Boeken Magazine 46

HET LIJFBLAD VAN LEZERS

Volodymyr

Zelensky

DE PRESIDENT DIE NIET WIL PLOOIEN

“Aandacht staat gelijk aan hulp” ACTUEEL

Peter Mertens

“We bevinden ons op een kantelpunt” NIEUWE ROMAN!

Joost de Vries

PLUS

DE MOOISTE BOEKHANDELS, LIMITARISME, 1 DE BOEKEN DIE JE GEMIST HEBT IN 2023, ,…

BP 8 719325 841183

04623

jan.-feb. 2024 - Nr.46 - € 9,99

Boeken magazine

Veel leesplezier in 2024

2 CULTUUR MAGAZINE

IN DIT NUMMER Coverfoto Volodymyr Zelensky © President.gov.ua

4

Actueel Wanneer is genoeg echt genoeg?

Prof. Ingrid Robeyns over haar boek Limitarisme.

28

Boekentrip De mooiste boekhandels ter wereld.

42

Maatschappij De kwetsbaarheid van mensen zonder papieren.

8

Gemist in 2023 Een laatste terugblik op het voorbije jaar: 30 boeken die alsnog je aandacht verdienen.

48

12

Interview In gesprek met Peter Mertens over zijn nieuw boek Muiterij.

Coververhaal Volodymyr Zelensky is De Showman: het verhaal van de Oekraïense president die van geen wijken wil weten.

18

32

24

34

Maatschappij De precaire situatie van jonge daklozen.

Literatuur Portret van Joost de Vries naar aanleiding van zijn nieuwe roman Hogere machten.

Actueel Hoe onze economie kan bloeien zonder te groeien.

Fotografie De wondere kleine wereld van insecten.

Neem nu een abonnement op Boeken Magazine + Cultuur Magazine!

2magazines 1 voor de prijs van

Wil je geen enkel nummer van Boeken Magazine + Cultuur Magazine meer missen? Dan is een abonnement iets voor jou.

Surf naar www.boeken-magazine.be

BOEKEN MAGAZINE 3

ACTUEEL

Limitarisme Wanneer is te veel geld gewoon te veel?

“Net zoals er een armoedegrens is, moet er ook een vermogensgrens komen.”

– prof. Ingrid Robeyns

Extreme rijkdom ondermijnt de democratie, is niet verenigbaar met ecologische doelstellingen, is bijna altijd onverdiend en schaadt de belangen van iedereen, de superrijken inbegrepen. Dit zijn kort samengevat de onderzoeksresultaten van prof. Ingrid Robeyns. Op basis van deze gegevens pleit zij in haar boek Limitarisme voor het begrenzen van rijkdom met een vermogensgrens.

TEKST: REDACTIE FOTOGRAFIE: ARCHIEF/FOTO AUTEUR: MILETTE RAATS Ingrid Robeyns, werkzaam aan de Universiteit Utrecht, doet onderzoek en doceert op de afdeling filosofie, met de nadruk op ethiek, politieke filosofie en sociale rechtvaardigheid.

Ze presenteerde het idee van limitarisme voor het eerst op een conferentie in 2012. Sindsdien praat ze onvermoeibaar over de kwestie en publiceert ze artikelen die wereldwijd zeer uiteenlopende reacties losmaken.

“In Europa is mijn ervaring dat het publiek veel van de argu4 BOEKEN MAGAZINE

menten voor limitarisme deelt. Maar in de VS is het een idee dat ver verwijderd is van de discussies die plaatsvinden in het reguliere debat”, vertelde Robeyns aan Deutsche Welle. “Een deel van de traditionele Amerikaanse cultuur is het idee van de ‘Amerikaanse droom’: het geloof dat iedereen een kans zou hebben om heel rijk te worden, als je maar voldoende toegewijd bent.”

BOEKEN MAGAZINE 5

ACTUEEL

Socialisme, communisme, limitarisme?

“Een miljoen euro is ruim voldoende om een goed leven te leiden.”

Limitarisme is niet hetzelfde als socialisme of communisme, benadrukt Ingrid Robeyns. “Het betekent dat je een bepaalde mate van ongelijkheid kunt accepteren”, legt ze uit in de podcast Goede gesprekken (10 april 2023). “Iemand die 40 uur werkt, krijgt meer dan iemand die 20 uur werkt. Een bepaalde mate van risico nemen mag ook beloond worden, daar heb ik geen problemen mee. Het is prima dat mensen ambities hebben, dat ze betaald worden voor wat ze doen, maar er moet een grens aan zitten.”

Bluswater Waar deze grens moet worden getrokken is nog onderwerp van gesprek. Volgens Robeyns is dat een politiek en moreel vraagstuk, en zijn er verschillende redeneringen mogelijk om die grens te bepalen. Een van de mogelijkheden is om de grens daar te trekken waar vermogen niets meer toevoegt aan de kwaliteit van leven.

“Ik noem ook nog een persoonlijke, ethische grens. Die ligt

Het nut van tien auto’s De theorie gaat ook veel verder dan alleen kijken naar inkomensongelijkheid. Moraliteit vormt de kern van het limitarisme. Wanneer is het moreel of ethisch noodzakelijk om in te grijpen in een economisch vrije marktsysteem ten behoeve van de samenleving als geheel?

Dragen rijke individuen iets bij aan de samenleving door te investeren in een hogere productiviteit, of speculeren ze alleen maar of laten ze bedrijven leegbloeden – of hele ontwikkelingslanden? Zijn tien auto’s echt zoveel beter dan twee?

“Sommigen gebruiken nu de slogan ‘elke miljardair is een beleidsmislukking.’ Ik denk dat dat klopt, maar dat zelfs een situatie waarin sommige superrijke mensen veel minder dan een miljard hebben, moreel en politiek problematisch is”, aldus Robeyns.

Over het algemeen stelt ze dat het limitarisme op twee hoofdpijlers is gebaseerd: het beschermen van de democratie en het aanpakken van dringende onvervulde behoeften of problemen in de samenleving die collectieve actie vereisen, zoals klimaatverandering.

Kijkend naar politieke ongelijkheid, maakt het limitarisme zich zorgen dat ongelijkheid de democratie kan ondermijnen. De rijken kunnen hun geld gebruiken om politici te beïnvloeden, lobbyisten in te huren en hun agenda’s in wetgeving om te zetten.

Als dat niet werkt, kunnen ze ook de publieke opinie beïnvloeden door zelf media te bezitten of denktanks te financieren.

Enorme C02-voetafdruk Economisch limitarisme gaat er ook van uit dat een gelijkere 6 BOEKEN MAGAZINE

op 1 miljoen euro. Voor een gezin is het dan 2 of 4 miljoen euro. Dat is ruim voldoende om een goed leven te leiden.

Waarom zou een mens meer moeten hebben? De wereld staat in brand en heeft veel geld nodig om het vuur te blussen. De rijksten bezitten veel geld dat ze helemaal niet nodig hebben. We moeten ons bluswater dus gaan halen bij de superrijken. Pas daarna bij de middenklasse, en zeker niet bij de armen.”

Top down De grens zou bovendien niet alleen ‘top down’ moeten worden ingesteld. Superrijken zouden ook deels zelf de morele beslissing moeten maken om een deel van hun vermogen weg te geven, vindt Robeyns. “Limitarisme is simpelweg een woord voor de opvatting dat er een morele grens zou moeten zitten aan hoeveel rijkdom je kunt vergaren. Het is prima is om welgesteld te zijn, maar op een gegeven moment heb je te veel.”

verdeling van rijkdom zou leiden tot een betere algehele levenskwaliteit in de wereld. Het zou mensen die in extreme armoede leven, kunnen helpen floreren.

“Als je al 10 miljoen dollar hebt, voegt het niet veel toe aan je levensstijl als je nog eens 100.000 euro of dollars krijgt. Maar als je helemaal geen rijkdom hebt, dan is elke stijging aanzienlijk” en betekent het minder honger, minder onverwarmde huizen en minder kinderen in armoede, aldus Robeyns.

Het gaat echter niet alleen om geld. Voorstanders van het economisch limitarisme zeggen dat de rijken een gevaar vormen voor het milieu, omdat zij een enorme CO2-voetafdruk creëren.

“De superrijken veroorzaken onevenredig veel klimaatverandering, omdat hun materiële levensstijl veel overvloediger is en hun investeringen ecologisch schadelijk zijn”, aldus Robeyns.

“Je zou daarom kunnen stellen dat het eerlijk zou zijn om hun overtollige geld te gebruiken om de klimaatcrisis aan te pakken, in plaats van hen te laten ontsnappen om luxe bunkers of villa’s op de top van bergen te bouwen waar ze zich in kunnen verstoppen, voor het geval de klimaatverandering uit de hand loopt en burgerlijke onrust uitbreekt.”

Hoe rijk is t rijk?

Maar kunnen er realistisch gezien wel grenzen worden gesteld aan rijkdom?

Robeyns ziet de echte problemen bij het implementeren van haar ideeën. Ten eerste is het vrijwel onmogelijk om tot een universele definitie te komen van hoe rijk té rijk is. Ten tweede: zelfs als er een bepaald bedrag zou zijn, hoe zou iemand dan het

overtollige geld daadwerkelijk kunnen innen? Ze vindt troost in het feit dat filosofen er zijn om vragen te stellen en geen diamanten halskettingen of privéjets in beslag te nemen.

“Ideeën kunnen de geschiedenis veranderen. Sommige doen dat, andere niet”, concludeerde Robeyns. Haar ideeën zijn in sommige opzichten misschien niet populair, maar ze zetten mensen in ieder geval aan het denken over ongelijkheid.

“Mijn rol als filosoof en wetenschapper is om die argumenten te presenteren, maar het is aan burgers en leiders in het economische, politieke en religieuze domein om de stappen te zetten om zo’n wereld te realiseren.”

Wanneer Elon Musk ruim 40 miljard dollar kan bieden voor Twitter, bruggen worden ontmanteld om megajachten te verplaatsen en de rijken steeds rijker worden, dan is er iets grondig mis.

Overtollig geld Het stellen van een bovengrens aan de hoeveelheid rijkdom die iemand kan vergaren is niet bedoeld als straf. Het idee is om positieve veranderingen voor het economische systeem en de bevolking in het algemeen aan te moedigen door middel van sociale verbeteringen. Bovendien draagt ‘overtollig ​​ geld’ op een gegeven moment niet meer bij aan het welzijn of een bloeiend leven. In de meeste gevallen zou een paar miljoen dollar voldoende moeten zijn.

Limitarisme is geen socialisme of communisme. Het verwerpt de accumulatie van rijkdom, het bezit van privé-eigendom of een bepaald niveau van sociale ongelijkheid niet. Er staat eenvoudigweg dat veel hebben soms te veel is.

De welvaartskloof heeft stratosferische niveaus bereikt. Volgens gegevens van de Federal Reserve beschikt de rijkste procent van de Amerikanen nu over bijna dertien keer zoveel rijkdom als de onderste 50 procent.

Ingrid Robeyns: “Sinds 1990 is het aantal miljardairs in de VS gegroeid van 66 naar 745. Er is geld in de handen van degenen die superrijk zijn, dat niet wordt gebruikt om in hun behoeften te voorzien. Het wordt gebruikt voor luxe-uitgaven, of om steeds verder te accumuleren.”

Volgens het Oxfam-rapport ‘Confronting Carbon Inequality’ wordt aangenomen dat de rijkste één procent ter wereld tweemaal zoveel CO2 uitstoot als de onderste 50%.

Dus, waar moeten we de grens trekken als het om rijkdom gaat?

Robeyns: “Ik denk dat je een volledig bloeiend leven kunt leiden en alle dingen kunt doen die je wilt met, misschien niet met 10 miljoen euro, maar zeker wel met 20 miljoen. Ik denk niet dat je een miljard nodig hebt.”

Miljardair op een onbewoond eiland “Rijke mensen zeggen: ‘Ik heb dit gedaan, ik heb het risico genomen, dus het is van mij. Ik verdien het.’ Maar de waarheid is: neem een v​​ an deze miljardairs, zet ze op een onbewoond eiland en kijk eens naar wat ze kunnen doen. Ze kunnen helemaal niéts doen. Ze kunnen overleven. Dus dat betekent voor ons allemaal: onze kwaliteit van leven en de mate waarin we kunnen floreren, hangt af van wat anderen doen.»

Robeyns is ook bezorgd over de buitensporige impact die de rijken hebben op de samenleving, van politiek tot filantropie.

“Het kan zo zijn dat je gewoon iemand financiert die zich kandidaat stelt en die vervolgens president of lid van het Congres wordt. Het kan ook zijn dat je bijvoorbeeld universitaire instellingen opkoopt of financiert. En op die manier geef je vorm aan de manier waarop het publieke debat verloopt. Dit zijn manieren waarop je financiële rijkdom kunt omzetten in politieke macht.»

Uit een verrassend nieuw onderzoek, gepubliceerd door Oxfam, genaamd ‘Inequality Kills’, blijkt dat de tien rijkste mannen ter wereld hun fortuin tijdens de eerste twee jaar van de pandemie meer dan hebben verdubbeld – terwijl de inkomensniveaus van de 99 procent van de mensen over de hele wereld feitelijk terugviel.

En bij wijze van afsluiter nog een laatste feit: in de tien minuten die je als lezer nodig had om dit artikel te lezen, is de rijkdom van Jeff Bezos met ruim een miljoen dollar toegenomen.

Bronnen: cbsnews.com, dw.de, uu.nl.

Pleidooi tegen extreme rijkdom —

Geen mens zou in armoede moeten leven; daarover is iedereen het wel eens. Maar is te veel geld niet even onwenselijk?

De kloof tussen arm en rijk neemt almaar toe. Een kleine groep superrijken wordt steeds rijker terwijl de afstand met de mensen zonder noemenswaardig vermogen steeds groter wordt. Dat is moreel niet verdedigbaar, vindt politiek filosoof Ingrid Robeyns. In Limitarisme legt ze uit waarom er een limiet moet komen aan de buitensporige welvaart van de allerrijksten. Extreme rijkdom vormt een gevaar voor de democratie en staat een duurzame toekomst in de weg. Bovendien is rijkdom zelden een persoonlijke verdienste, eerder een kwestie van geluk.

In dit vlammende betoog doet Robeyns de argumenten voor het limitarisme uit de doeken, en schetst ze hoe het er in de praktijk uit zou zien. We moeten toe naar een systeem waarin de sterkste schouders daadwerkelijk de zwaarste lasten dragen en ongelijkheden ingeperkt worden. Het overtollige geld van de superrijken kan mens en samenleving veel goeds opleveren. En daar profiteert uiteindelijk iedereen van, ook de superrijken zelf.

‘Een krachtig betoog voor het idee dat er een limiet gesteld moet worden aan de hoeveelheid rijkdom die een individu kan vergaren. Een must-read!’ - Thomas Piketty — EUR 27,50 – ISBN 9789403189215 – reeds verschenen

BOEKEN MAGAZINE 7

2023

GEMIST IN 2023

GEMIST IN

30 BOEKEN DIE ALSNOG JE AANDACHT VERDIENEN

Bij het begin van het nieuwe jaar ruimen we de stapels boeken uit 2023 op en blikken we nog één keer terug. Dit zijn dertig titels die onze kolommen vorig jaar net niet haalden maar die stuk voor stuk jouw aandacht meer dan waard zijn.

SAMENSTELLING: REDACTIE

MUZIEK OOR Recensiebijbel

—

In deze lijvige Recensiebijbel het beste, scherpste, mooiste, relevantste en meest lezenswaardige uit inmiddels 52 jaar popkritiek in muziekmagazine OOR, gedestilleerd uit vele tienduizenden albumrecensies. Geen zoveelste variant op 1001 Platen Die Je Gehoord Moet Hebben en al helemaal geen Beste Albums Aller Tijden Volgens OOR, maar een licht eigenzinnige eregalerij. En in die gedaante misschien toch wel een soort alternatieve geschiedschrijving. Maar eerst en vooral een ontdekkingsreis door andere tijden, langs grote en minder grote platen, langs onomstreden klassiekers én vergeten parels.

GESCHIEDENIS Boerenkrijg!

—

225 jaar geleden brak er in de Zuidelijke Nederlanden een korte opstand uit. Na minder dan twee maanden onderdrukte de Franse bezetter de revolte.

Niemand vermoedde toen dat deze quasi voetnoot in de geschiedenis haast mythische proporties

8

BOEKEN MAGAZINE

zou krijgen in de negentiende en twintigste eeuw in het jonge koninkrijk België. De ‘Boerenkrijg’ groeide uit tot een begrip waarover men boeken schreef, liederen zong en toneelstukken creëerde. De mythe en de herdenking van deze opstand is een boek waard.

