LAWYER τεύχος 03

LAWYER The Business Magazine • Σεπτέμβριος 2020

ΜΑΡΙΟΣ ΜΠΑΧΑΣ Senior Partner, Bahas, Gramatidis & Partners

Πνευματική & Βιομηχανική Ιδιοκτησία_σελ. 20 Banking & Finance_σελ.30 Covid-19 & Εργασιακές Σχέσεις_σελ. 38

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

003

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

The Business Magazine www.lawyermagazine.gr

04 _

06

Editorial

News & Updates

ΕΚΔΟΤΗΣ

_

Μιχάλης Κ. Μπούσιας ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Δηµήτρης Κορδεράς

10

12

16

Thought Leadership: Αικατερίνη Μαργέλλου, Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια & Διευθύντρια ΔΝΥ ΟΒΙ, DESS Acc. et Pr. Ind., Μέλος Επιτροπής Τμημάτων Προσφυγών στον ΕΟΔΕ (Μόναχο)

Cover Story: BAHAS, GRAMATIDIS & PARTNERS Μάριος Μπαχάς, Senior Partner

Back Cover Story: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ιωάννης Ελ. Κοϊμτζόγλου, Δικηγόρος, Δ. Ν., Νομικός Σύμβουλος Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ)

20

30

38

In the Spotlight: Οι εξελίξεις στο Δίκαιο της Πνευματικής και Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας

In the Spotlight: Banking & Finance

In the Spotlight: COVID-19 και εργασιακές σχέσεις

46

50

52

ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

_

Nατάσσα Θεοδοσίου

Opinions: 1. Αθανάσιος Παναγιώτου, Υποψήφιος Δ.Ν., LL.M. Queen Mary University of London

Opinions:

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

Ίλια Φλωρίδη, Δικηγόρος Παρ’ Εφέταις | MBA in Communication & PR

Opinions: Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης, Δικηγόρος, Δρ. Νομικής, Attorney at Law, Lamda Development S.A.

60

63

Opinions: Κωνσταντίνα Ν. Καλάκου, LL.M. in Taxation, London School of Economics, Δικηγόρος

Opinions:

68 _

72

Lawyer On Tour:

World Report

_

_

_

2. Αθανάσιος Βοζίκης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

56 _

Opinions: Νικόλας Κανελλόπουλος, Γενικός Γραμματέας ΟΠΕΜΕΔ, Δικηγόρος- Διαμεσολαβητής

64 _

Lawyer On Tour: Cecilia Bonefeld-Dahl, Director General of DIGITALEUROPE

20

_

_

_

_

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Αντωνία Κατσουλιέρη EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

Αλεξάνδρα Βαρλά

avarla@boussias.com ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Νένα Γιαννακίδου ACCOUNT MANAGER

Λήδα Πλατή

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Ρούλη Σαμίου

rsamiou@boussias.com CREATIVE DIRECTOR

Γιώργος Τριχιάς

_

_

_

Δήμητρα Εύα Δωρή, Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Στελεχών Νομικών Επαγγελμάτων

_

Giulia Zappaterra, LL.M., Technology Lawyer | Intellectual Property & Technology | DLA Piper

38

Θωμάς Αρσένης IMAGE BANK

www.shutterstock.com Αdobe Stock ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Aµαλία Ψιλούδη, Δηµήτρης Φαραός, Θανάσης Μουτζίκος

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

Pressious Arvanitidis

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης, Αλέξης Σουλιώτης, Λίνα Γκολοµάζου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ΕΤΗΣΙΕΣ) Εταιρειών: €121 Ιδιωτών: €99 Φοιτητών: €77 Κύπρου-Εξωτερικού: €132 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com ISSN 2732-6152

LAWYER _ 3

_EDITORIAL

“ A ND ALL AT ONCE, SUMMER COLLAPSED INTO FALL” - Oscar Wilde

Ο

Σεπτέμβριος έχει παραδοσιακά δυο όψεις. Από τη μια, το τέλος των διακοπών και τη μελαγχολική επιστροφή στην καθημερινότητα, τη δουλειά, τις υποχρεώσεις, το σχολείο. Και από την άλλη, την αισιοδοξία μιας νέας εποχής, η οποία μας εμπνέει να κάνουμε σχέδια, να θέσουμε στόχους, να λάβουμε αποφάσεις, να δεσμευθούμε ότι θα βελτιώσουμε τις συνήθειές μας. Φέτος, όμως, οι συνθήκες μοιάζουν να είναι λίγο διαφορετικές. Θα ήταν, άραγε, υπερβολικό να δανειστούμε την ποιητική γραφή του Oscar Wilde και να πούμε ότι το καλοκαίρι κατέρρευσε στα χέρια του φθινοπώρου; Άλλωστε, ο Σεπτέμβριος μας «προσγείωσε» αρκετά απότομα σε μια πραγματικότητα - την οποία η θερινή ραστώνη είχε καταφέρει να παραμερίσει - αποκτώντας, έτσι, μια τρίτη διάσταση: αυτή της αβεβαιότητας, της νευρικότητας, της αδυναμίας για προγραμματισμό, της αναμονής. Η ομάδα μας, ωστόσο, επιμένει στη δεύτερη όψη του Σεπτεμβρίου. Στη διαύγεια αυτού του μήνα, στη δημιουργικότητά του. Στο LAWYER αγαπάμε τους στόχους, ανεξάρτητα από το αν θα τους πετύχουμε ή όχι. Για αυτό και αποφασίσαμε να μετατρέψουμε τη νευρικότητα σε παραγωγικότητα και την αβεβαιότητα σε κινητήριο δύναμη, ώστε να υλοποιήσουμε νέες ιδέες και να συνεχίσουμε να είμαστε η φωνή του Νομικού Συμβούλου, τον οποίο υπηρετούμε.

Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief

Το τεύχος αυτό, λοιπόν, είναι αφιερωμένο στα σχέδια. Σε αυτά που θα πραγματοποιηθούν και σε αυτά που θα ξεχαστούν. Εύχομαι καλή και δημιουργική επάνοδο!

4 _ LAWYER

_NEWS&UPDATES

ΝΈΟΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΌΣ ΚΏΔΙΚΑΣ

ΤΑ ΜΈΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΊΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΈΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΎ ΈΤΟΥΣ Με υπόμνημα προς τον Υπουργό Δικαιοσύνης, οι πρόεδροι της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών, της Ένωσης Εισαγγελέων Ελλάδος, της Ένωσης Δικαστικών Λειτουργών Ελεγκτικού Συνεδρίου και της Ένωσης Δικαστικών Λειτουργών μελών του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, ζητούν τη λήψη μέτρων ασφαλείας για την επιστροφή στις δικαστικές αίθουσες. Μεταξύ των μέτρων που θεωρούνται απαραίτητα για την αποφυγή της εξάπλωσης του ιού στα δικαστικά μέγαρα προτείνονται: Η τοποθέτηση plexi-glas στις έδρες, η θερμομέτρηση και καταγραφή των στοιχείων των εισερχομένων στα δικαστήρια, αλλά και η υποχρεωτική διεξαγωγή ιατρικών εξετάσεων για την ανίχνευση του κορωνοϊού σε δικαστές, δικαστικούς υπαλλήλους και αστυνομικά όργανα που επιστρέφουν από τις διακοπές και απασχολούνται καθημερινά στα κτίρια των δικαστηρίων. Παράλληλα, οι Ενώσεις αιτούνται την πρόσληψη δικαστικών υπαλλήλων, ούτως ώστε να δύναται μέρος των ήδη υπηρετούντων υπαλλήλων να προσφέρει έργο με τηλεργασία ή εξ αποστάσεως, και έτσι, ν’ αποφευχθεί συγκέντρωση μεγάλου αριθμού υπαλλήλων μέσα στις ίδιες τις δικαστικές υπηρεσίες.

ΣΎΣΤΑΣΗ ΜΌΝΙΜΗΣ ΔΙΑΙΤΗΣΊΑΣ ΣΤΟΝ ΔΣΘ

Σε δημόσια διαβούλευση τέθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών το σχέδιο νόμου με τίτλο: «Κώδικας Διευθέτησης Οφειλών και Παροχής Δεύτερης Ευκαιρίας». Όπως επισημαίνει το Υπουργείο, το νομοσχέδιο επιδιώκει την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου αντιμετώπισης της οικονομικής αδυναμίας των οφειλετών, μέσω της προληπτικής αναδιάρθρωσης, με διαδικασίες για την έγκαιρη προειδοποίηση των πολιτών ή της συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών και απαλλαγής από χρέη κάθε προσώπου, φυσικού ή νομικού, το οποίο αναλαμβάνει οικονομική δραστηριότητα, ανεξαρτήτως του αν αυτή είναι ή όχι επιχειρηματική. Σημαντική είναι η δυνατότητα παροχής δεύτερης ευκαιρίας, με ταχείες διαδικασίες και η διαγραφή του υπολοίπου των οφειλών, κατόπιν ρευστοποίησης του συνόλου της περιουσίας και ελέγχου της περιουσιακής κατάστασης του οφειλέτη. Όπως επεσήμανε σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Lawyer Ιουνίου o κ. Στάθης Ποταμίτης, ο οποίος συμμετείχε στην κατάρτιση του νομοσχεδίου, ο νέος Κώδικας επιχειρεί τη ριζική απλοποίηση, τόσο διαδικαστικά, όσο και από πλευράς ουσίας, όλων των εργαλείων αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας, επιδιώκοντας απλότητα, ταχύτητα και νέες ευκαιρίες.

Με το Προεδρικό Διάταγμα 68/2020, το οποίο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 28-08-2020, συστάθηκε μόνιμη διαιτησία στον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης (ΔΣΘ), με αντικείμενο την επίλυση διαφορών ιδιωτικού δικαίου με περιουσιακό αντικείμενο, εφόσον τα μέρη έχουν δικαίωμα διάθεσης αυτού. Εφαρμοστέα νομοθεσία κατά την διαιτησία θεωρείται τόσο το ίδιο το ΠΔ, όσο και οι διατάξεις των άρθρων 867-900 του ΚΠολΔ ενώ, σε περίπτωση διεθνούς διαιτησίας, εφαρμοστέες είναι και οι διατάξεις του Ν. 2735/1999. Το ΠΔ καθορίζει, μεταξύ άλλων, τη διαδικασία κατάρτισης του καταλόγου των Διαιτητών, τις αμοιβές αυτών, τη συγκρότηση του Διαιτητικού Δικαστηρίου, κ.α.

6 _ LAWYER

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΕΝΊΣΧΥΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΉΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΌΡΩΝ Με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα θα λάβει το συμπληρωματικό ποσό των 23,8 εκατ. ευρώ για τη στήριξη της διαχείρισης των συνόρων, με στόχο την ανάπτυξη συνοριοφυλάκων, την αντιμετώπιση της ανάγκης ενίσχυσης της υπηρεσίας υποδοχής και ταυτοποίησης στα νησιά του Αιγαίου και την υποστήριξη της ανάπτυξης πρόσθετου προσωπικού. H Επιτροπή ενέκρινε, επίσης, χρηματοδότηση ύψους 12,8 εκατ. ευρώ για τη Βουλγαρία, στην οποία συμπεριλαμβάνεται υποστήριξη για πρόσθετους συνοριοφύλακες που συμμετέχουν σε επιχειρήσεις στα νότια εξωτερικά σύνορα της χώρας. Οι χρηματοδοτήσεις αυτές εντάσσονται στην ευρύτερη πολιτική της Ε.Ε. να επικουρεί, μέσω του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας, τα κράτη μέλη στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης.

ΔΙΑΤΆΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΏΘΗΣΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΉΣ ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗΣ

Το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Ρυθμίσεις για την επιτάχυνση της εκδίκασης εκκρεμών υποθέσεων του ν. 3869/2010 σύμφωνα με τις επιταγές του άρθρου 6 § 1 ΕΣΔΑ ως προς την εύλογη διάρκεια της πολιτικής δίκης, τροποποιήσεις του Κώδικα Δικηγόρων και λοιπές διατάξεις», το οποίο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση την 01-09-2020, περιλαμβάνει δυο πολύ ενδιαφέρουσες διατάξεις για την προώθηση της Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 37 του νομοσχεδίου προβλέπει ότι «οι διασκέψεις σε όλα τα δικαστήρια της Χώρας μπορούν να γίνονται και εξ αποστάσεως με τη χρήση τεχνολογικών μέσων, εφόσον δεν είναι εφικτή η φυσική συμμετοχή ενός ή περισσοτέρων δικαστών σε αυτές». Παράλληλα, το άρθρο 41 προβλέπει τη δυνατότητα επεξεργασίας διαταγμάτων με χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, διάταξη η οποία αποσκοπεί στο να επιτρέψει την ηλεκτρονική διακίνηση προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων μεταξύ των αρμόδιων υπουργείων, μέσω ειδικής ψηφιακής πλατφόρμας.

LAWYER _ 7

Η ΑΠΑΓΌΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΙΚΏΝ ΜΊΑΣ ΧΡΉΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ Σε δημόσια διαβούλευση τέθηκε, στις 21-08-2020, από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το σχέδιο νόμου για την «Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2019/904/ΕΕ σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον». Όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά στο άρθρο 1 του νομοσχεδίου, σκοπός του είναι η θέσπιση μέτρων για την «πρόληψη και τη μείωση του αντικτύπου ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον, ιδίως στο υδάτινο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία, καθώς και την προώθηση της μετάβασης στην κυκλική οικονομία με καινοτόμα και βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα, προϊόντα και υλικά, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη της οικονομίας και την αποδοτική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς». Η αυξημένη χρήση των πλαστικών, και δη των πλαστικών μιας χρήσης, τα οποία ανέρχονται σε ποσοστό 50% του συνόλου των πλαστικών, καθιστά επιτακτική την ανάγκη θέσπισης των κατάλληλων μέτρων, για την αντιμετώπιση των σοβαρότατων κινδύνων που η χρήση αυτή προκαλεί (σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό ειδών αλιείας) στα θαλάσσια οικοσυστήματα και, βεβαίως, την ανθρώπινη υγεία. Η διαβούλευση θα διαρκέσει μέχρι τις 18 Σεπτεμβρίου 2020, ημέρα Παρασκευή και ώρα 17.00.

_NEWS&UPDATES

ΚΏΔΙΚΑΣ ΨΗΦΙΑΚΉΣ ΔΙΑΚΥΒΈΡΝΗΣΗΣΚΏΔΙΚΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΏΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΏΝ ΓΝΩΜΟΔΌΤΗΣΗ ΑΠΔΠΧ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞ’ ΑΠΟΣΤΆΣΕΩΣ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΊΑ Σε συνέχεια αναφορών που υπεβλήθησαν κατά του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων από την Οµοσπονδία Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Λειτουργών Ελλάδος (ΟΙΕΛΕ), τη ∆ιδασκαλική Οµοσπονδία Ελλάδος (∆ΟΕ) και μια ιδιώτη, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) κλήθηκε να εξετάσει τη συµβατότητα της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στις σχολικές µονάδες της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, µε τις διατάξεις του Γενικού Κανονισµού Προστασίας ∆εδοµένων (ΓΚΠ∆) και του Ν. 4624/2019, καθώς και κατά πόσον η παροχή της εκπαίδευσης συνιστά νόµιµη επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων ή όχι. Στο πλαίσιο αυτό, η ΑΠΔΠΧ εξέδωσε την υπ’ αριθ. 4/2020 Γνωμοδότηση, δια της οποίας έκρινε νόμιμη την, κατ’ άρθρο 63 του Ν. 4686/2020 σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, σημειώνοντας ότι: «η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει απαραίτητα να λειτουργήσει µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο, η σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί χρήσιµο εργαλείο εκπαίδευσης, µε αυξηµένη χρησιµότητα ειδικά σε περιόδους πανδηµίας και η επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα που διενεργείται κατά τη σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να συντελεστεί µε τρόπο συµβατό µε τον ΓΚΠΔ». Η ΑΠΔΠΧ απηύθυνε, ωστόσο, συστάσεις στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων για ελλείψεις που εντόπισε στην Εκτίμηση Αντικτύπου (ΕΑΠΔ), την οποία εκπόνησε το Υπουργείο και έθεσε προθεσμία 3 μηνών, από τη δημοσίευση της Γνωμοδότησης, για την (συμμορφούμενη με τις συστάσεις) τροποποίηση της ΕΑΠΔ.

8 _ LAWYER

Στη Βουλή κατετέθη, στις 09-092020, το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης με τίτλο «Κώδικας Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κώδικας Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών», το οποίο αποτελείται από 232 άρθρα και διαρθρώνεται σε τρία μέρη, εκ των οποίων τα δύο πρώτα αντιστοιχούν στον Κώδικα Ψηφιακής Διακυβέρνησης και τον Κώδικα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών, αντίστοιχα, ενώ το τρίτο περιλαμβάνει λοιπές διατάξεις. Μεταξύ των διατάξεων του προτεινόμενου σχεδίου νόμου αξίζει να αναφερθούν η καθιέρωση Προσωπικού Αριθμού, ως στοιχείου για την επαλήθευση της ταυτότητας των φυσικών προσώπων κατά τις συναλλαγές τους με δημόσιους φορείς, οι προϋποθέσεις κύρους και αποδεικτικής ισχύος των ηλεκτρονικών δημοσίων εγγράφων, καθώς και η τήρηση, από κάθε φορέα του δημόσιου τομέα, ηλεκτρονικού πρωτοκόλλου για την καταχώρηση πράξεων, όπως η έκδοση, παραλαβή, κοινοποίηση και διαβίβαση εγγράφων. Παράλληλα, μέσω του Κώδικα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών επιδιώκεται ο εκσυγχρονισμός του ρυθμιστικού πλαισίου για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, με έμφαση στην τόνωση του ανταγωνισμού και την περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς ηλεκτρονικών επικοινωνιών, καθώς και την προστασία των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, προκειμένου να απολαμβάνουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες σε ανταγωνιστικές τιμές.

ΕΓΚΡΊΘΗΚΕ ΤΟ “MASTER PLAN” ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΛΙΓΝΙΤΟΠΟΊΗΣΗ Η Κυβερνητική Επιτροπή που συνεδρίασε υπό την προεδρία του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη ενέκρινε το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ) των λιγνιτικών περιοχών, το οποίο πρόκειται, εν συνεχεία, να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Το ολιστικό σχέδιο δίκαιης μετάβασης, το οποίο έχει εξαγγείλει η Κυβέρνηση ήδη από τις αρχές του έτους, εδράζεται σε πέντε πυλώνες: (1) Καθαρή «πράσινη» ενέργεια, (2) Βιομηχανία, βιοτεχνία και εμπόριο, (3) «Έξυπνη» αγροτική παραγωγή, (4) Βιώσιμος τουρισμός και (5) Τεχνολογία και εκπαίδευση. Κατά την παρουσίαση του σχεδίου, ο Υπουργός κ. Χατζηδάκης αναφέρθηκε σε 16 σημαντικές επενδύσεις στις λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης, με εκτιμώμενο προΰπολογισμό άνω των 3 δισ. Ευρώ, μεταξύ των οποίων: η δημιουργία φωτοβολταϊκών πάρκων, συνολικής ισχύος 2,3 GW (Δυτική Μακεδονία), η ανάπτυξη οικοσυστήματος οινικού τουρισμού, στα πρότυπα της Βόρειας Ιταλίας (Δυτική Μακεδονία), η δημιουργία πρότυπης φαρμακοβιομηχανίας (Μεγαλόπολη) και η εγκατάσταση μονάδας αποθήκευσης ενέργειας στη Δυτική Μακεδονία (Eunice).

ΝΈΑ ΜΈΤΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΎ ΣΤΟ ΔΗΜΌΣΙΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΊΕΣ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΉ Με εγκύκλιό του το Υπουργείο Εσωτερικών ενημερώνει για τα νέα μέτρα που θα ισχύσουν έως τις 4-10-2020 για τις δημόσιες υπηρεσίες της Περιφέρειας Αττικής. Μεταξύ αυτών προβλέπονται: η δυνατότητα τηλεργασίας (αποκλειστικά εφόσον αυτό είναι εφικτό λόγω της φύσης των ασκούμενων καθηκόντων) σε ποσοστό έως 40% επί του συνόλου των πραγματικά υπηρετούντων και προσερχόμενων υπαλλήλων σε κάθε φορέα, ο καθορισμός τριών ωραρίων λειτουργίας για την προσέλευση και αποχώρηση των υπαλλήλων από τις υπηρεσίες, καθώς και η παροχή εργασίας σε βάρδιες. Επιπροσθέτως, επιβάλλεται (επί ποινή προστίμου) η χρήση μη ιατρικής μάσκας προστασίας, ενώ επισημαίνεται ότι επιτρέπεται η εξυπηρέτηση του κοινού μόνο σε επείγουσες περιπτώσεις και κατόπιν ραντεβού, καθημερινά μέχρι τις 16.00.

ΕΚΔΉΛΩΣΗ ΤΗΣ ΟΛΟΜΈΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΈΔΡΩΝ ΤΩΝ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΏΝ ΣΥΛΛΌΓΩΝ ΕΛΛΆΔΟΣ ΣΤΟ ΚΑΣΤΕΛΌΡΙΖΟ Με τη συμμετοχή διακεκριμένων νομικών και ακαδημαϊκών, αλλά και εκπροσώπων του χώρου της πολιτικής διεξήχθη στις 19-09-2020, στο Καστελόριζο, η εκδήλωση της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος με θέμα «Η Οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο: Νομικά ζητήματα και προκλήσεις». Κατά τον χαιρετισμό του, ο Πρόεδρος του ΔΣΑ, κ. Δημήτρης Βερβεσός, σημείωσε ότι «Πρέπει να εμπνεύσουμε και να εμπνευστούμε από εκείνες τις ιστορικές μας στιγμές, όπου διαπλάσαμε το Διεθνές Δίκαιο αντιπαλεύοντας τις πιο δυσμενείς εσωτερικές και διεθνείς συνθήκες, όταν τίποτε δεν προοιώνιζε την επιτυχή κατάληξη με βάση τη “λογική” και την “ψυχραιμία”».

LAWYER _ 9

_THOUGHT LEADERSHIP

Αικατερίνη Μαργέλλου Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια & Διευθύντρια ΔΝΥ ΟΒΙ | DESS Acc. et Pr. Ind. | Μέλος Επιτροπής Τμημάτων Προσφυγών στον ΕΟΔΕ (Μόναχο)

Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΕΙ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Καταναλώνουμε ευχάριστα ακτινίδια με ομοιόμορφο μεγάλο μέγεθος ή τραγανά αχλάδια με καταπράσινο φλοιό ή γλυκά σταφύλια χωρίς κουκούτσια - ξέρουμε άραγε ότι πίσω από τα φρούτα αυτά είναι ένα κερδοφόρο είδος φυτικής ποικιλίας; Τα καταπράσινα αχλάδια είναι φυτική ποικιλία αχλαδιών ανθεκτικών στο βακτηριακό κάψιμο και τα γλυκά σταφύλια είναι φυτική ποικιλία σταφυλιών με μεγάλη απόδοση χυμού. Τα ομοιόμορφα ακτινίδια παράγονται από δενδρύλλια ποικιλίας ακτινιδιάς με την ονομασία: «Ακτινίδια Τσεχελίδης» και είναι μια νέα βελτιωμένη ποικιλία ακτινιδιάς, με μεγαλύτερο και ομοιόμορφο μέγεθος καρπών πλουσιότερων σε θρεπτικά συστατικά (Τόπος Παραγωγής: Νάουσα).

Τι είναι φυτική ποικιλία; Η διεθνής βιβλιογραφία ορίζει ως «φυτική ποικιλία» ένα φυτικό σύνολο, το οποίο ανήκει στην κατώτερη γνωστή ταξινομική ομάδα βοτανικής και χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα αναπαραγωγής των διακριτών και γενετικών της χαρακτήρων. Το δικαίωμα σε φυτική ποικιλία ανήκει στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και, ειδικότερα, στο δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας και παρέχει sui generis προστασία στον δημιουργό, ανάλογη με εκείνη που έχει ο εφευρέτης-κάτοχος διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Η προστασία φυτικών ποικιλιών εφαρμόζεται σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο. Στόχος είναι η ενθάρρυνση και προώθηση της δημιουργίας νέων ποικιλιών και η βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων προς όφελος της κατανάλωσης.

Πότε προστατεύεται μια φυτική ποικιλία; Η φυτική ποικιλία για να προστατευθεί με βάση το δίκαιο βιομηχανικής ιδιοκτησίας πρέπει να είναι: - νέα - διακριτή - ομοιογενής και - σταθερή Σε περίπτωση που συγκεντρώνει σωρευτικά τα κριτήρια αυτά, χορηγείται στον δημιουργό της το σχετικό πιστοποιητικό προστασίας.

10 _ LAWYER

Ποια είναι η διεθνής προστασία; Η Διεθνής Συνθήκη για την προστασία των φυτικών ποικιλιών, η οποία υπεγράφη στη Γενεύη στις 2 Δεκεμβρίου 1961 και, στη συνέχεια, αναθεωρήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1972, στις 23 Οκτωβρίου 1978 και στις 19 Μαρτίου 1991, παρέχει στους δημιουργούς νέων ποικιλιών φυτών αποκλειστικά δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, με βάση μία δέσμη ενιαίων και σαφώς καθορισμένων αρχών. Βάσει της εν λόγω Συνθήκης, ιδρύθηκε η Διεθνής Ένωση Προστασίας Φυτικών Ποικιλιών (UPOV), με έδρα τη Γενεύη, η οποία σήμερα αριθμεί 76 κράτη-μέλη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μέλος της UPOV από την 29η Ιουλίου 2015. Όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν προσχωρήσει μέχρι σήμερα στην εν λόγω Συνθήκη, εκτός από την Κύπρο, τη Μάλτα, το Λουξεμβούργο και την Ελλάδα. Με τη διακρατική αυτή Συνθήκη, ιδρύθηκε ένα διεθνές σύστημα προστασίας εθνικών ποικιλιών φυτών και αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας σε διεθνές επίπεδο υπέρ των δημιουργών ποικιλιών, με σκοπό την ανάπτυξη νέων ποικιλιών για το κοινό καλό. Σύμφωνα με τη διεθνή Συνθήκη, ως «δημιουργός φυτικής ποικιλίας» ορίζεται το πρόσωπο, που δημιουργεί, ανακαλύπτει ή αναπτύσσει μία ποικιλία. Η διάρκεια προστασίας των φυτικών ποικιλιών δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 20 έτη, πλην των δικαιωμάτων σε ποικιλίες αμπέλου και δένδρων που είναι τουλάχιστον 25 έτη. Τα δικαιώματα στις φυτικές ποικιλίες δεν εκτείνονται σε χρήσεις που αφορούν μη εμπορικούς ή πειραματικούς σκοπούς, ή σε πράξεις που εκτελούνται με σκοπό τη διασταύρωση άλλων ποικιλιών.

δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας τρίτων μερών. Η διάρκεια των δικαιωμάτων είναι 25 έτη, πλην των δικαιωμάτων σε ποικιλίες αμπέλου και ειδών δένδρων που είναι 30 έτη. Το Κοινοτικό σύστημα προστασίας δικαιωμάτων σε ποικιλίες φυτών συμπληρώνεται από την Οδηγία 2004/48/ΕΚ για τη επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, η οποία έχει ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη για τα θέματα αυτά με τον Νόμο 3966/2011.

Το δικαίωμα σε φυτική ποικιλία ανήκει στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και Υπάρχει όφελος για τον παρέχει sui generis καταναλωτή; προστασία στον Η συμβολή της γενετικής δημιουργό, ανάλογη βελτίωσης των φυτών και η προστασία των νέων ποικιλιών με εκείνη που είναι πολύ σημαντική. έχει ο εφευρέτηςΑς απαριθμήσουμε ορικάτοχος διπλώματος σμένα από τα συμπεράσματα της έρευνας του ανεξάρτητου ευρεσιτεχνίας επιστημονικού συμβουλίου σε θέματα γεωργίας και περιβάλλοντος, ΗFFA Research, που εδρεύει στο Βερολίνο. > Η γενετική βελτίωση της πατάτας τα τελευταία 15 χρόνια συνέβαλε στην παραγωγή επιπλέον 10 εκατ. τόνων πατάτας. Η Ε.Ε. εξάγει αντί να εισάγει πατάτες και η τιμή της είναι κατά 7% φτηνότερη για τον καταναλωτή. > Η γενετική βελτίωση του σιταριού τα τελευταία 15 χρόνια αύξησε κατά 22 εκατ. τόνους την παραγωγή στην Ε.Ε. και έδωσε 32 δις φρατζόλες ψωμί με κατανομή 64 φρατζόλες για κάθε άτομο στην Ε.Ε.

Ποια είναι η προστασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση;

> Χ ωρίς τη γενετική βελτίωση των φυτών, 1,2 εκατ. Ευρωπαίων αγροτών και εργατών του αγροτικού τομέα θα ήταν 30% φτωχότεροι και θα κέρδιζαν ετησίως 7.000€ λιγότερα (κατά μέσο όρο).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ισχύει ο Κανονισμός (ΕΚ) 2100/94, με τις μετέπειτα τροποποιήσεις του, για τα κοινοτικά δικαιώματα επί φυτικών ποικιλιών, ο οποίος έχει άμεση ισχύ στην ελληνική έννομη τάξη και έχει εγκαθιδρύσει ένα σύστημα εφάμιλλο με αυτό της UPOV. Με τον εν λόγω Κανονισμό ιδρύθηκε και το Κοινοτικό Γραφείο Φυτικών Ποικιλιών (Community Plant Variety Office-CPVO) για την εποπτεία του συστήματος αυτού, που εδρεύει στην Angers, Γαλλίας. Για να προστατευτεί μία φυτική ποικιλία στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει αφενός, να είναι διακριτή, ομοιογενής, σταθερή και νέα και αφετέρου, να κατατίθεται με ονομασία που δεν προσβάλλει

Ένας κόσμος χωρίς αναπαραγωγή φυτών και νέες φυτικές ποικιλίες θα σήμαινε λιγότερες τροφές και υψηλότερες τιμές. Οι Ευρωπαίοι επιστήμονες και οι αγρότες ελπίζουν να καταφέρουν ακόμα περισσότερα ως το 2030, αυξάνοντας την παραγωγή βασικών καλλιεργειών κατά 76 εκατ. τόνους. Η γενετική βελτίωση των φυτών εξασφαλίζει ότι η Ευρώπη μπορεί να θρέψει τον εαυτό της.

LAWYER _ 11

_COVER STORY

12 _ LAWYER

Μάριος Μπαχάς Senior Partner της Bahas, Gramatidis & Partners

Η BGP στις πρώτες θέσεις, διεθνώς, των δικηγορικών εταιρειών με εξειδικευμένη εμπειρία στο Banking & Finance O Senior Partner της Bahas, Gramatidis & Partners, κ. Μάριος Μπαχάς, μιλά στο Lawyer για την πολυετή εμπειρία και τις διακρίσεις της εταιρείας στο αντικείμενο του Banking & Finance, το ρόλο της τεχνολογίας στον μετασχηματισμό του κλάδου των τραπεζικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, καθώς και την επιρροή της πανδημίας του κορωνοϊού στον τρόπο εργασίας και την παροχή των νομικών υπηρεσιών.

Η Bahas, Gramatidis & Partners διακρίθηκε φέτος από το IFLR1000 για το τμήμα του Banking & Finance. Ποιοι πιστεύετε ότι είναι εκείνοι οι παράγοντες που οδήγησαν στην εν λόγω διάκριση;

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Η Bahas, Gramatidis & Partners (BGP) έχει πολυετή εμπειρία στα θέματα του Banking & Finance. Ο ίδιος, ως Senior Partner αυτής, έχω διατελέσει, κατά την τελευταία 30ετία, Νομικός Σύμβουλος πολλών Ελληνικών Τραπεζών, όπως της Τράπεζας Κεντρικής Ελλάδος, της Εγνατίας Τράπεζας, της Marfin Egnatia Bank και της Attica Bank.

