BINKE 059 Apirila 2021

59. zenbakia • 2021eko apirila

ROBERTO IZAGA ERTZAINTZAREN ANTROPOLOGIA FORENTSEKO BURUA

«Ez dago hilketa perfekturik, guztiz osatu ez den ikerketa bat baizik»

ROBERTO IZAGA ERTZAINTZAREN ANTROPOLOGIA FORENTSEKO BURUA

«Hiltzaileak ia beti utziko du bere arrastoren bat, edo krimenaren lekura itzuliko da» ARGAZKIAK: JABI ROJO TESTUA: JON GOMEZ GARAI

E

usko Jaurlaritzako Segurtasun Sailaren egoitza nagusiena izan da Binkeren hilabeteko elkarrizketa nagusiaren lekuko. Ate nagusian hartu gaitu Ertzaintzako komunikazioko kide den galdakoztar batek, «hiri» erraldoi batean sartu eta azaleko protagonista den beste galdakoztar batengana eramateko. Polizia zientifikoak eraikin propioa du Segurtasun Sailean, eta bertan daude uniforme beltzarekin ikusten ez diren ertzainak. Bertan ere, Auzitegi Antropologiako Ataleko buru den Roberto Izaga galdakoztarra.

Has gaitezen hasieratik: zein da zehazki zure lana? Gure lan printzipala identifikazio lana egitea da. Hildakoren bat agertzen denean, batzuetan erraza da izena jartzea; besteetan ez hain erraza. Horrelako gertakarietan, gorpua zelan dagoen ikusi eta gero, identifikatzeko dokumenturik daukan ala ez ikus dezakegu. Honek lagundu egiten dizkigu lehen datu interesgarriak izaten, eta ez ditugu bazterrean utzi behar, baina berez, hildako bat identifikatzeko lehen mailako hiru metodo daude: hatz markak, odontograma —haginak— eta profil genetikoa —DNA—. Honekin batera beste bigarren mailako identifikazio-metodoak daude —argazkiak, txartelak, testiguak...—, ikusi eta aztertu egin beharko direnak ere.

Zer zara lehenago, mediku ala ertzain? Lehenengo Medikuntza bukatu nuen eta gero ertzain bihurtu. Nire ikasketak zer ikusia izan dute gaur egun lanean jarduten dudanarekin, Auzitegi Antropologiako Atalaren burua, hain zuzen. Baina formazioa ez da gauza puntual bat. Beti dago zerbait ikasteko, eta horregatik Auzitegi Antropologian prestakuntza berezia izan dut, Madrilgo Complutense Unibertsitatean eta Granadako Unibertsitatean.

Horrela azalduta erraza ematen du ba! Ez da erraza, eta pertsona batekin zaila baldin bada, katastrofe bat edo biktima askoko gertakari bat badago zailtasunak areagotu egiten dira.

Horretarako, honelako gertakariei aurre egiteko protokolo bat aurrera atera dugu, eta larrialdiari aurre egiteko kudeaketa horretan biktimen identifikaziorako prozesuen oinarriak jarri ditugu. Protokolo horretan, Auzitegiko Medikuntzako Euskal Institutuarekin lan estua egiten dugu.

Zuen laborategian aritzeko ertzain izan beharra dago?

Unibertsitatean hitzaldiak eskaintzen ditudanean gauza bera galdetzen didate. Erantzuna momentuz baiezkoa da, nahiz eta eskatutako ikasketak beteko ez balira edo dagoen modeloa aldatzen bada, ertzain izan barik sartzeko aukera ere egongo litzateke. Hala ere, mediku forenseek eta guk egiten dugun lanarekin bereizketa egin behar da. Eurek Justizia Sailean daude eta gu Segurtasun Sailean ari gara. Mediku forense izateko ez zara ertzain izan behar. Haiekin maiz lana egiten dugu, baina bakoitzak bere betebeharrak ditu.

Beti ari zara, beraz, hildakoen gorpuekin? Ez. Bestelako aztarnak ere tratatzen ditugu: ileak, adibidez. Honek bananbanan mikroskopiotik ikusi behar ditugu, animalienak edo gizakienak diren esateko, eta gizakienak badira profil genetikoa ateratzeko gai diren ala ez azaltzeko. Baina ez bakarrik hori, hildakoen lana desagertutakoekin lotuta dago, eta zentzu honetan «antemortem» datuak lortzea legoke, hau da, desagertu aurreko informazioa lortzean, gero «postmortem» datuekin konparatzeko. Orduan bai, hildakoarekin egiten dugu lan edo aurkitutako hezur horiekin.

2 apirila 2021 Binke!

Roberto Izaga Azkueta 1967, Galdakao Medikua ikasketaz EHUn eta Auzitegi Antropologia Madrilgo Complutense Unibertsitatean eta Granadako Unibertsitatean egindakoa, ertzain egin zen 1995ean, 2006an berak desio zuen horretan aritu ahal izateko: auzitegi antropologiako kide.

Eta Ertzaintzaren sail horretako burua da gaur medikua, azken urteetako krimen eta desagertze kasurik sonatu zein ezezagunen ikerketan buru-belarri dabilen galdakoztarra.

Binke! apirila 2021 3

Euskal Herriko hezetasunak bizkortu egiten du ehunen desagertzea Hiltzailearen eta biktimaren artean askotan lotura sozial bat egoten da

Noiz erabaki zenuen antropologo forense izan behar zenuela? Medikuntzako azken kurtsoan nengoela, medikuntza legaleko irakaslea momia batekin azaldu zenean. Begiek txiribueltak egiten hasi zitzaizkidan! Ez dakit inflexio puntu bat izan bazen, baina ziur horrek garrantzia izan zuena!

CSI eta antzeko telesail asko ere ikusiko zenituen! Gure garaian ez zeuden gaur egun dauden beste telesail. Baina egia da telesail horiek zerikusia badutela jendearengan sortzen den interesarekin.

Hala ere, askok zure lanbidearekin izan dugun erreferentzia bakarra CSI izan da. Zenbat du egiatik programa horrek? Egia da telesail honek zerikusia duela egiten dugun lanarekin, noski. Baina telesaila erakargarria izan dadin, lan batzuk handitu egiten dira, bisualki erakargarriak bihurtuz.

Horrela, batzuetan gauzak oso sinpleak direla eta esfortzu gutxirekin lortzen direla ematen du. Errealitatearen gainetik beti fikzioak irabazten du.

Errazegia ematen du zuen jardunak telesail horretan, baina orain duzuen teknika berri batekin errazagoa egin da zuen jarduna, ezta? Bai, hala da. Lehen azaldu dizkizudan lehen mailako identifikatzeko metodoen artean, profil genetikoa dago. Hildakoren bat agertzen denean, eta hilketatik ez bada denbora askorik igaro, profil genetikoa ateratzeko aukera gehiago dago, eta horretarako muskulu edo barneko odola erabili dezakegu. Ostera, hildakoa murrizketa eskeletikoaren fasean dagoenean —hau da, hezurrak bakarrik dauzkagunean— hortzak edo hezurrak erabiltzen ditugu, prozesu baten medioz, profil genetikoa ateratzeko. Prozesu horretan hezur zati bat edo hortz bat —batez ere molarrak—, trituratu edo birrindu egiten dugu hezur-hautsa bihurtu arte.

Eta gero hezur-hauts hori analizatu egin behar dugu, profil genetikoa ateratzeko.

4 apirila 2021 Binke!

Eta orduan, lehen zelan aritzen zineten? Teknika hau Espainiako Toxikologiako Institutu Nazionalean egiten zen lehen. Berria da Euskal Herrian. Lehen Madrilera eramaten genituen honelako lanak egiteko.

Zelan desberdindu suizidio baten eta hilketa baten artean? Ikerketa sakon bat egin behar da, pertsona horren «kontestua» zelakoa den jakiteko. Arazo pertsonalak, arazo ekonomikoak edo bestelako arazoak dauzkan jakin behar da.

Ostean begi ikuskapen zehatza egin behar da. Gorpua leku konkretu batean agertzen denean, leku hori ondo miatu behar da, eszenatokia zelan dagoen ikusi, agurtze eskutitzak agerian dauden... Eta azkenik, gorpuan agertzen diren datuak ere aztertu behar dira, lesioak zein lekutan agertzen diren ikusteko, adibidez. Kokapenaren arabera, lesio batzuk norberak egitea zaila izaten delako.

Metodologia desberdina da biolentzia zantzuak daudenean? Garrantzitsuena metodologia bat izatea eta jarraitzea da. Hau ez bada egiten, agian datu interesgarri bat galdu dezakezu, eta errekuperatu nahi duzunean ezinezkoa izatea berreskuratzea. Biolentzia dagoen gertakarietan ez dago arazorik, edota hilketa naturala izan bada. Kriminalitate zantzu susmagarriak daudenean baina hasieratik argi ez dagoenean, horretan bai, metodologia zehatza eramatea garrantzitsua da.

Hilketa, istripua, suizidioa... Zein da zuenean kasurik ohikoena? Auzitegiko Medikuntzako Euskal Institutuak egindako urteko memorian, istripuak alde batera utzita, gehien gertatu diren heriotzak suizidioak izan dira.

Azken hileotan aspaldi desagertutako gorpu asko agertu dira Bizkaian. Kasuak jarraitu dituzu? Hala da, bai. Urteko lehen hilabeteotan hedabideetan oihartzun handia izan duten kasuak izan ditugu Euskal Herrian. Izen bat jarri behar

ELKARRIZKETA ROBERTO IZAGA diegu orain hildakoei. Horregatik «antemortem» eta «postmortem» datu guztiak bildu eta aztertzen ari gara.

