Mná 100 – Mná Gairmiúla Ceannródaíocha

Mná Gairmiúla Ceannródaíocha Mná sa Chigireacht roimh bhunú Shaorstát Éireann agus ina dhiaidh sin’

Réamhrá

Photograph by Declan Gilroy, School Classroom, 1970s.

Scan copyright Photo Album of the Irish. Contributed by Kathy Gilroy-Barry.

Courtesy of Photo Museum Ireland

Chuir MNÁ100 an aiste grianghraf seo le chéile i gcomhar le Frances Moss agus Fintan O’Mahony, Cigirí Staire Iar-bhunscoile leis an Roinn Oideachais.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Réamhrá

Mar chuid dár gcuid oibre sa chigireacht ó lá go lá bíonn an

Is cuid de shraith na mban de Chlár Dheich mBliana na

Chomh maith leis sin, tarraingíonn sé aird ar an méid a

t-ádh orainn a bheith ag obair le go leor mná dochreidte ar fud

gCuimhneachán atá san aiste grianghraf comórtha céad bliain

chuireann na cigirí le gnéithe níos leithne de shaol na

an chórais oideachais agus is deacair a shamhlú go raibh tráth

seo, ina ndéantar comóradh ar an méid atá curtha i gcrích ag

hÉireann i réimsí na polaitíochta, na n-ealaíon agus na

ann nuair a ceapadh nár fheil sé go mbeadh mná ina gcigirí nó

mná ceannródaíocha. Bhíomar in ann é a dhéanamh mar gheall ceardaíochta agus an chaoi ar chuir cigirí le sochaí na

go deimhin i gceannas ar scoileanna. Sa 21ú hAois, glacaimid

ar an méid a rinne iar-chomhghleacaithe, a bhfuil a gcuimhní

hÉireann agus iad páirteach in eagraíochtaí, i gcumainn

leis, agus bímid ag súil leis, go gceapfaí mná i róil oideachais

institiúideacha fite fuaite le creatlach na hoibre a dhéanann cigirí

agus i gcarthanais.

mar phríomhoidí agus mar chigirí ach ní raibh sé sin amhlaidh i

gach uile lá, d’fhonn cabhrú le gach gné den chóras oideachais

gcónaí. Ó bunaíodh an córas Bunoideachais sa bhliain 1831 bhí

a fheabhsú.

Tá sé tábhachtach a lua go bhfuil sé faighte amach againn mar chuid den iniúchadh seo go bhfuil scoláirí

ról lárnach i gcónaí ag mná i ngairm na múinteoireachta. Mar sin féin, bhí deireadh an 20ú hAois ann sula raibh aon líon sun-

Agus comóradh á dhéanamh againn ar Mná100, díríonn an aiste in Éirinn agus thar lear ar an eolas faoi na mná seo agus

tasach de mhná fostaithe i gCigireacht na Roinne Oideachais.

grianghraf seo ar an tréimhse sula baineadh neamhspleáchas

go dtugann siad aitheantas dóibh mar gheall ar an méid

Mar a tharla i gcás róil eile sa státseirbhís, chuir constaicí a

amach in 1922 agus tugtar aitheantas do na chéad chigirí mná

atá curtha i gcrích acu. Tá sé tráthúil, agus ceiliúradh á

d’eascair as an gcóras agus as an stair araon, bac ar mhná poist

a bhí againn, an chúis a ndeachaigh mná isteach sa chigireacht

dhéanamh ar bhunú na Roinne Oideachais tar éis neam-

áirithe a ghlacadh, go háirithe poist shinsearacha agus poist

agus an fáth a raibh a laghad cigirí mná ann i rith na tréimhse.

hspleáchais a bheith bainte amach, go ndéanfaí ceiliúradh

bhainistíochta.