CULINAIR Bierwandelen

—

Van Groningen tot Poperinge in het zuiden van Vlaanderen heeft biersommelier Sjors Kassing stads- en natuurwandelingen uitgezet voor de bierliefhebber. Hij neemt je mee naar 15 plekken in Nederland en 10 in België, waar hij historische en hedendaagse bierweetjes met je deelt. Tijdens het wandelen, passeer je interessante bierplekken en kom je meer te weten over de historische betekenis van bier. Daarnaast zocht Sjors de leukste plaatsen om een biertje te drinken uit. Bij elke wandeling is minimaal één horecagelegenheid opgenomen waar je kunt genieten van een mooi glas bier. Na een stevige wandeling heb je dat tenslotte wel verdiend!

BIOGRAFIE Revolutie in Rio

—

Een wervelende reis door het leven van een vergeten Belgische avonturier, revolutionair en cultschrijver. Slagerszoon, missionaris, journalist, Vlaming, Waal, genaturaliseerde Fransman, revolutionair, diplomaat en schrijver: Conrad Detrez (19371985) leidde een leven om wel tien boeken mee te vullen. In 1962 trok hij de deur van het Leuvense seminarie achter zich dicht en vertrok naar Brazilië. Daar ontdekte hij het hedonisme en gooide zich met vuur in de strijd tegen de dictatuur. In Parijs publiceerde hij een verboden handboek voor de stadsguerrilla. Later zou hij naar Algerije, Portugal en Nicaragua uitwijken. Zijn hoogtepunt beleefde hij in 1978, toen hij met de Prix Renaudot een van de grootste literaire prijzen van Frankrijk won. Niet slecht voor een Limburgse jongen uit Rukkelingen-aan-de-Jeker.

Revolutie in Rio is een wervelende ontdekkingsreis door een verdwenen wereld die een spraakmakende, door zijn eigen land uitgespuwde schrijver en avonturier aan de vergetelheid ontrukt.

ONDERWIJS

DEBUUTROMAN

GESCHIEDENIS

Wie niet leest is gek

Nomade

De opgejaagden

—

Wat doe je in hemelsnaam voor de klas als je niet van lezen houdt? Dat is iets wat Naomi Smits zich regelmatig afvraagt. In dit sprankelende boek deelt Naomi haar liefde voor boeken en lezen. Ook geeft ze antwoord op vragen als: Hoe maak je van leeshaters booklovers? Hoe zet je kinderboeken in de les in (en laat je de methode lekker links liggen)? Wat zijn dé tips & tricks om met de hele klas samen hetzelfde boek te lezen? Verder bespreekt ze onder andere het belang van voorlezen én van schrijven. Kortom: een rijk boek, vol inspiratie en adviezen. Om kinderen de liefde voor het lezen bij te brengen moet je als ‘lezende leerkracht’ natuurlijk zelf het goede voorbeeld geven!

TOERISME Leuven - Een gids voor thuisblijvers en passanten

—

Hoe vertel je een stad? Hoe vertrouw je de plek toe aan inwoners die haar beter willen kennen en aan al of niet toevallige bezoekers? In deze verhalende gids neemt schrijver en Leuvenaar Eric Min je mee op een lange, liefdevolle wandeling.

Min leidt de lezer langs de highlights en mooiste stukjes groen en deelt zijn favoriete cafés, restaurants en boekhandels.

Helemaal op dreef is hij wanneer hij in de bijzonderste verhalen over kunstenaars en andere bekende figuren duikt, uitweidt over plekken met een verbazingwekkende geschiedenis, of mythes te lijf gaat. Deze gids enthousiasmeert elke lezer om lange wandelingen door Leuven te maken, in het echt of in gedachten.

—

Een gemeenschap nomaden zet kamp op nabij het Turkse dorp Kiraz, tot groot enthousiasme van dorpsjongen Ibrahim.

Plots belooft zijn lome zomer alsnog spannend te worden. Vanaf dan spendeert hij zijn dagen op een voorzichtige afstand van de mysterieuze nieuwkomers, vanwaar hij ze in het geheim observeert. Een van hen is Hilal, een jonge vrouw die ongeduldig wacht op de terugkeer van haar verloofde.

Op een dag waagt Ibrahim zich dichter bij het nomadenkamp dan gewoonlijk. Als hij op voorhand had geweten wat er die avond zou gebeuren, zou hij rechtstreeks naar huis zijn gerend.

Maar vele jaren later, als volwassen man, zou hij van mening zijn dat alles was verlopen volgens Gods wil.

JUBILEUM Een halve eeuw Hotsy Totsy

—

Het Gentse nachtcafé Hotsy Totsy bestaat een halve eeuw. Met zijn interieur geïnspireerd op de roaring twenties werd het een pleisterplek voor een kleurrijk en gemengd publiek, van kunstenaars en wetenschappers tot vrijdenkende drinkebroers, die zich thuis voelden in die warme cocon.

Aan het roer stonden Motte en Guido Claus, een vorstelijk duo dat het woelige schip elke keer weer door de nacht laveerde, met landelijke renommee en echo’s tot in de Amsterdamse grachtengordel toe.

—

Direct na de Tweede Wereldoorlog zette de joodse onderduiker Alfred ‘Ab’ van Dien zijn herinneringen over zijn onderduikperiode op papier. Deze herinneringen raakte hij jarenlang kwijt. Een medeonderduiker, die inmiddels in Israël woonde, bleek ze in bezit te hebben en stuurde ze aan hem terug. In 1982, bijna veertig jaar na de bevrijding, werden de herinneringen in een eenvoudig uitgevoerd boekje uitgegeven onder de titel: De Opgejaagden, herinneringen van een joodse onderduiker in het Valtherbos”. Met zorgvuldig gekozen en indringende bewoordingen geeft Van Dien in De Opgejaagden een kijkje in het gevoelsleven van een onderduiker, niet schuwend om ook de gevaren waaraan ze vrijwel continue blootstonden te beschrijven.

MAATSCHAPPIJ Uit de Wereld

—

Hoe is het om op te groeien in twee of meerdere culturen? In ‘Uit de wereld’ geven vijfentwintig jongvolwassenen met een gemengde achtergrond een inkijk in hun leven, waarbij trots en een gevoel van verrijking gepaard gaan met twijfel en onzekerheid. Albert de Leeuw en Yvonne Zoethout groeiden zelf op met een gemengde achtergrond en werden regelmatig geconfronteerd met identiteitsverwarrende situaties.

Naarmate ze ouder werden ontmoetten zij steeds meer mensen met een gemengde achtergrond en realiseerden zij zich dat het om een grote groep mensen gaat. Toch komt het thema in de maatschappij maar weinig aan bod. Albert en Yvonne hopen met hun boek bij te dragen aan het creëren van een plek van herkenning, erkenning en de vorming van een positief zelfbeeld in de zoektocht naar identiteit. lees verder op p. 10 > BOEKEN MAGAZINE

9

GEMIST IN 2023 OPVOEDING

PSYCHOLOGIE

Het explosieve kind

Tem je brein

Heeft je kind heftige driftbuien? Weigert het hardnekkig te doen wat je vraagt? Kortom, heb je een explosief kind en zit je regelmatig met je handen in het haar?

Onbeheerst en agressief gedrag overvalt ouders en veroorzaakt schuldgevoelens en frustratie of dat gedrag nu veroorzaakt wordt door een leer-, ontwikkelings- of gedragsstoornis, of niet. Ross W. Greene ontwikkelde een eenvoudige maar baanbrekende methode om om te gaan met chronisch inflexibele kinderen met een lage frustratietolerantie. Zijn uitgangspunt is dat daarbij samen met het kind gezocht moet worden naar een oplossing voor problemen. n deze tweede, geactualiseerde editie van ‘Het explosieve kind’ gaat Greene nader in op de tekortschietende vaardigheden van moeilijk hanteerbare kinderen en de aanleidingen voor explosies.

Wie bepaalt wat je denkt? En wat kun je doen om meer grip te krijgen op gedachten? Wat je denkt heeft veel invloed op je dag, je gedrag en bij mekaar opgeteld je leven. Tijd om daar dieper in te duiken.

De oefening lijkt zo simpel, maar bijna niemand kan het. Iedere keer als Koen de Jong voor een groep staat (en dat gebeurt geregeld) neemt hij twee minuten de tijd om de oefening te doen. Na twee minuten is het altijd hetzelfde liedje: nee, het is niet gelukt. Ook jij kunt het vermoedelijk niet: Doe je ogen dicht en observeer je ademhaling in de denkbeeldige driehoek die begint boven je bovenlip en het gebied bestrijkt van je neusvleugels. Je hoeft je ademhaling niet te tellen, je hoeft niets te veranderen, het enige dat je hoeft te doen is je ademhaling observeren. Slechts twee minuutjes. Waarom kan niemand dit? Het kan tien seconden duren, een halve minuut of een minuut, maar ergens in die twee minuten plopt er een gedachte op en ben je niet meer bezig met het observeren van je ademhaling. Nu wordt het interessant. Want wie bepaalt welke gedachte opplopt en heb je zelf invloed op die gedachte? Koen de Jong (1979) is eigenaar van sportrusten.nl; een site over ademhaling, sporten en koud douchen, met een miljoen bezoekers per jaar.

—

FILOSOFIE Voorbij goed en kwaad

—

In Voorbij goed en kwaad navigeert Friedrich Nietzsche speels en onnavolgbaar van het ene adembenemende panorama naar het andere: perspectivisme, herwaardering van alle waarden, Dionysus versus Apollo, Übermensch, decadentie, nihilisme. Geleidelijk aan groeperen deze glinsterende vergezichten zich tot een sterrenbeeld waarmee Nietzsche de weg wijst naar een filosofie van de toekomst.

Nietzsche noemde Voorbij goed en kwaad in een brief ‘een sleutel tot wie ik ben’. Wie Nietzsche wil leren kennen moet dus dit boek lezen.

Friedrich Nietzsche begon als briljante hoogleraar filologie en maakte naam met De geboorte van de tragedie (1872), maar brak pas echt door toen hij de academische wereld verliet. De vrolijke wetenschap (1882), Aldus sprak Zarathoestra (1883-1885) en Voorbij goed en kwaad (1886) vormen de hoogtepunten in zijn oeuvre.

10

BOEKEN MAGAZINE

—

taal. Het dient als ondersteuning van de toekomstige maatschappelijke discussies over deze elementaire mensen- en patiëntenrechten. Het is obligate leesstof voor iedereen die met dit onderwerp begaan is.

Een (nieuwe) heruitgave en actualisering van zijn standaardwerk was dus wenselijk.

Nu is er dus de door Wim Distelmans herziene en geactualiseerde versie 2023. Een postuum eerbetoon aan Hugo Van den Enden.

DAGBOEK De danser en de monnik

—

Vanaf 1970 begon Cees Nooteboom serieus zijn dagboek bij te houden, en tot op de dag van vandaag is hij ermee bezig. Dit eerste deel van de dagboeken beslaat de jaren van 1970 tot en met 1995. De jaren waarin Nooteboom een nieuwe weg insloeg: hij brak als schrijver door met de publicatie van zijn roman Rituelen, en zijn jarenlange relatie kwam tot een einde. We maken van dichtbij zowel de totstandkoming van zijn werk als de dagelijkse omgang met zijn vrienden en collega-auteurs mee, zoals Harry Mulisch, Hugo Claus, Remco Campert en Mary McCarthy. Daarnaast vergezellen we hem op zijn vele reizen naar de meest exotische plekken. De dagboeken van Cees Nooteboom zijn van ongekend literatuur-historisch belang en zullen uit drie delen bestaan die niet lang na elkaar zullen worden uitgegeven.

MAATSCHAPPIJ

FAMILIEKRONIEK

Ons levenseinde humaniseren

Russisch familiealbum

—

Een humaan levenseinde is ook in de 21ste eeuw geen vanzelfsprekendheid voor heel wat mensen.

Dankzij de visionaire gave van moraalfilosoof en professor Hugo Van den Enden (1938–2007) blijft zijn boek Ons levenseinde humaniseren tot op vandaag brandend relevant. Het is nog steeds het beste boek over dit onderwerp in de Nederlandse

—

In 1917 wordt graaf Pavel Ignatieff gevangengenomen. Hij ontloopt zijn executie ternauwernood omdat Oekraïense vakbondsmedewerkers hem herkennen en beschermen tegen de soldaten van het Rode Leger. De grootvader van Michael Ignatieff streed voor verbetering van hun positie en was onder meer minister en gouverneur van Kyiv. De familie Ignatieff had generaties lang veel macht en invloed en leefde in het

tsarenrijk in grote welvaart. Begin vorige eeuw vluchtten Pavel en Natasja en hun kinderen tijdens de Russische revolutie en kwamen na vele omzwervingen volkomen berooid in Engeland aan. Net als hun vriend Vladimir Nabokov sloten ze zich niet aan bij de theedrinkende en klagende Russische elite in ballingschap en begonnen een boerenbedrijf zoals ze ook Kroepodernitsa in Oekraïne hadden, maar dan zonder een stoet aan personeel. ‘Niemand die ik ken woont in het huis waarin ze geboren zijn, of zelfs maar in het dorp of de stad waar ze ooit kinderen waren,’ schrijft Michael Ignatieff als hij met behulp van dagboeken en foto’s in een oud familiealbum en vooral met grote historische kennis en inlevingsvermogen het leven van zijn Russische voorouders ontrafelt.

genissen van jongeren. Zijn jouw ouders net gescheiden? Of woon je in een nieuw samengesteld gezin? Dat kan voor heel wat nieuwe of complexe situaties en gevoelens zorgen. Dit boek verzacht de echtscheidingspijnen, toont je dat je niet alleen bent en geeft je handvaten om je eigen verhaal te vertellen. Alfabetisch gerangschikte woorden vormen een woordenboek dat je taal geeft om na te denken over en te praten over wat er op je pad komt.

Dit boek zorgt voor moed, daadkracht, leesplezier (met een kwinkslag) en navigatietools om veerkrachtig met de situatie om te gaan.

GEZIN

SPORT

EHBO, ouders uit elkaar

Thuis in het peloton

Auteur én ervaringsdeskundige Marijke Umans loodst kinderen door de moeilijke periode bij een scheiding van hun ouders en geeft ze een eigen stem: een taal om te praten, zich uit te drukken of te reflecteren. Een toegankelijk geschreven woordenboek rond echtscheiding, op maat van tieners, aangevuld met echte getui-

Het peloton is het huis van de renners. Ze verblijven er immers van ’s ochtens tot ’s avonds, ze werken in weer en wind, de godganse dag, voor zichzelf of voor hun werkgever, ze discussiëren, socializen, ze plassen er, en meer…

Er zijn net zoveel manieren om in dit huis te wonen als er wielrenners zijn. Sommigen

FOTO:BOX

FOTOGRAFIE

—

—

Foto: Box brengt 250 foto’s samen, een prachtige selectie van de grootste fotografen aller tijden. Vaak zijn het bekende beelden die ware iconen van onze tijd zijn geworden en zich een plaats hebben verworven in ons collectieve geheugen. De fotocollectie is verdeeld in twaalf categorieën: portretten, reportage, stilleven, oorlog, kunst, mode, naakten, vrouwen, natuur, reizen, sport en architectuur. Elke foto is vergezeld van een verklarende tekst en een korte biografie van de maker. Al deze foto’s - van de begintijd van het medium tot het werk van de meest innovatieve hedendaagse fotografen - vertellen samen de veelzijdige en fascinerende geschiedenis van de fotografie. FOTO:BOX verscheen meer dan tien jaar geleden in tien talen en werd een internationaal succes.

Nu is er een herziene editie met 50 nieuwe beelden en fotografen die de laatste trends in de fotografie representeren.

rusten er, anderen verbergen zich, sommigen doen het huishouden, anderen kijken uit het raam. De brutaalste en meest ervaren renners ontsnappen. Maar toch komen ze er allemaal elke ochtend weer samen.

Het peloton is een kleurrijk en katachtig huis dat zich uitstrekt, uiteenvalt en weer samenkomt terwijl het zich een weg baant over de weg, door het landschap.

In vijfenveertig wielerverhalen vertelt Paul Fournel met zijn poëtische blik en zijn meeslepende schrijfstijl, die de liefhebbers kennen uit de succesvolle wielerboeken Ik en mijn fiets en Anquetil alleen, over de intimiteit van het peloton.

AUTOFICTIE

—

Oorlog

—

Oorlog, geschreven ongeveer twee jaar na Reis naar het einde van de nacht (1932), speelt zich af in Vlaanderen tijdens de Grote Oorlog. Céline schrijft, ergens tussen autobiografie en fictie, over de belangrijklees verder op p. 22

ATELIER

— “Dit boek bewijst dat Vanfleteren het oude licht zozeer heeft geïnternaliseerd dat hij het zonder de hulp van lampen of de zon kan laten schijnen.”

