορικών Συλλόγων για την ακύρωση της υπ' αρ. 90043/2021 Απόφασης του Υπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων, που θεσπίζει υποχρεωτική εγγραφή των δικηγόρων στο Γ.Ε.ΜΗ. Η Συντονιστική Επιτροπή και η Ολομέλεια εκφράζουν την αντίθεσή τους, επισημαίνοντας ότι το δικηγορικό επάγγελμα ρυθμίζεται από τις ειδικές διατάξεις του Κώδικα Δικηγόρων, οι οποίες υπερισχύουν, και ότι οι δικηγόροι δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως έμποροι. Σύμφωνα με τους λόγους ακύρωσης, η προσβαλλόμενη είναι παράνομη και ακυρωτέα, καθώς εκδόθηκε άνευ της συμπράξεως του Υπουργού Δικαιοσύνης, (ν. 4635/2019), συνιστά ανεπίτρεπτη επέμβαση στην επαγγελματική ελευθερία των δικηγόρων, κατά παράβαση των συνταγματικών κανόνων και των ειδικών διατάξεων, και παραβιάζει τα άρθρα 5 και 25 GDPR, καθώς δεν τηρείται η αρχή της ελαχιστοποίησης της επεξεργασίας των δεδομένων.

_COVER STORY

Η δράση μας απευθύνεται πρωτίστως στην κοινωνία Ποιες είναι οι εξελίξεις ή/και προκλήσεις που θέτει το σημερινό περιβάλλον ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας στο δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας και πώς αντιλαμβάνεται και ανταποκρίνεται το γραφείο σας σε αυτές; Είναι γεγονός ότι βρισκόμαστε σήμερα σε μια μεταιχμιακή εποχή. Οι νομικοί καλούνται να συμβαδίσουν με ραγδαίες αλλαγές που σχετίζονται με τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή. Αυτή η μετάβαση καλύπτει πλέον, χωρίς υπερβολή, κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας. Από τον τρόπο της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, έως τον τρόπο που πλέον δομείται η οικονομία και η προσφορά υπηρεσιών, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, αν στο παρελθόν το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας ήταν περισσότερο ένας τομέας δικαίου που στη συνείδηση των ανθρώπων συνδεόταν με την "καλλιτεχνική" και "πολιτισμική" ζωή και δραστηριότητα, με το επιχειρείν στον τομέα της παραδοσιακής ψυχαγωγίας ή με την προστα8 _ LAWYER

Οι νομικές προκλήσεις στον τομέα της τεχνολογίας, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και η αλληλεπίδρασή του με το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς και η συνεργασία μεταξύ εσωτερικών νομικών τμημάτων των επιχειρήσεων και των εξειδικευμένων εξωτερικών συνεργατών τους είναι μερικά από τα θέματα που βρέθηκαν στο επίκεντρο της συζήτησής μας με την Αρχοντούλα Παπαπαναγιώτου, Managing Partner της AP Law Firm.

Της

Αλεξάνδρας Βαρλά

σία βιομηχανικών προϊόντων ή εφαρμογών, σήμερα γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για έναν τομέα δικαίου που είναι απόλυτα κρίσιμος για τη λειτουργία του συνόλου σχεδόν της οικονομικής ζωής. Το γραφείο μας, από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του, παρακολουθούσε στενά τις εξελίξεις και τις αλλαγές που επέρχονταν. Παρότι είχαμε πάντοτε και εξακολουθούμε να έχουμε ισχυρή παρουσία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό στον τομέα που χαρακτήρισα πιο πάνω ως παραδοσιακές μορφές ψυχαγωγίας, πολιτισμού και ενημέρωσης (υποστήριξη πληθώρας καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, πολιτισμικών οργανισμών, όπως μουσεία, θεατρικών οργανισμών, τηλεοπτικών σταθμών, παραγωγών οπτικοακουστικών έργων, ψηφιακών πλατφορμών κλπ.), οι υπηρεσίες μας ανέκαθεν ήταν προσανατολισμένες και στην υποστήριξη εταιρειών τεχνολογίας και καινοτομίας (μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής

Aρχοντούλα Παπαπαναγιώτου Managing Partner, AP Law Firm

λογισμικού). Με το υπόβαθρο αυτό, ήμασταν σε θέση να ακολουθήσουμε τις τεχνολογικές εξελίξεις, τόσο στον τομέα της ψυχαγωγίας (όπως ψηφιακές πλατφόρμες/ πάροχοι περιεχομένου και ψηφιακές υπηρεσίες πολιτισμού και ενημέρωσης) και στον τομέα του ηλεκτρονικού εμπορίου, όσο και στον τομέα των τεχνολογιών αιχμής και επιχειρηματικής καινοτομίας. Ειδικά ως προς τον τομέα τεχνολογιών αιχμής και καινοτομίας, μέσω και της συνεργασίας μας με μεγάλα funds, παρακολουθήσαμε στενά την άνθηση της start-up επιχειρηματικότητας στη χώρα μας, συνεργαστήκαμε με ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια και γενικότερα παρείχαμε υπηρεσίες για πολλαπλές πτυχές ενός μεγάλου και πολύ δυναμικού οικοσυστήματος που συνδυάζει τη γνώση και την έρευνα με την επιχειρηματικότητα, τις συνεργατικές δομές με την παραγωγή υπηρεσιών υψηλής αξίας, τις επενδύσεις και τις δομές χρηματοδότησης με την υποστήριξη καινοτόμων ιδεών από εμπνευσμένους επιστήμονες. Θεωρούμε, άλλωστε, τιμή μας ότι τόσο εγχώριες όσο και αλλοδαπές LAWYER _ 9

εταιρείες μεγάλου βεληνεκούς στον τεχνολογικό τομέα επέλεξαν εμάς για τη νομική τους υποστήριξη σε ορισμένα από τα μεγαλύτερα deals εξαγορών εταιρειών τεχνολογίας που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια. Πιστεύουμε βαθιά ότι ο ρόλος μας, πέραν αυτού του νομικού συμπαραστάτη, ενέχει και ένα ευρύτερο περιεχόμενο. Βοηθούμε τους πελάτες μας όχι μόνο να καταρτίσουν νομικά και επιχειρηματικά στέρεες συναλλαγές, όχι μόνο να χαρτογραφήσουν και να προστατεύσουν το χαρτοφυλάκιο διανοητικής τους ιδιοκτησίας, αλλά και να συνειδητοποιήσουν και αναγνωρίσουν την ιδιαίτερη προστιθέμενη αξία που αποκτά ένα τέτοιο χαρτοφυλάκιο στις συνθήκες της νέας οικονομίας, στην οποία τα άυλα περιουσιακά στοιχεία (copyrights, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, σήματα, βιομηχανικά σχέδια κλπ.) πολλές φορές τυγχάνουν μεγαλύτερης αξίας από τα φέροντα υλική υπόσταση στοιχεία του ενεργητικού της επιχείρησης. Παρά την εμπειρία που πλέον έχουμε κατακτήσει,

_COVER STORY δεν επαναπαυόμαστε σε αυτήν. Σε μια εποχή συναρπαστικών εξελίξεων, έως και τεκτονικών αλλαγών, στον τομέα της τεχνολογίας, δεν μπορούμε παρά να έχουμε το βλέμμα μας συνεχώς στραμμένο στο μέλλον και τις πρόσθετες νομικές προκλήσεις που παρουσιάζονται. Υπάρχει κάποια σημαντική νομική πρόκληση στον τομέα της τεχνολογίας με την οποία ασχολείστε ή θα ασχοληθείτε στο εγγύς μέλλον; Μια τέτοια πρόκληση, την οποία ως γραφείο παρακολουθούμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και υποστηρίζοντας διάφορα projects που αναλαμβάνουμε, είναι η πρόκληση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI), μόνη της ή σε συνδυασμό με την τεχνολογία του blockchain και του IoT, η εξάπλωση της οποίας αναμένεται να επιφέρει τεράστιες αλλαγές, όχι μόνο στην εν γένει οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα, αλλά έως και στον τρόπο εφαρμογής και απονομής του δικαίου. Παράλληλο μετασχηματισμό διανύει ομοίως και ο τομέας της ψυχαγωγίας, διεθνώς αλλά και στη χώρα μας, καθόσον οι νέες τεχνολογίες (με αφορμή και καταλύτη ασφαλώς την πανδημία του Covid-19) τείνουν να επικρατήσουν στη σχετική αγορά, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τις παραδοσιακές μορφές ψυχαγωγίας, κυρίως στον οπτικοακουστικό τομέα. Όσον αφορά την παραγωγή οπτικοακουστικών έργων στη χώρα μας, είναι σημαντικό να αναφερθεί το λεγόμενο cash rebate του Ν. 4817/2017, το οποίο φιλοδοξεί -και το έχει εν πολλοίς επιτύχει- να ενισχύσει τον ελληνικό κλάδο της παραγωγής οπτικοακουστικών έργων, καθώς επίσης να προσελκύσει ξένες επενδύσεις, με τη μορφή της εκτέλεσης κινηματογραφικών και τηλεοπτικών έργων στην Ελλάδα. Η δικηγορική μας εταιρεία είχε την τιμή να κληθεί, ως expert, να συνδράμει το Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης στη διαμόρφωση του πλαισίου αυτού και την εξειδίκευσή του στο πλαίσιο της εκπόνησης της αρχικής ΚΥΑ κατ’ εξουσιοδότηση του Νόμου. Πέραν αυτού, είχαμε τη χαρά να αναλάβουμε τη νομική εκπροσώπηση μεγάλων ξένων στούντιο στο πλαίσιο κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών. Με δεδομένο το ότι οι μετασχηματισμοί στους οποίους αναφερθήκαμε αποτελούν μια πρόκληση για τις ίδιες τις επιχειρήσεις, οι εσωτερικές νομικές υπηρεσίες των επιχειρήσεων αυτών είναι γνωστό ότι αφενός καλούνται οι ίδιες να συμβαδίσουν με το νέο περιβάλλον και αφετέρου έχουν ολοένα και περισσότερο ανάγκη εξειδικευμένης υποστήριξης, σε τομείς όπως το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας, από εξωτερικούς συνεργάτες. Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς τη συνεργασία μεταξύ εσωτερικών νομικών τμημάτων των επιχειρήσεων και των εξειδικευμένων εξωτερικών συνεργατών τους, με γνώμονα τις ανάγκες των επιχειρήσεων; Είναι προφανές ότι στο νέο και διαρκώς εξελισσόμενο οικονομικό περιβάλλον, στο οποίο αναφέρθηκα, μετασχη10 _ LAWYER

ματίζεται παράλληλα και η αντίληψη για τον τρόπο λειτουργίας της εσωτερικής νομικής υπηρεσίας μιας επιχείρησης. Το μοντέλο της εσωτερικής νομικής υπηρεσίας που καλείτο να ανταποκριθεί στις νομικές απαιτήσεις μιας επιχείρησης, ανεξαρτήτως του βαθμού νομικής εξειδίκευσης που αυτές παρουσίαζαν, έχει ξεπεραστεί. Αυτό από μόνο του απελευθερώνει εξαιρετικά σημαντικές δυνατότητες για τις εσωτερικές νομικές υπηρεσίες των επιχειρήσεων να ασχοληθούν, πέραν της καθημερινότητας, με τη χάραξη νομικής στρατηγικής, προς όφελος των ιδίων των επιχειρήσεων ασφαλώς, αφού αυτό είναι και το ζητούμενο. Καταλυτική σε αυτό είναι αδιαμφισβήτητα η δυνατότητα δημιουργίας και διατήρησης σταθερών συνεργασιών με εξωτερικά εξειδικευμένα νομικά γραφεία, τα οποία συνδυάζουν άρτιο θεωρητικό υπόβαθρο στα γνωστικά τους αντικείμενα και πολυετή εμπειρία. Θεωρώ ότι ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια της δικηγορικής μας εταιρείας είναι οι άριστες σχέσεις που διατηρούμε με τις εσωτερικές νομικές υπηρεσίες των ημεδαπών και αλλοδαπών εταιρειών που υποστηρίζουμε, θεωρώντας την εσωτερική νομική υπηρεσία ως τον εντολέα μας, την οποία και καλούμαστε, ως ειδικευμένοι νομικοί σύμβουλοι, να ενισχύσουμε. Σκοπός μας είναι να συνεισφέρουμε με τις υπηρεσίες μας, συνδυάζοντας υψηλό επίπεδο νομικής τεκμηρίωσης με εξαιρετικό χρόνο ανταπόκρισης (ο οποίος θεωρώ ότι είναι ένα απο τα σημαντικά ανταγωνιστικά μας πλεονεκτήματα), στην προαγωγή της καλύτερης δυνατής απόδοσης της εσωτερικής νομικής υπηρεσίας με την οποία συνεργαζόμαστε. Ακολουθώντας αυτή την προσέγγιση, που βασίζεται στην άριστη συνεργασία με άξονα την επιχειρηματική νομική προσέγγιση των θεμάτων, θεωρούμε ότι υπηρετούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα συμφέροντα της εκάστοτε ημεδαπής ή αλλοδαπής επιχείρησης. Με αυτό τον τρόπο οι εσωτερικές νομικές υπηρεσίες μπορούν να επιτύχουν την αίσια έκβαση των υποθέσεων της επιχείρησης σε σύνθετα εξειδικευμένα θέματα, γεγονός που κοινά επιδιώκουμε και είναι προϊόν ομαδικής προσπάθειας, εισπράττουν δε εμπιστοσύνη από την επιχείρηση, ως προς την πρωτοβουλία τους να αναζητήσουν εξωτερικό νομικό σύμβουλο για τη διαχείριση των εξειδικευμένων ζητημάτων, και μπορούν να επενδύσουν περαιτέρω σε μια εξωτερική συνεργασία που ουσιωδώς προάγει την εκ μέρους τους παροχή νομικών υπηρεσιών. Σημαντικό μέρος της διαδικασίας αυτής για εμάς είναι και η ζύμωση με τους συναδέλφους κάθε εσωτερικής νομικής υπηρεσίας, με τους οποίους σχεδιάζουμε μαζί βήμα προς βήμα την κάθε στρατηγική μας κίνηση. Η συνεργασία αυτή, επομένως, δεν είναι στατική, αλλά δημιουργική, όπως ακριβώς συμβαίνει με την καθημερινή ροή στην οποία καλείται να ανταποκριθεί ο εσωτερικός νομικός σύμβουλος μιας εταιρείας και στην οποία οφείλουμε να είμαστε σε

θέση να ανταποκρινόμαστε, προσφέροντας την υπεραξία εκείνη που επιτρέπει στην εσωτερική νομική υπηρεσία να μπορεί και αυτοδύναμα, σε έναν ικανοποιητικό βαθμό, να διαχειριστεί τα αντικείμενα εξειδίκευσής μας. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που διατηρούμε πολυετείς συνεργασίες και διευρύνουμε συνέχεια το πελατολόγιό μας, έχοντας εδραιώσει με τους συναδέλφους μας των εσωτερικών νομικών υπηρεσιών μία σχέση εμπιστοσύνης και αμεσότητας. Σε αυτό, θα ήθελα να συμπληρώσω ότι, πέραν της συνεργασίας μας, η διαπροσωπική, ακόμη και φιλική θα μπορούσα να πω, σχέση που έχουμε καλλιεργήσει αμοιβαία με συναδέλφους εντός των νομικών υπηρεσιών είναι, χωρίς υπερβολή, ένα σημείο για το οποίο είμαστε εξαιρετικά περήφανοι στη δικηγορική μας εταιρεία. Το γραφείο σας έχει γίνει γνωστό και για τον ολιστικό τρόπο με τον οποίο προσφέρει υπηρεσίες, που υπερβαίνει κατά πολύ την εξειδίκευση σε έναν τομέα δικαίου. Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς τη σχέση ανάμεσα στην εξειδίκευση και σε μια "ολιστική" προσέγγιση παροχής υπηρεσιών; Περιλαμβάνει αυτή, κατά τη γνώμη σας, και μια γενικότερη "στρατηγική" (ή πιο "επιχειρηματική") αντίληψη επίλυσης προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο πελάτης; Ενώ θεωρούμε σημαντική την παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών σε έναν ιδιαίτερα περίπλοκο τομέα δικαίου, όπως το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας, η δικηγορική μας εταιρεία, από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας της, είχε πράγματι θεμελιώσει μια φιλοσοφία "ολιστικής", όπως το λέτε, προσέγγισης στον τρόπο με τον οποίο παρέχουμε τις υπηρεσίες μας. Αυτό περιλαμβάνει δύο πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας σχετίζεται με το γεγονός ότι διαθέτουμε, πέραν της άριστης γνώσης του δικαίου της διανοητικής ιδιοκτησίας, που είναι και η αιχμή του δόρατος της δικηγορικής μας εταιρείας, 11 _ LAWYER

ένα πολύ δυναμικό τμήμα αστικού και εμπορικού δικαίου, έτσι ώστε να μπορούμε να καλύψουμε το σύνολο δραστηριοτήτων του πελάτη, όπως π.χ. σε θέματα αστικού, εταιρικού, ευρύτερου εμπορικού και εργατικού δικαίου. Εξάλλου οι συνθήκες της νέας οικονομίας διαφοροποιούν τους παραδοσιακούς τομείς εφαρμογής του δικαίου και, συνεπώς, οι ίδιες οι ανάγκες του πελάτη καθίστανται πιο "ολιστικές". Έτσι, για παράδειγμα, η δόμηση εταιρικών σχημάτων, όταν υπάρχουν σημαντικά άυλα περιουσιακά στοιχεία, ή η κατάρτιση εμπορικών ή εργασιακών συμβάσεων στο πλαίσιο λειτουργίας μιας εταιρείας τεχνολογίας ή ψυχαγωγίας, είναι πολύ πιο απαιτητική και ουσιωδώς διαφοροποιημένη σε σχέση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Από πλευράς μας είμαστε ακριβώς σε θέση να καλύψουμε αυτές τις ανάγκες σε πολλαπλά πεδία εφαρμογής του δικαίου, περιλαμβανομένων ασφαλώς και συναφών πεδίων όπως το δίκαιο του διαδικτύου και το δίκαιο προστασίας προσωπικών δεδομένων. Ο δεύτερος πυλώνας αυτού που σωστά χαρακτηρίσατε ως ολιστική προσέγγιση έχει να κάνει με το γεγονός ότι βοηθούμε τον πελάτη να λάβει στρατηγικές αποφάσεις σε σχέση με τον στόχο που θέλει να επιτύχει. Αυτό περιλαμβάνει την υιοθέτηση μιας "επιχειρηματικής οπτικής" στον τρόπο με τον οποίο παρέχουμε τις υπηρεσίες μας. Έτσι, δεν χάνουμε ποτέ από τον ορίζοντα της σκέψης και της πρακτικής μας το γεγονός ότι οι νομικές αποφάσεις επηρεάζουν τις κατεξοχήν επιχειρηματικές αποφάσεις με τρόπο καταλυτικό και ότι ο πελάτης δικαιολογημένα επιζητεί όχι μόνο μια στεγνή νομική συμβουλή ή υπόδειξη, αλλά μια κατεξοχήν δημιουργική σκέψη και εφαρμογή που θα επιλύει, κατά το μέτρο του δυνατού και πάντοτε σύμφωνα με τον Νόμο, προβλήματα και θα

_COVER STORY τον βοηθά να λάβει και να εφαρμόσει τις αποφάσεις εκείνες που βρίσκονται εγγύτερα στον στόχο του.

Mπορείτε να μας δώσετε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χάραξης στρατηγικής σε νομικά θέματα που έχουν επηρεάσει ουσιαστικά την επιχειρηματική αποδοτικότητα κάποιου πελάτη σας; Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο συνολικός τρόπος που οικοδομήσαμε από την αρχή της συνεργασίας μας την υποστήριξη πολυεθνικών πελατών μας όσον αφορά την προστασία των άυλων περιουσιακών τους στοιχείων, είτε οι πελάτες μας είναι μεγάλοι πολυεθνικοί όμιλοι του χώρου της τεχνολογίας, είτε των ειδών πολυτελείας, χαράσσοντας για κάθε έναν μία εξατομικευμένη στρατηγική στοχοπροσηλωμένη στην προστασία των προϊόντων και υπηρεσιών τους. Η δικηγορική μας εταιρεία έχει δημιουργήσει ένα πρότυπο, πολυεπίπεδο πρόγραμμα για κάθε έναν εξ αυτών των πελατών, που περιλαμβάνει τόσο εξωδικαστικές όσο και δικαστικές ενέργειες και στηρίζεται στη βαθιά γνώση του αδειοδοτικού και τεχνικού πλαισίου των προϊόντων και υπηρεσιών τους, στην παρακολούθηση και εποπτεία της συνεχώς μεταβαλλόμενης αγοράς και των μοντέλων διάθεσης και εκμετάλλευσης, αλλά και στη δημιουργική εκμετάλλευση του νομοθετικού οπλοστασίου που διαθέτουμε. Σε αυτό το πλαίσιο, μάλιστα, πρωτοστατήσαμε στις διαδικασίες για την αναθεώρηση του οικείου νομοθετικού πλαισίου. Οι υπηρεσίες της δικηγορικής μας εταιρείας βραβεύτηκαν πολλές φορές (π.χ. από τη Microsoft με το Excellence Award), ενώ τα προγράμματα επιβολής και προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που έχουμε καταρτίσει και υποστηρίξει βρίσκονται στις πρώτες θέσεις όλων των υπολοίπων ευρωπαϊκών προγραμμάτων σε αποδοτικότητα. Αν θέλαμε να χαρακτηρίσουμε το ύφος της δικηγορικής μας εταιρείας, σίγουρα θα λέγαμε ότι προσπαθούμε να προσφέρουμε στον πελάτη κάτι παραπάνω από την απλά διεκπεραιωτική και μονοδιάστατη παροχή νομικών υπηρεσιών. Δηλωτικό ακριβώς αυτού που αναφέρω είναι και το γεγονός ότι οι δικαστικές αποφάσεις που έχουμε κατορθώσει να πετύχουμε προς όφελος πολυεθνικών ομίλων ειδών πολυτελείας του εξωτερικού χρησιμοποιούνται από τους πελάτες μας, ως σημαντικό δικαστικό προηγούμενο υπέρ τους, σε δικαστήρια που διεξάγουν σε άλλες χώρες του ηπειρωτικού δικαίου. Παράλληλα με αυτό, έχουμε καλλιεργήσει και σημαντικό δίκτυο εξαιρετικών συνεργατών/δικηγορικών εταιρειών στο εξωτερικό, διαμέσου του οποίου μπορούμε να καλύψουμε κάθε ανάγκη νομικής υποστήριξης πέραν της Ελλάδας και στο εξωτερικό για τους εγχώριους πελάτες μας. Στο ψηφιακό περιβάλλον που περιγράφηκε πιο πάνω, ποιες θεωρείτε ότι θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες στον τρόπο λειτουργίας των δικηγορικών εταιρειών; Θεωρώ ότι και οι ίδιες οι δικηγορικές εταιρείες θα πρέπει να εντάξουν τον ψηφιακό μετασχηματι12 _ LAWYER

σμό στον τρόπο λειτουργίας τους. Εμείς, επί παραδείγματι, έχουμε ψηφιοποιήσει το σύνολο του αρχείου των υποθέσεων της δικηγορικής μας εταιρείας (είκοσι ετών περίπου), ενώ αυτονόητα τηρούμε κυρίως ψηφιακά όλα τα αρχεία των ενεργών φακέλων που χειριζόμαστε, ενώ πέρα από την ύπαρξη υπευθύνου IT με σταθερή παρουσία στην έδρα μας, η εταιρεία μας απασχολεί εσωτερικό λογιστήριο καθώς και Υπεύθυνο Διοικητικής Λειτουργίας και Οργάνωσης, επιφορτισμένο ακριβώς με τη διαρκή αναβάθμιση της υλικοτεχνικής μας υποδομής. Πέραν αυτών, έχουμε υιοθετήσει, εδώ και αρκετά έτη, με διαρκή φυσικά αναβάθμιση, ολοκληρωμένες πληροφοριακές λύσεις, με στόχευση μεταξύ άλλων την παρακολούθηση και από εμάς, αλλά κυρίως από τους εντολείς μας, των εργασιών και χρεώσεων αυτών μέσα από ειδικά συστήματα που τηρούμε για το σκοπό αυτό. Εξίσου σημαντική παράμετρος για εμάς είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων των εντολέων μας και η λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων διασφάλισης των συστημάτων της δικηγορικής μας εταιρείας. Αναφέρω ενδεικτικά ότι έχουμε επενδύσει σημαντικά ποσά σε προγράμματα προστασίας των λογισμικών και προγραμμάτων που χρησιμοποιούμε, εργαζόμενοι αποκλειστικά με αποθήκευση σε cloud περιβάλλον. Δεν θα αναφερθώ σε ζητήματα περιβαλλοντικής υπευθυνότητας, όπως η χρήση σκαναρισμένων αρχείων και η μη τήρηση φυσικών αρχείων, παρά μόνο όπου αυτή είναι αναγκαία (π.χ. δικαστήρια), διότι αυτό είναι εν πολλοίς αυτονόητο. Θεωρώ ότι η έγκαιρη εξοικείωση της ομάδας μας με όλες τις αναγκαίες διαδικασίες – πρωτόκολλα που καθιερώσαμε προς το σκοπό της διαφάνειας σε σχέση με τις τιμολογήσεις της δικηγορικής, αλλά και της αυξημένης ευθύνης μας σε σχέση με τα δεδομένα που μας εμπιστεύονται οι πελάτες μας, μας βρήκε σε υψηλό επίπεδο ετοιμότητας και για τις διαδικασίες/πρωτόκολλα ψηφιακού μετασχηματισμού που κρίθηκαν αναγκαία και με αφορμή την πανδημία Covid-19. Εν κατακλείδι, προτεραιότητα σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας και το πλαίσιο εργασίας θα πρέπει να είναι η κατανόηση από την ίδια την ομάδα των πλεονεκτημάτων που αναμφίβολα μπορούν να προκύψουν από τη χρήση των συστημάτων εκείνων που θα αναδείξουν την ποιότητα της παροχής της υπηρεσίας. Αυτό μπορεί κανείς να το δει στην υπεραξία που δίνει σε μια δικηγορική εταιρεία η αξιολόγηση αυτής από μεγάλες εταιρείες του εξωτερικού. Στην περίπτωσή μας, για παράδειγμα, ο ψηφιακός μετασχηματισμός του γραφείου μας δεν αποτέλεσε μόνο ένα εργαλείο για την εσωτερική διευκόλυνση όλων, αλλά ενίσχυσε την αξιοπιστία μας έναντι σημαντικών πελατών του εξωτερικού.