Arin-Arin!

Desagertutakoak berbagai, ezin Hodei Egiluz aipatu gabe utzi. Gertatutakoa gertutik jarraitzeko aukerarik izan zenuen? Ez dago horren gainean egon ez zen galdakoztarrik. Herria markatu zuen gertakaria izan zen eta familiak jasan behar izan zuen mina denok gureganatu genuen. Zentzu gabekoa. Kasu honetan lan tekniko batzuk egin genituen eta desagertuekin lan egiten duen taldea familiarekin harremanetan izan zen.

Eta beste mota bateko desagertuak ere baditugu egun: Zaldibarko Alberto Sololuze eta Joaquin Beltran. Albertoren gorpua baino ez da agertu oraingoz. Honetan ere, familiaren azalean jarriz gero, etsipena... Familiak maitatzen duen senidea bereganatu nahi du, denok nahiko genukeen bezala. Eta egia da Eusko Jaurlaritza lan handia egiten ari dela ingurua arakatzen. Lan horiek Albertoren gorpua aurkitzea lortu dute, eta lanak jarraitzen du Joaquin aurkitzeko ahaleginetan. Kasua judizializatua dago.

Kasu bat zabalik edo itxita egotea nori dagokio? Kasu guztietako azken arduraduna epailea da, beraz, datu guztiak aztertu ostean, berari dagokio ixtea.

Hilketa perfektua existitzen da? Ez dago hilketa perfekturik, guztiz osatu bako ikerketa sakona baizik. Egia da hilketa bikaina izan daitekeela guk ez badugu ezagutzen hilketa bat egon denik ere, baina hori ere bada gure lana: erlazio horiek bilatzea eta frogatzea hiltzailea identifikatu arte.

Hiltzailearen eta hildakoaren artean beti egongo da loturaren bat? Gehienetan bai. Hiltzailearen eta biktimaren artean askotan lotura sozial edo sentimental bat egoten da, baina ez badago ere —Virginia Acebesen kasua gogoan, hiltzaileak ausaz aukeratu zuela bere biktima— hiltzaileak ia guztietan utziko du bere arrastoren bat, edo krimenaren lekura itzuliko da.

Euskal Herriko klimak badu eraginik gorpuak desagerrarazteko orduan? Noski. Gorpu baten putrefakzioan zerikusi handia dute tenperaturek, haizeek, hezetasunak... Gorpu bera eta toki berean egonda, oso abiadura desberdinean desagertuko da inguratzen duen eguraldiaren arabera. Euskal Herriaren kasuan, hezetasunak beroarekin batera bizkortu egiten du ehunen desagertzea.

Urteak desagertuta egin duen eta animaliek janda dagoen gorpu baten aurrean, zer egin? Gertakari hauetan garrantzi handia du animalien atzapar eta hortz markak bereiztea, eta bestelako lesioekin ez nahastea.

Zein izan da, orain arte, aztertu behar izan duzun kasurik gogorrena? Desagertuen gertakariak, familiako kideek jasaten duten mina sentitzen duzunean... Horrelako gertakariek ukitu egiten zaituzte. •

Asteko egun gogokoa?

Larunbata.

Herriko txoko gustukoa?

Galdakaoko Burdin Hesia.

Liburua ala tablet-a?

Liburua.

Pelikula bat?

Seven.

Ez duzu onartzen…

Prepotentzia.

Zoriontsu egiten zaitu…

Semeak.

Plater bat?

Bakailaoa pil-pil erara.

Deskribatzen zaituen berba?

Saiatua.

Herrian zer kenduko zenuke?

Ez dago ezer soberan.

Eta zer berria jarri?

Metroa.

Euskarazko berbarik politena?

Bihotza.

Zure ametsetako bidaia?

Australia.

Berba egin ala entzun?

Entzun erantzuteko.

Zure mesanotxean ezin da falta…

Erlojua.

Abesti bat?

Nere herriko neskatxa maite, Benito Lertxundirena.

Binke! apirila 2021 5

Aginke!

Errealitatetik hurbilegi dauden albiste faltsuak

«Aste Santuanguz faltan izan do k galdakoztarra Nojan eta Laredon, non sartu zarie!?»

REBILA MIKEL AINGERU la diñoe ro sinpatikoena da ab nt ka e kid zo Au

Sarean arrantzatua

Ba al zenekien...

Udalak LED argiz jantziko dituela boteloia egiten den inguruetako kontainerrak, herr itarrek euren hondakinak nora bota argiago ikus dezaten?

%56

Berriki egindako ikerketa baten ar abera, Galdakaoko Olinpia kafetegiko terrazan kafea or du luzeegiz hartz en dutenen %56ak on doko txurreriko usaina daramate etxera. Horrela, jendeak tabernan pintxoa erostea aurrezten dute.

Txiste txarra

terketatan, — Maitia, zelan joan jatzu az dana gaindituta?

— Beitu ama, beti esaten dozu otea dala. inportanteena osasuntsu eg

Obusa Binkek jaurti zuen, ez zen Gerra Zibilekoa izan

Ertzaintzak azken astean konfirma tu duenez, Ibaizabal berbideratzeko lanetan aurkitutako lehergailua ez zen gerrako Obus bat izan. Zantzu guztien arabera, Binkeren bonbazo informatibo bat izan zen hainbest eko oihartzuna sortu zuen aurkikuntza. Zinegotziren batek hala uste du behintzat.

Gorosibaik Usansologandik desanexionatu gura du

Gorosibaiko auzotarrek Usansolo gandik desaxionatu eta galdakoztarrak izan gura dute. Mod u horretan, Eraikuntza eta Eraispen Honadakinen instalazioaren kontrako sinadura bilketan arrakasta gehiago izango dute naren esperantza dute. Galdakoztarrak bestela ez omen dira mugimenduan inplikatuko.

Aste Santua mendian galduta eman dute herritar askok

an sartuta, eta horrek Ordu gehiago igarotzen ditugu etxe era ere eramaten gaigure inguruko txoriak gehiago aditz dira txoritxoak? tu. Baina, zer kantatzen ibiliko ote 6 apirila 2021 Binke!

Itxiera perimetralak gure bazterra k ezagutzera eraman ditu galdakoztar eta usansolotar asko , eta lepo bete dira berriz gure mendiak oporraldian. Horrek pasarte xelebreren bat ere ekarri du: gazte kuadrila bat lehe nengoz joan da mendira eta bi aste pasa ditu herrigunera iritsi jakin barik. Onik agertu dira.

Hilabete honetako sarituak

Martxoko irabazleak

Itziar Casado Jaka Nerea Santa Cruz Urgoiti

Xabier Valencia (ezker) eta Juan Bautista Irigoien «Papelo» (eskuin) Binkekideak, Bibiano Diaz ile-apaintzailearekin, irabazitako zerbitzuen aurretik.

Kaserna taldearen diska berri bana irabazi dute. Zorionak!

Behar zaitugu, egin zaitez Binkekide!

Eman zure babesa urteko

36 €

ordainduta

Oraindik Binkekide ez bazara, eta neurri honetako lehenengo komunikabide euskalduna babestu eta sustatu gura badozu, hauek dozuz horretarako bideak:

1. Bete beheko formulario hau, eskaneatu edo atera argazki bat eta bidali e-postaz: info@binke.eus

2. Bete formularioa, moztu, eta utzi gutunazal baten, Binke izenarekin Torrezabal Kultur Etxeko atezainaren leihatilan.

3. Eskaneatu zure

IZEN-ABIZENAK:

mugikorraren QR irakurgailuarekin beheko kodea eta bete formularioa!

HELBIDEA:

TELEFONOA:

NORTASUN AGIRIA:

E-POSTA: IBAN

KONTU KORRONTEA:

8 apirila 2021 Binke!

ENTITATEA

BULEGOA

K.Z.

KONTU ZENBAKIA

Binke TV Hauek dira grabatu eta argitaratu ditugun azken hiru bideoak Binke telebistan!

Usansoloko Aberri Eguna Mailu plazan Usansoloko hainbat herritarrek, Euskal Herria Batera herri-mugimenduak egindako deiari kasu egin, eta Aberri Egunean ekitalditxoa antolatu zuen apirilaren 4an herriko Mailu plazan. Bertan Gernikako arbola, Txoria Txori eta Ikusi mendizaleak kantatu zuten, eta osteko txin-txina distantzian baina elkarrekin egin ere.

Corralesek bost urteko haur bat salbatu zuen Martxoaren 27 gaueko albistegiek eman zuten berria: «Bost urteko haur bat konorte barik erreskatatu du itsasotik gizon batek». Gizon hori, galdakoztarra: Asier Corrales. Binkeren kameraren aurrean kontatu zuen Asierrek berak arratsalde hartan bizi izan zuen esperientzia gogorra. Zorionez, haurra bizirik dago.

Korrika gabe ere, herria Korrikaren alde beti Martxoaren 28an, hain justu aurtengo Korrika bere helmugara iritsi behar zen egunean, «Bultza euskaltegiak! Bultza euskara!» ekitaldia antolatu zuen AEK-k Torrezabal Kultur Etxean, eta bertan hainbat emozio bizitzeaz gain, herritarrek Korrika eta euskaltegiak babesten jarraitzen dituztela erakutsi zen.

Bideo guztiak gure sareetan ikusgai!

10 apirila 2021 Binke!

Ostike!

TXIPIRITAK kuadrila @txipiritak

«Gaztetxea beharrezkoa ikusten dugu gure herrian!»