— Ilja Leonard Pfeijffer De voorbije twaalf jaar fotografeerde Stephan Vanfleteren (1969) zeer intens in zijn daglichtstudio thuis. Atelier is de verzameling van dat werk. Zowel in daglicht als met kunstlicht gaat Vanfleteren op zoek naar schoonheid en betekenis. De fotograaf omarmt bekende persoonlijkheden en anonieme mensen. Hij toont het gelaat van een oude visser en inspecteert zowel de hand van Nick Cave als een op het strand gejutte fles. Hij adoreert zijn eigen opgroeiende kinderen en bevlogen oude kunstenaars.

Hij bekijkt het verstijfde lijkje van een ijsvogeltje en het lichaam van een elastische danser, of hij slaat het traag schuivende zonlicht in zijn atelier gade.

Vanfleteren sluit aan bij de traditie van oude en hedendaagse meesters, maar blijft trouw aan zijn karakteristieke stijl. Met zijn vakmanschap en kunstenaarshart maakt hij ons tot getuige én tot medeplichtige van een delict met invallend licht.

BOEKEN MAGAZINE

11

“We voelden dat de orde van de wereld instortte.”

De Showman van Time-journalist Simon Shuster is gebaseerd op vier jaar verslaggeving, uitvoerige reizen met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky naar het front en tientallen interviews met hem, zijn vrouw, zijn vrienden en zijn vijanden, zijn adviseurs, ministers en hoge militairen. Dit boek vertelt het intieme en verbazingwekkende verhaal over de ontwikkeling van de president, van comedyacteur tot symbool van veerkracht, en onthult hoe hij de democratieën van de wereld zover kreeg dat ze zijn kant kozen.

TEKST: REDACTIE - FOTOGRAFIE: ARCHIEF

12 BOEKEN MAGAZINE

COVERVERHAAL

Volodymyr

Zelensky

President in oorlog April 2022 in Kiev, Oekraïne. De nachten zijn het zwaarst, als hij daar op zijn bed ligt, het geloei van de luchtalarmsirenes in zijn oren en zijn telefoon nog steeds zoemend naast hem. Door het scherm lijkt zijn gezicht op een geest in het donker, terwijl zijn ogen berichten scannen die hij overdag niet heeft kunnen lezen.

Sommigen van zijn vrouw en kinderen, veel van zijn adviseurs, een paar van zijn troepen, verscholen in hun bunkers, die hem keer op keer vragen om meer wapens om de Russische belegering te doorbreken.

Onder het puin Dezelfde gedachte blijft in zijn hoofd ronddraaien. Ergens in Oekraïne vallen de bommen nog steeds. Burgers zitten nog steeds vast in kelders of onder het puin. De Russen begaan nog steeds oorlogsmisdaden, verkrachtingen en martelingen. Hun bommen verwoesten hele steden. De stad Marioepol en haar laatste verdedigers worden belegerd. In het oosten is een cruciale strijd begonnen. Te midden van dit alles moet Zelensky, de komiek die president is geworden, nog steeds de wereld betrokken houden en buitenlandse leiders ervan overtuigen dat zijn land hun hulp nu, tegen elke prijs, nodig heeft.

Volodymyr Zelensky: “Buiten Oekraïne zien mensen deze oorlog op Instagram en op sociale media. Als ze er genoeg van krijgen, scrollen ze weg. Het is de menselijke natuur.

Verschrikkingen zorgen ervoor dat we onze ogen sluiten. Het is veel bloed. Het is veel emotie.” Zelensky voelt dat de aandacht van de wereld verslapt, en dat baart hem bijna net zoveel zorgen als de Russische bommen. Wanneer hij de meeste avonden zijn agenda doorneemt, heeft zijn takenlijst minder te maken met de oorlog zelf dan met de manier waarop die wordt ervaren.

Zijn missie is om de vrije wereld deze oorlog te laten ervaren zoals Oekraïne dat doet: als een kwestie van eigen overleving.

Door donkere gangen En dat is hem gelukt. De VS en Europa zijn hem te hulp gesneld en hebben Oekraïne meer wapens geleverd dan enig ander land sinds de Tweede Wereldoorlog. Duizenden journalisten zijn naar Kiev gekomen en hebben de inboxen van zijn medewerkers gevuld met interviewverzoeken.

Het verzoek van Simon Shuster van Time betrof niet alleen een kans om de president te ondervragen. Hij wilde ook de oorlog zien zoals president Zelensky en zijn team die hebben ervaren.

In april 2022 lieten ze Shuster dat gedurende twee weken doen in het presidentiële complex aan de Bankova Street. Hij mocht hun routines observeren en rondhangen in de kantoren waar ze nu wonen en werken. Zelensky en zijn staf zorgden ervoor dat de plaats bijna normaal aanvoelde. Ze maakten grappen, dronken koffie, wachtten tot vergaderingen begonnen of eindigden. Alleen de soldaten, de altijd aanwezige bodyguards, belichaamden de oorlog terwijl ze Zelensky en Shuster rondleidden, met zaklampen door donkere gangen schijnend, langs de kamers waar ze op de grond sliepen.

Acteur wordt president Zelensky is enorm veranderd sinds Simon Shuster hem in 2019 voor het eerst ontmoette, backstage bij zijn comedyshow in Kiev, toen hij nog een acteur was die zich kandidaat stelde voor het presidentschap. Zijn gevoel voor humor is nog steeds intact.

“Het is een middel om te overleven”, zegt hij. Maar twee maanden oorlog hebben hem harder gemaakt, sneller boos en veel comfortabeler met risico’s. Russische troepen arriveerden binnen enkele minuten nadat ze hem en zijn gezin in de eerste uren van de oorlog hadden gevonden; hun geweervuur ​​was ooit hoorbaar binnen de muren van zijn kantoor. Beelden van dode burgers achtervolgen hem. Dat geldt ook voor de dagelijkse oproepen van zijn troepen, van wie er honderden onder de grond vastzitten en geen voedsel, water en munitie meer hebben.

Bellen voor zonsopgang In de eerste weken van de invasie, toen de Russische artillerie zich op zeer korte afstand van Kiev bevond, wachtte Zelenski zelden op zonsopgang voordat hij zijn topgeneraal belde voor een statusrapport. Hun eerste telefoontje vond meestal rond 05.00 uur plaats, voordat het licht door de zandzakken in de ramen van het complex begon te gluren. Later schoven ze het gesprek naar een paar uur later, genoeg tijd voor Zelensky om te ontbijten – steevast eieren – en zich naar de presidentiële kamers te begeven.

BOEKEN MAGAZINE 13

COVERVERHAAL

De president die weigert te plooien “Aandacht staat gelijk aan hulp. Geen aandacht betekent geen hulp.”

Zelensky zei begin december jl. in een interview met de Los Angeles Times dat de oorlog met Rusland zich in een nieuwe fase bevindt, waarbij de winter naar verwachting de gevechten zal bemoeilijken na een tegenoffensief in de zomer dat niet de gewenste resultaten opleverde als gevolg van aanhoudende tekorten aan wapens en grondtroepen.

Ondanks de tegenslagen zei hij dat Oekraïne niet zal opgeven.

Op de vraag of hij tevreden was met de resultaten van het tegenoffensief, gaf hij een complex antwoord.

“Kijk, we geven niet op, dus ben ik tevreden. We vechten met het op één na grootste leger ter wereld.” Maar hij voegde eraan toe: ‘We verliezen mensen, daarover ben ik niet tevreden. We hebben niet alle wapens gekregen die we wilden, ook daar kan ik niet tevreden over zijn. Maar ik mag ook niet te veel klagen. Er is niet genoeg kracht om sneller de gewenste resultaten te bereiken. Maar dit betekent niet dat we moeten opgeven, dat we ons moeten overgeven. Wij hebben vertrouwen in onze acties. Wij vechten voor wat van ons is.”

“Oekraïne is erin geslaagd stapsgewijs terreinwinst te boeken tegen een beter bewapende en versterkte vijand.

Bovendien is de macht van de Moskouse Zwarte Zeevloot afgenomen als gevolg van Oekraïense aanvallen die de luchtverdediging binnendrongen en het hoofdkwartier in de bezette Krim troffen.”

Binnenlandse wapenproductie Zelensky blijft echter niet bij het verleden stilstaan, maar richt zich op de volgende fase: het stimuleren van de binnenlandse wapenproductie. Daar wordt een aanzienlijk deel van de Oekraïense begroting voor uitgetrokken, maar de huidige

14 BOEKEN MAGAZINE

productie is verre van voldoende om het tij van de oorlog te keren. Nu kijkt Zelensky naar westerse bondgenoten, waaronder de VS, om gunstige leningen en contracten aan te bieden om dat doel te bereiken.

“Dit is de uitweg”, zei Zelensky, eraan toevoegend dat niets Rusland meer angst aanjaagt dan een militair zelfvoorzienend Oekraïne.

Zelensky blijft bezorgd dat de onrust in het Midden-Oosten, de meest gewelddadige in decennia, de mondiale aandacht en middelen dreigt af te nemen van het vermogen van Oekraïne om zichzelf te verdedigen.

“We kunnen nu al de gevolgen zien van het feit dat de aandacht van de internationale gemeenschap verschuift vanwege de tragedie in het Midden-Oosten. We moeten ook vechten voor aandacht voor onze grootschalige oorlog. We mogen niet toestaan dat ​​ mensen de oorlog hier vergeten.

Want aandacht staat gelijk aan hulp. Geen aandacht betekent geen hulp. Daarom vechten we voor elk beetje aandacht. En de Amerikanen mogen niet vergeten dat ze door Oekraïne te helpen, ook zichzelf helpen. Als onze veerkracht vandaag de dag faalt vanwege een gebrek aan hulp en een tekort aan wapens en financiering, zal dit in het geval van Oekraïne betekenen dat Rusland hoogstwaarschijnlijk de NAVO-landen zal binnenvallen.”

Oekra ense oorlogseconomie Met een begroting waarin wordt verwacht dat 22% van het bruto binnenlands product van het land aan defensie en nationale veiligheid zal worden besteed, wordt de Oekraïense economie geherstructureerd rond een oorlog waarvan geen einde in zicht is, net zoals het dagelijkse leven van zijn burgers.

Dat riep nog een vraag op: hoe lang kan Zelensky zelf het hoofd bieden aan het leiderschap van een land in oorlog?

“Er zijn geen woorden om te beschrijven hoe moeilijk de baan is.”

Maar hij kan zich ook niet voorstellen dat hij de post zou verlaten.

‘Dat kun je eerlijk gezegd niet doen’, zei hij. “Dit zou zeer oneerlijk, fout en zeker demotiverend zijn.”

Bron: Los Angeles Times

Deze reeks kamers veranderde weinig na de invasie. Het bleef een cocon van bladgoud en paleisachtig meubilair dat de staf van Zelenski beklemmend vindt. De straten rondom het complex werden een doolhof van controleposten en barricades.

Burgerauto’s kunnen niet dichtbij komen, en soldaten vragen voetgangers om geheime wachtwoorden die dagelijks veranderen, vaak onzinnige zinnetjes, die voor een Rus moeilijk uit te spreken zijn.

Een fort van schroot Voorbij de controleposten ligt het regeringsdistrict, bekend als de Driehoek, dat Russische troepen aan het begin van de invasie probeerden te veroveren. Toen die eerste uren van hun interview aanbraken, waarschuwde Zelensky me dat de herinneringen ‘op een gefragmenteerde manier’ bestaan, uit een onsamenhangende reeks beelden en geluiden. Een van de meest levendige vond plaats vóór zonsopgang op 24 februari 2022, toen hij en zijn vrouw Olena Zelenska hun kinderen gingen vertellen dat het bombardement was begonnen, en hen voorbereidden om hun huis te ontvluchten. Hun dochter is 17 en hun zoon is 9, beiden oud genoeg om te begrijpen dat ze in gevaar waren. ‘We hebben ze wakker gemaakt,’ vertelde Zelensky me, met zijn ogen naar binnen gericht. “Het was luid.

Er waren explosies.”

Het werd al snel duidelijk dat de presidentiële kantoren niet de veiligste plek waren om te verblijven. Het leger liet Zelensky weten dat Russische aanvalsteams Kiev waren geparachuteerd om hem en zijn gezin te doden of gevangen te nemen. “Vóór die avond hadden we zulke dingen alleen maar in films gezien”, zegt Andriy Yermak, stafchef van de president.

Terwijl Oekraïense troepen op straat tegen de Russen vochten,

probeerde de presidentiële garde het terrein af te sluiten met alles wat ze maar konden vinden. Een poort bij de achteringang was afgesloten met een stapel politiebarricades en multiplexplaten, die meer op een berg schroot leken dan op een fort.

De orde van de wereld Vrienden en bondgenoten haastten zich naar Zelensky’s zijde, soms in strijd met de veiligheidsprotocollen. Verschillende mensen brachten hun families naar de compound. Als de president zou worden vermoord, vereist de opvolgingsketen in Oekraïne dat de voorzitter van het parlement het bevel overneemt. Maar Ruslan Stefanchuk, die die post bekleedt, reed op de ochtend van de invasie rechtstreeks naar de Bankovastraat in plaats van op afstand te schuilen.

Stefanchuk was een van de eersten die de president die dag in zijn kantoor zag. ‘Het was geen angst op zijn gezicht,’ vertelde hij. “Het was een vraag: hoe kan dit?” Maandenlang had Zelensky de waarschuwingen uit Washington gebagatelliseerd dat Rusland op het punt stond binnen te vallen. Nu registreerde hij het feit dat er een totale oorlog was uitgebroken, maar hij kon nog niet de totaliteit begrijpen van wat die betekende.

“Misschien klinken deze woorden vaag of pompeus”, zegt Stefanchuk. “Maar we voelden dat de orde van de wereld instortte.” Al snel snelde de Spreker de straat op naar het parlement en zat hij een stemming voor om de staat van beleg in het hele land in te voeren. Zelensky ondertekende het decreet die middag.

Bron: Time Magazine

Leven en leiderschap in oorlogstijd Simon Shuster, correspondent van Time, legt het leven en leiderschap in oorlogstijd vast van Volodymyr Zelensky, van de kleedkamers van zijn cabaretprogramma’s in Oekraïne tot de modderige loopgraven van zijn oorlog met Rusland.

Shuster doet gedetailleerd verslag van Zelensky’s leven in een atoombunker gedurende de eerste weken van de invasie en van hoe zijn vrouw met de kinderen in veiligheid werd gebracht. Als later de Russen zich terugtrekken uit de omgeving van Kyiv zien we Zelensky en zijn team uit de bunker komen en Oekraïne naar een reeks cruciale overwinningen voeren. Het resultaat is een meeslepend verhaal van heel dichtbij over de invasie zoals die werd ervaren door het voornaamste doelwit en onwaarschijnlijke held.

De Showman is een ooggetuigenverslag dat ons een essentieel perspectief biedt op de oorlog die bepalend is voor onze tijd. Als een studie van leiderschap en vastberadenheid is de aantrekkingskracht tijdloos en universeel.

Simon Shuster is al 17 jaar verslaggever in Oekraïne en Rusland, de meeste tijd als vaste schrijver voor Time Magazine. Hij bericht over de oorlog sinds 2014, toen hij de eerste buitenlandse journalist was die op de Krim arriveerde nadat Russische soldaten het schiereiland hadden bezet. In 2019 ontmoette en interviewde hij president Volodymyr Zelensky voor een profiel van zijn presidentscampagne en bleef daarna volgen hoe hij het land bestuurde, om te beginnen door in april 2021 met de president mee te reizen naar het front, toen de Russen hun troepen aan de grens samentrokken. Toen een jaar later de invasie begon, was Simon maandenlang embedded bij het team van de president en had hij ongeëvenaard toegang tot hun regeringscomplex in Kyiv.

— € 24,99 - ISBN: 9789048872121 – verschijnt op 24 januari

BOEKEN MAGAZINE 15

Duik mee in de kleurrijke wereld van , de podcast die kunst op een luchtige en onconventionele manier benadert. Weg met de stoffige sfeer van traditionele kunstbesprekingen; Kunstklappers brengt een frisse wind met zijn unieke ‘kunstklappers-machine’ en een dosis humor.

Kunst is de kapstok, een leuk gesprek het doel. Iedere aflevering wordt er met een centrale gast ‘geklapt’ over vanalles, waarbij de ‘Kunstklappers-machine’ steeds zorgt voor een element van verrassing en zo de gast, de luisteraar en de hosts meeneemt naar onontdekte kunstpareltjes.

is duidelijk meer “danKunstklappers alleen een podcast; het is een

kunstervaring doordrenkt met humor en spontaniteit.