Déantar scrúdú san aiste freisin ar an tionchar a d’imir bunú

ar a saol agus go dtabharfaí aitheantas dóibh.

na Roinne Oideachais in 1924 ar an gcigireacht, agus pléitear Ar go leor bealaí, léiríonn stair na mban sa Chigireacht an dul

gairmeacha roinnt cigirí mná a bhí ag obair sular bunaíodh an

Agus tú ag iniúchadh na haiste grianghraf seo, beidh

chun cinn atá déanta sa tsochaí i gcoitinne mar a bhaineann le

Roinn agus ina dhiaidh sin. Sa dara leath den aiste grianghraf

deis agat éisteacht leis an staraí Pádraig Ó Donnabháin

comhchearta. Mar sin féin, tá scéal ag baint freisin leis an bhfor-

tugtar léargas ginearálta ar an gcaoi ar fhorbair cúrsaí oideachais ag cur síos ar stair na mban sa Chigireacht, chomh maith

bairt a tháinig ar an gcórais oideachais, lena n-áirítear earnálacha

sa Stát nua agus ina dhiaidh sin sa Phoblacht, nó gur ritheadh an leis na hiar-chigirí Maura Clancy, Emer Egan agus Doreen

na hiar-bhunscoile agus an ghairmoideachais agus na forbairtí

tAcht Oideachais sa bhliain 1998

McMorris, atá ina gceannródaithe iad féin. Thosaigh an aiste grianghraf seo de chuid chomórtha céad bliain

curaclaim, go háirithe an chaoi ar cuireadh le raon na n-ábhar a bhíonn ar fáil do chailíní. Bhí ról lárnach ó thaobh na bhforbairtí

Mar thoradh ar ár gcuid oibre le Mná100 tá léargais, foinsí

Mhná 100 amach mar thionscadal inmheánach laistigh de

seo ag cuid mhaith de na mná a roghnaigh muid chun staidéar

agus naisc nua tagtha chun cinn maidir leis an tábhacht

Chigireacht na Roinne Oideachais. Rinne Frances Moss

a dhéanamh orthu anseo, ach tá a fhios againn go bhfuil i bhfad

a bhain leis na Cigirí agus an méid a chuir siad leis an

agus Fintan O’Mahoney iniúchadh ar stair na Cigireachta,

níos mó scéalta fós le hinsint.

bhforbairt ar chóras Oideachais na hÉireann.

go háirithe i gcomhthéacs rannpháirtíocht na mban, nuair

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Réamhrá

a bhí an tír ag dul tríd an tréimhse chorrach a bhain le neamhspleáchas a bhaint amach agus bunú an tSaorstáit in 1922 nó gur tugadh isteach Acht Oideachais na bliana 1998. Chuir an saothar léannta a rinne Pádraig Ó Donnabháin agus John Coolahan an creat ar fáil don obair seo, agus muid ag tarraingt ar a saothair, ‘The Stanley Letter: The National School System and Inspectors in Ireland, 1831 – 1922’, Pádraig Ó Donnabháin, agus, ‘A history of Ireland’s school inspectorate, 1831–2008’, John Coolahan agus Pádraig Ó Donnabháin.

Tá súil againn go dtabharfaidh an aiste grianghraf seo ábhar machnaimh duit go mbainfidh tú taitneamh aisti.

Frances Moss & Fintan O’Mahony

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Bunú na Cigireachta

Mná sa Chigireacht roimh bhunú Shaorstát Éireann agus ina dhiaidh sin I mí Mheán Fómhair 1831, chuir Edward Stanley, PríomhRúnaí na hÉireann, airgead ar fáil don Tiarna Leifteanant chun bord a bhunú a d’fhéadfadh maoirseacht a dhéanamh ar bhunú córais oideachais náisiúnta, a bheadh freagrach don rialtas. Rud ollmhór a bhí anseo ó thaobh cúrsaí oideachais de in Éirinn. An bhliain dár gcionn, 1832, bunaíodh córas Cigireachta scoile stáit. Earcaíodh an chéad cheathrar cigirí i mBealtaine na bliana 1832, beirt Chaitliceach agus beirt Phrotastúnach, agus tugadh cúige amháin do gach duine acu, Cúige Mumhan, Cúige Uladh, Cúige Chonnacht agus Cúige Laighean. Fir ab ea an ceathrar acu.