LAWYER _ 13

_COVER STORY Παράλληλα, η BGP έχει αναπτύξει πρώτη στην Ελλάδα, σε συνεργασία με την KPMG και μεγάλα εξειδικευμένα νομικά γραφεία του εξωτερικού, την τεχνολογία της διαχείρισης των NPLs με τις μεθόδους true sale και derecognition. Με την εφαρμογή των μεθόδων αυτών, εξυγιαίνονται οι ισολογισμοί των τραπεζών κατά τα ποσά που τιτλοποιούν για μη εξυπηρετούμενα δάνειά τους, τις ομολογίες των οποίων μεταβιβάζουν μαζί με τα εξυπηρετούμενα δάνεια και τις εγγυήσεις τους, με τη μέθοδο της αληθούς πωλήσεως σε εξειδικευμένα funds, τα οποία αναλαμβάνουν εξ ολοκλήρου τη διαχείριση των αντιστοίχων NPLs, ώστε οι τράπεζες με τη σωστή διαχείριση των εξειδικευμένων εταιρειών να απαλλάσσονται από το βάρος των αντιστοίχων επισφαλειών. Η αξιολόγηση των πρωτοποριακών αυτών μεθόδων διαχείρισης των NPLs (μη εξυπηρετουμένων δανείων των τραπεζών) έφερε την Bahas, Gramatidis & Partners στις πρώτες θέσεις, διεθνώς, των δικηγορικών εταιρειών με εξειδικευμένη εμπειρία στο banking & finance. Έχετε πολυετή εμπειρία στον τραπεζικό και χρηματοοικονομικό τομέα, στην οποία περιλαμβάνεται και ο ρόλος σας ως Νομικού Συμβούλου στην Τράπεζα Κεντρικής Ελλάδος και την Εγνατία Τράπεζα. Πόσο σημαντική θα λέγατε ότι ήταν, για τη μετέπειτα πορεία σας, η πρακτική επαφή που αναπτύξατε με τη συγκεκριμένη αγορά; Η πολυετής εμπειρία της BGP στον τραπεζικό και χρηματοοικονομικό τομέα και ο ρόλος μου, ως Senior Partner αυτής, σε θέσεις Νομικού Συμβούλου πολλών ελληνικών τραπεζών για χρονικό διάστημα πέραν της 30ετίας, συνετέλεσαν ώστε να

προσκληθώ από την Ελληνική Ένωση Τραπεζών (ΕΕΤ) να συμμετάσχω ως μέλος του Ανωτάτου Νομικού της Συμβουλίου, μαζί με διακεκριμένους Καθηγητές των Πανεπιστημιακών Νομικών Σχολών και άλλους έμπειρους Νομικούς Συμβούλους Τραπεζών, καθώς και να εκλεγώ από το διοικητικό συμβούλιο της ΕΕΤ, μετά από πρόταση της Γενικής Γραμματέως της, Καθηγήτριας ΑΠΘ, κας Χαρούλας Απαλαγάκη, ως ο μόνος εκπρόσωπός της για την Ελλάδα στη Νομική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Τραπεζών στις Βρυξέλλες, κατά τα έτη 2017-2019. Πώς πιστεύετε ότι έχει μετασχηματίσει η τεχνολογία τον κλάδο των τραπεζικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και πώς αυτό επηρεάζει την παροχή των νομικών υπηρεσιών στην εν λόγω αγορά; Η τεχνολογία στον κλάδο των τραπεζικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, κατά τα τελευταία έτη, έχει εξελιχθεί σε παροχή όλων των σχετικών υπηρεσιών ηλεκτρονικά, μέσω του web banking (e-banking). Αυτό έχει ως συνέπειες, ανάμεσα στα άλλα: α. τ ην αντικειμενική αξιολόγηση των αιτημάτων των πελατών, χωρίς να υπεισέρχεται σε αυτήν το φαινόμενο διαπροσωπικών γνωριμιών β. την ταχύτερη εξυπηρέτηση των πελατών γ. συνεπώς την εξυγίανση της παροχής των αντιστοίχων υπηρεσιών και δ. του σημαντικού περιορισμού του προσωπικού στα Τραπεζικά και Χρηματιστηριακά Καταστήματα, αφού οι συναλλαγές γίνονται πλέον, σχεδόν στο σύνολό τους, ηλεκτρονικά και εξ αποστάσεως.

Η τεχνολογία στον κλάδο των τραπεζικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, κατά τα τελευταία έτη, έχει εξελιχθεί σε παροχή όλων των σχετικών υπηρεσιών ηλεκτρονικά, μέσω του web banking (e-banking)

Η Bahas, Gramatidis & Partners έχει έντονη παρουσία σε εκπαιδευτικά συνέδρια και σεμινάρια, είτε ως διοργανώτρια αυτών, είτε με συμμετοχή ομιλητών και χορηγίες. Ποια πιστεύετε ότι είναι η αξία αυτών των εκδηλώσεων στον κλάδο της δικηγορίας; Η Bahas, Gramatidis & Partners προσκαλείται επί σειρά ετών να συμμετάσχει στα σημαντικότερα συνέδρια που διενεργούνται στην Ελλάδα

14 _ LAWYER

για θέματα Banking & Finance. Τόσο ο ίδιος, όσο και εκ των διαχειριστών εταίρος της, ο δικηγόρος κ. Δημήτρης Εμβαλωμένος, με το επιτελείο μας από έμπειρους και εξειδικευμένους Συνεργάτες Δικηγόρους, λαμβάνουμε μέρος ως βασικοί ομιλητές και μεταφέρουμε τις γνώσεις μας στους συνέδρους. Παράλληλα η BGP μετέχει και σε ένα από τα μεγαλύτερα διεθνώς Νομικά Δίκτυα, το World Law Group (WLG), στο οποίο οι εταίροι της δύο φορές κάθε χρόνο συγκεντρώνονται σε κάποια πρωτεύουσα και ανταλλάσσουν τις εμπειρίες τους σε όλους τους τομείς του δικαίου. Στα συνέδρια αυτά η BGP μεταφέρει, ανάμεσα στα άλλα, και τις εξειδικευμένες εμπειρίες της στις εξελίξεις του τομέα του Banking & Finance. Με αφορμή την κρίση του κορωνοϊού και την εφαρμογή της τηλεργασίας από μεγάλο μέρος των ελληνικών επιχειρήσεων, (μεταξύ των οποίων και η πλειονότητα των δικηγορικών εταιρειών), έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση για το ρόλο της τεχνολογίας στην παροχή των νομικών υπηρεσιών. Ποια η γνώμη σας επ’ αυτού; Είναι γεγονός ότι τα προστατευτικά μέτρα που ελήφθησαν για την προστασία του πληθυσμού από τον κορωνοϊό, μετέβαλαν και στην χώρα μας τον τρόπο της λειτουργίας των Δικηγορικών Εταιρειών. Διότι μεταφέραμε στις κατά τόπους κατοικίες μας όλα τα ηλεκτρονικά συστήματα που μας συνδέουν με τους κεντρικούς servers των εταιρειών μας, καθώς και τα τεχνικά μέσα για τηλεπικοινωνία και video επικοινωνία εξ αποστάσεως, ώστε να συνεννοούμεθα μεταξύ μας και να

παρέχουμε στην πελατεία μας, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς, τις ολοκληρωμένες νομικές μας υπηρεσίες, με την ίδια ποιότητα και ταχύτητα που τις προσφέραμε και από τις εγκαταστάσεις των γραφείων μας. Η γνώμη μου είναι ότι με τη νέα αυτή μορφή της τεχνολογίας συν τω χρόνω θα αλλάξει και η μορφή των εν γένει των κτιριακών εγκαταστάσεων των Δικηγορικών Εταιρειών, αφού θα αρκεί η εγκατάσταση μιας εταιρικής έδρας, με περιορισμένο in-house προσωπικό και τόσο οι δικηγόροι τους (συνεταίροι και συνεργάτες), όσο και το διοικητικό τους προσωπικό και τα λογιστήριά τους θα μπορούν να προσφέρουν τις ίδιες ακριβώς υπηρεσίες με εργασία όλων κατ’ οίκον. Αν, δε, λάβουμε υπόψη ότι, ήδη, οι παραδοσιακές βιβλιοθήκες έχουν πλήρως αντικατασταθεί από τις ηλεκτρονικές βάσεις νομικών πληροφοριών σε Νομοθεσία και Νομολογία, Εθνική και Διεθνή, οι οικονομίες κλίμακας σταδιακά θα μειώσουν σημαντικά τα λειτουργικά έξοδα των Δικηγορικών Εταιρειών και θα αυξήσουν αντίστοιχα τα προς διανομή κέρδη τους, προς όφελος τόσο των Συνεταίρων και των Συνεργατών Δικηγόρων, όσο και του Ελληνικού Δημοσίου, εφόσον θα εισπράττει αυξημένους φόρους επί των αυξημένων διανεμητέων κερδών. «Ουδέν κακόν αμιγές καλού». Να που το ρητό αυτό και πάλι επαληθεύεται.

Η γνώμη μου είναι ότι με τη νέα αυτή μορφή της τεχνολογίας συν τω χρόνω θα αλλάξει και η μορφή των εν γένει των κτιριακών εγκαταστάσεων των Δικηγορικών Εταιρειών LAWYER _ 15

_ΒΑCK COVER STORY

Ιωάννης Ελ. Κοϊμτζόγλου

Ο ρόλος του Νομικού Συμβούλου στο Πανεπιστήμιο O Ιωάννης Κοϊμτζόγλου μιλά στο Lawyer για το αντικείμενο του Νομικού Συμβούλου στο Πανεπιστήμιο και τα προσόντα που αυτός πρέπει να διαθέτει, επισημαίνοντας ότι ο ρόλος του Νομικού Συμβούλου είναι πολύπλευρος και καθοριστικός για την εύρυθμη και νόμιμη λειτουργία του Ιδρύματος.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πείτε μας λίγα λόγια για την επαγγελματική σας πορεία Ασκώ τη Δικηγορία από το 1988, οπότε και ξεκίνησα την επαγγελματική μου πορεία, ιδρύοντας Δικηγορικό Γραφείο στη Θεσσαλονίκη, από την οποία κατάγομαι και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, όπου ολοκλήρωσα τις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές μου. Παράλληλα με την έναρξη της επαγγελματικής μου δραστηριότητας, εκπονούσα τη διδακτορική διατριβή μου στο Διοικητικό Δίκαιο και ασκούσα ακαδημαϊκά καθήκοντα στη Νομική Σχολή ΑΠΘ, επικουρώντας μέλη ΔΕΠ στο έργο τους, ως Ειδικός Μεταπτυχιακός Υπότροφος. Η επιτυχής ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής μου σηματοδότησε την εντονότερη ενασχόλησή μου με τη Δικηγορία, η οποία και άρχισε να επιφέρει καρπούς. Είχε, όμως, αρχίσει να γίνεται αντιληπτό ότι η ατομική άσκηση Δικηγορίας, σε ένα ραγδαία εξελισσόμενο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, έτεινε να διαφοροποιηθεί ριζικά κατά τρόπο που δεν ήταν με ασφάλεια προβλέψιμος. Ήταν η εποχή (2000) που οι πρώτες Δικηγο-

16 _ LAWYER

Δικηγόρος, Δ. Ν., Νομικός Σύμβουλος Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ)

_ΒΑCK COVER STORY ανθρώπους ιδιαίτερων, πολλές φορές, προσόντων και χαρακτηριστικών. Σε κάθε περίπτωση, ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ απαιτείται να επιμορφώνεται σε νέα αντικείμενα και να παρακολουθεί τις εξελίξεις διότι από τη θέση του καλείται να τα αντιμετωπίσει, χωρίς να έχει την πολυτέλεια να επιλέξει την ενασχόλησή του ή μη με αυτά. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις: η προστασία των προσωπικών δεδομένων των προσώπων της ακαδημαϊκής κοινότητας, αντικείμενο νέο και κρίσιμο για τη νόμιμη λειτουργία ενός Ιδρύματος. Αρκεί μόνον να σκεφτεί κάποιος πόσα υποκείμενα προστασίας προσωπικών δεδομένων υπάρχουν στο πλαίσιο ενός και μόνον Ιδρύματος (μερικές χιλιάδες φοιτητές, υπάλληλοι, διδακτικό προσωπικό). Το συγκεκριμένο έργο αποτελεί αντικείμενο, κατά κανόνα, του DPO του Ιδρύματος, πολλές φορές, όμως, καλείται να τον συνδράμει και ο Νομικός Σύμβουλος σε ιδιαίτερα ζητήματα. Πρόσφατο, εξάλλου, παράδειγμα της «ποικιλίας» των θεμάτων που αντιμετωπίζει ο Νομικός Σύμβουλος είναι η περιπέτεια με την πανδημία του COVID-19. Τα ΑΕΙ κλήθηκαν, σε συνεργασία με τις κεντρικές κρατικές υπηρεσίες, να ρυθμίσουν, με την υποστήριξη των νομικών τους υπηρεσιών, νεοφυή κρίσιμα ζητήματα: εξ’ αποστάσεως διδασκαλία (τίθενται ζητήματα ακαδημαϊκής ελευθερίας, προστασίας προσωπικών δεδομένων συμμετεχόντων), εξ’ αποστάσεως εξετάσεις (τίθενται ζητήματα διασφάλισης του αδιάβλητου χαρακτήρα των εξετάσεων και κατ’ επέκταση της νομιμότητας των εξεταστικών διαδικασιών και των αποτελεσμάτων τους), διαφύλαξη της δημόσιας υγείας με λήψη υγειονομικών μέτρων (τίθενται ζητήματα προστασίας προσωπικών δεδομένων, αστικής ευθύνης του Ιδρύματος από την τυχόν μετάδοση της νόσου). Συμπερασματικά, ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ πρέπει να έχει ευρύτητα νομικών γνώσεων και ικανότητα για συστηματικό εμπλουτισμό και εξέλιξη τους.

ρικές Εταιρείες έκαναν την εμφάνιση τους. Στο πλαίσιο αυτό, αποφάσισα να συνεργαστώ με Δικηγορική Εταιρεία της Αθήνας, η οποία επιδίωκε την επέκτασή της στη Θεσσαλονίκη. Η συνεργασία μας εδραιώθηκε με αποτέλεσμα να αποκτήσω την ιδιότητα του Partner, επικεφαλής του Τμήματος Δημοσίου Δικαίου της εταιρείας στην έδρα της στην Αθήνα. Όταν η συνεργασία μου με την εν λόγω Δικηγορική Εταιρεία ολοκλήρωσε τον κύκλο της, με ενθουσιασμό ανταποκρίθηκα στην πρόκληση να αναλάβω το ρόλο του Νομικού Συμβούλου στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας (ΟΠΑ), ένα Ίδρυμα ιστορικό το οποίο βρίσκεται κοντά στις επιχειρήσεις. Ο ρόλος ήταν πρόκληση διότι πλέον θα ήμουν, για πρώτη φορά, από την «άλλη πλευρά» της όχθης, προασπίζοντας τα έννομα συμφέροντα ενός δημόσιου φορέα και θα συνέβαλα στην τήρηση της αρχής της νομιμότητας της δημόσιας διοίκησης. Ποιο είναι το αντικείμενο εργασίας του Νομικού Συμβούλου ενός ΑΕΙ; Το αντικείμενο εργασίας είναι πολύ πιο σύνθετο απ’ όσο φαντάζει. Ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ, μαζί με την ομάδα Δικηγόρων που τον υποστηρίζει, συνεργάζονται στενά με τη διοίκηση του πανεπιστημίου και εκπροσωπούν το Ίδρυμα ενώπιον Δικαστηρίων σε κάθε είδους υπόθεση, μεριμνούν για την κανονιστική συμμόρφωση του Ιδρύματος και γνωμοδοτούν για νομικά ζητήματα που προκύπτουν από τη λειτουργία του. Ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ λειτουργεί, συνεπώς, τόσο ως δικαστηριακός δικηγόρος (litigator) όσο και ως σύμβουλος (consultant), ρόλοι που στον ιδιωτικό τομέα σε σχήματα μεγέθους ανάλογου ενός ΑΕΙ συνήθως διαχωρίζονται. Ποια προσόντα πρέπει να διαθέτει ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ προκειμένου να επιτελέσει το έργο του με επιτυχία; Στα hard skills εμπίπτει, κατ’ αρχάς, η επαρκής γνώση και εξοικείωση με το δημόσιο δίκαιο. Ένα ΑΕΙ ασκεί δημόσια διοίκηση, στην ευρεία έννοια, εφαρμόζοντας δημόσιο δίκαιο. Δεν αρκεί, όμως, μόνον αυτό: απαιτείται από τον Νομικό Σύμβουλο να μπορεί να κινηθεί αποτελεσματικά και στον χώρο του ιδιωτικού δικαίου ακόμη και του ποινικού, στο μέτρο που το ΑΕΙ καταρτίζει συμβάσεις, έχει προσωπικό που δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι, αντιμετωπίζει ζητήματα που έχουν ποινική απαξία. Στα soft skills του Νομικού Συμβούλου ενός ΑΕΙ εντάσσεται η ικανότητά του να μπορεί να λειτουργήσει σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον συνεργαζόμενος με

Ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ λειτουργεί τόσο ως δικαστηριακός δικηγόρος (litigator) όσο και ως σύμβουλος (consultant)

Σε τι διαφέρει ο ρόλος του Νομικού Συμβούλου ενός ΑΕΙ από εκείνον ενός Νομικού Συμβούλου σε ιδιωτικό φορέα ή ενός εταίρου σε Δικηγορική Εταιρεία; Έχοντας εμπειρία από όλους τους ρόλους που αναφέρετε, θα εντόπιζα την κύρια διαφορά στο ότι ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει ποικίλα νομικά 18 _ LAWYER

Ο Νομικός Σύμβουλος ενός ΑΕΙ πρέπει να έχει ευρύτητα νομικών γνώσεων και ικανότητα για συστηματικό εμπλουτισμό και εξέλιξη τους

ζητήματα, τα οποία, συνήθως, στον χώρο των Δικηγορικών Εταιρειών αποτελούν αντικείμενο διαμοιρασμένο στους εταίρους, ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενό τους ή το πελατολόγιό τους. Το ίδιο ισχύει και για το Νομικό Σύμβουλο ιδιωτικών φορέων: συνήθως το αντικείμενο του είναι οριοθετημένο ανάλογα με τη δραστηριότητα του φορέα στον οποίο εργάζεται. Αυτή η βασική διαφορά διατηρεί σε δημιουργική ετοιμότητα το Νομικό Σύμβουλο, ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει ποικίλα νομικά ζητήματα ακολουθώντας τους εγνωσμένους επιστημονικά τρόπους νομικής προσέγγισης κάθε ενός ζητήματος χωριστά, χρησιμοποιώντας, βέβαια, τα ήδη υπάρχοντα γνωστικά κεκτημένα που ο ίδιος φέρει, καθώς και τη σχετική εμπειρία του.

ποικιλία νομικών ζητημάτων: νέας μορφής εργασιακές σχέσεις, προστασία προσωπικών δεδομένων, διαχείριση χρηματοδότησης, προμήθεια μέσων και υπηρεσιών. Μία άλλη συνθήκη που αναμένεται να επηρεάσει το έργο του Νομικού Συμβούλου ενός ΑΕΙ, ιδίως εάν αυτό είναι δημόσιο, είναι η επιδιωκόμενη προσέγγιση μεταξύ του πανεπιστημίου και των επιχειρήσεων. Πρόκειται για το άνοιγμα των πανεπιστημίων στην επιχειρηματικότητα, το οποίο θα συμβάλλει όχι μόνον στην αυτοχρηματοδότηση των Ιδρυμάτων, αλλά και στη διευκόλυνση των φοιτητών για την απορρόφησή τους από την αγορά εργασίας. Η κίνηση αυτή θα προκαλέσει νέες μορφές συμβάσεων εργασιακού ή χρηματοδοτικού χαρακτήρα, συμβάσεις κοινοπραξιών, ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης και ασφάλισης αστικής ευθύνης. Καθοριστική, τέλος, για το ρόλο ενός Νομικού Συμβούλου δημόσιου ΑΕΙ θα είναι η λειτουργία των ιδιωτικών πανεπιστημίων, όποτε και εάν αυτή επιτραπεί θεσμικά. Στην περίπτωση αυτή, ο χώρος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα αλλάξει εκ θεμελίων και ο Νομικός Σύμβουλος θα κληθεί να συμπαρασταθεί νομικά στις εξελίξεις. Συνοψίζοντας, ο ρόλος του Νομικού Συμβούλου στο πανεπιστήμιο είναι πολύπλευρος και καθοριστικός για την εύρυθμη και νόμιμη λειτουργία του Ιδρύματος.

Ποιες συνθήκες αναμένεται να επηρεάσουν το έργο ενός Νομικού Συμβούλου ενός ΑΕΙ στο εγγύς μέλλον; Μία πρώτη συνθήκη είναι η πανδημία του COVID-19. Όσο καθυστερεί η αποτελεσματική υγειονομικά αντιμετώπισή της, τόσο η επίδραση της σε ακαδημαϊκές και διοικητικές λειτουργίες μεγενθύνεται. Η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση, η εξ’ αποστάσεως εξέταση των φοιτητών, η τηλεργασία των διοικητικών υπαλλήλων και του ακαδημαϊκού προσωπικού δημιουργούν LAWYER _ 19

Οι εξελίξεις στο Δίκαιο της Πνευματικής και Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας

ΝΈΟΣ ΝΌΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΆ ΣΉΜΑΤΑ 20 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT

Στις 20-03-2020 δημοσιεύθηκε ο νέος νόμος για τα εμπορικά σήματα - μη παραδοσιακά σήματα, σήματα πιστοποίησης, social media, διαμεσολάβηση, τροποποιήσεις στα τέλη και επαναπροσδιορισμός της δικαιοδοσίας των δικαστηρίων στο επίκεντρο των αλλαγών

Ω

ς σημείο που διακρίνει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από αυτά μιας άλλης, το σήμα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των εμπορικών συναλλαγών. Το σήμα επιτελεί διακριτική λειτουργία, ήτοι συνιστά για τους καταναλωτές ένδειξη της πηγής προέλευσης ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, ενώ ταυτόχρονα έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία για την ελευθερία του ανταγωνισμού και την ανάπτυξη της οικονομίας. Πρόκειται για την ταυτότητα, τη «σφραγίδα» μιας επιχείρησης, η οποία συνοψίζει τη φιλοσοφία και τις αξίες της που συνέχεια θα προσελκύσουν τον καταναλωτή. Βλέποντας, παραδείγματος χάριν, το λογότυπο της Apple ο καταναλωτής αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για το προϊόν μιας εταιρείας η οποία ανέτρεψε την παραδοσιακή σχέση μεταξύ ανθρώπου και μηχανής, καθιέρωσε τον υπολογιστή ως εργαλείο διασκέδασης και άλλαξε τους κανόνες της αγοράς. Το μήνυμα αυτό της Apple επικοινωνείται μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα, χάρη στο σήμα της. Η αξία ενός σήματος έγκειται, λοιπόν, στο ότι επικοινωνεί στον καταναλωτή, μεταξύ άλλων, την «προσωπικότητα», την κουλτούρα μιας επιχείρησης και την ποιότητα των προϊόντων/υπηρεσιών που παρέχει – ένα σήμα, χίλιες λέξεις. Μάλιστα, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δικαιώματα πνευ-

ματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, το σήμα προστατεύεται (υπό προϋποθέσεις) εις το διηνεκές, χωρίς χρονικό περιορισμό. Τα ανωτέρω κατατάσσουν το σήμα στην κορυφή των άυλων αγαθών μιας επιχείρησης και, για αυτόν το λόγο, κρίσιμη είναι τόσο η κατοχύρωσή του, όσο και η προστασία του από την παραποίηση. Μέχρι πρότινος, τα σήματα ρυθμίζονταν από τις διατάξεις του Ν. 4072/2012. Στις 20.03.2020 δημοσιεύθηκε ο Νόμος 4679/2020 για τα Εμπορικά Σήματα (ο «Νόμος»), ο οποίος ενσωμάτωσε (με σημαντική καθυστέρηση) τις διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/2436 για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών - μελών περί σημάτων και της Οδηγίας 2004/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και άλλες διατάξεις. Πέρα από την εναρμόνιση με την Οδηγία, ο εν λόγω Νόμος επιδιώκει και μια ευθυγράμμιση με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 2017/1001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14ης Ιουνίου 2017 για το σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Νόμος καταργεί τις διατάξεις περί σημάτων που περιλαμβάνονταν στα άρθρα 121-182 του Ν. 4072/2012 και, επί της ουσίας, κωδικοποιεί το νομικό πλαίσιο των σημάτων σε ένα αυτοτελές νομοθέτημα. Οι αλλαγές που επιφέρει είναι τόσο διαδικαστικές, όσο και ουσιαστικές – ας εξετάσουμε τις κυριότερες εξ’ αυτών:

Γράφει η

LAWYER _ 21

Αλεξάνδρα Βαρλά

ΝΈΟΣ ΝΌΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΆ ΣΉΜΑΤΑ Ανοίγει ο δρόμος για την κατοχύρωση «μη παραδοσιακών» σημάτων Μεταξύ των βασικότερων αλλαγών που έφερε ο νέος Νόμος είναι και η απαλοιφή της "γραφικής αναπαράστασης" ως προϋπόθεσης για την ένταξη ενός σημείου στην έννοια του σήματος και τη συνακόλουθη προστασία αυτού, βάσει της οικείας νομοθεσίας. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 2 του Νόμου, «το εθνικό σήμα μπορεί να αποτελείται από οποιαδήποτε σημεία, ιδίως από λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, ή από σχέδια, γράμματα, αριθμούς, χρώματα, το σχήμα του προϊόντος ή τη συσκευασία του προϊόντος, ή από ήχους, υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά: α) είναι ικανά να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες άλλων επιχειρήσεων και β) μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο, κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στο δικαιούχο του». Ενδιαφέρον έχει και το γεγονός ότι ο Νόμος κάνει πλέον ρητή αναφορά σε (πιο «αντισυμβατικά») σήματα τρισδιάστατου σχήματος, σήματα θέσης, σήματα μοτίβου, σήματα κίνησης, οπτικοακουστικά σήματα και ολογραφικά σήματα, δίνοντας μάλιστα (στην παράγραφο 4 του άρθρου 2) συγκεκριμένες κατευθύνσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αναπαρίστανται οι προαναφερθείσες κατηγορίες σημάτων κατά την υποβολή της δήλωσης σήματος. Αξίζει να επισημανθεί ότι, σε περίπτωση που η αναπαράσταση του σήματος συνοδεύεται από περιγραφή, αυτή θα πρέπει να συνάδει με την αναπαράσταση και να μην διευρύνει το πεδίο της. Σε περίπτωση απόκλισης της περιγραφής από την αναπαράσταση, υπερισχύει η τελευταία. Βάσει του ορισμού του σήματος, όπως αυτός

διαμορφώθηκε κατά τα ανωτέρω από τον νέο Νόμο, μια επιχείρηση μπορεί καταρχήν να (προσπαθήσει να) κατοχυρώσει πρακτικά οποιοδήποτε σημείο χρησιμοποιεί σε σχέση με τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της, αρκεί το σημείο αυτό να έχει διακριτικό χαρακτήρα – να λειτουργεί δηλαδή ως ένδειξη προέλευσης προϊόντος/υπηρεσίας (βλ. προϋπόθεση (α) ανωτέρω) και να μπορεί να αναπαρίσταται στο μητρώο σημάτων με σαφήνεια και ακρίβεια (βλ. προϋπόθεση (β) ανωτέρω). Ανοίγει, έτσι, ο δρόμος για την κατοχύρωση σημάτων «μη παραδοσιακών», τα οποία με το προϊσχύσαν καθεστώς είναι πιθανό να μην ενέπιπταν καν στον ορισμό του σήματος. Χαρακτηριστικό είναι ότι, ήδη, πολλές εταιρείες έχουν αρχίσει να καταθέτουν αιτήσεις κατοχύρωσης για σήματα που αποτελούνται από το σχήμα ή τη συσκευασία προϊόντος (π.χ. σχήμα φιάλης αναψυκτικού), χρώματα κλπ. Βεβαίως, σε κάθε περίπτωση, προκειμένου να κατοχυρωθεί ένα σήμα θα πρέπει να πληρούνται και οι λοιπές προϋποθέσεις που αναλυτικά ο Νόμος ορίζει.

Μεταξύ των βασικότερων αλλαγών που έφερε ο νέος Νόμος είναι και η απαλοιφή της “γραφικής αναπαράστασης” ως προϋπόθεσης για την ένταξη ενός σημείου στην έννοια του σήματος

Σήματα πιστοποίησης

Ο Νόμος εισάγει τον νέο θεσμό των «σημάτων πιστοποίησης», τα οποία καλούνται και «σήματα εγγύησης» της ποιότητας. Πρόκειται για σήματα που επιτελούν λειτουργία όχι προέλευσης, αλλά ποιότητας - δηλαδή είναι ικανά να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που πιστοποιούνται από τον δικαιούχο του σήματος, όσον αφορά στο υλικό, τον τρόπο παρασκευής των προϊόντων ή παροχής των υπηρεσιών, την ποιότητα, την ακρίβεια ή άλλα χαρακτηριστικά, με εξαίρεση τη γεωγραφική προέλευση, από τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που δεν έχουν την ανωτέρω πιστοποίηση. Η δήλωση κατάθεσης σημάτων πιστοποίησης συνοδεύεται από κανονισμό χρήσης, ο οποίος συντάσσεται από τον καταθέτη της δήλωσης και στον οποίο αναφέρονται τα πρόσωπα που επιτρέπεται να χρησιμοποιούν το σήμα, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να πιστοποιεί το σήμα, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο ο φορέας

22 _ LAWYER

Διοργάνωση

Βέλτιστες Πρακτικές Λογιστικής, Ελεγκτικής και Οικονομικής Διοίκησης Ο διαγωνισμός των βραβείων θεσπίζεται από την Boussias Communications με σκοπό την ανάδειξη και επιβράβευση τόσο των βέλτιστων πρακτικών όσο και των επαγγελματιών και στελεχών που εργάζονται για την αριστεία της Οικονομικής Διοίκησης, είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό για λογαριασμό ελληνικών επιχειρήσεων.

Γεώργιος Βενιέρης Πρόεδρος Κριτικής Επιτροπής τ. Πρόεδρος ΕΛΤΕ, τ. Πρύτανης ΟΠΑ

Βασιλική Αναγνώστου

Δημήτρης Αναστασίου

Δημήτριος Βασιλείου

Βασίλης Βλάχος

Βασίλειος Καμπάνης

Γεώργιος Καρανίκας

Epsilon Net

Microsoft

Πανεπιστήμιο Αθηνών

Grant Thornton Greece

Σοφοκλής Γιαννακού

Εύη Δημητρούλια

Γεώργιος Δουκίδης Δημήτριος Οικονομικό Ζιγκερίδης

Πέτρος Θάνος

Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΣΟΛ ΑΕ

Νικόλαος Ηρειώτης

Ιωάννης Καρούζος

Νικόλαος Κοσκολέτος

Γεώργιος Κουκουμέλης

Θάνος Κουλουτμπάνης ΕΕΘ / ΣΥΣΕΠ

Ιωάννης Μεθόδιος

Νικόλαος Μυλωνάς

Λίτσα Παναγιωτοπούλου

Vodafone Greece

Χάρης Λαμπρόπουλος

Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ελληνοαμερικάνικο Επιμελητήριο

Iωάννης

Γεώργιος Ραουνάς

Κώστας Σφακάκης

Μαρία Τρακάδη

Ιωάννης Φίλος

Μαίρη Ψύλλα

ΑΒ Βασιλόπουλος

Δικηγόρος

ACFE Greece

Χρηματιστήριο Αθηνών

Καραμολέγκος

Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ελ. Αναπτυξιακή Τράπεζα

ΠΟΦΕΕ

ΚΕΜΕΛ

ΕΣΕΕ

ΥΠΟΒΟΛH ΥΠΟΨΗΦΙΟΤHΤΩΝ EΩΣ:

161020

ΕΝΗΜΕΡΩΘΕΙΤΕ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΣΤΟ: Πατηνιώτης ΣΕΟΔΙ

www.theaccountingawards.gr

ΧΡΥΣΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ

ΣΕΣΜΑ / KPMG Greece

Deloitte Greece

ΣΕΒ

ΧΟΡΗΓΟI ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Βασίλης Καφίρης, T: 210 66.17.777 (εσωτ. 132) E: vkafiris@boussias.com ΥΠΟΨΗΦΙOΤΗΤΕΣ-ΧΟΡΗΓΙΕΣ: Κωνσταντίνος Ραμπίδης, T: 210 6617777 (εσωτ. 309) E: krambidis@boussias.com

Πάντειο Πανεπιστήμιο

PwC Greece

ΝΈΟΣ ΝΌΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΆ ΣΉΜΑΤΑ πιστοποίησης εξετάζει τα χαρακτηριστικά αυτά και εποπτεύει τη χρήση του σήματος. Ο εν λόγω κανονισμός αναφέρει, επίσης, τους όρους χρήσης του σήματος, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών συνεπειών σε περίπτωση παραβίασης αυτών. Τα σήματα πιστοποίησης δεν θα πρέπει να συγχέονται με τα συλλογικά σήματα, τα οποία δηλώνουν μόνον ότι όποιος τα χρησιμοποιεί είναι μέλος του νομικού προσώπου - φορέα του συλλογικού σήματος. Στο συλλογικό σήμα το ζητούμενο είναι αν αυτός που το χρησιμοποιεί είναι μέλος του νομικού προσώπου που είναι δικαιούχος του συλλογικού σήματος, ενώ στα σήματα πιστοποίησης το ζητούμενο είναι αν το προϊόν, το οποίο φέρει το σήμα πιστοποίησης, πληροί τις προδιαγραφές που έχει θέσει ο φορέας του σήματος πιστοποίησης. Η γεωγραφική προέλευση εξαιρείται, όπως αναφέρεται ανωτέρω, από το σήμα πιστοποίησης προκειμένου να μην καταστρατηγηθούν οι διατάξεις για τις προστατευόμενες ονομασίες προέλευσης και τις προστατευόμενες γεωγραφικές ενδείξεις. Αντίθετα, γεωγραφικός όρος μπορεί να αποτελέσει συλλογικό σήμα, αρκεί να μην έχει καταχωρηθεί ως προστατευόμενη ονομασία προέλευσης, ή προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη.