”

- iemand die weet waarover hij praat.

31 JAN

BELPOP BONANZA SUPERSTAR

13

KAPITEIN WINOKIO

26 FEB

ZE HEBBEN MIJN ZOON VERMOORD boekvoorstelling Ousmane Dia

3

VROUWEN ZINGEN BOUDEWIJN DE GROOT

FEB

MRT

met Els Dottermans, Andrea Croonenberghs, Barbara Dex

AZIZA BRAHIM 10 ABSYNTHE MINDED

8 MRT MRT

17 MRT

ENSOR STRIJKKWARTET & KOEN DEGRAEVE: HAYDN

24 MRT

THE BOOTLEG SIXTIES

25 APR

ZAP MAMA

DE ROMA: TURNHOUTSEBAAN 286, 2140 BORGERHOUT TICKETS: WWW.DEROMA.BE + 03 600 16 60 + BALIE TURNHOUTSEBAAN 329 + FNAC-WINKELS

TEKST EN UITLEG Kimberley

Musti Önlen over

Een nieuw hoofdstuk “Dak- en thuisloze jongeren zijn geen criminelen of junkies, het zijn jongeren met een rugzak.”

18

BOEKEN MAGAZINE

In Een nieuw hoofdstuk staan tien levensverhalen van dak- en thuisloze jongeren tussen de 18 en 25 jaar centraal. Met dit boek wil auteur Musti Önlen stereotiepe vooroordelen over de doelgroep ontkrachten en het narratief dat over deze jongeren leeft bijstellen vanuit de getuigenissen van jongeren zelf.

INTERVIEW: KOEN VAN WICHELEN - FOTOGRAFIE: MIES COSEMANS Naast de levensverhalen bevat je boek ook heel wat feiten, cijfers en tien beleidsaanbevelingen. En last but not least wordt vzw Homie, het Limburgs burgerinitiatief voor daken thuisloze jongeren dat je in 2019 hebt opgericht, als good practice beschreven. Vanwaar je keuze om tot de actie over te gaan?

Musti Önlen: “Vanwege de schrijnende verhalen die ik tegenkwam, de onwetendheid in de brede samenleving over dakloosheid bij jongeren, de drempels waar jongeren en ik tegen opliepen onder andere bij overheidsinstellingen. Zij vormen ook de basis waarom ik dit boek heb geschreven. Aangezien er zoveel redenen zijn waarom iemand dak- of thuisloos wordt, vond ik het belangrijk om tien diverse verhalen te brengen. Ik dacht dat het moeilijk zou zijn om tien jongeren te vinden die bereid waren om hun verhaal te delen, maar in feite liep dit zeer vlot. Om de geloofwaardigheid van de getuigenissen te bewaken, hebben we gevraagd aan storyteller en fotografe Mies Cosemans als externe actor om de jongeren te interviewen en te portretteren. Jongeren waren blij dat ze eindelijk hun verhaal konden vertellen, dat hun stem werd gehoord, in de hoop dat hun verhaal verandering teweeg brengt. De wetenschappelijke insteek van onderzoeker Koen Hermans, expert dak- en thuisloosheid KULeuven, zorgt voor een mooie aanvulling en duiding vanuit onderzoek. Dankzij de financiële middelen van het departement Welzijn van de Vlaamse overheid en ondersteuning van uitgeverij EPO hebben wij dit boek op de markt kunnen brengen.”

Waarom is dit boek er nu gekomen? De problematiek van dak- en thuisloze jongeren is helaas nog steeds bijzonder actueel?

“De problematiek mag dan inderdaad wel actueel zijn, maar toch zijn de dak- en thuisloze jongeren en hetgeen zij meemaken nog steeds een onzichtbare realiteit in onze samenleving. Wat opvalt is dat van alle dak- en thuislozen 1 op 5 jonger is dan 25 jaar, dat bedraagt dus 20% en is dus niet niks. Het boek is er gekomen omdat het de dag van vandaag aanvoelt alsof we dweilen met de kraan open. Aangezien er binnenkort verkiezingen plaatsvinden, hopen we dat politici en beleidsmakers onze aanbevelingen mee opnemen in hun programma en beleids- of actieplannen.”

Je was tijdens je jeugd zelf een tijd thuisloos. Die ervaring vormt de basis van je vzw Homie en van dit boek?

“Dat klopt. Toen ik 15 jaar was heb ik niet vrijwillig het ouderlijk huis moeten verlaten vanwege een conflict rond mijn geaardheid. Het was geen gemakkelijke periode, maar toch ben ik dankbaar omdat het mij heeft gevormd tot de man die ik gewor-

den ben. Mijn eigen ervaring zorgt voor mijn grote affiniteit met de doelgroep, en dat geeft mij de nodige drive om iedere dag te strijden voor de belangen van dak- en thuisloze jongeren.

De onrechtvaardigheid die ik dagelijks tegenkwam in de praktijk en de onzichtbaarheid hebben geleid tot het uitbrengen van dit boek als middel om te sensibiliseren over het profiel en de noden van jongeren zonder een dak boven het hoofd.”

De uit het leven gegrepen getuigenissen zorgen er voor dat het boek het niveau van het doorsnee saaie/droge/theoretische zelfhulpboek overstijgt. Een bewuste keuze?

“Zeker en vast! Ik geloof erin dat persoonlijke verhalen meer vertellen, raken en binnenkomen dan een theoretisch boek. De verhalen worden trouwens zeer rauw gebracht, zonder enige censuur, vanuit hun beleving. Met dit boek richt ik mij ook tot alle burgers, en niet enkel tot beleidsmakers, politici of sociaal werkers. Vandaar dat ik het boek heb geschreven met de gedachte dat het voor iedereen begrijpbaar en interessant moet zijn. Als ik de reacties mag horen van mensen die het al gelezen hebben, ben ik daar wel in geslaagd, gelukkig!”

Als je zelf één markant verhaal, persoon of anekdote uit het boek mag uitkiezen: wat of wie zou dat dan zijn? En waarom?

“Wat een moeilijke vraag… Alle verhalen en personen bewegen en raken mij, maar als ik toch een keuze moet maken, dan kies ik voor het verhaal van Amrita. Amrita werd thuis weggehaald bij haar biologische ouders toen ze 1 jaar was. Ze kwam terecht in pleeggezinnen, maar ook jeugdhulpvoorzieningen. Pas toen ze 16 jaar was vond ze haar biologische vader terug, maar het was niet evident om het contact te herstellen vanwege de afstand en het feit dat haar vader een nieuw gezin had gesticht. Toen ze 18 was moest Amrita noodgedwongen begeleid zelfstandig alleen wonen, maar helaas slaagde ze hier niet in omdat ze hier niet klaar voor was. Ze werd samen met haar hond Mila dakloos toen ze 19 jaar was. Met je hond op straat belanden, wil je echt niet, want er zijn geen opvanginitiatieven waar je met je trouwe viervoeter terecht kunt. Om te overleven heeft Amrita zich geprostitueerd. Zo kon zij wanneer ze een goeie dag had gehad met diverse klanten op hotel gaan. Bij een mindere dag sliep ze op straat aan de bankjes van de Primark in Hasselt. Wat mij raakt aan dit verhaal is de schade en trauma’s die het leven op straat hebben veroorzaakt bij Amrita. Gelukkig is zij bij vzw Homie terecht gekomen en gaat het nu veel beter met haar. Na vier maanden in onze caravan verbleven te hebben, woont zij nu met haar hond in een leuke studio te Hasselt.”

Wat is volgens jou het grootste misverstand dat momenteel BOEKEN MAGAZINE 19

TEKST EN UITLEG bij het grote publiek bestaat over dak- en thuisloze jongeren? “‘Dat ze maar gaan werken!’ Dat is wat ik vaak te horen krijg als oplossing voor hun dak- of thuisloosheid. Maar dit is behoorlijk kort door de bocht. Niet iedereen is in staat om te gaan werken.

De meeste jongeren die bij vzw Homie terecht komen hebben te maken met trauma’s, psychiatrische noden, mentale beperkingen, verslavingen of een mix daarvan. Vanwege deze multiproblematiek is werken gaan geen evidentie.”

Welke les(sen), welke tip(s) moeten we zeker onthouden uit je boek?

“De rode draad die ik zie doorheen de verhalen bij de doelgroep is het ontbreken van een warme, stabiele en veilige thuissituatie.

Dak- en thuisloze jongeren zijn geen criminelen of junkies, het zijn jongeren met een rugzak, jongeren die in een maatschappelijk kwetsbare situatie verkeren, zonder dat ze hier vaak zelf voor hebben gekozen.

Wees lief voor elkaar! Als mensen zijn we sociale wezens. We

“Thuisloze jongeren zijn nog steeds een onzichtbare realiteit in onze samenleving.”

hebben de nood om in verbinding te staan met elkaar. Moesten we meer solidariteit tonen en zorg dragen voor de meest kwetsbaren, dan zouden we kunnen komen tot de solidaire harmonieuze samenleving waar iedereen mee op de kar kan springen.”

Stel je mag drie maatregelen nemen om de situatie van thuis- en dakloze jongeren te verbeteren. Welke maatregelen zouden dat zijn?

“Stel een dak- en thuislozencommissaris aan. Net zoals we een kinderrechtencommissaris hebben die opkomt voor de belangen van kinderen en jongeren, dienen we een commissaris te hebben die opkomt voor de belangen van dak- en thuislozen.

Vanuit de praktijk merken we dat er heel wat acties genomen dienen te worden op lokaal, Vlaams en Federaal niveau om daken thuisloosheid tegen te gaan. Naast de belangenbehartigende rol, zou de dak- en thuislozencommissaris het mandaat moeten krijgen van de regering om alle hiaten en knelpunten waar daken thuislozen tegen aanlopen weg te werken. Er is nood aan coördinatie en afstemming, en dat zou een commissaris perfect kunnen doen.

Stop de schuldenberg, creëer een systeem waarbij de schulden gecentraliseerd en bevroren worden tijdens hun dak- of thuisloosheid. Wanneer een persoon dak- of thuisloos wordt, dan gaat dit vaak gepaard met een hoge schuldenberg. Ik neem een casus als voorbeeld. Een jong meisje van 19 jaar had een boete van 60 euro gekregen van de NMBS vanwege zwartrijden. Deze boete is opgelopen tot 6.000 euro. De achterliggende reden: het meisje is thuis moeten vertrekken vanwege een problematische opvoedingssituatie en hierdoor kreeg zij haar post niet aan, waardoor zij niet wist dat de facturen en aanmaningen van gerechtsdeurwaarders zich bleven opstapelen. Er is helaas ook geen centrale plek waarbij alle openstaande boetes/facturen van burgers geraadpleegd kunnen worden.

Tenslotte: zorg voor voldoende betaalbare opvanginitiatieven, maar ook voor meer kwaliteitsvolle betaalbare woningen.”

“Wat ik vooral mee heb gekregen sinds ik dagdagelijks dak- en thuisloze jongeren ondersteun, is het feit dat je niet zomaar dakloos wordt. Zij maken vaak al op jonge leeftijd schrijnende en onveilige situaties mee. Toch zijn het ondanks hun zware rugzak vaak ook echte survivors. Ik heb massa’s respect voor hetgeen zij hebben moeten doorstaan en hoe zij zich hier door hebben geknokt. Vele jongeren schamen zich ook voor de situatie waarin zij verkeren vanwege de vooroordelen die er zijn. Dus het narratief veranderen over dak- en thuislozen en meer solidariteit jegens hen zou volgens mij wonderen kunnen verrichten bij deze jongeren.” www.vzwhomie.be

Musti Önlen

20 BOEKEN MAGAZINE

Alessio

Bed, bad, brood en begeleiding Vzw Homie biedt dak- en thuisloze jongeren tussen de 18 en 25 jaar bed, bad, brood en begeleiding. Dit boek vertelt hun verhaal. Voor beleidsmakers, professionals, maar ook voor burgers. Het eerste jaar wilde het Limburgs burgerinitiatief vier jongeren opvangen. Het werden er uiteindelijk zestien. Dit boek vertrekt van hun ervaringen. Hoe belandden ze op straat? Waar liepen ze vast? Wat zijn hun noden en knelpunten?

— 20,00 - ISBN 9789462673724 - reeds verschenen

BOEKEN MAGAZINE 21

GEMIST IN 2023 ste ervaring van zijn bestaan: het fysieke en morele trauma van het front, in het ‘internationale slachthuis van de waanzin’. We volgen het herstel van Brigadier Ferdinand vanaf het moment dat hij bij bewustzijn komt op het slagveld na ernstig gewond te zijn geraakt, tot aan zijn vertrek naar Londen. In het ziekenhuis van Peurdu-surla-lys schudt hij de dood van zich af en ontloopt daarmee het lot dat hem wachtte.

Die brute tijd en dat proces van ontgoocheling en bewustwording, die Céline niet eerder in een zelfstandig literair verhaal had beschreven, verschijnen hier in hun rauwste vorm.

bij ons ervaren? Dagenlang door de wouden trekken in Nederland, kán dat? En wat zie, hoor en voel je dan? Schemerende duisternis, flakkerend licht, beklemmende eenzaamheid, nevelbanken, lokkende tonen, dreigend grommen? Of toch vooral de kale routine van rechthoekig afgepaste bospercelen, met stammen gehoorzaam op een rij? Herman Vuijsje neemt de proef op de som en gaat op ontdekkingstocht.

Een kleine twee weken ondergedompeld in het Nederwoud op zoek naar het echte bosgevoel... kijken hoe ver hij komt.

PERSOONLIJKE GROEI DEBUUTROMAN Niemand sterft voor zichzelf

Freedom unlocked

—

Een herfstige donderdagochtend. In een volle kerk wordt afscheid genomen van een veelbesproken man. Een oubollige boomer volgens de enen, een betrokken burger volgens de anderen. We volgen de uitvaart door de ogen van drie nabestaanden: de rebelse dochter die zich aan alles en iedereen ergert, zijn beste vriend die de ceremonie liever vanop de laatste rij volgt en een neef die stiekem door de profielen op een datingapp scrolt.

Wat een ingetogen herdenking moest worden, verandert tijdens de koffietafel al gauw in een bittere tweestrijd, balancerend op de breuklijnen tussen stad en platteland, babyboomers en millennials, gelovigen en vrijzinnigen. Koesteren we onze wortels of knippen we ze door?

‘Freedom Unlocked’ onthult de sleutel tot het ontgrendelen van vrijheid op basis van tijd, geld en energie.

Als je dat wil, kan je nu meteen uit die drukke ratrace stappen. Geen geld, tijd of energie zijn daar geen hinderpalen voor. Kim De Graeve begeleidt de lezer stap voor stap hoe je dat voor elkaar krijgt.

‘Freedom Unlocked’ nodigt lezers uit om minimalist te worden terwijl ze maximaal leven. Het boek vereenvoudigt het proces van het bouwen van een ideaal leven. Door deze vereenvoudiging creëren lezers ruimte voor datgene wat ze écht graag doen. Ze leren om hun leven zo in te richten dat het niet meer uitmaakt of ze al dan niet vakantie hebben, en ontdekken zo de kunst van het toveren met geld, zodat ze na het traject ook in staat zijn om dit zelfstandig te optimaliseren.

NATUUR

INT. LITERATUUR

—

Bosgevoel

—

Bos in Nederland? Hing er altijd een beetje bij. Wel mooi en zo, maar niet echt van betekenis. Gebeuren deed het in de polder, aan de rivieren en op zee. Het bos was die wereld van bescheiden burgermansgenoegens, van pannenkoeken en ANWB-paddenstoelen. Voor het peilloos diepe woud, voor de herinnering aan de gelukzalige huiver van sprookjesland, moet je de grens over. Of... toch niet? Kun je dat gevoel ook 22 BOEKEN MAGAZINE

De slachters

—

Aan de wand van een galerie in New York hangt een foto die tweeëntwintig jaar geleden is genomen maar nooit tentoon is gesteld.

We zien een koelhuis, met het portret van de Maagd Maria aan de muur en een vleeshaak aan het plafond. Vanaf de scherpe punt van die haak hangt het levenloze lichaam van een man, ondersteboven.

Het verhaal van wie hij is en hoe hij daar terecht is gekomen, gaat terug naar de Ierse folklore: van weduwen die het land vervloeken en van de mannen die het vee met de hand slachten. Het moderne Ierland van de jaren negentig wantrouwt oude tradities en weinigen geven nog om de Slachters, een groep van acht mannen die door het land reizen om de koeien te slachten van de boeren die nog wel vertrouwen hebben in oude rituelen.