GALDERAK: BERTAN BEHERA KUADRILA @BERTANBEHERA

Nondik dator Txipiritak izena? Ba egia esan zerbait inprobisatua izan zela esan beharra daukagu. Gutako batek txopitoei betidanik «txipirito» deitzen zien, besteok ere horrela deitzen geniola pentsatuz, baina egun baten jolasten geundela pertsona horrek txipirita hitza bota zuen, eta besteok kriston barreak egin genituen. Hori ere txibiritekin lotu genuen, kuadrila identifikatzen dutela uste baitugu.

Hortik gure logoa!

Noiztik ezagutzen duzue elkar? Ikastolan ezagutu genuen elkar, egia da txikiak ginenean bakoitzak bere taldetxoa zuela, baina urteak aurrera joan ahala, gure arteko harremana sendotu egin zen kuadrila osatzeraino eta hortik gaur arte.

Zeintzuk dira zuen lekurik gogokoenak Galdakaotik zapatu ohi baten irtetzeko? Zapatuetan Galdakaoko kuadrila gehienak moduan Someratik ibiltzea gustatzen zaigu, baina Covid garaiak direla eta, gutxiago ibiltzen gara bertatik. Eta ez da ez dugulako nahi, baizik eta beti berandu gabiltzalako eta askotan leku barik gelditzen garelako.

Gure herrian zerbait botatzen duzue faltan? Dudarik gabe gaztetxea beharrezkoa ikusten dugu gure herrian. Horrez gain, metroaren falta ikusita, juergetatik bueltatzeko trena herritik hurbilago jartzea eskatuko genuke.

Jaietako txapelketarako frogaren bat asmatu beharko bazenute, zein izango litzateke? Esan beharra daukagu Galdakaoko jaietako frogek aniztasun handia daukatela, baina

froga berri bat sortu beharko bagenu, arrantza lehiaketa izango litzateke. Ea nor den trebeena kanabera botatzen!

Zein iritzi duzue Binke aldizkariari buruz? Aldizkaria oso baliagarria iruditzen zaigu, gure herriari buruzko informazioaz jakitun egoteko eta kuadrilen artean gertatzen diren gauzez saltseatzeko.

«Fuck, marry, kill» challenga Fvckgolons, Trabus eta Firu kuadrilekin egin beharko bazenute, zein izango litzateke emaitza? Hiru kuadriletatik harreman eskasena Fuckgolonsekin daukagunez, min handiz haiek hiltzea erabaki dugu. Beste bi kuadriletatik sutsuenak Trabus iruditzen zaizkigunez, beraiekin pasiozko gau bat pasatuko genuke.

Eta gauzak horrela, Firurekin ezkonduko ginateke kuadrilako batzuekin harreman estuagoa dugulako.

Noiz uste duzue ospatu ahal izango ditugula hurrengo Santakurtzak? Gugatik izango balitz, aurtengo jaiak gustura ospatuko genituzke, baina egoera ikusita zail xamar ikusten dugu. Beraz, adi, hurrengo urtean kuadrilen arteko txapelketan podiumean gelditzeko entrenatzen jarraituko dugu-eta!

Kuadrila modura, zelan deskribatuko zenukete zuen burua? Alaiak, saltserak eta juergazaleak garela esan dezakegu. Hala ere, gure artean oso desberdinak garela gauza argia da, baina gure arteko harremana oso osasuntsua eta onuragarria dela esan dezakegu. Denok jartzen dugu gure aldetik giroa ahalik eta erosoena izan dadin!

Binke! apirila 2021 11

MANU ETXEBARRIA AYESTA

Jorraileko lorea, urrea

H

erri-esaerak hauxe dinosku: «Jorraileko edo apirileko lorea, urrea baino hobea».

Udabarriak loraldi barria dakar eta lurra be epelduten doanez, ulelandu eta jorratzen hasteko garaia da. Jorrail izena be hortixik jatorko, aldi baten, jorrai edo atxurra erabiltzen zalako lurra lantzeko. Jorraila, loraldi garaia be bada, eta apurka-apurka, orriz eta lorez janzten dira gure arbola eta landareak.

Lorara datorren lehenengoa, otea da, bere lore beilegiagaz eta gero gainetiko guztiak. Lore, berbea, latineko «florem»-etik dator. Euskeraz, «muta cum liquida» kontsonante multzoa gertatzen danean, «muta» galtzen da, eta hortik ba: florem > lore —plumam > luma; gloriam > loria; planum > laun, etab… legez—. Euskeraren ibilbidean, lore barik, lora, darabilgu askok sarritan. Zergaitik hori? Ba, aiko: -A+A > EA egiten dogu —alabA+A > alabEA, etab.— eta lorEA be lorA-tik datorrela pentsatuz ultrakorrekzioz jokatu dogu —bardin: labe / laba, ote / ota... berbakaz—. Jorraileko loraldia indartsua izaten da eta eguraldi egokiak eskatzen dauz fruitu onak lortzeko. Urtean zehar loraldi gehiago dagoz eta udagoienerantz indargetuz doaz. Adi esaerari; «udagoieneko loreak indar gitxi».

12 apirila 2021 Binke!

Udal-toponimoak aldatzeko prozedura

G

aldakaoko Udalak udalerriko toponimoak aldatzeko jarraitu beharreko prozedura zein dan azaldu gura dau Binkeren bidez.

Horrela ba, honatx horretarako zazpi puntu:

1.– Foru-araudian jasotakoaren arabera arautuko da toki-entitateen izena aldatzeko prozedura.

2.– Oinarrizko arau hauek bete beharko dituzte beren lurralde- eta eskumen-eremuko izen ofizialak onartzeko udalek ezartzen dituzten prozedurek: a) Prozedurari hasiera emateko, dagokion organoaren aldeko erabakia beharko da. b) Espedientea jendaurrean jartzeko epea ez da 30 egunekoa baino txikiagoa izango, eta dagokion lurralde historikoko aldizkari ofizialean jarriko dira iragarkiak. c) Euskaltzaindiaren irizpena beharko da. d) Dagokion udal-organoaren behin betiko onarpena beharko da.

3.– Behin udalak toponimoa edo leku geografikoa onartuz gero, udal idazkaritzak espediente osoaren kopia autentikatua bidaliko dio hizkuntza-normalizazioaren eskumena duen Eusko Jaurlaritzako sailari.

4.– Espedienteari sarrera eman eta handik hiru hileko epean, Eusko Jaurlaritzan hizkuntza-normalizazioaren eskumena duen sailak aurka egin ahal izango du (…)

5.– Izen ofizialen arteko desadostasunik egonez gero, Gobernu Kontseiluak ebazpen bidez hartuko du azken erabakia (…).

6.– Toponimo edo leku geografikoaren izena Euskal Autonomia Erkidegoko Izendegi Geografiko Ofizialean inskribatzen denetik aurrera ofiziala izango da.

7.– Behin izen ofiziala Euskal Autonomia Erkidegoko Izendegi Geografiko Ofizialean inskribatu eta gero, hizkuntzanormalizazioaren eskumena duen Eusko Jaurlaritzako sailak horren jakitun ipiniko du Estatuko Administrazioa, Estatuko izendegi geografikoan ere inskriba dezan, bai eta nazioarteko erregistroetan eta instantzietan ere.

Informazio gehiago: hezkuntza-euskara@galdakao.net • 944010540

Beydik badaki Iritzia

U

rteak dira Amamak goiko pisua alokairuan duela; nik lau bat urte izango nituen lehenengoz alokatu zuenean. Pertsona eta familia ugari bizi izan da urte luze hauetan pisu horretan, maletak istorio eta kulturaz gainezka dakartzaten pertsonak, eta Amamak denekin izan du harreman oso estua. Baina denen artean, bada berezia den norbait: Beydi.

Familia Senegalen utzi eta lan bila etorri zen Euskal Herrira, bildutako diru apurra familiari bidaltzeko asmoz. Kasualitatez eta kausalitatez, Amamaren goiko pisura iritsi zen; gure bihotzetan betiko geratzeko.

Kartetatik bueltan, Amamak ezusteko handia hartu zuen etxera iritsitakoan. Besaulki batean Birramama zena zegoen, puntu egiten; beste besaulkian, goiko pisuko senegaldar arrotza, lo.

— Amama: Ama, zertan zabiltzate? Nolatan bera hemen lo?

— Birramama: Ba, ate-hotsa entzun dut, eta ireki dudanean, «Irene, Irene» baino ez diot ulertu; pentsatu dut zurekin berba egin gurako zuela. Orduan, jateko imintzioak egin dizkiot, eta keinu bidez elkar ulertu dugu. Bi arrautza eta patata batzuk frijitu dizkiot, eta batera jan dugu. Gero, puntu egiten hasi gura izan dut, baina artileak korapilo lar izan ditu niretzat, eta berak lagundu dit. Azkenean, lo geratu da zu itxaroten; manta batekin estali dut.

Hortik aurrerakoa maitasunez irundako kontu eder bat da. Birramama, urteetan aurrera joan ahala, apurka-apurka itzaltzen hasi zenean, ez zen hirugarren pisutik oinez kalera jaisteko gai. Hala ere, gutxitan geratu zen kaleko haize freskorik gabe; izan ere, egun osoko lanaldia bukatu ostean, Beydik beti jotzen zuen amamaren atea: «Arrasti on, Ama. Arrasti on, Amama. Paseo!». Paseo horiek magikoak behar zuten izan, derrigor; ez dago ulertzerik, bestela, nola molda zitezkeen euskaraz soilik zekien Birramama

UNAI ATUTXA BARRENETXEA

Gure artean egon

den 15 urteotan, nik ahal eta berak behar baino gutxiago lagundu diot Beydiri

eta espainolez ere doi-doi aritzen zen afrikarra. Elkar zoriontsu egiteko aparteko trebezia zuten. Birramama zendu zen egunean, gutxik egingo zuten negar Beydik egin gisara; maitasunak umeldutako negar-anpuluak bereak.