Αυτεπάγγελτη έρευνα στο Μητρώο Σημάτων Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πρόβλεψη του Νόμου, σύμφωνα με την οποία, κατά την εξέταση της δήλωσης κατάθεσης σήματος, ο Ερευνητής της Διεύθυνσης Σημάτων εντοπίζει τα κατά την κρίση του προγενέστερα σήματα που προσβάλλονται από τη δήλωση της κατάθεσης νέου σήματος και ενημερώνει, με οποιοδήποτε πρόσφορο μέσο (συμπεριλαμβανομένου του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) τους δικαιούχους, προκειμένου αυτοί να ασκήσουν, αν το επιθυμούν, ανακοπή. Η διαδικασία αυτή «οχυρώνει», κατά κάποιον τρόπο, τους δικαιούχους των (ήδη κατοχυρωμένων) σημάτων, οι οποίοι υπό άλλες συνθήκες ίσως να μην λάμβαναν γνώση της υποβολής

αίτησης κατοχύρωσης, η οποία ενδέχεται να θίγει τα δικαιώματά τους σε συγκεκριμένο σήμα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι δικαιούχοι εξακολουθούν και φέρουν ευθύνη να ενημερώνονται τακτικά από τη βάση δεδομένων του μητρώου σημάτων, ώστε να διαπιστώσουν αν κάποιο κατατεθέν σήμα παραβιάζει κατοχυρωμένα δικαιώματά τους και να προχωρήσουν στην άσκηση ανακοπής κατά της απόφασης του Εξεταστή που δέχεται τη δήλωση σήματος.

Ανταγωγή στα πολιτικά δικαστήρια για έκπτωση ή ακύρωση σήματος Σε αντίθεση με το προϊσχύσαν καθεστώς που προέβλεπε την άσκηση αίτησης για έκπτωση ή ακύρωση σήματος ενώπιον της Διοικητικής Επιτροπής Σημάτων (ΔΕΣ), ο εναγόμενος για προσβολή σήματος μπορεί να ασκήσει στα πολιτικά δικαστήρια ανταγωγή με αίτημα την έκπτωση ή την ακυρότητα του σήματος, στο οποίο στηρίζεται η αγωγή. Με άλλα λόγια, σε περίπτωση που ο εναγόμενος για προσβολή σήματος θεωρεί ότι το σήμα (το οποίο «κατηγορείται» ότι προσβάλλει) είτε π.χ. δεν χρησιμοποιείται από τον δικαιούχο του στις συναλλαγές, είτε δεν θα έπρεπε να έχει εξαρχής κατοχυρωθεί στο μητρώο σημάτων (για λόγους που αναλυτικά προβλέπει ο Νόμος), μπορεί να υποβάλλει σχετική αίτηση είτε στη ΔΕΣ, είτε στα πολιτικά δικαστήρια. Εξυπακούεται ότι, προκειμένου να μην εκδοθούν αντιφατικές αποφάσεις από τη ΔΕΣ και τα πολιτικά δικαστήρια, ο Νόμος αποκλείει τη δυνατότητα να ζητηθεί η ακυρότητα ή η έκπτωση του σήματος ταυτόχρονα και στα πολιτικά δικαστήρια, αλλά και στη ΔΕΣ και στα διοικητικά δικαστήρια μεταξύ των ιδίων διαδίκων. Επιπροσθέτως, η απόφαση της ΔΕΣ που κρίνει αίτηση κατά δικαιούχου του σήματος, με την οποία ζητείται έκπτωση από το δικαίωμα ή ακυρότητα του σήματος προσβάλλεται στα πολιτικά δικαστήρια με ανακοπή του άρθρου 583 ΚΠολΔ. Η ανακοπή δικάζεται κατά την τακτική διαδικασία και αρμόδιο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών.

Ο εναγόμενος για προσβολή σήματος μπορεί να ασκήσει στα πολιτικά δικαστήρια ανταγωγή με αίτημα την έκπτωση ή την ακυρότητα του σήματος, στο οποίο στηρίζεται η αγωγή

24 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT Υπαγωγή σε διαμεσολάβηση Στο πλαίσιο προώθησης των εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών, ο Νόμος παρέχει τη δυνατότητα για προαιρετική και οικειοθελή διαμεσολάβηση σε υποθέσεις που εκκρεμούν ενώπιον της Διοικητικής Επιτροπής Σημάτων μεταξύ ιδιωτών. Ειδικότερα, μπορεί να υποβληθεί από τα μέρη κοινή αίτηση διαμεσολάβησης οποτεδήποτε μετά την κατάθεση ανακοπής, αίτησης έκπτωσης ή ακυρότητας και παρέμβασης. Η αίτηση κατατίθεται στη Διεύθυνση Σημάτων και διαβιβάζεται στη Διοικητική Επιτροπή Σημάτων. Αν υποβληθεί κοινή αίτηση διαμεσολάβησης, η διαδικασία ενώπιον της Διοικητικής Επιτροπής Σημάτων αναστέλλεται. Οι συζητήσεις και οι διαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν στο πλαίσιο της διαμεσολάβησης έχουν εμπιστευτικό χαρακτήρα, ο οποίος δεσμεύει όλα τα συμμετέχοντα πρόσωπα, ιδίως τον διαμεσολαβητή, τους διαδίκους και τους πληρεξουσίους τους. Σημειώνεται ότι η Διεύθυνση Σημάτων μπορεί να συνεργάζεται με άλλους αναγνωρισμένους ελληνικούς, ευρωπαϊκούς ή διεθνείς οργανισμούς που ασκούν δραστηριότητες διαμεσολάβησης, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι και το Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO - European Union Intellectual Property Office) παρέχει τέτοια δυνατότητα διαμεσολάβησης.

Τροποποιήσεις στα τέλη Ο νέος Νόμος έφερε αλλαγές και στα τέλη που καταβάλλονται υπέρ του Δημοσίου για τη λειτουργία του μητρώου σημάτων, με κυριότερη τη μείωση κατά 10€ του τέλους ηλεκτρονικής κατάθεσης σήματος (από 110€ σε 100€ για την πρώτη κλάση προϊόντων ή υπηρεσιών) και την αύξηση κατά 10€ του τέλους έγχαρτης κατάθεσης εθνικού σήματος (από 110€ σε 120€ για την πρώτη κλάση προϊόντων ή υπηρεσιών). Επιπροσθέτως, καταργήθηκαν τα τέλη για την αλλαγή επωνυμίας ή νομικής μορφής ή κατοικίας ή έδρας, για την έγγραφή περιορισμών του δικαιώματος στο σήμα ή για τη διαβίβαση αίτησης σήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Δημοσίευση αποφάσεων σε social media Σύμφωνα με το άρθρο 46 του Νόμου, τα αστικά ή τα ποινικά δικαστήρια με τις αποφάσεις τους για προσβολή σήματος μπορούν, ύστερα από αίτηση του ενάγοντος ή του πολιτικώς ενάγοντος, αντίστοιχα, και με δαπάνες του προσβάλλοντος το σήμα, να διατάσσουν τα ενδεδειγμένα μέτρα για τη διάδοση των πληροφοριών σχετικά με την απόφαση, καθώς και την ανάρτηση της απόφασης στο διαδίκτυο και την πλήρη ή μερική δημοσίευσή της στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα διάταξη, η οποία αναδεικνύει τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν τα social media στην καθημερινότητά μας, όχι μόνον ως μέσα ψυχαγωγίας, αλλά και ως μέσα ενημέρωσης, τα οποία συμβάλλουν στην ταχύτερη (αν και όχι πάντα εγκυρότερη) ενημέρωση του κοινού, το οποίο αποκτά πρόσβαση σε αυτά συχνότερα από τις ιστοσελίδες των παραδοσιακών ΜΜΕ.

Έναρξη ισχύος Λόγω του ότι, όπως επισημαίνεται παραπάνω, η Οδηγία 2015/2436 ΕΕ ενσωματώνεται στην Ελληνική έννομη τάξη με μεγάλη καθυστέρηση και κανονικά έπρεπε να έχει μεταφερθεί στο εσωτερικό δίκαιο ήδη από τις 14.01.2019, ορισμένες από τις διατάξεις του Νόμου πρέπει να έχουν αναδρομική ισχύ από την ημερομηνία αυτή - επί της ουσίας, ο νόμος έχει αναδρομική ισχύ για τις δηλώσεις κατάθεσης σημάτων, τις ανακοπές και τις αιτήσεις έκπτωσης ή ακυρότητας που κατετέθησαν από 14.01.2019 και εξής.

LAWYER _ 25

_IN THE SPOTLIGHT

Μαρία Γ. Σινανίδου Int. IP LL.M. Certified Mediation Advocate, Δικηγόρος

Η ΝΕΑ ΟΔΗΓΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΝΙΑΙΑ ΑΓΟΡΑΜια γενική επισκόπηση Μια από τις πιο αμφιλεγόμενες Οδηγίες στο Ευρωκοινοβούλιο κατά τη διάρκεια της θητείας του, η Οδηγία 2019/790 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά, ψηφίσθηκε, έπειτα από δυόμιση χρόνια συζητήσεων, με στόχο τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου σαφέστερων κανόνων, προσαρμοσμένων στην ψηφιακή εποχή.

Κ

αθώς οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις μεταβάλλουν τον τρόπο δημιουργίας, παραγωγής, διανομής και εκμετάλλευσης έργων, που προστατεύονται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, η Ευρώπη αναγνώρισε μέσα από τα Όργανά της (Επιτροπή, Συμβούλιο, Κοινοβούλιο) ότι, αν και οι Οδηγίες στον τομέα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων συμβάλλουν στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, παρέχουν υψηλό επίπεδο προστασίας στους δικαιούχους, διευκολύνουν την εκκαθάριση των δικαιωμάτων και δημιουργούν ένα πλαίσιο, στο οποίο μπορεί να λάβει χώρα η εκμετάλλευση των έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας, ωστόσο η σχετική νομοθεσία πρέπει να διασφαλιστεί ως προς τις μελλοντικές εξελίξεις, ώστε να μην περιορίζει την τεχνολογική ανάπτυξη. Με την ανασφάλεια δικαίου να παραμένει, τόσο για τους δικαιούχους, όσο και τους χρήστες, όσον αφορά σε ορισμένες χρήσεις συμπεριλαμβανομένων των διασυνοριακών χρήσεων, έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας στο ψηφιακό περιβάλλον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ήδη από το 2015, ανακοίνωσε ότι είναι απαραίτητη η προσαρμογή και η συμπλήρωση του υφιστάμενου πλαισίου της Ένωσης για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, με τη διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων. Η Οδηγία 2019/790 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά, η πορεία της ψήφισης της οποίας ήταν αρκετά περιπετειώδης, πέρασε - έπειτα από δυόμιση χρόνια συζητήσεων - με ευρεία πλειοψηφία από το Ευρωπαϊκό

26 _ LAWYER

τεχνολογικές εξελίξεις, ώστε να επιτρέπεται η επιγραμμική και διασυνοριακή χρήση.

- Μεγαλύτερη διασυνοριακή και επιγραμμική πρόσβαση των πολιτών σε περιεχόμενο που προστατεύεται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας: η Οδηγία έχει σκοπό να συμβάλει στην αύξηση της διαθεσιμότητας οπτικοακουστικών έργων σε πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία, να διευκολύνει την ψηφιοποίηση και τη διάδοση έργων μη διαθέσιμων στο εμπόριο και να εξασφαλίσει σε όλους τους χρήστες τη δυνατότητα να διαδίδουν επιγραμμικά, με πλήρη ασφάλεια δικαίου, αντίγραφα έργων τέχνης που έχουν καταστεί κοινό κτήμα.

- Δ ικαιότεροι κανόνες για μια αγορά δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που θα λειτουργεί καλύτερα και θα τονώσει τη δημιουργία περιεχομένου υψηλής ποιότητας: θέσπιση νέου δικαιώματος για τους εκδότες τύπου, όσον αφορά στη χρήση περιεχομένου τους από παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών, βελτίωση της διαπραγματευτικής θέσης και της αμοιβής των δικαιούχων για την επιγραμμική εκμετάλλευση περιεχομένου τους από πλατφόρμες περιεχομένου που αναφορτώνεται από χρήστες, καθώς και κανόνες διαφάνειας που σχετίζονται με την αμοιβή δημιουργών και ερμηνευτών. Επισημαίνεται ότι η Οδηγία ενημερώνει και δεν αντικαθιστά τις 11 ευρωπαϊκές οδηγίες (ενδεικτικά αναφέρονται η Οδηγία 96/9/ΕΚ σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων, η Οδηγία 2000/31/ ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο, η Οδηγία 2001/29 για την εναρμόνιση του δικαιώματος του δημιουργού στην κοινωνία της πληροφορίας, η Οδηγία 2004/48 για την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, η Οδηγία 2012/28 για τα ορφανά έργα, η Οδηγία 2014/26 για τη συλλογική διαχείριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων), οι οποίες αποτελούν συνολικά τη νομοθεσία της Ε.Ε. για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το Προοίμιο της Οδηγίας περιλαμβάνει 86 αιτιολογικές σκέψεις και τα άρθρα της ανέρχονται σε 32. Στον τίτλο Ι που περιλαμβάνει τις γενικές διατάξεις (άρθρα 1 και 2) ορίζεται το αντικείμενο και το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας και τονίζεται ότι η ίδια δεν καταργεί οποιαδήποτε άλλη Οδηγία. Ο τίτλος ΙΙ της Οδηγίας (άρθρα 3 - 7) προβλέπει τα μέτρα για την προσαρμογή εξαιρέσεων και περιορισμών στο ψηφιακό και διασυνοριακό περιβάλλον. Εισάγονται εξαιρέσεις/περιορισμοί για επιστημονικούς, διδακτικούς και πολιτιστικούς σκοπούς, καθώς και πρόβλεψη εξαιρέσεων/περιορισμών από συγκεκριμένα δικαιώματα δημιουργών-δικαιούχων, προκειμένου για αναπαραγωγές και εξαγωγές έργων,

Κοινοβούλιο, συγκεντρώνοντας 348 ψήφους υπέρ, με 274 ευρωβουλευτές να ψηφίζουν κατά, ενώ υπήρξαν και 36 αποχές. Η εν λόγω Οδηγία υπήρξε μία από τις πιο αμφιλεγόμενες στο Ευρωκοινοβούλιο κατά τη διάρκεια της θητείας του, για την οποία γράφτηκαν πολλά και ακούστηκαν ακόμη περισσότερα. Αρκετά σημεία της επικρίθηκαν, με κύρια σημεία αντιπαράθεσης το άρθρο 15 (άρθρο 11 Πρότασης Οδηγίας) που αφορά την προστασία των εκδόσεων τύπου σχετικά με επιγραμμικές χρήσεις και το άρθρο 17 (άρθρο 13 Πρότασης Οδηγίας), περί της χρήσης προστατευόμενου περιεχομένου από παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου. Με τη νέα αυτή Οδηγία η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) τροποποιεί το νομικό της πλαίσιο για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ώστε να το καταστήσει ικανό να εξυπηρετεί τον σκοπό του στο σημερινό ψηφιακό περιβάλλον. Σκοπός είναι ο εκσυγχρονισμός του υφιστάμενου δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ευρώπη, ώστε να προλειάνει η Ε.Ε. το έδαφος για μια πραγματική ψηφιακή ενιαία αγορά. Οι νέοι κανόνες εξασφαλίζουν επαρκή προστασία για τους δημιουργούς και τους καλλιτέχνες, ενώ ανοίγουν νέες δυνατότητες πρόσβασης και κοινής χρήσης του επιγραμμικού περιεχομένου που προστατεύεται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, σε ολόκληρη την Ε.Ε. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η Οδηγία επιλύει διάφορα ζητήματα, τα οποία μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες: α) προσαρμογή στο ψηφιακό και διασυνοριακό περιβάλλον των εξαιρέσεων στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, β) βελτίωση των πρακτικών αδειοδότησης, ώστε να διασφαλιστεί ευρύτερη πρόσβαση στο δημιουργικό περιεχόμενο και γ) εύρυθμη λειτουργία της αγοράς για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Σκοπός της Οδηγίας είναι να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο, στο οποίο το περιεχόμενο που προστατεύεται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, οι δικαιούχοι δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, οι εκδότες, οι πάροχοι υπηρεσιών και οι χρήστες θα μπορούν όλοι να επωφελούνται από σαφέστερους κανόνες, προσαρμοσμένους στην ψηφιακή εποχή. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας εστιάζει στα εξής βασικά σημεία: - Ευρύτερες ευκαιρίες για χρήση υλικού που προστατεύεται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για σκοπούς εκπαίδευσης, έρευνας και διαφύλαξης της πολιτιστικής κληρονομιάς: οι εξαιρέσεις που καθιστούν εφικτές τις εν λόγω χρήσεις εκσυγχρονίστηκαν και προσαρμόστηκαν στις LAWYER _ 27

_IN THE SPOTLIGHT στα οποία υπάρχει νόμιμη πρόσβαση προς τον σκοπό εξόρυξης (text and data mining). Επιπλέον, προβλέπεται εξαίρεση/περιορισμός για την ψηφιακή χρήση έργων (ή άλλων προστατευόμενων αντικειμένων) ‘χάριν μόνο παραδείγματος’ κατά τη διδασκαλία, εφόσον γίνεται με μη εμπορικό σκοπό και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Περαιτέρω, εισάγεται εξαίρεση/περιορισμός για τη δημιουργία αντιγράφων έργων από ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν αυτά στις μόνιμες συλλογές του αρχείου τους, προς τον σκοπό διατήρησής τους. Ο τίτλος ΙΙΙ αφορά στα μέτρα για τη βελτίωση των πρακτικών αδειοδότησης και την εξασφάλιση ευρύτερης πρόσβασης στο περιεχόμενο και χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια (άρθρα 8 -14). Ο τίτλος IV περιλαμβάνει τρία κεφάλαια (άρθρα 15 - 23) και ρυθμίζει τα μέτρα για την επίτευξη της εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο εν λόγω τίτλος περιλαμβάνει τη σημαντική ρύθμιση για την προστασία των εκδόσεων τύπου σχετικά με επιγραμμικές χρήσεις, καθώς και το πολυσυζητημένο άρθρο 17, το οποίο αναφέρεται στη χρήση προστατευόμενου περιεχομένου από παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου. Το νέο δικαίωμα των εκδοτών τύπου θα εφαρμόζεται σε επιγραμμικές χρήσεις δημοσιευμάτων τύπου από παρόχους υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, όπως φορείς συγκέντρωσης ειδήσεων ή υπηρεσίες παρακολούθησης των μέσων ενημέρωσης. Στόχος είναι να βοηθηθεί ο κλάδος των εκδόσεων τύπου, να επωφεληθεί από μια δικαιότερη αγορά και να προωθηθεί το καλύτερο εφικτό περιβάλλον για την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών μοντέλων. Η χρήση μεμονωμένων λέξεων και πολύ σύντομων αποσπασμάτων δημοσιευμάτων τύπου δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του νέου δικαιώματος. Αυτό σημαίνει ότι οι πάροχοι υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας θα εξακολουθήσουν να μπορούν να χρησιμοποιούν αποσπάσματα δημοσιευμάτων τύπου, χωρίς να απαιτείται άδεια από τους εκδότες τύπου. Οι επιπτώσεις στην αποτελεσματικότητα του νέου δικαιώματος θα συνυπολογισθούν στην αξιολόγηση του τι συνιστά πολύ σύντομο απόσπασμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στόχος της Οδηγίας δεν είναι οι μεμονωμένοι χρήστες, αλλά οι επιγραμμικές χρήσεις δημοσιευμάτων τύπου από μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες και υπηρεσίες, όπως είναι οι φορείς συγκέντρωσης ειδήσεων. Στο πολυσυζητημένο άρθρο 17 δίνεται ο ορισμός

της πράξης παρουσίασης ή διάθεσης στο κοινό εκ μέρους των παρόχων, ενώ στο άρθρο 2 στοιχ. 6 της Οδηγίας δίνεται ο ορισμός των παρόχων αυτών και, παράλληλα, ορίζονται οι κατηγορίες παρόχων που δεν θεωρούνται πάροχοι στο πλαίσιο της παρούσας ρύθμισης. Αν και η εν λόγω ρύθμιση προέκυψε από την ανασφάλεια δικαίου που υπάρχει ως προς το κατά πόσον οι πάροχοι των υπηρεσιών, στους οποίους αναφέρεται η διάταξη, εμπλέκονται σε πράξεις που αφορούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και χρειάζεται να λαμβάνουν άδειες από τους δικαιούχους για το περιεχόμενο που αναφορτώνεται από τους χρήστες τους, και ενώ η ανασφάλεια αυτή επηρεάζει την ικανότητα των δικαιούχων να προσδιορίζουν κατά πόσον, και υπό ποιες προϋποθέσεις, χρησιμοποιούνται τα έργα τους και άλλο υλικό, καθώς και στις πιθανότητες που έχουν να λάβουν κατάλληλη αμοιβή για τη χρήση αυτή, ωστόσο εκφράστηκαν ήδη πριν την ψήφιση της Οδηγίας έντονοι προβληματισμοί ως προς την αποτελεσματικότητα της νομοθετικής αυτής πρόβλεψης. Ο τίτλος V της Οδηγίας περιλαμβάνει τις τελικές διατάξεις (άρθρα 24 - 32). Προθεσμία συμμόρφωσης με την Οδηγία είναι η 7η Ιουνίου 2021. Σε ορισμένες έννομες τάξεις έχουν ήδη ενσωματωθεί κάποιες από τις ρυθμίσεις της Οδηγίας, όπως το άρθρο 15 στη Γαλλία ή το άρθρο 5 στην Ουγγαρία. Στη Γερμανία υπήρξε ένα πρώτο σχέδιο νόμου για την ενσωμάτωση ορισμένων ρυθμίσεων της Οδηγίας και στην παρούσα φάση υφίσταται δεύτερο σχέδιο νόμου για την ενσωμάτωση άλλων ρυθμίσεων της Οδηγίας, επί του οποίου ολοκληρώθηκε πρόσφατα η δημόσια διαβούλευση, στην οποία υπήρξε μεγάλη συμμετοχή. Τα περισσότερα, ωστόσο, κράτη μέλη της Ε.Ε. βρίσκονται στη διαδικασία ενσωμάτωσης και αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα μέτρα, με τα οποία θα πραγματοποιηθεί η συμμόρφωση των κρατών μελών. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το μεγάλο στοίχημα παραμένει εάν η Ευρώπη θα καταφέρει μέσα από το νέο θεσμικό πλαίσιο των κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας να ανταγωνιστεί την παγκόσμια οικονομία στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας και να προστατεύσει επάξια τους δημιουργούς και τους δικαιούχους γενικά στο ψηφιακό περιβάλλον.

Σκοπός είναι ο εκσυγχρονισμός του υφιστάμενου δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ευρώπη, ώστε να προλειάνει η ΕΕ το έδαφος για μια πραγματική ψηφιακή ενιαία αγορά

28 _ LAWYER

Ποια η σημασία της προστασίας του σήματος > από την παραποίηση;

Το σήμα, όπως αυτό νοείται σύμφωνα με τον νόμο περί σημάτων, είναι ένα ιδιωτικό περιουσιακό στοιχείο το οποίο συμβάλει στην εμπορική ανάπτυξη της επιχείρησης. Είναι η εικόνα, η ταυτότητα, αλλά και η ιστορία μιας επιχείρησης, η οποία επενδύει στην έρευνα και στην καινοτομία, προκειμένου το προϊόν να είναι αντάξιο των προσδοκιών της. Με την προστασία του σήματος ο δικαιούχος απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα ορθής και νόμιμης χρήσης αυτού και, σε περίπτωση παραποίησης – αντιγραφής, μπορεί σε συνεργασία ΠΑΝΤΑ με τον ΔΙΚΗΓΟΡΟ του να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες, εκείνες που ουσιαστικά θα τον βοηθήσουν στην διατήρηση της παραγωγικής του αλυσίδας και τη συνέχιση αυτής. Ο καταναλωτής θα συνεχίσει να εμπιστεύεται την αγορά του στο συγκεκριμένο προϊόν, το οποίο έχει ταυτιστεί με το σήμα και το σήμα / προϊόν δεν θα χάσει την εμπορική του αξία στην αγορά.

Ποιος ο ρόλος της Ένωσης Σηματούχων Εταιρειών > στην καταπολέμηση του παραεμπορίου;

Η ΕΣΗΜΕΤ ιδρύθηκε το 2016 και αποτελεί την ένωση για την προάσπιση των δικαιωμάτων των νομίμων παραγωγών αυθεντικών προϊόντων, δηλαδή των

δικαιούχων σημάτων και σχεδίων στην Ελλάδα. Η ΕΣΗΜΕΤ έχει

στους κόλπους της τους νόμιμους παραγωγούς και δικαιούχους των αυθεντικών προϊόντων/υπηρεσιών, τα οποία αντιγράφονται/παραποιούνται από τρίτους, με σκοπό την παραγωγή, διάθεση, αποθήκευση και τέλος πώληση/διάθεσή τους στο καταναλωτικό κοινό, με οποιοδήποτε τρόπο.

H EΣΗΜΕΤ συμβάλλει, με τα μέλη της, στην καλύτερη ενημέρωση και εκπαίδευση των αρμόδιων Υπουργείων, Διωκτικών Αρχών, Επιμελητηρίων και Δήμων, για την πάταξη των απομιμητικών προϊόντων παραεμπορίου, ήτοι απομιμητικών προϊόντων (μόδας, κοσμημάτων, αρωματοποιίας [και σε οποιαδήποτε μορφή αυτών], καλλυντικών, ωρολογοποιίας, δερμάτινων ειδών, αλλά και άλλων ειδών που ανήκουν στην ίδια κατηγορία) καθώς και λοιπών ειδών-προϊόντων. Παράλληλα, ενημερώνει τα μέλη της για το αν θα μπορούσαν να επενδύσουν στην Ελλάδα και σε ποιο τομέα. Η ΕΣΗΜΕΤ, πέρα από τα συνέδρια που έχει επιτυχώς διοργανώσει σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη με την παρουσία ισχυρών και ηχηρών ονομάτων, έχει διοργανώσει δυο φορές επίσημα event του WIPO - Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας, το πρώτο στην Θεσσαλονίκη το 2019 όπου, μετά από 125 χρόνια συναντήθηκαν οι απόγονοι του Pierre de Coubertin και του Δημήτριου Βικέλα (πρώτου Προέδρου της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής) και το 2020 διαδικτυακά, λόγω COVID-19, αναφορικά με την χρήση και αξιοποίηση της τεχνολογίας σε διάφορους τομείς. Θέσπισε τα πρώτα βραβεία Intellectual Property Awards.

LAWYER _ 29

Μαρία Μακρυδάκη Πρόεδρος και Ιδρυτικό Μέλος της Ένωσης Σηματούχων Εταιρειών (ΕΣΗΜΕΤ w w w.esimet.gr)

_IN THE SPOTLIGHT

Βασιλική Πολυμερίδου Com munications and

Η Βασιλική Πολυμερίδου διετέλεσε Επικεφαλής τομέως επιδίκασης επιχειρηματικών απαιτήσεων ομίλων στην ALPHA BANK έως τον Αύγουστο 2018. Διαχειρίστηκε το χαρτοφυλάκιο NEPTUNE της ALPHA BANK κατά τη μεταβίβασή του, έως τον Μάιο του 2020.

Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω

Η ΤΙΤΛΟΠΟΊΗΣΗ ΔΑΝΕΙΑΚΏΝ ΑΠΑΙΤΉΣΕΩΝ ΑΛΛΆΖΕΙ ΤΗΝ ΑΓΟΡΆ ΝΟΜΙΚΏΝ ΥΠΗΡΕΣΙΏΝ Το καλοκαίρι του 2020 έφερε κρίσιμες αλλαγές στον τρόπο αντιμετώπισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων από τις τράπεζες. Τίποτα δεν έγινε ξαφνικά. Αντιθέτως, πρόκειται για το χρονικό μιας προαναγγελθείσης διαδικασίας, ήδη με την εισαγωγή του ν. 3156/2003 περί τιτλοποίησης απαιτήσεων, ως κλειδιού, για την τοποθέτηση των ξένων εταιρειών διαχείρισης κεφαλαίων (funds) στην αγορά τραπεζικών απαιτήσεων και την δραστηριοποίηση των Servicers, εταιρειών που διαχειρίζονται τα «κόκκινα χαρτοφυλάκια» που περιέρχονται στα funds.

30 _ LAWYER

Γιατί οι τράπεζες προχωρούν σε μαζικές τιτλοποιήσεις απαιτήσεων Στην Ελλάδα, η συσσώρευση μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs) καταναλωτικών, στεγαστικών, επιχειρηματικών, εμπραγμάτως ασφαλισμένων και μη, βάρυνε σημαντικά τις «αποσκευές» των ελληνικών συστημικών τραπεζών. Η οικονομική δυσπραγία της τελευταίας δεκαετίας και η έκρηξη του αριθμού των NPLs μείωνε τη ρευστότητα, σπρώχνοντάς τες προς τους -καθόλου ελκυστικούς- μηχανισμούς στήριξης. Το κλείσιμο της τραπεζικής στρόφιγγας οδηγούσε ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις και νοικοκυριά, μέχρι και τους πλέον συνεπείς, στην αφερεγγυότητα και την αδυναμία αποπληρωμής.

BANKING & FINANCE

● ΤΊ ΕΠΙΔΙΏΚΟΥΝ ΟΙ ΤΡΆΠΕΖΕΣ ● Η ΤΟΠΟΘΈΤΗΣΗ ΤΩΝ SERVICERS ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΆ

● Θ ΕΤΙΚΈΣ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΈΣ ΣΥΝΈΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΑΝΕΙΣΜΈΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΙΣ

LAWYER _ 31

_IN THE SPOTLIGHT Η κατάσταση παρέμεινε στάσιμη με το «πάγωμα» των πλειστηριασμών και διάφορες νομοθετικές παρεμβάσεις, π.χ. για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, με αποτέλεσμα τα «κόκκινα χαρτοφυλάκια» να φουσκώνουν επικίνδυνα στα συρτάρια των τραπεζών, όσο βάθαινε η κρίση. Η μνημονιακή νομοθεσία του 2015 καθιέρωσε τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς και έφερε ριζικές τροποποιήσεις στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, στον πτωχευτικό νόμο και στον Κ.Ε.Δ.Ε., ώστε να επιταχυνθούν οι διαδικασίες είσπραξης των καθυστερούμενων απαιτήσεων. Άνοιξε ο δρόμος στα Funds, που έσπευσαν να απαλλάξουν τις τράπεζες από τα βαρίδια των κόκκινων δανείων, αγοράζοντας φθηνά καθυστερούμενα δάνεια και προχωρώντας ταχέως σε διαδικασίες είσπραξης.