In het verhaal volgen we de boer Fionn, wiens vrouw terminaal ziek is, en hun zoon Davey, die met Grá, de eenzame echtgenote van een van de Slachters, en hun dochter Úna, die de eerste vrouwelijke Slachter hoopt te worden en daarvoor de rituelen oefent en haar mes-technieken verbetert.

En dan wordt het lichaam in het koelhuis gevonden…

INT. LITERATUUR Park life

—

Hibiya-park is een oase van rust in het midden van Tokio. Daar komen dagelijks de medewerkers uit de omringende gebouwen om pauze te nemen. Een van hen – een jongeman, de hoofdpersoon en verteller van dit verhaal – heeft vandaag in dit park dezelfde vrouw gezien met wie hij eerder in de metro een paar woorden heeft gewisseld, toen de trein onverwachts stilviel.

Vanaf dat moment komt hij haar vaak tegen en samen observeren ze de andere bezoekers van het park. Hij wordt getroffen door de rake opmerkingen die de vrouw maakt over hen, maar ook over hemzelf. In het ritme van deze ontmoetingen treden we in de voetsporen van de verteller en volgen we zijn niet bepaald conventionele leven.

Shuichi Yoshida (Nagasaki, Japan, 1968) ontving voor Park Life de Akutagawaprijs, de meest prestigieuze literaire prijs van Japan. Park Life is het eerste boek van zijn hand dat in het Nederlands verschijnt.

2023

GEMIST IN 2023

Gemist in

Sarah Parent is

Not your average climate activist

“Ik geloof in kleine stappen op een grote schaal.”

Sarah Parent is een klimaatactivist die denkt als een ondernemer, of een ondernemer die denkt als een activist. Om duurzaamheid vanzelfsprekend en gemakkelijk implementeerbaar te maken, kiest ze met Go Forest voor de middenwegaanpak: bedrijf per bedrijf, bos per bos, boom per boom. Ze neemt niet de snelste of de gemakkelijkste weg, maar kiest de weg met de grootst blijvende impact.

TEKST: REDACTIE Sarah Parent (auteur): “Not your average climate activist gaat enerzijds over mijn persoonlijk leven met hoogtes en laagtes om aan te tonen dat niet alles altijd gemakkelijk is en dat je niet moet geboren zijn als een klimaatactivist om uiteindelijk wel in een soort van te groeien. Daarnaast geef ik een gemakkelijk te begrijpen uitleg over wat de klimaatopwarming inhoudt en wat we eraan kunnen doen. Doorheen het boek kom je allerlei ecohacks tegen in verschillende categorieën zoals energie, technologie, voeding,… om aan de hand van gemakkelijk toepasbare aanpassingen in je leven je eigen voetafdruk te reduceren. Het boek is niet geschreven voor mensen die al expert zijn in het vak, maar voor een breed publiek met het doel om ze te motiveren en te informeren over hoe hij/zij/x een steentje kan bijdragen aan een groenere, gezondere wereld.”

Was er een specifieke aanleiding voor je boek? Uiteraard: je ervaring met de opstart van Go Forest.

“Voor mij was het een perfect moment qua ervaring in de markt, en gezien de urgentie van klimaatactie. Go Forest bestaat dit jaar 3 jaar, dus het was wel een leuke manier om dat te vieren.”

Je boek bevat een hele reeks “ecohacks voor middenwegactivisme”. Graag enkele doeltreffende voorbeelden hiervan.

“Denk aan wasmachinefilters voor minder microplastics in de afvoer, minder fruit die luchtvracht nodig hebben voor trans-

port, geen foto als emailhandtekening omdat dat een bijlage is met een achtvoudige impact,...”

Waarom je keuze voor dat “middenwegactivisme”?

“Ikzelf ben ook geen perfecte greenie, net zoals de meeste burgers. Ik wil niet preachen om perfect te zijn, maar om alles te doen wat mogelijk is (binnen de leefwereld van iemand) om de voetafdruk te verminderen. Ik geloof eerder in 1.000 mensen naar de middenweg krijgen, dan 10 naar de perfectie. Het eerste zal de grootste impact hebben.”

Wat is het grootste misverstand dat momenteel bij het brede publiek over klimaatactivisme de ronde doet?

“Dat het enkel extreem moet en kan.

We vergeten dat de oplossing al in ons dagdagelijks handelen ligt. Denk dus niet dat je geen impact kan maken omdat je maar 1 persoon bent.

Geloof dat je net veel impact kan maken omdat je 1 persoon bent, die duizenden anderen kan inspireren.

Geloof ook dat elke actie een belangrijke actie is. I believe in small steps on a big scale.”

BOEKEN MAGAZINE 23

LITERATUUR

Nieuwe roman Hogere machten

Joost de Vries

Schrijver met een (zeer) uitgesproken mening

“Literatuur is een unieke kunstvorm omdat het zo’n bijzonder samenspel is tussen de schrijver en de lezer.”

Eind januari verschijnt Hogere machten, de nieuwe roman van Joost de Vries. De Vries is een schrijver met een uitgesproken mening. Benieuwd welke actuele onderwerpen en maatschappelijke thema’s hij in zijn nieuw boek aansnijdt. Wij verzamelden alvast een aantal interessante passages uit eerdere interviews met de auteur die zich steeds meer opwerpt als de kroonprins der Nederlandse letteren.

TEKST: REDACTIE - FOTOGRAFIE: MAARTEN DELOBEL/ARCHIEF

S

OVER ‘ENGAGEMENTISME’ EN ILJA LEONARD PFEIJFFER

Naast zijn werk voor De Groene schrijft Joost de Vries ook boeken. Zijn debuut-roman Clausewitz, geïnspireerd op het werk van een van zijn grote literaire helden Harry Mulisch, en het daaropvolgende De Republiek grossierde in nominaties en bekroningen, en ook zijn essaybundels worden goed ontvangen.

Zijn werk werd al vertaald in tien talen.

De Vries behoort tot de intellectualistische school en heeft over heel wat thema’s en onderwerpen een interessante, doortimmerde mening. Daarbij schuwt hij de (zelf)kritiek niet. Wij selecteerden een aantal van zijn uitgesproken standpunten.

OVER (MASSA)TOERISME EN AMSTERDAM

chrijver en journalist Joost de Vries wordt in 1983 geboren in Alkmaar en groeit op in Heerhugowaard, Friesland. Na zijn eindexamen aldaar verhuist De Vries naar Utrecht om geschiedenis en journalistiek te studeren. Als 22-jarige schrijft hij zijn eerste stukken voor het weekblad De Groene Amsterdammer, en twee jaar later wordt hij redacteur voor het weekblad. De Vries schrijft vooral over kunst, en is na verloop van tijd ook adjunct-hoofdredacteur geworden.

OVER PRETENTIE

Joost de Vries: “Iedereen moet zo veel mogelijk zichzelf zijn.

Pretentie staat daar haaks op. En populisme heeft als duidelijk kenmerk dat het naar eenheid, een groepsgevoel streeft. Dat bereik je door De Ander, met hoofdletters, in het leven te roepen waartegen je je kunt afzetten. Vluchtelingen bijvoorbeeld, maar ook kunstenaars en intellectuelen. De linkse elite. Zij worden als pretentieus weggezet, een heerlijke term waarmee direct duidelijk is dat zij niet bij de groep horen. “Doe maar normaal”, is dan nog een typisch Nederlandse bijkomstigheid. Of dat met de calvinistische volksaard te maken heeft, weet ik niet. Duitsland stond aan dezelfde kant van de Reformatie als Nederland, maar daar worden filosofen veel meer op handen gedragen.”

Nederlands Dagblad

“Engagement kan ook een truc worden. Ik dacht daarover na bij het lezen van Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer – op zich een grappig boek, ik heb regelmatig hardop zitten lachen.

Maar Pfeijffer voert een piccolo op, een vluchteling die zijn vluchtverhaal vertelt als een verdoken Griekse tragedie – dat neigt naar kitsch, naar een soort ‘engagementisme’, de schijn van engagement, omdat dat vluchtverhaal volgens mij alleen in het boek staat om het extra gewicht te geven. Te veel kunst doet te veel zijn best om maatschappelijk te zijn.”

De Reactor

“In zijn Booker Prize-winnende roman Amsterdam uit 1998 beschrijft Ian McEwan zijn hoofdpersoon terwijl hij over de Brouwersgracht loopt en denkt: “Zo’n tolerante, ruimdenkende, volwassen plek: de prachtige bakstenen… appartementen, de bescheiden Van Gogh-bruggen, het propere straatmeubilair, de intelligente, onstuimig ogende Nederlanders op de fiets met hun nuchtere kinderen achterop. Zelfs de winkeliers leken op professoren, de straatvegers op jazzmuzikanten.” Nou ja, ooit misschien wel. Dit jaar zullen de 850.000 inwoners van Amsterdam naar schatting 18,5 miljoen toeristen naar de stad trekken – een stijging van 11% ten opzichte van vorig jaar. Tegen 2025 worden er 23 miljoen verwacht . Vorige week veroordeelde de ombudsman van de stad de rosse buurt omdat deze in het weekend niet langer onder overheidscontrole staat. Criminelen opereren ongestraft; de politie kan burgers niet langer beschermen; Ambulances hebben moeite om de slachtoffers op tijd te bereiken. De smalle straatjes aan de grachten zijn simpelweg te druk.

Maar zoals McEwan opmerkte, blijft ons straatmeubilair in ieder geval wel proper.”

The Guardian BOEKEN MAGAZINE 25

LITERATUUR Over WOII en Inglourious Basterds “De Tweede Wereldoorlog is een moreel kompas.”

Joost de Vries: “In Nederland zijn we de Tweede Wereldoorlog steeds serieuzer gaan nemen. Op 4 mei hebben we onze Nationale Dodenherdenking, met om acht uur twee minuten stilte door het hele land. 25 jaar geleden trokken de officiële evenementen van die tijd weinig publiek. Tegenwoordig is het een nationaal evenement geworden, de evenementen zijn druk bezocht. Herdenken is belangrijker geworden; het nationale debat over de oorlog is veranderd. in Nederland dacht men vroeger dat vrijwel iedereen in het verzet zat; in werkelijkheid was het verzet klein en had Nederland het hoogste percentage joden dat in Europa werd gedeporteerd. De oorlog is altijd het belangrijkste aandachtspunt geweest in romans, films en theater. Zelfs vandaag de dag, wanneer er zich een politieke crisis voordoet – bijvoorbeeld de vluchtelingencrisis van een paar jaar geleden – is de reflexmatige reactie van de meeste mensen: ‘Wat als dit de oorlog was? Wat zouden wij dan gedaan hebben?’ De Tweede Wereldoorlog is een moreel kompas. Rudiger Safranski spreekt over Auschwitz als ons ‘ontologische nulpunt’: we meten onze beschaving en menselijkheid af aan de mate waarin ze verwijderd zijn van Auschwitz.

Maar tegelijkertijd houden we van Tarantino’s Inglourious Basterds, lachen we om de Hitler-grappen in South Park, Timur Vermes’ Er ist wieder da was een bestseller in Nederland. Eigenzinnige Hitler-memes zijn overal. De spanning tussen de historische oorlog en de oorlog zoals die in de popcultuur voor mij als romanschrijver wordt verteld, is fascinerend.”

Litbreak Magazine

Inglorious Basterds

OVER AMBITIE ALS SCHRIJVER

“Maar ja, dan lees je Harry Mulisch, Cees Nooteboom of Hilary Mantel en denk je: kut, het is toch niet De aanslag. Het is niet Rituelen. Het is nooit Wolf Hall. Daar ben ik me altijd wel heel bewust van. Ik troost mezelf met het idee dat het voor iedereen zo is. Waarschijnlijk dacht Tolstoj ook: dit is geen Voltaire. En als je dat niet denkt, word je daar vast geen betere schrijver of een leuker mens van.”

De Reactor

OVER INSPIRATIE EN DISCIPLINE

“Schrijven is vooralsnog als een hond die nog even rond zijn mand loopt, voordat hij echt gaat liggen. Je gaat er nooit rechtstreeks op af. Elke dag moet je weer even door je rituelen heen, de rest van de dag van je afschudden. Ik kan zelden gewoon mijn

26 BOEKEN MAGAZINE

computer openen en beginnen. Maar uiteindelijk heb ik wel genoeg dingen gemaakt om te weten dat wanneer ik met een stuk begin het ook afgeraakt. Dat zelfvertrouwen heb ik wel verworven. Doordat je veel schrijft, kweek je zitvlees en lukt het je steeds beter om productief te zijn. Je kan niet zitten wachten en je afvragen waar dat boek blijft. Inspiratie heb je niet opeens als je wakker wordt. Je dwingt het af door te gaan zitten, ook als je niet per se in de beste bui bent. Je kijkt wat je al geschreven hebt en vanzelf ga je er dingen aan toevoegen.”

De Reactor

OVER HET BELANG VAN LITERATUUR

“Er is een reden waarom elke acteur, theatermaker en ik weet niet hoeveel popsterren uiteindelijk allemaal een keer een boek willen schrijven. Literatuur is een unieke kunstvorm omdat het zo’n bijzonder samenspel is tussen de schrijver en de lezer. Als je een roman schrijft, dan geef je als schrijver de woorden en de lezer moet er zelf beelden bij maken. Twee hoofden werken samen.”

Nederlands Dagblad

OVER GESCHIEDENIS EN GEERT WILDERS

“Nou, zoals Don Draper zegt: ‘Er is geen Amerikaanse geschiedenis. Er is alleen een Amerikaanse grens.’ Dat hebben we in Europa niet. Geschiedenis is overal en de geschiedenis keert steeds vaker terug. Op het hele continent zijn populistische politieke partijen belangrijk geworden door actief een gephotoshopt beeld van het verleden te promoten als routekaart voor de toekomst. Heel vaak wordt de geschiedenis vervormd en misbruikt voor politieke doeleinden. In Nederland bijvoorbeeld noemde de rechtse anti-immigrantenpartij van Geert Wilders Hitler een socialist. Ze lieten het bijwoord ‘nationaal-socialistisch’ vallen om van Hitler een linkse figuur te maken. Belachelijk. Als meer mensen een sterker historisch besef hadden, zou dit soort retoriek niet werken.”

Litbreak Magazine

OVER ZELFKRITIEK EN KAZUO ISHIGURO

‘Nou, ik erger mij genoeg aan mezelf, maak je geen zorgen. Jaren geleden was ik al fan van de Japanse schrijver Kazuo Ishiguro. Zijn werk was toen nog niet in het Nederlands verkrijgbaar.

Ik las hem in het Engels en gaf die vertaling regelmatig cadeau

“Nou, ik erger mij genoeg aan mezelf, maak je geen zorgen.”

“Geschiedenis is overal en de geschiedenis keert steeds vaker terug.” op verjaardagen. Daar maakte ik dan goede beurten mee.

Inmiddels is Ishiguro een Nobelprijs voor Literatuur rijker en is zijn werk volop in het Nederlands te lezen. Nu wil ik niet meer zeggen dat ik hem goed vind, want daar scoor ik geen punten mee.”

Nederlands Dagblad

OVER JE BEST DOEN EN SUSAN SONTAG

“Ik wil niet als een goeroe klinken, maar iedereen weet toch dat er een betere versie van hem of haar mogelijk is? Het is toch prachtig om een brein te hebben dat zoveel kan en zich verder kan ontwikkelen? Wel in de juiste balans, natuurlijk. In mijn boek haal ik de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag uitgebreid aan. Zij was zó ambitieus, dat ze zich blind staarde op wat ze nog niet wist. Ze kon niet meer genieten van wat ze al wel kon en wist. Daar ging ze aan ten onder. De clou van mijn boek is een simpele: doe je best! Dat is wat mijn moeder vroeger zei toen ik naar school ging. Het is goed om dat nooit los te laten, hoe oud je ook bent.”

De Reactor

OVER ONZE OVERSPANNEN SAMENLEVING

“Ik denk dat we online té verbonden met elkaar zijn. Als ik een paar dagen niet op sociale media zit, word ik rustiger. De wereld blijft dan meer op afstand. Ik ben meer tevreden wanneer ik uit het raam kijk. Ik zie in mijn omgeving ook steeds meer dat telefoons bewust worden weggelegd. We passen ‘mediahygiëne’ op onszelf toe. Het is logisch dat we daarin zoekend onze weg moeten vinden. Het internet is het grootste experiment in de mensheid, dat we met zijn allen tegelijk beleven. Maar ik ben een optimist: de mens redt zich wel.”