Joan den astean, Beydik Senegalera joan behar izan zuen familiarengana; bere berben arabera, oraingoan ez ei du itzultzerik izango. Bideo bat grabatu genion, eta zera esan nion: «Badakizu hemen gaituzula edozertarako». Ba, zer pentsatua eman dit esandakoak.

Izan ere, gure artean egon den 15 urteotan, nik ahal eta berak behar baino gutxiago lagundu diodala jakin badakit; onartze hutsak min ematen du.

Eskerrak Amamak eta Birramama zenak, duten guztia eman izana; horrek lasaitu egiten nau, horri esker ez baitira hitz antzuak nik esanak.

Eskerrak amama eta birramamak ditugun, unibertsitatean irakatsiz ikasten ez dena erakutsiz irakasteko. Beydik badaki hemen gaituela edozertarako.

Binke! apirila 2021 13

Garagardo egile artisauak

Kilometro bako etxeko garagardoak TESTUA: BEÑAT ARMENTIA ARRIANDIAGA ARGAZKIAK: JON GOMEZ GARAI

Alkoholaren apologia egin barik, baina ziur irakurle askok edan ohi duela —neurrian beti ere— garagardoa. Kontsumitu bai, baina egin gutxik egingo dute. Edo ez.

Azken aldian herrikide asko dira euren aisialdia etxean garagardoak egitera eskaintzen dutenak, eta horietako hiru ezagutu gura izan ditugu erreportaje honetan.

Prestatu zuen ahosabaiak eta gozatu!

14 apirila 2021 Binke!

E

z da berria, gure herrien kasuan behintzat, artisau garagardoen mundua. Horren adibide da, esaterako, azken urteetan Galdakaoko Iturrondo plazan antolatu den Basque Beer Fest jaialdia.

Artisau garagardoen mundua hurbiletik ezagutu, eta honen baitan aurki daitezkeen bitxikeriak, eskaini behar zaion ardura eta halako beste hainbat kontu ezagutzeko gure herriekin lotura duten hiru lagun garagardo egile ezagutu ditugu: Jokin, Ixone eta Josu. Hirurek lotura bera dute: garagardoa egiten dute, baina afizioz, ez ofizioz.

Orain urtebete hasi ziren Jokin Uriarte Alkorta (Lemoa, 1992) eta Ixone Muñiz Arana (Usansolo, 1994) garagardoak ekoizten, haien etxean. Egia da, halaber, aurretiaz egin zituztela frogaren bat edo beste, garagardoak ekoizteko oinarrizko «kit kaxero» bat erosiz eta honekin saiakera desberdinak eginez, baina iaz bizitako itxialdia behin bukatuta hasi ziren modu eraginkorrean ekoizten.

Josu Barrenak (Galdakao, 1977) aldiz, bestelako ibilbide bat du jada mundu honen baitan. Duela hamar urte, telebistaren aurrean eserita zela, ezustean harrapatu zuen artisau garagardoak hizpide zituen dokumental batek. Bidoi handi batzuk erabiliz garagardoa egin zitekeela ohartu, eta aise animatu zen bera ere, kuriositate osoz eta hutsetik, artisau garagardoa egitera. Etxean ekin zion honi, eta hauteman zuen egin beharreko hobekuntzak, bakoitzean handiagoak zirela, edota, era berean, baserria ez zela lekurik aproposena garagardoa ekoizteko, batez ere inguratzen zuen polena medio.

Hala, ur handitan murgildu, eta beste bi lagunekin batera artisau garagardo fabrika bat egitea erabaki zuen. Bi urtez aritu ziren burubelarri hau sortu nahian, eta buru eta bihotz hau eraikitzen saiatu baziren ere, beti egiten zuten topo trabaren batekin: izan udal desberdinetako teknikariekin, ingeniariekin edo antzeko beste hainbatekin. Azkenean,

Larrabetzun, Lemoan eta Mungian egindako saiakerak hutsalak izan zirela ikusi ondoren, bi urteren ostean fabrika egitearen ideiarekin etsi, eta Galdakaoko Pontxi Zabala kaleko etxabe batean jarraitu zuten proiektuarekin. Bost urte daramatzate ordutik azken honetan.

Jakinmina eta autoikaskuntza. Bai batzuek zein besteak autoezagutza eta sareen bitarteko ikaspenak izan dituzte ardatz. Argi nabarmentzen dute hau, esaterako, Ixonek eta Jokinek, ekoizpena nolatan ikasi zutenaren berri galdetu, eta haiek berriz «zentzu honetan guztiz autodidaktak izan gara» erantzunez. Egun Lemoan bizi den bikotearen esanetan, hasierako ekoizpenak egin ahal izateko liburu pare bat izan zituzten euskarri nagusi.

Baina, gaiarekin sakontzen hasi, eta artisau garagardoen inguruko jakinmina bakoitzean geroz eta gehiago pizten zioan heinean, sarean arakatzen hasi eta garagardoetan adituak ziren hainbat forori zein garagardo ekoizleen zenbait bideo tutorialei esker zabaldu dute azken hilabeteetan orain arteko ezaguera.

Bide beretik ekin zion ere garagardoen ekoizpena nola egin zitekeen ezagutzeari Josuk. Honek, ordea, Ixone eta Jokinen antzera liburuekin hasi bazen ere, urteen poderioz bildu ditu jada erreferentziazko zenbait

euskarri. Esaterako, garagardo baten inguruan zalantzarik izatekotan, ACCEra —Espainiako Garagardozaleen Elkartera— jo ohi du gehienetan, «beti baitaude laguntzeko prest». Bestetik, Beersmith izeneko aplikazio bat du bereziki bere lanabes nagusi garagardoak egiterako orduan.

Besteak beste, honen bitartez bere errezeta bakoitzean zein osagai erabili behar dituen, pHa zernolakoa izan behar den edo prozesu bakoitzak zenbateko iraupenak izan behar dituen jakin dezake.

Lehengaiak, nondik? Bakoitzak bere lehengaiak erosi eta norbere gustuko osagaiak erabiltzen baditu ere, denek ala denek dute sarea ardatz, hauek lortzerako orduan. Are gehiago, Jokinek eta Ixonek Binkeri helarazi diotenez, osagaiak lortzeko erabiltzen duten bide bakarra online bidezko denda da. Argi adierazten du bikoteak: «Denda hauetan garagardoa egin ahal izateko beharrezkoak eta funtsezkoak diren osagai guztiak aurki daitezke, osagaietatik hasi, eta hala material eta osagarrietara iritsiz». Bertan lortu baitute, diotenaren arabera, garagardoa egiteko behar den makinaria ere. Are gehiago, ezer erosi aurretik, errezeta diseinatu, eta hortik abiatuta egiten dute osagaien eskaria, egun batetik bestera hau etxera iritsiz.

Binke! apirila 2021 15

Polita da eta maite dut egiten dudana, baina dirua behar da honetarako Artisau garagardoetan adituagoa den Josuk, aldiz, baditu interesatzen zaizkion osagaien dendak begiz jota. Urteen poderioz, eta aldaketak tarteko, osagaien eskaria egiterako orduan, batez ere errezeta andana finkatuta dituenez, beharrezkoak eta nahi dituen lehengai berak erosten ditu honek. Garia esaterako, Alemaniatik.

Legamiak eta lupuluak aldiz, hainbat tokitatatik, tartean, Zeelanda Berritik. Azukreetako bat, Reunion uhartetik, beste bat, Portugaletik.

Eta hala jatorri desberdineko lehengaien zerrenda luze bat osatuz.

Prozesua, laburrean. Denen hitzetan, artisau garagardoa egiteko prozesua modu laburrean azaltzea ez dela erraza nabarmentzen dute, «hainbat baitira aintzat hartu behar diren kontu eta pausoak».

Garagardoen munduan hamar urtez murgildurik dirauen Josuk dioenaren arabera, «ekoizpenaren prozesua garia birrintzetik hasten da». Behin hau egin ostean, birrindutako hori egosi eta biltegiratzeko makinan urarekin nahasi egiten dute. Nabarmentzen du, azken pausu honetan, ordu eta erdiz egiten dutela nahasketa, berriz ere egostera pasa aurretik. Hala, «ponparekin ordura arte egindako hori garbitu, sutan jarri, eta garagardoa egiten hasten gara», dio Barrenak.

Hortik, soberakinak baztertu —gari aleak kasu— eta prozesu hau guztia ponpan erre egiten dute, lupuluak bertara botaz. Hauek, egin nahi den garagardoaren arabera botatzen direla dio, garagardoari eman nahi zaion zaporearen arabera, batez ere mingostasunari helduz.

Amaitze aldera, lehenik, egin den nahasketa guztiarekin turbulentzia antzeko bat egin, eta bide honi esker proteina guztiak erdialdean gelditzea lortzen dute. Azkenik, hau dena hartzigailura jaurti, eta bertan legamia botatzen diote ordura arte egindako horri, oraindik muztioa zen hori garagardoa bihurtuz. Prozesu hau dena, eskuz eta banan-banan botilatuz biribiltzen dute.