Νέα εργαλειοθήκη, νέες δυνατότητες Το άρθρο 10 του ν. 3156/2003 είναι το βασικό εργαλείο που δείχνει πώς δομείται μια τιτλοποίηση. Πρόκειται για έναν σύνθετο μηχανισμό, αποτελούμενο από επιμέρους συμβατικές σχέσεις. Οι τράπεζες μεταβιβάζουν -με συμβάσεις πώλησης και εκχώρησης- ομοειδείς απαιτήσεις (π.χ. μικρομεσαία επιχειρηματικά δάνεια) προς μια εταιρία ειδικού σκοπού, η οποία αναλαμβάνει να καταβάλει το τίμημα. Η ίδια αναλαμβάνει την έκδοση και διάθεση ομολογιακού δανείου, με το οποίο δημιουργούνται νέες συμβατικές σχέσεις μεταξύ της εταιρίας ειδικού σκοπού και των ομολογιούχων δανειστών (επενδυτών), αφού, με το προϊόν της διάθεσης των ομολογιών καταβάλλεται το αντίτιμο της μεταβίβασης. Τέλος, συμβατικοί δεσμοί προστίθενται στην αλυσίδα της τιτλοποίησης, όταν η εταιρία ειδικού σκοπού προχωρά σε σύμβαση ανάθεσης της διαχείρισης και είσπραξης των τιτλοποιημένων απαιτήσεων στους Servicers. Έτσι, η τιτλοποίηση μετατρέπει μια σειρά αξιώσεων σε τίτλους. Η τράπεζα μπορεί να εγγυηθεί μερικά ή ολικά την αποπληρωμή των ομολογιών. Αξιοσημείωτη είναι η υποχρεωτική ιδιωτική τοποθέτηση των ομολογιών προς 150 ομολογιούχους, κατ’ ανώτατο όριο (ο ν. 3156 δεν προβλέπει δημόσια προσφορά των τίτλων), καθώς και το ελάχιστο ύψος κάθε ομολογίας σε 100.000€. Ο τελικός κάτοχος των τίτλων (επενδυτής – fund), αποκτά μια ομολογία, η απόδοση της οποίας εξαρτάται από την εξόφληση των αξιώσεων που ενσωματώνει. Η είσπραξή τους ανα-

τίθεται στους Servicers που διαθέτουν την υποδομή να διαπραγματευτούν, να ρυθμίσουν ή να επιδιώξουν δικαστικά τις οφειλές, είτε με δικά τους νομικά τμήματα, είτε μισθώνοντας δικηγορικά γραφεία. Οι Servicers μπορεί να ανήκουν σε τράπεζα, σε fund ή να δρουν ανεξάρτητα, συνήθως όμως ο έλεγχός τους καταλήγει στο fund που κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο των χαρτοφυλακίων που διαχειρίζονται. Πρόσφατα η Eurobank τιτλοποίησε και μεταβίβασε μεγάλο μέρος του δανειακού της χαρτοφυλακίου σε funds, συνάπτοντας συγχρόνως σύμβαση διαχείρισης με την ιταλική DoValue. Ακολουθεί η Alpha Bank με την τιτλοποίηση και μεταβίβαση του χαρτοφυλακίου Neptune και την εξελισσόμενη τιτλοποίηση–μαμούθ του χαρτοφυλακίου Galaxy, έχοντας αποκτήσει και τον Servicer Cepal AE. Η τιτλοποίηση έχει σημαντικά οφέλη για τις τράπεζες. Αυξάνει τη ρευστότητα λόγω πώλησης απαιτήσεων που θα εισπράττονταν σε βάθος χρόνου και τις απαλλάσσει

Bασικό κίνητρο για μια τράπεζα είναι ότι, με την τιτλοποίηση, αφαιρεί τις πωλούμενες απαιτήσεις από τα υπολογιζόμενα στοιχεία του ενεργητικού της, για τους σκοπούς της κεφαλαιακής της επάρκειας 32 _ LAWYER

BANKING & FINANCE διαδικασία είσπραξης έβαλε τέλος στο σχήμα τράπεζες–εισπρακτικές εταιρίες και στην αδυναμία να διαγράψουν καθυστερούμενα ποσά από τα βιβλία τους, λόγω συστημικής εποπτείας και τραπεζικής πίστης. Οι Servicers είναι εξουσιοδοτημένοι να εισπράττουν στο όνομα της εταιρίας ειδικού σκοπού, με κατάθεση των ποσών σε ειδικό, ακατάσχετο λογαριασμό τους, προοριζόμενο για την εξόφληση των ομολογιών. Άρα, η εταιρία ειδικού σκοπού αναθέτει στον Servicer να εισπράξει και υπέρ των ομολογιούχων δανειστών. Οι Servicers δεν δεσμεύονται από την αυστηρή εποπτεία των ευρωπαϊκών τραπεζών, ούτε λαμβάνουν προβλέψεις. Τα στελέχη τους συχνά προέρχονται από τους τραπεζικούς κόλπους, αφού οι τράπεζες μεταφέρουν στις εταιρίες αυτές το προσωπικό που ασχολείται με τις υποθέσεις καθυστερούμενων απαιτήσεων. Έτσι στελεχώνονται με έμπειρο και εξειδικευμένο δυναμικό, απασχολούμενο υπό νέο καθεστώς, στην ίδια εργασία που είχε στην τράπεζα. Πρόσφατα, Διευθύνσεις εμπλοκών των συστημικών τραπεζών «μετανάστευσαν» σχεδόν αυτούσιες στους μεγάλους Servicers που διαχειρίζονται τα πωληθέντα χαρτοφυλάκια. H Τράπεζα Πειραιώς μετακίνησε το προσωπικό της προς την Intrum, η Eurobank στην FPS και η Alpha Bank στην Cepal. Έτσι, οι Servicers αποκτούν ισχυρή και αποτελεσματική υποδομή, με βαθιά γνώση των υποθέσεων που αναλαμβάνουν, αφού οι χειριστές ελάχιστα αλλάζουν. Σε συνδυασμό και με την ελευθερία κινήσεων που απολαμβάνουν έναντι των τραπεζών, έχουν τις προδιαγραφές να κινηθούν γρήγορα και αποτελεσματικά, μεγιστοποιώντας τα οφέλη τους. Η αγορά real estate δεν μένει ανεπηρέαστη. Οι πλειστηριασμοί ακινήτων, στις πάμπολλες περιπτώσεις των μη ρυθμιζομένων οφειλών, διενεργούνται με ταχείς ρυθμούς, που μόνο προσωρινά ανέκοψε η πρόσφατη πανδημία. Η αθρόα έλευση ξένων επενδυτών στην αγορά ακινήτων αποτελεί παράλληλο πεδίο δράσης για τις τράπεζες, που σπεύδουν να «ξεφορτωθούν» χαρτοφυλάκια ακινήτων συσσωρευμένων από πλειστηριασμούς παλαιοτέρων ετών. Το project Star της Eurobank με την πώληση 900 ακινήτων κινείται προς την κατεύθυνση αυτή. Τέτοιες εξελίξεις παρακολουθούνται στενά από τα funds που ενδιαφέρονται για την αγορά εμπραγμάτως εξασφαλισμένων NPLs. Μαθαίνουν την αγορά ακινήτων στην Ελλάδα και ενθαρρύνονται σε μεγαλύτερη

από τον πιστωτικό κίνδυνο των τιτλοποιούμενων απαιτήσεων (με την επιφύλαξη της τυχόν παροχής εγγυήσεων προς το Fund). Bασικό κίνητρο για μια τράπεζα είναι ότι, με την τιτλοποίηση, αφαιρεί τις πωλούμενες απαιτήσεις από τα υπολογιζόμενα στοιχεία του ενεργητικού της, για τους σκοπούς της κεφαλαιακής της επάρκειας. Έτσι, η τράπεζα απελευθερώνει κεφάλαια και επαυξάνει τη ρευστότητά της. Η επόμενη μέρα για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, μετά την ολοκλήρωση της τιτλοποίησης και αποδέσμευσης των τραπεζών από τα επαχθή δάνεια, έρχεται με τη δημιουργία μιας νέας, «καθαρής» τράπεζας. Αυτό επιτυγχάνεται με το «hiving down», δηλαδή την απόσχιση κλάδου των τραπεζών και την εισφορά τους σε νέες εταιρίες, απαλλαγμένες από τα βάρη των μητρικών που παραμένουν ως εταιρίες συμμετοχών. Οι νέες εταιρίες αδειοδοτούνται και λειτουργούν ως «καθαρές» πλέον τράπεζες. Πρώτη προχώρησε σε «hiving down» η Eurobank, ενώ ακολουθούν η Τράπεζα Πειραιώς και η Alpha Bank.

Οι Servicers απαντούν στην πρόκληση Tα Funds και οι Servicers βλέπουν χρυσές ευκαιρίες στον «πυρετό» των τιτλοποιήσεων και πωλήσεων των κόκκινων χαρτοφυλακίων. H νέα

LAWYER _ 33

_IN THE SPOTLIGHT

BANKING & FINANCE

συμμετοχή στις προσεχείς πωλήσεις "κόκκινων" δανείων. Το ενδιαφέρον των funds στο real estate, προσελκύει περισσότερους επενδυτές, δημιουργώντας έτσι αυξανόμενη κινητικότητα στον κλάδο, γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται μια σειρά υπηρεσιών, όπως σύμβουλοι, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, λογιστές, εκτιμητές ακινήτων, μηχανικοί.

κατάργησε μια σειρά διατάξεων που πολλοί οφειλέτες συχνά εκμεταλλεύονταν, ώστε να χρονίζουν οι πλειστηριασμοί. Επιτράπηκαν οι πολλαπλές κατασχέσεις, καταργήθηκε το άρθρο 938 που προέβλεπε αναστολή της διαδικασίας της αναγκαστικής εκτέλεσης και τροποποιήθηκε το άρθρο 954, ώστε η διόρθωση της τιμής πρώτης προσφοράς να μην αναστέλλει τον πλειστηριασμό. Μειώθηκε έτσι η δυνατότητα κωλυσιεργίας, που οδηγούσε ακόμη και στην εγκατάλειψη του πλειστηριασμού και στην οικονομική απαξίωση του ακινήτου. Τα funds γρήγορα αντιλήφθηκαν τη νομική πραγματικότητα, τις δυνατότητες, αλλά και τις δυσκολίες που υπήρχαν. Όπως και οι τράπεζες, δεν είναι άμοιρα ευθυνών για νομοθετικές μεταβολές που διευκολύνουν το έργο τους. Μέσα στη δίνη των αλλαγών, οι περισσότεροι δανειολήπτες παραμένουν το ευάλωτο μέρος. Μπορούν βέβαια να επωφεληθούν από την ευελιξία των funds και να πετύχουν καλύτερες συμφωνίες ρύθμισης και κουρέματος από ό,τι με τις τράπεζες, ειδικά στα εξασφαλισμένα δάνεια. Στον αντίποδα πάντως, υπάρχει η βάσιμη άποψη ότι τα funds διεκδικούν δυναμικά τις οφειλές και είναι πολύ φειδωλά στα «κουρέματα», ειδικά στις περιπτώσεις των λεγόμενων «στρατηγικών κακοπληρωτών». Το «κούρεμα» οφειλής δεν συνηθίζεται στην Ευρώπη. Η Ελλάδα αποτελεί εξαίρεση λόγω της παρατεταμένης ύφεσης και της οικονομικής κρίσης. Προσαρμοσμένα στην ελληνική πραγματικότητα, τα funds περικόπτουν απαιτήσεις, αφού βεβαιωθούν ότι ο οφειλέτης δεν έχει την δυνατότητα να εξοφλήσει στο ακέραιο την οφειλή. Έτσι, τα funds θα προχωρήσουν στην άσκηση κάθε ενδίκου μέσου -από διαταγή πληρωμής μέχρι πλειστηριασμό- για την είσπραξη της οφειλής και μάλιστα χωρίς χρονοτριβή, όταν δεν υπάρχει περιθώριο συνδιαλλαγής με τον οφειλέτη. Στην πράξη, μένει να δοθεί απάντηση στο ερώτημα: Ξένη επένδυση ή εισβολή; Ανάλογα με τη θέση του ερωτώμενου στην σκακιέρα της τιτλοποίησης, η απάντηση σίγουρα διαφέρει.

Το μέλλον των παικτών στη σκακιέρα της τιτλοποίησης Ο οφειλέτης δεν συνομιλεί πλέον με την τράπεζα. Σύμφωνα με τον ν. 3156 οι όροι της δανειακής του σύμβασης παραμένουν αμετάβλητοι, η δε ενημέρωσή του για τη μεταβίβαση ολοκληρώνεται με την καταχώρηση των συμβάσεων πώλησης και διαχείρισης στο Ενεχυροφυλακείο (ν.2844/2000). Στην πράξη, συνήθως λαμβάνει και επιστολή από τον Servicer, με την οποία του ανακοινώνεται η πώληση και καλείται να τακτοποιήσει την οφειλή. Απευθυνόμενος πλέον στον Servicer, διαπραγματεύεται με χειριστές που εξετάζουν αιτήματα μακροπρόθεσμης καταβολής, χαμηλότερων δόσεων, οικειοθελούς εισφοράς του ακινήτου, «κουρέματος» του δανείου, τα οποία στο πλαίσιο μιας τραπεζικής διαπραγμάτευσης ίσως θα απορρίπτονταν πολύ γρήγορα. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι οι νέοι δικαιούχοι χαρίζουν τα δάνεια. Κάθε άλλο. Η στρατηγική τους υπαγορεύεται από την εικόνα του οφειλέτη, το ύψος εξασφάλισης του δανείου, τη συμπεριφορά που τον οδήγησε στην αδυναμία πληρωμής αλλά, κυρίως, την πιθανότητα μεγιστοποίησης του κέρδους, έστω και σε μακρό χρονικό διάστημα. Έχοντας αποκτήσει τα χαρτοφυλάκια σε χαμηλό ποσοστό της αξίας τους, περίπου στο 30%, τα περιθώρια ελιγμών τους είναι ευρύτερα από τα αντίστοιχα των τραπεζών. Ο οφειλέτης που διαπραγματεύεται τη ρύθμιση του δανείου του έχει ευκαιρίες, αλλά δεν πρέπει να ποντάρει στην αδράνεια, ή την ολιγωρία που συχνά χαρακτήριζε τις τράπεζες, κυρίως του δημόσιου τομέα. Η προοπτική της πολύχρονης δικαστικής εμπλοκής, που δεν τρόμαζε ιδιαίτερα τις τράπεζες, τώρα είναι πιο απωθητική, αφού τα funds ενδιαφέρονται να εισπράττουν και όχι να διαιωνίζουν μια δικαστική διαμάχη με τον οφειλέτη. Η τροποποίηση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας που ίσχυσε από 1.1.2016, εκτός από την εισαγωγή των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών,

H νέα διαδικασία είσπραξης έβαλε τέλος στο σχήμα τράπεζες-εισπρακτικές εταιρείες και στην αδυναμία να διαγράψουν καθυστερούμενα ποσά από τα βιβλία τους, λόγω συστημικής εποπτείας και τραπεζικής πίστης

34 _ LAWYER

Πώς >

επηρεάζεται η παροχή των νομικών υπηρεσιών από την αγορά της τιτλοποίησης των δανειακών απαιτήσεων; Η τιτλοποίηση των δανειακών απαιτήσεων (NPLs NPEs) «μη εξυπηρετουμένων δανείων» απαίτησε μια ακόμα εξειδίκευση νομικών. Γιατί ο σκοπός της εξυγίανσης των οικονομικών καταστάσεων, δια της διαχείρισης των τιτλοποιημένων μη εξυπηρετουμένων δανείων, απαιτεί τη συνδρομή δύο ουσιωδών προΰποθέσεων: α) Να υπάρχει true sale των δανείων. Δηλαδή αληθής και πλήρης μεταβίβασή τους, χωρίς αιρέσεις και προΰποθέσεις (λ.χ. επαναγοράς τους ή εγγυήσεις τους από την πωλήτρια Τράπεζα ή ρήτρα εξώνησης κλπ.), και β) Derecognition αυτών ως φορολογικών επισφαλειών (φορολογική αποαναγνώριση). Αυτές οι δυο προΰποθέσεις πληρούνται εφόσον η σύμβαση μεταβίβασης εξασφαλίζει νομικά και φοροτεχνικά τις δύο ανωτέρω προΰποθέσεις, μέσα σε εύλογο χρόνο (λ.χ. 7-10 έτη), με την έκδοση δύο κατηγοριών ομολογιών. Εκείνων που εμπεριέχουν εισπράξιμα δάνεια και εκείνων που εμπεριέχουν δάνεια που δεν προβλέπεται να εισπραχθούν (senior και junior bonds). Οι αγοραστές των δανείων αυτών (funds) αγοράζουν και τις αντίστοιχες ομολογίες, τις μεν εισπράξιμες αντί συγκεκριμένου αντιτίμου που καταβάλουν στην πωλήτρια Τράπεζα, υποσχόμενοι να εισπράξουν και τα αντίστοιχα ποσά εντός ευλόγου χρόνου (συνήθως 7-10 έτη), χωρίς όμως να παρέχουν σχετικές εγγυήσεις της εισπραξιμότητάς τους, τις δε ομολογίες που εμπεριέχουν δάνεια, των οποίων η είσπραξη δεν προβλέπεται αντί συμβολικού τιμήματος (λ.χ. ενός (1) ευρώ).

Μάριος Μπαχάς Senior Partner της Bahas, Gramatidis & Partners

Έτσι, οι οικονομικές καταστάσεις της πωλήτριας Τράπεζας εξυγιαίνονται, αφού αφαιρούνται από αυτές οι αντίστοιχες επισφάλειες και δημιουργείται μία νέα αγορά δανείων και εξασφαλίσεών τους (συνήθως ακινήτων υποθηκευμένων για την εξασφάλιση των δανείων), η οποία δρα έξω από τις Τράπεζες μέσω ειδικών ανωνύμων εταιρειών διαχείρισης των δανείων αυτών, οι οποίες αδειοδοτούνται από την Τράπεζα της Ελλάδος με αυστηρά κριτήρια λειτουργίας τους. Όλη αυτή η νομική κατασκευή, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά απαιτεί απολύτως εξειδικευμένους νομικούς, σε συνεργασία με επίσης εξειδικευμένους ορκωτούς ελεγκτές-λογιστές.

> Π ώς

αξιολογείτε την έως τώρα εφαρμογή του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών Επιχειρήσεων; Ο Εξωδικαστικός Μηχανισμός Ρύθμισης Οφειλών Επιχειρήσεων λειτουργεί στην Ελλάδα με μικρή σχετικώς αποτελεσματικότητα για πολλούς λόγους, οι κυριότεροι των οποίων είναι οι ακόλουθοι: α) Συντρέχει με παράλληλους Δικαστικούς Μηχανισμούς Ρύθμισης Οφειλών Επιχειρήσεων, στους οποίους προτιμούν να καταλήγουν οι οφειλέτες, διότι οι ρυθμίσεις που επιτυγχάνουν ενσωματώνονται σε αντίστοιχες δικαστικές αποφάσεις, υποχρεωτικής εφαρμογής από τις δανείστριες Τράπεζες. β) Τα τραπεζικά στελέχη που είναι εξουσιοδοτημένα να αποφασίζουν τις ρυθμίσεις αυτές είναι συνήθως ιδιαιτέρως επιφυλακτικά, διότι φοβούνται προσωπικές τους ευθύνες, παρότι ο νόμος τους παρέχει αμνηστία, υπό προΰποθέσεις, και γ) Οι Τράπεζες προτιμούν να μεταβιβάζουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνειά τους, μαζί με τις εγγυήσεις τους, σε τρίτα funds, ως ανωτέρω, για να ελαφρύνουν τις οικονομικές τους καταστάσεις, αλλά και να μειώσουν σημαντικά το προσωπικό τους, από πλήθος υπαλλήλων και δικηγόρων που ασχολούνται με τις εισπράξεις και ρυθμίσεις των οφειλών των επιχειρήσεων, αφού, με τη μεταβίβαση των NPLs και NPEs αυτών, τις αντίστοιχες εφεξής ρυθμίσεις (εξωδικαστικές ή δικαστικές) και εισπράξεις αναλαμβάνουν αποκλειστικά οι διαχειρίστριες ανώνυμες εταιρείες ειδικού σκοπού, τις οποίες χρησιμοποιούν τα funds που αγοράζουν τα δάνεια αυτά των Τραπεζών και στις οποίες μεταφέρεται συνήθως, εν όλω ή εν μέρει, το αντίστοιχο προσωπικό των πωλητριών Τραπεζών.

LAWYER _ 35

_VIEWPOINT

“DON’T CRY FOR ME, ARGENTINA”

Πόσο κοστίζει, τελικά, το εθνικό χρέος της Αργεντινής; Η Αργεντινή θα προσαρμόσει της ημερομηνίες πληρωμών, χωρίς να αυξήσει το συνολικό ποσό των κύριων πληρωμών. Δεν είναι η πρώτη και δυστυχώς ούτε η τελευταία φορά που η πάλαι ποτέ υπερδύναμη της Λατινικής Αμερικής, την τελευταία εικοσαετία, ωθείται σε αναδιάρθρωση κρατικού χρέους.

Η

πτώχευση ενός κυρίαρχου κράτους, τόσο ως νομικό όσο και ως οικονομικό γεγονός, δεν παρουσιάζει καμία ομοιότητα με τη συνθήκη πτώχευσης οποιασδήποτε εταιρείας και σίγουρα μετά από εννέα πτωχεύσεις από το 2001 μέχρι σήμερα, η Αργεντινή αποτελεί διαχρονικά ένα σημείο αναφοράς και μελέτης για την ορθή ή μη διαχείριση του εθνικού χρέους. Ταυτόχρονα, το εθνικό χρέος και οι συνέπειες της αποτυχίας αποπληρωμής του χαρακτηρίζεται από την ιδιαιτερότητα της απουσίας ενός διεθνούς νομοθετικού πλαισίου, που θα περιόριζε την δράση των Funds, τα οποία αγοράζουν στο 1/3 ή ακόμα και στο 1/4 της αξίας των κρατικών ομολόγων, όταν αυτά υποτιμηθούν, αναζητώντας την πλήρη τους αξία κατά τη λήξη τους. Ανατρέχοντας στο μακρινό 2001, η Αργεντινή αθέτησε πληρωμές χρέους ύψους 80 δις δολαρίων και ακολούθησαν διαδοχικές αναδιαρθρώσεις δημόσιου χρέους, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 2005 και το 2010 με τη συναίνεση του 92% των ομολογιούχων πιστωτών. Κατά συνέπεια, η εξέλιξη των γεγονότων το 2001 ήταν ραγδαία. Η αποτυχία του προγράμματος του ∆ΝΤ να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των αγορών έγινε εμφανής, καθώς η Αργεντινή δεν μπορούσε να δανειστεί στις διεθνείς αγορές. Τον Ιανουάριο του 2001 ανακοινώθηκε η μετατροπή των όρων της συμφωνίας

Γιώργος Μαυρίκης Δικηγόρος, LLM in Business | MSc in Management

με το ∆ΝΤ, αλλά η όποια ευνοϊκή επίδραση στα περιθώρια δανεισμού ήταν σύντομη, καθώς κατέστη φανερό ότι οι στόχοι του προγράμματος ήταν αδύνατο να επιτευχθούν. Η χρεοκοπία του 2001 οδήγησε σε περισσότερο από μια δεκαετία νομικής διαμάχης (στα δικαστήρια της Νέας Υόρκης) αναγκάζοντας την χώρα σε τεχνική χρεοκοπία το 2014, με την Αργεντινή να παραμένει αποκλεισμένη από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές έως το 2016. Αυτή η πολυετής διαμάχη της Αργεντινής με τους πιστωτές της είναι μια υπενθύμιση του τι μπορεί να συμβεί όταν μια χώρα αθετεί τις πληρωμές σε Funds (ο τρόπος δράσης των οποίων αναλύθηκε παραπάνω). Η σημαντικότερη νίκη τους και ίσως η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα στην παγκόσμια ιστορία, επετεύχθη όταν μια ομάδα εξ’ αυτών, με επικεφαλής τον Paul Singer, πέτυχε την πληρωμή 2,4 δισ. δολαρίων προς την εταιρεία του το 2016, με σειρά ομολόγων αξίας 50 δισεκατομμύριων δολαρίων να υπόκειται στη νομοθεσία της Νέας Υόρκης και να επιβαρύνεται με επιπρόσθετο επιτόκιο 9% σε περίπτωση καταγγελίας περί παραβίασης της σύμβασης χρέους στο αστικό δικαστήριο της Νέας Υόρκης. Την ίδια στιγμή, η κατάσταση έγινε τόσο ασφυκτική, που οι δυσαρεστημένοι ομολογιούχοι Elliott Management, Aurelius Capital Management, EM Ltd.,

36 _ LAWYER

BANKING & FINANCE Montreux Partners, Bracebridge Capital και Davidson Kempner έφτασαν σε σημείο να προχωρήσουν σε κατάσχεση μέχρι και πλοίου του Πολεμικού Ναυτικού της Αργεντινής. Σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα η Αργεντινή έχει περιέλθει εκ νέου σε άσχημη θέση: η οικονομία της βρίσκεται σε ύφεση επί δύο χρόνια, ο πληθωρισμός έχει απογειωθεί (53% το 2019), ενώ η φτώχεια δεν σταματά να εξαπλώνεται (33% του πληθυσμού το 2019). Το πιο πρόσφατο χρεοστάσιο ανάγεται στο 2001, όταν αφορούσε δανειακές υποχρεώσεις περίπου 100 δις δολαρίων. Η χρονιά εκείνη είχε πυροδοτήσει μια από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις από την ίδρυση του κράτους, το ωστικό κύμα της οποίας απλώνεται μέχρι και στο σήμερα. Το 2020, πολύ πριν η πανδημία του κορωνοϊού αναγκάσει την Αργεντινή να λάβει υγειονομικά μέτρα, στις 19 Φεβρουαρίου, σε δημόσια ανακοίνωσή του, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δήλωσε πως το χρέος της χώρας καθίσταται μη βιώσιμο και πως το πρωτογενές πλεόνασμα, το οποίο απαιτείται για να μειωθεί το δημόσιο χρέος της χώρας είναι πολιτικά και οικονομικά ανέφικτο. Ως απόρροια αυτού, ο οίκος αξιολόγησης S&P προχωρά σε υποβάθμιση και το αξιόχρεο της Αργεντινής από CC τρέπεται σε D («Default», κατάσταση χρεοκοπίας). Την ίδια στιγμή, ο Fitch έκανε ουσιαστικά το ίδιο υποβαθμίζοντάς το από το C στο επίπεδο RD («Restricted Default»), που ισοδυναμεί με επιλεκτική χρεοκοπία. Λίγους μήνες αργότερα, η κυβέρνηση του προέδρου Αλμπέρτο Φερνάντες δεν προχώρησε εντός προθεσμίας σε αποπληρωμή τόκων ύψους 500 εκατομμυρίων δολαρίων για σειρά αξιογράφων, η ωρίμανση των οποίων επίκειται το 2021, το 2026 και το 2046 αντίστοιχα και υπό τον κίνδυνο το χρέος να αποτελέσει το 146% έως το 2040 σε σχέση με το τωρινό 88% του ΑΕΠ χωρίς άμεση αναδιάρθρωση του, η χώρα οδηγήθηκε και πάλι στην χρεοκοπία. Εν μέσω του παγκόσμιου οικονομικού σοκ και μετά από σχεδόν οκτώ μήνες διαπραγματεύσεων, η Αργεντινή πέτυχε τον Αύγουστο ένα μικρό θαύμα και κατέληξε σε συμφωνία με τους σημαντικότερους πιστωτές της για την αναδιάρθρωση χρέους της ύψους 65 δισ. δολαρίων. Έχοντας ήδη πτωχεύσει από τον Μάιο, για ένατη φορά στην ιστορία της και ταυτόχρονα ευρισκόμενη σε μνημονιακό καθεστώς, έχοντας προσφύγει στο ΔΝΤ από το 2018, η χώρα του ήλιου προσέθεσε μία ακόμη στη μακρά σειρά αναδιαρθρώσεων του χρέους της, πετυχαίνοντας μάλιστα και την έγκριση του 50-60% των ομολογιούχων. Το aftermath του 2001 και η διαχείριση του 2020 γεμίζει τους Αργεντίνους με την

αισιοδοξία ότι, χάρη στην τελευταία αναδιάρθρωση, δεν αναμένεται να αποκλείστει εκ νέου η χώρα από τις διεθνείς χρηματαγορές. Ενώ άλλες χώρες, με αναπτυγμένα εγχώρια τραπεζικά συστήματα, μπορούν να εκδώσουν μεγάλο μέρος του χρέους τους σε εθνικό νόμισμα, το τραπεζικό σύστημα της Αργεντινής ήταν ανέκαθεν ασθενές εξαιτίας του ότι οι πολίτες δεν εξοικονομούν τα χρήματά τους στο νόμισμα της χώρας, το ευάλωτο και ασταθές έναντι των άλλων νομισμάτων, πέσο. Είναι γεγονός, ότι οι Αργεντίνοι διατηρούν σε υπεράκτιους τραπεζικούς λογαριασμούς τουλάχιστον 300 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό, λόγω του ότι η χώρα χαρακτηρίζεται από μια μακρά και εξαντλητική περίοδο οικονομικής αστάθειας, από περιοδικές κρίσεις που καταλήγουν πάντοτε σε χρεοκοπία, υποτίμηση και υπερπληθωρισμό, με την Αργεντινή να αποτελεί το κλασικό παράδειγμα χώρας που εκδίδει χρέη σε ξένο νόμισμα και καταλήγει αντιμέτωπη με μια νομισματική κρίση. Στο εξής, σε ένα ακόμα επεισόδιο της σειράς διαχείρισης του χρέους, η Αργεντινή ξεκινά άμεσα συζητήσεις με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, καθώς η νομισματική κρίση του 2018 την οδήγησε σε πρόγραμμα διάσωσης ύψους 44 δις δολαρίων, με το στόχο να έχει κλειδώσει στο κύριο αίτημά της να αναβάλει τις πληρωμές της επερχόμενης διετίας 2021-23, προκειμένου να αποφύγει σκληρά μέτρα λιτότητας. Και όπως αυθόρμητα ανεφώνησε Αργεντίνος συνομιλιτής μου, συνάδελφος, με ουσιαστική συμβολή στη διαδικασία των αναδιαρθρώσεων και καθηγητής σε toptier αγγλικό Πανεπιστήμιο, σε πρόσφατη συζήτηση για το ζήτημα, “the story is always the same...default!” Έτσι, κατά τη διάρκεια της συνεχιζόμενης παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, σε ένα παράλληλο σύμπαν έσβησε και η ένατη ακτίνα του ήλιου της Αργεντινής τα τελευταία είκοσι χρόνια, αποτυγχάνοντας σε μια ακόμη προσπάθεια να φωτίσει το δημοσιονομικό μέλλον της χώρας. Όπως λένε και οι ίδιοι, it takes two to tango και παρά τις Κασσάνδρες, ευχή όλων (πλην των ομολογιούχων) είναι η μουσική που ηχεί στα αυτιά των Αργεντίνων κάθε φορά που το κρατικό χρέος αναδιαρθρώνεται και το ανάλγητο 2001 απομακρύνεται, να μη σταματήσει, διότι, έτσι, οι ίδιοι θα μείνουν απομονωμένοι, δίχως παρτενέρ με το φαύλο κύκλο να συνεχίζει ατέρμονα.

Αυτή η πολυετής διαμάχη της Αργεντινής με τους πιστωτές της είναι μια υπενθύμιση του τι μπορεί να συμβεί όταν μια χώρα αθετεί τις πληρωμές σε Funds

LAWYER _ 37

_IN THE SPOTLIGHT

LAWYER _ 38

Αλεξιάννα Τσότσου Com munications and Νομική σύμβουλος, PhD Universität Ham burg

Από την αναστολή εργασίας μέχρι το μηχανισμό «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ» και την τηλεργασία, οι αλλαγές που επήλθαν στις εργασιακές σχέσεις λόγω της πανδημίας είναι τεράστιες και αναμένεται προσεχώς να μετασχηματίσουν ακόμα περισσότερο το εργατικό δίκαιο προς την κατεύθυνση της ευελιξίας.

Covid-19 και εργασιακές σχέσεις LAWYER _ 39

_IN THE SPOTLIGHT

Α

πό το Μάρτιο και ύστερα, η καραντίνα και η υποχρεωτική αναστολή λειτουργίας πολλών επιχειρήσεων οδήγησε σε Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου που ρύθμιζαν με λεπτομέρεια θεσμούς του εργατικού δικαίου, τους οποίους πρώτη φορά είδαμε σε τέτοια έκταση. Η αναστολή εργασίας των υπαλλήλων των πληττόμενων επιχειρήσεων και το κρατικό επίδομα των 800€ ήταν φυσικά στο προσκήνιο, όμως εμφανίστηκαν και μορφές εργασίας, όπως η τηλεργασία και η εκ περιτροπής εργασία, τις οποίες προ καραντίνας συναντούσαμε μόνο περιστασιακά. Με το άνοιγμα των περισσότερων επιχειρήσεων το Μάιο, αυτές οι Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου έπαψαν να έχουν ισχύ και η αναστολή εργασίας σε συνδυασμό με την αποζημίωση ειδικού σκοπού από το κράτος παρέμεινε σε λειτουργία για τις τουριστικές επιχειρήσεις. Όμως, οι εργασιακές σχέσεις σε όλους τους κλάδους συνεχίζουν να επηρεάζονται σε τεράστιο βαθμό από την τρέχουσα πανδημία. Ο μηχανισμός επιδότησης «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ» είναι η συνέχεια της κρατικής βοήθειας στο πέρασμα από την καραντίνα σε μια βαριά πληττόμενη οικονομία, ενώ η εκ περιτροπής εργασία και η τηλεργασία είναι εργασιακές μορφές που αποκτούν ένα νέο νόημα εν μέσω πανδημίας.