Nederlands Dagblad

OVER DE ENIGE ECHTE JOOST DE VRIES

“Er kwam een m ​​ an naar me toe op het kantoor waar ik werk. ‘Ik ben Joost de Vries’, zei hij. ‘Nee, je bedoelt dat ik Joost de Vries ben’, zei ik. Nee, zei hij. Ik ben ook Joost de Vries . De klootzak leek zelfs op mij. Er zijn veel Joost de Vrieses in Nederland. Er is een filmproducent, er is een zanger, er is een accountant,.... Ik moest ooit een boekenevenement doen en er hing een enorme poster die het evenement promootte – een poster van een andere Joost de Vries (ze googleden mijn naam, namen de foto met de hoogste resolutie en drukten deze af). Iedereen kwam naar me toe: ‘Oh jee, je ziet er in het echt zoveel jonger uit!’”

Meeslepende liefdesroman De jaren dertig van de vorige eeuw. James Welmoed ontmoet Elizabeth van Elzenburg. Hij is een sociaal ambitieuze ambtenaar, geslepen, schijnbaar stoïcijns. Zij is een schrijver in de dop, uitbundig, avontuurlijk, onverslaanbaar bijdehand. Niets hebben ze met elkaar gemeen – behalve dan dat ze niet kunnen ophouden aan elkaar te denken.

Wat volgt is een affaire die door de decennia brandt en zich in geheime kamers afspeelt, terwijl buiten de wereld halsoverkop verandert. Van het koloniale Bandoeng naar Londen tijdens de Blitz, en van het naoorlogse Den Haag tot het revolutionaire Caïro: de twee geliefden ervaren verleiding en afscheid, schaamte, succes, ijdelheid, liefde en verraad – en toch weer liefde.

Hogere machten is een daverend meeslepende vertelling, een liefdesroman zoals je ze zelden nog tegenkomt.

— 24,99 - ISBN 9789044653991 – verschijnt op 31 januari

BOEKEN MAGAZINE 27

BOEKENTRIP

150 bookstores you need to visit before you die Op bezoek in de mooiste boekhandels ter wereld In het tijdperk van Bol.com en e-books hebben boekhandels met meer uitdagingen dan ooit te maken, maar velen zijn erin geslaagd toch door te zetten en gewaardeerde pleisterplekken in hun gemeenschap te blijven.

De Amerikaanse journaliste Elizabeth Stamp selecteerde 150 pareltjes wereldwijd die een bezoek meer dan waard zijn.

TEKST: REDACTIE - FOTOGRAFIE: ARCHIEF

Boekhandel El Ateneo Grand Splendid, Buenos Aires, Argentinië 28 CULTUUR MAGAZINE

BOEKENTRIP Tropismes - Brussel

Bestaat er een aangenamere manier om een middag door te brengen dan in de rekken en schappen van een onafhankelijke boekwinkel te snuffelen en een paar nieuwe vondsten toe te voegen aan je stapel om te lezen? Door de geschiedenis heen zijn boekhandels meer geweest dan plaatsen om de nieuwste titel op te pikken: het zijn plaatsen om elkaar te ontmoeten, te leren en sociale revoluties te plannen. 150 bookstores you need to visit before you die neemt je mee op een rondleiding langs ‘s werelds meest geliefde boekhandels, van klassieke boekverkopers La Feltrinelli Bookshop, Skyway Monte Bianco, Italië, gelegen op 3.466 meter hoogte

30 BOEKEN MAGAZINE

Cook & Book - Sint-Lambrechts Woluwe

die generaties lezers hebben bediend tot jonge hipsters die een frisse kijk op de branche brengen.

Er haalden zowaar vier Belgische boekwinkels de selectie! Theoria in Kortrijk, Cook & Book in Sint-Lambrechts Woluwe, Tropismes in Brussel en Luddites Bok & Wine in Antwerpen.

Kijk verder om de meest intrigerende boekwinkels ter wereld te ontdekken en begin met het plannen van je bezoek.

Ludittes Books & Wine - Antwerpen

Theoria - Kortrijk

Capsule Hotel and Bookstore, Qinglongwu, China

Verdwalen tussen boeken —

De boekwinkels in 150 bookstores you need to visit before you die openen een wereld van schoonheid.

Je kan er eindeloos verdwalen in het bijzondere aanbod van de onafhankelijke, vaak gespecialiseerde boekhandelaar. Elke winkel is een weerspiegeling van de gedachten, meningen en smaak van de eigenaar.

Ontdek hier de gevestigde boekhandels die al decennia lang hun lezers voorzien van lectuur of net geopende boekwinkels met een innovatieve kijk. De Amerikaanse auteur Elizabeth Stamp garandeert dat alle 150 boekwinkels het bezoeken waard zijn. Omwille van hun geschiedenis, bijzondere architectuur en hun onberispelijke boekselectie.

— € 29,99 – ISBN 9789401489355 – reeds verschenen

BOEKEN MAGAZINE 31

2023

GEMIST IN 2023

Gemist in

Genoeg voor iedereen

“Rijkdom begint bij een gevoel van genoeg.”

Hoe en vooral met welke concrete voorstellen kunnen we bloeien zonder te groeien? Op deze vraag geeft econoom Jonas Van der Slycken een antwoord in Genoeg voor iedereen.

INTERVIEW: KOEN VAN WICHELEN - FOTOGRAFIE: ARCHIEF Jonas Van der Slycken (auteur): “Genoeg voor iedereen zet stappen naar een economie die zorgt voor mens en planeet. Het bekijkt hoe we via een economische ommezwaai op een andere en betere manier economie kunnen bedrijven – maatschappelijk welvaren door groei vaarwel te zeggen. Het boek bestaat uit drie delen. Deel een, Alle wegen leiden naar groei, belicht de schaduwzijden van de huidige groeigedreven economie – polarisering, groeiende ongelijkheden en het plunderen van de planeet. En dan heb ik het nog niet gehad over het feit dat steeds maar méér ons niet gelukkiger maakt. Deel twee, Het einde van de groei is niet 32 BOEKEN MAGAZINE

het einde van de wereld, verduidelijkt dat er genoeg alternatieven zijn. Hierin doe ik uit de doeken dat economische groei loslaten nodig is om te kunnen focussen op alternatieve doelen: welzijn, een faire economie en ecologische stabiliteit. Deel drie, Baanbrekende beleidsvoorstellen, reikt een waaier aan mogelijkheden aan om ons welbevinden vandaag en morgen te stimuleren.”

Groei blijft helaas de norm in onze kapitalistische wereldeconomie?

“We kunnen ons moeilijk voorstellen hoe een alternatieve sa-

menleving eruit ziet, laat staan de weg ernaartoe. Ik wil nieuwe wegen bewandelen en voorstellen aanreiken die ons leven hier en nu kunnen verbeteren. Zeker met het oog op de verkiezingen later dit jaar..”

Je boek bevat een hele reeks voorstellen “om te bloeien zonder te groeien”. Graag enkele concrete/minder bekende maar doeltreffende voorbeelden hiervan.

“Universele basisdiensten zoals onderwijs en gezondheidszorg breiden we uit naar mobiliteit, energie, onderdak, voeding, etc. zodanig dat we in ieders behoeften voorzien.

Genoeg brengen we ook in de praktijk via een progressieve inkomensbelasting zodat dat de rijksten in onze samenleving netto niet meer verdienen dan het tienvoud van het leefloon. Dit komt neer op een maximuminkomen van één miljoen euro.

Daarnaast vermijden we met een serieus progressieve en jaarlijkse vermogensbijdrage vanaf één miljoen euro dat ongelijkheden blijven ontsporen.

Wist je dat de grootste koolstofvoetafdruk niet te maken heeft met consumptie- maar met investeringsbeslissingen? Nu, middenin de ecologische transitie, aandelen aanhouden bij big oil is een anachronisme. We ontmantelen de fossiele industrie en moedigen investeringen aan in propere industrieën met een toekomsttaks van jaarlijks tien procent voor de aandeelhouders van fossiele dinosaurussen.”

Waarom eigenlijk je keuze als econoom voor “ontgroeien” ipv groeien?

“Simpel, het is tijd voor de economie om volwassen te worden en groei los te laten. Ontgroeien betekent letterlijk: ‘te groot worden voor iets’. Ben je je schoenen ontgroeid, dan ben je te groot geworden voor je schoenen. Is de groei-economie door vluchtige consumptieverlangens aan te wakkeren intussen niet te groot geworden voor een welzijnseconomie, waarin menselijke behoeften vervuld raken? Is de groeigedreven economie niet te groot geworden voor de samenleving, die afbrokkelt en polariseert onder groeiende ongelijkheden? Is de immer groeiende economie niet te groot geworden voor de biosfeer, waarvan economieën en samenlevingen afhankelijk zijn?”

Als je één markante statistiek of vaststelling uit je boek mag uitkiezen: wat zou dat dan zijn? En waarom?

“Rijke landen zijn rijk omdat ze arme landen verarmen, en arme landen zijn arm omdat ze rijke landen

verrijken.” De afgelopen decennia zagen we een enorme ongelijke handel in termen van energie, grondstoffen en arbeid tussen het Globale Noorden en Zuiden. Door deze handelsdiefstal verloor het Zuiden maar liefst meer dan dertig keer dan wat het via ontwikkelingshulp kreeg. Dit beklemtoont de noodzaak om middelen op mondiaal vlak beter te verdelen.”

Onbekend is onbemind. Wat is het grootste misverstand dat momenteel bij het brede publiek de ronde doet over de ontgroei-economie tegenover onze huidige heiligverklaarde groeidwang?

“Dat ontgroei neerkomt op een economische krimp, terwijl het iets helemaal anders is, namelijk een inclusieve en ecologische welzijnseconomie die bloeit los van het feit of ze ook groeit.

Hoe de economie werkt, staat niet in steen gebeiteld. Onze economie zou er zomaar gans anders kunnen uitzien. En beter voor ons kunnen zorgen als we vinden dat levenskwaliteit belangrijk is.”

Een opvallend citaat van Kenneth Boulding in je boek: “Iedereen die gelooft dat exponentiële groei voor altijd kan blijven doorgaan op een eindige planeet is ofwel gek ofwel een econoom.” Dit vat de boodschap van je boek goed samen?

“Dit citaat vat goed de intellectuele bloedarmoede die heerst onder economen, dat de huidige economie moet groeien om niet helemaal vierkant te draaien en dat continue groei op een begrensde planeet niet kan. Maar deze quote beklemtoont enkel de ecologische noodzaak om te ontgroeien. Persoonlijk vind ik het belangrijk om het sociaal wenselijke van een economische transformatie te beklemtonen. Vandaar dat ik dit citaat van Tim Jackson vind passen: “We worden overtuigd om geld uit te geven dat we niet hebben, aan dingen die we niet nodig hebben, om indrukken te creëren die niet zullen blijven duren, op mensen om wie we niet geven.”

Je besluit je boek met een oproep naar de lezers om ontgroeien te zien als een alternatieve route die het bewandelen meer dan waard is. En je hoopt met je boek inspiratie te bieden om het doodlopend straatje van gisteren te verlaten en van koers te veranderen op weg naar morgen. Onder het motto: er is leven na de groei?

“Zeker, want genoeg begint niet bij het bezitten van rijkdom, rijkdom begint bij een gevoel van genoeg.”

Nieuwe blik op economie —

Terwijl mens en planeet snakken naar een adempauze draait de huidige groei-economie onverzadigbaar door. Genoeg voor iedereen werpt een nieuwe blik op onze economie. Dit grondig onderbouwde en behapbare boek leest als een gids naar een economie waarin iedereen goed kan leven.

— EUR 19,99 – ISBN 9789022339213 – reeds verschenen

BOEKEN MAGAZINE 33

FOTOGRAFIE

Vertelsels van een macrofotograaf De wondere kleine wereld van insecten

34 BOEKEN MAGAZINE

Natuurfotografe Tiffany Heymans brengt met haar eerste boek een uitgekiende selectie van prachtige macrofoto’s van insecten en spinnen. Op haar unieke foto’s zijn dieren van een paar millimeter groot tot in het kleinste detail te zien.

TEKST: REDACTIE - FOTOGRAFIE: TIFFANY HEYMANS Tiffany Heymans (fotograaf): “Vertelsels van een macrofotograaf gaat over de wondere kleine wereld van insecten en spinnen. In het boek staan meer dan 85 eigen foto’s waarbij ik ook telkens het verhaal achter de foto vertel. Ook zijn er leuke weetjes over insecten en spinnen in het boek verwerkt en kan zowel jong als oud van dit boek genieten.”

Vanwaar je fascinatie voor insecten, spinnen etc?

“Ik werd verrast door de vele kleine details die deze wezens kenmerken en zo ontstond mijn passie voor macrofotografie.

Tijdens de eerste kennismaking met mijn uitgever vroeg hij: “Hoe kan een vrouw toch van insecten en spinnen houden?”

Tja… Er zijn er zo meer dan je zou denken, haha.”

Het was wel een heel werk om tot de finale selectie beelden te komen want aan praktisch al mijn foto’s valt wel een verhaal te koppelen. Maar we zijn voor een zo divers mogelijke selectie gegaan.”

Kan je ons een idee geven hoeveel tijd en energie het maken van deze foto’s gekost heeft?

“De ene foto is soms een geluksmoment terwijl een andere foto soms uren achtervolging kost van een bepaalde kever of ander insect dat ik dan als het ware ga stalken om toch maar die ene goede foto te bekomen. Maar plezier hebben blijft het belangrijkste, dus of het nu één minuut of uren geduurd heeft, zo lang het resultaat er uiteindelijk is, ben ik een tevreden persoon. Soms kwam ik na een halve dag rondwandelen maar met één goede foto thuis, maar dat was het dan toch waard.”

Wat is je favoriete foto uit je boek en waarom?

“Een springspinnetje dat ik op het dak van mijn auto had gevonden na een uitstap in Limburg. Deze was op het dak helemaal mee gereisd naar huis. Het leek wel of de spin zichzelf aan het bekijken was in zijn spiegelbeeld.”

“Ik hoop dat mijn boek andere mensen een betere kijk kan doen krijgen op insecten en spinnen, want ze blijven o zo belangrijk voor onze toekomst.”

BOEKEN MAGAZINE 35

FOTOGRAFIE

“Insecten en spinnen blijven o zo belangrijk voor onze toekomst.”

Macrofoto’s van miniwereld Natuurfotografe Tiffany Heymans deelt in Vertelsels van een macrofotograaf verhalen over hoe ze elk beeld nam, aangevuld met interessante en leuke weetjes over de insecten zelf. Wist jij bijvoorbeeld dat spinnen blauw bloed hebben? Het boek is gericht op een breed publiek, onder wie natuurliefhebbers, fans van fotografie en kinderen. Tiffany Heymans’ liefde voor het fotograferen van insecten heeft haar naar vele avonturen geleid. Zo is ze ooit vast komen te zitten in drijfzand tijdens een fotosessie op de Kalmthoutse Heide en werd ze zelfs eens aangezien voor een inbreker tijdens het fotograferen in een heg! Ben je ook zo gefascineerd door deze kleine wondere wereld om ons heen, of wil je graag meer weten over insecten en spinnen? Dan is dit boek zeker iets voor jou.

— € 24,95 – ISBN 9789493293328 – reeds verschenen

36 BOEKEN MAGAZINE

GEMIST IN 2023

2023Thuiskomen Gemist in

“Zelfs de grootste eik kan tijdens een storm tegen de vlakte gaan.”

Thuiskomen bevat tien moedige en openhartige getuigenissen - soms hele levensverhalen. Elke keer ervaar je hoe de betrokkene op een bepaald ogenblik meegezogen werd in een neerwaartse spiraal, vaak in een burn-out terecht kwam om tenslotte in een depressie te belanden.

TEKST: REDACTIE

Rino Feys (auteur): “Thuiskomen gaat over de druk die we ervaren om te voldoen aan de eisen die onze maatschappij en soms ook wij aan onszelf opleggen en hoe er dan vaak niet veel moet gebeuren om de controle te verliezen. Over hoe iemand het spoor bijster raakt en op een bepaald moment tegen een muur aan kan knallen. Maar vooral over hoe het altijd mogelijk is, ook al kon niemand van de deelnemers dat aanvankelijk geloven, om mits de juiste profesionele begeleiding de weg terug te vinden en zelfs opnieuw gelukkig te worden.”

De problematiek van depressie & burn-out is actueler dan ooit?

“De getuigenissen bleken zo krachtig dat er al snel sprake was van een boek. Het is dus eerder toeval dat Thuiskomen er nu is, al is het natuurlijk ook zo dat de druk op onze dolgedraaide wereld steeds groter wordt net zoals de negatieve gevolgen daarvan.”

De tien uit het leven gegrepen getuigenissen zorgen er voor dat het boek het niveau van het doorsnee theoretische zelfhulpboek overstijgt. Een bewuste keuze?

“Wie beter om te getuigen over de crash en het terug omhoog klauteren uit die put dan degenen die het daadwerkelijk overkomen is? De

ervaringdeskundigen, tegen wil en dank.”