Garrantzi handia ematen dio Josuk garbitasunari gainera.

Behin eta berriz errepikatzen du prozesuan egindako pausu bakoitzeko erabilitako hori guztia garbitu egiten duela, halabeharrez 16 apirila 2021 Binke!

eta ezustekorik egon ez dadin. Oxigenoa, lanbasa, garbiketarako produktuak,… eskura ditu hauek denak garagardoa ekoitzi bitartean.

Ixonek eta Jokinek, berriz, lau pauso nagusitan banatzen dituzte jarraibideak: mazerazioa, irakitzea, hartzidura eta karbonatazioa.

Hauek ere, Josuk esandako bide beretik, lehenik maltak urarekin nahastu egiten dituzte tenperatura eta denbora tarte jakin batean, hala, infusio antzeko bat lortuz. Ondotik, hau iraki eta lupulua gehitzen zaio, eta halaxe, hartzigailuan sartu, bertan egun batzuetarako mantendu, eta azkenik botiletara isuriz egindako dena. Bikoteak nabarmentzen du, amaierako pausuari dagokionez, azukrea bota ordez zuzenean karbono-dioxidoa txertatzen dietela garagardoei, «honi esker prozesua arintzea eta hobetzea lortzen dugu».

Garagardo motak. Argia, iluna, beltza, APA, IPA, NEIPA… Asko dira garagardoen mundu honetan aurki daitezkeen motak. Gai honi heldu eta erreportajean parte hartu duten lekukoei galdetuz, elkarren artean alde handiko erantzunak jaso ditu Binkek. Hasi berri den bikoteak, esaterako, orain arte egin dituzten garagardo guztiak IPA estilokoak direla diote. Hala ere, estilo honen barruan hainbat azpi-mota daudela nabarmentzen dute, eta dagoeneko egin dituztela —beti parametro berdinetan aritzetik aldenduz— frogaren bat edo beste.

Josuren jarduna garagardo motei dagokionez, aldiz, guztiz bestelakoa da. Hamar bat ditu idatzirik, baina hala ere gehiago egiten dituela dio, beti ari baita errezeta berriak sortzen, sormenarekin eta osagai berriekin jokatuz. Erreferentzia gisara ulertzen ditu idatzita dituen errezeta horiek guztiak, baina ez du egiten duen hori horretara mugatzen. Lehengoan, esaterako, lagun batek eman zizkion piparrak erabili zituela dio, idatzirik zuen IPA errezeta baten osagaiak aldatu eta bertara sartuz osagai berri hau.

Hala ere, ezeren gainetik, zera nabarmentzen du Josuk: «Artisau garagardoen merkatua oso bestelakoa da, ohituta gauden ohiko garagardoen merkatuaren aldean». Hau da, artisau garagardo bat, eta berriz ere zapore berdina izango duen berri bat egitea ez da kontu erraza, eta horregatik, bere ustez, «mundu honen bueltan dabilen oro bestelako autoexijentzia batekin ibili behar da lanean, zerbait berria eskaini nahian beti, eta aldi berean merkatuari adi, irteten diren errezeta berrien zain».

Errentagarria ala hobbya? Salbuesteak erdiko, ez Ixonek, ez Jokinek ezta Josuk ez dute bezerorik. Josuk ez du webgunerik ez

salmenta punturik, halakorik zabaltzeko edo egiteko asmorik ezta.

Are gehiago, argi azpimarratzen du Josuk: «Ezinezkoa dugu saltzea, debekatua». «Ziurtagiriak, eraikuntza legeak betetzea, kontratuak eta halako beste mila kontu izan behar ditugu, ezinezkoa da». Lagunekin batera alokaturik duten txokora eraman eta bertan saltzen ditu ekoitzitako garagardoak, merke-merke. Eta berdin Ixonek eta Jokinek, autokontsumorako edota ingurukoekin partekatzeko soilik egiten dituztela diote bi hauek.

Aldiz, errentagarritasunaren eta zaletasunaren arteko orekaz galdetuz gero, hainbat puntu desberdin jorratzen dituzte. Alde batetik, norbere garagardoak etxean egiteak dituen aldeko eta kontrako argudioez galdetuz gero, gazteenek zera diote: «Norbere gustuz eta kabuz egitea, eta honi gainera autogestioaren ideia atxikitzea, are erakargarriagoa da dendan erostea baino, makinaria txikien bitartez egiteak denbora handiagoa eskaintzea eskatzen badu ere». Alegia, epe laburrean proba askorik egin ezin dituztela diote, «ekoizpen bakoitzak hilabete inguru behar duelako». Baina, hala ere, epe ertainera errentagarria delakoan daude, oraindik askorik sakondu ez badute ere.

Bestelako erantzun bat jaso du aldiz Binkek Josuren aldetik.

Zera dio galdakoztarrak: «Tira, norbera da kontsumitzen duen horren erantzule, baina eskertuko nuke ohiko garagardoak erosten dituzten erosleen aldetik hausnarketa bat», eta gaineratu: «Nik 13 zentimotan erosten ditut botilak, hutsik. Dendetan aldiz, ohikoak dira 20 zentimotako latak. Ezinezkoa dut nik garagardo bat horren merke egitea, ez dira kalitatezkoak, ez dute nireak besteko baliorik horiek, zinez».

Primiziaz helarazi dio Binkeri, bost urte luzeren buruan, laster direla ixtekoak lokala, eta baserrira itzultzekoak direla, bertan jarraituko dutela, ahal duten heinean, erokeria bezala hasi zen eta bakoitzean handitzen joan den «hobby» honekin. Horrela agurtu du Galdakao Josu Barrena garagardo egile artisauak: «Polita da, eta maite dut egiten dudan hau, baina dirua behar da honetarako, eta asko gainera.

Lana, kemena, denbora, eta dedikazioa, ezin gara aritu astebururo bertan garagardoak egiten, hau maite badugu ere. Gu bagoaz, baina modu batean edo bestean, garagardoak egiten jarraituko dugu». •

Binke! apirila 2021 17

Maria Ruiz Suarez Galdakao, 1999 Ingeniaritza ikasten badu ere, unibertsitatea bi zaletasun nagusirekin uztartzen du Mariak: atletismoarekin eta argazkilaritzarekin. Argazkien mundua txikitatik gertutik bizi izan du, eta hainbat oroitzapen gorderik dituela dio, tartean, ikastolako txangoetan beti soinean zeraman kamera analogikoa edota beranduago gurasoek oparitutako lehen kamera digitala. Ilunabarrak, naturak eskaintzen dituen paisaiak, arkitekturarekin lotutako forma eta eraikinak edota egin ohi dituen jaki eta kafeak dira besteak beste bere argazkietan jorratzen dituen gaiak nagusiki. Honetarako, Nikon D5100 kamera, bere mugikorra eta GoPro-a erabiltzen ditu. Hementxe bere sei argazki eder!

18 apirila 2021 Binke!

Korrikarik ez, baina ibilbidea bai IRATI BEDIAGA REMENTERIA

A

urten ez dugu hasiera batean martxorako iragarrita zegoen Korrikarik ospatu.

Egia da euskarak kaleak, bizitza eta mugimendua behar dituela gizarte diglosiko honi buelta emateko. Baina aurten ere Covid-aren ondoriozko debekuetatik harago, badaukagu egin beharreko ibilbidea: inkontzientziatik kontzientziara, hortik ekintzetara eta helmuga: erabilera ohitura bihurtzea.

Beldurtuta dagoen euskaldun berri hori animatuko nuke lotsak alde batera uztera, erortzera eta zutuntzen ikastera. Euskara ez da kristalezko diamante delikatua, egunerokotasunean bidean lupetzarekin zikintzea zilegi den makulua baizik.

Euskaltegira lanean eskatzen dioten EGA titulua ateratzera soilik doan horri esango nioke gure hizkuntza ez dela azterketa bat perfektu egitea, kulturaren parte

Neuretik handia dela, bizimodu bat, euskal gizartean bizitzeko hautu bat.

Kamisetan Euskal Herriko mapa, jertsean arrano beltzaren irudia eta boltsoan «Euskal Herrian euskaraz» pina duen, baina koadrilan gazteleraz ari den gazte errebeldeari Anje Duhalderen abesti baten letra gogoraraziko nioke: «Maita nazazu gutxiago eta goza nazazu gehiago».

Alabari euskaraz eta jarraian elkarren artean erdaraz aritzen diren guraso elebidunei kontatuko nieke beraien alabaren ardura izateaz gain, beraien buruaren ardura, bikotekidearen ardura, eta orohar euskal komunitate honen eta herri honen ardura ere badutela.

Poztuko nintzateke datorren udaberriko Korrikara bakoitza bere lanak eginda eta denok mingaina entrenatuago helduko bagina. Aurten ekimen honek eduki duen zauriarentzat sendagai ezin hobea izango litzateke.

Ramon Kuku JOSE INAZIO BASTERRETXEA POLO

K

ukua barrundatu dot mizpira gainean. Udabarriagaz batera azaltzen da adaburuan, eta udagaz batera desagertzen. Behin etorrita, bere bideari ekiten deutso harek. Eta itxura batean, iazko marka hobetzeko bidean dabil aurton; martingala ederrak ekarri ditu-eta txertoaren kontura. Agintariak eta herritarrak zein bere zorriari begira, gehienak burua galduta.

Matrakalaria da kukua; eta itzela, bazterrak nahasten. Erramuetan kuku, Sanpedroetan mutu... baina, iazko kukuaren eskutik etorri zana ez da joango aurtengo Sanpedrotan.