Η ΚΥΑ 23102/477 για τις τουριστικές επιχειρήσεις Η Κοινή Υπουργική Απόφαση των υπουργών Οικονομικών και Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων 23101/477 (ΦΕΚ 2268/Β/13-62020) αφορά τα μέτρα οικονομικής ενίσχυσης των εποχικά εργαζομένων σε τουριστικές επιχειρήσεις και των εργαζομένων των επιχειρήσεων που πλήττονται σημαντικά. Η αναστολή των συμβάσεων των εργαζομένων σε επιχειρήσεις που πλήττονται σημαντικά βάσει ΚΑΔ ήταν σε ισχύ μέχρι την 31η Ιουλίου 2020, ενώ σε ισχύ μέχρι και σήμερα μπορεί να είναι η αναστολή εργασίας των εποχικά εργαζομένων σε τουριστικά καταλύματα και λεωφορεία. Συγκεκριμένα, οι διατάξεις της ΚΥΑ που ισχύουν μέχρι και την 30η Σεπτεμβρίου 2020 είναι οι εξής: Καταρχάς, οι επιχειρήσεις κύριων και μη κύριων ξενοδοχειακών και τουριστικών καταλυμάτων εποχικής λειτουργίας, καθώς και τουριστικών λεωφορείων, για να υπαχθούν στη ρύθμιση, θα πρέπει να επαναπροσλάβουν

τους ίδιους με τη θερινή σεζόν του 2019 εργαζόμενους, εφόσον λειτουργήσουν τη θερινή τουριστική περίοδο του 2020. Αυτές οι επιχειρήσεις μπορούν να θέτουν σε αναστολή τις συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων που επαναπροσλήφθηκαν ή έχουν το δικαίωμα επαναπρόσληψης, ακόμα και αν αφορούν στο σύνολο του προσωπικού της επιχείρησης. Σε αναστολή μπορούν να θέτουν τους εργαζομένους τους και οι επιχειρήσεις κύριων και μη κύριων ξενοδοχειακών και τουριστικών καταλυμάτων εποχικής λειτουργίας, καθώς και τουριστικών λεωφορείων που δεν λειτούργησαν κατά την τουριστική περίοδο του 2020. Η αναστολή εργασίας και των δύο περιπτώσεων ισχύει για το διάστημα 1/6/2020 έως 30/9/2020. Οι εργαζόμενοι, των οποίων οι συμβάσεις τέθηκαν σε αναστολή, δικαιούνται αποζημίωσης ειδικού σκοπού ύψους 534€ ανά μήνα. Πάντως, οι εποχικά εργαζόμενοι που απασχολήθηκαν σε επιχειρήσεις του τουριστικού και επισιτιστικού κλάδου τη θερινή περίοδο του 2019 και δεν είχαν δικαίωμα υποχρεωτικής επαναπρόσληψης, έλαβαν έκτακτη αποζημίωση για τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο ίση με το ύψος του τελευταίου μηνιαίου επιδόματος ανεργίας. Οι επιχειρήσεις που έθεσαν σε αναστολή εργασίας τους εργαζομένους τους υποχρεούνται να μην προβούν σε μειώσεις προσωπικού, όσο διαρκεί η αναστολή. Εφόσον προβούν σε καταγγελία της σύμβασης εργασίας, αυτή η καταγγελία είναι άκυρη. Μία ακόμα αξιοπρόσεκτη ρύθμιση της ΚΥΑ είναι η υποχρεωτική ανάκληση των αναστολών με βάση το ποσοστό πληρότητας των ανωτέρω επιχειρήσεων, η οποία γίνεται σταδιακά. Συγκεκριμένα, με τη συμπλήρωση 20% της πληρότητας, πρέπει να γίνει οριστική ανάκληση της αναστολής τουλάχιστον του 1/3 των συμβάσεων εργασίας. Με τη συμπλήρωση 50% της πληρότητας, η ανάκληση πρέπει να γίνει στα 2/3 των συμβάσεων, ενώ αν η πληρότητα αγγίξει το 80%, τότε πρέπει να γίνει ανάκληση της αναστολής του συνόλου των συμβάσεων.

Ο μηχανισμός «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ» είναι ένας τρόπος να διαχειριστεί ο εργοδότης τη μείωση του κύκλου εργασιών του, χωρίς να χρειαστεί να απολύσει εργαζόμενους.

40 _ LAWYER

ΤΡΙΤΗ 29/09/2020 Live On Your Screen

www.customerserviceconference.gr WORKSHOP BY ALEX KHAN...

NOT TO BE MISSED

The Anatomy of a Perfect Live Video on Facebook and Instagram

"LEADING WITH A CULTURE OF CUSTOMER SERVICE EXCELLENCE – THE NEXT DAY!" Στην 15η διοργάνωσή του, το κορυφαίο ετήσιο συνέδριο για την εξυπηρέτηση πελατών τοποθετεί στο spotlight την πελατοκεντρικότητα και προσκαλεί τις διοικήσεις των επιχειρήσεων να αναρωτηθούν:

«Εξυπηρετούμε τους πελάτες μας όπως θα ήθελαν να εξυπηρετηθούν;»

David Brower

Impactful super engaging professional keynote and Tedx speaker

Dr. Nikolaos Dimitriadis

Head of Neuro Consulting Services Optimal HR

Alex Khan *

International entrepreneur, social media coach and live video coach

Frank Thibaut Πρόεδρος ΔΣ ΕΙΕΠ

Δημήτρης Μαύρος General Manager Member of the Board MRB Hellas A.E.

Comedy Act

Νεφέλη - Μαρία Ράντου

Υπ. Διδάκτωρ στον Τομέα Ειδικής Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ

Θέμης Σαρανταένας

Σύμβουλος Μάρκετινγκ & Ανάπτυξης

Δημήτρης Σκαλτσάς

Co-founder, Executive Director, Intelligencia.ai

Τατιάνα Τούντα

CEO Hellas EAP

Ζήσης Ρούμπος

«Κάψτε το σενάριο Covid Edition»

Χρυσοί Xορηγοί

Livestreaming by

audio visual equipment

Δημήτρης Μακαλιάς

Χορηγός Διερμηνείας

Συμμετοχές: Βασίλης Κουτσαβλής, T: 210 6617777 (εσωτ. 129), Ε: vkoutsavlis@boussias.com A W Y6617777 E R _ 4 (εσωτ.

1 Χορηγίες: Άννα Γυπαράκη, T: L210 152), Ε: agyparaki@boussias.com Περιεχόμενο: Μαριλένα Παππά, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 222), Ε: mpappas@boussias.com

_IN THE SPOTLIGHT

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ Με την Κοινή Υπουργική Απόφαση των υπουργών Οικονομικών και Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων 23103/478 (ΦΕΚ 2274/Β/14-6-2020) καθορίστηκε το πλαίσιο εφαρμογής του μηχανισμού ενίσχυσης της απασχόλησης «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ». Στόχος αυτού του μηχανισμού επιδότησης εργασίας είναι να στηριχθεί η απασχόληση, η οποία αναμένεται να πληγεί ιδιαίτερα τους επόμενους μήνες με τις συνεχιζόμενες συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού. Τα κυριότερα σημεία του μηχανισμού, τα οποία αξίζει να προσέξουμε, είναι τα ακόλουθα:

> Ο μηχανισμός θα είναι σε ισχύ από 15 Ιουνίου μέχρι 15 Οκτωβρίου. > Γ ια ορισμένες επιχειρήσεις, η ισχύς του μηχανισμού είναι μέχρι την 31η Δεκεμβρίου. Οι εξαιρέσεις αυτές ορίζονται με βάση τον Κωδικό Αριθμό Δραστηριότητας (ΚΑΔ) και αφορούν τις επιχειρήσεις αεροπορικών μεταφορών επιβατών και εμπορευμάτων, επισκευής και συντήρησης αεροσκαφών και διαστημόπλοιων, παροχής επιχειρηματικών συμβουλών προς εταιρείες αεροπορικών μεταφορών, καθώς και τις επιχειρήσεις που λειτουργούν στα αεροδρόμια της επικράτειας.

> Δ ικαίωμα ένταξης στο μηχανισμό έχουν όλες οι επιχειρήσεις ανεξάρτητα από ΚΑΔ. Ο ΚΑΔ, όπως προαναφέρθηκε, σχετίζεται μόνο με τη διάρκεια ισχύος του μηχανισμού. > Π ροΰπόθεση ένταξης στο μηχανισμό είναι η επιχείρηση να εμφανίζει μείωση του κύκλου εργασιών τουλάχιστον κατά 20%. > Α φορά μόνο τους εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης και όχι τους εργαζομένους μερικής απασχόλησης ή αυτούς, των οποίων οι συμβάσεις βρίσκονται σε αναστολή. > Γ ια όσο διάστημα η σύμβαση ενός εργαζομένου εντάσσεται στο μηχανισμό, ο ονομαστικός μισθός δεν μπορεί να μεταβληθεί.

> Η ένταξη του εργοδότη στο μηχανισμό του δίνει τη δυνατότητα να μειώνει μονομερώς το ωράριο των εργαζομένων έως και 50% με αντίστοιχη μείωση του μισθού. > Γ ια το χρόνο που δεν εργάζεται ο μισθωτός, το κράτος θα καταβάλλει το 60% του μισθού και των ασφαλιστικών εισφορών που αντιστοιχούν σε αυτό το διάστημα. Επίσης, στο 60% θα ανέρχεται και η συμμετοχή του κράτους στην αναλογία του επιδόματος αδείας και του δώρου Χριστουγέννων επί του χρόνου που ο εργαζόμενος δεν απασχολείται.

ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑ Μέχρι τώρα, η τηλεργασία διεπόταν από το άρθρο 5 του νόμου 3846/2010. Ήδη πριν από την πανδημία, επρόκειτο για ένα ανεπαρκές νομικό πλαίσιο, αφού άφηνε πολλά ζητήματα αρρύθμιστα, όπως ο έλεγχος του εργαζομένου από τον εργοδότη, ο καθορισμός του ωραρίου και οι πιθανές δαπάνες, τις οποίες καλείται να κάνει ο μισθωτός. Αυτό που ρυθμιζόταν με το εν λόγω άρθρο ήταν η δυνατότητα του εργαζόμενου μετά από κάποιο διάστημα τηλεργασίας να επιστρέψει στη φυσική παρουσία στο χώρο εργασίας, εφόσον το επιθυμεί και εφόσον ενημερώσει τον εργοδότη 15 ημέρες πριν. Επιπλέον, το άρθρο όριζε ότι οι όροι της τηλεργασίας (ωράριο, αμοιβή κλπ.) πρέπει να αποστέλλονται εγγράφως στον εργαζόμενο εντός 8 ημερών από τη σύναψη της σύμβασης. Παράλληλα, ισχύει η Ευρωπαϊκή Συλλογική ΣυμφωνίαΠλαίσιο για την τηλεργασία, η οποία ορίζει ότι αυτή δεν μπορεί να επιβληθεί μονομερώς στον εργαζόμενο χωρίς τη θέλησή του. Ωστόσο, η συμφωνία αυτή δεν πήρε τελικώς τη μορφή της ευρωπαϊκής οδηγίας και εντάχθηκε στο ελληνικό δίκαιο ως

ρύθμιση στην Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση. Συνεπώς, η θέσπιση ενός ολοκληρωμένου νομοθετικού πλαισίου σε μια εποχή, στην οποία η τηλεργασία επιτελεί πρωταγωνιστικό ρόλο και επιλέγεται από ολοένα περισσότερους εργοδότες και εργαζομένους, είναι επιτακτική. Το επόμενο διάστημα αναμένεται να ψηφιστεί το νομοσχέδιο για την τηλεργασία που προωθεί το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές του νομοθετικού πλαισίου θα είναι οι ακόλουθες: > Σ εβασμός των εργασιακών σχέσεων > Τ ήρηση του ωραρίου από τον εργοδότη > Σ εβασμός της ιδιωτικής ζωής του τηλεργαζομένου > Κ άλυψη του κόστους εξοπλισμού από τον εργοδότη > Α παγόρευση της χρήσης κάμερας > Ύ παρξη συστήματος ελέγχου της τηλεργασίας, το οποίο θα είναι σύμφωνο με τη νομοθεσία περί προσωπικών δεδομένων > Δ ήλωση του τηλεργαζομένου και του ωραρίου εργασίας του στο σύστημα «Εργάνη».

42 _ LAWYER

> Σ υνεπώς, η μείωση του μισθού του εργαζομένου μπορεί να φτάσει μέχρι και 20% (23% αν συνυπολογιστεί το επίδομα αδείας και το δώρο Χριστουγέννων). > Π άντως, το τελικό ποσό που θα λάβει ο εργαζόμενος δεν δύναται να είναι χαμηλότερο από τον κατώτατο μισθό. > Η απαγόρευση των απολύσεων ισχύει μόνο για τις επιχειρήσεις που θα ενταχθούν στο μηχανισμό. Επιπλέον, αφορά μόνο τους συγκεκριμένους εργαζόμενους, των οποίων οι συμβάσεις εντάχθηκαν στο μηχανισμό. Άρα, ο εργοδότης μπορεί να απολύσει εργαζομένους που δεν τέθηκαν σε μειωμένο ωράριο με βάση το μηχανισμό, ενώ μετά τις 15 Οκτωβρίου, όταν θα σταματήσει αυτός να ισχύει, οι απολύσεις είναι ελεύθερες σε όλους. > Η διαδικασία ένταξης στο μηχανισμό είναι απλή, με αίτηση στην ΑΑΔΕ και το σύστημα «Εργάνη».

Συμπερασματικά, ο μηχανισμός «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ» είναι ένας τρόπος να διαχειριστεί ο εργοδότης τη μείωση του κύκλου εργασιών του, χωρίς να χρειαστεί να απολύσει εργαζόμενους. Το οικονομικό βάρος επιμερίζεται ως εξής. Ο εργαζόμενος θα δει μείωση μισθού μέχρι 20%, εφόσον μειωθεί το ωράριό του στο μέγιστο δυνατό, δηλαδή στο 50%. Το κράτος επωμίζεται την υποχρέωση να καλύψει το 60% των απωλειών, ακριβώς για να μείνει η μείωση του μισθού σε ανεκτά επίπεδα. Ο εργοδότης συνεχίζει να υποχρεώνεται να καλύπτει τον υπόλοιπο μισθό και τις ασφαλιστικές εισφορές και, πάντως, δεν μπορεί να μειώσει το ωράριο του εργαζομένου άνω του 50%, ακόμα και αν θεωρητικά οι ανάγκες της επιχείρησης θα καλύπτονταν με ακόμα πιο μειωμένο ωράριο. Η άλλη επιλογή που διαθέτει είναι να μην ενταχθεί στο μηχανισμό, οπότε οι απολύσεις είναι ελεύθερες, αν και δίνεται επίσης η δυνατότητα της εκ περιτροπής εργασίας, όπως θα αναπτυχθεί παρακάτω.

LAWYER _ 43

_ΟPINIONS

ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο θεσμός της εκ περιτροπής εργασίας δεν είναι καινούριος, καθώς ρυθμίζεται από το νόμο 3846/2010. Είναι αξιοσημείωτο ότι η πλειονότητα των εργοδοτών προτιμούν αυτή τη λύση αντί για το μηχανισμό «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ». Αυτό συμβαίνει επειδή, σε αρκετές περιπτώσεις, συμφέρει περισσότερο τον εργοδότη να προσφύγει σε αυτή τη μορφή εργασιακής σχέσης. Ο νόμος για την εκ περιτροπής εργασία που θεσπίστηκε πριν δέκα χρόνια περιλαμβάνει τις εξής ρυθμίσεις: > Σ ε εκ περιτροπής εργασία δεν μπορούν να τεθούν μεμονωμένοι εργαζόμενοι, αλλά είτε το σύνολο των εργαζομένων της επιχείρησης, είτε οι εργαζόμενοι ενός τμήματος της επιχείρησης που εμφανίζει μειωμένη δραστηριότητα. > Η σύμβαση εργασίας του μισθωτού μετατρέπεται από σύμβαση πλήρους απασχόλησης σε σύμβαση εκ περιτροπής εργασίας. > Ο μισθωτός παρέχει την εργασία του απασχολούμενος κατά λιγότερες μέρες την εβδομάδα ή κατά λιγότερες εβδομάδες το μήνα ή κατά λιγότερους μήνες το έτος. Πάντως, το ημερήσιο ωράριό του, όταν εργάζεται, είναι πλήρες. > Η εκ περιτροπής εργασία μπορεί να επιβληθεί μονομερώς, όμως πρέπει να έχει προηγηθεί υποχρεωτικά ενημέρωση και διαβούλευση με τους εκπροσώπους των εργαζομένων ή αν αυτοί δεν υπάρχουν, τότε με το σύνολο των εργαζομένων. Η διαβούλευση δεν είναι υποχρεωτικό να καταλήξει σε συμφωνία, όμως χωρίς τη διαβούλευση η μονομερής επιβολή του μέτρου της εκ περιτροπής εργασίας είναι άκυρη και οι εργαζόμενοι δικαιούνται να απαιτήσουν τις αποδοχές της πλήρους απασχόλησης. > Ο ι αποδοχές του εργαζόμενου, καθώς και οι ασφαλιστικές εισφορές που καταβάλλονται, μειώνονται ευθέως ανάλογα με τη μείωση του χρόνου απασχόλησής του. > Τ ο σύστημα της εκ περιτροπής εργασίας μπορεί να τεθεί σε λειτουργία έως και 9 μήνες μέσα ένα ημερολογιακό έτος. Γίνεται σαφές ότι η εκ περιτροπής εργασία δίνει μεγάλη ευελιξία στον εργοδότη ως προς το χρόνο που θα απασχολήσει τους μισθωτούς και δεν θέτει το όριο της μείωσης του 50% του ωραρίου.

Έτσι, είναι αναμενόμενο επιχειρήσεις που έχουν δει τον κύκλο εργασιών τους να μειώνεται σημαντικά να προτιμούν το θεσμό της εκ περιτροπής εργασίας, αφού έτσι μπορούν να μειώσουν τον χρόνο και, συνεπώς, το μισθό των εργαζομένων όσο επιθυμούν. Επιπλέον, μπορούν να επωφεληθούν από αυτή την επιλογή έως και 9 μήνες μέσα στο έτος, πολύ περισσότερο δηλαδή από το μηχανισμό «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ». Από την άλλη, η διαδικασία είναι περισσότερο πολύπλοκη και βεβαίως επιβαρύνει τους εργαζόμενους σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, αφού αυτοί δε λαμβάνουν καμία επιδότηση από το κράτος για την απώλεια του μισθού και των ασφαλιστικών εισφορών τους.

44 _ LAWYER

Προωθείται ταχύτατα ο ψηφιακός μετασχηματισμός στον εργασιακό χώρο, ο οποίος μπορεί να αλλάξει άρδην το τοπίο στις εξαρτημένες σχέσεις εργασίας και όχι μόνο

Συμπεράσματα και στόχοι για το μέλλον

συνεχίζουν να δοκιμάζονται στον απόηχο, ή ίσως στο προσωρινό διάλειμμα αυτής της πανδημίας, όμως ταυτόχρονα προωθείται ταχύτατα ο ψηφιακός μετασχηματισμός στον εργασιακό χώρο, ο οποίος μπορεί να αλλάξει άρδην το τοπίο στις εξαρτημένες σχέσεις εργασίας και όχι μόνο. Η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού στις ψηφιακές δεξιότητες και η αξιοποίηση ευέλικτων μορφών εργασίας με τη βοήθεια της τεχνολογίας, είναι οι απαιτήσεις της νέας εποχής και ταυτόχρονα ένας τρόπος να ενισχυθεί η ασφάλεια στους χώρους εργασίας με τη μείωση του προσωπικού που εργάζεται με φυσική παρουσία εκεί.

Ο COVID-19 μας έφερε αντιμέτωπους με πρωτοφανείς προκλήσεις στο εργασιακό τοπίο. Η αύξηση της ανεργίας και η μεγάλη μείωση του κύκλου εργασιών πολλών επιχειρήσεων είναι δυστυχώς αναμενόμενες επιπτώσεις μιας πανδημίας που συνεχίζεται με έντονους ρυθμούς. Από την άλλη, όπως συμβαίνει συνήθως στο ρου της ιστορίας, οι ραγδαίοι μετασχηματισμοί επιτυγχάνονται, όταν τα υπάρχοντα θεμέλια ενός οικοδομήματος αποδειχθούν ανεπαρκή στα νέα δεδομένα. Οι εργασιακές σχέσεις κλονίστηκαν και

LAWYER _ 45

_ΟPINIONS

Αθανάσιος Παναγιώτου

Αθανάσιος Βοζίκης

Υποψήφιος Δ.Ν., LL.M. Queen Mary University of London | Δικηγόρος Παρ’ Εφέταις | Adjunct Professor, The American College of Greece-Deree | Μέλος Δ.Σ.

European Association of Health Law

Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς | Διευθυντής Εργαστηρίου Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

ΔΕΝΤΡΑ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ:

Oρθολογική και αιτιολογημένη λήψη αποφάσεων σε καθεστώς νομικής αβεβαιότητας - Μέρος B’ Η αβεβαιότητα είναι στοιχείο συνυφασμένο με το νομικό κόσμο. Τα δυσχερή δογματικά ζητήματα, η εγγενής ασάφεια νομικών εννοιών, η πολυνομία, οι πρακτικές δυσχέρειες, τα δικονομικά ζητήματα και οι καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης δημιουργούν ένα εξαιρετικά «ομιχλώδες» τοπίο για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (ενάγοντες, εναγομένους, δικηγόρους, δικαστές), τα οποία καλούνται να λάβουν σημαντικές αποφάσεις, σταθμίζοντας πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες.

* Τ ο A’ Μέρος δημοσιεύθηκε στο Lawyer Ιουλίου-Αυγούστου

46 _ LAWYER

Κύρια πλεονεκτήματα της ανάλυσης αποφάσεων και αξιοποίησή της στο πλαίσιο της διαμεσολάβησης 1) Διευκόλυνση λήψης αποφάσεων: η ανάλυση των κινδύνων μιας ορισμένης στρατηγικής και η αναγνώριση και οργάνωση των σημαντικών ζητημάτων οδηγούν σε βαθύτερη κατανόηση της σημασίας τους. Συνεπώς, οι κρίσεις, οι επιλογές και οι αποφάσεις των μερών που εμπλέκονται σε μία υπόθεση βασίζονται σε λογική, εις βάθος ανάλυση των καίριων ζητημάτων. Επιπλέον, τα δέντρα αποφάσεων συμβάλλουν στην καλύτερη επικοινωνία τόσο μεταξύ των μερών, όσο και μεταξύ δικηγόρου και εντολέα (κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε υποθέσεις που συνήθως χαρακτηρίζονται από έντονη συναισθηματική φόρτιση, π.χ. μια υπόθεση αστικής ιατρικής ευθύνης).

2) Επίτευξη συμβιβασμών (Victor, 2014) και χρήση εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών (όπως η διαμεσολάβηση). Συχνά, η προσφυγή στα δικαστήρια έχει μεγάλο κόστος και απρόβλεπτη έκβαση, είναι ανεπαρκής και συνοδεύεται από έντονη συναισθηματική φόρτιση. Η ανάδειξη των σημείων αβεβαιότητας κάθε υπόθεσης και των λόγων, για τους οποίους συγκεκριμένα ζητήματα (π.χ. απόδειξη παράνομης συμπεριφοράς, αιτιώδους συνδέσμου κοκ.) μπορούν να κερδιθούν ή να χαθούν, καθώς και η απόδοση πιθανοτήτων σε κάθε πιθανή έκβαση μπορούν να οδηγήσουν τα μέρη σε μία εναλλακτική μέθοδο επίλυσης διαφορών. Συγκεκριμένα, τα δέντρα αποφάσεων δείχνουν στα μέρη πως όλες οι πιθανές εκβάσεις της υπόθεσης δεν καταλήγουν σε ολοκληρωτική νίκη ή ήττα (Victor, 1990). Επιπρόσθετα, η χρήση των πιθανοτήτων στα δέντρα αποφάσεων υπενθυμίζει πως η προσφυγή στα δικαστήρια περιλαμβάνει κινδύνους και αβεβαιότητα (Victor, 1990). Ένα σωστό δέντρο αποφάσεων συμβάλλει στη συζήτηση για τα καίρια ζητήματα και τους επιμέρους παράγοντες που επηρεάζουν την έκβαση της υπόθεσης, καθώς και για τα πιθανά αποτελέσματα (Victor, 1990). Η συζήτηση σχετικά με κάθε καίριο ζήτημα ξεχωριστά, στη βάση αριθμητικών πιθανοτήτων, καθιστά πιο πιθανό έναν συμβιβασμό (Victor, 1990). Αν και ο θεσμός της διαμεσολάβησης

(ο οποίος εισήχθη με τον ν. 3898/2010 στην Ελλάδα για αστικές και εμπορικές διαφορές) βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο αποδοχής από τον νομικό κόσμο, το νέο πλαίσιο (ν. 4640/2019), με βάση το οποίο συγκεκριμένες αστικές και εμπορικές διαφορές υπάγονται στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης, ενδέχεται να συμβάλλει στη σταδιακή αναγνώριση της σημασίας του θεσμού από τα εμπλεκόμενα μέρη. Η διαμεσολάβηση αποτελεί θεσμό με πολλαπλά οφέλη για τις εμπλεκόμενες πλευρές και την κοινωνία. Τα πλεονεκτήματά της έχουν αναλυθεί εκτενώς στη βιβλιογραφία (βλ. και Αντωνέλο και Πλέσσα, 2014) και συνοψίζονται ως εξής: α) ταχύτητα, β) αμεροληψία, γ) εμπιστευτικότητα, δ) χαμηλό οικονομικό κόστος, ε) ευέλικτη διαδικασία χωρίς αυστηρούς δικονομικούς κανόνες, στ) διατήρηση καλών σχέσεων μεταξύ των μερών, ζ) εκτελεστότητα πρακτικού συμφωνίας επιτυχημένης διαμεσολάβησης και η) τα μέρη αποφασίζουν το αποτέλεσμα και έχουν τον έλεγχο. Με βάση τα παραπάνω, λοιπόν, η ανάλυση αποφάσεων μπορεί να αποδειχθεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο και για τους διαμεσολαβητές (Hoffer, 1996). Οι διαμεσολαβητές αναζητούν συνεχώς νέα εργαλεία και τεχνικές, για να βοηθήσουν στην υπέρβαση των εμποδίων που καθιστούν μάταιες τις άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ των διαδίκων. Η ανάλυση αποφάσεων μπορεί να βοηθήσει τους διαμεσολαβητές και τα μέρη λόγω της χρησιμότητάς της για την αντιμετώπιση αδιεξόδων. Ένας διαμεσολαβητής καλείται συνήθως να διευκολύνει τη συμβιβαστική επίλυση μιας διαφοράς (μιας και στις περισσότερες περιπτώσεις οι άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ των μερών έχουν αποτύχει εξαιτίας ενός ή περισσότερων εμποδίων).

Ένα σωστό δέντρο αποφάσεων συμβάλλει στη συζήτηση για τα καίρια ζητήματα και τους επιμέρους παράγοντες που επηρεάζουν την έκβαση της υπόθεσης, καθώς και για τα πιθανά αποτελέσματα

LAWYER _ 47

_ΟPINIONS Σημαντικά εμπόδια που συναντώνται είναι τα εξής: διαφορετικές προβλέψεις σχετικά με την έκβαση της σχετικής δίκης, ασύμμετρη πληροφόρηση, συναισθηματική φόρτιση, διαφορετικές απόψεις/αντιλήψεις για τα γεγονότα, κακή επικοινωνία, σύνδεση/συσχετισμός με άλλες διαφορές μεταξύ των μερών, στρατηγική και στάση κάθε πλευράς, θέματα αρχής (Hoffer, 1996). Οι διαμεσολαβητές μπορούν να ξεπεράσουν μερικά εμπόδια για την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης πιο εύκολα από άλλους. Για παράδειγμα, οι διαμεσολαβητές διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ των μερών, αποβάλλουν συναισθηματικά εμπόδια, βοηθούν στη διόρθωση των πληροφοριακών ανισορροπιών (Hoffer, 1996). Οι διαμεσολαβητές ενδέχεται να είναι λιγότερο αποτελεσματικοί στην επίλυση ζητημάτων αρχής, καθώς το μέρος που ζητεί δικαίωση συχνά δεν μπορεί να επιτύχει αυτόν τον στόχο σε μία ιδιωτική συζήτηση (Hoffer, 1996). Επίσης, οι διαμεσολαβητές ενδέχεται να έχουν μικρότερη επιτυχία στη σύγκλιση των διαφορετικών προβλέψεων σχετικά με την έκβαση της δίκης, επειδή η διαδικασία προετοιμασίας μιας αντιδικίας οδηγεί τα μέρη να επικεντρώνονται περισσότερο στα δυνατά σημεία παρά στις αδυναμίες των υποθέσεων (Hoffer, 1996). Aυτά τα δυσχερή σημεία είναι που μπορεί να αναδείξει η ανάλυση αποφάσεων. Ένας διαμεσολαβητής μπορεί να χρησιμοποιήσει την ανάλυση αποφάσεων, για να βοηθήσει τα μέρη να ξεπεράσουν τα εμπόδια στην εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, δουλεύοντας και με τις δύο πλευρές για την ανάπτυξη ενός κοινού μοντέλου (Hoffer, 1996). Αυτή η τεχνική συνήθως συνεπάγεται τον σχεδιασμό ενός δέντρου πιθανοτήτων που αντιπροσωπεύει την εναλλακτική (σε σχέση με τη δικαστική οδό) λύση για αμφότερες τις πλευρές, όπως αυτό στην εικόνα 3 (Hoffer, 1996). Στη συνέχεια, τα μέρη μπορούν να εστιάσουν τη συζήτησή τους σε συγκεκριμένες πτυχές του κοινού δέντρου απόφασης, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο αποδοτική και παραγωγική διαπραγμάτευση (και, συνεπώς, καθιστά πιθανότερη την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης). Αν και η ανάλυση αποφάσεων αποτελεί μια εξαιρετικά πολύτιμη προσθήκη στην εργαλειοθήκη ενός διαμεσολαβητή, πρέπει να

χρησιμοποιηθεί με κατανόηση των προβλημάτων που μπορεί να επιλύσει. Τέλος, η ανάλυση αποφάσεων θα μπορούσε να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο που θα διευκόλυνε τόσο τη συμβιβαστική επέμβαση από τον Ειρηνοδίκη κατά τα άρθρα 209 επ., όσο και μία ενδεχόμενη πρόταση συμβιβασμού από το δικαστήριο στο πλαίσιο του άρθρου 116 Α του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.

Σκοποί, οφέλη, οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος Συνεπώς, η εφαρμογή των δέντρων αποφάσεων θα μπορούσε να συμβάλλει: α) στη βελτίωση της λήψης αποφάσεων, β) στη μείωση της εγγενούς αβεβαιότητας των δικών, γ) στην αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών, δ) στη διευκόλυνση συμβιβασμών ανάμεσα στα μέρη και την ενίσχυση του θεσμού της διαμεσολάβησης και, τέλος, ε) στην αποσυμφόρηση των ελληνικών δικαστηρίων. Η εφαρμογή των δέντρων αποφάσεων θα έχει θετικό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο, με οφέλη για όλους τους εμπλεκομένους στις σχετικές υποθέσεις. Συγκεκριμένα, θα έχει οφέλη για: α) ενάγοντες: θα διευκολυνθούν οι συμβιβασμοί ανάμεσα στα μέρη και, έτσι, θα αποφευχθούν τα προαναφερθέντα μειονεκτήματα των σχετικών δικών (κόστος, καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης, συναισθηματική φόρτιση κλπ.), β) εναγομένους: διευκόλυνση των συμβιβασμών και αποφυγή των ενδεχόμενων αρνητικών

Πηγή: Hoffer, D. P. (1996).

Decision Analysis as a Mediator’s Tool. Harv. Negot.

L. Rev., 1, 113

48 _ LAWYER

οικονομικών και επαγγελματικών συνεπειών μιας αντιδικίας, γ) δικηγόρους: θα μπορούν να εκφέρουν άποψη για την πιθανή έκβαση των σχετικών υποθέσεων και τις εναλλακτικές επιλογές των πελατών τους με ποσοτικούς όρους, μακριά από την ανακρίβεια και τον απόλυτα σχετικό χαρακτήρα υποκειμενικών, βασισμένων μόνο στην προσωπική εμπειρία, κρίσεων δ) διαμεσολαβητές: θα μπορούν να καθοδηγήσουν πιο αποτελεσματικά τα εμπλεκόμενα μέρη σε μία κοινά αποδεκτή λύση, ε) ασφαλιστικές εταιρείες: θα μπορούν να πραγματοποιούν πιο αποτελεσματική ανάλυση και αξιολόγηση κινδύνου και αυτό θα βοηθήσει στη μακροχρόνια οικονομική βιωσιμότητά τους και στ) το σύστημα δικαιοσύνης εν γένει: η επίτευξη συμβιβασμών μέσω της χρήσης εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών θα οδηγήσει σε αποσυμφόρηση των δικαστηρίων (μιας και μικρότερος αριθμός υποθέσεων θα φτάνουν σε αυτά), θα κάνει την απονομή της δικαιοσύνης ταχύτερη (οι υποθέσεις που θα φτάνουν στα δικαστήρια θα επιλύονται ταχύτερα) και, τελικά, θα εξασφαλίσει εξοικονόμηση πόρων.