Als je zelf één markant verhaal, persoon of anekdote uit het boek mag uitkiezen: wat of wie zou dat dan zijn? En waarom?

“Een zeer moeilijke vraag want ik vind in elk verhaal of bij elke persoon wel enkele unieke inzichten die heel waardevol zijn en waar we iets mee kunnen. Maar wanneer ik echt moet kiezen: als verhaal denk ik aan Simon, omdat dit het soort man is die in zijn oorspronkelijke leven de eerste was om de man die hij uiteindelijk geworden te veroordelen. Als persoon denk ik aan Hendrik, die zich sterk hield ondanks de lange reeks financiële en andere tegenslagen. Maar zelfs de grootste eik kan tijdens een storm tegen de vlakte gaan. We denken dat het iets is dat anderen overkomt. Zelfs de mensen die er middenin zitten, lijken het maar niet te kunnen geloven als ze de diagnose krijgen.”

Welke les(sen) moeten we zeker onthouden uit je boek?

“Dat we waakzaam moeten blijven, niet enkel voor onszelf maar ook voor de mensen om ons heen. We zijn minder sterk dan we graag aannemen. En dat we bewuster moeten omgaan met onszelf en onze dierbaren. Met onze wereld in het algemeen eigenlijk, want het hangt allemaal aan elkaar. Maar dat is voer voor weer een ander boek!”

De weg terug naar huis —

Gelukkig was er voor elk van de ervaringsdeskundigen tegen wil en dank licht aan het eind van de tunnel. Een dagopname gedurende een bepaalde periode in psychosociaal revalidatiecentrum TOV vzw bleek voor elk van hen een keerpunt te vormen. De weg terug naar herstel, naar familie en vrienden, naar huis.

BOEKEN MAGAZINE 37

ROMAN

BELLES CHOSES Veerle Landuyt

De twee jonge mensen geraken steeds meer op elkaar gesteld, maar uit angst om weer kwijt te geraken wat ze op professioneel gebied aan het realiseren is, houdt Cilia de kasteelheer op afstand. Hoeveel geduld kan hij blijven opbrengen?..

“Feelgood in het zuiden van Frankrijk”

Veerle Landuyt (°1967) brengt nu pas haar debuutroman uit, maar is al wel haar hele leven als logopediste met taal bezig. Ze woont met haar echtgenoot in de Antwerpse Noorderkempen, haar drie volwassen kinderen wonen dicht in de buurt. Naast lezen houdt ze van wandelen, reizen en creatief bezig zijn. Ze brengt ook graag haar vrije tijd door in hun vakantiehuis in Henegouwen, waar het grootste deel van deze roman tot stand kwam.

BELLES CHOSES Cilia is een jonge, Vlaamse vrouw, bloembinder van beroep, die haar vakantie dit jaar zal doorbrengen in het zuiden van Frankrijk. De jonge kasteelheer Frique, van wie ze een gîte huurt, is erg sympathiek en de week vakantie vliegt -té- snel voorbij. Daarom verlengt Cilia haar verlof en laat met plezier allerlei verrassingen op haar afkomen. Wanneer bij terugkomst in België haar job op de helling komt te staan, keert Cilia terug naar het kasteel en door toedoen van Frique besluit ze zelfs in Frankrijk te blijven en haar toekomst uit te bouwen in de fantastische streek rondom Carcassonne.

ISBN: 9781913980702 | paperback | 326 blz.

Belles Choses is een feelgood roman, meeslepend en hartverwarmend. Er gebeurt heel wat in het verhaal en er zit vaart in, maar goed gedoseerd zodat je echt kan genieten van de beschreven landschappen, de wijngaarden, de pittoreske dorpjes en mensen. Dit boek is puur genieten vanaf de eerste tot de laatste bladzijde.

Alsof het een film is, zie je het allemaal voor jouw ogen afspelen, meer nog je raakt er emotioneel bij betrokken.

Je zal meermaals onbewust Cilia, het hoofdpersonage, advies willen geven, haar misschien eens goed willen vastnemen en haar vertellen wat je van de situatie denkt.

Meesterlijk geschreven, kruipt dit boek onder je vel.

Daarom alleen al verdient het de TIP VAN DE MAAND te zijn. Dit boek moet je gelezen hebben.

NON FICTIE

HET COYOTE MOMENT Gerd Dottermans

Gerd Dottermans is econoom en toekomstdenker. In 1997 behaalde hij zijn Master Toegepaste Economie aan de KULeuven. Nadien heeft hij onder meer gewerkt aan het Centrum voor Economische Studiën (CES, KULeuven), de studiedienst van CERA-Bank (KBC), in de IT-sector en sinds 2004 bij de Vlaamse overheid. Hij is erg bezorgd over de evolutie in onze samenleving. Sinds 2014 verzorgt hij een vaste column ‘De Muur van Zorgen’ in het blad ‘Gids voor de Beste Belegger’ van de Vlaamse Federatie van Beleggers (VFB). De eerste zin in zijn boek en daarmee zet hij de toon voor het verdere verloop.

Onze planeet kreunt onder onze ambities Een Coyote-moment is dat ene ogenblik waarop je boven de afgrond hangt, het besef doordringt dat je zal vallen, maar niet meer terug kunt. Op dat ene moment sijpelt het in dat je een situatie totaal verkeerd hebt ingeschat. Wat ongevaarlijk leek, dreigt plots je ondergang te worden.

Onze planeet kreunt onder onze ambities. Ons economisch systeem is gebouwd op eeuwige groei en dat is onhoudbaar. Een financieel-economisch Coyotemoment loert om de hoek. Zo toont dit boek sprekend aan. Een schuldencrisis staat op uitbreken. Massa’s mensen zullen plots bruut ontwaken in het besef dat hun welvaart bijzonder broos is. Tegelijk zullen velen vaststellen dat hun opgebouwde vermogen veel minder waard is dan ze denken. Hun spaarpotje en pensioen is in gevaar. In zulke omstandigheden dreigt nog meer maatschappelijke turbulentie. En dit op een moment dat we eigenlijk moeten samenwerken om de klimaaten milieuproblemen het hoofd te bieden.

Dit boek wil inzichten aanreiken rond de samenhang tussen complexe problemen. Want alleen met een beter begrip kunnen we tot oplossingen komen. Die zullen nodig zijn om onze welvaart te behouden.

ISBN: 9781913980733 | paperback | 362 blz.

FOTOGRAFIE

Ongedocumenteerd en op leeftijd “Ik wilde een bevolkingsgroep zichtbaar maken die sociaal in de marge leeft.”

– Mona van den Berg, fotografe Sigit Setyawan overleed kort na het verschijnen van het boek

42 BOEKEN MAGAZINE

Volgens de statistieken worden we steeds ouder en gezonder, maar voor een groeiende groep oudere mensen zonder papieren geldt dat helaas niet.

Want het leven zonder rechten is vaak een zware last. Fotografe Mona van den Berg geeft in Ongedocumenteerd en op leeftijd deze bijzonder kwetsbare mensen een gezicht.

TEKST: REDACTIE - FOTOGRAFIE: MONA VAN DEN BERG Mona van den Berg: “Voor de groeiende groep ongedocumenteerden die ouder wordt, is het leven zonder rechten vaak een zware last. Ongedocumenteerd zijn in Nederland betekent dat je, behalve op noodzakelijke gezondheidszorg, nergens recht op hebt: niet op een woning, niet op een baan of uitkering, niet op een opleiding of andere manier om in je levensonderhoud te voorzien. Ze kwamen meer dan dertig jaar geleden naar Nederland en bouwden zonder papieren een bestaan op. Nu ze ouder en vaak ziek zijn, wordt dat leven zonder papieren steeds lastiger. Ze hebben geen oudedagsvoorziening en slechts recht op basis medische zorg.

Deze groep wilde ik zichtbaar maken, een gemarginaliseerde groep die sociaal in de marge leeft.”

“Ik houd me al heel lang bezig met migratie, met mensen die moesten migreren of vluchten. Achter elke foto in dit boek zitten ontmoetingen waarin ik investeer. Dat is belangrijk om een vertrouwensband te creëren. Daarom ging ik ook eerst uitgebreid koffiedrinken en praten. Ik liet hen zelf bepalen wat ze wilden laten zien en wat absoluut niet. Ik houd er niet van slechts te nemen, maar wil ook iets teruggeven.”

Over de asiel- en migratieproblematiek zijn al hele boekenkasten vol geschreven en gefotografeerd. Wat bracht je ertoe om toch nog een fotoboek over dit onderwerp te maken?

“Persoonlijk spreek ik niet van asiel - en migratie problematiek.

Want de praktijk heeft inmiddels wel uitgewezen dat het niet lukt om migratie tegen te houden. Het échte antwoord? Maak migreren legaal. Bovendien valt er dan ook voor mensensmokkelaars niets meer te verdienen. Open de grenzen, zodat er een circulaire migratie ontstaat. Inmiddels heeft onderzoek uitgewezen dat dit de economie ten goede komt en mensen veelal na het genereren van inkomsten weer terugreizen naar hun familie in hun land van herkomst. Net zoals we in het westen ook het privilege hebben om vrij te reizen.

Omdat we het nog steeds hebben over asiel- en migratieproblemen in plaats van kansen die migratie teweeg kan brengen, blijft het noodzakelijk om het niet over cijfers te hebben maar de mens achter de cijfers zichtbaar te maken.”

Je werkte zelf als asieladvocaat en kent de problematiek dus (helaas) maar al te goed?

“Jazeker, alhoewel de regels omtrent asiel en migratie nog meer zijn aangescherpt in vergelijking met de jaren negentig. Van de meer dan 80 miljoen vluchtelingen en ontheemden wereldwijd komt maar een heel klein deel naar Europa. Toch doet de EU er alles aan om het aantal aankomsten nog verder naar beneden te krijgen. Onderzoekers van de Universiteit van Oxford concludeerden in 2018 al dat Europa bereid is om elke morele en humanitaire prijs te betalen om vluchtelingen en migranten uit Europa te weren.”

Het thema is wel bijzonder actueel: de regering Rutte viel vorig jaar over de asielkwestie?

“Een blamage, Nederland krijgt al 35% minder asielverzoeken dan onze buurlanden. De instroom is bijna de helft lager dan verwacht.

En toch wil de VVD een door xenofobie ingegeven koers varen en aan het recht op gezinshereniging tornen. Dat kan juridisch al niet eens door de beugel.

Vrijwel alle politici praten nooit over de oorzaken van de migratie. Je hoort ze nooit toegeven dat niemand voor zijn plezier zijn vaderland verlaat. Nooit stellen ze de vraag wat mensen bezielt om in gammele bootjes te stappen, zelfs in het volle besef dat ze de verdrinkingsdood riskeren.”

Ruth Jacob

In je boek toon je een wereld die veel mensen nog niet kennen. Het resultaat is bijzonder confronterend en niet bepaald vrolijk stemmend. Een bewuste keuze?

“Het is de realiteit. Ik ga het niet mooier maken dan het is. Geen keuze, maar de werkelijkheid.”

Als je één ongedocumenteerde oudere uit jouw boek mag uitkiezen: wie zou dat dan zijn? En waarom?

“Dat zijn Gopaal en Revathy. Zij zijn hier al vijfentwintig jaar. Ze hebben een kamertje in een opvanglocatie in Groningen. Dan lopen ze naar het keukentje om te koken. Gopaal heeft eigenlijk

BOEKEN MAGAZINE 43

FOTOGRAFIE een verpleeghuis nodig. Op de foto’s zie je dat hij in de war is.

Dat vind ik zo schrijnend. Ze hebben niks meer in Sri Lanka. Ze zijn allebei hartstikke ziek. Ze krijgen alleen basiszorg. Mijn hart brak toen ik Gopaal zo zag.”

Wat maakt de verhalen van de mensen die aan bod komen zo uitzonderlijk of speciaal?

“Het is een groep die zo wordt uitgesloten in deze maatschappij dat zij totaal afhankelijk zijn van de goodwill van vrijwilligers en organisaties die zich met hart en ziel inzetten om het leven iets aangenamer te maken. Mensen die niet meer terug kunnen naar het land van herkomst, veelal ziek zijn, geen familie meer hebben en waar de kosten voor de gezondheidszorg gedragen moeten worden door organisaties.”

Welke les of boodschap moeten we zeker uit je boek onthouden?

“Ik sta helemaal achter het verhaal dat de grenzen open moeten.

Ten eerste is het willekeur waar je wieg staat. Ten tweede zagen we in de jaren tachtig dat de grenzen van Spanje openstonden en dat daar veel mensen uit Afrika kwamen werken – en die gingen gewoon weer terug. Want dat willen de meeste mensen.

Als je helemaal op zo’n wankel bootje naar Europa bent gegaan, dan heb je te veel geïnvesteerd, dan wil je hier ook kunnen blijven. Onderzoek wijst uit dat de meeste mensen gewoon terug willen. Fort Europa onthoudt mensen op de vlucht van deze mogelijkheid.

“Ik sta helemaal achter het verhaal dat de grenzen open moeten.

Want het is willekeur waar je wieg staat.”

Ik kan mij enorm boos maken over het feit dat mensen in Europa vrij de wereld over kunnen reizen, maar andersom is dat ondenkbaar. Behalve als het over vrij verkeer van goederen gaat, met uitbuiting als gevolg. Dan wil Europa daar wel van profiteren.”

Foma en Rita

44 BOEKEN MAGAZINE

Torio Simon

Als je één markant verhaal, moment of anekdote uit “de making of” van je boek mag uitkiezen: wat zou dat dan zijn? En waarom?

“Dat is toch Torio Simon die bij onze laatste ontmoeting zei: ‘Mona, ik wil niet eenzaam en ongedocumenteerd sterven’. Een week later stierf hij. Gelukkig niet op straat, maar in de Pauluskerk waar mensen zich over hem hadden ontfermd.”

ellende gezien. Ik ben ook in vluchtelingenkampen geweest in Syrië, Jordanië, Congo. De ongelijkheid raakt me. Fotografie is een middel om je standpunt neer te zetten en mensen te confronteren. Wat daaraan vast zit zijn de ontmoetingen met mensen die voor mij zo waardevol zijn. Gemarginaliseerde groepen die anders onzichtbaar zijn, kunnen zich door hen vast te leggen, gezien voelen. Dat is voor mij essentieel.”

Welk inzicht, welke levensles heb je zelf aan het maken van je boek overgehouden?

“Hooguit ben ik iets cynischer geworden. (lacht) Ik heb zo veel

Ter nagedachtenis van Sigit Setyawan die overleed kort na het verschijnen van het boek.

Oud worden zonder rechten Ze kwamen meer dan tien of zelfs twintig jaar geleden naar Nederland en bouwden zonder papieren een bestaan op. Nu ze ouder en vaak ziek zijn, is dat leven in de illegaliteit steeds lastiger. Ongedocumenteerd en op leeftijd is een reis naar een wereld die velen nog niet kennen.

‘De foto’s van Mona van den Berg,’ schrijft Ernest van der Kwast in zijn voorwoord, ‘laten zien hoe precair de situatie van ongedocumenteerde ouderen in Nederland is, hoe mensonwaardig hun leven.’

— € 25 – ISBN 9789491921988 – reeds verschenen

BOEKEN MAGAZINE 45

Ho, ho, ho boeken- en cultuurliefhebber!

Ben je op zoek naar een origineel geschenk? Dan is dit misschien een gouden tip: doe een jaarabonnement op Boeken Magazine + Cultuur Magazine cadeau.

2 magazines voor de prijs van 1!

En zes keer per jaar leesplezier gegarandeerd.

Ga snel naar www.boeken-magazine.be

46 MAGAZINE 46 CULTUUR BOEKEN MAGAZINE

AU T I

P

DE

CA

D E AU T I

P

voor de prijs van

CA

2 1 magazines

GEMIST IN 2023

2023 OOGst Gemist in

“Fotograferen is schrijven met licht.” – Filip Claus Filip Claus (fotograaf): “OOGst is een selectie uit veertig jaar fotojournalistiek gezien door mijn oog. Enkel de beelden of reeksen die de tand des tijds hebben doorstaan werden geselecteerd en aangevuld met recenter werk.

Met Covid vielen mijn buitenlandse plannen in het water en ik wou een episode uit mijn carrière afsluiten.”

Je word in de persinfo omschreven als “Een guerrillastrijder met het fototoestel als enige wapen.” Dat vraagt om een woordje uitleg!

“Ik citeer mijn toenmalige hoofdredacteur Yves Desmet: ‘Claus gaat geen enkel gevecht uit de weg.’”

Wat is je favoriete foto uit het boek en waarom?

“De foto uit Cairo, met het naakte jongetje dat naar het licht grijpt. Fotograferen is schrijven met licht.”