Egoera eskasotan, Ramon Kuku, txapeldun: atzo, lagunen arteko hartuemonak eteteko baino ez dauela balio musukoak; harainegun, bera adinez nagusia dala eta berari arpelik esango deutsola inork ezer kalean erretzeari, jateari edo edateari buruz. Dan-dana dala

Erretratuak guzur handi bat, jendea kikiltzeko.

Zorriak zorri, herritarrak, zur eta lur. Batzuk, larjakinei begira. Besteak, agintzaileei so.

Ramon Kuku, beti txapeldun: borborrean dauka odola... Txertoa hartzeko guraria sortu jako. Ezin dau itxaron, oxigenoa behar dau, oporrak behar ditu, ikusmuga barriak amestu, hegazkina hartu edo furgoneta erosi, kanpora joan, palmondoak ikusi, balea ehizatu, beste giro bat bizi, neska-mutiletan egin... askatasuna aldarrikatu dau covi-diktaduraren kontra. Pasaporte berdea gura dau.

Esnegurinetan baino ez daki bizitzen.

Ea datorren urtean zer dakarren Erramuetako txori-edo horrek. Ramon Kukuk, betikoa: ohean k. Agintariek eurek ere, deskuidoan, ohean k.

Eta Espainiako errege-koparen finala?

Txalo, txalito txalo.

Binke! apirila 2021 19

AITZOL ZAMALLOA

Ezohiko Aberri Eguna aurtengoa be Galdakaon

UDALA

GALDAKAO IGERIKETA TALDEA

Usansolotarrek aurretik antolatutako ekitaldia egin eben apirilaren 4ko Aberri Egunean —horren bideoa gure sareetan ikusgai—, baina galdakoztarrak modu inprobisatuan eta aurretik deialdirik egin barik alkartu ziran Kurtzeko plazan, «Euskal Herria askatu» lemapean zintzilikatu eben pankartaren ondoan. Irudi hau batu eban Binkeko Aitzol Zamalloa argazkilariak.

Patxi Bilbaok 101 urte bete dauz

Fernandez Espainiako txapeldun

Errez esaten da, baina Patxi Bilbao galdakoztarrak 101 urte bete ebazan pasa dan martiaren 24ean, eta horren lekuko izan gura eben alkateak eta alkateordeak.

Nerea Fernandez igerilari galdakoztarra Castellóen jokatutako Espainiako master txapelketako txapelduna izan zan 100 metroko tximeleta proban. Zorionak, Nerea!

20 apirila 2021 Binke!

GAIZKA PEÑAFIEL

Esker onaren plaka, Ardanzan

PENTSIODUNAK MARTXAN

Galdakaoko Udalak «pandemia garaian herritarrak zaindu eta laguntzen jardun dutenekiko esker onez» plaka barria jarri eban Ardanza parkean, iazko Santakurtz egunean zuhaitza landatu eben leku berean.

UDALA

Apirilaren 23an, barikuz, Berri Txarrak taldearen azken urtea batzen dauan dokumentala ikusgai izango da Galdakaoko Torrezabal Kultur Etxeko areto nagusian.

BINKE UDALA

«Dardara» dokua Galdakaon ikusgai

Elexaldeko ikasleak alkateagaz

Hilero, osasungintzaren alde

Elexalde institutuko ikasleak Iñigo Hernando Galdakaoko alkateagaz batu ziran, gazteek Greziako Katerini herriko ikasleekaz izan eben esperientzia gertutik kontatzeko.

Irudi hau bidali eutsan Pentsiodunak Martxan ekimenak Binkeri, hileroko lehenengo eguaztenean anbulatorio nagusiaren aurrean batzen dirala gogoratzeko.

Binke! apirila 2021 21

Kirola

«Emakumeen pilota taldea sortu gura dugu Usansolon» Esku-pilotan, eta nerabezarotik aurrera, Usansolon emakumeek taldean entrenatzeko aukerarik ez dutelakoan, Oihanak eta Ainarak emakumeen pilota taldea sortu gura dute; horrela, alabentzako ere eredu izango dira.

D

uela hilabete helarazi zioten Oihana Laresgoitik (Bilbo, 1980) eta Ainara Navarrok (Bilbo, 1986) Binkeri emakume pilotarien taldea sortu nahi zutela Usansolon. Hilabete beranduago, haiekin bildu gara.

Nortzuk zarete eta zer dakarzue esku artean? Ainara Navarro eta Oihana Laresgoiti gara, Usansolon bizi garen bi emakume. Zaletasun desberdinak baditugu ere, komunean dugu pilota.

Orain dela hiru urte Larrabetzun ezagutu genuen elkar, hango emakumeen pilota taldean. Gure alabak Usansoloko pilota taldean jokatzen hasi dira aurten, guk aldiz ez dugu herrian bertan entrenatzeko aukerarik, eta horregatik, emakumeen pilota taldea sortu nahi dugu.

Nori eskainitako klaseak izango ziren hauek? Pilotan jokatu nahi duen emakume orori. Jakin badakigu, maila eta adin desberdineko jendea batuko garela: txikitan pilotan jokatutakoak zein kirol honetan hasi nahi dutenak.

Mailak berdin du, jokatzea eta gozatzea da kontua. Elkarrekin ikastea, guretzako tartetxo bat izatea, eta gustuko dugun kirolean aritzea.

Pentsatu duzue jada non egingo dituzuen entrenamenduak? Kiroldegian jokatzea zen gure lehentasuna, eta horregatik Usansoloko Pilota Taldera jo genuen, laguntza eske. Esku zabalik hartu gintuzten hauek, eta era berean frontoiko ordu libreak eskaini. Kontuak horrela, astearte eta ostegunetan frontoia libre dagoenez, hor jokatuko genuke. Ordutegia zehaztu gabe egon arren, aurrerapen bezala esan nahi dugu 22 apirila 2021 Binke!

BINKE

Pilotan aritzeko, deitu lasai!

Emakumea bazara eta, edozein maila duzula ere, pilotan aritu gura baduzu Usansolon, deitu: 620 77 96 45 687 78 33 67

arratsaldeko bostetatik aurrera izango direla, eta ordubeteren bueltan iraungo dutela saioek, baina hau denon artean erabakitzea da gure asmoa.

Taldea sortzekotan, zuek hartuko zenuten entrenatzaile papera? Ez, edo ez dugu horretarako asmorik behintzat.

Hasi berriak gara pilotan, hiru urte baino ez daramatzagu honetan, eta horregatik ez dugu nahi entrenatzaile gisa jardun.

Taldearen parte izan nahi dugu, baina jokalari gisa. Zorionez, Usansoloko Pilota Taldekoek entrenatzaile baten bermea izango dugula esan digute.

Kirol arloan, Usansolon, emakumeek ba al dute gizonek besteko bermerik edozein kiroletan aritzeko? Orokorrean, ez. Salbuespenak salbuespen, gu, emakumeok gara edozein kiroletan aukera urrienak edota oztoporik handienak izaten dugunak. Baina ez da Usansoloren arazoa, gizarte osoak erroturik duen ezaugarria da hau:

honek guztiak zuzenean eragiten die gure haurrei, txikitatik aurreiritziz betez haiek. Horregatik, kirol eskaintza zabalagoa eta emakumeen presentzia handiagoa behar dugu.

Kirol esparruan eta berdintasunaren bidean, zeintzuk lirateke herriaren erronkak?

Emakumeen kirola bultzatzea eta parte hartzea ahalik eta gehien handitzea, kirol eskaintza zabala eskainiz. Era berean, haurren motibazioa indartuko duten egitasmoak aurkeztea: izan erakustaldiak, egun bakarreko parte-hartzeak edo halako besteren bat, haurrek kirol desberdinak frogatu eta gustuko dutena zer den haien kabuz ikusteko. Amok paper garrantzitsua dugu hemen, kirol arloan ere eredu izan behar baitugu haurrentzat, frontoian, zelaian zein mendian gure presentzia bermatuz.

Aurreiritziekin bukatu nahi badugu, nahitaezkoa da orain arte eskainitakoa indartu eta beste planteamendu bat aurkeztea.

PUBLIERREPORTAJEA

Zuluaga Barriz

zaharrak deskubritu doguz»

JABI ROJO

«Pandemiagaz etxeko bitxi Pandemiak etxean tarte luzeagoak igarotzera eraman gaitu, eta horrekin batera aspaldiko bitxi zaharrak aurkitu dituzte askok. Horrek eragina izan du Ander Zuluaga bitxigilearen jardunean, bitxiak birziklatzen hasi delako.

Zelan ba okurritu zitzaizuen urrea birziklatzen hastea?

Jakingo dozuen moduan, guk tailerra daukagu eta urre asko erabiltzen dogu bitxiak egiteko: belarritakoak, eraztunak, lepokoak... eta azken boladan asko ikusten gabiz jendeak aitite-amamaren edo joan egin jakuzan senideen bitxiak daukozela, ez dituanak erabiltzen baina ez dituanak bota gura. Holan ba, urre hori birziklatzeko aukera aztertu genduan, eta holantxe gabiz azkenotan.

Birziklatu diozu, baina zelan? Jendeak ekartzen deuskuzan bitxiak sentimentuagaz lotuta dagoz, eta horregatik ez dabez saldu gura, baina prest dagoz urre horregaz beragaz beste barri bat sortzeko. Beraz, lehenengo, bezeroak dakarren urrearen balorazio bat egiten dogu eta ostean, balio horregaz eta urre beragaz, beste bitxi barri bat egin geinke bezeroak dakarren urrea urtu ostean.