νομικό κόσμο, η εξοικείωση του τελευταίου με το συγκεκριμένο αντικείμενο (μέσω σεμιναρίων, διαλέξεων, συνεδρίων κοκ.), με σκοπό τη σταδιακή εφαρμογή του για την πραγματοποίηση αξιολογήσεων νομικού κινδύνου και την αιτιολογημένη λήψη αποφάσεων, ενδέχεται να έχει πολλαπλά οφέλη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Επιπλέον, η ανάλυση αποφάσεων ενδέχεται να έχει κομβικό ρόλο στην προσπάθεια ενίσχυσης της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (e-justice) και της ηλεκτρονικής επίλυσης διαφορών. Η χρήση των δέντρων αποφάσεων δεν αποτελεί το «μαγικό ραβδί» για την επίλυση των σχετικών διαφορών και την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων σε πολύπλοκα νομικά ζητήματα. Ωστόσο, μπορεί να συμβάλλει στην εγκαθίδρυση/εδραίωση ενός ενιαίου, συστηματικού, δομημένου τρόπου προσέγγισης των παραγόντων και των ζητημάτων που επηρεάζουν την έκβαση πολύπλοκων υποθέσεων. Τέλος, η εφαρμογή της ανάλυσης αποφάσεων φέρνει τον νομικό κόσμο πιο κοντά στον τρόπο και τη μεθοδολογία λήψης αποφάσεων του κόσμου των επιχειρήσεων, αξιοποιώντας εργαλεία της στατιστικής για μια πιο συστηματική και αιτιολογημένη προσέγγιση των νομικών ζητημάτων.

Επίλογος Αν και η ανάλυση αποφάσεων και τα δέντρα αποφάσεων δεν αποτελούν ακόμα κομμάτι της πραγματικότητας στον ελληνικό

LAWYER _ 49

_ΟPINIONS

ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΕΠΙ COVID-19 Συνοπτική παρουσίαση της επίδρασης της πανδημίας Covid-19 στην αγορά ακινήτων, καταγραφή των εκτάκτως θεσπισθέντων προληπτικών μέτρων αντιμετώπισης και περιορισμού της, καθώς και σκέψεις για τις μελλοντικές εξελίξεις σε αντιπαραβολή με τα έως τώρα δεδομένα της αγοράς στον τομέα του Real Estate.

Ο

ύτε η μεγαλεπίβολη αγορά του Real Estate, η οποία γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση στη χώρα μας μετά από τη δύσκολη δεκαετία οικονομικής κρίσης, έμεινε ανεπηρέαστη από τις αρνητικές επιπτώσεις του Covid-19. Μάλιστα, σημειώθηκε παγκοσμίως μία άνευ προηγουμένου πτώση του δείκτη εμπιστοσύνης στον εν λόγω τομέα, πλήττοντας τόσο τις επενδύσεις, όσο και τους ιδιοκτήτες ακινήτων. Το παράδοξο δε με την κτηματαγορά είναι το εξής: Παρότι εκ πρώτης δίνει την εντύπωση μακροπρόθεσμης σταθερότητας από άποψη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, δεδομένου ότι η συμφωνία πρωτίστως διαμορφώνεται από την ασφαλή εκτίμηση του εκάστοτε ακινήτου (κατηγορία, θέση, ειδικότερα χαρακτηριστικά κ.λ.π.), πρόκειται για μία αγορά βαθιά ετεροκαθοριζόμενη και εξαρτώμενη ταυτοχρόνως από ποικίλους παράγοντες και παραμέτρους αυτών, όπως ο τουρισμός, τα ποσοστά ανεργίας, οι φοροελαφρύνσεις, η διάθεση των ξένων επενδυτών, τα κατασκευαστικά έργα (όπως το Ελληνικό) κ.ο.κ. Καίριο ρόλο στην εσωτερική οικονομία έπαιζε, ως το 2019, η αναστολή της εφαρμογής του φόρου υπεραξίας από τη μεταβίβαση ακινήτου με επαχθή αιτία, προβλεπόμενου στο Αρ. 41 του Ν.4172/2013 (Κ.Φ.Ε.), ιδίως ενόψει της επερχόμενης αναπροσαρμογής των αντικειμενικών αξιών επί σειρά φορολογικών ετών. Ο φόρος υπεραξίας προβλέπει συντελεστή 15% στη θετική διαφορά μεταξύ της τιμής πώλησης και της τιμής αγοράς ενός ακινήτου, βαρύνοντας τον πωλητή. Συγκεκριμένα, η ως άνω

Ίλια Φλωρίδη Δικηγόρος Παρ’ Εφέταις | MBA in Com munication & PR

αναστολή εισήχθη με το Αρ. 90 του Ν. 4316/2014 και παρετάθη τρεις φορές με την παρ. 5 του Αρ. 99 του Ν. 4446/2016, με το Αρ. 57 του Ν. 4509/2017 και, τέλος, με το Αρ. 101 του Ν.4583/2018. Με το ξέσπασμα της πανδημίας από τον Μάρτιο του 2020 παρατηρήθηκε η άμεση ανάγκη επανεκτίμησης των αξιών, με τους υποψήφιους αγοραστές ακινήτων να ζητούν τη μείωση των τιμημάτων έως και 25% (ιδίως στον Δήμο Αθηναίων και τους γείτονες Δήμους), ενώ κυρίως επλήγησαν τα μεγάλα αστικά κέντρα – για παράδειγμα στην Αθήνα, αυτό συνέβη έντονα με την Κυψέλη, τη Γλυφάδα καθώς και τα βόρεια προάστια, όπου με δική τους πρωτοβουλία οι πωλητές μείωναν τις τιμές μετά τον Φεβρουάριο τουλάχιστον κατά 10%, ακόμα και σε ανακαινισμένα ακίνητα. Κάποια παλαιά ακίνητα, ωστόσο, διατήρησαν την επενδυτική τους δυναμική, χωρίς βέβαια αυτό να αναιρεί το γεγονός ότι ένας πάρα πολύ μεγάλος αριθμός αγοραπωλητηρίων συμβολαίων, τα οποία «έτρεχαν» εντός του πρώτου τριμήνου της φετινής χρονιάς, ακυρώθηκαν ή πάντως «πάγωσαν» για περίοδο άνω των δύο μηνών τουλάχιστον, ως συνέπεια της αναστολής λειτουργίας των Υποθηκοφυλακείων. Αντίστοιχα, στις μισθωτικές αξίες κατεγράφησαν ποσοστά έως και μείον 30%, με σκληρές αμφίδρομες διαπραγματεύσεις στο ύψος των μισθωμάτων, προκαλώντας ένα «ντόμινο» μειώσεων, ήτοι δυσβάσταχτο ιστορικό από άποψη «επιχειρείν» για την αγορά. Σημειώνεται ότι, επί εποχής Μνημονίων, αντίστοιχα αιτήματα μείωσης άγονταν προς δικα50 _ LAWYER

στική κρίση το 2011, με χρονοβόρες διαδικασίες διευθέτησής τους. Επιπροσθέτως, η ψηφιοποίηση ποικίλων δραστηριοτήτων που άπτονται της λειτουργίας των δημόσιων υπηρεσιών, καθώς και η τηλεργασία έπληξαν τα δεύτερης κατηγορίας επαγγελματικά ακίνητα, δίνοντας προβάδισμα σε αυτά με υψηλότερες προδιαγραφές και πιο στρατηγικές θέσεις, επιβαρύνοντας όμως τη μεσαία τάξη. Ταυτοχρόνως, φαίνεται ότι οι βραχυπρόθεσμες μισθώσεις (Airbnb) σχεδόν εξαλείφθησαν από τον οικονομικό χάρτη, με τους ιδιοκτήτες στο κέντρο των Αθηνών να διατηρούν μουδιασμένοι στάση αναμονής, παρακολουθώντας τις εξελίξεις, πριν στραφούν στο ανωτέρω ασφαλέστερο μοντέλο μίσθωσης. Ενώ ως τον Φεβρουάριο παρατηρούνταν αυξητική τάση των αξιών, που συνακόλουθα θα επιβάρυνε φορολογικά τους αγοραστές, η μεγαλύτερη πρόκληση της αγοράς πλέον φαίνεται πως είναι η ευθυγράμμιση των αντικειμενικών αξιών με τις εμπορικές. Και τούτο διότι πάγωσαν οι εισηγήσεις των Τιμών Ζώνης με την επιβολή των περιοριστικών μέτρων της καραντίνας, που μάλιστα υποβάλλονται σε αξιολόγηση από πολυμελή Επιτροπή Ελέγχου συντονιζόμενη από το υπουργείο Οικονομικών, σε περιπτώσεις ουσιώδους απόκλισης μεταξύ των εκτιμητών. Επιπλέον, χιλιάδες περιοχές εκτός των αστικών κέντρων αναμένονταν να ενταχθούν στο σύστημα αντικειμενικού προσδιορισμού, πριν την ανατροπή των δεδομένων με την εμφάνιση της πανδημίας. Επισημαίνεται ότι καθοριστικοί παράγοντες στον καθορισμό των Τιμών Ζώνης είναι: η διεξαγωγή των πλειστηριασμών με χαμηλότερες εναρκτήριες τιμές, ο τρόπος που θα κινηθούν τα τραπεζικά ιδρύματα ως προς την παροχή δανείων, αλλά και τα funds, ως προς τη διαθεσιμότητα του χαρτοφυλακίου των ακινήτων τους. Καθοριστικά θα είναι, εκτός από την επίδειξη αντανακλαστικών προσέλκυσης και παραμονής των ξένων επενδυτών, και τα ήδη ληφθέντα μέτρα ενίσχυσης για την καταπολέμηση της οικονομικής ανασφάλειας: Ήδη κυρώθηκε η από 20.3.2020 Π.Ν.Π. με τον Ν. 4683/2020 (ΦΕΚ Α’ 83/10.4.2020), όπως αντικαταστάθηκε από αμφότερες την από 13.4.2020 και από 1.5.2020 Π.Ν.Π., κυρωθείσες με τον Ν. 4690/2020, με την πρόβλεψη έκπτωσης των ενοικίων από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο στο 60%. Προς το παρόν το μέτρο θα ισχύσει ως την 31.8 ενώ, εφεξής, αναμένεται να ρυθμιστεί ένα στενότερο πλαίσιο ισχύος του. Βάσει δε του Αρ.

4 του Ν. 4690/2020 «..Τα οριζόμενα στα προηγούμενα εδάφια ισχύουν και για την περίπτωση

μισθωτών στους οποίους έχει παραχωρηθεί έναντι μισθώματος η χρήση ..ακινήτου.. που προορίζεται αποκλειστικά για επαγγελματική χρήση στο πλαίσιο χρηματοδοτικής μίσθωσης, και αφορά σε επιχειρήσεις για τις οποίες έχουν ληφθεί ειδικά και έκτακτα μέτρα περί αναστολής ή προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας για προληπτικούς ή κατασταλτικούς λόγους που σχετίζονται με τον COVID19, μέσω της επέκτασης του χρόνου αποπληρωμής του ως άνω ποσοστού του 40% σε έως και δώδεκα μηνιαίες δόσεις για συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης ακινήτων.. μέσω συμφωνιών αναδιάρθρωσης των συμβάσεων χρηματοδοτικής μίσθωσης που έχουν συνάψει οι εταιρείες χρηματοδοτικής μίσθωσης. Τα καταβλητέα κατά την έναρξη της χρηματοδοτικής μίσθωσης αυξημένα μισθώματα απομείωσης κεφαλαίου, αποπληρώνονται στο σύνολό τους κατά τις συμφωνηθείσες ημερομηνίες». Τουτέστιν θεσπίστηκε αυξημένο πλαίσιο προστασίας - λόγω της ιδιάζουσας μορφής των εν λόγω μισθώσεων - με την κατοχύρωση εφαρμογής των προβλεπόμενων στις εκάστοτε συναφθείσες συμβάσεις και την αρχικά συμφωνηθείσα αποπληρωμή των αυξημένων μισθωμάτων απομείωσης κεφαλαίου. Τέλος, θεσπίστηκε με το Αρ.

11 της Α. 1162/2018 (Β’ 3579) της Α.Α.Δ.Ε. η «Δήλωση COVID», όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με την Α. 1139/2020 (Β’ 2269) της Α.Α.Δ.Ε., σχετικά με την αναπλήρωση του 40% των ενοικίων που απώλεσαν οι εκμισθωτές με τη μορφή έκπτωσης φόρου εισοδήματος ή μείωσης του ΕΝΦΙΑ, ως αποζημίωση ειδικού σκοπού. Αναμφίβολα, η τρέχουσα κατάσταση έχει αβέβαιη ημερομηνία λήξης, με προβλέψεις για έναν δύσκολο χειμώνα και με εκτιμήσεις για ευκρινέστερη εικόνα εντός του 2021. Ενόψει δε και της θέσης της Τράπεζας της Ελλάδος που υποστηρίζει ότι, εξ’ αφορμής της πανδημικής κρίσης μπορούν να διαμορφωθούν στην αγορά παράθυρα για νέες ευκαιρίες, με διαφοροποιημένα χαρακτηριστικά και άλλες χρήσεις και θέσεις ενδιαφέροντος, είναι αντιληπτό ότι υφίσταται πάντα η δυνατότητα προσαρμογής και κατάκτησης γνώσης μέσα από την κρίση. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, «δε μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι δυο φορές».

Η κτηματαγορά είναι βαθιά ετεροκαθοριζόμενη και εξαρτώμενη από ποικίλους παράγοντες όπως ο τουρισμός, τα ποσοστά ανεργίας, οι φοροελαφρύνσεις, η διάθεση των ξένων επενδυτών, τα κατασκευαστικά έργα

LAWYER _ 51

_ΟPINIONS

ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΑΓΩΓΕΣ ΕΝΩΣΕΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Ξαναερμηνεύοντας τον Ν. 2251/1994 υπό το πρίσμα του ΓΚΠΔ Είναι αναμενόμενο ότι -νωρίτερα ή αργότερα- ελληνικό δικαστήριο θα βρεθεί αντιμέτωπο με μια συλλογική αγωγή για την επιβολή του δικαίου προστασίας δεδομένων. Με δεδομένο, όμως, ότι ο Ν. 4624/2019 δεν προβλέπει τα σχετικά με τη συλλογική αγωγή στον τομέα προστασίας δεδομένων, αναρωτιόμαστε αν οι «ενώσεις καταναλωτών» του Ν. 2251/1994 μπορούν να επιτελέσουν αυτό το ρόλο.

Ξ

εκινώντας την παρούσα ανάλυση, θα μελετήσουμε το πλαίσιο του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (ΓΚΠΔ). Κατά την αιτιολογική σκέψη υπ’ αριθ. 142 του Προοιμίου ΓΚΠΔ, όταν το υποκείμενο των δεδομένων θεωρεί ότι παραβιάζονται τα δικαιώματά του βάσει του ΓΚΠΔ, θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να αναθέσει σε μη κερδοσκοπικό φορέα, οργανισμό ή οργάνωση που έχει συσταθεί σύμφωνα με το δίκαιο κράτους μέλους, διαθέτει καταστατικούς σκοπούς που είναι προς το δημόσιο συμφέρον και δραστηριοποιείται στον τομέα της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (εφεξής «συλλογικός φορέας»), να υποβάλει καταγγελία εξ ονόματός του σε εποπτική αρχή, να ασκήσει το δικαίωμα δικαστικής προσφυγής για λογαριασμό των υποκειμένων των δεδομένων ή, εφόσον προβλέπεται από το δίκαιο κράτους μέλους, το δικαίωμα να λάβει αποζημίωση για λογαριασμό των υποκειμένων των δεδομένων. Κράτος μέλος μπορεί να προβλέπει, μάλιστα, ότι αυτός ο συλλογικός φορέας έχει το δικαίωμα να υποβάλει σε αυτό το κράτος μέλος καταγγελία, ανεξάρτητα από τυχόν ανάθεση του υποκειμένου των δεδομένων, και δικαίωμα πραγματικής δικαστικής προσφυγής, όταν έχει λόγους να θεωρεί ότι τα δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων

Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης Δικηγόρος, Δρ. Νομικής | Attorney at Law, Lamda Development S.A.

παραβιάστηκαν ως αποτέλεσμα της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα κατά παράβαση του ΓΚΠΔ. Η ρύθμιση της παραγράφου 2 του άρθρου 80 ΓΚΠΔ ορίζει ότι «(τ)α κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι κάθε φορέας, οργάνωση ή ένωση που αναφέρεται στην παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου έχει το δικαίωμα, ανεξάρτητα από τυχόν ανάθεση του υποκειμένου των δεδομένων, να υποβάλει στο εν λόγω κράτος μέλος καταγγελία στην εποπτική αρχή, που είναι αρμόδια δυνάμει του άρθρου 77 και να ασκήσει τα δικαιώματα που αναφέρονται στα άρθρα 78 και 79, εφόσον θεωρεί ότι τα δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων δυνάμει του παρόντος κανονισμού παραβιάστηκαν ως αποτέλεσμα της επεξεργασίας.» Αναφέρεται σε μια περίπτωση, λοιπόν, που ο συλλογικός φορέας ασκεί ένα «υπερατομικό» δικαίωμα, και όχι απλά δικαίωμα μεμονωμένου μέλους του να ασκήσει συλλογική αγωγή. Προβλέπει το δικαίωμα συλλογικών φορέων να ασκούν «συλλογικές αγωγές» (άρσης και παράλειψης – όχι όμως αποζημίωσης) και να υποβάλλουν καταγγελίες στις ελεγκτικές αρχές στο δικό τους όνομα και λογαριασμό, εφ’ όσον υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο δίκαιο κράτους μέλους. Η εν λόγω παρ. 2 συνιστά μια ρήτρα ανοίγματος.

52 _ LAWYER

Η διατύπωση του ΓΚΠΔ οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η, πρότερη της αγωγής, διαπίστωση προσβολής δικαιωμάτων υποκειμένων είναι απαραίτητη για να ασκηθεί από έναν συλλογικό φορέα δικαστική προσφυγή κατά του υπευθύνου επεξεργασίας. Στη σχετική δίκη, όμως, αντικείμενο διάγνωσης δεν θα είναι η προσβολή την οποία μετήλθε ο υπεύθυνος έναντι συγκεκριμένου υποκειμένου δικαιώματος, αλλά η παρανομία στην συγκεκριμένη συμπεριφορά του υπευθύνου επεξεργασίας, με αίτημα της συλλογικής αγωγής την αναγνώριση αυτής, με σκοπό την καταδίκη του υπευθύνου επεξεργασίας στην άρση και παράλειψη αυτής. Η λύση αυτή προκρίνεται καθότι οδηγεί σε μια ερμηνεία που επιτρέπει τη διατήρηση του υπερατομικού χαρακτήρα της συγκεκριμένης πρόβλεψης, αλλά και συνάδει με το γράμμα του νόμου. H συλλογική αγωγή εδώ έχει «συμπληρωματικό» χαρακτήρα σε σχέση με τα ατομικά μέσα προστασίας του υποκειμένου των δεδομένων. Μπορεί όμως αυτή η συλλογική αγωγή του άρθρου 80 παρ. 2 ΓΚΠΔ να ασκηθεί από μία ένωση καταναλωτών; Oι ενώσεις καταναλωτών αποτελούν ενώσεις προσώπων που προβλέπονται στο Ν. 2251/1994, συγκροτούνται ως σωματεία και διέπονται από τις διατάξεις του άρθρου 10 του εν λόγω νόμου και του Αστικού Κώδικα. Η ένωση καταναλωτών μπορεί να ασκήσει τα δικαιώματα των μελών της κατά το άρθρο 10 παρ.

15 του Ν. 2251/1994, ως μη δικαιούχος διάδικος. Επίσης, αν έχει τουλάχιστον πεντακόσια (500) ενεργά μέλη και έχει εγγραφεί στο μητρώο ενώσεων καταναλωτών πριν από ένα τουλάχιστον έτος, μπορεί να ασκεί κάθε είδους αγωγή για την προστασία των γενικότερων συμφερόντων του καταναλωτικού κοινού (συλλογική αγωγή), ή εφ’ όσον η επικαλούμενη ως παράνομη συμπεριφορά του προμηθευτή προσβάλλει τα συμφέροντα τριάντα (30), τουλάχιστον, καταναλωτών. Ειδικότερα, μπορεί να ζητήσει την παράλειψη παράνομης συμπεριφοράς του προμηθευτή, ακόμη και πριν αυτή εκδηλωθεί, ιδίως όταν συνίσταται σε παράβαση μιας σειράς διατάξεων που αναφέρονται στο άρθρο 10 παρ. 16 του Ν. 2251/1994, μεταξύ αυτών και των άρθρων 2, 3, 3α έως 3ιβ, 4, 4α έως 4η, 4θ, 5, 6, 7, 7α, 8, 9, 9α έως 9θ του εν λόγω νόμου. Σε αντίθεση με τη συλλογική αγωγή του άρθρου 80 παρ. 2 ΓΚΠΔ, λοιπόν, η εν λόγω συλλογική αγωγή αποτελεί «γνήσια» συλλογική αγωγή, καθότι το έννομο συμφέρον προς άσκησή της δεν προϋποθέτει τη γεγενημένη παραβίαση δικαιωμάτων συγκεκριμένου καταναλωτή ως δικονομική προϋπόθεση της άσκησής της, αλλά μπορεί να θεμελιώνεται στην επίκληση μιας εν γένει «αντικειμενικής» παρανομίας. Μπορούν, όμως, να ασκήσουν οι ενώσεις καταναλωτών την ειδική συλλογική αγωγή από το άρθρο 80

παρ. 2 ΓΚΠΔ, επικαλούμενες αυτοτελώς παραβίαση των διατάξεων του ΓΚΠΔ; Ή μόνο παρεμπιπτόντως, στον πλαίσιο ελέγχου συμπεριφορών προμηθευτών οι οποίες παραβιάζουν τη νομοθεσία του καταναλωτή και αποτελούν ταυτόχρονα παραβιάσεις του ΓΚΠΔ (π.χ. αδιαφανείς ρήτρες συγκατάθεσης, ή αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εμπορικής προώθησης δια επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων), μπορεί να ελεγχθεί δυνάμει της συλλογικής αγωγής τυχόν μη συμμόρφωση ενός υπευθύνου επεξεργασίας με το δίκαιο προστασίας δεδομένων; Ας δούμε σχετικά την απόφαση του ΔΕΕ της 29ης Ιουλίου 2019 - C-40/17, η οποία φαίνεται να δίνει απάντηση στα ερωτήματα αυτά. Το ΔΕΕ με προδικαστική απόφασή του κατόπιν ερωτήματος που υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, το Εφετείο (OLG) του Düsseldorf με απόφαση της 19ης Ιανουαρίου 2017 I-20 U 40/16 στο πλαίσιο της εφετειακής δίκης της Fashion ID GmbH & Co. KG κατά της ένωσης καταναλωτών της Βόρειας Ρηνανίας - Βεστφαλίας, έκρινε (σκέψεις 59 - 63) ότι αν το προβλέπει η εθνική νομοθεσία, επιτρέπεται στις ενώσεις προστασίας των καταναλωτών να στρέφονται δικαστικώς κατά προσώπων, τα οποία φέρονται ότι έχουν παραβιάσει τη νομοθεσία για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Ως προς το άρθρο 80 παρ. 2 ΓΚΠΔ, το δικαστήριο εν είδει obiter dictum και προφανώς για να προλάβει παρόμοιες προδικαστικές παραπομπές και αντιφατικές αποφάσεις εγχώριων δικαστηρίων, έκρινε ότι από το γεγονός ότι ο ΓΚΠΔ, ο οποίος κατήργησε και αντικατέστησε την Οδηγία 95/46 και εφαρμόζεται από την 25η Μαΐου 2018, επιτρέπει ρητώς, στο άρθρο 80 παράγραφος 2, στα κράτη μέλη να παρέχουν με την εθνική τους νομοθεσία στις ενώσεις προστασίας των καταναλωτών τη δυνατότητα να στρέφονται δικαστικώς κατά προσώπων, τα οποία φέρονται ότι έχουν παραβιάσει την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, ουδόλως μπορεί να συναχθεί ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούσαν να προβλέψουν τέτοιο δικαίωμα των ενώσεων αυτών υπό την ισχύ της Οδηγίας 95/46, αλλά, αντιθέτως, τούτο επιβεβαιώνει ότι η ερμηνεία που δίνεται στην Οδηγία αυτή με την εν λόγω απόφαση αντικατοπτρίζει τη βούληση του νομοθέτη της Ένωσης.

Κατά την κρίση του ΔΕΕ, το συμφέρον της ολότητας σε επίπεδο προστασίας των καταναλωτών περιλαμβάνει και την εφαρμογή της νομοθεσίας για τα προσωπικά δεδομένα

LAWYER _ 53

_ΟPINIONS Την ίδια θέση είχε λάβει και ο Γενικός Εισαγγελέας του ΔΕΕ στις Προτάσεις του επί της υποθέσεως αυτής στο στοιχείο υπ’ αριθ. 49. Κατά το ΔΕΕ λοιπόν, ήταν ήδη δεδομένο ότι μεταξύ των συλλογικών φορέων κατά το άρθρο 80 παρ. 2 ΓΚΠΔ περιλαμβάνεται κάθε ένωση καταναλωτών, εφ’ όσον το επιτρέπει η αντίστοιχη εθνική νομοθεσία του κράτους μέλους στο οποίο εδρεύει. Κατά την κρίση του ΔΕΕ, το συμφέρον της ολότητας σε επίπεδο προστασίας των καταναλωτών περιλαμβάνει και την εφαρμογή της νομοθεσίας για τα προσωπικά δεδομένα, ανεξαρτήτως του αν η προσβολή τελείται απευθείας απέναντι στον ΓΚΠΔ ή την Οδηγία ePrivacy, ή εκ πλαγίου, δια παραβίασης διατάξεων της προστασίας καταναλωτή μέσω πράξεων που τελούν συνάμα και πράξεις απαγορευμένης επεξεργασίας δεδομένων. Φαίνεται, λοιπόν, να είναι γεγονός. Οι ενώσεις καταναλωτών νομιμοποιούνται ως «συλλογικοί φορείς» στην άσκηση συλλογικών αγωγών για την επιβολή του δικαίου προστασίας δεδομένων εκ του ΓΚΠΔ και της Οδηγίας ePrivacy. Ακόμη και αν η Οδηγία 95/46/ΕΚ δεν περιλαμβάνεται μεταξύ των δεκτικών συλλογικής αγωγής κανόνων που απαριθμούνται στο παράρτημα I της Οδηγίας 2009/22/ΕΚ περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών, εντούτοις κατά το ΔΕΕ, το άρθρο 7 της Οδηγίας αυτής δεν προβλέπει εξαντλητική εναρμόνιση ως προς το ζήτημα αυτό. Στις περιπτώσεις, λοιπόν, όπου εμφανίζεται η σχέση καταναλωτή-προμηθευτή σε ένα πραγματικό επεξεργασίας δεδομένων, μια ένωση καταναλωτών μπορεί να ασκήσει τα προβλεπόμενα από τα οικεία άρθρα 77, 78 και 79 βοηθήματα. Μπορεί όμως να υποβάλει καταγγελία στην αρμόδια ελεγκτική αρχή και να ασκήσει τα ένδικα βοηθήματα άρσης και παράλειψης, μόνον αφότου διαπιστωθεί υπαρκτή προσβολή δικαιωμάτων υποκειμένων δεδομένων ανεξαρτήτως του αν είναι μέλη της - κατά τη ρητή επιταγή του άρθρου 80 παρ. 2. Δεν μπορεί να ασκήσει όμως τα ένδικα βοηθήματα αποζημίωσης, (ούτε της αξίωσης για τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης κατά το άρθρο 10 παρ. 16 περ. β του Ν. 2251/1994, ούτε της αναγνώρισης δικαιώματος αποζημίωσης των καταναλωτών κατά το άρθρο 10 παρ. 16 περ. δ’ του Ν.

2251/1994 ) - ούτε «προληπτικής έννομης προστασίας μέσω ασφαλιστικών μέτρων σε περιπτώσεις «αντικειμενικής παραβίασης ενός κανόνα δικαίου», παρά μόνο αν έχει ήδη διαπιστωθεί παραβίαση δικαιωμάτων των υποκειμένων που έχουν ιδιότητα του καταναλωτή. Αντικείμενο της συλλογικής αγωγής θα είναι η διάγνωση προσβολών επί δικαιωμάτων υποκειμένων ή παραβίασης των προϋποθέσεων για την έγκυρη λήψη συγκατάθεσης με βάση το ΓΚΠΔ (συμπεριλαμβανομένης της Οδηγίας ePrivacy - που παραπέμπει ως προς τα

μέσα ένδικης προστασίας στον ΓΚΠΔ) καθ’ εαυτόν, χωρίς καμία ανάγκη προσφυγής σε διατάξεις του Ν.

2251/1994 για να στηρίξουν το παράνομο της επεξεργασίας, με αίτημα την άρση και παράλειψη αυτών των παράνομων πρακτικών επεξεργασίας δεδομένων. Έτσι, σε μια περίπτωση παράνομης επεξεργασίας δεδομένων, που περιλαμβάνει συνεχή αποστολή προωθητικών μηνυμάτων email σε ένα καταναλωτή, μια ένωση καταναλωτών θα δικαιούται, επικαλούμενη το παράνομο της επεξεργασίας λόγω έλλειψης προηγούμενης «ρητής» συγκατάθεσης του υποκειμένου, να ζητήσει την άρση και παράλειψη αυτής, ανεξαρτήτως του αν τέτοια συμπεριφορά συνιστά και «συνεχή και ανεπιθύμητη άγρα πελατών», κατά τον Όρο 26 του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Επίσης, η ένωση καταναλωτών θα δικαιούται να ζητήσει την άρση και παράλειψη κάθε παρανομίας που μπορεί να στοιχειοθετηθεί εκ των ΓΚΠΔ και Οδηγίας ePrivacy - π.χ. έλλειψης προσήκουσας ενημέρωσης εκ των άρθρων 13 και 14 ΓΚΠΔ, έλλειψης ικανοποίησης δικαιωμάτων πρόσβασης του υποκειμένου κατ’ άρθρο 15 ΓΚΠΔ, άρνησης διακοπής περιστατικών επεξεργασίας δεδομένων για σκοπούς εμπορικής προώθησης επί τη βάσει εννόμου συμφέροντος του υπευθύνου επεξεργασίας, κατόπιν άσκησης εκ μέρους του υποκειμένου του ειδικού δικαιώματος εναντίωσης εκ των άρθρων 21 παρ. 2 και 3 ΓΚΠΔ, επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων στα δίκτυα ηλεκτρονικών επικοινωνιών για σκοπούς εμπορικής προώθησης, όταν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις νόμιμης επεξεργασίας κατά το άρθρο 11 του Ν. 3471/2006, και μάλιστα ανεξαρτήτως του αν στην τελευταία αυτή περίπτωση (όπως και σε κάθε περίπτωση εμπορικής επικοινωνίας για σκοπούς εμπορικής προώθησης) μπορεί να διαγνωστεί συνάμα και μια «αθέμιτη εμπορική πρακτική». Θα νομιμοποιείται επίσης να ζητήσει την παράλειψη της πρακτικής εγκατάστασης cookies στους υπολογιστές χρηστών άνευ συγκατάθεσής τους. Τέλος, θα νομιμοποιείται να ζητήσει την άρση και παράλειψη προδιατυπωμένων ρητρών συγκατάθεσης, όταν το περιεχόμενό τους δεν βρίσκεται σε συμφωνία με τα άρθρα 4 παρ. 11 και 7 παρ. 2 ΓΚΠΔ, όπως και την άρση και παράλειψη της παράνομης επεξεργασίας καθ’ εαυτήν, λόγω της λήψης άκυρης συγκατάθεσης, σε σχέση με υποκείμενα στα οποία διαγνώστηκε η παρανομία.

Η ένωση καταναλωτών θα δικαιούται να ζητήσει την άρση και παράλειψη κάθε παρανομίας που μπορεί να στοιχειοθετηθεί εκ των ΓΚΠΔ και Οδηγίας ePrivacy

54 _ LAWYER

LAWYER _ 55

_ΟPINIONS

Νικόλας Κανελλόπουλος Γενικός Γραμματέας ΟΠΕΜΕΔ | Δικηγόρος Διαμεσολαβητής

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΟΠΕΜΕΔ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Στον σύγχρονο κόσμο των απρόβλεπτων αλλαγών και των διεθνών εξελίξεων, η σχέση του δικαίου με την κοινωνία έχει από καιρό επαναπροσδιοριστεί: όσο σταθερές και αν είναι οι δομές της νομικής παράδοσης -ιδίως στο χώρο της ηπειρωτικής Ευρώπης- άλλο τόσο ισχυρό είναι το αίτημα για διαρκή προσαρμογή των νομικών πρακτικών στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και προκλήσεις. Η διαμόρφωση συνθηκών για την ταχεία, ποιοτική και αποτελεσματική απονομή δικαιοσύνης, οφείλει να είναι κάτι περισσότερο από πολιτική στόχευση: οφείλει να είναι διαχρονικό μεταρρυθμιστικό πρόταγμα για κάθε κράτος δικαίου.