Η τεχνολογική καινοτομία ενδεχομένως ενέχει τον κίνδυνο μια γενικής αποπροσωποποίησης στις επαφές και τις συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων. Πώς μπορεί, κατά τη γνώμη σας, να συνδυάσει μια δικηγορική εταιρεία την εισαγωγή και παρακολούθηση τεχνολογικών καινοτομιών, τόσο στο πλαίσιο της εσωτερικής της λειτουργίας όσο και στο πλαίσιο των υπηρεσιών της, με μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση; Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς μια τέτοια προσέγγιση σε σχέση με τη λειτουργία της ομάδας σας, την παροχή υπηρεσιών στον πελάτη ή/και, ενδεχομένως, την παροχή υπηρεσιών αρωγής στο κοινωνικό σύνολο; Παρά το γεγονός ότι το γραφείο μας έχει, όπως ανέφερα, επιχειρηματική λογική από πλευράς των επενδύσεων που έχει κάνει σε υλικοτεχνικές υποδομές και στον ψηφιακό μετασχηματισμό του, ο πυρήνας του παραμένει ανθρωποκεντρικός. Αυτό διατρέχει όλη μας τη λειτουργία και είναι απολύτως ενδεικτικό ότι σε όλα τα client testimonials που έχουν δημοσιευθεί για εμάς, στο πλαίσιο της σταθερής μας διάκρισης στον γνωστό οδηγό Legal500 ως Top tier IP law firm, η πλειοψηφία των πελατών μας αναφέρεται σταθερά στη φιλική μας προσέγγιση και τη σημασία που δίνουμε σε κάθε έναν πελάτη μας ξεχωριστά, είτε πρόκειται για μέλος ενός μεγάλου πολυεθνικού οργανισμού, είτε για έναν μεμονωμένο καλλιτέχνη, για παράδειγμα. Θεωρώ ότι η επιλογή μας να αφιερώνουμε όλο τον απαιτούμενο χρόνο, ακούγοντας με προσοχή και ενδιαφέρον την αφήγηση κάθε υπόθεσης, είναι κάτι που μας χαρακτηρίζει. Όπως επίσης χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός ότι μέσα από τις υποθέσεις έχουμε δημιουργήσει σταθερές φιλίες με πολλούς από τους πελάτες μας, οι οποίοι παραμένουν σταθεροί μέσα στα χρόνια. Αυτό πηγάζει θεωρώ και από το ότι και μεταξύ μας, ως ομάδα, οι βασικοί συνεργάτες είμαστε μαζί πάνω από δεκαπέντε χρόνια και θεωρώ ότι είμαστε μια ιδιαίτερα δεμένη ομάδα με πολύ καλό συντονισμό σε όλο το φάσμα της συνεργασίας μας. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν μας ενδιαφέρει η δυναμική και η ματιά νέων συνεργατών. Αντιθέτως, αναζητούμε και έχουμε προχωρήσει στη στελέχωση της δικηγορικής μας εταιρείας και από νέους αριστούχους συναδέλφους με εξαιρετικές σπουδές, αλλά πάνω από όλα με ήθος, κάτι στο οποίο αποδίδουμε επίσης βαρύνουσα σημασία. Σε αυτό το σημείο θέλω να πω ότι είμαι τρομερά υπερήφανη για την ομαδική δουλειά που γίνεται στο γραφείο μας και για το περιβάλλον και την ατμόσφαιρα που υπάρχει, η οποία είναι αποτέλεσμα των σταθερών συνεργασιών, της ομαδικής δουλειάς και της έλλειψης ανταγωνισμού μεταξύ των συναδέλφων. Είναι επίσης σημαντικό να τονίσω ότι αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργία μας σε συνάρτηση και με τη δυνατότητα που αυτή μας δίνει να στεκόμαστε αρωγοί απέναντι σε σημαντικά ζητήματα της κοινωνίας, όπως για παράδειγμα:

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του γραφείου μας δεν αποτέλεσε μόνο ένα εργαλείο για την εσωτερική διευκόλυνση όλων, αλλά ενίσχυσε την αξιοπιστία μας έναντι σημαντικών πελατών του εξωτερικού

13 _ LAWYER

α) συμβάλλουμε στην ενίσχυση των γυναικών επαγγελματιών του οπτικοακουστικού χώρου μέσω της προσωπικής συμμετοχής μου ως μέλους του διοικητικού συμβουλίου του Σωματείου "Γυναίκες στον Κινηματογράφο και στην Τηλεόραση – Ελλάδα (WIFT GR)" και της pro bono παροχής νομικών υπηρεσιών σε αυτό, β) ενθαρρύνουμε τους νέους ανθρώπους ως προς το επιχειρείν μέσω της pro bono παροχής νομικών υπηρεσιών, στο παρελθόν στο Σωματείο Επιχειρηματικότητας Νέων (ΣΕΝ/JA Greece) και σήμερα με την παροχή pro bono νομικών υπηρεσιών προς το Ελληνοαμερικάνικο Επιμελητήριο (συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής μου στην Επιτροπή Εκπαίδευσης, Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, της οποίας είμαι προσωπικά μέλος συμμετέχοντας ενεργά σε όλες τις δράσεις της εν λόγω Επιτροπής), γ) ενισχύουμε πολιτιστικούς φορείς της Χώρας παρέχοντας pro bono νομικές υπηρεσίες, όπως π.χ. στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στο οποίο γίνεται εξαιρετική δουλειά από το συμβούλιο και την εκτελεστική ομάδα που έχει τη διοίκησή του, δ) στηρίζουμε σημαντικά κοινωνικά κινήματα, όπως όλως προσφάτως το ελληνικό #metoo, στην εδραίωση και εξάπλωση του οποίου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο οι πολυεπίπεδες νομικές ενέργειες που έγιναν από τη δικηγορική μας εταιρεία, κυρίως διαμέσου της συνεχούς και ενεργής pro bono ενασχόλησης, καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, του εταίρου μας Γιώργου Γεραρή. Εν κατακλείδι, η ομάδα μας προσπαθεί να συμμετέχει σε πρωτοβουλίες και δράσεις που μας εκπροσωπούν, ακριβώς διότι θεωρούμε ότι η ενασχόληση με την τέχνη και την εκπαίδευση συνεισφέρει ουσιαστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα, στη συνοχή της ομάδας και εν γένει αποτελεί σημαντική προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Άλλωστε, πέραν από τις αρχές που εφαρμόζουμε στον τρόπο που ασκούμε το λειτούργημά μας, δεν λησμονούμε ότι η δράση μας απευθύνεται πρωτίστως στην κοινωνία. ■

_BACK COVER STORY

Λευτέρης Ζαγορίτης Συνήγορος του Καταναλωτή

Η φιλική-συναινετική επίλυση των διαφορών είναι η λύση για το παρόν και το μέλλον Ο Λευτέρης Ζαγορίτης μοιράζεται με το Lawyer τον ενθουσιασμό και την προσήλωσή του στα οφέλη της διαμεσολάβησης, εξηγεί γιατί θεωρεί την ενασχόλησή του στον Συνήγορο του Καταναλωτή τόσο δημιουργική και περιγράφει τις προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η νομοθεσία τα επόμενα χρόνια με την αλματώδη άνοδο του ηλεκτρονικού εμπορίου. Της Αλεξιάννας Τσότσου 14 _ LAWYER

Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Ποια είναι τα κυριότερα ορόσημα που ξεχωρίζετε; Μάχιμος δικηγόρος πρώτης γενιάς από τη δεκαετία του '80 μαζί με τη σύζυγό μου που έγινε στη συνέχεια συμβολαιογράφος. Θυμάμαι τη συνεχή δουλειά για να αναπτύξουμε το γραφείο μας, τα ξενύχτια, τα ακροατήρια αλλά και ταυτόχρονα το ενδιαφέρον μου για τα κοινά. Οι εκλογές στο τέλος Νοεμβρίου του 2021 στους Δικηγορικούς Συλλόγους με κάνουν να αναπολώ τους αγώνες στον Δ.Σ.Α. για τη βελτίωση των συνθηκών στην άσκηση του λειτουργήματος. Δίπλα σε μεγάλα ονόματα του χώρου, όπως ο Νώντας Ζαφειρόπουλος, ο Σωτήρης Πολύδωρας, ο Τάκης Παππάς, για να αναφερθώ σε μερικούς μόνο Προέδρους που έχουν φύγει από τη ζωή. Στην τελευταία μου θητεία στον Σύλλογο εξελέγην πρώτος σε ψήφους σύμβουλος και Αντιπρόεδρος με Πρόεδρο τον κ. Ρουπακιώτη. Δεν προχώρησα στο επόμενο βήμα, διότι έκανα στροφή στην κεντρική πολιτική σκηνή. Σε μια εποχή, μάλιστα, που υπήρχε ασυμβίβαστο και σωστά, κατά την άποψή μου, μεταξύ της ιδιότητας του Βουλευτή και της επαγγελματικής μου δραστηριότητας, της Δικηγορίας. Ήταν μια περίοδος προσφοράς, παραγωγική με μεγάλες εντάσεις, προσδοκίες και δυσκολίες. Γεμάτη. Πριν ένα χρόνο, μας είχατε επισημάνει ότι λόγω της πανδημίας είχαν αυξηθεί κατακόρυφα οι καταγγελίες για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Πώς διαμορφώνεται πλέον η κατάσταση; Έχει βελτιωθεί η συμμόρφωση των ηλεκτρονικών καταστημάτων με τη νομοθεσία για την προστασία του καταναλωτή; Είναι γεγονός ότι το 2020 ο Συνήγορος του Καταναλωτή δέχθηκε εν μέσω πανδημίας πολύ μεγάλο αριθμό αναφορών-καταγγελιών σε σχέση με το ηλεκτρονικό εμπόριο. Περισσότερες από κάθε άλλη χρονιά. Φθάσαμε στις 3.833 αναφορές. Το 2019 είχαμε δεχθεί 1.396 αναφορές, ενώ το 2018 μόλις 814. Αντιλαμβάνεσθε, συνεπώς, το μέγεθος του προβλήματος. Το αντιμετωπίσαμε όμως. Φέτος η κατάσταση είναι καλύτερη. Η παραβατικότητα έχει περιορισθεί πολύ. Το πρώτο δεκάμηνο του 2021 παρατηρήθηκε μείωση των αναφορών καταναλωτών σε βάρος ηλεκτρονικών καταστημάτων κατά 29% περίπου σε σχέση με το αντίστοιχο δεκάμηνο του 2020. Μάλιστα, οι υποθέσεις που αφορούσαν τη μη παράδοση προϊόντων και τη μη επιστροφή των χρημάτων έχουν μειωθεί δραστικά. Οι καταναλωτές προσέχουν

πλέον περισσότερο μετά την ενημέρωσή τους και τη δημοσιότητα που δόθηκε με αλλεπάλληλες ανακοινώσεις και συστάσεις της Αρχής. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο στη μείωση της παραβατικότητας είχαν οι οικονομικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν κατά των εταιρειών που παραβίασαν τις διατάξεις του ν. 2251/1994 περί προστασίας του καταναλωτή, αλλά και η παραπομπή συγκεκριμένων προμηθευτών στις αρμόδιες Εισαγγελικές Αρχές για τη διερεύνηση ενδεχόμενης τέλεσης αξιόποινων πράξεων. Οι προμηθευτές αυτοί με τη συμπεριφορά τους αμαύρωσαν την εικόνα του ηλεκτρονικού εμπορίου, ενός χώρου στον οποίο δραστηριοποιούνται τα τελευταία χρόνια σοβαροί και έντιμοι επαγγελματίες που σε μια πολύ δύσκολη για όλους συγκυρία σήκωσαν την περίοδο της πανδημίας τεράστιο βάρος.

Το 2021, οι υποθέσεις που αφορούσαν τη μη παράδοση προϊόντων και τη μη επιστροφή των χρημάτων από ηλεκτρονικά καταστήματα έχουν μειωθεί δραστικά σε σχέση με το 2020

Πώς αξιολογείτε την ευκολία και την ταχύτητα, με την οποία μπορεί ένας πολίτης να υποβάλλει καταγγελία στον Συνήγορο του Καταναλωτή; Ποια είναι τα περιθώρια βελτίωσης και επιτάχυνσης της διαδικασίας;

Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (email) αποτελεί τον πιο γρήγορο και δημοφιλή τρόπο με τον οποίο ένας πολίτης-καταναλωτής μπορεί να υποβάλει αναφορά-καταγγελία στον Συνήγορο. Αυξάνεται συνεχώς η χρήση του έναντι των υπολοίπων συμβατικών μέσων επικοινωνίας (ταχυδρομείο, fax, κατάθεση αναφοράς αυτοπροσώπως). Αξίζει να τονισθεί ότι το 2020 οι αναφορές που παρελήφθησαν μέσω email αυξήθηκαν κατά 40% σε σχέση με το 2019. Η πανδημία Covid-19 προφανώς έπαιξε το ρόλο της με αποτέλεσμα το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο να αποτελεί το βασικό κανάλι εισόδου για το 85% των νέων αναφορών. Μετά την υποβολή της, η αναφορά χρεώνεται σε ειδικό επιστήμονα και εφόσον διαπιστώνεται ότι η Αρχή έχει αρμοδιότητα να τη χειρισθεί, διαβιβάζεται στον προμηθευτή, προκειμένου να τοποθετηθεί και να εκθέσει μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα τις απόψεις του. Η διαδικασία της διαμεσολάβησης γίνεται εγγράφως σε όλα τα στάδια. Μέχρι τώρα το χρονικό διάστημα που κατά μέσο όρο απαιτείται για να ολοκληρωθεί ο χειρισμός

LAWYER _ 15

_BACK COVER STORY μιας υπόθεσης στον Συνήγορο του Καταναλωτή δεν ξεπερνά τους τρεις μήνες. Η επίλυση των υποθέσεων επιτυγχάνεται εντός 84 ημερών μεσοσταθμικά, χρονικό διάστημα που κινείται εντός της ποιοτικής στόχευσης που θέτει η οδηγία 2013/11/ΕΕ αναφορικά με την ολοκλήρωση των διαδικασιών εναλλακτικής επίλυσης στα κράτη-μέλη ιδανικά εντός 90 ημερολογιακών ημερών. Υπάρχουν βεβαίως και υποθέσεις που απαιτούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα λόγω της φύσης τους. Περιθώρια βελτίωσης και επιτάχυνσης της διαδικασίας υπάρχουν. Εξαρτώνται από την ενίσχυση του Συνηγόρου του Καταναλωτή με επιστημονικό και διοικητικό προσωπικό. Όταν αυξάνεται ο φόρτος εργασίας πρέπει να αυξάνεται και το προσωπικό αναλόγως. Αυτό δυστυχώς δεν έγινε την προηγούμενη περίοδο λόγω της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων και τώρα γίνεται με το σταγονόμετρο. Ελπίζω σύντομα να αποκτήσει η Αρχή περισσότερο προσωπικό, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής και να μπορεί να διαμεσολαβήσει αποτελεσματικά προς όφελος καταναλωτών και προμηθευτών.

Οι εμπορικοί κλάδοι με τις περισσότερες αναφορές, ως ποσοστό επί του συνόλου των αναφορών που υποβλήθηκαν στην Αρχή, είναι τα καταναλωτικά αγαθά (37%), οι ηλεκτρονικές επικοινωνίες-ταχυδρομικές υπηρεσίες (26,3%), οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες (12,8%) και η ενέργεια-ύδρευση (9,3%). (Γράφημα 2)

Γράφημα 2: ΝΕΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ (2020) ΑΝΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΛΑΔΟ 128 1,0% 127 1,0%

489 3,8%

Καταναλωτικά αγαθά

Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες

554 4,3%

Υπηρεσίες μεταφορών

8000 6000 4000

4.080

4.372

527

247

3.553

5.882

5.889

499

502

5.383

5.387

11.829 10.843

2014

2015

486 826

777

11.343

8.980

7.067

4.125

2000 0

2012

2013

Αναφορές προς το Συνήγορο του Καταναλωτή

2016

Υπηρεσίες υγείας 388 3,0%

10.017 542

Ενέργεια και ύδρευση 1658 12,8%

9.757 7.609

Υπηρεσίες αναψυχής

1658 12,8%

Γράφημα 1

10000

Ταχυδρομικές υπηρεσίες και ηλεκτρονικές επικοινωνίες

4.785 37,0%

Η Ανεξάρτητη Αρχή “Συνήγορος του Καταναλωτή” και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταναλωτή Ελλάδος που λειτουργεί υπό την εποπτεία του δέχονται σε ετήσια βάση χιλιάδες αναφορές. Τα τελευταία χρόνια η αύξηση είναι συνεχής και μεγάλη. Από 4.080 το 2012 οι αναφορές εκτοξεύτηκαν σε 13.687 το 2020. (Γράφημα 1)

12000

Γενικές υπηρεσίες προς τον καταναλωτή

1207 9,3%

Ποιες είναι οι κυριότερες καταναλωτικές διαφορές που δεν επιλύονται με φιλικό διακανονισμό και καταλήγουν στην προσφυγή στα τακτικά δικαστήρια; Για ποιον λόγο θεωρείτε ότι συμβαίνει αυτό;

14000

209 1,6%

2017

2018

2019

Αναφορές προς το ΕΚΚ Ελλάδας

16 _ LAWYER

Υπηρεσίες εκπαίδευσης Άλλο

Ποσοστό 83,12% των αναφορών κατέληξαν σε φιλική διευθέτηση εκ των οποίων 76,37% υπέρ καταναλωτή και 11,75% υπέρ προμηθευτή. Ποσοστό 16,88% των αναφορών δεν κατέστη δυνατόν να επιλυθούν. (Γράφημα 3) Οι υποθέσεις που δεν επιλύονται κατά τεκμήριο καταλήγουν στα δικαστήρια. Ιδίως αυτές που έχουν σημαντικό οικονομικό αντικείμενο. Αφορούν κυρίως τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες (τραπεζικές και ασφαλιστικές διαφορές) και τις υπηρεσίες υγείας. Στους κλάδους αυτούς υπάρχει παραδοσιακά δυσκολία επίλυσης ιδίως τα τελευταία χρόνια λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο Συνήγορος του Καταναλωτή παρά την προσπάθειά του για την εξεύρεση συναινετικής εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών προσκρούει στην ακαμψία των τραπεζών αλλά και στην αδυναμία των δανειοληπτών-καταναλωτών στην οποία έχουν περιέλθει λόγω μείωσης του εισοδήματός τους.

Οι υποθέσεις του κλάδου υγείας, όπως και οι ασφαλιστικές διαφορές έχουν ποσοστό επίλυσης που κυμαίνεται από 71% έως και 74%. Αυτές που δεν επιλύονται και καταλήγουν στη Δικαιοσύνη έχουν συνήθως μεγάλο οικονομικό αντικείμενο, είναι εξαιρετικά περίπλοκες, αφορούν ερμηνεία όρων συμβάσεων, εξειδικευμένες ιατρικές πράξεις και χρεώσεις. Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός είναι ότι οι περισσότερες υποθέσεις στις οποίες διαμεσολαβεί ο Συνήγορος του Καταναλωτή επιλύονται φιλικά, εξωδικαστικά με ό,τι σημαίνει αυτό σε χρόνο και χρήμα για καταναλωτές και προμηθευτές. Ταυτόχρονα, απαλλάσσεται η Δικαιοσύνη από χιλιάδες υποθέσεις κάθε χρόνο. Είναι αυταπόδεικτη συνεπώς η αξία της διαμεσολάβησης που θεσμοθετήθηκε το 2004 και συνεχώς αναπτύσσεται στη χώρα μας.

Στις τραπεζικές και ασφαλιστικές διαφορές, λόγω του σημαντικού οικονομικού αντικειμένου και της ακαμψίας των τραπεζών, υπάρχει παραδοσιακά δυσκολία συναινετικής εξωδικαστικής επίλυσης παρά την προσπάθεια που καταβάλλουμε

Γράφημα 3: ΕΚΒΑΣΗ ΑΝΑΦΟΡΩΝ

71,37% 16,88%

83,12%

11,75%

Δεν επιλύθηκαν

Επιλύθηκαν υπέρ προμηθευτή

Επιλύθηκαν

Επιλύθηκαν υπέρ καταναλωτή

Ποιες θεωρείτε ότι θα πρέπει να είναι οι βασικότερες παρεμβάσεις της ευρωπαϊκής και της εθνικής νομοθεσίας τα επόμενα χρόνια, ώστε να καλύψει τα ζητήματα που θα ανακύψουν από την αλματώδη άνοδο του ηλεκτρονικού εμπορίου; Η αύξηση των συναλλαγών ηλεκτρονικού εμπορίου στη χώρα μας είναι εξαιρετικά σημαντική τα τελευταία χρόνια τόσο από απόψεως οικονομικού προσανατολισμού της αγοράς όσο και ως μία σαφής ένδειξη της έντονης στροφής των καταναλωτών προς νέες αγοραστικές επιλογές. Έχει, δε, συνδυαLAWYER _ 17

στεί, εύλογα θα λέγαμε, με την αυξημένη χρήση online (επιγραμμικών) πλατφορμών, οι οποίες διευκολύνουν την πραγματοποίηση διαδικτυακών αγορών από ηλεκτρονικούς ιστότοπους κρατήσεων, καταστήματα εφαρμογών (app stores) και μηχανές (portals) έρευνας αγοράς, σύγκρισης και αναζήτησης προϊόντων. Η συγκεκριμένη τάση είναι ορατή όχι μόνο στον χώρο των παραδοσιακών αγαθών (ρουχισμό, τεχνολογία, κλπ.), αλλά και στον χώρο της εστίασης και των αγαθών πρώτης ή/και καθημερινής ανάγκης (super markets), γεγονός που καθιστά ακόμα επιτακτικότερη τη νομοθετική μέριμνα για την επαρκή ρύθμιση αυτού του νέου συναλλακτικού τοπίου, αλλά και για την αποτελεσματική προστασία των καταναλωτών που το αξιοποιούν. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη ισχύουν κάποιοι κανόνες που εφαρμόζονται στις σχέσεις μεταξύ πλατφορμών και επιχειρήσεων για μια πιο δίκαιη μεταχείριση και μεγαλύτερη διαφάνεια κατά τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Είναι, όμως, εξίσου σημαντικό, μέσα από τη βελτίωση των αρχών του ανταγωνισμού που εγγυώνται οι εν λόγω κανόνες, να επωφεληθούν και οι καταναλωτές χάρη στην ευρύτερη επιλογή αγαθών, την καλύτερη ποιότητα και τις χαμηλότερες τιμές, χωρίς εκπτώσεις στα κεκτημένα δικαιώματά τους. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την αδιάλειπτη παροχή ισχυ-

_BACK COVER STORY παρόν και το μέλλον. Διαδικασία ανέξοδη, ευέλικτη και γρήγορη σε σχέση με τους χρόνους και το κόστος προσφυγής στην Τακτική Δικαιοσύνη. Με χειροπιαστά αποτελέσματα. Κίνητρο εξαιρετικά ισχυρό, για να με προσελκύσει στον Συνήγορο του Καταναλωτή. Η Ανεξάρτητη Αρχή “Συνήγορος του Καταναλωτή” συστήθηκε με τον ν. 3297/2004 και η χώρα μας υπήρξε πρωτοπόρος του θεσμού της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Θυμάμαι ότι ο νόμος ψηφίστηκε λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2004. Στη Βουλή μετείχα και, βεβαίως, ψήφισα και εγώ αυτό το εξαιρετικό νομοθέτημα. Αντιλαμβάνεσθε πώς αισθάνομαι για την Αρχή και για την επιτυχή επίτευξη των στόχων της. Κάθε πολίτης-καταναλωτής που δεν διαθέτει ιδιαίτερες γνώσεις για τις νομικές διατάξεις και τους κανόνες που ισχύουν έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στην Αρχή, έναν εξειδικευμένο φορέα, προκειμένου να επιμεληθεί της διαφοράς του με κάποιον προμηθευτή. Στο πλαίσιο πάντα της αντικειμενικότητας και της αμεροληψίας, ώστε να βρει τη λύση και τις απαντήσεις στο θέμα του στον συντομότερο δυνατό χρόνο. Τώρα, σε σχέση με το τελευταίο ερώτημα. Κάθε περίοδος υπήρξε σημαντική για μένα. Δύσκολο να ξεχωρίσω. Αλλά θεωρώ ότι η παρούσα ενασχόληση είναι από τις πιο δημιουργικές και εξαιρετικές προκλήσεις που έχω συναντήσει στη διαδρομή μου. Και, φυσικά, με ενδιαφέρει πολύ, τόσο προσωπικά όσο και επαγγελματικά, η θητεία μου ως Συνήγορος του Καταναλωτή να αποτελέσει μελλοντική παρακαταθήκη με θετικό πρόσημο για τον θεσμό. ■

ρών εγγυήσεων προστασίας όχι μόνο από αθέμιτες και εναρμονισμένες εμπορικές πρακτικές, αλλά και από την τυχόν μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση και χρήση των προσωπικών τους δεδομένων από τρίτους. Όλα αυτά συνθέτουν νέες και ενδιαφέρουσες προκλήσεις, οι οποίες είμαι βέβαιος ότι θα αποτελέσουν ακόμα σοβαρότερο αντικείμενο ενασχόλησης της ευρωπαϊκής και της εθνικής μας νομοθεσίας στο μέλλον. Έχοντας πολιτευτεί αλλά κατέχοντας και μακρά εμπειρία στη μάχιμη δικηγορία, τι είναι αυτό που σας ώθησε να κάνετε στροφή στην καριέρα σας και να αναλάβετε την ανεξάρτητη αρχή του Συνηγόρου του Καταναλωτή; Ποια από όλες αυτές τις ενασχολήσεις σας θεωρείτε πιο δημιουργική; Επιστροφή στις ρίζες. Λατρεύω τη διαμεσολάβηση. Θεωρώ ότι η φιλική-συναινετική επίλυση των διαφορών είναι η λύση για το

Λατρεύω τη διαμεσολάβηση και η παρούσα ενασχόληση είναι από τις πιο δημιουργικές και εξαιρετικές προκλήσεις που έχω συναντήσει στη διαδρομή μου 18 _ LAWYER

_LAWYER VIEWPOINT

MyDATA για δικηγόρους Σε εφαρμογή από 1.11.2021 η πλατφόρμα myDATA για δικηγόρους και δικηγορικές εταιρίες. Της Λυδίας Βενέρη

Σ

ε εφαρμογή τίθεται από 1.11.2021 το σύστημα διαβίβασης λογιστικών στοιχείων στην πλατφόρμα myDATA, δηλαδή my Digital Accounting and Tax Application, για όλους τους δικηγόρους και τις δικηγορικές εταιρίες. Η Ολομέλεια των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδας εκπόνησε οδηγό για τη διευκόλυνση των δικηγόρων κατά τη μετάβαση στην ηλεκτρονική τιμολόγηση. Συγκεκριμένα, επισημαίνεται ότι: Η Ηλεκτρονική Τιμολόγηση δεν είναι υποχρεωτική για τους υπόχρεους που (διαζευκτικά) είτε α) τα ετήσια ακαθάριστα έσοδά τους δεν υπερβαίνουν το ύψος των 50.000 ευρώ, είτε β) εκδίδουν έως και πενήντα (50) τιμολόγια ετησίως (όχι Α.Π.Υ.). Ωστόσο, όλοι οι δικηγόροι οφείλουν να διαβιβάζουν τα δεδομένα των φορολογικών παραστατικών που εκδίδουν στην πλατφόρμα myDATA από την 1.11.2021. Τα δεδομένα, που αφορούν σε λογιστικά αρχεία για το χρονικό διάστημα από την 01.01.2021 έως και την ημερομηνία υποχρεωτικής ένταξης στην πλατφόρμα myDATA, διαβιβάζονται στην πλατφόρμα της ΑΑΔΕ έως και την 31.03.2022, ενώ τα φορολογικά παραστατικά που εκδίδονται μετά την ημερομηνία υποχρεωτικής ένταξης στην πλατφόρμα myDATA πρέπει να διαβιβαστούν μέχρι την 20η ημέρα του επόμενου μήνα (εφόσον γίνεται χρήση της εφαρμογής της ΑΑΔΕ). Για το έτος 2021 δεν προβλέπονται διοικητικά πρόστιμα και κυρώσεις σε περίπτωση μη διαβίβασης των σχετικών στοιχείων. Οι δικηγόροι μπορούν να χρησιμοποιούν για τη διαβίβαση των παραστατικών τη δωρεάν ειδική φόρμα καταχώρησης της εφαρμογής των ηλεκτρονικών βιβλίων, που είναι προσβάσιμη

μέσω του διαδικτυακού τόπου της Α.Α.Δ.Ε., όταν τα ετήσια ακαθάριστα έσοδά τους δεν υπερβαίνουν το ύψος των 50.000 ευρώ ή εκδίδουν έως και πενήντα (50) τιμολόγια ετησίως. Όσοι δεν πληρούν τα ανωτέρω κριτήρια οφείλουν να διαβιβάζουν στην ΑΑΔΕ τα εκδιδόμενα παραστατικά μέσω των ειδικών εφαρμογών που διατίθενται στο εμπόριο ή να χρησιμοποιούν τα λογιστικά γραφεία. Μέσα από την πλατφόρμα οι επαγγελματίες μπορούν να δουν το συνοπτικό βιβλίο της επιχείρησής τους αλλά και τη συγκεντρωτική λίστα των αποτελεσμάτων της επιχείρησης σε μηνιαία και ετήσια βάση, να αναζητήσουν παραστατικό που έχουν διαβιβάσει στην εφαρμογή, να εισάγουν παραστατικό μέσω της ειδικής φόρμας καταχώρισης, να εγγραφούν στο timologio για την έκδοση των παραστατικών αλλά και στο myDATA Rest API και τέλος να δηλώσουν την αποκλειστική έκδοση και την αποδοχή λήψης στοιχείων μέσω παρόχου Ηλεκτρονικής Τιμολόγησης. ■

Η Ολομέλεια των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδας εκπόνησε οδηγό για τη διευκόλυνση των δικηγόρων κατά τη μετάβαση στην ηλεκτρονική τιμολόγηση.

LAWYER _ 19

Διανοητική ιδιοκτησία και τεχνολογική καινοτομία:

Συμβολή, περιορισμοί και νέες κατευθύνσεις

Η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας έχει φέρει στο προσκήνιο ένα δυσεπίλυτο ζήτημα, πώς δηλαδή μπορούν να προστατευθούν στα πλαίσια της διανοητικής ιδιοκτησίας διάφορα επιτεύγματα, όπως οι προηγμένοι αλγόριθμοι και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει μία σαφής λύση και η προστασία υφίσταται μόνο αποσπασματικά ή με πρακτικές που δεν συνάδουν με τη φύση και την εξέλιξη αυτού του κλάδου.

Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 20

_IN THE SPOTLIGHT

H

τεχνολογική καινοτομία έχει γνωρίσει τα τελευταία χρόνια τεράστια ώθηση, με την τεχνητή νοημοσύνη να παίζει πλέον τον πιο κομβικό ρόλο για την αξιοποίηση της τεχνολογίας προς επιτάχυνση των διαδικασιών και επίλυση συγκεκριμένων ζητημάτων της ανθρώπινης δραστηριοποίησης με ακριβή και αυτοματοποιημένο τρόπο. Το ερώτημα που τίθεται -μεταξύ πολλών άλλων νομικών και κοινωνικών προβληματισμών- είναι πώς μπορούν να προστατευθούν τα τεχνολογικά επιτεύγματα στο πλαίσιο της διανοητικής ιδιοκτησίας. Το πρόβλημα ξεκινάει από το γεγονός ότι η προστασία της ευρεσιτεχνίας και της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει σοβαρούς περιορισμούς υπό το παρόν νομικό καθεστώς στην ΕΕ. Και αυτό επειδή ένα τεχνολογικά καινοτόμο προϊόν, το οποίο βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη, αποτελείται από πολλά επιμέρους στάδια, όπως η βάση δεδομένων, ο αλγόριθμός, το πρόγραμμα στο οποίο αυτός ενσωματώνεται, η αξιολόγηση των δεδομένων, το παραγόμενο αποτέλεσμα της διεργασίας και οι στρατηγικές βελτιστοποίησης αυτού. Συνεπώς, καμία από τις υπάρχουσες έως τώρα μορφές προστασίας δεν επαρκεί, για να καλύψει όλες τις πλευρές και μεθόδους των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, και κάθε λύση έχει σοβαρά μειονεκτήματα που μπορούν να ξεπεραστούν αποτελεσματικά μόνο με αναθεώρηση του πλαισίου, το οποίο θα εξασφαλίσει την επαρκή και ολοκληρωμένη προστασία της καινοτομίας.

Μάριος Σιούφας Δικηγόρος, LLM I.P Queen Mary

«Τα προγράμματα Η/Υ προστατεύονται (Οδηγία 2009/24 και ν. 2121/1993) ως λογοτεχνικά έργα, σε κάθε μορφή έκφρασής τους, εφόσον είναι πρωτότυπα και αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού. Ομοίως, εφόσον το πρόγραμμα Η/Υ παράγει ένα επιπλέον τεχνικό αποτέλεσμα, προστατεύεται ως ευρεσιτεχνία (άρθρο 52(2) EPC 1973). Οι μαθηματικές μέθοδοι αποκλείονται από τη δυνατότητα κατοχύρωσης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (άρθρο 52(2)(α) EPC), εφόσον δεν παράγεται/αξιώνεται κάποιο τεχνικό αποτέλεσμα. Η τεχνητή νοημοσύνη και η μηχανική μάθηση βασίζονται σε υπολογιστικά μοντέλα και αλγορίθμους για ταξινόμηση, ομαδοποίηση κλπ. Τα εν λόγω μοντέλα και αλγόριθμοι ως μαθηματικής φύσης μπορούν να "εκπαιδευτούν" με βάση συγκεκριμένα δεδομένα. Ανά περίπτωση, λοιπόν, αν το διεκδικούμενο αντικείμενο έχει τεχνικό χαρακτήρα στο σύνολό του (άρθρο 52 EPC), μπορεί να προστατευτεί ως ευρεσιτεχνία. Για τους αλγόριθμους και την τεχνητή νοημοσύνη, η ΠΙ παρουσιάζει προβλήματα στην υπαγωγή των εννοιών του δημιουργού, της προσωπικής εργασίας και της πρωτοτυπίας (Feilin vs. Baidu case). Σημαντικός παράγοντας στα ανωτέρω και ο διαχωρισμός μεταξύ των εννοιών παραγωγής έργου αποκλειστικά από ΤΝ και υποβοήθησης παραγωγής έργου από ΤΝ.»

κτρονικών υπολογιστών (η λεγόμενη Software Directive, η οποία κωδικοποίησε την Οδηγία 91/250/ΕΟΚ) ενσωμάτωσε τις διατάξεις της Συνθήκης του Παγκοσμίου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WCT) για τα πνευματικά δικαιώματα στην ψηφιακή εποχή στα πλαίσια της Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης. Η Οδηγία αυτή αναφέρει ρητά ότι τα προγράμματα υπολογιστών προστατεύονται ως πνευματικά δημιουργήματα από τη Σύμβαση της Βέρνης, όμως προσθέτει ότι οι ιδέες, οι διαδικασίες, οι μέθοδοι λειτουργίας και οι μαθηματικές έννοιες δεν προστατεύονται, όπως ούτε και οι διεπαφές, οι αλγόριθμοι και οι γλώσσες προγραμματισμού. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με αυτή την Οδηγία, προστατεύεται ο κώδικας του προγράμματος και όχι το συνολικό σύστημα που τον περιβάλλει και με βάση το οποίο αυτός λειτουργεί. Από την άλλη, η Οδηγία 2001/29/ΕΚ για το δικαίωμα του δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα στην κοινωνία της πληροφορίας (η λεγόμενη InfoSoc ή Copyright Directive) θέτει

Πνευματική ιδιοκτησία Το βασικότερο θέμα που ανακύπτει με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι η έννοια της πρωτοτυπίας του έργου, η οποία αποτυπώνει την προσωπικότητα του δημιουργού του. Η προβληματική αφορά εμφατικά τα παραγόμενα αποτελέσματα από ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, τα οποία δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι έχουν παραχθεί από ανθρώπινο δημιουργό, όπως για παράδειγμα συμβαίνει όταν με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης ένα πρόγραμμα “δημιουργεί” έναν πίνακα ή μια μουσική σύνθεση. Από εκεί και πέρα, ζητούμενο παραμένει το αν προστατεύεται η διαδικασία που οδηγεί στα παραγόμενα αποτελέσματα, δηλαδή η λογική δομή του προγράμματος, ο αλγόριθμος και η γλώσσα προγραμματισμού. Η Οδηγία 2009/24/ΕΚ για τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλε-

LAWYER _ 21

_IN THE SPOTLIGHT δύο κριτήρια για την προστασία των αλγορίθμων, τα οποία αρκετά δύσκολα πληρούνται. Ειδικότερα, απαιτεί πρώτον να είναι πρωτότυποι, υπό την έννοια ότι αποτελούν πρωτότυπη διανοητική δημιουργία του δημιουργού τους, και δεύτερον να συνιστούν έκφραση ελεύθερων και δημιουργικών επιλογών σε συγκεκριμένη μορφή, η οποία είναι αναγνωρίσιμη με επαρκή ακρίβεια και αντικειμενικότητα και δεν υπαγορεύεται από την τεχνική λειτουργία του προγράμματος. Αυτά τα δύο κριτήρια της πρωτοτυπίας και της δημιουργικής μοναδικότητας απαντούν σε κάποιους αλλά όχι σε όλους τους αλγόριθμους. Για παράδειγμα, η μη εποπτευόμενη μηχανική μάθηση δεν αφήνει μεγάλο χώρο στη δημιουργική έκφραση του προγραμματιστή, ενώ και οι αλγόριθμοι γραμμικής ή λογικής παλινδρόμησης συνδέουν σύνολα δεδομένων για την παραγωγή συγκεκριμένου αποτελέσματος και επομένως είναι περισσότερο τεχνικές παρά δημιουργικές εκφάνσεις. Αν και σε πολλούς αλγόριθμους υπάρχει η έννοια της πρωτοτυπίας λόγω συγκεκριμένων επιλογών που γίνονται στο επίπεδο της διαχείρισης των δεδομένων και των εισαγόμενων σειρών, παρά όλα αυτά είναι αμφίβολο ότι μπορεί να ξεπεραστεί το πρόβλημα του κριτηρίου της δημιουργικής έκφρασης, αφού η μορφή τους μπορεί μεν να παρουσιάζει ποικιλία (π.χ. απλό κείμενο ή γραφικές παραστάσεις), όμως είναι καθαρά τεχνική. Όμως, ούτε και η Οδηγία 96/9/ΕΟΚ για την προστασία των βάσεων δεδομένων μπορεί να αποδειχθεί ασφαλής προστασία για τα πνευματικά δικαιώματα στα μοντέλα της τεχνητής νοημοσύνης. Η απαίτηση της Οδηγίας για σημαντική επένδυση στην απόκτηση -και όχι στη δημιουργία- δεδομένων αποκλείει σε μεγάλο βαθμό την ανάλυση των big data, τα δεδομένα που παράγονται μηχανικά και το Internet Of Things. Ωστόσο, το ζήτημα αυτό παραμένει ακόμα ανοιχτό. Είναι, πάντως, αρκετά θολό το κατά πόσο είναι εφικτό το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας να συμπεριλάβει στο πεδίο του τους αλγορίθμους και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, καθώς αυτό θα υπονόμευε την ίδια την έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων, τα οποία βασίζονται στη λογική ότι οι δημιουργοί πρέπει να ανταμείβονται για τις πρωτότυπες δημιουργίες τους. Βέβαια, στην ψηφιακή εποχή μια στενόμυαλη προσέγγιση σε αυτό το ζήτημα θα μπορούσε να θέσει εν αμφιβόλω τη δυνατότητα εφαρμογής της πνευματικής ιδιοκτησίας στις νέες αναδυόμενες συνθήκες.

Νίκος Πρεντουλής Εταίρος, PRENTOULIS GERAKINI Law Partnership

«Το δίκαιο είναι “καταδικασμένο” να ακολουθεί τις εξελίξεις κανονιστικά, αν και το υπάρχον ρυθμιστικό πλαίσιο της διανοητικής ιδιοκτησίας είναι σε θέση να αντιμετωπίζει, ως ένα βαθμό, τις προκλήσεις που θέτει ο καταιγιστικός ρυθμός ανάπτυξης της τεχνολογικής καινοτομίας. Η πνευματική ιδιοκτησία για το software, οι ευρεσιτεχνίες για τις εφευρέσεις που εφαρμόζονται σε υπολογιστή (computer implemented inventions) και το εμπορικό απόρρητο θα παραμένουν σχετικά επαρκή εργαλεία για λίγο καιρό ακόμα. Όσο, όμως, η Τεχνητή Νοημοσύνη απομακρύνεται από τη μηχανική επεξεργασία δεδομένων και παραγωγή αλγορίθμων γενικού σκοπού, και αναπτύσσεται στο πεδίο της “βαθιάς μάθησης” (deep learning), οι απαντήσεις δυσκολεύουν. Τότε, η κλασική βάση της διανοητικής ιδιοκτησίας ως ανθρώπινου έργου παύει να είναι στέρεη, όπως και η ισχύουσα απάντηση ότι οι “έξυπνες μηχανές” δεν μπορούν να είναι δικαιούχοι δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Ομοίως, θα ανακύψει ουσιαστικότερα το ζήτημα του “προσώπου” που θα ευθύνεται εάν το προϊόν της ΤΝ παραβιάζει δικαιώματα τρίτων. Στην παρούσα φάση, και με το πεδίο ακόμα αχαρτογράφητο, η εγκαθίδρυση ενός sui generis δικαιώματος στο προϊόν της ΤΝ ή/και ενός τύπου περιορισμένης νομικής προσωπικότητας φαίνονται οι εγγύτερες λύσεις.»

Ευρεσιτεχνία Η δυνατότητα να προστατευθεί ένας αλγόριθμος ή ένα πρόγραμμα ως δικαίωμα ευρεσιτεχνίας εξαρτάται από το αν αυτό πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ειδικότερα, θα πρέπει να πρόκειται για εφεύρεση που υποδεικνύει την επίλυση ενός προβλήματος με πρακτικά εφαρμόσιμο τρόπο, ο οποίος είναι νέος, δεν ανήκει στη στάθμη της τεχνικής και έχει τεχνικό χαρακτήρα. Περαιτέρω, θα πρέπει η εφεύρεση να έχει εφευρετικό ύψος, δηλαδή να αποτελεί βήμα προόδου που προκύπτει από εκτεταμένη εφευρετική δραστηριότητα και άρα να μη μπορεί ένας οποιοσδήποτε ειδικός σε αυτό τον τομέα να βρει τη δοθείσα λύση. Τα προγράμματα η/υ αποκλείονται ρητά από τη Σύμβαση για το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας, η οποία κυρώθηκε με τον ν.

3396/2005, αλλά και από τον ν. 1733/1987 για τη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στην Ελλάδα. Λόγω αυτού του αποκλεισμού αλλά και λαμβάνοντας υπόψη τις προϋποθέσεις χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας, ο 22 _ LAWYER

αλγόριθμος δε μπορεί να πατενταριστεί παρά μόνο αν περιλαμβάνει τη χρήση τεχνολογικών μέσων μέσω ενός υπολογιστή. Θα πρέπει δηλαδή ο αλγόριθμος να επενεργεί με τεχνικό τρόπο στο software και το hardware ενός υπολογιστή, ώστε να μπορεί μέσω αυτής της τεχνικής επίδρασης να προστατευθεί ως ευρεσιτεχνία στο σύνολό της (εφεύρεση που εφαρμόζεται σε υπολογιστή). Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν θα πρέπει ο αλγόριθμος να δίνει απλές οδηγίες στον υπολογιστή, για να ολοκληρώνει μια διεργασία, αλλά θα πρέπει με τεχνικό τρόπο να επιβάλλει μια συγκεκριμένη λειτουργία στον υπολογιστή που τρέχει το πρόγραμμα. Επιπλέον -και εδώ έγκειται η μεγαλύτερη δυσκολία- είναι απαραίτητο αυτός ο αλγόριθμος να διαθέτει το χαρακτηριστικό της νέας εφεύρεσης, η οποία μάλιστα συμβάλλει στην πρόοδο ενός τομέα πέρα από όσα σήμερα ισχύουν. Χαρακτηριστικό, πάντως, της ασάφειας που επικρατεί σε αυτό τον τομέα είναι το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας έχει χορηγήσει συνολικά κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του πάνω από 30.000 διπλώματα ευρεσιτεχνίας σε λογισμικά. Τέλος, σχετικά θα μπορούσαν να θεωρηθούν και τα υποδείγματα χρησιμότητας, για τη χορήγηση διπλωμάτων των οποίων η διαδικασία είναι απλούστερη, οικονομικότερη και ταχύτερη, χωρίς εκτεταμένη έρευνα των προϋποθέσεων για προστασία. Τα κριτήρια για την παροχή αυτής της προστασίας διαφέρουν από χώρα σε χώρα της ΕΕ. Στην Ελλάδα, η προστασία αυτή δε μπορεί να παρασχεθεί για αλγορίθμους και γενικά για προγράμματα η/υ, καθώς απαιτείται η εφευρετική ιδέα να εμφανίζεται σε τρισδιάστατο αντικείμενο, ένα κριτήριο το οποίο έχει επικριθεί και απηχεί ιδέες περασμένων δεκαετιών.

αποδεικνύεται αυτή η αρχή και η αποκλειστικότητα των πληροφοριών, οπότε είναι συχνό φαινόμενο να συντάσσονται συμφωνίες εμπιστευτικότητας. Στην ΕΕ, η προστασία των εμπορικών απορρήτων θεσπίστηκε με την Οδηγία 2016/943/ΕΚ, η οποία ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με τον ν. 4605/2019. Η Οδηγία συμπεριέλαβε αυτούσιο το άρθρο 39 της Συμφωνίας TRIPS, το οποίο απαγορεύει την αποκάλυψη εμπιστευτικών πληροφοριών από φυσικά ή νομικά πρόσωπα, υπό τον όρο ότι αυτές οι πληροφορίες είναι μυστικές, έχουν εμπορική αξία και ότι έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία τους. Με δεδομένο ότι πολλοί αλγόριθμοι, όπως αυτοί της Google, του Facebook και του Yahoo, πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις, προστατεύονται ως εμπορικά μυστικά, ενώ μαζί τους προστατεύεται και κάθε συναφής πληροφορία, όπως οι στρατηγικές αξιολόγησης και βελτιστοποίησης των δεδομένων. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η προ-

Στην ψηφιακή εποχή, μια στενόμυαλη προσέγγιση ως προς την αποστολή του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας θα μπορούσε να θέσει εν αμφιβόλω τον ρόλο του στις νέες αναδυόμενες συνθήκες. στασία των εμπορικών μυστικών ανήκει κατά βάση στο πεδίο του αθέμιτου ανταγωνισμού, αφού δεν δημιουργεί κάποιο δικαίωμα σε άυλο αγαθό. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Οδηγία 2016/943 δεν κατηγοριοποιεί τα εμπορικά απόρρητα ως αποκλειστικά δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας. Αν, επομένως, το μυστικό αποκαλυφθεί νόμιμα (π.χ. για λόγους δημοσίου συμφέροντος) ή κάποιος καταλήξει να δημιουργήσει τον ίδιο αλγόριθμο μέσω αντίστροφης μηχανικής (reverse engineering), τότε δεν υφίσταται απαγόρευση χρήσης και αξιοποίησής του. Αυτός είναι και ο λόγος που τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης διέπονται από πλήρη αδιαφάνεια,

Εμπορικά μυστικά Ο αρχικός σκοπός των εμπορικών μυστικών δεν ήταν να αποτελέσουν μέσο προστασίας της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αλλά άυλων περιουσιακών στοιχείων, όπως εμπιστευτικές πληροφορίες που αποτελούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και κινδυνεύουν να υποκλαπούν από τους ανταγωνιστές μιας επιχείρησης. Η βασική, δηλαδή, έννοια του εμπορικού απορρήτου είναι η προστασία επιχειρηματικών πληροφοριών, οι οποίες έχουν μεγάλη αξία για την επιχείρηση και πρέπει ως εκ τούτου να διατηρηθούν μυστικές με βάση την αρχή της εμπιστευτικότητας. Μάλιστα, πρέπει να LAWYER _ 23

_IN THE SPOTLIGHT επιβάλλει τη μυστικότητα, κάτι που εν τέλει δεν συμβάλλει στην πρόοδο και την εξέλιξη σε κάθε τομέα. Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο να βελτιωθεί το νομικό πλαίσιο, ώστε να μπορέσουν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να προστατευθούν είτε από την πνευματική είτε από τη βιομηχανική ιδιοκτησία. Αυτή τη στιγμή υπάρχει το παράδοξο ότι τέτοια τεχνολογικά επιτεύγματα θεωρούνται πολύ τεχνικά και καθόλου δημιουργικά, οπότε δύσκολα εντάσσονται στο σύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων, όμως ταυτόχρονα δεν θεωρούνται αρκετά τεχνικά, για να αποκτήσουν δικαίωμα ευρεσιτεχνίας. Με αυτόν τον τρόπο έχει επιβληθεί ένα καθεστώς μυστικότητας, το οποίο όχι μόνο δεν είναι επαρκές για τον επιθυμητό σκοπό, αλλά ταυτόχρονα δεν συνάδει με την ελευθερία της γνώσης, την οποία πρεσβεύει η τεχνολογία και η κοινωνία της πληροφορίας. ■

καθώς μόνο έτσι μπορούν να προστατευθούν. Αυτή η αδιαφάνεια, μάλιστα, μπορεί να κρατήσει για πάντα, αφού δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός, όπως στα πνευματικά δικαιώματα και το δικαίωμα της ευρεσιτεχνίας.

Συμπερασματικά Γίνεται σαφές ότι καμία από τις υπάρχουσες λύσεις δεν είναι επαρκής για τα νέα δεδομένα που φέρνει η τεχνολογική καινοτομία. Η πνευματική ιδιοκτησία καλύπτει μερικές μόνο από τις πλευρές ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης, ενώ η βιομηχανική ιδιοκτησία με το δικαίωμα στην ευρεσιτεχνία θέτει αυστηρές προϋποθέσεις υλικής και τεχνικής αποτύπωσης της εν λόγω τεχνολογίας, κάτι που δεν είναι πάντα εφικτό. Παράλληλα, η προστασία μέσω του εμπορικού απορρήτου είναι μια λύση ανάγκης από το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού, η οποία έχει το μειονέκτημα ότι

>

πορεί το νομικό πλαίσιο της διανοητικής ιδιοκτησίας, όπως Μ ισχύει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και στην ΕΕ, να προστατεύσει ικανοποιητικά τα προγράμματα η/υ; Ποια νέα ζητήματα εγείρονται από τη διαρκή τεχνολογική εξέλιξη και την αλλαγή του τοπίου της τεχνολογικής αγοράς; Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο είναι από τα πληρέστερα πανευρωπαϊκά σε σχέση με την προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας. Ο τρόπος μάλιστα που ο Έλληνας νομοθέτης έχει ενσωματώσει τις ευρωπαϊκές οδηγίες, όπως την 2004/48/ΕΕ για την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, προσφέρει τη μέγιστη δυνατή προστασία και αποκατάσταση του δικαιούχου. Η Ελλάδα, δε, είναι η πρώτη χώρα στην οποία θεσπίστηκε ένα σύμπλεγμα κυρώσεων συμπεριλαμβάνοντας, εκτός των ποινικών και αστικών, και τις διοικητικές κυρώσεις με την ταυτόχρονη ίδρυση και λειτουργία ειδικού τμήματος εντός του ΣΔΟΕ. Έτσι, το πλαίσιο προστασίας των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι πολύ συμπαγές, αφού προστατεύονται με τις διατάξεις για την πνευματική ιδιοκτησία ως έργα λόγου και μάλιστα σε κάθε τους μορφή – ακόμη δηλαδή και εάν προσφέρονται ως SaaS (Software as a Service). Ο διάλογος, ωστόσο, εξακολουθεί για το εάν το λογισμικό μπορεί να προστατευθεί και ως ευρεσιτεχνία με τη νομολογία στην Ευρώπη να είναι μάλλον αρνητική. Ακόμη και η μέχρι πρόσφατα πιο θετικά διακείμενη Αμερική άλλαξε πλεύση με την απόφαση Alice v. CLS Bank International. Ωστόσο, πλέον, εκτός από το ιδιοκτησιακό λογισμικό, πολλές εταιρείες επιλέγουν να προσφέρουν και open source προϊόντα, γεγονός που καθιστά ιδιαίτερα σημαντικό το περιεχόμενο των αντίστοιχων αδειοδοτικών κειμένων τους. Μέσα σε όλο αυτό το συνεχώς εξελισσόμενο πλαίσιο προστίθεται και ο διάλογος για την τεχνητή νοημοσύνη, ο οποίος στο υπό συζήτηση νομοπαρασκευαστικό επίπεδο στα διεθνή και ευρωπαϊκά fora είναι πολυδιάστατος με τα ζητήματα (ακόμη και σε αυτό το πρώιμο «weak» στάδιο που βρίσκεται η ΤΝ) να εκτείνονται σε ένα ευρύτατο δικαιϊκό φάσμα από την πνευματική ιδιοκτησία όσον αφορά το υποκείμενο του δικαιώματος μέχρι το κλασσικό αστικό δίκαιο όσον αφορά τον καταλογισμό και θεμελίωση της ευθύνης. Παρακολουθούμε λοιπόν με μεγάλο ενδιαφέρον τις εξελίξεις και είμαστε έτοιμοι για την επόμενη ημέρα της τεχνολογικής εξέλιξης.

2L 4A W_Y EL RA W_Y E2 R4

Αρχοντούλα Παπαπαναγιώτου Managing Partner, AP Law Firm

>

πορεί το νομικό πλαίσιο της διανοητικής ιδιοκτησίας, Μ όπως ισχύει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και στην ΕΕ, να προστατεύσει ικανοποιητικά τα προγράμματα η/υ, τους αλγόριθμους και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης; Μεταξύ της προστασίας που προσφέρει η βιομηχανική και η πνευματική ιδιοκτησία, ποια θεωρείτε ως πιο αποτελεσματική; Το νομικό πλαίσιο προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας έχει σταδιακά εξελιχθεί, ώστε να προσαρμοστεί στις νέες τεχνολογίες. Τα προγράμματα Η/Υ, υπό τη μορφή πηγαίου ή αντικειμενικού κώδικα, προστατεύονται από τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον είναι πρωτότυπα, ενώ η προστασία αυτή δεν εκτείνεται στους αλγόριθμους. Από την άλλη, η Σύμβαση για το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας και ο ν. 1733/1987 αποκλείουν τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας για προγράμματα Η/Υ αυτά καθαυτά και μαθηματικές μεθόδους (στις οποίες προσομοιάζουν οι αλγόριθμοι). Εξαίρεση αποτελούν, σύμφωνα με τη νομολογία και τις Κατευθυντήριες Γραμμές για την Εξέταση του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, ιδίως μετά την Απόφαση Hitachi Auction Method (T 258/03), οι υλοποιήσεις εφευρέσεων σε υπολογιστή, που χρησιμοποιούν τεχνικά μέσα για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος και, άρα, είναι επιδεκτικές διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται και εφευρέσεις σχετικές με την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ). Οι εφευρέσεις αυτές, ωστόσο, παρουσιάζουν ορισμένες ιδιομορφίες και προκλήσεις ως προς τη δυνατότητα κατοχύρωσής τους με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Για παράδειγμα, η λειτουργία του συστήματος ΤΝ μπορεί να μη γίνεται πλήρως κατανοητή από τον χρήστη και, άρα, να εμποδίζεται η αποκάλυψη (“disclosure”) της εφεύρεσης, όπως απαιτεί η ελληνική νομοθεσία και η ΣΕΔΕ, δηλαδή η λεπτομερής περιγραφή της εφεύρεσης, ώστε να είναι δυνατή η αναπαραγωγή της από άλλους. Επομένως, αν και το ισχύον νομικό πλαίσιο παρέχει τη δυνατότητα γενικώς επαρκούς προστασίας των προγραμμάτων Η/Υ και συστημάτων ΤΝ, μέσω του συνδυασμού πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, ανοιχτή παραμένει η συζήτηση για μια νομοθετική πρωτοβουλία που θα απευθύνεται στοχευμένα στην ανάγκη προστασίας των νέων αυτών τεχνολογιών, όπως και των αλγόριθμων, των οποίων η συμβολή είναι καίρια για την ανάπτυξη της ΤΝ και οι οποίοι, προς το παρόν, συχνά προστατεύονται ως εμπορικά απόρρητα. Εξάλλου, ως προς τη σύγκριση της αποτελεσματικότητας μεταξύ πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη δεν υπόκειται στην Ελλάδα σε σύστημα τυπικής καταχώρισης και δημοσιότητας και, ως εκ τούτου, ο δικαιούχος δημιουργός φέρει πάντοτε το βάρος απόδειξης της πρωτότυπης δημιουργίας, ενώ για τη δεύτερη παρέχεται η δυνατότητα καταχώρισης σε δημόσια μητρώα και απονομής των σχετικών τίτλων “ιδιοκτησίας” (π.χ. διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας), με αποτέλεσμα να περιβάλλεται και να προστατεύεται κατ’ αρχήν με το (μαχητό πάντως) τεκμήριο νομιμότητας.

LAWYER _ 25

Γεώργιος Μπάλλας Δικηγόρος, Senior & Managing Partner, Μπάλλας, Πελεκάνος & Συνεργάτες Α.Ε.Δ.Ε.

_IN THE SPOTLIGHT

Terravision vs. Google: Η ενδιαφέρουσα ιστορία μιας ευρεσιτεχνίας την εποχή της τεχνολογικής έκρηξης

Μια μικρή και άγνωστη εταιρεία από τη Γερμανία εμπλέκεται σε δικαστική διαμάχη με τη Google για παραβίαση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας για ένα από τα γνωστότερα προϊόντα της και το Netflix αποτυπώνει στην οθόνη άλλη μία κλασική υπόθεση Δαυίδ εναντίον Γολιάθ της τεχνολογίας, σε μια σειρά που εκτός από πολύ ευχάριστη πλοκή έχει και νομικό ενδιαφέρον.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

Π

Η ιστορία της ευρεσιτεχνίας

ριν λίγο καιρό, έκανε την εμφάνισή της στο Netflix μία γερμανική σειρά με τον τίτλο “Ο Κώδικας των Δισεκατομμυρίων Δολαρίων”, η οποία σε μόλις τέσσερα επεισόδια καταφέρνει να σκιαγραφήσει τα βασικότερα ζητήματα που ανέκυψαν τα προηγούμενα χρόνια (και συνεχίζουν να ανακύπτουν) στον χώρο της διανοητικής ιδιοκτησίας και της κατοχύρωσης των τεχνολογικών επιτευγμάτων σε έναν τομέα ρευστό και συνεχώς εξελισσόμενο. Η σειρά αποτυπώνει τη δικαστική διαμάχη ανάμεσα στη γερμανική εταιρεία Art+Com και τη Google σχετικά με το ζήτημα αν το προϊόν οπτικοποίησης γεωγραφικών πληροφοριών με το όνομα Terravision αποτέλεσε την ευρεσιτεχνία, πάνω στην οποία βασίστηκε το γνωστό Google Earth. Μάλιστα, η εν λόγω εταιρεία αιτούνταν αποζημίωση 100 εκατομμυρίων δολαρίων από τη Google για παραβίαση της πατέντας της.