Hugh Hamill Robert Sullivan Thomas Jaffray Robertson John Fisher Murray

Letter from Chief Secretary for Ireland Edward Stanley to the Duke of Leinster to establish the National School system.

Courtesy of Department of Education T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Bunú na Cigireachta

Mheas Stanley go gcinnteodh próiseas cigireachta go

Ón tús, léirigh an córas earcaíochta gur daoine uaisle

gcuirfí rialacháin i bhfeidhm

a bheadh sna cigirí agus ní raibh siad ceaptha de bharr iomaíochta. Ba iad na prionsabail a úsáideadh ná cothro-

It was accepted wisdom of the day that a state supported

maíocht shainchreidmheach agus tógadh an phátrúnacht

education system should include a formal inspectorial di-

isteach sa chóras oideachais. Sa bhliain 1854, áfach, chuir

mension to ensure that regulations were fulfilled and that

Tuarascáil Northcote-Trevelyan stop leis an bpátrúnacht

teachers were accountable for their performance…

i Státseirbhís na Breataine agus thosaigh siar ar chigirí a cheapadh ar bhonn fiúntais trí scrúdú a dhéanamh. Is é an

In the context of the religious sensitivities in Ireland of

Trevelyan atá luaite anseo, mar a tharlaíonn, an duine céan-

that time, the inspectors would help to uphold the foun-

na a thuill droch-cháil le linn an Ghorta Mhóir agus a bhfuil

dation principle of the new system and act as guarantors

an droch-cháil sin fós fanta linn in The Fields of Athenry.

against proselytism in the schools (O’Donovan, 2017).

Reáchtáladh an chéad scrúdú chun dul isteach sa ChigireBhí an chigireacht nuabhunaithe ag tógáil ar an obair a bhí

acht in 1860, bunaithe ar chlár ábhar a shocraigh an Bord

déanta ag Cumann Phlás Chill Dara, a bunaíodh in 1811

Oideachais. Fir ar fad a ceapadh sa tréimhse sin, agus faoi

d’fhonn freastal go sonrach ar an éileamh ar oideachas i

1868 bhí ceithre chigire is seasca ann.

measc na mbocht a bhí ina Caitlicigh. Leag an Cumann amach múnla don chigireacht scoile tar éis 1818 le maoiniú ón rialtas. Tugann Ó Donnabháin (2017), le fios go raibh gné eile chomh maith faighte le hoidhreacht ó Chumann Phlás Chill Dara: …conception of the inspector as a gentleman who could represent the Board and who would also have authority among schoolmasters.

Ballydrehid National School Inspectors book 1873-1921.

Courtesy of Tipperary Studies

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Sular tugadh isteach scrúduithe agus sular bronnadh céimeMná bainteach le anna ar mhná, bhí mná ann a d’oibrigh don Bhord. Sa bhliain Bord na gCoimisinéirí 1856 den chéad uair, bunaíodh catagóir speisialta d’fhosden chéad uair agus taithe a dtugtaí ‘eagraithe’ orthu chun cabhrú leis na scoileanna amchláir agus socruithe curaclaim a ullmhú. D’fhéadiad mar Eagraithe fadh múinteoirí náisiúnta cur isteach ar phost mar ‘eagraí’.

Scoile Ceapadh cúig mhúinteoir déag ina n-eagraithe in 1856 agus mná ab ea triúr acu sin. Ba iad seo na chéad mhná a fuair aon phost suntasach oifigiúil faoi Choimisinéirí an Oideachais Náisiúnta. Bhí ról an-tábhachtach acu ó thaobh tacú le scoileanna agus tá sé an-tábhachtach aitheantas a thabhairt dá gcuid oibre agus an chaoi ar chuidigh siad go mór le cúrsaí scolaíochta agus le caighdeán an oideachais a fheabhsú. I ndáiríre, d’fhéadfá a rá go raibh bunú an ghrúpa seo chun tacú leis na scoileanna ar cheann de na chéad samplaí den rud ar a dtugaimid ‘Seirbhísí Tacaíochta na Roinne’ orthu sa lá atá inniu ann.