Als je één markant verhaal, figuur, moment of anekdote uit “de making of” van de foto’s in OOGst mag uitkiezen: wat of wie zou dat dan zijn? En waarom?

“De foto van Brigitte Becue met de tonijn. Ik had haar gebeld: of ik een visje mee mocht brengen naar het zwembad in Brugge. Geen probleem. Ik ben dan een tonijn gaan lenen bij Meersschaut in Gent en daarmee in mijn koffer naar Brugge gereden. De foto moest snel gemaakt worden, bloed droop in het water. De foto was al gemaakt in mijn hoofd; nu juist nog afdrukken.”

Welk inzicht heb je zelf aan het maken van OOGst overgehouden?

“Ik wist niet dat ik zoveel foto’s gemaakt had. Ik was totaal verloren tijdens de selectie tussen die duizenden beelden.”

Fototoestel als enige wapen —

Filip Claus is vooral bekend als baanbrekende fotograaf bij De Morgen. Zowel zijn spraakmakende portretten van Belgische politici als zijn indringende beelden van conflicten in Zuidoost-Europa, Afrika en vooral het Midden-Oosten, behoren intussen tot het collectief geheugen. Gestolde taferelen. Een guerrillastrijder met het fototoestel als enige wapen.

Oogst kwam tot stand naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling in de Sint-Pietersabdij in Gent, van 12 mei tot 20 augustus 2023.

BOEKEN MAGAZINE 47

INTERVIEW

In gesprek met

Peter Mertens

“Ik hou ongelooflijk veel van taal en ik vind taal echt machtig.”

We ontmoeten Peter Mertens (°Antwerpen, 17 december 1969) op een kille, grijze morgen op het Antwerpse hoofdkwartier van de PVDA. In tegenstelling tot het weer buiten is de ontvangst hartelijk. Een weergave van een boeiend gesprek over zijn nieuwste boek Muiterij.

INTERVIEW: SVEN REYNDERS FOTOGRAFIE: ARCHIEF

48 BOEKEN MAGAZINE

Voor ons ligt jouw nieuwe boek, je zesde al. Vanwaar die drang om te schrijven over toch uiteenlopende thema’s?

Peter Mertens: “Ik hou ongelooflijk veel van taal, ik ben geïnspireerd door taal en ik vind taal echt machtig. Ik ben al met taal bezig sinds het schoolblaadje. Vroeger wou ik journalist worden waardoor ik het engagement ben ingerold.

Wat ik ook altijd wel in mij heb gehad is, als je nieuwe dingen leert, je dan ‘goesting’ hebt om dat te delen met anderen. Ik kan heel enthousiast worden van nieuwe dingen te leren, te ontdekken en die goesting om dat over te zetten naar een boek was er altijd al. Het feit dat die boeken goed verkopen, is zeker niet het eerste doel.”

Het boek was in de eerste week na het verschijnen ervan het best verkochte non-fictieboek. Wat doet dat met jou?

“Als je dat leest of de uitgever dat vertelt, ja, dan ben ik heel content. Er is nu nog een groot verschil met ‘Hoe durven ze?’, dat heeft één jaar in de non-fictie top 10 gestaan. Toen werden die top 10›s trouwens nog gepubliceerd, wat vandaag - jammer genoeg - niet meer het geval is. Met 24.000 verkochte exemplaren is dat trouwens het tweede meest verkochte non-fictie boek aller tijden geworden. Maar dat maakt wel dat voor die andere boeken die druk dan ineens veel hoger ligt. Dus ik was wat dat betreft wel heel content dat dit boek opnieuw snel op één stond. Ik denk wel dat het moeilijker is geworden omdat in die 15 jaar boekenschrijverij de tijden wel wat vluchtiger zijn geworden.

Vroeger had je bv. een uitgebreid interview in Humo, dat ging dan wel een maand mee. Nu komen er door de social media zoveel impulsen op mensen af dat je eigenlijk permanent in de aandacht moet blijven.”

Toen ik aan het boek begon, had ik een veel lokaler verhaal verwacht. Vanwaar die toch bijna mondiale insteek?

“Het belangrijkste doel is het lokale met het mondiale te verbinden. In mijn andere boeken, waar ik ook heel erg sociaaleconomisch insteek, ben ik ook vertrokken van verhalen en ervaringen die mensen hier hadden bijvoorbeeld na de bankencrisis, of de Europese crisis, rond sparen, rond pensioenen enzovoort.

Maar ik ben ervan overtuigd dat de wereld door de mondialisering verbonden is en dat wat er gebeurt in het globale zuiden van onze planeet ook hier een invloed heeft en andersom. Het is dus een helikopterperspectief op wat er globaal gebeurt.”

Geeft dit het boek ook vertaalpotentieel en uitgeefopportuniteiten buiten Vlaanderen of België?

“Ja, er zijn nu al vijf andere talen voorzien. In het Frans, Le Monde Diplomatique gaat er ook mee aan de slag, zij zijn heel enthousiast. En ook Engels uiteraard. En dan Duits, Spaans en Portugees, die uitgaven zijn al vastgelegd.

Ik heb ongelooflijk veel respect voor de professionele vertalers.

Dat merk ik nu ook met ChatGPT en artificiële intelligentie. Dat doet een basisvertaling maar om een aantal uitdrukkingen, woordspelingen en zoveel andere nuances in een andere taal om te zetten, daar heb je een professional voor nodig. Dat kan artificiële intelligentie nooit.

Aan taal schaven en bijschaven is een ambacht. Jacques Brel zei

Oekraïne - hoe het anders had kunnen lopen “Het is een loopgravenoorlog in de 21e eeuw.”

Peter Mertens is er van overtuigd dat het Oekraïnse conflict anders had kunnen lopen. “Oekraïne is altijd al een multi-etnisch land geweest, met heel veel verschillende talen. Dat maakt het niet gemakkelijk.

België heeft dat ook en we weten dat dat soms tot spanningen leidt. In Zwitserland ook, maar het gebeurt op een democratische manier. Na de Maiden-opstand in 2014 is er in de Donbas, waar men Russisch spreekt, ook een opstand geweest met de vraag om de eigen taal, het Russisch, te kunnen spreken en om de economische rijkdom van die streek - het is een mijnstreek met o.m. vele mineralen - niet te privatiseren en zo te verkwanselen aan buitenlandse bedrijven. Nu, in plaats van die verzuchtingen toen van de Donbas ernstig te nemen, heeft men daar het leger op afgestuurd.

Daarna zijn de Russen daar gekomen. Die hebben het extremisme verder aangevuurd, dat zowel in de Donbas als in Oekraïne is gegroeid. Voor de illegale inval op 22 februari 2022 waren er in die regio tussen 2014 en 2022 al 14.000 doden gevallen.

Ook prof. John Mearsheimer (Amerikaans politicoloog, nvdr.) zegt dat als men tussen 2014 en 2022 die verzuchtingen wel ernstig had genomen, de escalatie waarschijnlijk niet gebeurd was.

De oorlog heeft een Januskop, twee gezichten. Er is één gezicht, dat is de illegale inval. Die moet veroordeeld worden, want die is strijdig met alle mogelijke internationale verdragen. Dus Rusland moet uit Oekraïne.

Maar er is ook een soort proxy-oorlog tussen de Verenigde Staten en Rusland op de kap van de hele Oekraïnse bevolking die er het grootste slachtoffer van is. Het is een loopgravenoorlog in de 21e eeuw.”

BOEKEN MAGAZINE 49

INTERVIEW

“Blijf lezen, het is de toekomst.” het al, ‘waar de vonken af en toe vanaf vliegen’. Ik ben meester over elk woord in mijn boek. En ik vind dat wel belangrijk.”

Klassiek betekent ‘muiterij’ een opstand van soldaten of van schepelingen. Pleit je in dit boek voor een opstand of revolutie?

“Neen. Terwijl ik het boek aan het schrijven was, hebben mensen van het instituut van sociale geschiedenis in Amsterdam mij de geschiedenis van muiterij opgestuurd. En daar vond ik een aantal mooie linken met vandaag.

De oorsprong van muiterij ligt op de koloniale slavenschepen van de 17e, 18e eeuw. Vaak waren daar soms achthonderdduizend mensen aan boord, ze noemden dat de fabrieken van de zee. Er was daar wel wat onvrede over werkomstandigheden, niet alleen bij de slaven maar ook bij de matrozen en het personeel.

Ik beschrijf de ‘round robin’, een petitie waarin de eisen in het midden zijn geschreven met daar rond de namen zodat niemand kon zien wie er begonnen was. En er was ook echt rebellie, het niet meer aanvaarden van de gevestigde orde. Dat noemde men muiterij. Vandaar de metafoor. Ik heb hierbij geleerd dat die sociale actie internationaal was, en dus een mondiale link had.

Zo heeft de Franse revolutie de Haitiaanse revolutie enorm beïnvloed. Dat was de eerste revolutie waarin de inheemse bevolking de kolonialisten heeft verdreven. Dat kwam door de ideeën die via de scheepvaart werden uitgewisseld.

Zo kwam er toen ook een connectie tussen Noord en Zuid. En daarna is dat naar Cuba gegaan en dat terug naar Frankrijk. Zo ontstond een wisselwerking waardoor Noord en Zuid al in de 17e, 18e, 19e eeuw aan elkaar gekoppeld waren.

Een andere mooie link is dat bij de protesten aan boord van de zeilschepen, de zeilen werden gestreken. ‘To strike the sails’, daar komt het woord ‘strike’ (staking) van.

Die onrust aan boord van die schepen sloeg over naar de bedrijven, zodat daar ook ‘strike’ kwam. Ja, het is een een metafoor voor Noord en Zuid en voor het niet aanvaarden van de gevestigde orde.”

50 BOEKEN MAGAZINE

Ik lees in jouw boek: ‘Niet door nieuwe muren te bouwen, maar door samenwerking kunnen we de uitdaging van deze wereld aan. Gelukkig zijn steeds meer krachten daarvan overtuigd.’ Dus je bent positief gestemd?

“Ik denk dat de meeste mensen op deze planeet eigenlijk hetzelfde willen, in vrede leven, een dak boven het hoofd, gezond leven, de kinderen die naar school kunnen gaan. Door deze universele wensen is onze wereld zo met mekaar verbonden. De productieketens van vandaag zijn zo geïnterconnecteerd, zo verstrengeld met elkaar.

Denk maar aan de situatie waarbij de Ever Given het Suezkanaal blokkeerde. Productieketens wereldwijd kwamen in de problemen, bij Volvo Gent was er toen technische werkloosheid omdat er geen halfgeleiders konden doorgaan.

En dan denk ik, als je een mondiale productie hebt, is het niet nuttig om daar muren tegenover te zetten. Maar dat is wat er vandaag gebeurt.

Dat is geen naïef pleidooi, ik denk dat dit het enige pleidooi is om vooruit te kunnen.

Je kan niet werken met protectionisme, tariefmuren of handelsoorlogen, daarbij is iedereen verliezende partij.

Ik ben positief omdat er heel wat bewegingen zijn in Noord en Zuid van onderuit die dat zien. Ik ben niet positief op politiek vlak, maar dat is een ander aspect. Maar misschien volgt dat wel.”

Je stelt in het boek duidelijk een ander samenlevingsmodel voor. Stel dat je morgen aan de macht komt, wat is het eerste dat je gaat doen of wat je aanpakt?

“Je kan vanuit België niet het geheel veranderen, dat moeten we beseffen. België is een toeleveringsland, voornamelijk naar de Duitse economie die in een recessie zit. Het zijn turbulente tijden.

Na de illegale en misdadige inval van Rusland in Oekraïne zijn er sancties genomen zodat we van het Russisch gas af zijn. Maar dat heeft tot een recessie geleid en tot hoge energieprijzen, ook door de speculanten. Ik denk wel dat er een aantal maatregelen op nationaal vlak kunnen en moeten genomen worden om de

energieprijzen te blokkeren als die terug de hoogte in zouden gaan.

Er is nood aan een herverdelingspolitiek. In de grote steden in ons land verlaat 1 op 3 kinderen de lagere school zonder diploma, je hebt heel wat verborgen armoede in ons land.

Klimaatinvesteringen zijn ook absoluut noodzakelijk. België is nog eens in niet mis te verstane bewoordingen op de vingers getikt nu wegens het gebrek aan enige ambitie ter zake.

Dus kan en moet je wel op nationaal vlak een aantal maatregelen nemen rond herverdeling. Op Europees vlak moeten wij vooral niet Washington blijven volgen, Europa moet terug haar autonomie hebben, een autonoom, ongebonden continent dat aansluiting zoekt met die landen in het zuiden die opkomen voor eerlijke handelsrelaties, voor een correcte betaling van grondstoffen enzovoort.

Ik heb het gevoel dat Europa nu achter de feiten aanholt. De Verenigde Staten zijn bezig met een handelsoorlog tegen China. En met de Inflation Reduction Act geeft het miljoenen subsidies en tracht het bedrijven van hier naar daar te lokken.

Dat beschrijf ik in mijn boek. Het is niet normaal dat Amerikanen onze bedrijven lokken met de boodschap ‘kom naar hier en wij overladen u met een zak subsidies’. Een eigen industriepolitiek in Europa is nodig, maar ik denk dat je op nationaal vlak ook al heel wat kunt veranderen. Maar als je echt wilt wegen op het wereldtoneel, dan moet je wel continentaal denken.”

wordt bedreven. Dat is een heel explosieve cocktail. Mensen kunnen hun rekeningen niet meer betalen, voelen zich niet thuis in de gedigitaliseerde wereld en hyperflexibele 24-uurseconomie. Die mensen haken af.

De vraag is wat je met al die mensen doet en hoe je met die mensen spreekt. Dat kan dan in verschillende richtingen kantelen. Daar moeten we niet naïef over doen.

Maar mijn hoop en mijn opdracht met het boek is wel om hier initiatie aan te geven, om het discours naar een democratische en sociale richting te duwen. Daar ben ik hoopvol over, ik ben fundamenteel een mensengelover. Ik denk dat we dat in die richting kunnen duwen.

De komende 10 jaar gaat een clash zijn tussen die stromingen die naar het sociale willen, naar het democratische willen, die de mens centraal willen zetten en de stromingen die zeggen, ‘Wij hebben dictatoriale, autoritaire leiders nodig’. En meer muren, letterlijk rond het fort Europa.

Je eindigt het boek met ‘Als we de muiterij van het noorden de hand kunnen laten geven aan de muiterij van het zuiden, en andersom, kunnen we de wereld doen kantelen in de democratische, sociale en ecologische richting die deze planeet nodig heeft.’ Wat is hiervoor nodig of hoe zie je dit gebeuren?

“Het zijn ongelooflijk turbulente tijden, zowel in Noord als Zuid. Voor het eerst neemt globaal gezien de armoede terug toe, wordt de kloof tussen arm en rijk groter.

In Europa en de VS lopen veel mensen verloren, ze zijn in de war en vinden zich niet meer in de politiek zoals die vandaag

Heb je bij het begin van het nieuwe jaar tenslotte nog een boodschap voor onze lezers.

“Jazeker: blijf lezen! Lezen is een van de krachtigste verbindingen door de verbeeldingen die er bestaan. Ik geloof echt dat zowel fictie als non-fictie echt iets van de 21e eeuw, van de toekomst is. De taal van de verbeelding is zo’n verrijking.

Dus blijf absoluut lezen, het is de toekomst.”

Kan je de boodschap van jouw boek in één zin samenvatten?

“Ik denk dat wij op een kantelpunt staan. De landen van het zuiden willen een eigen ontwikkeling van hun rijkdom. Die vrijheidsdrang van die landen van het zuiden is positief, wij kunnen of moeten dit in het noorden omarmen. Ook de vrijheidsdrang van gewone mensen hier, als je dat hand in hand kunt laten gaan, dan kun je het naar een sociale richting keren.”

Dat is inderdaad een mooie boodschap om dit gesprek mee te eindigen.

Kantelende wereldverhoudingen —

Muiterij neemt je mee op een dolle reis langs de achterkamers van de macht, van voedselspeculatie via absurde oliewinsten tot hoge rentevoeten.

Het kompas? De eenvoudige dingen: een gezonde maaltijd, betaalbare rekeningen, een degelijk inkomen, een leefbare omgeving.

Muiterij bevaart de wereldzeeën om banden te smeden met de verbouwers van koffie en de mijnwerkers van het lithium, mensen die niet langer onder het juk van de dollar willen leven.

Muiterij geeft het woord aan wie zich benedendeks bevindt. In het noorden én het zuiden. Dat zorgt voor een verfrissende kijk op kantelende wereldverhoudingen.

— 20,00€ - ISBN 978 94 6267 452 3 - Reeds verschenen

BOEKEN MAGAZINE 51