Η Art+Com, μια εταιρεία με έδρα το Βερολίνο, απέκτησε στις ΗΠΑ το 2013, με αιτούμενη ωστόσο έναρξη της διαδικασίας και επομένως αναδρομική ισχύ από τον Δεκέμβριο του 1995, την ευρεσιτεχνία υπ’ αριθ.

RE44550 με τον τίτλο “Method and Device for Pictorial Representation of Space-Related Data”, η οποία αποτελούσε και τη βάση του προϊόντος της Terravision. Επρόκειτο για μέθοδο εικονογραφικής αναπαράστασης δεδομένων του χώρου ανάλογα με μια συγκεκριμένη τοποθεσία που επέλεγε ο παρατηρητής. Με λίγα λόγια, ήταν η γνωστή σε όλους εφαρμογή, κατά την οποία ο χρήστης πληκτρολογεί μια τοποθεσία και την προσεγγίζει μέσω μιας οθόνης, η οποία την αναπαριστά αρχικά από μακριά (όπως φαίνεται η γη από το διάστημα) μέχρι τελικά, μέσω εφέ πτήσης, να καταλήξει 26 _ LAWYER

στη δορυφορική της εικόνα σε συγκεκριμένη απόσταση από τα κτίρια και τον περιβάλλοντα χώρο. Αρχικά, το Terravision χρησιμοποίησε τον υπερ-υπολογιστή Onyx της Silicon Graphics, καθώς στα πρώτα στάδια του σχεδιασμού του στις αρχές της δεκαετίας του ’90 κανένας άλλος υπολογιστής δεν διέθετε την απαιτούμενη ισχύ για ένα τέτοιο πρόγραμμα. Κατά την υλοποίηση του Terravision η Art+Com συνεργάστηκε με τη Silicon Graphics, στην οποία εργάζονταν δύο άτομα που αργότερα απέκτησαν σημαντικές θέσεις στη Google: ο Michael Jones που εργάστηκε ως CTO του Google Earth από το 2008 έως το 2015 και ο Brian McClendon που κατείχε τη θέση του αναπληρωτή προέδρου μηχανικής στη Google από το 2004 έως το 2015. Όταν το 2001 έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του το Google Earth, η Art+Com ξεκίνησε διαπραγματεύσεις για συνεργασία με τη Google, η οποία το 2006 με γραπτό email της ανέφερε στην εταιρεία ότι ενδιαφερόταν για την αγορά της πατέντας του Terravision. Κάτι το οποίο, ωστόσο, δεν έγινε ποτέ, με αποτέλεσμα το 2014, όταν η Google λάνσαρε το Google Maps, το οποίο βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στη λογική του Google Earth, η Art+Com να ισχυριστεί την σκόπιμη παραβίαση της ευρεσιτεχνίας του αλγόριθμου, με δεδομένο ότι η Google γνώριζε τις αξιώσεις της γερμανικής εταιρείας.

τος γεωγραφικής οπτικοποίησης με το όνομα SRI Terravision. Μάλιστα, από την πλευρά της Google κατέθεσε παραγματογνώμονας, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η εν λόγω παρουσίαση αποκάλυπτε όλα τα βασικά στοιχεία της ευρεσιτεχνίας, τα οποία έτσι στερούνταν οποιασδήποτε εμπιστευτικότητας. Το Ομοσπονδιακό Εφετείο επιβεβαίωσε, στην έφεση που επακολούθησε, την ετυμηγορία του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου. Συγκεκριμένα, απέρριψε τους ισχυρισμούς της Art+Com ότι η αξιοπιστία της μαρτυρίας του Stephen Lau, ο οποίος ανέλυσε τα βασικά σημεία της παρουσίασης του SRI Terravision στο συνέδριο το 1994, ήταν μειωμένη λόγω αμοιβής που έλαβε από τη Google για τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης. Επιπλέον, η ενάγουσα εταιρεία ισχυρίστηκε ότι πριν την κατοχύρωση της ευρεσιτεχνίας δεν είχαν αποκαλυφθεί τα κυριότερα στοιχεία που συνιστούν τον αλγόριθμο του συστήματος και προστατεύονται

Η Art+Com σε μια πολύχρονη δικαστική διαμάχη αιτούνταν αποζημίωση 100 εκατομμυρίων δολαρίων από τη Google για παραβίαση της πατέντας της με το Google Earth

Η δικαστική διαμάχη Το βασικό επιχείρημα της Art+Com στην εν λόγω ένδικη διαφορά ήταν ότι το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας δεν αφορούσε μόνο ένα χαρακτηριστικό που ανευρίσκεται και στο Google Earth, αλλά κάλυπτε τη βασική τεχνολογία που επιτρέπει στους χρήστες να πετούν εικονικά πάνω από τη γη προς έναν συγκεκριμένο προορισμό και στη συνέχεια να τον βλέπουν σε ολοένα και μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Η υπόθεση εισήχθη αρχικά στο Περιφερειακό Δικαστήριο του Delaware, το οποίο το Μάιο του 2016 έκρινε όχι μόνο ότι η Art+Com δεν απέδειξε την παραβίαση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας, αλλά και ότι η ευρεσιτεχνία δεν μπορούσε να προστατευθεί, καθώς ήταν δημοσίως διαθέσιμη ήδη πριν από τον Δεκέμβριο του 1995. Η δημόσια χρήση του Terravision βασίστηκε στα πρακτικά ενός συνεδρίου το 1994, όπου παρουσιαζόταν η λειτουργία ενός συστήμα-

από το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, καθώς ακόμα υπήρχαν πολλά σημεία που έχρηζαν περαιτέρω έρευνας για την ανάπτυξη του λογισμικού και συνεπώς αυτό δεν ήταν έτοιμο ακόμα προς κατοχύρωση. Κανένας από τους παραπάνω ισχυρισμούς δεν έγινε δεκτός στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο. Και μπορεί να πρόκειται για μια ιστορία, στην οποία ο Δαυίδ τελικά δε νικάει τον Γολιάθ, όμως είναι τελικά και μια ιστορία προβληματισμού για τα όρια του δικαίου της διανοητικής ιδιοκτησίας, για τη δυσδιάκριτη συχνά στιγμή, όπου μια ιδέα μετατρέπεται σε εφεύρεση και μπορεί να κατοχυρωθεί, αλλά και για την προστασία νέων επιτευγμάτων που δημιουργούνται σε μια ρευστή εποχή, όταν ένας κόσμος φτιάχνεται από το μηδέν και τίποτα δεν έχει βρει μια ξεκάθαρη θέση ακόμα. ■ LAWYER _ 27

_IN THE SPOTLIGHT

Η γλωσσολογική ανάλυση ως μέθοδος για τον καθορισμό του κινδύνου σύγχυσης εμπορικών σημάτων Ο κίνδυνος σύγχυσης ενός εμπορικού σήματος με ένα άλλο, προγενέστερό του, κατέχει κυρίαρχη θέση στο δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας είτε ως απαράδεκτο για την καταχώριση σήματος και την απόκτηση δικαιώματος σε αυτό, είτε ως προϋπόθεση για έννομη προστασία του δικαιούχου με αξίωση για παράλειψη χρήσης του μεταγενέστερου σήματος και αποζημίωση. Πρόκειται για έναν όρο που αποτελεί αόριστη νομική έννοια, η οποία εξειδικεύεται από τη νομολογία και περιέχει σημαντικό βαθμό υποκειμενικότητας.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

E

ξέχοντα ρόλο στη διαπίστωση του κατά πόσο υπάρχει κίνδυνος συγχύσεως που υποδηλώνει την απομίμηση ενός σήματος παίζει η συνολική εντύπωση που δημιουργείται από μία ένδειξη, δηλαδή η οπτική, η ακουστική και η εννοιολογική εντύπωση. Βέβαια, σε αυτόν τον παράγοντα προστίθενται και άλλοι που δεν έχουν να κάνουν με την ίδια την αποτύπωση του σήματος, αλλά με την εξέλιξή του και την αγορά, μέσα στην οποία αυτό λειτουργεί. Τέτοιοι παράγοντες είναι το αν το προγενέστερο σήμα είναι σήμα φήμης, αν τα δύο σήματα αποτελούν ενδείξεις για όμοια ή ανόμοια προϊόντα και αν το σήμα έχει αποκτήσει ισχυρή διακριτική δύναμη. Οπωσδήποτε, όμως, η ανάλυση των δύο σημάτων σε φωνητικό, μορφολογικό και λεξικό επίπεδο είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, ώστε να διαπιστωθεί ο κίνδυνος σύγχυσης στον μέσο καταναλωτή. Η διαπίστωση αυτή γίνεται κυρίως με διαισθητικά κριτήρια, όμως σταδιακά κερδίζει έδαφος στις αγγλοσαξωνικές χώρες μια νέα μέθοδος, η οποία εφαρμόζει τις αρχές της

γλωσσολογίας και κυρίως της ψυχογλωσσολογίας, της φωνολογίας, της μορφολογίας και της σημασιολογίας, για να ποσοτικοποιήσει και να δώσει έτσι μια αντικειμενική διάσταση στην έννοια της εντύπωσης που προκαλεί ένα εμπορικό σήμα.

Ομοιότητα ή διαφοροποίηση μεταξύ δύο εμπορικών σημάτων Μία από τις πρώτες και πιο γνωστές υποθέσεις, όπου κλήθηκε να γνωμοδοτήσει γλωσσολόγος, και συγκεκριμένα ο καθηγητής γλωσσολογίας σε πολλά πανεπιστήμια των ΗΠΑ Roger Shuy, είναι η αγωγή το 1988 της εταιρείας McDonalds κατά της Quality Inns International, η οποία είχε δώσει στην αλυσίδα οικονομικών ξενοδοχείων της το σήμα McSleep. Στην υπόθεση αυτή, υπήρξε μια εκτεταμένη συζήτηση για το κατά πόσο μπορεί να υπάρξει προστασία για ένα μόρφημα (Mc) που αποτελεί μέρος και όχι το σύνολο του σήματος και αν μπορεί να θεωρηθεί ότι το μόρφημα αυτό έχει καταστεί περιγραφικό των

28 _ LAWYER

προϊόντων που διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή. Ο Shuy επιχειρηματολόγησε υπέρ της εναγόμενης εταιρείας, πραγματοποιώντας έρευνα σε σώματα κειμένων, όπου το μόρφημα βρέθηκε σε 56 περιπτώσεις, στις οποίες είχε ακριβώς αυτή τη σημασία της οικονομικής, γρήγορης και εύκολης ιδιότητας (π.χ. McTek) και έτσι θεωρήθηκε ότι είχε καταστεί ανεξάρτητο λεξικό στοιχείο. Οι ενάγοντες, βέβαια, παρουσίασαν στοιχεία από την αγορά με ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις καταναλωτών σχετικά με τη συσχέτιση του μορφήματος αποκλειστικά με το σήμα McDonalds και τελικά κέρδισαν την υπόθεση. Από εκεί και πέρα, έχουν γνωμοδοτήσει σε διάφορες υποθέσεις κυρίως στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία, ακαδημαϊκοί με εκτεταμένη έρευνα στο διεπιστημονικό πεδίο της γλωσσολογίας με τη νομική. Για παράδειγμα, στην υπόθεση Circuit City Stores v. Speedy Car-X ο Ronald Butters παρείχε λεπτομερή μελέτη, όπου εξηγούσε ότι δεν είναι επαρκές κριτήριο για τη διαπίστωση κινδύνου σύγχυσης ο αριθμός των όμοιων φωνημάτων. Ενώ, δηλαδή, τα δύο σήματα CarMax και CAR-X έχουν 73% ταύτιση στα γράμματά τους, πρέπει να δοθεί σημασία στις διαφορές τους σε φωνητικό και σημασιολογικό επίπεδο. Έτσι, εξήγησε ότι το σήμα CarMax έχει το φώνημα [m], το οποίο είναι το μόνο ρινικό και χειλικό σύμφωνο στη λέξη. Επιπλέον, σε σημασιολογικό επίπεδο το μόρφημα Max δηλώνει τον μέγιστο και υπερθετικό βαθμό, ενώ το Χ, ως δεύτερο μέρος του σήματος CAR-X, μπορεί να έχει πολλές παραπάνω σημασίες, όπως τον αριθμό δέκα, το άγνωστο, το διεγραμμένο, οπότε προφανώς στο εν λόγω σήμα δεν έχει καμία συγκεκριμένη σημασία. Με δεδομένο, μάλιστα, ότι τα δύο σήματα αποτελούν ενδείξεις για διαφορετικά προϊόντα (το CarMax για την πώληση αυτοκινήτων και το CAR-X για την επισκευή τους), το δικαστήριο δέχτηκε ότι

Ελληνική νομολογία Στις αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων γίνεται σαφές ότι η διαπίστωση της ομοιότητας ή της διαφοροποίησης εμπορικών σημάτων μεταξύ τους γίνεται κυρίως με διαισθητικά κριτήρια ή με βάση το βαθμό της φωνολογικής τους ταύτισης, χωρίς ωστόσο να υπάρχει μια ενιαία μεθοδολογία. Αυτό οδηγεί συχνά σε αντιφατικά ή ασαφή συμπεράσματα, κάτι που θα μπορούσε να αποφευχθεί αν ακολουθούνταν μια προσέγγιση με βάση τις παραπάνω αρχές. Για παράδειγμα, στην απόφαση του ΣτΕ 573/2008 καταφάσκεται ο κίνδυνος σύγχυσης μεταξύ των σημάτων GUINESS και GENUSS, αν και το διοικητικό εφετείο είχε αποφανθεί ότι παρά τα πέντε κοινά τους γράμματα δεν υπάρχει παρόμοια ηχητική εντύπωση λόγω της τοποθέτησής τους σε διαφορετικές συλλαβές. Αντίθετα, στην απόφαση του ΣτΕ 1436/2009 κρίθηκε ότι δεν υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης μεταξύ των σημάτων Motivo και MOTIVI. Ομοίως στην απόφαση του ΣτΕ 1294/2009, όπου κρίθηκε ότι δεν υπάρχει πρόδηλη ομοιότητα ικανή να δημιουργήσει κίνδυνο σύγχυσης στο καταναλωτικό κοινό μεταξύ των σημάτων Paracap και Parascab, παρά την ομοιότητα στην πρώτη συλλαβή, το ίδιο φωνήεν στη δεύτερη, την ταύτιση σε 6 φωνήματα και τη χρήση χειλικού συμφώνου στο τέλος και των δύο λέξεων. Φυσικά, για την κρίση του δικαστηρίου παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες, όπως το αν το προγενέστερο σήμα είναι σήμα φήμης, οπότε δικαιούται μεγαλύτερης προστασίας, όπως συνέβη στην περίπτωση του σήματος GUINESS, καθώς και αν τα δύο σήματα αποτελούν ενδείξεις για την ίδια κατηγορία προϊόντων (π.χ. ζυθοποιίας στην περίπτωση των σημάτων GUINESS και GENUSS). Συνεπώς, είναι αρκετά δύσκολο να προκύψουν καθολικά συμπεράσματα περί συγκεκριμένων κριτηρίων που ακολουθούνται. Ωστόσο, η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αντικειμενικότητα στη διαπίστωση περί όμοιας ή ανόμοιας ηχητικής και εννοιολογικής εντύπωσης δύο σημάτων με την εφαρμογή σαφών κριτηρίων με βάση επιστημονική μεθοδολογική προσέγγιση είναι οπωσδήποτε προς όφελος όλων των εμπλεκόμενων μερών.

Μία από τις πρώτες και πιο γνωστές υποθέσεις, είναι η αγωγή το 1988 της εταιρείας McDonalds κατά της Quality Inns International, η οποία είχε δώσει στην αλυσίδα οικονομικών ξενοδοχείων της το σήμα McSleep LAWYER _ 29

δεν υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης και μπορούν να συνυπάρχουν ελεύθερα. Αντίστοιχη επιχειρηματολογία θα μπορούσε να είχε συμβάλλει καθοριστικά και σε άλλες υποθέσεις, στις οποίες η αμερικάνικη νομολογία αιτιολόγησε τον αυξημένο κίνδυνο σύγχυσης με βάση μόνο το ποσοστό ομοιότητας των φωνημάτων των δύο σημάτων, αν και τα υπόλοιπα στοιχεία τους διέφεραν ουσιωδώς σε επίπεδο φωνολογίας. Τέτοια παραδείγματα είναι, μεταξύ άλλων, τα σήματα SMIRNOFF/SERRANOV, PROZAC/HERBROZAC και BONAMINE/DRAMAMINE. ■

Απαιτήσεις και περιορισμοί στις ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών κοινής ωφελείας από το ευρωπαϊκό δίκαιο και το Σύνταγμα Οι ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών κοινής ωφελείας έχουν συγκεντρώσει ζωηρό ενδιαφέρον, καθώς καλούνται να εξισορροπήσουν την ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη και ελευθερία με την εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης των πολιτών. Ως εκ τούτου, η οριοθέτησή τους λαμβάνει χώρα τόσο στην ελληνική όσο και στην ενωσιακή έννομη τάξη υπό διαφορετικό πρίσμα κάθε φορά.

Της

Αλεξιάννας Τσότσου

LAWYER _ 30

_IN THE SPOTLIGHT

Η

ιδιωτικοποίηση δημόσιων φορέων έχει επιλεγεί συχνά τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, με σκοπούς διαφορετικούς ανάλογα τη φάση, στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι γενικότεροι στόχοι των ιδιωτικοποιήσεων είναι η ενίσχυση της αποδοτικότητας των δημοσίων επιχειρήσεων, η άντληση εσόδων και η περικοπή δαπανών, αλλά και η προσέλκυση επενδυτών για ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Αν και οι ιδιωτικοποιήσεις ήταν μια επιλογή που ακολουθήθηκε σε διάφορα στάδια της μεταπολίτευσης, την περίοδο της εντατικής δημοσιονομικής προσαρμογής υιοθετήθηκε ένα ευρύ πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων κυρίως για τη μείωση των δημόσιων δαπανών και τον περιορισμό του δημόσιου τομέα. Με τον ν. 3986/2011 ιδρύθηκε το Ταμείο Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) και στη συνέχεια με τον ν. 4389/2016 ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ) ή αλλιώς το γνωστό “Υπερταμείο”, όπου περιήλθε το σύνολο των μετοχών κυριότητας του ελληνικού Δημοσίου σε διάφορες δημόσιες επιχειρήσεις. Η ιδιωτικοποίηση αποτελεί έναν ευρύτερο όρο για τη μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου προς ιδιώτες, όμως μπορεί να γίνει με πολλούς διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με το είδος της επιχείρησης και τον σκοπό που επιτελεί. Έτσι, η ιδιωτικοποίηση μπορεί να λάβει τη μορφή της πώλησης ολόκληρης της επιχείρησης ή μέρους των μετοχών της ή στοιχείων του ενεργητικού της, αλλά και τη μορφή χρηματοδοτικής μίσθωσης περιουσιακών στοιχείων,

σύμβασης παραχώρησης ή ανάθεσης έργων με αυτοχρηματοδότηση. Υπό αυτό το πρίσμα, αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον το ζήτημα των περιορισμών σε αυτή τη διαδικασία, η οποία απεκδύει το κράτος από τον ρυθμιστικό και συμμετοχικό του ρόλο στην οικονομία και το μετατρέπει πλέον σε έναν εγγυητικό παράγοντα που εποπτεύει την παροχή υπηρεσιών από τους ιδιώτες. Οι περιορισμοί αυτοί απορρέουν τόσο από το ελληνικό δίκαιο και κυρίως από το Σύνταγμα, όπως έχει ερμηνευθεί από τη νομολογία του ΣτΕ, όσο και από το πρωτογενές και δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο, αφορώντας κατά βάση τις υπηρεσίες κοινής ωφελείας, όπου η κρατική εποπτεία στην ιδιωτική πρωτοβουλία είναι ακόμα εντονότερη λόγω των δημοσίων αγαθών που διακυβεύονται εν προκειμένω.

Οι περιορισμοί που απορρέουν από το ελληνικό δίκαιο Το ελληνικό Σύνταγμα θεωρείται ουδέτερο ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς και την οργάνωση της οικονομικής ζωής της χώρας. Το άρθρο 5 παρ. 1 σχετικά με την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός αλλά και ειδικότερα το άρθρο 106 για την οργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα αποτυπώνουν τον πλουραλιστικό χαρακτήρα του Συντάγματος, από την άποψη ότι αυτό κατοχυρώνει την οικονομική ελευθερία σε συνδυασμό όμως με την προάσπιση του γενικότερου συμφέροντος. Έτσι, η ιδιωτικοποίηση περιουσιακών στοιχείων του κράτους δεν απαγορεύεται, όμως η οικονομική ελευθερία των πολιτών περιορίζεται στα

Για όλες τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας η κρατική εποπτεία σε περίπτωση ιδιωτικοποίησης είναι δεδομένη, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον και όχι κερδοσκοπικούς σκοπούς LAWYER _ 31

_IN THE SPOTLIGHT κοινής ωφελείας υψίστης ζωτικής σημασίας και επιχειρήσεις απλώς κοινής ωφελείας. Για όλες τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας η κρατική εποπτεία σε περίπτωση ιδιωτικοποίησης είναι δεδομένη, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον και όχι κερδοσκοπικούς σκοπούς και ότι διέπονται από τις αρχές της συνεχούς λειτουργίας και της ποιότητας. Ωστόσο, το ερώτημα είναι αν όλες οι επιχειρήσεις κοινής ωφελείας μπορούν να ιδιωτικοποιηθούν. Κατά το Σύνταγμα και συγκεκριμένα το άρθρο 106 παρ. 3, είναι επιτρεπτή η λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων υπό το καθεστώς ιδιωτικού δικαίου είτε από το κράτος είτε από νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, κάτι που δεχόταν παλαιότερα και η νομολογία υπό τον όρο της κρατικής εποπτείας. Ωστόσο, με την απόφαση ΟλΣτΕ 1906/2014 επήλθε τομή σε αυτή την ενιαία αντιμετώπιση, καθώς έγινε διάκριση ανάμεσα σε υπηρεσίες υψίστης ζωτικής σημασίας, όπως η ύδρευση και αποχέτευση, και στις υπόλοιπες, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως απλώς κοινής ωφελείας. Με αυτή την απόφαση η Ολομέλεια του ΣτΕ έκανε δεκτή την αίτηση ακύρωσης που ασκήθηκε κατά της υπ’ αριθ. 206/25.04.2012 απόφασης της Διυπουργικής Επιτροπής Αναδιαρθρώσεων και Αποκρατικοποιήσεων, με την οποία μεταβιβάστηκε το 34% του μετοχικού κεφαλαίου της ΕΥΔΑΠ στο ΤΑΙΠΕΔ, με στόχο την περαιτέρω μεταβίβασή της σε ιδιώτες. Το σκεπτικό του Δικαστηρίου ήταν ότι σε τέτοιου είδους υπηρεσίες, οι οποίες κρίνονται ως ύψιστης ζωτικής σημασίας για το κοινωνικό σύνολο, η κρατική εποπτεία δεν είναι επαρκής, για να εξασφαλίσει την προσιτότητα και την ποιότητά τους. Έτσι, είναι απαραίτητο οι εν λόγω υπηρεσίες να ανήκουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα έστω και διεπόμενες υπό νομικό καθεστώς ιδιωτικού δικαίου ως ανώνυμες εταιρείες. Όμως, αν πωληθεί ποσοστό άνω του 50%, η δημόσια επιχείρηση τρέπεται ουσιαστικά σε ιδιωτική, οπότε ελλοχεύει ο κίνδυνος της λειτουργίας της μόνο με βάση το κέρδος. Από την άλλη, η ίδια απόφαση απέρριψε την αίτηση ακύρωσης κατά το μέρος που αφορούσε τη μεταβίβαση του μετοχικού κεφαλαίου των ανώνυμων εταιρειών ΔΕΠΑ, ΟΛΠ και ΟΛΘ, διαφοροποιώντας έτσι τις υπηρεσίες κοινής ωφελείας και το επιτρεπτό ή όχι της ιδιωτικοποίησής τους.

όρια που θέτει ο κρατικός παρεμβατισμός για την προάσπιση του γενικότερου συμφέροντος. Σε αυτά, λοιπόν, τα πλαίσια δύο είναι οι κυριότερες διακρίσεις που διαμορφώνουν τη δυνατότητα και τους όρους ιδιωτικοποίησης της περιουσίας του Δημοσίου. Η πρώτη αφορά τη διάκριση μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου. Στο σύνολό της η περιουσία του Δημοσίου προορίζεται για την εξυπηρέτηση δημόσιων σκοπών, όμως στη δημόσια περιουσία αυτό επιτυγχάνεται άμεσα λόγω της φύσης του περιουσιακού στοιχείου, ενώ στην ιδιωτική έμμεσα με την επωφελή αξιοποίησή της και την απολαβή εσόδων. Η διάκριση έχει πρακτική σημασία, καθώς η ιδιωτική περιουσία μπορεί ελεύθερα να μεταβιβαστεί σε ιδιώτες, ενώ η δημόσια θεωρείται εκτός συναλλαγής υπό την έννοια του άρθρου 966 ΑΚ, αφού περιλαμβάνει πράγματα, τα οποία είναι αναγκαία για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Ως τέτοια πράγματα έχουν κριθεί νομολογιακά, για παράδειγμα, οι λίμνες, οι όχθες, οι παραλίες και οι λιμένες. Βεβαίως, το Δημόσιο, κατ’ ενάσκηση της δημόσιας εξουσίας του έχει το δικαίωμα να αξιοποιήσει οικονομικά ακόμα και τη δημόσια περιουσία του, συστήνοντας επί αυτής ιδιαίτερα ιδιωτικά δικαιώματα βάσει του άρθρου 970 ΑΚ και ειδικότερων νόμων, υπό τον όρο ότι δεν αναιρείται η κοινή χρήση της. Από εκεί και πέρα, ενδιαφέρουσα είναι και η διάκριση, η οποία έχει διαμορφωθεί από τη νομολογία του ΣτΕ ανάμεσα σε επιχειρήσεις

32 _ LAWYER

Οι ιδιωτικοποιήσεις ως μοχλός ανάπτυξης στην Ελλλάδα 2.0 Το εντατικό πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, που ξεκίνησε το 2011, έχει ενισχύσει σημαντικά την ελληνική οικονομική παραγωγή, στοχεύοντας στην προέλκυση ξένων επενδύσεων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.

_ADVERTORIAL

Γιάννος Γραμματίδης

ρούσε να προκαλέσει διεύρυνση των εισοδηματικών διαφορών και απώλεια θέσεων εργασίας. Τέλος, άλλοι θεωρούν ότι είναι μία από τις προσοδοφόρες λύσεις στο πρόβλημα της οικονομικής κρίσης. Τα άμεσα και ορατά αποτελέσματα αυτής της απελευθέρωσης ήταν η σημαντική αύξηση του αριθμού άμεσων ξένων επενδύσεων, η έξοδος της χώρας μας στις αγορές με ιστορικά χαμηλά επιτόκια δανεισμού, καθώς και η δημιουργία δημοσιονομικού χώρου που επέτρεψε στην κυβέρνηση να προχωρήσει άμεJunior Associate σα σε φορολογικές ελαφρύνσεις και της Μπαχάς, σε ψηφιοποίηση των κρατικών λειΓραμματίδης τουργιών και μηχανισμών. Ιδιαίτε& Συνεταίροι ρο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, ακόμη, τα αποτελέσματα μιας μελέτης που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2020 από το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), η οποία έδειξε ότι οι ιδιωτικοποιήσεις ενίσχυσαν την ελληνική οικονομική παραγωγή κατά περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ κατά μέσο όρο, κάθε χρόνο από το 2011 έως το 2019. Πολλά κρατικά περιουσιακά στοιχεία, που θα μπορούσαν να καταστούν ιδιαίτερα κερδοφόρα, όπως τα λιμάνια Καβάλας, Αλεξανδρούπολης, Βόλου και Ηγουμενίτσας, τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά, Ελευσίνας και Σύρου, καθώς και τα ελληνικά αεροδρόμια, βρίσκονται ήδη σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης, είτε μερικώς, είτε εξ’ ολοκλήρου.