Cliceáil le haghaidh fuaim

Irish Educational Year Book 1914 pg 38, Educational Company of Ireland.

Courtesy of National Library of Ireland

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Ceapadh na chéad chigirí mná

Cé gur thug córas na scoileanna náisiúnta deis do mhná a bheith oilte mar mhúinteoirí agus a bheith ina n-eagraithe, bhí deireadh an chéid ann sula raibh seans acu aon dul chun cinn breise a dhéanamh.

Nuair a thosaigh níos mó de na hollscoileanna ag glacadh le mná agus nuair a d’athraigh an cleachtas earcaíochta agus é bunaithe anois ar scrúduithe chun dul isteach sa Státseirbhís, is ó thús an fichiú haois a fheictear mná á gceapadh mar chigirí.

Go bhfios dúinn is í Mary Prendergast an chéad Chigire ban a bhí ann agus ceapadh í ina ‘Directress of Needlework in National Schools’ sa bhliain 1888 tar éis blianta fada a bheith caite ag fir ag scrúdú na fuála. Le linn an ama ceapadh comhchlár tionsclaíoch don litearthacht agus do na scileanna le haghaidh cailíní sinsearacha agus bunaíodh ranna tionscail speisialta i scoileanna náisiúnta. Chuaigh go leor scoileanna náisiúnta de chuid na gclochar, agus cláir dá leithéid bunaithe ag cuid acu cheana féin, isteach sa chóras státmhaoinithe in 1888

Example of Lace by Emily Anderson.

Courtesy of National Museum of Ireland T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Ceapadh na chéad chigirí mná

Sa bhliain 1889, foilsíodh curaclam nua, ina raibh an Fhuáil mar ábhar, agus cuireadh i bhfeidhm é sna 5,000 scoil náisiúnta in Éirinn a raibh bean amháin ar a laghad ag múineadh inti agus ina raibh cailíní sinsearacha. Bhí an Fhuáil mar chuid den churaclam do na cailíní le fada; roimhe sin cuireadh é in áit ailgéabair, nach múintí ach do bhuachaillí amháin. Chreid Mary Prendergast: …using their hands gave young women habits of neatness, perseverance and discipline, skills that would stand them in good stead in Ireland, or in America (O’Donovan, 2017).

Faoin Acht um Theagasc Talmhaíochta agus Teicniúil 1899 bunaíodh An Roinn Talmhaíochta agus Ceardoideachais [DATI], a thosaigh ag obair in 1900 agus bunaíodh Dámh an Oideachais mar chuid dá chuid oibre. Faoin Acht Rialtais Áitiúil 1898 thosaigh DATI ag ceapadh teagascóirí talmhaíochta ar fud na tíre, chun eolaíocht an táirgthe bia a mhúineadh agus a léiriú. Mar chuid den obair a bhain leis an teagasc teicniúil sna scoileanna, bhí grúpa beag cigirí mná, lena n-áirítear Emily Anderson, ‘Inspectress of Home Industries’ agus Margaret Lough, ‘Inspectress of Domestic Economy’, ag obair don DATI. Sna tuairiscí tugadh ‘Miss’ ar na mná ba thúisce a ceapadh sa Chigireacht.

Example of Lace by Emily Anderson.

Courtesy of National Museum of Ireland T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Donegal cottage industries, lace making school by Robert French. Courtesy of the National Library of Ireland, L_ROY_09178 T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Ceapadh na chéad chigirí mná

I dtuarascáil bhliantúil DATI le haghaidh 1909-10, luaitear

cuairt ar Leitir Ceanainn, i nDún na nGall, an oíche sin.