Norberak ekarritako urreari bigarren bizitza bat ematen diozue beraz. Eta amamaren bitxi zaharrik konpontzeko aukerarik baduzue? Aukerak mila dagoz. Esan dodan moduan, urrea urtu eta beste bitxi barri bat egin geinke afinatu eta barriro aleatuta —urre zuriagaz, horiagaz, larrosagaz edo platinoagaz—, edo galdetu dozun moduan, bitxi zaharrak be konpondu edo moldatu egin geinkez. Azken kasu honetan, esate baterako, amamaren belarritako handiakaz txikerragoak egin ahal deutsuguz, edo bi aliantzatik bakarra egin...

Eta nik eramandako urre kopuruak ez badu ematen beste bitxi bat sortzeko? Ekarri dozun urre kopuruagaz ez badeusku emoten zuk gura dozun bitxia egiteko, diferentzia ordaindu zeinke, bitxi barri horri gehitzen deutsagun urrea ordainduta.

Binke! apirila 2021 23

Gorosibaiko hondakinen planta berria

Kezka eragin duen eraikina sortu gura dute TESTUA: IÑIGO LARREA LABARRIETA ARGAZKIAK: BINKE

Eraikuntza eta Eraispen Hondakinen instalazio berria eraiki gura dute Usansoloko Gorosibai auzoan eta horrek kezka eta ardura sortu du herritarren artean. Pasa den apirilaren 10ean auto-karabana antolatu zuten eta sinadura bilketa ere abian jarri dute.

U

sansoloko Gorosibai auzoak eraikuntza eta eraispen hondakinak ikertzeko eta eraldatzeko instalazioa hartuko du laster, hala onartuta dagoen proiektuaren arabera. Eraikina Usansolo eta Bedia artean dagoen 93.000 metro karratuko lursail batean kokatuko da, Gorosaibai auzoan. Herritarrak, hainbat arrazoi tarteko, erabaki horren kontra agertu dira. Eraikuntza eta Eraispen Hondakinen —EEH edo gaztelaniako RCD hizkiekin laburtuta ezaguna— eraikina indusketa lur, eraikuntza, eraberritze, konponketa eta abarrek sortutako hondakinen kudeaketa eta balorazioari eskainitako instalazioa da. Horrela izanik, leku zehatzetan sortzen diren hondakin mugatuak lantzen dira bertan; hau da, errepide, indusketa, eraikuntza edota erauzteko industrietan sortzen diren hondakinak lantzen dira.

Hori guztia kontuan hartuta eta material arriskutsu batzuk kenduta, EEH eraikinen bitartez birzikla daitezkeen hondakinak ugariak dira. Ezin ahaztu askotan zabor obren artean material arriskutsuak agertzen direla: amiantoa, esprai boteak… baina horiek prestakuntza berezia jaso duten langileek soilik tratatzen dituzte. Bestalde, mate-

24 apirila 2021 Binke!

rial hori tratatzeko langileek berez baimena duten beste planta batzuetara eraman behar dituzte hondakinak.

Proiektua martxan. Moyua eraikuntza taldea izango da hondakinak ikertzeko eta eraldatzeko planta sortzearen arduraduna. Taldeak komunikabideei helarazi dienez, RCD eraikina ingurumenean integratutako eta inpaktu txikiko proiektua izango da. Produkzioak biltegian bertan garatuko dira, maila tekniko eta ingurumenekoak eskatzen dituzten betebeharrei erantzunez, eta proiektua garatzeko 15 milioi euroko inbertsioa egingo da. Aurreikusi denez, urte amaierarako amaituta egon daiteke, eta Moyua taldeak aldarrikatu duenez, zuzeneko eta baita zeharkako enplegua bultzatzeko bitartekari eraginkorra izango da, etorkizunean eraikuntzan erabiltzeko materialak berreskuratu eta eraldatuko baitira.

Oraindik administrazio prozedura desberdinak eta lizentziak lortu behar badituzte ere, momentuz martxan jarraitzen du proiektuak. Horren aurrean eta Galdakaoko Udalak komunikabideei ziurtatu dienez, Udalak aurreproiektua baztertu du, baina kontuan hartzekoa da erabakia ez dagoela erakunde honen esku soilik.

Autonomia erkidegoak eta tokiko entitateak dira eraikuntza eta eraispen hondakinen kudeaketari dagokionez legedia betearazteaz arduratzen direnak. Horrekin, lantegia kontrolatzeaz, ikuskatzeaz eta baimentzeaz arduratzen dira. Horiekin batera, administrazio publikoak eraikuntzako eta eraispeneko hondakinak birziklatzetik sortutako materialen erabilera egokiaz arduratzen da eta baita lan publikoetan baliabide naturalen aurrezpena sustatzeaz ere.

Auzokideak kexu. Gorosibaiko auzokideen arteko lehen bilera etxe ondoan emango zen eta ezagutzen ez zuten industria jarduera baten berri izan zutenean gertatu zen. Geroztik,

bizilagunak antolatu eta Gorosibaiko Auzo Elkartea sortu zuten. Horrekin batera, «RCD hemen ez!» plataforma herritarra ere sortu da. Honen bitartez, EEH eraikinaren kontrako sinadurak biltzen dabiltza eta momentura arte 1.605 pertsonek eta 28 elkartek hartu dute parte. Bestalde, plataformaren bitartez ere Usansolon, Galdakaon eta inguruko herrietan ere ikusi den auto-karabana antolatu zen apirilaren 10ean, eraikinaren kontrako jarrera erakusteko. «Manifestazio mugikor» honetan 200 ibilgailu inguru batu ziren.

Auzokideen kexak gehienbat instalazioak sortu dezakeen hautsa, ingurumen arazoa, kamioien joan-etorrien zarata eta kokapen hurbilean oinarritzen dira. Izan ere, 2021eko urtarrilaren 22an, Udalak Gorosibaiko herritarrei jakinarazi zien eraikuntza eta eraispen hondakinak tratatzeko lantegia eraikitzeko aurreproiektua aurkeztu zela. Hori ikusita, lantegi mota hauek instalatuta dauden herrietako elkarte eta bizilagunekin harremanetan jarri, eta horiek gehiegizko trafiko, zarata eta hautsaren berri jaso zuten Gorosibaikoek.

Auzoko bizilagunek Moyua enpresa eraikitzailearekin bilera bat ere izan zuten. Bertan, hauentzat adierazgarriak ziren hainbat datu bildu zituzten: lantegiak 250.000 tona hondakin kudeatzeko gaitasuna izango luke. Kalkulua egin ostean, Gorosibai erdian kokatuta dagoen Maria Nieves Gallastegi kaletik kamioi bat 10-15 minuturik behin lanegunetan igaro beharko litzateke arratsaldeko 19:00 arte.

Etxebizitzetatik hurbilegi. Egoera berri honen aurrean, Gorosibaiko Auzo Elkarteak txosten tekniko bat aurkeztu zuen proiektu honen bideragarritasunaren aurkako sei alderdi zehazten. Hasteko, auzoan kokatuta dauden etxebizitzak «RCD eraikina baino lehenago sortu zirenez, etxebizitzek lehentasuna dutela» aldarrikatzen dute. Bigarrenik, enpresak aurkeztutako

proiektuan «plantak ekar ditzakeen arriskuei ez zaie behar bezala heltzen eta horregatik ingurumeneko arriskurik ez dagoela bermatzeko argudioen gabezia» adierazten dute.

Hirugarrenik, EEH plantaren isurketetan oinarrituz, «horren jarduera legez osasungaitz, gogaikarri eta kaltegarri» gisa ulertzen dute auzokideek. Laugarrenik, jarduera zein den kontuan hartuta, «planta hirigunetik gutxienez 1.000 eta 2.000 metrora egon beharko litzateke kokatuta, eta ez 350 edota 152 metrora», orain aurreikusita dagoen bezala. Bosgarrenik, «Udalak lantegiaren kokapenari uko egin beharko lioke, berez legeak zehazten dituen neurriak ez direlako errespetatzen». Eta azkenik, «herritarren bizi kalitatea, interesak, inbertitutako baliabideak eta baita gizartearen ongizatea larriki kaltetuta geratuko direla» aldarrikatzen dute Gorosibaiko auzokideek.