Εβελίνα Δαφνή

_INFO

Λ

όγω του αυξανόμενου ελλείμματος της χώρας, μεγάλο μέρος του οποίου οφειλόταν στον δυσλειτουργικό, παρεμβατικό κρατικό μηχανισμό, η ελληνική κυβέρνηση οδηγήθηκε σταδιακά στην επικράτηση ενός μοντέλου ελευθεριοποίησης των αγορών και ακύρωσης των κρατικών μονοπωλίων σε βασικές υπηρεσίες, όπως ο ηλεκτρισμός, οι τηλεπικοινωνίες κ.ά. Στα πλαίσια αυτού του μεταρρυθμιστικού σχεδίου ανάκαμψης, αποφάσισε το 2011 να δημιουργήσει το Ταμείο Ανάπτυξης Περιουσιακών Partner Στοιχείων του Ελληνικού Δημοσίου της Μπαχάς, (ΤΑΙΠΕΔ), το οποίο ιδρύθηκε με τον Γραμματίδης ν. 3986/2011 με κύριο σκοπό του την & Συνεταίροι αξιοποίηση των Δημόσιων Περιουσιακών Στοιχείων (συμπεριλαμβανομένων αεροδρομίων, λιμανιών, ακινήτων, αδειών καζίνο κ.λπ.) μέσα από τη διαδικασία ιδιωτικοποίησής τους. Με την κίνηση αυτή, η Κυβέρνηση απέβλεπε, όπως και εξακολουθεί, στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων, στην ενθάρρυνση της ανταγωνιστικότητας και στην επανεκκίνηση της ανάπτυξης στην Ελλάδα, η οποία θα φέρει σημαντικά οφέλη για την ελληνική οικονομία. Το ΤΑΙΠΕΔ αποτελεί για το Κράτος ένα σύγχρονο εργαλείο της ιδιωτικής οικονομίας, που λειτουργεί όμως με διαφάνεια προς εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Σήμερα, η Κυβέρνηση επεκτείνει την αναπτυξιακή του δράση, καθώς με την τροποποίηση του ιδρυτικού νόμου του ΤΑΙΠΕΔ (3986/2011) στους σκοπούς του Ταμείου προβλέπεται η ωρίμαση Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας που έχουν ενταχθεί στο “Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας” (Πρόγραμμα) του ν. 4799/2021 (Α’ 78), η διενέργεια των σχετικών διαγωνιστικών διαδικασιών και η παρακολούθηση της εκτέλεσης των έργων που ανατίθενται στο πλαίσιο αυτών. Φυσικά, οι ιδιωτικοποιήσεις ως μεταρρυθμιστικό μέτρο αποτέλεσαν συχνά αντικείμενο αντιπαράθεσης και έντονης κριτικής. Άλλοι εξέφραζαν ανησυχία για το αν η ιδιωτικοποίηση θα ήταν περισσότερο ωφέλιμη παρά επιζήμια για την ελληνική οικονομία, αφού θα μπο-

26, Filellinon Str., 105 58 Athens Greece Τ: +30 210 331 8170 F: +30 210 331 8171 E: law-firm@bahagram.com W: www.bahagram.com

LAWYER _ 33

_IN THE SPOTLIGHT Η νομική βάση των ιδιωτικοποιήσεων στο πρωτογενές και δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο

οργάνωση των υπηρεσιών γενικού οικονομικού

Οι Συνθήκες της ΕΕ εγκαθιδρύουν εσωτερική αγορά, η οποία λειτουργεί σε συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού, όμως δεν απαγορεύουν τον κρατικό παρεμβατισμό, όταν επιδιώκονται στόχοι γενικότερου συμφέροντος. Έτσι, το άρθρο 345 ΣΛΕΕ εισάγει την αρχή της ιδιοκτησιακής ουδετερότητας, ορίζοντας ότι το καθεστώς ιδιοκτησίας στα κράτη-μέλη δεν καθορίζεται από τις Συνθήκες. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε κράτος-μέλος έχει απόλυτη ελευθερία να επιλέξει ένα πλήρως παρεμβατικό μοντέλο οικονομίας, το οποίο θα απαγορεύει την ιδιωτικοποίηση. Οι αρχές της ελεύθερης εγκατάστασης και κίνησης των κεφαλαίων οριοθετούν τη δράση του κράτους με τέτοιο τρόπο, ώστε δεν είναι δυνατόν να απαγορευθεί απόλυτα η ιδιωτικοποίηση όλων των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος που λειτουργούν σε καθεστώς απελευθέρωσης. Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 106 ΣΛΕΕ, οι επιχειρήσεις που είναι επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος, ήτοι αυτές οι οποίες θεωρούνται από τις δημόσιες αρχές κάθε κράτους ως κοινωφελείς, υπόκεινται στους κανόνες ανταγωνισμού, όπως θα εκτεθεί στο επόμενο κεφάλαιο. Βέβαια, καθίσταται δυνατό να επιβληθούν περιορισμοί στην ιδιωτική δράση, εφόσον τηρείται η αρχή της αναλογικότητας, ο περιορισμός δηλαδή είναι κατάλληλος και αναγκαίος για τον επιδιωκόμενο σκοπό. Παράλληλα, σύμφωνα με το άρθρο 14 ΣΛΕΕ για τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος “η Ένωση και τα κράτη-μέλη, εντός των πλαισίων των αντιστοίχων αρμοδιοτήτων τους, και εντός του πεδίου εφαρμογής των Συνθηκών, μεριμνούν ούτως ώστε οι υπηρεσίες αυτές να λειτουργούν βάσει αρχών και προϋποθέσεων, ιδίως οικονομικών και δημοσιονομικών, οι οποίες επιτρέπουν την εκπλήρωση του σκοπού τους”. Το άρθρο αυτό, σε συνδυασμό και με επιμέρους άρθρα, όπως τα άρθρα 53, 62 και 114 ΣΛΕΕ, θεωρείται ότι αποτελεί τη βάση που επιτρέπει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο να εκδίδει Οδηγίες ή Κανονισμούς σχετικά με τη διαχείριση και την

των λιμένων και των επικοινωνιών. Οι Οδη-

συμφέροντος. Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν εκδοθεί τα τελευταία χρόνια πολλές Οδηγίες που αφορούν τις υπηρεσίες των μεταφορών, της ενέργειας, γίες αυτές στόχευαν στην απελευθέρωση των υπηρεσιών αυτών, ώστε να εξασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία του ανταγωνισμού, και επέβαλλαν σειρά υποχρεώσεων προς αυτή την κατεύθυνση. Για παράδειγμα, στην αγορά της ενέργειας επιβλήθηκε ο διαχωρισμός ανάμεσα στον φορέα που εκμεταλλεύεται το δίκτυο μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας ή τη διαχείρισή του και σε αυτόν που δρα-

Οι αρχές της ελεύθερης εγκατάστασης και κίνησης των κεφαλαίων οριοθετούν τη δράση του κράτους, ώστε δεν είναι δυνατόν να απαγορευθεί η ιδιωτικοποίηση όλων των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος στηριοποιείται στην παραγωγή ενέργειας. Ο διαχωρισμός αυτός οδήγησε στην Ελλάδα στην απόσχιση του ΔΕΔΔΗΕ και του ΑΔΜΗΕ από τη ΔΕΗ με την περαιτέρω ιδιωτικοποίησή τους. Επιπλέον, έχουν νομοθετηθεί κανόνες για την ίδρυση και τη λειτουργία εθνικών ρυθμιστικών αρχών, οι οποίες εποπτεύουν με ευρείες εξουσίες τις ιδιωτικές επιχειρήσεις κοινωφελών υπηρεσιών, ώστε να εξασφαλίζεται η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των χρηστών.

Οι κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού που βρίσκουν εφαρμογή στις αποκρατικοποιήσεις Όπως προαναφέρθηκε, η αρχή της ιδιοκτησιακής ουδετερότητας, όπως αποτυπώνεται στο άρθρο 345 ΣΛΕΕ, δεν δίνει το δικαίωμα στον εθνικό νομοθέτη να παραβιάζει τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού, όταν οργανώνει τη διαχείριση και τη λειτουργία των επιχειρήσεων υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Ωστόσο, παρέχεται

34 _ LAWYER

από τις Συνθήκες μια ευελιξία, καθώς σύμφωνα με το άρθρο 106 ΣΛΕΕ, οι επιχειρήσεις αυτές διέπονται από τους κανόνες του ανταγωνισμού, εφόσον όμως η εφαρμογή τους δεν παρακωλύει την επίτευξη του σκοπού γενικού συμφέροντος. Συνεπώς, δεν αποκλείονται περιορισμοί στην απόλυτη ελευθερία του ανταγωνισμού μέσω της κρατικής παρέμβασης και της παροχής ειδικών ή αποκλειστικών δικαιωμάτων στις επιχειρήσεις, εφόσον αυτοί οι περιορισμοί τίθενται για την εξασφάλιση του γενικού συμφέροντος, είναι απαραίτητοι και στο αναγκαίο μέτρο για την επίτευξη αυτού του σκοπού και θέτουν με σαφήνεια και διαφάνεια συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Μάλιστα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντιμετώπιση των αντισταθμίσεων που παρέχονται στους ιδιώτες από το κράτος, ώστε να διασφαλιστεί η οικονομική ισορροπία των επιχειρήσεων, οι οποίες έχουν υποχρεωθεί να παρέχουν καθολικά τις υπηρεσίες τους. Οι αντισταθμίσεις αυτές θα πρέπει να μην συνιστούν κρατική ενίσχυση υπό την έννοια του άρθρου 107 ΣΛΕΕ. Για να συμβεί αυτό και επομένως να θεωρηθούν συμβατές με το ενωσιακό δίκαιο, θα πρέπει να διαπιστώνεται η εκπλήρωση καθορισμένης υποχρέωσης για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας από την επιχείρηση. Παράλληλα, τα στοιχεία της αντιστάθμισης θα πρέπει να είναι προσδιορισμένα με διαφάνεια και αντικειμενικότητα και να μην ξεπερνούν το αναγκαίο μέτρο για την κάλυψη των αναγκών και των δαπανών της επιχείρησης, οι οποίες κρίνονται με βάση τα δεδομένα μιας μέσης επιχείρησης υπό χρηστή διαχείριση και με τον κατάλληλο προς τούτο εξοπλισμό. Αν τα κριτήρια αυτά δεν πληρούνται, τότε αυτή η αντιστάθμιση θεωρείται κρατική ενίσχυση, οπότε θα πρέπει σε δεύτερο στάδιο να διαπιστωθεί αν μπορεί να επιτραπεί αυτός ο περιορισμός στον ανταγωνισμό για την εξασφάλιση του γενικότερου συμφέροντος, σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν παραπάνω. Αξιοσημείωτο είναι ότι η προβληματική της αντιστάθμισης και της διερεύνησης κατά πόσον αυτή συνιστά κρατική ενίσχυση δεν καταλαμβάνει μόνο το στάδιο της παροχής σε ιδιωτικούς φορείς, αλλά και το στάδιο εξυγίανσης μιας προβληματικής δημόσιας επιχείρησης, το οποίο προηγείται της ιδιωτικοποίησης. Το στάδιο αυτό, το οποίο συχνά περιλαμβάνει τη διαγραφή χρέους ή την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, θα πρέπει να κρίνεται με βάση την αρχή του μέσου επενδυτή στην εν λόγω χώρα. Υπό αυτή την έννοια, οι

ληφθείσες αποφάσεις θα πρέπει να ταυτίζονται με αυτές που θα ελάμβανε ο μέσος συνετός ιδιώτης επιχειρηματίας, για να εξυγιάνει και εν τέλει να πωλήσει την επιχείρησή του.

Συμπερασματικά Γίνεται σαφές ότι στις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας, όπου η εξασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος τίθεται στο επίκεντρο, η ισορροπία ανάμεσα στον κρατικό παρεμβατισμό και την οικονομική ελευθερία αποτελεί μία δύσκολη εξίσωση. Οι ειδικότεροι όροι και περιορισμοί που επιβάλλονται στις ιδιωτικοποιήσεις εξελίσσονται σταδιακά, έτσι ώστε να διατηρείται η άσκηση δημόσιας εξουσίας από πλευράς του κράτους, χωρίς όμως να θίγονται θεμελιώδεις αρχές της εθνικής και ενωσιακής έννομης τάξης. Οι απαιτήσεις που απορρέουν από το Σύνταγμα και συνακόλουθα τη νομολογία του ΣτΕ σχετίζονται κυρίως με τον αυστηρό προσδιορισμό των υπηρεσιών κοινής ωφελείας που δύνανται να ιδιωτικοποιηθούν. Από την άλλη, οι απαιτήσεις του πρωτογενούς και δευτερογενούς ενωσιακού δικαίου επικεντρώνονται στη διασφάλιση της άσκησης δημόσιας εξουσίας στα πλαίσια της ιδιωτικοποίησης τέτοιου είδους υπηρεσιών, χωρίς όμως να θίγονται κατά το δυνατόν οι αρχές της ελευθερίας εγκατάστασης και κίνησης κεφαλαίων ή οι προϋποθέσεις του ελεύθερου ανταγωνισμού. Και στις δύο, πάντως, έννομες τάξεις το απώτερο ζητούμενο είναι η ύπαρξη ενός βιώσιμου μοντέλου που θα προωθεί την οικονομική ανάπτυξη, αλλά και θα σέβεται την αξιοπρέπεια των πολιτών. ■

Δεν αποκλείονται περιορισμοί στην απόλυτη ελευθερία του ανταγωνισμού μέσω της κρατικής παρέμβασης και της παροχής ειδικών ή αποκλειστικών δικαιωμάτων στις επιχειρήσεις, εφόσον αυτοί οι περιορισμοί τίθενται για την εξασφάλιση του γενικού συμφέροντος LAWYER _ 35

_IN THE SPOTLIGHT

>

οια είναι τα σημαντικότερα νομικά ζητήματα αναφορικά με τους Π περιορισμούς δημοσίου δικαίου που τίθενται στις ιδιωτικοποιήσεις στην αγορά της ενέργειας; Η αγορά της ενέργειας αποτελεί έναν πολυπρισματικό τομέα με σημεία επαφής σε μια σειρά δικαιϊκών κλάδων, όπως το ενωσιακό δίκαιο, το δημόσιο δίκαιο, το αστικό δίκαιο, το δίκαιο περιβάλλοντος, το δίκαιο ανταγωνισμού κ.ά. Η απόφαση για τη διενέργεια των προγραμμάτων ιδιωτικοποίησης σε αυτόν αλλά και σε οποιονδήποτε τομέα συνιστά ενάσκηση κυβερνητικής πολιτικής και η υλοποίησή τους επαφίεται στον κοινό νομοθέτη. Κατά τη θέσπιση ενός προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων, ο εθνικός νομοθέτης υπόκειται σε κανόνες οι οποίοι εγγυώνται την οικονομική ωφέλεια του Δημοσίου και την εύρυθμη λειτουργία του ανταγωνισμού, ταυτόχρονα όμως και σε περιορισμούς που εξασφαλίζουν τα δικαιώματα των πολιτών και το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Το κοινό δίκαιο λειτουργεί κυρίως ως μέσο εφαρμογής των προγραμμάτων ιδιωτικοποίησης, ενώ το συνταγματικό δίκαιο λειτουργεί ορισμένες φορές ως περιορισμός τους, καθώς αποτελεί τη σταθερά βάσει της οποίας εξετάζονται οι πολιτικές επιλογές, οι οποίες δεν δύνανται να προσκρούουν σε αρχές που απορρέουν από το Σύνταγμα. Η ενέργεια είναι αγαθό ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο και προϋπόθεση για την εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης. Επιπλέον, αποτελεί θεμελιώδη παράμετρο για την οικονομική ανάπτυξη και την πρόοδο, αφού είναι βασικός συντελεστής για την παραγωγή άλλων βιομηχανικών αγαθών και την παροχή βασικών υπηρεσιών. Οι συνταγματικές δεσμεύσεις των ιδιωτικοποιήσεων, επομένως, δεν εξαντλούνται στη στιγμιαία απόφαση της πραγματοποίησής τους, αλλά συνοδεύουν τη διαδικασία αυτή καθ’ όλη τη διάρκειά της, αλλά και την υπερβαίνουν, στο βαθμό που συνεπάγονται την επιβολή διαρκών υποχρεώσεων.

Γιάννος Γραμματίδης Partner της Μπαχάς, Γραμματίδης & Συνεταίροι

χουν ανακύψει τα τελευταία χρόνια ζητήματα ελεύθερου ανταγωνισμού > Έ λόγω των ιδιωτικοποιήσεων σε υπηρεσίες κοινής ωφελείας; Η ιδιωτικοποίηση αποβλέπει στην εισαγωγή του ανταγωνισμού στις μέχρι τώρα κλειστές αγορές, με κύριο στόχο την κατάργηση των κρατικών μονοπωλίων, τη βελτίωση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων και την ευημερία των καταναλωτών. Σε ένα όλο και περισσότερο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, ο περιορισμός του δυσλειτουργικού παρεμβατικού κρατικού μηχανισμού κρίθηκε αναγκαίος για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών σε τομείς, όπως οι τηλεπικοινωνίες, ενέργεια κ.ά. Ο ελεύθερος ανταγωνισμός διέπεται από θεμελιώδεις αρχές, όπως είναι η προώθηση της ολοκλήρωσης της αγοράς, η προστασία της οικονομικής ελευθερίας, η καταπολέμηση του πληθωρισμού, η αμεροληψία και η ισότητα. Σε κάθε περίπτωση, σημαντικός είναι ο ρόλος των ρυθμιστικών αρχών να επαγρυπνούν σε συνεχή βάση και να αποτρέπουν την κατάχρηση μονοπωλιακής θέσης. Ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται η ενιαία αγορά στη βάση του θεμιτού ανταγωνισμού που αναπτύσσεται εντός αυτής αποφέρει τελικά μεγαλύτερο όφελος στον τελικό καταναλωτή και πολίτη του κράτους. Είναι ποικίλα τα παραδείγματα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας στην Ελλάδα που βελτίωσαν άρδην τις υπηρεσίες τους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ΟΤΕ και προσφάτως τη ΔΕΗ να βαίνει προς τη γενναία εξυγίανση ακολουθώντας ένα πρόγραμμα επενδύσεων υψηλών προσδοκιών.

36 _ LAWYER

Εβελίνα Δαφνή Junior Associate της Μπαχάς, Γραμματίδης & Συνεταίροι

Under the auspices

09•12•21

presents

Live Online-HYBRID

Corporate Communication

Conference

Greece 2.0: Communication & PR spearheading country’s disruption After years of pain, Greece is in an upbeat mood, and rides waves of optimism. A robust and highly funded Recovery and Resilience Plan (RRP) aspires to change the Greek growth model and institutions. This is a fundamental economic and social transformation.

Communication holds a vital role for successfully navigating transformation. By removing cultural barriers to change, by leading outward campaigns, by navigating disruption, by relaunching brands, by helping businesses and institutions earn trust, by providing strategic counsel to leaders and policy makers as they navigate reputational challenges, and, finally, by making the Plan doable.

On Dec 9th we aim at creating clarity on this journey. At the 15th Corporate Communication Conference, under the auspices of the international association IPRA and Cyprus’ SDEK, Greece’s best-of-breed industry experts will discuss trends with international speakers, and present top-notch knowledge from diverse practices.

Χορηγός

www.corpcom.gr Συμμετοχές: Φίλιππος Κιουρτσιδάκης, Τ.: 210 661 7777 (εσωτ. 224), Ε: fkiourtsidakis@boussias.com Registration: Vassilis Koutsavlis, T: +30 210 6617777 (ext. 129), Ε: vkoutsavlis@boussias.com Χορηγίες: Άννα Γυπαράκη, T: 210 661 7777 (εσωτ.152) Ε: agyparaki@boussias.com Sponsorships: Anna Gyparaki, Τ: +30 210 6617777 (ext. 152), Ε: agyparaki@boussias.com Περιεχόμενο: Ντάνος Τσάκαλος, T: 210 661 7777 (εσωτ. 151) Ε: dtsakalos@boussias.com Agenda SetUp & Moderation: Dimitris Konstantellos, Ε: corpcomgr2021@gmail.com

Official Publication

_ΟPINIONS

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ *Οι κατωτέρω απόψεις ανήκουν στη γράφουσα και δεν εκφράζουν απαραίτητα την Τράπεζα της Ελλάδος

Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει λάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την εξισορρόπηση των οφελών και των κινδύνων της χρήσης τεχνολογίας FinTech, θεμελιώνοντας δύο μηχανισμούς ενίσχυσης της χρηματοοικονομικής καινοτομίας, με στόχο την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.

Χρηματοοικονομική Καινοτομία

Bάλια Μπάμπη PhD & LLM (Cambridge), Solicitor (England & Wales), Δικηγόρος (ΔΣΑ), Σύμβουλος, Τράπεζα της Ελλάδος

νέα προϊόντα, με σημαντική επίδραση στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στην παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Η χρηματοοικονομική καινοτομία προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Οι επιχειρήσεις μπορούν να εκμεταλλευτούν τις νέες τεχνολογίες, για να προσφέρουν νέα προϊόντα και υπηρεσίες, να βελτιώσουν τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με τους πελάτες τους ή με άλλες επιχειρήσεις, να βρουν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης και να βελτιώσουν τις εσωτερικές διεργασίες τους. Oι καταναλωτές αποκτούν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε ψηφιακές εφαρμογές καθώς και σε νέες υπηρεσίες και προϊόντα. Ο ανταγωνισμός αυξάνεται, προσφέροντας οικονομικότερες και πιο αποτελεσματικές λύσεις στους καταναλωτές. Μέσω της καινοτομίας, μπορεί να αυξηθεί η πρόσβαση ατόμων σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες καθώς και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Συνολικά, η χρηματοοικονομική καινοτομία μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη ενός χρηματοπιστωτικού

Τα τελευταία χρόνια, η παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών γίνεται με όλο και αυξανόμενη χρήση χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech). Το φαινόμενο αυτό εντάθηκε κατά την πανδημία του κορωνοϊού, η οποία οδήγησε σε αύξηση των υπηρεσιών που προσφέρονται ηλεκτρονικά, καθώς και σε επέκταση τομέων, όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο και οι ανέπαφες συναλλαγές με κάρτες. Με τον όρο χρηματοοικονομική καινοτομία εννοούμε την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών με χρήση νέων τεχνολογιών, όπως τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence), μηχανική μάθηση (machine learning), διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών (APIs), τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT) κλπ. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να οδηγήσουν σε νέα επιχειρηματικά μοντέλα, νέες εφαρμογές, διαδικασίες ή 38 _ LAWYER

συστήματος που θα είναι πιο ασφαλές, αποτελεσματικό και δίκαιο για τους πολίτες. Ωστόσο, η καινοτομία παρουσιάζει και προκλήσεις. Η χρήση νέων τεχνολογιών και οι αλλαγές που επιφέρουν στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων μπορεί να προκαλέσουν κινδύνους σε περιοχές, όπως η χρήση των προσωπικών δεδομένων, η προστασία των καταναλωτών, η κανονιστική συμμόρφωση, η κυβερνοασφάλεια, το ξέπλυμα χρήματος και η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Η χρήση νέων τεχνολογιών μπορεί να εγείρει και θέματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Λαμβάνοντας υπόψιν τα οφέλη αλλά και τους κινδύνους της χρηματοοικονομικής καινοτομίας, οι ρυθμιστικές αρχές καλούνται να διευκολύνουν την καινοτομία, αλλά παράλληλα να εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς, μειώνοντας τους τυχόν κινδύνους. Σε αυτό το πλαίσιο, η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) έχει λάβει σημαντικές πρωτοβουλίες, θεμελιώνοντας δύο μηχανισμούς ενίσχυσης της χρηματοοικονομικής καινοτομίας: τον Κόμβο Καινοτομίας (Fintech Hub) και το Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον (Regulatory Sandbox). Οι πρωτοβουλίες αυτές εξετάζονται πιο λεπτομερώς στην συνέχεια αυτού του άρθρου.

απόψεως, ο Κόμβος αποτελεί ένα εργαλείο στα πλαίσια των υπαρχουσών κανονιστικών και εποπτικών αρμοδιοτήτων της ΤτΕ και συνεπώς η λειτουργία του δεν στηρίζεται σε αυτοτελή νομική βάση. Ωστόσο, είναι πιθανόν μέσω του Κόμβου να ξεκινήσει μία διαδικασία που σε επόμενο στάδιο θα οδηγήσει στην εφαρμογή του ρυθμιστικού ή εποπτικού πλαισίου και συνεπώς σε νομικά δεσμευτικές πράξεις από την ΤτΕ. Για παράδειγμα, ένα αίτημα στον Κόμβο μπορεί να οδηγήσει σε διαδικασία αδειοδότησης για την παροχή μίας συγκεκριμένης υπηρεσίας. Μέχρι σήμερα, ο Κόμβος έχει απαντήσει σε περισσότερα από 60 ερωτήματα συνολικά και έχει βοηθήσει πληθώρα νομικών και φυσικών προσώπων να κατανοήσουν το σχετικό εποπτικό και νομοθετικό πλαίσιο γύρω από την καινοτόμα πρότασή τους2. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις λαμβάνουν χώρα και τηλεδιασκέψεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων και της ΤτΕ για παρουσίαση καινοτόμων λύσεων και παροχή διευκρινίσεων.

Η χρηματοοικονομική καινοτομία μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα είναι πιο ασφαλές, αποτελεσματικό και δίκαιο για τους πολίτες.

Κόμβος Καινοτομίας Οι Κόμβοι Καινοτομίας (όπως και τα Κανονιστικά Περιβάλλοντα) νοούνται διεθνώς ως είδος μηχανισμού ενίσχυσης της χρηματοοικονομικής καινοτομίας1. Ο Κόμβος Καινοτομίας της ΤτΕ λειτουργεί από τον Μάρτιο του 2019 και αποτελεί ένα δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ της ΤτΕ και εδραιωμένων ή νεοφυών επιχειρήσεων καθώς και φυσικών προσώπων. Μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, η Τράπεζα παρακολουθεί τις εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα και παρέχει οδηγίες για τη συμμόρφωση καινοτόμων χρηματοοικονομικών προϊόντων, υπηρεσιών ή επιχειρηματικών μοντέλων με τις κανονιστικές και εποπτικές απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων αδειοδότησης. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να υποβάλουν ερωτήματα στον Κόμβο μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Οι απαντήσεις που δίδονται είναι ενημερωτικές και δεν είναι νομικά δεσμευτικές για την ΤτΕ, επομένως δεν προσβάλλονται δικαστικώς. Από νομικής

Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον Τον Ιούνιο του 2021, ξεκίνησε να λειτουργεί ένας δεύτερος μηχανισμός διευκόλυνσης της καινοτομίας εντός της ΤτΕ: το Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον («Περιβάλλον»). Το έργο υλοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την εταιρία Ernst & Young, η οποία ορίστηκε σύμβουλος κατόπιν διαγωνισμού.