Miss Anderson, Inspectress of Home Industries, sna

D’fhan Miss Anderson sa chigireacht i rith thréimhse an Éirí

rannóga ina dtugtar cuntas ar chaighdeán na hoibre sa

Amach idir 1916 agus 1923.

tionscal lása, agus cróise, bróidnéireacht ar chanbhás and spruigeáil (potaireacht a mhaisiú le dearaí beaga,

Tá Miss Lough, Inspectress in Domestic Economy, a bhí

múnlaithe ar leithligh). Ina tuarascáil ar an obair snáthaide

ina Mheitidisteach agus a rugadh i gContae na Gaillimhe,

agus fuála tugann sí le fios go soiléir an cineál gairme a bhí

luaite mar Chigire i ndaonáireamh na bliana 1911 freisin,

i gceist leis an teagasc agus leis an bhfoghlaim, agus go

agus d’fhan sise an oíche áirithe sin in Aontroim, roimh

deimhin leis an gcigireacht:

chuairt scoile an lá dár gcionn, is dóigh.

This work is educational rather than commercial. Girls

Cé gur tugadh an teideal ‘Inspectress’ do Miss Lough

are trained in cutting-out and fitting; making and mend-

agus Miss Anderson, bhí siad fostaithe i dáiríre le haghaidh

ing; shirt-making generally forms an important part of the

scrúdú a dhéanamh ar na Tionscail Bhaile, mar chuid

Course. The garments produced are mainly intended for

d’obair na Roinne Talmhaíochta (DATI). Ba rud neam-

home use, or for charitable distribution. In some instances,

hspleách ar leith a bhí anseo. Ní raibh aon bhaint dhíreach

pupils have gone direct from these classes to situations

aige leis an mBord Náisiúnta ná leis an mBord Idirm-

with dressmakers as ‘improvers’, and orders are occasion-

heánach a bhí i gceannas ar an soláthar bunoideachais

ally executed for local drapers; but the main object of the

agus meánoideachais ag an am. Sna córais bhunscoile

instruction is to train girls in household sewing, and habits

agus mheánscoile, fir amháin a bhí ina gcigirí go dtí 1909.

of thrift and economy. Efficiently conducted, these classes Thosaigh Miss Anderson, as Co. Chorcaí, ag obair i Scoil

are of much service to a district.

Ealaíne Chorcaí (‘the Crawford’ anois) sula ndeachaigh Saothar de chuid Molly-Claire Gillett

sí ag múineadh i gCorcaigh. Saineolaí ar an lása a bhí inti, agus ar chuid dá cuid oibre bhí teimpléid a d’úsáidtí

D’fhan Miss Anderson sa phost seo ar feadh roinnt blianta

go minic sna scoileanna. Bhí siad seo déanta aici sular

agus tá sí liostaithe i nDaonáireamh na bliana 1911. Bhí sí, ar

thosaigh sí ag obair don DATI in 1900 agus tá siad anois i

aon dul le go leor Cigirí ó shin, ar an mbóthar, ag tabhairt

Músaem Victoria agus Albert agus i Rannán na nEalaíon

Portrait of Emily Anderson. Used with permission of Rev Matsuura of St Barnsabas’ Church, Diocese Kitakanto of the Nippon Sei Ko Kai, Kusatsu, Japan.

Maisiúil sa Ghailearaí Náisiúnta.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

An chéad ‘Cigire Mná’ ar Scoileanna Náisiúnta

Dúirt cigire eile:

Mar chuid d’atheagrú na Cigireachta ag tús an fichiú haois

Faoin gcóras nua earcaíochta a bhí i bhfeidhm ceapadh í i

tháinig laghdú suntasach ar an tuarastal a bhíodh á íoc le

gcomórtas oscailte sa bhliain 1909. Cé gur ceapadh í mar

cigirí nua. Ar aon dul le forbairtí sa Bhreatain, d’fháiltigh na

chigire sóisearach, ‘treasury insisted, to her chagrin, that she

… that she bore the fatigue of travelling quite well but

Coimisinéirí roimh iarratais ó mhná mar ‘chigirí sóisearacha’

be described as a Woman Inspector’ agus faoi réir ri-

hastened to add that unfavourable weather conditions

den chéad uair in 1908. D’fhéadfadh sé go raibh an laghdú

alacháin na státseirbhíse thiocfadh deireadh le ceapachán

in winter might test her powers of endurance… however

a tháinig ar an tuarastal do chigirí sóisearacha, ina údar

ar phósadh di. Ba shampla é seo den rud ar tugadh ‘cosc

she was a thoroughly competent judge alike of the

maith leis seo agus gur éascaigh sé an bealach le go

an phósta’ air ina dhiaidh sin, agus bhí sé ar cheann de na

general merit of a teacher and the educational worth

gceapfaí daoine nua.