56 _ LAWYER

T

α τελευταία χρόνια, και στη χώρα μας, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται έντονη συζήτηση σχετικά με την αναγκαιότητα και τα οφέλη της εξωδικαστικής διευθέτησης των ιδιωτικών διαφορών. Κατά πόσον, δηλαδή, είναι σκόπιμη η υιοθέτηση και η πρακτική εφαρμογή ειδικών μεθόδων που οδηγούν στην επίλυση των αστικών και εμπορικών διαφορών -μεταξύ πολιτών ή και επιχειρήσεων- χωρίς την ενεργοποίηση του δικαστικού μηχανισμού. Σε διεθνές επίπεδο, η αποτελεσματική προσέγγιση και διευθέτηση των συγκρούσεων αναγνωρίζεται πλέον ως κρίσιμη παράμετρος για την επιτυχή επιχειρηματική δραστηριότητα, την εύρυθμη λειτουργία του κοινωνικού συνόλου και, βεβαίως, τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων των πολιτών. Με το πέρασμα των χρόνων έχει καταστεί πλέον σαφές ότι η επίλυση των ιδιωτικών διαφορών δεν είναι αποκλειστικό αντικείμενο των δικαστηρίων. Η πρωτοκαθεδρία της δικαστικής εξουσίας στην απονομή του δικαίου, έτσι όπως αυτή εδραιώνεται σε διεθνείς συμβάσεις

και συνταγματικές πηγές, δεν αμφισβητείται. Υπάρχει, όμως, και μία οδός εναλλακτική, εξωδικαστική, που κατατείνει όχι στην απονομή δικαίου πλέον, αλλά στη διευθέτηση των ανθρωπίνων συγκρούσεων με έναν άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο. Τα συστήματα εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (Alternative Dispute Resolution - ADR) κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος, σε διεθνές επίπεδο, καθώς, παρά τις επί μέρους διαφοροποιήσεις στο βαθμό αξιοποίησής τους ανά έννομη τάξη, παρατηρείται μία ευρύτατη αναγνώριση του ευεργετικού τους ρόλου για το σύγχρονο κράτος δικαίου. Είναι δε τα ίδια τα οφέλη του θεσμού τέτοια, που φαίνεται ότι ενισχύουν την εμπιστοσύνη επιχειρήσεων, καταναλωτών και εργαζομένων, σε όλον τον κόσμο. Η διαμεσολάβηση αποτελεί την «κορωνίδα» αυτών των εναλλακτικών μεθόδων. Με ρίζες στις αγγλοσαξονικές έννομες τάξεις στο β΄ μισό του προηγούμενου αιώνα, η διαμεσολάβηση δεν άργησε να αποκτήσει έδαφος εφαρμογής, σε περισσότερα πεδία της κοινωνικής συμβίωσης και της οικονομικής δραστηριότητας. Οικογένεια, αθλητισμός, σχολείο, εμπόριο, εργασιακές σχέσεις. Τι είναι, όμως, η διαμεσολάβηση; Η θεωρία μας λέει πως πρόκειται για μία διαρθρωμένη διαδικασία, στην οποία δύο ή περισσότερα μέρη μιας διαφοράς επιχειρούν εκουσίως να επιλύσουν με συμφωνία τη διαφορά αυτή με τη βοήθεια διαμεσολαβητή. Η ίδια η διαδικασία της διαμεσολάβησης έχει ευέλικτο χαρακτήρα και καθορίζεται από τον διαμεσολαβητή σε συνεννόηση με τα μέρη. Η παρουσία πληρεξουσίων δικηγόρων είναι υποχρεωτική. Η διαμεσολάβηση παρουσιάζει πολύ σημαντικά οφέλη για τον σύγχρονο δικηγόρο, τον νομικό της πράξης: Αξιοπρεπείς συνθήκες άσκησης του νομικού λειτουργήματoς, ενεργητική συμμετοχή σε όλα τα στάδια της διαδικασίας μαζί με τον εντολέα, ενίσχυση των διαπραγματευτικών δεξιοτήτων, άμεση και δίκαιη αμοιβή των παρεχόμενων υπηρεσιών -όχι στον άδηλο χρόνο ολοκλήρωσης μίας δικαστικής διένεξης. Η διαμεσολάβηση μετουσιώνει τον ρόλο του σύγχρονου δικηγόρου από συμπαραστάτη αντιδικίας σε ουσιαστικό νομικό σύμβουλο, σύμβουλο διαπραγματεύσεων. Έτσι, η σχέση δικηγόρου - πελάτη αναβαθμίζεται και εμβαθύνει. Ο δικηγόρος δεν είναι πλέον το πρόσωπο που θα αναλάβει μόνο τη

«μάχη στο δικαστήριο» -που φυσικά ποτέ δεν αποκλείεται ως ενδεχόμενο σε μία διαφοράαλλά ως συνεργάτης στη διαδικασία εξεύρεσης μιας αποτελεσματικής και συμφέρουσας για τον πελάτη λύσης. Το δικαστήριο θα είναι πάντα εκεί και ο δικαστής θα επιφέρει την τομή στη διαφορά, ωστόσο πριν αυτή φτάσει σε τέτοιο βαθμό κλιμάκωσης, ο σύγχρονος νομικός μπορεί και οφείλει να εξαντλεί κάθε δυνατή εναλλακτική, ιδίως δε τη διαμεσολάβηση, που προσφέρει ένα δομημένο, αποτελεσματικό περιβάλλον εξωδικαστικής επίλυσης. Η παράλληλη αποσυμφόρηση των δικαστηρίων είναι μία ακόμη ευεργετική επίδραση της διαμεσολάβησης στην πράξη, που φυσικά αποβαίνει εις όφελος τόσο της νομικής κοινότητας, όσο και της ευρύτερης κοινωνίας. Ασφαλώς, η διαμεσολάβηση δεν είναι πανάκεια, ούτε η λύση σε κάθε πρόβλημα. Παραμένει όμως μια σύγχρονη επιλογή, με σοβαρή προοπτική και πολύ σημαντικά περιθώρια παραγωγικής αξιοποίησης, τόσο από τον νομικό κόσμο, όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η προβολή της φύσης και των χαρακτηριστικών της, οριζόντια, σε όλη την κοινωνία, ιδίως όμως στον νομικό κόσμο, συνιστά διαχρονικό διακύβευμα, σε διεθνές επίπεδο. Ο σύγχρονος πολίτης καλείται να ενημερωθεί με τρόπο σοβαρό και τεκμηριωμένο για τις πραγματικές προοπτικές που δημιουργεί για τον ίδιο η διαμεσολάβηση. Χωρίς αυτή να «δαιμονοποιείται», ούτε φυσικά να της αποδίδονται «μαγικές» ιδιότητες. Σ’ αυτήν τη διεθνή τάση και την κοινωνική αναγκαιότητα έρχεται να απαντήσει, στην Ελλάδα, ο Οργανισμός Προώθησης Εναλλακτικών Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών. Από τις αρχές του 2016, ο ΟΠΕΜΕΔ αποτελεί το προϊόν της σύνθεσης των δυνάμεων όλων των κοινωνικών εταίρων και των σπουδαιότερων φορέων της οικονομικής ζωής και της επιστημονικής κοινότητας, που έχουν έμπρακτα δηλώσει την υποστήριξή τους στην προσπάθεια διάδοσης της διαμεσολάβησης και των λοιπών εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης

Με το πέρασμα των χρόνων έχει καταστεί πλέον σαφές ότι η επίλυση των ιδιωτικών διαφορών δεν είναι αποκλειστικό αντικείμενο των δικαστηρίων

LAWYER _ 57

_ΟPINIONS

διαφορών στην Ελλάδα. Σταθερό αρμό της ειλικρινούς αυτής συνεννόησης των είκοσι εταίρων της πολύ σημαντικής αυτής πρωτοβουλίας αποτελεί η κοινή δέσμευσή τους για την ενεργό προώθηση της διαμεσολάβησης και των λοιπών μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στην Ελλάδα, όπως είναι ιδίως η δικαστική μεσολάβηση και η διαιτησία. Με άλλα λόγια, ο ΟΠΕΜΕΔ είναι η πλατφόρμα στην οποία συναντώνται και συνδιαλέγονται σήμερα όλοι οι ενεργοί φορείς της επιχειρηματικότητας, του εμπορίου και του κόσμου της εργασίας, για να ενθαρρύνουν έμπρακτα και ενεργά τη χρήση φιλικών, εξωδικαστικών τρόπων διευθέτησης των διαφορών. Η νομική κοινότητα είναι δυναμικά παρούσα, με τη συμμετοχή των δύο μεγαλύτερων Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας (Αθηνών και Θεσσαλονίκης), καθώς και του Συνδέσμου Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος. Ο Οργανισμός στηρίζει τη δράση του στην τεχνογνωσία και την ευρεία ακτινοβολία των εταίρων του, καθώς και των συνεργατών του. Η Συμβουλευτική Επιτροπή του ΟΠΕΜΕΔ ενεργεί ως εργαστήριο παραγωγής ιδεών για την εκπλήρωση του σκοπού του, ενεργοποιώντας ένα δίκτυο διακεκριμένων διαμεσολαβητών και επικοινωνιολόγων, που έχουν συμβάλει καθοριστικά στη χάραξη και υλοποίηση της επικοινωνιακής στρατηγικής για την προώθηση της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στην Ελλάδα.

Στόχος του Οργανισμού -και ουσιαστικός λόγος της ίδρυσής του- ήταν εξ αρχής να συμβάλει δημιουργικά και αποφασιστικά στην εθνική προσπάθεια εμπέδωσης ενός νέου πολιτισμού στην επίλυση των ιδιωτικών διαφορών. Ο Οργανισμός δραστηριοποιείται σε όλη τη χώρα, στοχεύοντας στην ευρύτερη δυνατή διάχυση των μηνυμάτων και πληροφοριών για τη φύση και το περιεχόμενο της διαμεσολάβησης και των λοιπών εναλλακτικών μηχανισμών διευθέτησης των συγκρούσεων, καθώς και στην ενημέρωση για τα οφέλη που αυτοί παρουσιάζουν για κάθε πολίτη και επιχείρηση της χώρας. Το έργο του αναπτύσσεται σε τέσσερις άξονες: αναπτύσσεται Επικοινωνιακή προβολή - Συμμαχίες και συνέργειες - Επιστημονικό έργο - Νομοπαρασκευαστική συμβολή. Για την επίτευξη του σκοπού του, ο ΟΠΕΜΕΔ χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμο μέσο, με έμφαση στην καινοτομία και τις δυνατότητες που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες. Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζουν οι συμπράξεις του Οργανισμού με την Πολιτεία, καθώς και άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση της δυναμικής και αποτελεσματικότητας του εγχειρήματος. Μέσα από τις συνεχείς δράσεις ευρείας προβολής και τις στρατηγικές συμμαχίες του, ο ΟΠΕΜΕΔ φιλοδοξεί να επιβεβαιώσει τον κοινωνικό του ρόλο ως μια σύγχρονη και λειτουργική Θεσμική Συμμαχία για την προώθηση και εμπέδωση της Διαμεσολάβησης στην Ελλάδα. Η νομική κοινότητα -και στη χώρα μας- έχει συνειδητοποιήσει ότι οι αλλαγές στην άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος είναι αναπόφευκτες. Όλοι οι δικηγόροι, ειδικά οι νεώτερες γενιές του κλάδου, βλέπουν με αισιοδοξία και δυναμισμό ένα μέλλον διαφορετικό από το σήμερα. Η διαμεσολάβηση και η εξωδικαστική επίλυση διαφορών θα είναι παρούσες στο νέο αυτό σκηνικό. Η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η προσαρμογή όλων στις διεθνείς τάσεις και στα νέα δεδομένα είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Ο δρόμος είναι μακρύς, αλλά μονής κατεύθυνσης.

Η διαμεσολάβηση μετουσιώνει τον ρόλο του σύγχρονου δικηγόρου από συμπαραστάτη αντιδικίας σε ουσιαστικό νομικό σύμβουλο, σύμβουλο διαπραγματεύσεων

58 _ LAWYER

boussias • virtual experience

Π Ε Μ Π Τ Η

05.11.2020 LIVE ON YOUR SCREEN

www.digihr.gr

Creating Value in Practice Το συνέδριο DigiHR «Creating Value in Practice» που θα πραγματοποιηθεί ψηφιακά στις 5 Νοεμβρίου 2020 είναι ζωτικής σημασίας για όλους τους επαγγελματίες του HR και τους ηγέτες που θέλουν να διασφαλίσουν ότι ο οργανισμός τους προσαρμόζεται σε αυτό το μεταβαλλόμενο και όλο και πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον, δημιουργώντας μια στρατηγική προσέγγιση για βιώσιμο μετασχηματισμό που ξεπερνά τις συμβατικές ψηφιακές προτάσεις HR.

ΣΥΜΜΕΤΟΧEΣ: Μαίρη Καλλιφείδα, Τ:L A210 W Y 6617777 E R _ 5 9(εσωτ. 333) Ε: mkalifida@boussias.com ΧΟΡΗΓIΕΣ: Μαρίνα Καφέζα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 252) Τ: mkafeza@boussias.com

_ΟPINIONS

Κωνσταντίνα Ν. Καλάκου Δικηγόρος, LL.M. in Taxation, London School of Economics

ΤΕΛΗ ΧΑΡΤΟΣΗΜΟΥ: ΜΙΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΖΕΙ ΑΜΕΣΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ Τα τελευταία χρόνια και δη τους τελευταίους μήνες, υπό το πρίσμα και των συνεχιζόμενων προκλήσεων που έθεσε η κρίση του Covid-19, οι πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί, μεταξύ άλλων, και σε επίπεδο φορολογικής νομοθεσίας αποτελούν αδιαμφισβήτητα μια σημαντική προσπάθεια εκσυγχρονισμού του φορολογικού πλαισίου στην Ελλάδα.

Η

εν λόγω μεταρρύθμιση της φορολογικής νομοθεσίας συμπορεύεται, δε, με την ενσωμάτωση σωρείας Διεθνών και Ευρωπαϊκών διατάξεων (κυρίως στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσεων του ΟΟΣΑ για την Αποφυγή Διάβρωσης της Φορολογητέας Βάσης και της Μεταφοράς Κερδών - BEPS Project). Λαμπρό πρόσφατο παράδειγμα συνιστά ο νέος αναπτυξιακός νόμος 4714/2020, δυνάμει του οποίου ενσωματώθηκαν στην Ελληνική νομοθεσία σημαντικά Ευρωπαϊκά νομοθετήματα και, κατά κύριο λόγο, η Οδηγία (ΕΕ) 2017/1852, αφορώσα στη θέσπιση μηχανισμών επίλυσης φορολογικών διαφορών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η Οδηγία (ΕΕ)2016/1164 για τη θέσπιση κανόνων φορολόγησης κατά την έξοδο και κανόνων περί υβριδικών ασυμφωνιών.

Παράλληλα, γίνονται και αξιόλογες προσπάθειες ψηφιοποίησης διαφόρων διαδικασιών, που προγενεστέρως απαιτούσαν τη φυσική παρουσία των φορολογουμένων στις αρμόδιες ΔΟΥ. Όλα τα ανωτέρω ευλόγως δημιουργούν προσδοκίες για τον, καιρό τώρα, αναμενόμενο εκσυγχρονισμό (αν όχι ακόμη και την πλήρη κατάργηση) της παρωχημένης νομοθεσίας περί τελών χαρτοσήμου, ενός κώδικα που χρονολογείται από το 1931 και αποτελεί ακόμα και σήμερα πηγή αντιδικιών με το Ελληνικό Δημόσιο, ειδικά δεδομένων των συχνών καταλογισμών από τις ελεγκτικές αρχές, καθότι τα τέλη χαρτοσήμου επιβάλλονται ανεξαρτήτως κερδοφορίας χρήσεων. Το τέλος χαρτοσήμου επιβάλλεται σε μια σειρά συναλλαγών και συμβάσεων με δύο κατά κύριο λόγο συντελεστές, 2,4% και 3,6%

60 _ LAWYER

YOU’D BETTER VISIT YOUR

LAWYER The

Business

Magazine

www.lawyermagazine.gr

LAWYER _ 61

_ΟPINIONS (οι βασικοί συντελεστές είναι 2% και 3%, επιβαλλόμενης, όμως, και εισφοράς 20% επί του χαρτοσήμου υπέρ του ΟΓΑ). Το ισχύον, όμως, νομοθετικό πλαίσιο περί τελών χαρτοσήμου έχει διαχρονικά δημιουργήσει σημαντική ανασφάλεια δικαίου, καθότι η εφαρμογή του από τις ελεγκτικές φορολογικές αρχές δεν γίνεται με συνοχή ή/και συνέπεια, αλλά με λογική «φορολογικής αφαίμαξης», ενώ η πλειοψηφία των σχετικών καταλογισμών τελών χαρτοσήμου έχει οδηγηθεί στις δικαστικές αίθουσες και ως επί το πλείστον αυτοί έχουν ανατραπεί, με δυσάρεστες δημοσιονομικά συνέπειες. Σημειώνεται, ωστόσο, για σκοπούς πληρότητας ότι πέραν των καταλογισμών που έχουν ανατραπεί υπέρ των φορολογουμένων, έχει διαμορφωθεί νομολογία και υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου, αναφορικά με την καταχρηστική εφαρμογή της αρχής της χωρικότητας εκ μέρους των φορολογουμένων σε συμβάσεις (κυρίως δανειακής φύσεως) που έχουν συναφθεί στο εξωτερικό. Ειδικότερα, δεδομένου ότι το τέλος χαρτοσήμου οφείλεται σε συμβάσεις καταρτισθείσες και εκτελεσθείσες στην Ελλάδα (αρχή χωρικότητας) και, επομένως, συμβάσεις οι οποίες καταρτίζονται και εκτελούνται στην αλλοδαπή και δεν υπόκεινται σε τέλη χαρτοσήμου, η πρακτική πολλών επιχειρήσεων μέχρι σήμερα ήταν να υπογράφεται η δανειακή σύμβαση μεταξύ του αλλοδαπού δανειστή και της Ελληνικής δανειολήπτριας επιχείρησης στο εξωτερικό και να γίνεται η αρχική κατάθεση του δανείου και η μετέπειτα αποπληρωμή του μέσω τραπεζικού λογαριασμού της δανειολήπτριας στην αλλοδαπή. Η εν λόγω πρακτική, όμως, δυνάμει νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), έχει κριθεί ως καταχρηστική, δικαιώνοντας τις φορολογικές αρχές, δεδομένου ότι τελικώς εκρίνετο ότι οι εν λόγω συμβάσεις δεν είχαν εν τοις πράγμασι εκτελεστεί στην αλλοδαπή και, ως εκ τούτου, ορθώς είχε επιβληθεί τέλος χαρτοσήμου. Περαιτέρω, δυνάμει πρόσφατων νομολογιακών εξελίξεων, ήτοι των αποφάσεων υπ’ αριθμόν 432 και 433/2020 του ΣτΕ, επιλύθηκε πλέον οριστικά ένα άλλο ζήτημα μείζονος σημασίας, αυτό της προθεσμίας παραγραφής του οφειλόμενου τέλους χαρτοσήμου και της εισφοράς υπέρ ΟΓΑ. Ειδικότερα, κρίθηκε πλέον οριστικά, ότι η αξίωση του Δημοσίου για την επιβολή τελών χαρτοσήμου (και της συνακόλουθης εισφοράς υπέρ ΟΓΑ) υπόκειται σε πενταετή προθεσμία παραγραφής, από το τέλος του έτους εντός

του οποίου γεννάται η υποχρέωση καταβολής τέλους χαρτοσήμου και, μόνο κατ’ εξαίρεση, σε δεκαετή προθεσμία παραγραφής, με την αυτή αφετηρία, εφόσον συντρέχουν οι οριζόμενες στο νόμο προϋποθέσεις (εάν δηλαδή συντρέχουν συμπληρωματικά στοιχεία). Αντίθετα, δεν τυγχάνει εφαρμογής η εικοσαετής παραγραφή του Αστικού Κώδικα, δεδομένου ότι αυτή αφορά αστικές σχέσεις και δικαιώματα και δεν διέπει φορολογικές διαφορές. Επίσης, δεν εφαρμόζεται ούτε η δεκαπενταετής παραγραφή (για οφειλόμενα τέλη μέχρι 31.12.2013) σε περίπτωση μη υποβολής δήλωσης, παρά μόνο στην περίπτωση που το τέλος χαρτοσήμου καταβάλλεται με τον φόρο εισοδήματος (βλ. περίπτωση χαρτοσήμου επί μισθωμάτων). Άλλωστε, και με τις μεταγενέστερες διατάξεις του άρθρου 36 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας, στο πεδίο εφαρμογής του οποίου εμπίπτουν ρητώς και τα τέλη χαρτοσήμου, ο φορολογικός νομοθέτης, από 1.1.2014, θέσπισε ως γενικό πλέον κανόνα την πενταετή προθεσμία παραγραφής, η οποία στην περίπτωση των τελών χαρτοσήμου εκκινάται από το τέλος του έτους, εντός του οποίου γεννάται η υποχρέωση καταβολής τέλους χαρτοσήμου. Δυνάμει της ανωτέρω νομολογίας του ΣτΕ και σε απόλυτη συνάρτηση και με μια από τις βασικές προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη, που εστιάζει μεταξύ άλλων στην απλοποίηση του φορολογικού συστήματος, με τη θέσπιση ειδικού θεσμού (στο πρότυπο του Office for Tax Simplification του Ηνωμένου Βασίλειου), κρίνεται απαραίτητη και πλέον επίκαιρη η άμεση μεταρρύθμιση της εν λόγω παρωχημένης νομοθεσίας περί τελών χαρτοσήμου. Μια τέτοια μεταρρύθμιση, άλλωστε, επιτάσσεται και από τις σύγχρονες τάσεις στο εγχώριο φορολογικό γίγνεσθαι, που δεν είναι άλλες από τον εναρμονισμό με τις παγκόσμιες φορολογικές εξελίξεις και την ανάγκη αποκατάστασης της ασφάλειας δικαίου.

Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο περί τελών χαρτοσήμου έχει διαχρονικά δημιουργήσει σημαντική ανασφάλεια δικαίου, καθότι η εφαρμογή του δεν γίνεται με συνοχή ή/και συνέπεια, αλλά με λογική «φορολογικής αφαίμαξης»

62 _ LAWYER

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ PARALEGAL ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Paralegal σημαίνει στελέχος νομικών επαγγελμάτων με εξειδικευμένη κατάρτιση ή σπουδές στα νομικά επαγγέλματα. Ο paralegal είναι εν ολίγοις ο βοηθός του δικηγόρου που αφενός, λόγω του υποβάθρου του και αφετέρου, της πρακτικής του εμπειρίας στον νομικό κλάδο είναι σε θέση να κατανοεί τις διαδικασίες και, ως εκ τούτου, να παρέχει ουσιαστική υπηρεσία υποστηρικτική προς τον δικηγόρο, πάντα με την καθοδήγηση και επίβλεψη αυτού.

Σ

τη σύγχρονη απαιτητική εργασιακή καθημερινότητα ενός δικηγόρου, ο paralegal κατέχει θέση κλειδί, αφού ο ρόλος του είναι πολυσχιδής με πληθώρα αρμοδιοτήτων, όπως ενδεικτικά: α) διοικητικά καθήκοντα, β) διεξαγωγή νομικής έρευνας και σύνταξη κειμένων και παρουσιάσεων και γ) δράσεις marketing και επικοινωνίας υπό την επίβλεψη του δικηγόρου με πελάτες για την πορεία της υπόθεσης. Ο ικανός paralegal είναι η ψυχή του γραφείου που συντονίζει κάθε λεπτομέρεια με σκοπό την εύρυθμη λειτουργία του και την αποφόρτιση του δικηγόρου. Τους Έλληνες paralegals, από τις αρχές του 2017, πλαισιώνει η Πανελλήνια Ένωση Στελεχών Νομικών Επαγγελμάτων (Greek Paralegal Association) που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία των αποφοίτων της χρονιάς 2015-2016, του προγράμματος Certified Paralegal Program της Νομικής Βιβλιοθήκης. Σήμερα, η Πανελλήνια Ένωση Στελεχών Νομικών Επαγγελμάτων αναπτύσσεται διαρκώς με την εισδοχή νέων μελών τα οποία στηρίζει εμπράκτως, προσφέροντάς τους νέες επαγγελματικές προκλήσεις και ευκαιρίες, καθώς και μέσω της σταθερής παρουσίας της στα τεκταινόμενα στο νομικό χώρο.

Ποιο το μέλλον του Paralegal υπό το πρίσμα της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης; Το επάγγελμα του paralegal φαίνεται ότι επαναπροσδιορίζεται, με την υγειονομική κρίση να αλλάζει τον χάρτη καθιερώνοντας την τηλεργασία,

Δήμητρα Εύα Δωρή Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Στελεχών Νομικών Επαγγελμάτων

επιταχύνοντας τις διαδικασίες αυτοματοποίησης και εισαγωγής της τεχνητής νοημοσύνης στο νομικό επάγγελμα. Οι ιδιαιτερότητες, ωστόσο, της φύσης του επαγγέλματος του paralegal που αφορούν, κυρίως, στις απαιτήσεις για ορθή κρίση και άμεση αξιολόγηση της εκάστοτε ανακύπτουσας κατάστασης υπό υψηλή πίεση και στρες, τον καθιστούν απαραίτητο και αναντικατάστατο λαμβάνοντας υπόψη ότι η ψηφιακή εποχή που διανύουμε σχεδόν αντικαθιστά τον άνθρωπο σε πολλούς επαγγελματικούς κλάδους με λογισμικά. Ο σύγχρονος επαγγελματίας, άτακτα και αναγκαστικά, αποδέχεται ολοένα και περισσότερο την ψηφιακή εποχή. Η τεχνολογία κινείται με υψηλές ταχύτητες, έχοντας αντίκτυπο σε κάθε κλάδο ανεξαιρέτως. Η μετεκπαίδευση είναι πλέον δεδομένη, καθώς καλούμαστε να γνωρίζουμε τις ενημερωμένες εκδόσεις σε οτιδήποτε υπάρχει γύρω μας που διαρκώς μεταλλάσσεται καθημερινά και δεν μπορούμε να το προσεγγίσουμε δια ζώσης. Δεν είναι, άραγε, αυτή η πραγματικότητα άλλη μία πρόκληση για τον paralegal της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης;

Στη σύγχρονη απαιτητική εργασιακή καθημερινότητα ενός δικηγόρου, ο paralegal κατέχει θέση κλειδί, αφού ο ρόλος του είναι πολυσχιδής με πληθώρα αρμοδιοτήτων LAWYER _ 63

_LAWYER ON TOUR

Cecilia Bonefeld-Dahl Director General of DIGITALEUROPE

ΓΕΝΙΚΌΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΌΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ:

Πώς άλλαξε το τοπίο της προστασίας προσωπικών δεδομένων και πώς μπορεί να βελτιωθεί Στις 24 Ιουνίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πολυαναμενόμενη διετή Έκθεσή της σχετικά με την Εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ ή GDPR). Η έκθεση εξετάζει όλα τα βασικά θέματα και τα πεδία τα οποία έχουν επηρεαστεί από τον GDPR, καθώς και τα σημεία εκείνα που χρήζουν περαιτέρω βελτίωσης ή διευκρινίσεων. Η έκθεση χαιρετίζει την αδιαμφισβήτητη επιτυχία του GDPR και τα επιτεύγματά του, επισημαίνοντας ότι ο Κανονισμός θέτει τα θεμέλια για μια πραγματικά Ευρωπαϊκή κουλτούρα προστασίας δεδομένων.

64 _ LAWYER

O

GDPR έθεσε επιτυχώς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των επιχειρήσεων θέματα ιδιωτικότητας σε ψηφιακό περιβάλλον, τους κανόνες προστασίας προσωπικών δεδομένων και τις πολιτικές απορρήτου. Με τις αρχές της διαφάνειας, της νομιμότητας και της δίκαιης επεξεργασίας στο επίκεντρό του, ο Κανονισμός έχει καταστήσει σαφές (ως ήταν αναγκαίο) τι μπορούν και τι δεν μπορούν να κάνουν οι οργανισμοί με τα προσωπικά δεδομένα και έχει φέρει στο προσκήνιο την προστασία των δεδομένων, τόσο για εταιρείες όσο και για ιδιώτες. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ο GDPR έχει σημαντική επιτυχία και συνιστά ορόσημο για τους κανόνες προστασίας δεδομένων, υπάρχει ακόμη περιθώριο για βελτίωση. Υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω εναρμόνιση μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε., παράλληλα με την έκδοση

ενημερωμένων οδηγιών και την ερμηνεία συγκεκριμένων διατάξεων, οι οποίες θα έχουν αντίκτυπο στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών.

Ωστόσο, οι εθνικές Αρχές Προστασίας Δεδομένων δίνουν η καθεμία τις δικές της οδηγίες, γεγονός το οποίο έχει αντίκτυπο στις Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που επιδιώκουν την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών. Για παράδειγμα, ορισμένες Αρχές Προστασίας εκδίδουν αρκετά περιοριστικές κατευθυντήριες οδηγίες για τον ρόλο της «συγκατάθεσης ως νομιμοποιητικής βάσης» για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Αυτή η περιοριστική προσέγγιση θα μπορούσε να είναι επιβλαβής για την ανάπτυξη των αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης, καθότι η συγκατάθεση πρέπει να είναι σαφής, συγκεκριμένη και να μπορεί να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή. Ακόμη, υπάρχει ιδιαίτερη ανάγκη για τη δημοσίευση κατευθυντηριών οδηγιών αναφορικά με τον ρόλο των δικαιωμάτων των υποκειμένων των δεδομένων, σε σχέση

Κατακερματισμός Ειδικά για τις επιχειρήσεις, η εναρμόνιση μεταξύ των κανόνων των κρατών μελών είναι υψίστου σημασίας για τη διατήρηση της συνέπειας στον τρόπο λειτουργίας τους, αλλά και τον περιορισμό των εμποδίων για τους οργανισμούς που επιδιώκουν την αξιοποίηση των προσωπικών δεδομένων. Ωστόσο, η ευελιξία που δόθηκε στα κράτη μέλη για παρεκκλίσεις στο πλαίσιο του GDPR, έδωσε το περιθώριο για ευρεία διαφοροποίηση και απόκλιση σε ορισμένους κανόνες. Για παράδειγμα, ο GDPR επιτρέπει στα κράτη μέλη να αποφασίσουν ποια θα είναι η ηλικία για τη νόμιμη λήψη της συγκατάθεσης παιδιού, η οποία μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ 13 και 16 ετών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα εννέα κράτη μέλη να έχουν θέσει το όριο ηλικίας για τη νόμιμη συγκατάθεση στα 16, οκτώ κράτη μέλη στα 13, έξι κράτη μέλη στα 14 και τρία κράτη μέλη στα 15 έτη. Ως εκ τούτου, μια επιχείρηση που θέλει να δραστηριοποιηθεί στην Ευρώπη θα πρέπει να εξασφαλίσει ότι οι πολιτικές της είναι σύμφωνες με κάθε κράτος μέλος ξεχωριστά, κάτι το οποίο εν τέλει έρχεται σε αντίθεση με τον στόχο εναρμόνισης του GDPR. Αυτό αποτελεί ένα ξεκάθαρο παράδειγμα των εμποδίων που ακόμη υφίστανται, προκειμένου η Ευρώπη να έχει ένα εναρμονισμένο πλαίσιο κανόνων για την προστασία δεδομένων.

Η νομική αβεβαιότητα γύρω από τις νέες τεχνολογίες

Ο GDPR έθεσε επιτυχώς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των επιχειρήσεων θέματα ιδιωτικότητας σε ψηφιακό περιβάλλον, τους κανόνες προστασίας προσωπικών δεδομένων και τις πολιτικές απορρήτου

Αν και ο GDPR είναι τεχνολογικά ουδέτερος, με την έννοια ότι έχει σχεδιαστεί για να είναι “ανθεκτικός” στις μελλοντικές εξελίξεις, εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένα εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσει για να αποδείξει την ακρίβεια αυτής της αρχής. Καθώς η Ευρώπη αγκαλιάζει την ψηφιοποίηση, ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις βασίζονται σε νέες τεχνολογίες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), το blockchain, και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things IoT). Το μέλλον των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων βασίζεται στις νέες αυτές τεχνολογίες. Ο GDPR πρέπει να είναι αρκετά δυνατός, ώστε οι επιχειρήσεις να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν αυτόν τον νέο τεχνολογικό ορίζοντα.

με τις νέες τεχνολογίες. Ένα από τα βασικά δικαιώματα των χρηστών είναι αυτό της διαγραφής: ο πολίτης έχει δικαίωμα να ζητήσει τη διαγραφή των προσωπικών του δεδομένων ανά πάσα στιγμή. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αποδειχθεί προβληματικό για τους αλγορίθμους του blockchain, καθώς βασίζονται στη συλλογή και εισαγωγή των δεδομένων, τα οποία δεν μπορούν να αλλοιωθούν, ή να αφαιρεθούν. Ως εκ τούτου, οι Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις απαιτούν σαφήνεια σχετικά με τους εφαρμοστέου τον ψηφιακό μετασχηματισμό, παράλληλα με τη σταθερή ευθυγράμμιση των κατευθυντηρίων οδηγιών που εκδίδονται από τις εθνικές Αρχές Προστασίας.