1. European Supervisory Authorities (ESAs) Joint report on “FinTech: Regulatory Sandboxes and Innovation Hubs”, Ιανουάριος 2019 2. Ετήσια Έκθεση του Κόμβου Καινοτομίας Fintech, 2019 και Ετήσια Έκθεση του Κόμβου Καινοτομίας Fintech, 2020: https://www.bankofgreece.gr/ kiries-leitourgies/epopteia/komvos-kainotomias-fintech

LAWYER _ 39

_ΟPINIONS Το Περιβάλλον είναι ένα κανονιστικό καθεστώς που προσφέρει σε εταιρείες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTechs) ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να δοκιμάσουν τις καινοτόμες προτάσεις τους σε μικρή κλίμακα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα υπό την καθοδήγηση και σε άμεση συνεργασία με την ΤτΕ. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις μπορούν να βελτιώσουν την πρότασή τους και να διευθετήσουν τυχόν κανονιστικά ζητήματα ήδη από τα πρώτα στάδια της προσφοράς της υπηρεσίας/προϊόντος τους. Οι κύριοι σκοποί της πρωτοβουλίας αυτής είναι τρεις. Ο πρώτος είναι η διευκόλυνση της χρηματοοικονομικής καινοτομίας και παράλληλα η διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Ο δεύτερος σκοπός είναι η ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου για την ΤτΕ και τους συμμετέχοντες, δηλαδή η κατανόηση των ορίων του κανονιστικού πλαισίου εντός του οποίου μπορεί να λειτουργήσει μια υπηρεσία ενός αδειοδοτημένου ιδρύματος. Τέλος, ο τρίτος σκοπός είναι η άντληση και προώθηση της γνώσης πάνω σε καινοτόμες τεχνολογίες από την ΤτΕ. Βάσει της γνώσης αυτής, η ΤτΕ μπορεί να ενημερώνει την εποπτική και κανονιστική της προσέγγιση. Από νομικής απόψεως, το Περιβάλλον αποτελεί ένα νέο εργαλείο που εντάσσεται στις ήδη υπάρχουσες εποπτικές αρμοδιότητες της ΤτΕ. Η νομική του βάση συνίσταται στην υπάρχουσα νομοθεσία που δίνει στην ΤτΕ αρμοδιότητα για την εποπτεία πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων και ασφαλιστικών επιχειρήσεων. Επιπροσθέτως, οι όροι και οι προϋποθέσεις της λειτουργίας του Περιβάλλοντος ρυθμίζονται με την Πράξη Εκτελεστικής Επιτροπής της ΤτΕ υπ’ αριθμόν 189/1/14.05.20213. Επειδή το Περιβάλλον απευθύνεται σε ήδη αδειοδοτημένα ιδρύματα και μόνο για ήδη αδειοδοτημένες υπηρεσίες, οι αξιολογήσεις της ΤτΕ όσον αφορά την

3. Η Πράξη είναι διαθέσιμη στον ιστοχώρο της Τράπεζας.

4. Αναλυτική παρουσίαση των κριτηρίων αυτών περιλαμβάνεται στην Πράξη αλλά και στο σχετικό ιστότοπο: https://www.bankofgreece.gr/kiriesleitourgies/epopteia/prostateymeno-kanonistiko-perivallon

40 _ LAWYER

είσοδο ή έξοδο από το Περιβάλλον δεν αλλάζουν το νομικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδρυμάτων ούτε δημιουργούν, καταργούν ή αλλοιώνουν δικαιώματα και υποχρεώσεις για τους εποπτευόμενους. Για αυτό το λόγο, δεν αποτελούν διοικητικές πράξεις που προσβάλλονται δικαστικώς. Το Περιβάλλον είναι ανοικτό στους παρόχους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που είναι αδειοδοτημένοι από την ΤτΕ (τράπεζες, ασφαλιστικές επιχειρήσεις και ιδρύματα πληρωμών) και επιθυμούν να εφαρμόσουν τεχνολογικά προηγμένες λύσεις για την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, οι οποίες εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της ΤτΕ. Μη αδειοδοτημένες εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων εταιρειών πληροφορικής (technology firms), θα πρέπει να λάβουν πρώτα την κατάλληλη άδεια, εάν σκοπεύουν να διεξάγουν οι ίδιες εποπτευόμενες δραστηριότητες ή να συμπράξουν με αδειοδοτημένο ίδρυμα, προκειμένου να εισέλθουν από κοινού στο Περιβάλλον. Σε αυτή την περίπτωση, η αίτηση για συμμετοχή στο Περιβάλλον υποβάλλεται από το αδειοδοτημένο ίδρυμα και τυχόν εποπτικά ζητήματα θα απευθύνονται στο αδειοδοτημένο ίδρυμα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη στο Περιβάλλον είναι η πλήρωση των κριτηρίων επιλεξιμότητας που έχει θέσει η ΤτΕ. Συγκεκριμένα, η πρότασή του υποψηφίου θα πρέπει να αφορά υπηρεσία/προϊόν που είναι πραγματικά καινοτόμα ή σημαντικά διαφορετική από όσες διατίθενται στην ελληνική αγορά, να προσφέρει σαφή και αναγνωρίσιμα οφέλη στους χρήστες χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και να είναι ώριμη για δοκιμή υπό πραγματικές συνθήκες λειτουργίας. Τέλος, ο αιτών θα πρέπει να προτίθεται να αναπτύξει την προτεινόμενη χρηματοοικονομική υπηρεσία/ προϊόν στην Ελλάδα4. Ειδικά για την αξιολόγηση του επιπέδου καινοτομίας της λύσης, η ΤτΕ λαμβάνει υπόψη την αξιοποίηση υφιστάμενων ή νέων τεχνολογιών αιχμής με καινοτόμο τρόπο. Ενδεικτικές τεχνολογίες που μπορεί να αξιοποιεί η λύση είναι οι Διεπαφές Προγραμματισμού Εφαρμογών (APIs), η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Μηχανική Μάθηση,

η Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού και Blockchain, οι προηγμένες μέθοδοι ανάλυσης δεδομένων και η Υπολογιστική Νέφους. Ωστόσο, η καινοτομία δεν περιορίζεται μόνο στα τεχνολογικά στοιχεία της πρότασης, αλλά συμπεριλαμβάνει και την οργανωσιακή, επιχειρηματική ή/και κοινωνική καινοτομία. Για παράδειγμα, ενίσχυση επιχειρηματικής αποδοτικότητας, κοινωνική διευκόλυνση και λύσεις φιλικές προς το περιβάλλον. Η πορεία ενός ιδρύματος μέσα στο Περιβάλλον περιλαμβάνει τέσσερα διακριτά στάδια. Πρώτον, το στάδιο υποβολής της αίτησης. Δεύτερον, το στάδιο προετοιμασίας της δοκιμής, κατά το οποίο ο συμμετέχων και η ΤτΕ συμφωνούν τις παραμέτρους της δοκιμής (π.χ. διάρκεια δοκιμής, αριθμός πελατών). Τρίτον, το στάδιο δοκιμής, κατά το οποίο οι συμμετέχοντες προσφέρουν την υπηρεσία τους στην αγορά σύμφωνα με τις ορισμένες παραμέτρους και η ΤτΕ ασκεί τις εποπτικές τις αρμοδιότητες. Τέλος, το στάδιο ολοκλήρωσης της δοκιμής και εξόδου, το οποίο περιλαμβάνει και αξιολόγηση της δοκιμής από την ΤτΕ. Τα κύρια εργαλεία παροχής υποστήριξης από την ΤτΕ στους συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια της δοκιμής είναι η εξατομικευμένη καθοδήγηση και ο εναργής διάλογος. Η εξατομικευμένη καθοδήγηση παρέχεται με σκοπό τη διευκόλυνση των συμμετεχόντων ως προς την κατανόηση του πλαισίου εποπτείας που αφορά τη συγκεκριμένη υπηρεσία/προϊόν και εμπίπτει στην αρμοδιότητα της ΤτΕ, όπως ενδεικτικά παροχή διευκρινίσεων και εξατομικευμένων πληροφοριών για πιθανά ζητήματα συμμόρφωσης, που εγείρονται σε όλα τα στάδια της συμμετοχής των ιδρυμάτων στο Περιβάλλον. Ο εναργής διάλογος θα διενεργείται μεταξύ της ΤτΕ και των ιδρυμάτων που συμμετέχουν στο Περιβάλλον, μέσω του ορισμού και ανάθεσης εξατομικευμένου σημείου επικοινωνίας (single point of contact) για κάθε συμμετέχον ίδρυμα, ώστε να εξασφαλίζεται η άμεση επικοινωνία και συνεργασία των εμπλεκόμενων μερών. Πρέπει να τονιστεί ότι το Περιβάλλον αποτελεί εποπτευόμενο χώρο, όπου ισχύουν οι υπάρχοντες νόμοι και κανονισμοί – το πλεονέκτημα για τους συμμετέχοντες δεν είναι η χαλάρωση του νομικού πλαισίου, όπως συμβαίνει σε αντί-

στοιχες πρωτοβουλίες άλλων χωρών, αλλά η εξατομικευμένη καθοδήγηση και ο εναργής διάλογος κατά τη διάρκεια της δοκιμής.

Συμπεράσματα και προτάσεις για το μέλλον Η ΤτΕ έχει λάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής καινοτομίας αλλά και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αυτή ενέχει, καθώς και τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα αποτέλεσε την ένατη χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο που απέκτησε Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να επεκταθεί η λειτουργία του Περιβάλλοντος στο μέλλον, κάποιοι από τους οποίους έχουν ήδη εφαρμοστεί σε άλλες χώρες. Λαμβάνοντας υπόψιν τη λειτουργία του Περιβάλλοντος και την απολογιστική έκθεση του πρώτου έτους, η ΤτΕ θα εξετάσει το ενδεχόμενο επέκτασης του πεδίου εφαρμογής και των λειτουργιών του Περιβάλλοντος το δεύτερο μισό του 2022. Πιο συγκεκριμένα, με τις κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις, το Περιβάλλον θα μπορούσε στο μέλλον να επεκταθεί και σε μη αδειοδοτημένες επιχειρήσεις καθώς και σε επιχειρήσεις από άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ που προσφέρουν υπηρεσίες κοινοτικού διαβατηρίου στην Ελλάδα. Επιπλέον, μία μελλοντική εκδοχή του Περιβάλλοντος θα μπορούσε, εάν δημιουργηθεί το αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο, να προσφέρει στους συμμετέχοντες προσωρινή αδειοδότηση ή συγκεκριμένες εξαιρέσεις από το ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο για τη διενέργεια των δοκιμών τους. Το Περιβάλλον θα μπορούσε επίσης να επεκταθεί και σε διασυνοριακές δοκιμές, σε συνεργασία με αντίστοιχες πρωτοβουλίες άλλων χωρών. Τέλος, η ΤτΕ θα μπορούσε μελλοντικά να αναπτύξει ένα Ψηφιακό Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον (digital sandbox), δηλαδή μία πλατφόρμα που θα παρέχει στους συμμετέχοντες συνθετικά δεδομένα πάνω στα οποία μπορούν να κάνουν τις δοκιμές τους.

■

Η Ελλάδα αποτέλεσε την ένατη χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο που απέκτησε Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον.

LAWYER _ 41

_ΟPINIONS

Η νομολογία των εθνικών δικαστηρίων ως μοχλός πίεσης των κρατών για την αποτελεσματικότερη προστασία του περιβάλλοντος εν όψει της κλιματικής αλλαγής

Νινέττα Σερέτη ΔικηγόροςΠιστοποιημένη Διαμεσολαβήτρια LLM Εξειδικευμένο Δημόσιο Δίκαιο Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.Montesquieu-Bordeaux ΙV MSc Communication O.U.C.

Σε αυτό το άρθρο μελετάται ο ρόλος που διαδραματίζει η νομολογία στην αντιμετώπιση του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής και η επιρροή της στη θεμελίωση υποχρέωσης των κρατών στη λήψη κατάλληλων μέτρων για την εκπλήρωση των διεθνών υποχρεώσεών τους απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ξεκινώντας από το ισχύον νομοθετικό καθεστώς, διερευνώνται επιλεγμένα ζητήματα που αντιμετώπισε η νομολογία, ώστε να αναδειχθεί η τρέχουσα νομική πρακτική σύνδεσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Τ

ο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής αποτελεί το πλέον επίκαιρο ζήτημα της διεθνούς ατζέντας. Με την υπογραφή και την έγκριση της Συμφωνίας των Παρισίων, η δικαιοσύνη δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη, καθώς η διαμορφούμενη νομολογία ήρθε να συμβάλλει δραστικά στην εφαρμογή των δεσμεύσεων που έχουν αναλάβει τα κράτη και να ενισχύσει την δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Μεγάλος αριθμός δικαστικών διαφορών, λαμβανομένης υπόψη της δημοσιότητας που απολαμβάνουν, λειτούργησε ως μέσο πίεσης με σκοπό την υιοθέτηση μιας

πιο φιλόδοξης δράσης των κρατών έναντι στην κλιματική απειλή. Η επίκληση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί σημαντική πτυχή επιχειρηματολογίας, η οποία μάλιστα σημειώνει εντυπωσιακή επιτυχία σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία. Ουσιαστικά φαίνεται να κερδίζει έδαφος η σχέση της ανθρωπότητας με τη φύση, η οποία τοποθετείται στο κέντρο μια νομικής μάχης, όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα απαιτούν από της εθνικές κυβερνήσεις αλλαγή πλεύσης και έχουν αναφορά στην κλιμάκωση κάθε δυνατής προσπάθειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής1.

42 _ LAWYER

Η διαχείριση της κλιματικής κρίσης υπό το πρίσμα των διεθνών ρυθμίσεων. Συνθήκη Παρισίων: Νομική δεσμευτικότητα Η κλιματική δυσμενής πραγματικότητα καταγράφεται από τα ορατά αποτελέσματά της ανά τον κόσμο, τις αυξημένες βροχοπτώσεις, την ξηρασία, τη μεταβαλλόμενη θερμοκρασία, την τήξη των πάγων με την αντίστοιχη άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τη γενικότερη αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων. Θα λέγαμε, λοιπόν, πως δίκαια η απορρύθμιση του κλίματος καταγράφεται ως μέγιστη παγκόσμια απειλή, η οποία απαιτεί και επιβάλλει τη μέγιστη δυνατή συνεργασία των κρατών για την αντιμετώπισή της. Από την πρώτη διεθνή σύμβαση για την κλιματική αλλαγή το 19922, τα κράτη κατέβαλλαν προσπάθειες να αποτυπώσουν σε ένα πρώτο κείμενο μια κοινή συμφωνία υλοποίησης μέτρων πρόληψης, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι αιτίες της κλιματικής αλλαγής και οι δυσμενείς συνέπειές της. Η Συμφωνία των Παρισίων ήρθε ακριβώς τη στιγμή που η κλιματική αλλαγή ενέπλεξε έναν εντυπωσιακό αριθμό κρατών, τα έθεσε ενώπιον των ευθυνών τους και τα οδήγησε σε μια έμπρακτη αναγνώριση της οικουμενικότητας του προβλήματος. Βασικό άξονα της συμφωνίας αποτέλεσε ο κοινός στόχος συγκράτησης της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από 2 βαθμούς Κελσίου, μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίου και την καθαρή μετάβαση σε άλλες μορφές ενέργειας. Αποτελεί την πρώτη δεσμευτική συμφωνία μεταξύ των μερών και η επιτυχία της κρίθηκε στο ότι έφερε όλα τα κράτη στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ταυτόχρονα, έθεσε τους πυλώνες χάραξης των πολιτικών και υπογράμμισε την αναγκαιότητα θέσπισης κανόνων δικαίου προς την κατεύθυνση υλοποίησης εθνικών σχεδίων δράσης και επίλυσης των κλιματικών επιπτώσεων3. Παρά τη μεγάλη νομική αξία της συμφωνίας, προσμετράται ως αρνητικό το γεγονός ότι δεν κατάφερε να προβλέψει καμία μορφή κύρωσης σε περιπτώσεις παραβίασης των δεσμευτικών υποχρεώσεων των κρατών ως προς τη λήψη επαρκών και αναγκαίων μέτρων για

την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η απουσία πρόβλεψης κυρωτικού μηχανισμού, σε συνδυασμό με το πνεύμα ελευθεριότητας, αυτοδέσμευσης και καλής διάθεσης των κρατών, -που διαπνέει τη Συμφωνία-, την αποτιμά κατά μια έννοια μερικώς αναποτελεσματική4. Σίγουρα, όμως, αποτελεί μια ιστορική συμφωνία και ταυτόχρονα μια ισχυρή νομική βάση θεμελίωσης αξιώσεων έναντι των κρατών που καθυστερούν να λάβουν μέτρα, καθώς βρίσκεται στο επίκεντρο των δικαστικών διαφορών για την κλιματική αλλαγή.

Το δικαίωμα στο περιβάλλον Το δικαίωμα στο περιβάλλον αποτελεί ένα ευρύ κράμα περιβαλλοντολογικών αρχών και νόμων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Από την Διακήρυξη της Στοκχόλμης5 και έπειτα, άρχισε να αποτελεί πεδίο διαφορετικής προσέγγισης καθώς η αναγκαιότητα ανάπτυξης των κρατών δημιούργησε τις πρώτες συγκρούσεις για ένα υγιές περιβάλλον. Παρόλα αυτά, τα διεθνή νομικά κείμενα και εθνικά Συντάγματα συμπεριέλαβαν διατάξεις σχετικά με το δικαίωμα στο περιβάλλον και έθεσαν τις πρώτες βάσεις, συνδέοντας τις περιβαλλοντολογικές ανησυχίες με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

1. Matthias Petel (2020), Analyse de l’usage stratégique des droits humains au sein du contentieux climatique contre les États https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3692955 2. Σύμβαση-πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή, έθεσε τις πρώτες γενικές διατάξεις, βάζοντας τα κράτη να αναγνωρίσουν και να υποσχεθούν την υλοποίηση μέτρων πρόληψης στην κατεύθυνση της κοινής δέσμευσης και αποτελεσματικής πολιτικής ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Ακολούθησε το Πρωτόκολλο του Κιότο (1997), ως μια συμφωνία ορόσημο, όπου τα κράτη ανέλαβαν νομικές δεσμεύσεις για τη μείωση εκπομπών αερίων και ενσωμάτωσε τρεις μηχανισμούς μείωσης των εκπομπών από τα κράτη. Τους μηχανισμούς “καθαρής ανάπτυξης” (άρθρο 12), την “από κοινού εφαρμογή των δεσμεύσεων μεταξύ των περισσοτέρων χωρών” (άρθρο 6) και τη δημιουργία ενός συστήματος για την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε διεθνές επίπεδο (άρθρο 17).

3. Εμμανουέλα Δούση, Διεθνές Δίκαιο και Διπλωματία Κλιματικής Αλλαγής. Ο ρόλος του Διεθνούς δικαίου και της διπλωματίας στην διαχείριση της κλιματικής αλλαγής, σελ. 38 επ.

4. Β. Μπουκουβάλα(2017), Κλιματική αλλαγή, δικαιώματα του ανθρώπου και έννομη προστασία πριν και μετά την Σύμβαση των Παρισίων. https://www.ddikastes.gr/node/2286 5. Η Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης αποτέλεσε την πρώτη περιβαλλοντολογική διάσκεψη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με στόχο τη γενικότερη στροφή προς την προστασία του περιβάλλοντος και τη συγκρότηση στρατηγικής και πολιτικής για το περιβάλλον.

LAWYER _ 43

_ΟPINIONS Η έννοια της προστασίας του δικαιώματος στο περιβάλλον είναι βαθιά αλληλεξαρτώμενο με άλλα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτό της ζωής, της υγείας, της ποιότητας ζωής, της αξιοπρέπειας, του δικαιώματος σε νερό και τροφή, ασφάλεια, ισότητα, στέγη, μετακίνηση κ.α.6 Προς τούτο και η απόλαυση ενός υγιούς και οικολογικού περιβάλλοντος, ως συλλογικού αγαθού, μετουσιώνει το δικαίωμα ταυτόχρονα σε ατομικό, κοινωνικό και συλλογικό, με βαρύνουσα νομική σημασία υπό το πρίσμα της κατά περίπτωση αιτούμενης δικαστικής προστασίας για τη διαφύλαξή του. Τα κράτη ως κύριοι αποδέκτες του δικαιώματος στο περιβάλλον καλούνται να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα που θεωρούνται κατάλληλα, για να διασφαλίσουν την απρόσκοπτη απόλαυσή του. Ενόσω, λοιπόν, το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον συνδέεται μέσω άλλων θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων, παρατηρείται μέσω της πλούσιας νομολογίας της εσωτερικής έννομης τάξης των κρατών, η δυνατότητα προβολής τους στη φαρέτρα των νομικών επιχειρημάτων, ως μια στρατηγική δικαστικών διαφορών στο πλαίσιο της έννοιας της “κλιματικής δικαιοσύνης”.

Πάνω σε αυτό το πρίσμα, η δικαιοσύνη στο πλαίσιο της αιτούμενης δικαστικής προστασίας έχει την αποστολή να ενσκήψει στην κάθε περίπτωση, δείχνοντας τη δέουσα επιμέλεια ως προς τον εντοπισμό

Μεγάλος αριθμός δικαστικών διαφορών λειτούργησε ως μέσο πίεσης με σκοπό την υιοθέτηση μιας πιο φιλόδοξης δράσης των κρατών έναντι στην κλιματική απειλή της νομικής βάσης των στηριζόμενων αιτημάτων, τον προσδιορισμό της βλάβης, την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ του εναγόμενου και ενάγοντος και ακολούθως με την κρίση της να συμβάλλει στην αποκατάσταση του προσβαλλόμενου δικαιώματος7.

Η συζήτηση στα εθνικά δικαστήρια και η πρακτική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εσωτερική έννομη τάξη

6. Δικαίωμα στη Ζωή, άρθρο 6 Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, άρθρο 3 Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, άρθρο 2 ΕΣΔΑ, Δικαίωμα στο νερό και την τροφή, άρθρο 11 Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα, Δικαίωμα στην Υγεία, άρθρο 12 Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα, Δικαίωμα στην ασφάλεια, άρθρο 9 Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα, άρθρο 3 Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Δικαίωμα περιουσίας, 1ο Πρ. ΕΣΔΑ, Δικαίωμα στη μετακίνηση, άρθρο 13, Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

7. Γ. Μπαλιάς(2021), Η δικαστική προστασία έναντι της κλιματικής αλλαγής: τρεις πρόσφατες αποφάσεις https://www.giorgosbalias.gr/ content/i-dikastiki-prostasia-enanti-tis-klimatikis-allagis-treisprosfates-apofaseis 8. Urgenda Foundation v. The State of the Netherlands (2015). http://climatecasechart.com/climate-change-litigation/non-us-case/ urgenda-foundation-v-kingdom-of-the-netherlands/ 9. Διακήρυξη Στοκχόλμης 1972 και Διακήρυξη Ρίο. Τα κράτη δεν πρέπει να επιτρέπουν την πρόκληση ζημιάς σε άλλα κράτη από δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο έδαφός τους, ενώ φέρουν την ευθύνη.

10. Jolene Lin (2015), The First Successful Climate Negligence Case: A Comment on Urgenda Foundation. https://papers.ssrn.com/sol3/papers. cfm?abstract_id=2626113 11. Ολλανδικός Αστικός Κώδικας, άρθρο 162 παρ.2.

44 _ LAWYER

Η καινοτόμα υπόθεση Urgenda, στρεφόμενη κατά του κράτους της Ολλανδίας 8, χαρακτηρίζεται πρωτοπόρα, καθώς αποτελεί δικαστικό προηγούμενο για την εθνική και διεθνή έννομη τάξη, ως μια πρώτη απόφαση δικαστηρίου που διατάσσει κράτος να περιορίσει εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Ο πυρήνας των ισχυρισμών αυτής της απόφασης αφορά τη διεθνώς αναγνωρισμένη υποχρέωση δέουσας επιμέλειας που απαιτείται να ασκεί κάθε κράτος και την αρχή του διεθνούς δικαίου περί μη πρόκλησης βλάβης9. Η κρίση του Δικαστηρίου της Χάγης10 υπέδειξε την υποχρέωση του κράτους να λάβει μέτρα και να περιορίσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 25% μέχρι το 2020, στηριζόμενη στο ότι η μείωση αυτή ισοδυναμεί με τη δέουσα επιμέλεια που οφείλει να επιδείξει το ολλανδικό κράτος για συμμόρφωση σύμφωνα με τις υποχρεώσεις και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών της11. Το δικαστήριο αναγνώρισε το έννομο συμφέρον του αιτούντος σωματείου και επιβεβαίωσε

ότι το κράτος δεν εκπλήρωσε το καθήκον προστασίας του περιβάλλοντος σύμφωνα με το άρθρο 21 του Συντάγματος, καθώς επίσης ότι οι κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των άρθρων 2 και 8 της ΕΣΔΑ12 και της άμεσης εφαρμογής διατάξεων διεθνών και ευρωπαϊκών συμβάσεων που είχε συνυπογράψει η Ολλανδία, δημιουργώντας θετική υποχρέωση του ολλανδικού κράτους να προστατεύσει τα δικαιώματα αυτά, ενεργώντας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής13. Σε αντίθετη κατεύθυνση κινήθηκε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση People’s Climate Case 14, στην αγωγή που κατέθεσαν 10 οικογένειες από όλη την Ευρώπη προερχόμενες από περιοχές πληττόμενες από ξηρασία, πλημμύρες και πυρκαγιές. Κύριο αίτημά τους αποτέλεσε η προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους στη ζωή, στην υγεία, στην ιδιοκτησία και στην εργασία, υποστηρίζοντας τη σύνδεση της προσβολής των δικαιωμάτων τους με τη μη υλοποίηση του στόχου της Ευρώπης για μείωση των εκπομπών για το κλίμα κατά 40% μέχρι το 2030. Το δικαστήριο αυτή τη φορά δεν έκανε δεκτούς τους ισχυρισμούς τους, στηριζόμενο στη μη θεμελίωση έννομου συμφέροντος και τη μη ύπαρξη προσβολής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως γενικού εφαρμοστικού κανονιστικού μέτρου. Σε άλλη περίπτωση το 2018, το Ανώτατο Δικαστήριο της Κολομβίας15 εξέδωσε μια πρωτοποριακή απόφαση, μετά από πρωτοβουλία 25 νέων να απαιτήσουν την προάσπιση των δικαιωμάτων τους σε ένα υγιές περιβάλλον, διεκδικώντας τη διαφύλαξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους για ζωή, υγεία, τροφή και νερό, τα οποία τίθεντο υπό την απειλή της αδιάκριτης υλοτομίας στον Αμαζόνιο ενάντια στις διεθνείς δεσμεύσεις για τη μείωση της αποψίλωσης των δασών. Η απόφαση αναγνώρισε την αιτιώδη συνάφεια της αποψίλωσης και της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων16. Επιπλέον, με επιτυχία σημείωσε στο σκεπτικό της ότι η κολομβιανή κυβέρνηση όφειλε να εγγυηθεί ενός εθνικού σχεδίου που να προασπίζει τα διαγενεακά δικαιώματα σε ένα υγιές και ισόρροπο περιβάλλον. Ύψιστης σημασίας και πέραν του δικαιολογημένου συμβολισμού κρίνεται η αναγνώριση του Αμαζονίου ως Υποκείμενου

Δικαίου, ως μια οντότητα που υπόκειται σε δικαιώματα και που το κράτος έχει καθήκον να προστατεύσει, να διατηρήσει και να αποκαταστήσει προς όφελος των δικαιωμάτων των πολιτών17. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε η πρόσφατη απόφαση της Milieudefensie et al v Royal Dutch Shell18, η οποία αντιπροσωπεύει στην ουσία την επέκταση των αρχών της Urgenda προς τις ιδιωτικές εταιρείες, καθώς όπως κρίθηκε και αυτές οφείλουν να λάβουν μέτρα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, αφού τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ολλανδών κατοίκων είναι σχετικά με αυτό το καθήκον19. Και ενώ, όπως προκύπτει από το σκεπτικό της απόφασης, οι ενάγοντες δεν μπορούσαν να επικαλεστούν άμεσα τα δικαιώματα της ΕΣΔΑ κατά της RDS, το δικαστήριο δέχθηκε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη σχέση μεταξύ των εναγόντων και της RDS. Το δικαστήριο αποδέχθηκε ότι τα άρθρα 2 και 8 της ΕΣΔΑ προσφέρουν προστασία

H απόλαυση ενός υγιούς και οικολογικού περιβάλλοντος, ως συλλογικού αγαθού, μετουσιώνει το δικαίωμα ταυτόχρονα σε ατομικό, κοινωνικό και συλλογικό, με βαρύνουσα νομική σημασία

12. Δικαίωμα στη ζωή (άρθρο 2), Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρο 8) (ΕΣΔΑ).

13. Σύμβαση -Πλαίσιο Η.Ε. για την κλιματική αλλαγή-Πρωτόκολλο του Κιότο.