Galdakaoko Udala, bere aldetik, «proiektua juridikoki aztertzen» ari dela azaldu dio Binkeri, instalazio honek baldintza guztiak behar bezala betetzen dituen edo ez jakiteko eta «noski, inguruari eta herritarrei kalterik egiten ez diela bermatzeko». • Binke! apirila 2021 25

Guturribai-Arteta-Azarola-Umakortatzaga-Lekubaso-Usansolo-Galdakao

I

LUZERA 17,5 km.

bilbide zirkular bat proposatzen dugu, udalerriko eta inguruko txoko eta gainetatik igaroz, zehazki Arteta eta Lekubaso inguruan. Galdakaon hasiko dugu ibilbidea, eta Abusutik Guturribai industrialdera iritsiko gara (1). Eitzagako haizeolaren ondotik igaroko gara (1.1), baina guk gora doan pista hartuko dugu, dinamitaren hesiaren ondotik doana, Anzuoloagako tontorretik igaroz, garai batean San AntonTxikerra baseliza zegoen tokitik (2). Berehala Artetako txakolin zelaietan sartzen gara (3). Ateak gurutzatu eta hesian gora jarraituko dugu Otzagaraiko leporaino, berriro ere hesitik Artetaganako gailurraren azpitik igaroz (4). Lepora iritsi baino pixka bat lehenago, hesia utzi eta pistan behera metro batzuk eginda, Azaolako haizeola aurkituko dugu adar eta sasien artean ezkutatuta (5). Otzagaraiko lepora igotzen den pistan gora joango gara berriro. Interesgarria da Otzagaria tontorrera igotzea, baina Upo edo Otzagarai aldera igo beharrean Lekubasotik San Segismundora igotzen den pistara jaitsiko gara. Udaletxeko Upoko aterpe ondotik igaroko gara (6). Pisten bidegurutzean Lekubasorantz jaitsiko gara, eta, jaitsieran, muino bat duen zelai bat aurkituko dugu, Umakortatzaga edo Mukurtza da (7). Gana horretara igoko gara, eta gero zelaira jaitsiko gara berriro, baina berriro pistari heldu beharrean, Lekubasorantz jaisten den ezkerreko bidezidorrari helduko diogu, ganaren beste aldetik. Lehenengo bidegurutzean, Lekubasoko urtegiaren ondoko pistaraino eramango gaituen ezkerrekoa hartuko dugu. Handik Lekubaso atseden lekuraino joango gara (8) eta errepidetik Usansolora iritsiko gara. Unkina eta Bekeatik Galdakaora joango gara berriro, eta han amaituko da gure ibilbide-proposamena.

2

1

DENBORA 4 ordu 30' DESNIBELA 506 m.

ZAILTASUNA Erraza

1.1

6 7 5 Anzuoloagako tontorra

4 Guturribai industrialdea

8

Eitzagako haizeola

2 3

3

1 1.1 Ardantzagana mahastiak

GALDAKAO

4

Arteaganako tontorra

5

Azaolako haizeola

26 apirila 2021 Binke!

6

Upoko aterpea

7

Umakortatzaga

8

Lekubaso

Proiektu honetarako lanean: Argitaratzailea: Aitu elkartea.

Koordinatzailea: Jon Gomez Garai.

Erredakzioa: Beñat Armentia eta Iñigo Larrea.

Batzorde Orokorra: Julen Urrutxurtu, Agurtzane Uribarri, Iñigo de Miguel, Izaskun Rekalde, Gaizka Uriarte, Ixone Muñiz eta Alain Jauregi.

Maketazioa: Sua Estudio.

Ilustratzaileak: Irrimarra.

Inprenta: BEPSA. Banaketa: Lantegi Batuak Fundazioa eta Correos.

Hilero banatutako ale kopurua: 14.000 Lege Gordailua: BI-41-2016 ISNN: 2444-9385

Usansolo Herriak deituta, martxoaren 27an kalejira eta ekitaldia egin zuten herrian, bertan erroldatzeko deia eginez.

Proiektu hau posible egiten dute: Ohiko kolaboratzaileak: Manu Etxebarria, Edu Madina, Aitzol Altuna, Estibaliz Apellaniz, Joanes Urkixo, Yayone Altuna, Irati Bediaga, Julen Gabiria, Gotzon Barandiaran, Antton Irusta, Nerea Urgoiti, Josi Basterretxea, Xabier Valencia, Nagore Ferreira Zamalloa, Edu Olea eta Bego Martinez.

Elkarte laguntzaileak: Ganguren Mendi Taldea, Burtotza Mendi Taldea, Andra Mari Dantza Taldea, Galdakao Gogora, Etxerat, Usansolon Euskaraz, Euskaraldia eta Bagabiz euskara elkartea.

Argazkilariak: Jabi Rojo, Gotzon Almaraz, Julio Legarretaetxebarria eta Aitzol Zamalloa.

Webgunea: Aitor Espinosa eta Naiara Perez de V illarreal.

Binke aldizkariak ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako iritzi edota esanen erantzunkizunik

Ainara Artetxe galdakoztarrak hizkuntza-asilo bila dabilen familia baten kasua kontatu zuen webeko iritzi batean.

Harremana: info@binke.eus Publizitatea: publi@binke.eus

www.binke.eus

Babesle ofizialak:

Gorka Galarzak orain 25 urte egin zuen apustuaren erreportajeak irakurrienen artean egoten jarraitzen du.

Binke! apirila 2021 27

Transexualitatea

«Errealitate hau zabaltzea garrantzitsua ikusten dugu» Transexualitatearen Ikusgarritasunaren Nazioarteko Eguna martxoaren 31n izan zen. Asko dira egun horrekin euren burua islatuta ikusten dutenak, Aintzane, Asier, Ane eta Ekaitza galdakoztarrak bezala.

G

BINKE

ure gizartea gehiago dago eginda besteen pentsamenduak asetzeko norbera zoriontsu izateko baino, eta horrek ez luke horrela izan beharko. Horretaz asko daki Muniozguren Corrales familiak, eta eurekin egon gura izan du Binkek Transexualitatearen Ikusgarritasunaren Nazioarteko Egunaren harira.

Zerk eraman zintuen Naizeneko kide izatera? Alaba bi ditugu; nagusia Ane, 13 urtekoa, eta txikia Ekaitza, 8 urtekoa.

Ekaitza jaio zenean hanka tartean zakila zuenez mutila zela pentsatu genuen eta hala tratatu izan dugu urteetan. Txikitxikitatik beste bat zenaren seinale pilo bidaltzen zizkigun, baina gu ez geunden prest horiek ulertzeko. Azkenean, Ekaitzari galdera zuzena egitera ausartu ginen: «Laztana, zu nor/zer sentitzen zara?» eta berak argi eta garbi esan zigun, «ni neska naiz». Urteetan itxaron dugun erantzuna zen eta hortik aurrera beldurraz gainezka Naizen elkartearekin harremanetan jarri ginen.

Gurasoen prestakuntza zein puntura arte da garrantzitsua? Gurasoak inoiz ez gaude prest errealitate honi aurre egiteko. Gure familian betidanik nahiko mentalitate irekia izan dugu, hala ere, guraso bezala inoiz ez duzu nahi zure seme edo alabak bizitzan bide zailago bat izatea; argitu beharra dagoelako inork ez duela bide zailago bat nahita aukeratzen. Zoritxarrez, gaur egun, oraindik horrela dago egoera eta horregatik errealitate hau ahalik eta gehien zabaltzea garrantzitsua ikusten dugu, gizarteak edozein pertsona edo familia modukoak garela uler dezan.

28 urria 2018 Binke!

Eta ikastolan, zelan? Gure alabak Eguzkibegi Ikastolara doaz, eta hasieratik laguntzeko prest egon direnez, orokorrean ondo moldatu direla esan dezakegu. Bestalde, argitu beharra dago edozein ikastetxetan kasu bat eman arte zentroak ez daudela prest errealitate honi aurre egiteko. Naizen elkarteak emandako informazioari esker, gurasoak arduratzen gara zentroek jarraitu behar dituzten pausoez. Hau da, Berdindu Eskolak Eusko Jaurlaritza sailekoekin harremanetan jarri behar dira eta eurek protokoloa ezartzen laguntzen diete.

Horrekin, zentroko klaustroak doako formakuntza jasotzen du.

Zeintzuk izan dira bidean aurkitu dituzuen oztopoak? Zorionez Euskal Herriko 2012ko legeak Ekaitzari izena eta sexu aldaketa egiteko aukera eman digu, baina oraindik espainiar estatuan ezin izan dugu aldaketarik egin: ez jaiotzaagirian ezta NANean ere. Beste alde batetik, Ekaitza oraindik ume bat da eta

Familiei arreta 688728055 familia@naizen.eus

zorionez momentura arte oztopo gutxi aurkitu ditu gizarteari dagokionez. Hala ere, garairik latzena nerabezaroa izaten da eta horrek beldurra ematen digu.

Zein gomendio emango zenieke zuen egoeran dagoen familia berri bati? Zaila da beste familia bati gomendioren bat ematea, bakoitzak bere denbora behar duelako informazioa prozesatzeko eta bakoitzak oso esperientzia ezberdina bizi ahal duelako, baina bai esango genieke errealitate hau bizi dugun gero eta familia gehiago gaudela eta beldurra sentiarazi arren merezi duela zure seme edo alabaren begietan islatzen den poztasun eta askatasuna ikustea. Gainera, horrelako egoera baten familiaren artean lortzen den konplizitatea izugarria da.

Antzerkia

Musika

Apirilak 24, zapatua

Apirilak 17, zapatua

Glu Glu

Zetak

Botadun katua

Ordua: 18:00 Sarrerak: agortuta

Ordua: 18:00 Sarrerak: 4-6€

Apirilak 30, barikua Ertza

Zehar

Ordua: 19:00 Sarrerak: 6-8€

Maiatzak 9, domeka Ekoma teatro

Antonia

Ordua: 19:00 Sarrerak: 6-8€

Maiatzak 14, barikua Kukai, Tanttaka

Hnuy illa

Apirilak 17, zapatua Egitasmoan parte hartzeko, izena emateko eta informazioa jasotzeko mahaiak jarriko dira herrian zehar

RPS 258/15 M.Miguel Herrero D.O.O Y Audioprotesista

Ordua: 19:00 Sarrerak: 7,5-10€

Hamaika Gara

Ikusmena eta entzumena Bizitza gehiago ematen diegu zure zentzumenei Juan Bautista Uriarte, 19. GALDAKAO Telefonoa: 94 456 59 54 WhatsApp: 688 856 690 Hauetan ere bagaude!

ikusmen eta entzumen zentroa

Binke! apirila 2021 29

30 apirila 2021 Binke!

Binke! apirila 2021 31