LAWYER _ 65

_LAWYER ON TOUR Διεθνείς διαβιβάσεις δεδομένων Ένα άλλο βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη και την ευημερία των Ευρωπαϊκών επιχειρήσεων είναι η δυνατότητα για διασυνοριακή διαβίβαση δεδομένων σε τρίτες χώρες. Ο GDPR έχει διαφορετικούς μηχανισμούς που το επιτρέπουν, όπως είναι οι αποφάσεις επάρκειας, οι Τυποποιημένες Συμβατικές Ρήτρες (SCCs) και οι Δεσμευτικοί Εταιρικοί Κανόνες (BCRs). Όσον αφορά τις αποφάσεις επάρκειας, αυτές συνιστούν την πιο συμφέρουσα οικονομικά και, ταυτόχρονα, πιο απλή λύση για τη διαβίβαση δεδομένων, καθώς εξομοιώνονται με τις ενδοκοινοτικές διαβιβάσεις. Ωστόσο, επί του παρόντος η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει επάρκεια μόνον για 13 χώρες, η δε διαδικασία οριστικοποίησης των αποφάσεων αυτών είναι χρονοβόρα και «επιρρεπής» σε πολλές καθυστερήσεις. Ο πιο συνήθης μηχανισμός διαβίβασης δεδομένων σε τρίτες χώρες είναι οι Τυποποιημένες Συμβατικές Ρήτρες (SCCs), οι οποίες αποτελούν μια νόμιμη συμφωνία μεταξύ του εξαγωγέα και του εισαγωγέα των δεδομένων, η οποία εν συνεχεία επικυρώνεται από την αρμόδια Εποπτική Αρχή. Ωστόσο, ενόψει της απόφασης ‘Schrems II’ στις 16-07-2020, οι SCCs τελούν υπό αναθεώρηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και είναι εξαιρετικά σημαντικό η μετάβαση από τις παλιές στις αναθεωρημένες SCCs να είναι απρόσκοπτη, καθώς οποιαδήποτε διαταραχή θα μπορούσε να έχει ισχυρό αντίκτυπο στις επιχειρήσεις. Αν και το ΔΕΚ επικύρωσε, δυνάμει της απόφασης ‘Schrems II’, τις SCCs, από την άλλη ακύρωσε την EU-US Privacy Shield, η οποία διήπε τη διαβίβαση δεδομένων μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ. Επιπροσθέτως, η απόφαση διευκρίνισε τις υποχρεώσεις των επιχειρήσεων κατά τη χρήση των SCCs, επισημαίνοντας ότι πλέον οι εταιρείες πρέπει να αξιολογούν την εγκυρότητα των νομοθεσιών τρίτων χωρών, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι πληρούνται προϋποθέσεις προστασίας ανάλογες του GDPR. Είναι, πλέον, απαραίτητο οι αρχές τόσο των ΗΠΑ, όσο και της Ε.Ε., να διαπραγματευτούν μια συμφωνία σε αντικατάσταση της Privacy Shield, ενώ ταυτόχρονα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετήσει τις αναθεωρημένες SCCs, παρέχοντας ξεκάθαρη και περιεκτική καθοδήγηση, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων.

Συμπέρασμα Από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες, προκειμένου οι επιχειρήσεις να μπορέσουν να αναπτυχθούν και να επεκταθούν, είναι η συνέχεια και συνέπεια των νομικών πλαισίων που ρυθμίζουν τη λειτουργία τους. Ένας από τους κύριους στόχους του GDPR ήταν η επικαιροποίηση και εναρμόνιση του πλαισίου προστασίας των προσωπικών δεδομένων σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρώπης. Από πολλές απόψεις, ο GDPR πέτυχε αυτόν τον στόχο. Ωστόσο, υπάρχει ακόμη χώρος για βελτιώσεις. Ο GDPR αποτελεί ένα ισχυρό και ευέλικτο νομικό πλαίσιο, που επιτρέπει σε κάποια σημεία του μια πιο διευρυμένη και λιγότερο περιοριστική ερμηνεία. Ωστόσο, οι παρεκκλίσεις που επετράπησαν στα κράτη μέλη άφησαν περιθώριο για διαφοροποιήσεις στον καθορισμό βασικών όρων, κάτι που ανοίγει το δρόμο για στενούς, περιοριστικούς ορισμούς. Αυτός ο κατακερματισμός μπορεί να είναι πολύ επιβλαβής για τις επιχειρήσεις που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στην Ευρώπη, καθώς οι κανόνες μπορεί να διαφέρουν από το ένα κράτος μέλος στο άλλο. Θα είναι αδύνατο για τις Ευρωπαϊκές καινοτόμες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν στην Ε.Ε., εάν κάθε κράτος μέλος έχει τη δική του ερμηνεία για όλους τους κανονισμούς στην Ευρώπη. Είναι φανερό από τη διετή Έκθεση GDPR της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ότι η διόρθωση αυτής της κατάστασης θα αποτελέσει προτεραιότητα τα επόμενα χρόνια και ότι μπορεί να δούμε ακόμη και τροποποιήσεις στον Κανονισμό που να επιδιώκουν να ευθυγραμμίσουν τους επιμέρους κανόνες των κρατών μελών.

Υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω εναρμόνιση μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε., παράλληλα με την έκδοση ενημερωμένων οδηγιών και την ερμηνεία συγκεκριμένων διατάξεων, οι οποίες θα έχουν αντίκτυπο στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών 66 _ LAWYER

MAIN LOGO OUTLINE

boussias • virtual experience

Πέμπτη 8 Οκτωβρίου | LIVE ON YOUR SCREEN

To Social Media Conference, το πρώτο και μεγαλύτερο ελληνικό συνέδριο για τα Social Media, κλείνει τα 10 του χρόνια και μεταφέρεται στο… φυσικό του περιβάλλον: γίνεται digital! Εξασφαλίστε τη virtual θέση σας και παρακολουθήστε: • • • • •

Τις τάσεις στην παραγωγή content για τα Social Media, Τις δυνατότητες που δίνει το Tik-Tok στους marketers, Τα συνεχώς εξελισσόμενα features του Facebook & του Instagram Μία ποικιλία από επιτυχημένα case studies, διεθνή και εγχώρια Q&A και συζητήσεις με όλους τους ομιλητές

ΟΜΙΛΗΤΕΣ Ian Beacraft VP, Group Director: Digital Strategy + Innovation, Hawkeye Future Forward: Πώς θα εφαρμοστούν στα Social Media οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις.

Will Bonaddio Senior Client Partner, Electric House Τάσεις και εξελίξεις από όλο το πεδίο των Social Media Nick Entwistle Creative Director & Founder, Bank of Creativity & One Minute Briefs Πώς ένα Social Media Commmunity γεννά viral καμπάνιες.

Emma Wills Account Director, SEEN Connects Tik-Tok: Τι δυνατότητες δίνει στους marketers;

Oliver Yonchev Managing Director, Social Chain USA Τα κορυφαία case studies από την κορυφαία εταιρεία social περιεχομένου

Τις τελευταίες εξελίξεις στο Facebook και το Instagram θα παρουσιάσουν από το Δουβλίνο οι: Adina Francu Partner Manager CEE, Facebook

Sylvia Solti Account Manager CEE, Facebook

www.socialmediaconference.gr

Χορηγός

ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ: ΚωνσταντίνοςΆννα Τσαντάς, T: 210 T: 661210 7777 (εσωτ. ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ: Στέλιος Στέλιος Κιοσσές, Κιοσσές, T: T: 210 210 6617 6617 777 777 (εσωτ. (εσωτ. 149) 149) Ε: Ε: skiosses@boussias.com, skiosses@boussias.com ΧΟΡΗΓΊΕΣ: Γυπαράκη, 6617 777 156) L A W Y T: E R210 _ 6617 6 7 777 (εσωτ. 152) Ε: agyparaki@boussias.com E: ktsantas@boussias.com ΧΟΡΗΓΊΕΣ:ΠΕΡΊΕΧΟΜΕΝΟ: Άννα Γυπαράκη, (εσωτ.

152) Ε: agyparaki@boussias.com Ντάνος Τσάκαλος T: 210-6617777 (εσωτ. 151) Ε: dtsakalos@boussias.com ΠΕΡΊΕΧΟΜΕΝΟ: Βασιλική Κοτζιά, Ε: vkotzia@boussias.com

_LAWYER ON TOUR

Giulia Zappaterra LL.M., Technology Lawyer | Intellectual Property & Technology | DLA Piper

Ο στόχος της Οδηγίας NIS είναι ο καθορισμός κοινών νομικών μέτρων και προϋποθέσεων για την ενίσχυση του συνολικού επιπέδου κυβερνοασφάλειας στην Ε.Ε.

68 _ LAWYER

Η ραγδαία αύξηση των κυβερνοεπιθέσεων, με βαρύτατες συνέπειες τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στον δημόσιο τομέα, θέτουν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τη χρήση εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης για την αντιμετώπιση των απειλών στον κυβερνοχώρο. Οι οργανισμοί καλούνται να σταθμίσουν τα οφέλη και τους κινδύνους που απορρέουν από τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης, με στόχο να προστατεύσουν τα συστήματά τους, σε συμμόρφωση με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία για την κυβερνοασφάλεια.

ΕΦΑΡΜΟΓΈΣ ΤΕΧΝΗΤΉΣ ΝΟΗΜΟΣΎΝΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΟΑΣΦΆΛΕΙΑ:

Απειλή ή Λύση;

Οι κίνδυνοι στον κυβερνοχώρο σε αριθμούς Οι κυβερνοεπιθέσεις και τα σοβαρά περιστατικά στον κυβερνοχώρο καταγράφονται σε εβδομαδιαία (αν όχι καθημερινή) βάση και έχουν σημαντικές συνέπειες τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στον δημόσιο τομέα. Ειδικότερα, σύμφωνα με την Έκθεση Παραβιάσεων Καταναλωτικής Ταυτότητας της ForgeRock, οι παραβιάσεις έχουν αυξηθεί δραματικά, ιδίως δε στον τομέα της υγείας, η οποία αποτελεί τη βιομηχανία που βρέθηκε περισσότερο στο στόχαστρο για το 2019. Επίσης, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19, η σημαντική αύξηση του αριθμού των ατόμων που εργάζονται εξ’ αποστάσεως, είχε σαν συνέπεια οι εταιρείες να καταστούν ιδιαίτερα ευάλωτες σε παραβιάσεις δεδομένων και κυβερνοεπιθέσεις.

Η προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κυβερνοασφάλεια: από την Οδηγία NIS στο Cybersecurity Act Η αύξηση των απειλών στον κυβερνοχώρο οδήγησε, ως ήταν αναμενόμενο, στην κινητοποίηση των νομοθετών σε παγκόσμιο επίπεδο, η δε Ευρωπαϊκή Ένωση φάνηκε να αντιλαμβάνεται πλήρως το ζήτημα, ήδη από πολύ νωρίς. Μάλιστα, το 2004 η Ε.Ε. ίδρυσε τον ENISA (European Union Agency for Cybersecurity) με στόχο την «ευαισθητοποίηση σε ζητήματα ασφάλειας δικτύων και πληροφοριών και την ανάπτυξη

LAWYER _ 69

_LAWYER ON TOUR και προώθηση μιας κουλτούρας ασφάλειας δικτύων και πληροφοριών στην κοινωνία προς όφελος των πολιτών, των καταναλωτών, των επιχειρήσεων και των φορέων του δημόσιου τομέα στην Ένωση». Η αποστολή της Ε.Ε. για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο ενισχύθηκε το 2013, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μαζί με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, δημοσίευσε μια στρατηγική κυβερνοασφάλειας, η οποία αντιπροσωπεύει το όραμα της Ε.Ε. για τον τρόπο πρόληψης και δράσης απέναντι σε συμβάντα και επιθέσεις τα επόμενα χρόνια. Με βάση αυτή την προσέγγιση, στις 6 Ιουλίου 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε την πρώτη νομοθεσία για την κυβερνοασφάλεια σε επίπεδο Ε.Ε., την Ευρωπαϊκή Οδηγία για την «Ασφάλεια Δικτύων και Πληροφοριών» (Οδηγία (ΕΕ) 2016/1148, «Οδηγία NIS»). Τα κράτη μέλη ανταποκρίθηκαν θετικά στην Οδηγία NIS, προχωρώντας στην ενσωμάτωση της νομοθεσίας στο εθνικό τους δίκαιο μέχρι τον Ιούνιο του 2018 (σήμερα όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. έχουν ενσωματώσει την Οδηγία NIS). Ο στόχος της Οδηγίας NIS είναι ο καθορισμός κοινών νομικών μέτρων και προϋποθέσεων για την ενίσχυση του συνολικού επιπέδου κυβερνοασφάλειας στην Ε.Ε. και, ειδικότερα, για τη διασφάλιση καλύτερης προστασίας σε υποδομές ζωτικής σημασίας. Η Ε.Ε. αναγνωρίζει ότι είναι απαραίτητη η λειτουργία συγκεκριμένων ιδιωτικών υποδομών και υπηρεσιών πληροφορικής για την εξασφάλιση της δημόσιας ευημερίας. Με αυτόν τον στόχο, η Οδηγία NIS επιβάλλει υποχρεώσεις τόσο στους παρόχους των βασικών υπηρεσιών (των οποίων οι λίστες έχουν οριστικοποιηθεί από κάθε κράτος μέλος σε συγκεκριμένους τομείς), όσο και στους παρόχους των ψηφιακών υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένων μηχανών αναζήτησης, υπηρεσιών cloud computing και online marketplaces), οι οποίοι πρέπει να υιοθετήσουν τα κατάλληλα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα, προκειμένου να μπορούν να αποτρέψουν τους κινδύνους σε βάρος της ασφάλειας του δικτύου και των συστημάτων πληροφορικής που χρησιμοποιούν, ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους που απορρέουν από τις κυβερνοεπιθέσεις. Επίσης, η Οδηγία NIS επιβάλλει αυστηρές υποχρεώσεις αναφο-

ρικά με την κοινοποίηση σοβαρών συμβάντων στις εθνικές αρχές. Σε αυτό το πλαίσιο, ωστόσο, η νομοθεσία της Ε.Ε. χρειάστηκε ένα ενισχυμένο σύστημα στον κυβερνοχώρο, εξοπλισμένο με μια πλήρη δέσμη μέτρων για την ανάπτυξη της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με αυτόν τον στόχο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε τον Κανονισμό υπ’ αριθ.

881/2019, γνωστό ως νόμο για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο (“Cybersecurity Act”). Το Cybersecurity Act, με άμεση εφαρμογή σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε., είναι νόμος συμπληρωματικός της Οδηγίας NIS και εστιάζει κυρίως σε δύο πτυχές. Πρώτον, ενισχύει τη θέση και τις εξουσίες του ENISA, αναγνωρίζοντας στον οργανισμό έναν βασικό ρόλο στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου ασφάλειας δικτύων και πληροφοριών και στην παροχή συνδρομής στα κράτη μέλη της Ε.Ε., για την εφαρμογή μιας αποτελεσματικής εθνικής πολιτικής ασφάλειας. Δεύτερον, εισάγει διατάξεις για την εγκαθίδρυση και τη διατήρηση ενός πλαισίου πιστοποίησης της κυβερνοασφάλειας σε επίπεδο Ε.Ε., προκειμένου να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη στην ψηφιακή εσωτερική αγορά μέσω της εγγύησης της διαφάνειας των προϊόντων, των υπηρεσιών και των διαδικασιών των πληροφοριακών συστημάτων.

H ΤΝ χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την αντιμετώπιση κυβερνοεπιθέσεων, επιτρέποντας σε επιχειρήσεις να ενισχύσουν την άμυνά τους και να διαχειριστούν τους κινδύνους στον κυβερνοχώρο

Σε αυτό το περίπλοκο πλαίσιο έχει κάποια θέση η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ); Σε αυτό το περίπλοκο πλαίσιο - το οποίο ενσωματώνεται επίσης στις εθνικές διατάξεις, όπως έχουν υιοθετηθεί από κάθε κράτος μέλος της Ε.Ε. - είναι ενδιαφέρον να αναλύσουμε εάν η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει ή, αντίθετα, να βλάψει τον κυβερνοχώρο. Με τον όρο «Τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ)» γίνεται αναφορά στη χρήση συστημάτων πληροφορικής τα οποία, πέραν της ανάλυσης του περιβάλλοντός τους, είναι σε θέση να παρουσιάσουν μια 70 _ LAWYER

έξυπνη συμπεριφορά προκειμένου να επιτύχουν έναν συγκεκριμένο στόχο. Ενόψει της παραπάνω (αρκετά ευρείας) περιγραφής, είναι σαφές ότι η ΤΝ είναι μια βιομηχανία που αναπτύσσεται κάθε λεπτό που περνάει, έχοντας επιπτώσεις σε ολόκληρη την κοινωνία. Ωστόσο, η ΤΝ μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για την ενίσχυση της κοινότητας στο σύνολό της, αλλά και για κακόβουλους σκοπούς, επιτρέποντας στους χάκερ του κυβερνοχώρου να διαπράττουν εγκλήματα εναντίον κάθε είδους εταιρείας ή οργανισμού. Για παράδειγμα, αρκετοί ερευνητές έχουν αποδείξει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί, σε χιλιοστά του δευτερολέπτου, να εντοπίσει και να εκμεταλλευτεί ευπάθειες του δικτύου, οι οποίες συχνά παραβλέπονται από τους ανθρώπους, ώστε να ξεκινήσει μια στοχευμένη επίθεση. Επομένως, είναι όλο και πιο δύσκολο για τους οργανισμούς να προστατεύσουν τα συστήματά τους απέναντι στις εξελιγμένες και ταχύτατες επιθέσεις, συμμορφούμενοι ταυτόχρονα με τις υποχρεώσεις για την κυβερνοασφάλεια, όπως αυτές ορίζονται από την ισχύουσα νομοθεσία της Ε.Ε. Ωστόσο, το πιο αποτελεσματικό όπλο ενάντια στις τεχνολογικές απειλές είναι η ίδια η τεχνολογία. Μάλιστα, καθώς αυξάνονται οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, η ΤΝ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τις εταιρείες να παραμείνουν μπροστά από τις απειλές, προστατεύοντας επίσης τον εαυτό τους. Υπό αυτήν την έννοια, η ΤΝ χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την αντιμετώπιση κυβερνοεπιθέσεων, επιτρέποντας σε επιχειρήσεις και λοιπές οντότητες να ενισχύσουν την άμυνά τους και να διαχειριστούν τους κινδύνους στον κυβερνοχώρο. Κατά συνέπεια, η «ασφάλεια στον κυβερνοχώρο μέσω της ΤΝ» μπορεί να θεωρηθεί κατάλληλη λύση, προκειμένου ένας οργανισμός να υπερασπιστεί τα συστήματά του από κυβερνοεπιθέσεις (ακόμα περισσότερο αν τέτοιες επιθέσεις πραγματοποιούνται μέσω συστημάτων ΤΝ).

Πώς μπορούμε να εξισορροπήσουμε τις υποχρεώσεις κυβερνοασφάλειας με την TN;

υπέρ και τα κατά της χρήσης TN σε επίπεδο κυβερνοασφάλειας, θεσπίζοντας επίσης εσωτερικές πολιτικές και διαδικασίες για τη διαχείριση των κινδύνων στον κυβερνοχώρο. Επισημαίνεται, μάλιστα, ότι η χρήση της TN στον κυβερνοχώρο δεν πρέπει να αποκλείει, προς το παρόν τουλάχιστον, τη χρήση ομάδων εξειδικευμένου προσωπικού ασφαλείας, το οποίο θα επιβλέπει την εφαρμογή εργαλείων TN και, σε περίπτωση ανάγκης, θα παρεμβαίνει λαμβάνοντας κρίσιμες αποφάσεις, σε περίπτωση που ο αυτοματισμός δεν μπορεί να επιλύσει ένα ζήτημα κυβερνοασφάλειας. Είναι, επομένως, σημαντικό να υιοθετηθούν προγράμματα απόκρισης σε συμβάντα, ικανά να αποκαταστήσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις στην επιχείρηση - που προκαλούνται επίσης από την ίδια ΤΝ - και να προστατεύσουν τη φήμη της εταιρείας, καθώς και να υπάρχει σχέδιο αποκατάστασης μετά το συμβάν, το οποίο μπορεί να μετριάσει τον αντίκτυπο από οποιαδήποτε αξίωση ή άλλες ευθύνες.

H ΤΝ μπορεί, σε χιλιοστά του δευτερολέπτου, να εντοπίσει και να εκμεταλλευτεί ευπάθειες του δικτύου, οι οποίες συχνά παραβλέπονται από τους ανθρώπους, ώστε να ξεκινήσει μια στοχευμένη επίθεση

Σε αυτό το πολύπλοκο περιβάλλον, όπου η TN μπορεί να είναι καλή ή κακή, μπορεί να βρεθεί ισορροπία μέσω της πλήρους εμπλοκής των οργανισμών. Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί θα πρέπει να εξετάσουν προσεκτικά τα LAWYER _ 71

_WORLD REPORT

ΤΟ ΑΝΏΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΉΡΙΟ ΤΩΝ ΗΠΑ ΑΠΟΦΆΣΙΣΕ ΥΠΈΡ ΤΗΣ BOOKING HOLDINGS ΣΤΗ ΠΡΏΤΗ ΔΊΚΗ ΜΈΣΩ ΤΗΛΕΔΙΆΣΚΕΨΗΣ

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΕΕ - ASTRAZENECA ΓΙΑ ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ COVID-19 Με επίσημη ανακοίνωσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε την υπογραφή συμφωνίας με την AstraZeneca, για την αγορά δόσεων εμβολίου κατά του Covid-19 για όλα τα κράτη-μέλη. Η σύμβαση προβλέπει, επιπροσθέτως, τη δωρεά σε χώρες με χαμηλότερο και μεσαίο εισόδημα ή την αποστολή προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Επί τη βάση αυτής της συμφωνίας θα αγοραστούν συνολικά, για όλα τα κράτη-μέλη, 300 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου, με δυνατότητα επιπλέον 100 εκατομμυρίων δόσεων, αναλόγως της ζήτησης. Το εμβόλιο θα διανεμηθεί σύμφωνα με όλα τα προαπαιτούμενα του ΕΟΦ, αφότου διέλθει και το στάδιο της ειδικής αξιολόγησης, προκειμένου να λάβει έγκριση για την κυκλοφορία του στην ευρωπαϊκή αγορά. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραμένει σε συζητήσεις και με άλλους παρασκευαστές εμβολίων με στόχο, όπως αναφέρει η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, «να παρέχει στους πολίτες της Ε.Ε. ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του COVID-19 το συντομότερο δυνατό».

72 _ LAWYER

Σε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα απόφαση προχώρησε το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, η συζήτηση της οποίας πραγματοποιήθηκε - για πρώτη φορά - μέσω τηλεδιάσκεψης, σε πλήρη συμμόρφωση με τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού. Πιο συγκεκριμένα, το Δικαστήριο έκανε δεκτή την κατοχύρωση του σήματος της Booking, “Booking.com”, κρίνοντας ότι οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται το εν λόγω σήμα ως ένδειξη της προέλευσης των υπηρεσιών από τη συγκεκριμένη εταιρεία παροχής υπηρεσιών ξενοδοχειακών κρατήσεων. Σημειώνεται ότι το Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων των ΗΠΑ είχε καταρχήν απορρίψει την αίτηση κατοχύρωσης του εν λόγω σήματος, επισημαίνοντας ότι ο συγκεκριμένος όρος (“Booking”, δηλαδή «κράτηση»), είναι γενικός για τις εν λόγω υπηρεσίες και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να κατοχυρωθεί ως σήμα.

ΝΈΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΉΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΈΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΎ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ Δέκα χρόνια μετά την έκδοση της Γνώμης 1/2010 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29 «σχετικά με τις έννοιες του υπευθύνου επεξεργασίας και του εκτελούντος την επεξεργασία», το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων (EDPB) εξέδωσε τις Κατευθυντήριες Γραμμές 7/2020, με στόχο την αποσαφήνιση των ως άνω εννοιών και την ορθή εφαρμογή τους, υπό το πρίσμα των αλλαγών που έφερε ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (ΓΚΠΔ). Η διάκριση των ρόλων στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων συνιστά ένα από τα πιο «ακανθώδη» ζητήματα από την έναρξη εφαρμογής του ΓΚΠΔ. Μέσω των Κατευθυντηρίων Γραμμών, το EDPB επιδιώκει ακριβώς αυτήν την (απαραίτητη) αποσαφήνιση των εννοιών παραθέτοντας, πέραν της λεπτομερούς ανάλυσης αυτών, πρακτικά παραδείγματα, αλλά και διαγράμματα για την καθοδήγηση των εμπλεκόμενων μερών στην αποσαφήνιση του ρόλου που διαδραματίζουν, κατά περίπτωση, στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Αξίζει να επισημανθεί ότι, σε σχέση με την αντικατασταθείσα Γνώμη 1/2010, οι νέες Κατευθυντήριες Γραμμές δίνουν ιδιαίτερη σημασία στα χαρακτηριστικά και τις υποχρεώσεις του από κοινού υπεύθυνου επεξεργασίας, ενός ρόλου που έχει απασχολήσει ερμηνευτικά και για τον οποίον υπήρχε, μέχρι πρότινος, ελάχιστη καθοδήγηση. Οι Κατευθυντήριες Γραμμές έχουν τεθεί σε δημόσια διαβούλευση μέχρι τις 19-10-2020.

ΝΈΟΣ ΡΌΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΥΠΗΡΈΤΗΣΗ ΠΕΛΑΤΏΝ ΣΤΗ NORTON ROSE FULBRIGHT Ανταποκρινόμενος στα «διδάγματα» της πανδημίας, ο νέος CEO της Norton Rose Fulbright, Gerry Pecht, έχει εκκινήσει μια διαδικασία για τη δημιουργία μιας νέας ομάδας διοίκησης, με στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών της εταιρείας. Όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά ο Gerry Pecht, «η πανδημία του κορωνοϊού μας έδειξε ότι πρέπει να είμαστε κοντά στους πελάτες μας και να βρισκόμαστε σε τακτική επικοινωνία με αυτούς, όσο διανύουμε αυτήν την αβέβαιη περίοδο». Για τη θέση του «Επικεφαλής Πελατών» (“Head of Clients”), ο οποίος θα ηγείται αυτής της νέας ομάδας, ο Gerry Pecht αναζητά ένα πρόσωπο, είτε μέσα από την εταιρεία, είτε εξωτερικό συνεργάτη, το οποίο θα παρακολουθεί στενά τις ανάγκες των πελατών, ώστε να υλοποιεί πρωτοβουλίες και να συντονίζει τα έργα.

LAWYER _ 73

“Έγκλημα κατά της ανθρωπότητας” ο κορωνοϊός: ΠΡΟΣΦΥΓΉ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΈΣ ΠΟΙΝΙΚΌ ΔΙΚΑΣΤΉΡΙΟ ΓΙΑ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΌ ΕΥΘΥΝΏΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΊΑ Στον Εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης έφτασε το αίτημα του Καναδικού Ινστιτούτου Διεθνούς Δικαίου για τη διεξαγωγή έρευνας, με σκοπό την απόδοση ευθυνών για την πανδημία του Covid-19. Σύμφωνα με το αίτημα του Ινστιτούτου, η πανδημία και, συγκεκριμένα, η αμέλεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ως προς την προσήκουσα ενημέρωση των κρατών που, με τη σειρά της, οδήγησε στη μη έγκαιρη λήψη μέτρων για την πρόληψη της διασποράς, συνιστά έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, σύμφωνα με το άρθρο 7(κ) του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Η κίνηση αυτή του Καναδικού Ινστιτούτου έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά αντίστοιχων ενεργειών, όπως η αγωγή του Μισούρι κατά της Κίνας, που επιδιώκουν τον καταλογισμό ευθυνών για την πανδημία και τις αρνητικές συνέπειές της στην κοινωνία και την οικονομία. Μεγάλη μερίδα νομικών υποστηρίζει ότι οι ενέργειες αυτές θα στεφθούν με επιτυχία.

_WORLD REPORT

Έφυγε από τη ζωή η “Notorious RBG”

Έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 87 ετών, η δικαστής Ruth Bader Ginsburg, η οποία υπήρξε μέλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ από το 1993. Μια αδιαμφισβήτητα εμβληματική προσωπικότητα, η Ruth Bader Ginsburg (γνωστή και ως “Notorious RBG”) απετέλεσε πρωτοστάτη στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως των γυναικών. Η ανώτατη δικαστής υποστήριζε ότι ακόμη και η μειοψηφία των δικαστικών αποφάσεων μπορεί να δημιουργήσει σταδιακά νομολογία, η οποία να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση και, εντέλει, στην περαιτέρω κατοχύρωση βασικών ατομικών δικαιωμάτων. Η ανάδειξη ευαίσθητων κοινωνικών ζητημάτων την κατέστησε γνωστή διεθνώς και ο ρόλος της σε αυτό τον τομέα θεωρείται καθοριστικός παγκοσμίως. Χαρακτηρίζεται πλέον, δικαίως, ως ένας «ακούραστος και αποφασιστικός πρωταθλητής της δικαιοσύνης».

ΜΕΊΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΏΝ ΚΑΤΆ 55% ΜΈΧΡΙ ΤΟ 2030, ΒΆΣΕΙ ΤΟΥ 'EUROPEAN GREEN DEAL' Όπως ανακοίνωσε η Πρόεδρος Ursula von der Leyen, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στοχεύει σε τροποποίηση του στόχου της για μείωση των εκπομπών από 40% σε τουλάχιστον 55% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Σε ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιέγραψε τον στόχο αυτόν ως «φιλόδοξο, επιτεύξιμο και επωφελή για την Ευρώπη», επισημαίνοντας ότι η εκτίμηση αντικτύπου της Επιτροπής δείχνει ξεκάθαρα ότι η επίτευξη αυτού του στόχου θα διασφαλίσει την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς μια κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050, σε συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις της Συμφωνίας των Παρισίων. H Επιτροπή θα προτείνει μια σειρά μέτρων για την επίτευξη του αναθεωρημένου ποσοστού μείωσης των εκπομπών, στα οποία θα περιλαμβάνονται η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η αναθεώρηση του φορολογικού καθεστώτος στην αγορά ενέργειας, ενώ (κατά δήλωση της κ. von der Leyen) η Επιτροπή προτίθεται να αναθεωρίσει όλη την υφιστάμενη νομοθεσία για το περιβάλλον και την ενέργεια, μέχρι το επόμενο καλοκαίρι, σε συνάρτηση με τον νέο στόχο.

ΣΥΜΦΩΝΊΑ Ε.Ε. - ΚΊΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΏΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΏΝ ΕΝΔΕΊΞΕΩΝ Η Ε.Ε. και η Κίνα υπέγραψαν διμερή συμφωνία για την προστασία από τις απομιμήσεις 100 ευρωπαϊκών γεωγραφικών ενδείξεων στην Κίνα και, αντίστοιχα, 100 κινεζικών γεωγραφικών ενδείξεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στη συμφωνία περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, το ούζο, η φέτα, η μαστίχα Χίου, η ελιά Καλαμάτας και το κρασί Σάμου. Η συμφωνία αναμένεται να τεθεί σε ισχύ από τις αρχές του 2021 και στόχος της είναι η διασφάλιση της ποιότητας και της γνησιότητας των ευρωπαϊκών προϊόντων, θωρακίζοντας ταυτόχρονα τη φήμη τους εντός της κινεζικής αγοράς. Η κινεζική αγορά αποτελεί τον δεύτερο σημαντικότερο προορισμό για τις εξαγωγές ενωσιακών προϊόντων με προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη, ενώ απετέλεσε τον τρίτο σημαντικότερο προορισμό για τα αγροδιατροφικά προϊόντα της Ε.Ε. το 2019.

74 _ LAWYER

YOU’LL NEED A GOOD

LAWYER The

Business

Magazine

Το 1ο Βusiness περιοδικό στην Ελλάδα για τον κλάδο της δικηγορίας είναι εδώ!

■ Μόνιμες Στήλες

LAWYER ■ Διεθνείς Εξελίξεις ■ Επικαιρότητα

■ Ειδικά αφιερώματα

■ Συνεντεύξεις από την

Ελλάδα και το εξωτερικό

Κάθε μήνα στην πόρτα και στο mail σου.

Θέλεις να γίνεις μέρος του community; Πληροφορίες / Διαφήμιση: Λήδα Πλατή Τ: 210 6617777(εσωτ.271) Ε: lplati@boussias.com Συνδρομές: Aμαλία ψιλούδη Τ: 210-6617777(εσωτ. 231) Ε: apsiloudi@boussias.com

LAWYER The Business Magazine • Σεπτέμβριος 2020

ΙΩΆΝΝΗΣ ΚΟΪΜΤΖΌΓΛΟΥ Νομικός Σύμβουλος Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ)

Πνευματική & Βιομηχανική Ιδιοκτησία_σελ. 20 Banking & Finance_σελ.30 Covid-19 & Εργασιακές Σχέσεις_σελ. 38

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

003