14. Armando Ferrao Carcallo and others v. The European Parliament and the Council. http://climatecasechart.com/climate-change-litigation/nonus-case/armando-ferrao-carvalho-and-others-v-the-european-parliamentand-the-council/ 15. Children and Youth v. Colombian Government http://climatecasechart. com/climate-change-litigation/non-us-case/future-generation-v-ministryenvironment-others/ 16. Annalisa Savaresi (2019), Climate Change Litigation and human Rights: Pushing the Boundaries https://www.stir.ac.uk/research/hub/ publication/1358390 17. Juliana v. United States 18. Bundesverfassungsgericht, BVerfG 1 BvR 2656/18 and others http://climatecasechart.com/climate-change-litigation/non-us-case/ milieudefensie-et-al-v-royal-dutch-shell-plc/ 19. (2021) Milieudefensie et al v Shell: Climate change claimants prevail again in Dutch court-this time against corporations. https:// www.whitecase.com/publications/alert/milieudefensie-et-al-v-shellclimate-change-claimants-prevail-again-dutch-court

LAWYER _ 45

_ΟPINIONS έναντι των συνεπειών της επικίνδυνης κλιματικής αλλαγής λόγω των εκπομπών CO2 και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι σοβαρές και μη αναστρέψιμες συνέπειες της επικίνδυνης κλιματικής αλλαγής αποτελούν απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Συγκεκριμένα, η απόφαση έκρινε ότι η RDS φέρει ευθύνη και έχει την υποχρέωση να μειώσει τις εκπομπές CO2 από τις δραστηριότητες του ομίλου Shell κατά 45% έως το τέλος του 2030. Η ιστορική αυτή απόφαση θα ενθαρρύνει αναμφίβολα τη διεκδίκηση που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή κατά εταιρειών ενέργειας και ορυκτών καυσίμων για λόγους ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τέλος, η σχετικώς πρόσφατη απόφαση που εξέδωσε το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο Bundesverfassungsgericht, BVerfG 1 BvR 2656/18 and others χαρακτηρίζεται πρωτοποριακή διεθνώς 20, καθώς σύμφωνα με αυτή κρίθηκαν αντισυνταγματικές οι διατάξεις του Ομοσπονδιακού νόμου για το κλίμα, αναγνωρίζοντας παράλειψη στον νομοθέτη να λάβει επαρκή μέτρα για την άμεση μείωση των εκπομπών. Προβλήθηκαν ως θεμελιωτικοί λόγοι οι συνταγματικές διατάξεις για τη ζωή και την ιδιοκτησία καθώς και το θεμελιώδες δικαίωμα της διαγενεακής ισότητας, για ένα αξιοπρεπές μέλλον των επόμενων γενεών. Η κρίση της απόφασης στηρίχθηκε στη θεμελιωμένη υποχρέωση του κράτους να προστατεύσει τη ζωή και την υγεία, όχι μόνο στο παρόν αλλά και στο μέλλον. Το δικαστήριο αποδέχθηκε μια νέα προστατευτική διάταξη θεμελιώδους δικαιώματος, αυτή της διαχρονικής διασφάλισης της ελευθερίας, η οποία απαιτεί την κινητοποίηση του νομοθέτη προς προάσπιση και των μελλοντικών γενεών και απαιτεί έγκαιρη λήψη μέτρων για την ασφαλή μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα21.

Συμπέρασμα Η κλιματική αλλαγή καθώς φαίνεται κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στη διεθνή σκηνή υπό το πρίσμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύχθηκε η κλιματική δικαιοσύνη, ως μια παγκόσμια τάση όπου πολίτες, ιδιώτες, Μ.Κ.Ο. προσφεύγουν στα δικαστήρια, αιτούμενοι να εξεταστεί κατά πόσο θίγονται κατά περίπτωση τα δικαιώματά τους από τη μη λήψη επαρκών μέτρων για την κλιματική αλλαγή. Η εξέλιξη των δικαστικών διαφορών θεωρείται μέρος μιας στρατηγικής που εστιάζει στα ανθρώπινα δικαιώματα και αποτελεί ταυτόχρονα σημαντικό εργαλείο στην προώθηση πολιτικών για το κλίμα. Οι δικαστές από την πλευρά τους φαίνεται να αναγνωρίζουν τη σοβαρότητα του προβλήματος και παρά την έλλειψη νομοθετικών ρυθμίσεων, προσπαθούν με τις αποφάσεις τους να αναδείξουν τη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις δικαστικές διαφορές για την κλιματική αλλαγή. Αναλαμβάνουν κατά μία έννοια ένα ρόλο “ρυθμιστή”, με σημαντική συμβολή στην απαραίτητη εντατικοποίηση των εθνικών και διεθνών προσπαθειών για την αποφυγή της έκθεσης των ανθρώπων σε παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων, εξαιτίας των δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ενδιαφέρουσα εξέλιξη για το μέλλον θα αποτελέσει η δέουσα συμβολή των κρατών στην ουσιαστική ανάπτυξη μιας λειτουργικής κοινότητας συνεργασίας, ώστε να περιφρουρήσουν αποτελεσματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα, να τα ενσωματώσουν στη διαμόρφωση των εθνικών τους συστημάτων, με στόχο την βέλτιστη αντιμετώπιση των απειλών που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή. ■

H υπόθεση Urgenda, στρεφόμενη κατά της Ολλανδίας, χαρακτηρίζεται πρωτοπόρα, καθώς αποτελεί δικαστικό προηγούμενο για την εθνική και διεθνή έννομη τάξη, ως μια πρώτη απόφαση δικαστηρίου που διατάσσει κράτος να περιορίσει εκπομπές αερίων θερμοκηπίου

20. Jaap Spier (2021), Guest Commentary: a Ground-Breaking judgment in Germany http://blogs.law.columbia.edu/climatechange/2021/05/10/ guest-commentary-a-ground-breaking-judgment-in-germany/ 21. Αικατερίνη Ηλιάδου (2021), Συνταγματικό θεμέλιο της Αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής-Η νομολογία του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας. https://www.energia.gr/article/177708/ syntagmatiko-themelio-ths-antimetopishs-ths-klimatikhs-allaghs-h-prosfathnomologia-toy-omospondiakoy-syntagmatikoy-dikasthrioy-ths-germanias-

46 _ LAWYER

ΤΟ 2021 ΜΠΕΙΤΕ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ

Γίνετε συνδρομητής στο νέο περιοδικό της BOUSSIAS για το χώρο του corporate finance και του accounting, και αποκτήστε ένα πολύτιμο εργαλείο που διαμορφώνει άποψη για τους επαγγελματίες του κλάδου. Αναλύσεις των πλέον επιδραστικών τάσεων, αποκλειστικές συνεντεύξεις με opinion leaders, θεσμικές τοποθετήσεις, παρουσιάσεις μοναδικών projects και key players, συνθέτουν τον κόσμο του Finance Pro.

Γίνετε συνδρομητής: https://financepro.gr/subscribe/ Υπεύθυνος συνδρομών: Λέττα Γκύζη, E: lgkyzi@boussias.com, Τ: 210 6617777 (Εσωτ. 163)

_INDUSTRY FOCUS

Σπυριδούλα Μεγαλοκονόμου Legal Affairs Director & BU Partner, Μυτιληναίος ΑΕ (MYTILINEOS)

Όταν ζεις με σημαντικούς στόχους, η σκληρή δουλειά δεν είναι επιλογή, είναι αναγκαιότητα Συζητήσαμε με την Σπυριδούλα Μεγαλοκονόμου για τη σημασία της εταιρικής κουλτούρας ως ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για τις επιχειρήσεις, το νομοθετικό πλαίσιο για την εταιρική διακυβέρνηση και την αξιοποίησή του για την προσέλκυση επενδύσεων, αλλά και για το “στοίχημα” της επίτευξης μιας ισορροπίας ανάμεσα στην επαγγελματική και την προσωπική ζωή. Της Αλεξάνδρας Βαρλά 48 _ LAWYER

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε η MYTILINEOS κατά τη συμμόρφωσή της με τον νέο νόμο για την εταιρική διακυβέρνηση; Η MYTILINEOS, ως εξωστρεφής οργανισμός με διεθνή παρουσία και διαρκή επικοινωνία με ξένους θεσμικούς επενδυτές, διεθνή fora και διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης και αξιολόγησης, είχε αναγνωρίσει και ανταποκριθεί στην πρόκληση για εταιρική διακυβέρνηση σύμφωνα με τις σύγχρονες και βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, ήδη πριν την πρωτοβουλία του Έλληνα νομοθέτη. Για τον λόγο αυτό, η εταιρεία αυτή δεν χρειάστηκε να αναθεωρήσει τη στρατηγική της στον τομέα αυτό, ώστε να επιτύχει τη συμμόρφωση.

Η MYTILINEOS ήδη από το 2018 έχει αναβαθμίσει την εταιρική της διακυβέρνηση και μάλιστα ήταν η πρώτη μη τραπεζική εταιρεία στην Ελλάδα με ειδική διεύθυνση, που κάνει εξαιρετική δουλειά στο κομμάτι αυτό και πρωτοπορεί. Έχει ενισχύσει την ανεξαρτησία των μελών του διοικητικού της συμβουλίου (σήμερα 63% είναι ανεξάρτητα μέλη), ενώ στις επιτροπές ελέγχου και αμοιβών & υποψηφιοτήτων, του διοικητικού συμβουλίου (που είχε συστήσει πριν τη θέσπιση του νόμου) συμμετέχουν αποκλειστικά ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου. Επίσης, η MYTILINEOS πρωτοπόρησε ορίζοντας Ανώτερο Ανεξάρτητο Σύμβουλο (Lead Independent Director), ο οποίος, μεταξύ άλλων, είναι ο επικεφαλής του διαλόγου (shareholder engagement) με τα τμήματα μετοχικής επιμέλειας (stewardship teams) των επενδυτών στις παρουσιάσεις (roadshows) εταιρικής διακυβέρνησης της εταιρείας, αλλά και επιφορτισμένος με την αποτελεσματική επικοινωνία εκτελεστικών και μη εκτελεστικών μελών του διοικητικού συμβουλίου. Σε ό,τι δε αφορά στην ενίσχυση της εκπροσώπησης των γυναικών στο διοικητικό συμβούλιο, η MYTILINEOS έχει επιτύχει να ξεπεράσει το στόχο, που η ίδια έθεσε μέσω της πολιτικής πολυμορφίας που εφαρμόζει, και έχει ποσοστό συμμετοχής γυναικών στο διοικητικό της συμβούλιο που ξεπερνά το εκ του νόμου προβλεπόμενο. Η MYTILINEOS έχει θέσει ψηλά τον πήχυ, καθώς από το 2019 έχει υιοθετήσει οικειοθελώς τον Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, επιτυγχάνοντας και για τον λόγο αυτό υψηλό βαθμό ουσιαστικής συμμόρφωσης. Προφανώς η συμμόρφωση δεν είναι κάτι στατικό, αλλά απαιτεί διαρκή προσπάθεια και επιμέλεια. Η MYTILINEOS ακολουθώντας τα υψηλότερα διεθνή πρότυπα επιχειρηματικότητας, επιδιώκει και ακολουθεί τις βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης, επιδιώκει τον εποικοδομητικότερο διάλογο με τους επενδυτές και μετόχους της, με στόχο την επίτευξη του καλύτερου εταιρικού αποτελέσματος, με διαφάνεια και με συνυπολογισμό των συμφερόντων των μετόχων, έχοντας καταφέρει με συστηματική προσπάθεια να εντάξει την έννοια της εταιρικής διακυβέρνησης στην εταιρική της κουλτούρα.

πρέπει να γίνεται. Η ορθή εταιρική διακυβέρνηση είναι το εχέγγυο προσέλκυσης αξιόπιστων επενδυτών και επωφελών μακροχρόνιων συνεργιών. Ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την εταιρική διακυβέρνηση, το οποίο πέρα από τις αρχές περιλαμβάνει και ένα αποτελεσματικό σύστημα παρακολούθησης της ουσιαστικής συμμόρφωσης, δίνει το σήμα στους επενδυτές ότι το κράτος λαμβάνει σοβαρά τις ανάγκες και την προστασία της αγοράς. Ένα αποτελεσματικό πλαίσιο εταιρικής διακυβέρνησης είναι καθοριστικής σημασίας, διότι οι εταιρείες με χρηστή διαχείριση έχουν περισσότερες πιθανότητες μακροπρόθεσμα να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τους κινδύνους που θα βρεθούν στο δρόμο τους, να είναι πιο ανταγωνιστικές και πιο βιώσιμες. Εξάλλου, οι επενδυτές πια έχουν ως βασικό κριτήριο την εταιρική διακύβερνηση, γι’ αυτό παρακολουθούν σχετικές επιδόσεις και διεθνείς αξιολογήσεις για να αποφασίσουν τις τοποθετήσεις τους. Με άλλα λόγια, η εφαρμογή της νομοθεσίας για την εταιρική διακυβέρνηση μέσω των μηχανισμών διαφάνειας και διαχείρισης κινδύνων που περιλαμβάνει, ενθαρρύνοντας την κατάλληλη διάδραση μεταξύ εταιρειών, μετόχων και άλλων ενδιαφερομένων μερών, ενισχύει την εμπιστοσύνη των τρίτων συμμετεχόντων στην αγορά, επιτρέπει στους τελικούς επενδυτές να βελτιστοποιήσουν τις επενδυτικές τους αποφάσεις, και συνεπώς ευνοεί τις επενδύσεις σε εταιρείες που συμμορφώνονται με το πλαίσιο.

Η MYTILINEOS έχει ποσοστό συμμετοχής γυναικών στο διοικητικό της συμβούλιο που ξεπερνά το εκ του νόμου προβλεπόμενο

Θεωρείτε ότι οι στόχοι της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στην ΕΕ και την Ελλάδα, όπως έχουν αποτυπωθεί στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, είναι αρκετοί για να ανατρέψουν την κλιματική κρίση; Είναι εφικτό να επιτευχθούν μέσα σε λίγα χρόνια; Η επίτευξή ή όχι των φιλόδοξων αυτών στόχων είναι ένα ζήτημα πολύπλευρο και ιδιαίτερα σύνθετο γιατί δεν εξαρτάται από έναν μόνο παράγοντα. Η κλιματική απειλή, γιατί περί απειλής πρόκειται, και μάλιστα ιδιαίτερα σοβαρής, ζητά παγκόσμια δράση και συντονισμό. Όσο όμως περισσότερο αυξάνονται οι

Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το νομοθετικό πλαίσιο της εταιρικής διακυβέρνησης για την προσέλκυση επενδύσεων; Στην ερώτηση αυτή η απάντηση δεν είναι τί πιστεύει έκαστος αλλά τί ισχύει και τί LAWYER _ 49

_INDUSTRY FOCUS αναγκαίοι εταίροι στην προσπάθεια αυτή, τόσο δυσκολότερη γίνεται η επίτευξή της. Η ΕΕ καλείται επί της ουσίας να διανύσει σε μικρό χρονικό διάστημα απόσταση σχετικά με το μηδενισμό των ρύπων, που είναι υπερπολλαπλάσια αυτής που έχει ήδη κάνει τα τελευταία έτη. Η ενεργειακή μετάβαση θα έχει κόστος, αυτό έχει αρχίσει να διαφαίνεται, ένα κόστος το οποίο θα κληθούν να πληρώσουν όλοι, κυβερνήσεις, εταιρείες, πολίτες. Σε κάθε περίπτωση, η αποχή από την προσπάθεια δεν είναι αποδεκτή, παρά τις δυσκολίες. Στο πλαίσιο αυτό, ο όμιλός μας ανακοίνωσε πριν λίγους μήνες την ένταξη της MYTILINEOS στην επίσημη λίστα των υποστηρικτών της πρωτοβουλίας “Task Force on Climate-related Financial Disclosures”(TCFD), που παρέχει στους συμμετέχοντες στην πρωτοβουλία, υλικό και συστάσεις για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, ούσα η πρώτη ελληνική εταιρεία που εντάχθηκε σε αυτήν, δείχνοντας έμπρακτα τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει για την προστασία από την κλιματική αλλαγή και για τη δημιουργία ενός πιο ανθεκτικού χρηματοοικονομικού συστήματος. Πώς κρίνετε τον θεσμό της Διαμεσολάβησης και τον τρόπο διεξαγωγής της; Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα οφέλη για τις επιχειρήσεις; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οποιαδήποτε διαδικασία αποτρέπει την προσφυγή στα -τακτικά ή διαιτητικά- δικαστήρια, η οποία τις περισσότερες φορές είναι ιδιαίτερα κοστοβόρα και χρονοβόρα, αποτελεί μια συμφέρουσα εναλλακτική και πρέπει να εξετάζεται με προσοχή. Η εμπειρία μας από τη διαιτησία μας κάνει ανοικτούς και στη διαμεσολάβηση, το πλαίσιο της οποίας είναι σχετικά νέο στη χώρα μας, μπορεί όμως να συμβάλει καθοριστικά στην ταχύτερη και οικονομικότερη διαχείριση και επίλυση εμπορικών διαφωνιών και διενέξεων, που στις επιχειρήσεις και υπό τις σημερινές έκτακτες συνθήκες, μόνο σπάνιες δεν είναι. Ωστόσο, από την εμπειρία μας, η διαμεσολάβηση ως θεσμός και πρακτική δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα και θα πρέπει να μας προβληματίσει αυτό. Η γνώμη μου είναι ότι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν είμαστε ακόμα αρκετά ώριμοι για την ουσιαστική εφαρμογή του πλαισίου. Χωρίς την απειλή

της επικείμενης κρίσης από έναν τρίτο, την πίεση του χρονοδιαγράμματος και των εξόδων της δίκης, τα μέρη τις περισσότερες φορές δεν προσέρχονται στη συζήτηση με πρόθεση ουσιαστικού διαλόγου και αναζήτησης κοινού τόπου. Για το λόγο αυτό, η κατάθεση αγωγής είναι συνυφασμένη με τη σοβαρότητα των προθέσεων του έτερου μέρους. Χρειάζεται περισσότερη ενημέρωση και κατανόηση των ωφελειών της διαμεσολάβησης για να αποδώσει καρπούς. Πόσο σημαντική θεωρείτε ότι είναι η εταιρική κουλτούρα στο ραγδαία μεταβαλλόμενο κοινωνικό και επιχειρηματικό περιβάλλον; Μελετούσα πρόσφατα μια έρευνα διεθνούς συμβουλευτικού οίκου που ανέφερε στα σχόλιά του πως οι επιχειρήσεις που αναγνωρίζουν την εταιρική κουλτούρα ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, δημιουργούν πιο ισχυρό αίσθημα της κοινότητας, ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των πελατών, καινοτομούν σε μεγαλύτερο βαθμό και επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα σε επιχειρηματικό επίπεδο. Τείνω να συμφωνήσω και μάλιστα χαίρομαι που στη MYTILINEOS έχουμε δώσει ιδιαίτερη έμφαση τόσο σε θέματα της ανάπτυξης των ανθρώπων μας όσο και σε θέματα που ενισχύουν τη συνοχή και την αίσθηση ότι ζούμε και ενεργούμε σε ένα περιβάλλον ισορροπημένο, με ενδιαφέρον για τους δικούς του ανθρώπους αλλά και την κοινωνία και το περιβάλλον, με πυξίδα της το όραμα, την αποστολή και τις αξίες. Πρωτοβουλίες της εταιρείας, όπως η διαρκής επαγγελματική κατάρτιση, τα προγράμματα υποστήριξης σωματικής και ψυχικής υγείας και ευεξίας, οι ενέργειες στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, το παραδοσιακό πλέον πρόγραμμα απασχόλησης νεοεισερχομένων στον εργασιακό στίβο “Μηχανικοί στην Πράξη”, όλα αυτά δημιουργούν εταιρική ταυτότητα, ενισχύουν την ομοψυχία και την ομοιογένεια, θέτουν ευκρινώς κοινούς στόχους και κοινό τρόπο επίτευξης αυτών, δημιουργούν τελικά έναν οργανισμό

Oι επενδυτές πια έχουν ως βασικό κριτήριο την εταιρική διακύβερνηση, γι’ αυτό παρακολουθούν σχετικές επιδόσεις και διεθνείς αξιολογήσεις για να αποφασίσουν τις τοποθετήσεις τους

50 _ LAWYER

με κοινά αντανακλαστικά και επομένως πιο ευέλικτο και αποτελεσματικό. Τελευταίο μα όχι το λιγότερο σημαντικό, είναι το κομμάτι της ταυτότητάς μας που σχετίζεται με τον εκσυγχρονισμό, την παρακολούθηση και ανταπόκριση στις ανάγκες των καιρών και των πελατών μας, με την αναζήτηση καινοτόμων λύσεων και τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών, που όλα αυτά τα χρόνια επιτρέπει στην εταιρεία να κατέχει ηγετικές θέσεις στους τομείς δραστηριοποίησής της διεθνώς. Πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας ως επικεφαλής του Νομικού Τμήματος της MYTILINEOS; Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που σας χαρακτηρίζουν; Στη σημερινή μου θέση μπόρεσα να συνδυάσω στοιχεία από την προηγούμενη επαγγελματική πορεία μου ως ελεύθερος επαγγελματίας και ως συνεργάτης στον ελληνικό βραχίονα αλλοδαπής δικηγορικής εταιρείας. Το ενδιαφέρον να κατανοήσω σε βάθος την επιχειρησιακή ανάγκη, που συνδέεται με τα νομικά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, είναι θεωρώ ο βασικός πυλώνας συνεργασίας και επικοινωνίας μου με τους «εσωτερικούς πελάτες», δηλαδή τις άλλες διευθύνσεις της εταιρείας. Η πρωτογενής σχεδόν επαφή με τα θέματα που μας απασχολούν και η κατανόηση όλων των παραμέτρων και συνεπειών κάθε θέματος, βοηθούν να γίνεται κανείς πιο αποτελεσματικός και συμμέτοχος στο προλαμβάνειν αντί του θεραπεύειν. Ένα άλλο στοιχείο που βοηθά είναι η διάθεση να μαθαίνω νέα πράγματα. Η ύπαρξη μέσα σε έναν “ανήσυχο” όμιλο με πολυσχιδή δραστηριότητα και όραμα πρωτοπορίας και αριστείας, απαιτεί διαρκώς την ανακάλυψη νέων πεδίων, την επεξεργασία νέων δεδομένων, που σε συνδυασμό με την υπάρχουσα εμπειρία δίνουν, τις περισσότερες φορές ελπίζω, τις λύσεις που χρειάζεται ο οργανισμός μας για να προχωρήσει με επιτυχία τα πλάνα του. Εννοείται ότι όλα αυτά δεν γίνονται χωρίς εμπιστοσύνη και υποστήριξη από την ιεραρχία, οι οποίοι με την εμπειρία και την ωριμότητά τους είναι αρωγοί σε κάθε δύσκολο βήμα, αλλά και χωρίς την ύπαρξη μια συμπαγούς και ομοιογενούς ομάδας πολύ αξιόλογων, εργατικών, σπάνιων συνεργατών, που με τιμούν με τη μακροχρόνια συνεργασία τους και την υπομονή τους.

Ενόψει των εξαντλητικών ωραρίων εργασίας που συχνά επιβάλλει το επάγγελμα του δικηγόρου, πώς πιστεύετε ότι μπορεί να επιτευχθεί η ισορροπία ανάμεσα στην επαγγελματική και την προσωπική ζωή; Δεν θα πρωτοτυπήσω. Δύο είναι τα αναγκαία στοιχεία για να ισορροπήσεις ανάμεσα στη δουλειά και την προσωπική/οικογενειακή ζωή: Οργάνωση και υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον. Η μεγαλύτερη πρόκληση για μια εργαζόμενη μητέρα με θέση ευθύνης είναι να συνεχίσει να αποδίδει σε εντατικούς και απαιτητικούς εργασιακούς ρυθμούς χωρίς να λείπει ή να λείπει σε ανεκτό, ας το πούμε, βαθμό από την οικογένεια και τα παιδιά της. Ο χρόνος είναι περιορισμένος από τότε που έκανα οικογένεια, είμαι όμως ευγνώμων για την ύπαρξη αυτής της οικογένειας αλλά και την κατανόηση του συζύγου και των παιδιών μου και τη σύμπλευσή τους με τις επιλογές μου. Μαθαίνω καθημερινά και γίνομαι καλύτερος άνθρωπος μέσα από την συνύπαρξή μας, αυτό μου δίνει το ισχυρότερο κίνητρο να διαχειριστώ τον χρόνο μου με τον αποδοτικότερο τρόπο, ομολογουμένως με αρκετά «σφιχτό» και συχνά ανελαστικό πρόγραμμα. Το θετικό της MYTILINEOS είναι πως έχει διαθέσιμα εργαλεία και εκμεταλλεύεται στο έπακρο την τεχνολογία και αυτό μας επιτρέπει να έχουμε ένα ευέλικτο και ευπροσάρμοστο πλαίσιο και τρόπο εργασίας. Επιπλέον, το περιβάλλον, αν και ιδιαίτερα απαιτητικό, έχει σεβασμό στην ανάγκη των συνεργατών του να έχουν τον δικό τους χρόνο εκτός εργασίας. Τον χρόνο αυτό προσωπικά τον αξιοποιώ με προτεραιότητα στις ανάγκες των παιδιών μου αλλά και για την προσωπική μου αποφόρτιση κάνοντας δραστηριότητες που αγαπώ και οι οποίες συμβάλλουν σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Και δεν ξεχνώ ποτέ ότι όταν ζεις με σημαντικούς στόχους, επαγγελματικούς και προσωπικούς, η σκληρή δουλειά, σε σχέση με καθέναν από αυτούς, δεν είναι επιλογή, είναι αναγκαιότητα. ■

Η ενεργειακή μετάβαση θα έχει κόστος, αυτό έχει αρχίσει να διαφαίνεται, ένα κόστος το οποίο θα κληθούν να πληρώσουν όλοι, κυβερνήσεις, εταιρείες, πολίτες

51 _ LAWYER

_LAWYER ON TOUR

Ruth Cooper - Dickson CEO CHA MPS Consulting

Είναι φυσιολογικό και ανθρώπινο να συζητάμε για την ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας Mental wealth. Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα, ιδιαιτέρως προσωπική συνέντευξη, η Ruth Cooper-Dickson μας εξηγεί ποια είναι η αξία του ψυχικού πλούτου στον χώρο εργασίας και γιατί βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής της CHAMPS Consulting, η οποία συνεργάζεται με εταιρείες και οργανισμούς για την προάσπιση της ψυχικής υγείας και της ευημερίας των εργαζομένων τους.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Μιλήστε μας για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Τι οδήγησε στην ίδρυση της CHAMPS Consulting; Η CHAMPS γεννήθηκε από τη δική μου εμπειρία με τις ψυχικές ασθένειες. Διαγνώστηκα το 2015 με δύο αγχώδεις διαταραχές, τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή και τη διαταραχή πανικού. Υπέφερα από κρίσεις πανικού τα τελευταία 19 χρόνια όντας εργαζόμενη στον εταιρικό κόσμο, αλλά δεν είχα μιλήσει ποτέ γι' αυτό, ούτε είχα εξεταστεί. Πραγματικά πίστευα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά μαζί μου ή ότι ήμουν αδύναμη. Την εποχή εκείνη σχεδόν κανείς δεν μιλούσε για την ψυχική υγεία και υπήρχε πολλή ντροπή και αμηχανία γύρω από το θέμα των ψυχικών διαταραχών. Είχα εργαστεί σε διάφορες εταιρείες, σε κλάδους όπως η αεροδιαστημική, οι τραπεζικές επενδύσεις και η διαχείριση κεφαλαίων, καθώς και στον επιχειρησιακό τομέα των εταιρειών για ένα μεγάλο μέρος της καριέρας μου. Εργαζόμουν πάνω στις στρατηγικές αλλαγές και στη βελτίωση των επιχειρήσεων, πράγμα που σήμαινε ότι υπήρχε πάντα μια ανθρώπινη αλυσίδα στο έργο που παρέδιδα ή στα έργα που διαχειριζόμουν. Δεν ήμουν στο τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού ή Μάθησης και Ανάπτυξης, αλλά συνεργαζόμουν με αυτά τα τμήματα και στη

52 _ LAWYER

συνέχεια εστίασα σε θέματα Diversity & Inclusion. Όταν βρισκόμουν σε αυτό τον ρόλο είχα μια αρκετά δύσκολη εμπειρία, καθώς η σχέση μου διαλύθηκε και πήρα διαζύγιο. Ως ανώτερο στέλεχος, ρίχτηκα στη δουλειά για να αποσπάσω την προσοχή μου από όσα συνέβαιναν στην προσωπική μου ζωή, με αποτέλεσμα να πάθω ένα σοβαρό burnout. Στη δουλειά έπαθα αυτό που ονομάζω δημόσια "κατάρρευση", η οποία ήταν μια σοβαρή κρίση πανικού. Τα επακόλουθα αυτής της κατάστασης με άφησαν πολύ εύθραυστη και χρειάστηκαν χρόνια ανάρρωσης. Την εποχή που επέστρεψα σταδιακά στην εργασία μου, παρατήρησα ότι οι άνθρωποι δεν ήξεραν πώς να μιλήσουν ανοιχτά για τον λόγο που απουσίαζα όλο αυτό το διάστημα από τη δουλειά, αλλά όταν τον μοιράστηκα άρχισε μια συζήτηση για το θέμα. Από εκεί ξεκίνησε η CHAMPS, από την επιθυμία μου να καταστήσω "φυσιολογικό" και ανθρώπινο το να κάνουμε αυτές τις συζητήσεις στον χώρο εργασίας με τον ίδιο τρόπο που θα το κάναμε για μια σωματική ασθένεια, αλλά και για να έχουμε τον χώρο να μιλάμε για τις δύσκολες στιγμές, τόσο στο σπίτι όσο και στη δουλειά, και όχι μόνο όταν τα πράγματα είναι θετικά και πηγαίνουν καλά. Ποια είναι η αποστολή και οι βασικές αξίες της CHAMPS; Η CHAMPS είχε πάντα ως στόχο τη δημιουργία οργανισμών με ψυχικό πλούτο (mental wealth), την εμπέδωση μιας κουλτούρας θετικού ψυχικού πλούτου στην ίδια τη δομή του οργανισμού. Είμαστε ανθρωπιστές στην προσέγγισή μας και είμαστε, επίσης, πολύ ρεαλιστές, όταν πρόκειται για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας οργανισμός. Επικεντρωνόμαστε τόσο στους ανθρώπους όσο και στην επιχείρηση, καθώς για να είναι οι επιχειρήσεις πετυχημένες πρέπει αυτά να συμβαδίζουν χέρι-χέρι. Οι αξίες μας είναι η ειλικρίνεια, η ευγένεια και η ομαδική προσέγγιση. Οι πελάτες μας αποτελούν μέρος της οικογένειας της CHAMPS και βλέπουμε τους εαυτούς μας ως έναν συνομιλητή σε αυτές τις συζητήσεις.