príomhrudaí a stop mná ó bheith ag obair sa státseirbhís.

of a school

Bhí an Dr Starkie (Coimisinéir Cónaitheach in Éirinn 1899-

Ba chóir a thabhairt faoi deara gur lean na Coimisinéirí ar

1920) freagrach as atheagrú a dhéanamh ar churaclam

aghaidh ag fostú líon suntasach ban mar ‘eagraithe’ agus

na bunscoile agus athstruchtúrú a dhéanamh ar phá na

go raibh siad seo freisin faoi réir rialú na státseirbhíse go

múinteoirí agus na gcigirí ag tús an chéid. Cé gur scéal eile

gcuirfí deireadh lena gceapachán ar phósadh dóibh.

é sin agus impleachtaí na n-athchóirithe, tá neart scríofa

Mar chuid dá hoiliúint, d’oibrigh Mary Bell Pye faoi mhao-

faoin tréimhse agus tá íomhánna ar fáil ar líne de Starkie,

irseacht cigirí sinsearacha, agus thug duine acu faoi deara

mar shampla, The Dictionary of Irish Biography.

go raibh sí;

Ba í Mary Bell Pye as Gaillimh an chéad bhean a ceapadh

Rather diffident about the making of notings in the Obser-

ina Cigire Scoile Náisiúnta. Bhain sí céim onóracha amach

vation Books … I am afraid that ladies are ill fitted to stand

san Ollscoil Ríoga agus dioplóma múinteoireachta ó

the physical strain of an inspector’s life

Cambridge. Nuair a ceapadh í bhí sí ag léachtóireacht i gColáiste na nDoiminiceach, Sráid Eccles. Tá tuilleadh eolais faoi stair na Siúracha Doiminiceacha, na scoileanna a bhunaigh siad agus go háirithe faoin scoil a bhíodh lonnaithe ar Shráid Eccles i mBaile Átha Cliath le fáil ar, Tuilleadh Eolais: Further Information

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

An chéad ‘Cigire Mná’ ar Scoileanna Náisiúnta

Ceapadh bean eile an bhliain dár gcionn, is í sin Margaret Mary Josephine Bourke ón Ráth, a bhí ag fanacht in Maryborough (Port Laoise anois) oíche Dhaonáireamh na bliana 1911. D’fhan Margaret Bourke, iar-mháistreás eolaíochta, sa Chigireacht ar feadh i bhfad agus thug tuairiscí a scríobh cigirí sinsearacha ina taobh le fios go raibh sí ‘to bear up remarkably well when travelling in ‘rough weather’ and was always able for her duty. ’ Dúradh ina taobh freisin go raibh sí in ann ‘display skill, sympathy, courtesy and sound judgement’.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

An chéad ‘Cigire Mná’ ar Scoileanna Náisiúnta

Chomh maith leo siúd atá luaite thuas, tá na cigirí seo

Cé gur aithin muid na mná ceannródaíocha seo mar na

a leanas le feiceáil ar Dhaonáireamh 1911, chomh maith

chéad ‘Chigirí Mná’, is beag bean a bhí i seirbhís na gCoimis-

le roinnt ban a d’oibrigh mar Chigirí Tinrimh Scoile: Mary

inéirí sa tréimhse roimh 1922.