Wholesome Foods, Engage, Activity, Learning, Tune Out και Help Others αυτές είναι οι βασικές συνήθειες που είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ενισχύουν την ευημερία ενός ατόμου, ωστόσο ένας οργανισμός πρέπει να προχωρήσει πολύ παραπέρα. Αν υπάρχει ένα πράγμα που μάθαμε από την παγκόσμια πανδημία του Covid-19, είναι ότι καμία επιχείρηση δεν μπορεί να τα καταφέρει αν η ομάδα της δεν είναι υγιής και ευτυχισμένη, καθώς οι εργαζόμενοι είναι η καρδιά του οργανισμού. Ως εκ τούτου, οι ηγέτες πρέπει να είναι σε θέση να δημιουργήσουν μια κουλτούρα, στην οποία τα μέλη της ομάδας - και επομένως η παραγωγικότητα και η απόδοση - μπορούν πραγματικά να ανθίσουν. Αυτό που είδαμε συχνά, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, είναι τους ανθρώπους να μαραζώνουν. Μάλιστα, η απουσία ευεξίας

Η CHAMPS ξεκίνησε από την επιθυμία μου να καταστήσω "φυσιολογικό" και ανθρώπινο το να συζητάμε για τις ψυχικές ασθένειες στον χώρο εργασίας, με τον ίδιο τρόπο που θα το κάναμε για μια σωματική ασθένεια είναι κάτι που συχνά παραβλέπουμε, αφού δεν αποτελεί κλινική διάγνωση μιας ψυχικής ασθένειας. Το βασικό μήνυμα είναι ότι στην CHAMPS βοηθάμε τις ομάδες και τους επικεφαλής που σκέφτονται πρωτοποριακά να μετατρέψουν την ψυχική ευεξία στο μεγαλύτερο πλεονέκτημά τους στην εργασία. Γιατί η ευεξία των εργαζομένων είναι σημαντική για μια επιχείρηση; Πώς μπορεί μια εταιρεία να ενσωματώσει πολιτικές που διασφαλίζουν την ψυχική υγεία και προάγουν την ευημερία στον χώρο εργασίας; Υπάρχουν πλέον τόσα πολλά στατιστικά στοιχεία και τεκμηριωμένες εκθέσεις που καταδεικνύουν την απόδοση της επένδυσης (ROI) σε υγιείς, ευτυχισμένους και παραγωγικούς εργαζόμενους. Αν οι άνθρωποι νιώθουν καλά και υγιείς, αποδίδουν τα μέγιστα, βρίσκουν νόημα και σκοπό στη

"Κάνοντας τον οργανισμό σας ψυχικά πλούσιο". Ποιο είναι το βασικό μήνυμα πίσω από αυτό; Η CHAMPS έχει ένα μοντέλο που ονομάζεται MWEALTH, το οποίο σημαίνει Mindful, LAWYER _ 53

_LAWYER ON TOUR συνεισφορά τους και είναι ικανοποιημένοι. Αυτό αποδίδει καρπούς, όταν πρόκειται για την παραγωγή, τον τρόπο με τον οποίο συνεργάζονται ως ομάδα, τον τρόπο με τον οποίο κάνουν το κάτι παραπάνω με τους πελάτες, αλλά και όταν η καινοτομία και η δημιουργικότητα είναι σε υψηλά επίπεδα. Ποιος δεν θα το ήθελε αυτό ως επικεφαλής μιας επιχείρησης; Η υιοθέτηση πολιτικών είναι εξαιρετικά σημαντική, είτε πρόκειται για πολιτικές υγείας και ευημερίας, είτε για πολιτικές ένταξης, είτε για επιχειρησιακές πολιτικές, όπως η ευέλικτη εργασία. Αλλά, εδώ είναι το πρόβλημα, οι πολιτικές είναι τόσο καλές όσο και οι διευθυντές που υλοποιούν αυτές τις πολιτικές. Είναι συνυφασμένες με τον τρόπο με τον οποίο ασκείται η επιχειρηματική δραστηριότητα, με τον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι εμπλέκονται στη σιωπηρή συμφωνία με τον διευθυντή τους, η οποία αφορά την κουλτούρα της εταιρείας. Μπορεί να έχετε την πιο λαμπρή πολιτική ευημερίας, αλλά αν η συνολική κουλτούρα δεν τη ζει, δεν την κατανοεί, δεν την επιβάλλει, τότε αυτή δεν θα έχει καθόλου αντίκτυπο. Στο ίδιο πνεύμα, αξίζει να επισημανθούν οι περιπτώσεις όπου οι εταιρείες διαθέτουν μια υπηρεσία υποστήριξης εργαζομένων ή παρέχουν πρόσβαση σε μια εφαρμογή ψυχικής υγείας και πιστεύουν ότι αυτό είναι αρκετό για την υποστήριξη των εργαζομένων. Οι εφαρμογές, οι υπηρεσίες υποστήριξης, όπως και οι πολιτικές, αποτελούν μόνο ένα μέρος της υποδομής για την υποστήριξη της ευημερίας και της ψυχικής υγείας στην εργασία.

τους, οπότε βλέπουμε σε παγκόσμιο επίπεδο μια μετακίνηση ταλέντων, η Gallup το έχει ονομάσει "τσουνάμι ταλέντων". Ορισμένα άτομα εξακολουθούν να βιώνουν σε μεγάλο βαθμό αισθήματα άγχους και στην πρώτη παγκόσμια ακαδημαϊκή μελέτη για τις επιπτώσεις του Covid-19 στην ψυχική υγεία παρατηρήθηκε αύξηση, κατά 25%, της κλινικής κατάθλιψης και των αγχωδών διαταραχών. Οι άνθρωποι έχουν περάσει πολλά, βιώνοντας μια περίοδο άγχους, μοναξιάς, απομόνωσης και αναστάτωσης, πόσο μάλλον όταν μαζί με όλα αυτά συνυπάρχουν και η απώλεια εργασίας, το πένθος ή η ασθένεια. Εάν είστε επικεφαλής μιας εταιρείας και σκέφτεστε να εφαρμόσετε μια μορφή υβριδικής εργασίας, αυτό θα δημιουργήσει προκλήσεις στους εργαζόμενους για άλλη μια φορά και θα εγείρει περισσότερη αβεβαιότητα και αγχωτικές σκέψεις. Διατρέχετε επίσης τον κίνδυνο συνεχούς επαγγελματικής εξουθένωσης με την κουλτούρα "always-on" που έχουμε ήδη παρατηρήσει τους τελευταίους 18 μήνες, με ορισμένους εργαζόμενους να δηλώνουν ότι "ζουν στη δουλειά και δεν δουλεύουν για να ζήσουν".

Καμία επιχείρηση δεν μπορεί να τα καταφέρει αν η ομάδα της δεν είναι υγιής και ευτυχισμένη, καθώς οι εργαζόμενοι είναι η καρδιά του οργανισμού

Τι θεωρείτε ως ένδειξη ότι η ψυχική υγεία ενός ατόμου βρίσκεται σε κίνδυνο; Υπάρχουν τόσα πολλά σημάδια και συμπτώματα που μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε κάποιον, μερικές φορές είναι μικρά και ανεπαίσθητα και θα τα εντοπίσουν μόνο όσοι μας γνωρίζουν πολύ καλά, όσοι μας βλέπουν συνέχεια. Περνάμε, κατά μέσο όρο, 90.000 ώρες της ζωής μας στη δουλειά (ξέρω ότι είναι πολλές!), οπότε οι συνάδελφοί μας είναι συχνά οι πλέον κατάλληλοι για να εντοπίσουν πότε δεν είμαστε καλά! Τα σημάδια μπορεί να είναι οτιδήποτε, όπως σωματικά, π.χ. εμφάνιση, κούραση, πονοκέφαλοι, στομαχικές διαταραχές, μέχρι και ψυχολογικά ή συναισθηματικά σημάδια, όπως αλλαγή διάθεσης, να

Κατά τη γνώμη σας, πώς θα επηρεάσει ο Covid-19 την ψυχική υγεία στον κλάδο της δικηγορίας; Νομίζω ότι οι οργανισμοί όλων των κλάδων αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα αυτή τη στιγμή, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο η παγκόσμια πανδημία Covid19 έχει επηρεάσει την ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι μαραζώνουν, είναι κουρασμένοι και εξαντλημένοι. Έχουν βαρεθεί! Ορισμένα άτομα συνειδητοποίησαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας ότι η επιχείρησή τους στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την ευημερία 54 _ LAWYER

είμαστε πιο συχνά δακρυσμένοι ή ευερέθιστοι. Πολλές φορές αναγνωρίζουμε μια αλλαγή στη συμπεριφορά ενός συναδέλφου στη δουλειά, κάτι που φαίνεται να μην του ταιριάζει, όπως ότι κάνει λάθη που δεν θα έκανε ή ότι μπορεί να απομακρύνεται και να μην θέλει κοινωνικές συναναστροφές, μπορεί να φαίνεται ότι είναι συνέχεια συνδεδεμένος στο διαδίκτυο, ελέγχει συνεχώς τη δουλειά του και φαίνεται υπερβολικά αγχωμένος. Θα πρέπει, βέβαια, όλοι να έχουμε αυτογνωσία, για να γνωρίζουμε τις δικές μας “κόκκινες σημαίες”. Εγώ γνωρίζω τις δικές μου, από τους πονοκεφάλους λόγω έντασης μέχρι το να χάνω την όρεξή μου όταν βρίσκομαι υπό πίεση, γίνομαι πιο άμεση και αμφισβητώ την ομάδα μου, οπότε εμφανίζεται το άγχος μου. Μπορώ πλέον να το αντιληφθώ και εγώ, αλλά έχω δημιουργήσει μια κουλτούρα, εντός της οποίας η ομάδα μου μπορεί να αισθάνεται ασφαλής, να είναι ανοιχτή και άμεση μαζί μου και να με ελέγχει αν πιστεύει ότι κάτι δεν πάει καλά, αν δεν το έχω εντοπίσει η ίδια. Το να ασχολείστε ουσιαστικά με τους συναδέλφους σας έχει να κάνει με το να είστε καλός άνθρωπος, να φροντίζετε και να συμπονάτε τους άλλους. Είναι ένα γενναίο βήμα το να γίνει κανείς ένας αυθεντικός ηγέτης και μέρος αυτού είναι να μοιράζεται κάποια από τα τρωτά του σημεία όταν χρειάζεται, καθώς επιτρέπει και στους άλλους ανθρώπους να κάνουν το ίδιο. Ποια είναι η πιο σημαντική συνήθεια που ακολουθείτε για τη διαφύλαξη της ψυχικής σας υγείας και ευημερίας; Πώς βρίσκετε χρόνο γι' αυτή; Δεν είμαι σίγουρη αν είναι μια συνήθεια, όσο περισσότερο ένα οπλοστάσιο για τη φροντίδα του εαυτού μου! Έχει τα πάντα εκεί μέσα και ο κατάλογος μεγάλωσε μέσα στην πανδημία, γιατί κάποιες από τις βασικές μου συνήθειες, όπως το να πηγαίνω στο γυμναστήριο, δεν μπορούσα να τις τηρήσω λόγω του lockdown, οπότε και άρχισα να κολυμπάω στη θάλασσα (όλο το χρόνο, το κρύο νερό κάνει πολύ καλό στην ψυχική υγεία). Λατρεύω ακόμη το τρέξιμο και την πυγμαχία, κάθε μορφή δηλαδή ενίσχυσης των ορμονών της ευτυχίας. Τώρα

που τα σινεμά είναι και πάλι ανοιχτά, λατρεύω τις ταινίες δράσης και επιστημονικής φαντασίας, οτιδήποτε με ταξιδεύει σε ένα μακρινό βασίλειο είναι καθαρή απόδραση. Διαβάζω φεμινιστική ελληνική μυθολογία, ενώ αγαπώ επίσης τα μυθιστορήματα φαντασίας. Σημαντική για μένα είναι η πρωινή μου ρουτίνα, ως πρωινός τύπος έχω καλλιεργήσει μια ρουτίνα που συνδυάζει διαλογισμό, γιόγκα, κίνηση, συγγραφή ημερολογίου και οτιδήποτε με κάνει να νιώθω καλά, ακόμα και το να χορεύω στην κουζίνα! Ενθαρρύνω όλη την ομάδα μου να δημιουργεί χώρο για την αυτό-φροντίδα της. Η στρατηγική αυτό-φροντίδα έχει να κάνει με τα όρια, οπότε την Κυριακή δεσμεύω χρόνο για την εβδομάδα, θέλω χρόνο για άσκηση, χρόνο για να περνάω στην ύπαιθρο, χρόνο για κοινωνικές συναναστροφές. Η CHAMPS έχει εφαρμόσει με επιτυχία την 4ήμερη εβδομαδιαία εργασία τα τελευταία 3 χρόνια, έτσι ώστε να είναι οριοθετημένος ο χρόνος για να ασχοληθεί κανείς με τις δικές του δουλειές, χωρίς να επιτρέπονται συναντήσεις, κλήσεις ή email. Ιδανικά, είναι χρόνος για να ασχοληθούμε με όλα αυτά που μας διασκεδάζουν και τα οποία βοηθούν εμένα και την ομάδα μου να “ανθίσει” και να ευδοκιμήσει. ■

Στην CHAMPS βοηθάμε τις ομάδες και τους επικεφαλής που σκέφτονται πρωτοποριακά να μετατρέψουν την ψυχική ευεξία στο μεγαλύτερο πλεονέκτημά τους στην εργασία

55 _ LAWYER

_WORLD REPORT

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΌ ΚΟΙΝΟΒΟΎΛΙΟ ΚΙΝΕΊΤΑΙ ΚΑΤΆ ΤΩΝ ΚΡΑΤΏΝΜΕΛΏΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΣΈΒΟΝΤΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΈΣ ΤΟΥ ΚΡΆΤΟΥΣ ΔΙΚΑΊΟΥ Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κίνησε αγωγή κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για έναν μηχανισμό που επιτρέπει το πάγωμα των πληρωμών της ΕΕ προς τα κράτη-μέλη που δεν σέβονται τις αρχές του κράτους δικαίου. Η αγωγή εξετάζει αν η Επιτροπή αρνήθηκε να θεσπίσει τον απαραίτητο μηχανισμό που θα παγώσει τη χρηματοδότηση της ΕΕ για αυτά τα κράτημέλη και ήδη αρκετές χώρες βρίσκονται υπό έλεγχο. Συγκεκριμένα, έχουν ήδη επιβληθεί κυρώσεις στην Πολωνία, σύμφωνα με τις οποίες το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο διέταξε τη χώρα να καταβάλει πρόστιμο 1,2 εκατομμύρια δολάρια, επειδή δεν αναγνώρισε τις δικαστικές μεταρρυθμίσεις της ΕΕ. Ο μηχανισμός ισχύει από τον Ιανουάριο του 2021, ωστόσο η Επιτροπή αρνήθηκε ανοιχτά να χρησιμοποιήσει τον μηχανισμό, έως ότου το Δικαστήριο αποφανθεί επί της απόφασης της Πολωνίας σχετικά με τη νομιμότητά του.

Η ΓΕΡΟΥΣΊΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΊΑ ΜΠΛΟΚΆΡΕΙ ΝΌΜΟ ΚΑΤΆ ΤΗΣ ΒΊΑΣ ΚΑΤΆ ΛΟΑΤΚΙ+ ΑΤΟΜΩΝ Η ιταλική Γερουσία μπλόκαρε με μυστική ψηφοφορία την τροπολογία για την τιμωρία βίαιων πράξεων κατά μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Ο νόμος, γνωστός ως “DDL Zan”, από τον ομώνυμο βουλευτή, τέθηκε προς συζήτηση το 2018 με σκοπό να επεκτείνει το νόμο Mancino, ώστε όσοι ασκούν βία κατά των μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ή εμπλέκονται με άλλο τρόπο σε βία με βάση το φύλο, να φυλακίζονται για έως και τέσσερα χρόνια. Τα κόμματα του δεξιού μετώπου κατέθεσαν πρόταση για την παρεμπόδιση του νομοσχεδίου. Ο Zan δήλωσε με tweet ότι ένα “πολιτικό σύμφωνο” που προοριζόταν να οδηγήσει την Ιταλία προς τον “πολιτισμό” έσπασε. Το Βατικανό κατέθεσε επίσημη καταγγελία φοβούμενο τις επιπτώσεις σε βάρος των μελών της για τις απόψεις που είναι αντίθετες με την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+.

56 _ LAWYER

Αυστραλία: Νέο νομοσχέδιο για την ενίσχυση της κυβερνητικής εξουσίας εν μέσω πανδημίας Νέο νομοσχέδιο για την προστασία από τους κινδύνους των πανδημιών εισάγει η κυβέρνηση της Βικτώριας. Με το νέο σύστημα, ο πρωθυπουργός αποκτά σχεδόν πλήρη εξουσία στην κήρυξη, διάρκεια και διαχείριση της πανδημίας, ενώ ο Υπουργός Υγείας θα ανακοινώνει όσες εντολές του πρωθυπουργού κρίνει “εύλογα αναγκαίες” για την προστασία της δημόσιας υγείας. Κατά του νέου συστήματος που καταργεί τον μέχρι τώρα μη εκλεγμένο επικεφαλής της υγειονομικής υπηρεσίας στράφηκε ο Δικηγορικός Σύλλογος της Βικτώριας κάνοντας λόγο για τη “μεγαλύτερη πρόκληση του κράτους δικαίου” εδώ και δεκαετίες. Ο πρόεδρος του Συλλόγου εξέφρασε την ανησυχία του για το ευρύ πεδίο των εξουσιών που δίνεται στα κυβερνητικά πρόσωπα, καθώς πιστεύει ότι το νομοσχέδιο θα περιορίσει πολύ τον έλεγχο κατά της κυβέρνησης, ενώ θα καταργήσει κάθε έλεγχο και ισορροπία στη διαχείριση της πανδημίας, και ζητά από την κυβέρνηση μια συζήτηση επί των διατάξεων του νομοσχεδίου πριν την ψήφιση.

ΔΙΕΘΝΈΣ ΠΟΙΝΙΚΌ ΔΙΚΑΣΤΉΡΙΟ: ΚΛΕΊΝΕΙ ΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΌΝΙΑ ΈΡΕΥΝΑ ΠΕΡΊ ΕΓΚΛΗΜΆΤΩΝ ΠΟΛΈΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΛΟΜΒΊΑ ΜΕΤΆ ΑΠΌ ΣΎΜΦΩΝΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ Σύμφωνο συνεργασίας με αόριστη διάρκεια σύνηψαν εισαγγελία και κυβέρνηση της Κολομβίας, θέτοντας στο αρχείο τις προκαταρκτικές έρευνες του ΔΠΔ διάρκειας 17 ετών για τα εγκλήματα πολέμου της Κολομβίας, κατά τη διάρκεια των οποίων διαπιστώθηκε ότι κυβερνητικές δυνάμεις της Κολομβίας, οι FARC-EP-ELN και οι παραστρατιωτικοί, είχαν διαπράξει εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Το σύμφωνο επικεντρώνεται στην αρχή της συμπληρωματικότητας και αναγνωρίζει τις προσπάθειες της Κολομβίας για τον τερματισμό της ατιμωρησίας για τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, καθώς και την προθυμία και ικανότητα της Κολομβίας να ασκήσει δίωξη. Η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να στηρίξει τις προσπάθειες των θεσμικών οργάνων, μεταξύ άλλων μέσω δημοσιονομικής πρόβλεψης, ενώ η εισαγγελία έχει δεσμευτεί να υποστηρίξει τις προσπάθειες της Κολομβίας για λογοδοσία.

ΤΟ ΑΝΏΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΉΡΙΟ ΤΗΣ ΙΝΔΊΑΣ ΖΗΤΆ ΑΠΌ ΤΗΝ RBI ΝΑ ΑΠΟΦΑΣΊΣΕΙ ΕΠΊ ΤΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΎ ΤΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΏΝ ΜΕ ΚΡΥΠΤΟΝΟΜΊΣΜΑΤΑ

Το Ανώτατο Δικαστήριο του Δελχί ζήτησε την ανάκληση της απαγόρευσης χρήσης του συστήματος UPI για συναλλαγές με κρυπτονομίσματα στη χώρα, μέχρι τη συζήτηση της υπόθεσης τον Δεκέμβριο. Το αίτημα υποβλήθηκε από έναν μικροεπενδυτή που υποστηρίζει ότι η απαγόρευση παραβιάζει τα θεμελιώδη δικαιώματα στην ελευθερία του εμπορίου και την ισότητα βάσει του ινδικού Συντάγματος, αναγκάζοντας τους πελάτες να καταφεύγουν σε άλλες επιλογές πληρωμών πιο μακροχρόνιες και δαπανηρές. Μεγάλες τράπεζες της Ινδίας σταμάτησαν τη χρήση του συστήματος βάσει της εγκυκλίου του 2018 που εξέδωσε η Ρυθμιστική Αρχή Τραπεζών της Ινδίας, με την οποία απαγορεύεται οι τράπεζες να πραγματοποιούν συναλλαγές με εικονικά νομίσματα. Η εγκύκλιος, ωστόσο, καταργήθηκε αργότερα από το Ανώτατο Δικαστήριο τον Μάρτιο του 2020. Τα κρυπτονομίσματα παραμένουν μέχρι σήμερα ανεξέλεγκτα στην Ινδία, ενώ σχετικό νομοσχέδιο βρίσκεται υπό επεξεργασία.

ΤΟ FACEBOOK ΔΙΑΓΡΆΦΕΙ ΤΟ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΓΝΏΡΙΣΗΣ ΠΡΟΣΏΠΟΥ Το Facebook ανακοίνωσε ότι θα διαγράψει τα βιομετρικά δεδομένα περισσότερων από ένα δισεκατομμύριο χρηστών. Ωστόσο, σκοπεύει να διατηρήσει το Deep Face, το λογισμικό αναγνώρισης προσώπου που στο παρελθόν είχε επισύρει σημαντικές κυρώσεις για την εταιρεία. Νωρίτερα φέτος, το Facebook κατέβαλε 650 εκατομμύρια δολάρια σε διακανονισμό ομαδικής αγωγής, μετά από μήνυση για τη συλλογή βιομετρικών δεδομένων των χρηστών χωρίς άδεια, ενώ το 2019 η εταιρεία κατέβαλε πρόστιμο ύψους 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (FTC) για τις παραβιάσεις του απορρήτου των δεδομένων της μετά από έρευνα που διεξήχθη σε συνέχεια του σκανδάλου Cambridge Analytica.

LAWYER _ 57

_WORLD REPORT

ΔΕΕ: ΠΡΌΣΤΙΜΟ 1 ΕΚΑΤ. ΕΥΡΏ ΗΜΕΡΗΣΊΩΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΩΝΊΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΗ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΙΚΏΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΊΣΕΩΝ Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης διέταξε την Πολωνία να καταβάλει 1.000.000 ευρώ ημερησίως, έως ότου συμμορφωθεί με τις

ΔΗΜΙΟΥΡΓIΑ ΕΝOΣ ΝEΟΥ ΠΑΓΚOΣΜΙΟΥ ΕΛAΧΙΣΤΟΥ ΕΤΑΙΡΙΚΟY ΦOΡΟΥ ΜΕ EΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ G20 Η G20 συμφώνησε ελάχιστο παγκόσμιο φόρο 15% σε επιχειρήσεις για την αντιμετώπιση των νέων φορολογικών ζητημάτων που έχει δημιουργήσει η ψηφιακή οικονομία. Στη συμφωνία-ορόσημο συμμετέχουν 136 χώρες, δηλαδή περισσότερο από το 90% του παγκόσμιου ΑΕΠ, και θα ανακατανεμηθούν πάνω από 125 δισεκατομμύρια δολάρια από τις 100 μεγαλύτερες και πιο κερδοφόρες πολυεθνικές επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο, σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί η δίκαιη κατανομή φόρων στις χώρες που δραστηριοποιούνται και παράγουν κέρδη. Η συμφωνία αυτή, με τη μορφή διεθνούς συνθήκης, θα απευθύνεται σε πολυεθνικές του κλάδου της τεχνολογίας με κύκλο εργασιών άνω των 20 δισ. ευρώ, δηλαδή στη Google, Amazon και Facebook και θα τις αποθαρρύνει από τους φορολογικούς παραδείσους, ενώ θα προβλέπονται διατάξεις περί φορολογικής ασφάλειας και πρόληψης για την αποφυγή της διπλής φορολόγησης των κερδών. Θα τεθεί σε ισχύ έως το 2023, ενώ παράλληλα θα εξεταστούν και άλλες φορολογικές πρωτοβουλίες.

58 _ LAWYER

υποχρεώσεις που απορρέουν από τη διαταγή του της 14ης Ιουλίου, η οποία έκρινε ότι το πειθαρχικό καθεστώς για τους δικαστές στην Πολωνία δεν είναι συμβατό με το δίκαιο της ΕΕ. Το δικαστήριο είχε ζητήσει επιπλέον από την Πολωνία να αναστείλει τα πειθαρχικά τμήματα, καθώς δεν ήταν ανεξάρτητα και αμερόληπτα. Είχε διαπιστώσει ότι οι δικαστικές μεταρρυθμίσεις του 2017, που περιλάμβαναν την εκλογή δικαστών από το κοινοβούλιο και πειθαρχικά μέτρα με μείωση μισθού και αναστολή, παρενέβαιναν άμεσα στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης με έκδοση ασφαλιστικών μέτρων τον Απρίλιο του 2020. Η αίτηση που κατατέθηκε από την ΕΕ κλιμάκωσε τις εντάσεις μεταξύ της ΕΕ και της Πολωνίας, με τις δύο πλευρές να κάνουν αιχμηρές δηλώσεις.

06 . 12 . 21

presents

17 People Management

LIVE ON YOUR SCREEN

th

Executive Seminar

Δύο κορυφαίοι thinkers στη Διαχείριση των Aνθρώπων μοιράζονται τις γνώσεις τους και συνομιλούν με διακεκριμένα στελέχη της ελληνικής αγοράς!

Liz Wiseman

#17 in Thinkers50 list, Leadership Expert & Best-Selling Author

⊲ IMPACT PLAYERS:

How to Take the Lead, Play Bigger & Multiply Your Impact

Dave Ulrich

University Professor, Author, Speaker, Management Coach, & Management Consultant

⊲ HR Reinvention …

What’s Next for HR

www.peoplemanagement.gr

Συμμετοχές: Μαίρη Καλλιφείδα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 333), C.: 6936 533 318 Ε: mkalifida@boussias.com Χορηγίες: Μαρίνα Καφέζα, T: 210 6617777 (εσωτ. 252), E: mkafeza@boussias.com Περιεχόμενο: Χρύσα Δέμη, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 171), Ε: cdemi@boussias.com

Official Publication

LAWYER

The Business Magazine • Νοέμβριος 2021

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ZAΓOΡITHΣ Συνήγορος του Καταναλωτή

Διανοητική ιδιοκτησία και τεχνολογική καινοτομία_σελ. 20 Ιδιωτικοποιήσεις: Συνταγματικοί και νομοθετικοί περιορισμοί_σελ. 30

TIMH: 11,00 € TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152 ISSN: 2732-6152

016