McConnell (Cigire Scoile), Mary (Miriam ina dhiaidh sin)

Sna deich mbliana ó 1912 go dtí 1922 bhí an-deighilt, crá croí

Roche Kelly (Cigire Scoile), Mary Gynn (Cigire Cúnta maidir

agus an cogadh in Éirinn. Tharla cuid de na heachtraí ba

leis an bhFuáil) agus Grace Austin (Eagraí Naíonra).

shuntasaí i stair na hÉireann, tréimhse ina raibh foréigean, bás, scrios agus athlonnú éigeantach nach bhfacthas a leithéid riamh roimhe sin agus tháinig athruithe móra ar theorainneacha rialtais agus ar theorainneacha polaitiúla dá bharr freisin. Le linn na tréimhse suaite seo, áfach, leanadh ar aghaidh leis na cigireachtaí ar an gcóras náisiúnta scoile.

Cé go raibh sé níos contúirtí agus níos deacra do chigirí a bheith ag taisteal, go háirithe san oíche, lean siad den chigireacht ar na scoileanna (Ó Donnabháin, 2017).

Ballydrehid National School Inspectors book 1873-1921.

Courtesy of Tipperary Studies.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Neamhspleáchas agus bunú Shaorstát Éireann

Nuair a ritheadh an tAcht um Rialtas na hÉireann in 1920, rinneadh críochdheighilt ar Éirinn, agus cruthaíodh Tuaisceart Éireann. In ainneoin an chorraíl shibhialta agus na coimhlinte a bhí fós ar siúl sa Tuaisceart agus sa Deisceart, leanadh ar aghaidh leis na socruithe chun státseirbhís na tíre a roinnt. Rinne formhór na gcigirí socruithe a bhí oiriúnach dóibh féin agus tháinig líon mór aistrithe i bhfeidhm ó thús Eanáir 1922 (Ó Donnabháin, 2017). Ar aon dul le státseirbhísigh eile, chuaigh roinnt cigirí amach ar scor agus ghlac siad le pinsin faoi théarmaí an Chonartha (Maguire, 2008).

Cliceáil le haghaidh fuaim

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Entrance to Offices, Primary Branch, Department of Education, Marlborough St, Dublin. Illustrations from drawings by Séan O’Sullivan (RHA) featured in Saorstat Eireann.

Ballydrehid National School Inspectors book 1873-1921.

Courtesy of National Library of Ireland, POOLEWP 4467

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Cigireacht na Bunscoile sa Tréimhse IarNeamhspleáchais 1922- 1970

Maidir le cúrsaí oideachais, b’fhacthas don Saorstát nua Tugann tuarascáil na Roinne do na blianta 1925-26-27 gurb é an aidhm a bhí ann ná na céadta bliain den Galldú a léargas iontach dúinn ar an soláthar oideachais ag gach chur ar ceal, agus cur chun cinn na Gaeilge agus an chultúir leibhéal, an bunoideachas, an t-oideachas meánscoile, Ghaelaigh mar chúiteamh air seo. Bhí ceannas ag na fir an gairmoideachas agus an oiliúint, agus sna scoileanna ar an Roinn Oideachais agus léirigh sé an coimeádachas ceartúcháin agus tionsclaíocha. Tugtar eolas i dtaobh bunúsach a bhain leis an Eaglais agus leis an tsochaí ag chaighdeán an tsoláthair agus na dúshláin a bhí le sárú an am. Cé go raibh na mílte ban fostaithe mar mhúinteoirí ag an gcóras oideachais, amhail na deacrachtaí a bhain le sna bunscoileanna, níor ceapadh ach cúpla duine acu i ról múinteoirí a fháil le haghaidh ábhair áirithe ar nós cheird na an ‘chigire’.’ Cé gur aistrigh cuid de na ‘Cigirí Mná,’ is iad sin hadhmadóireachta. I gCaibidil III, The Investigation into the Miss Anderson, Miss Lough, agus Miss Bourke, go dtí Roinn System of Inspection of Primary Schools, déantar cur síos ar Oideachais nua an tSaorstáit tar éis 1922, ní raibh ach fíor an gcaoi ar bhunaigh an tAire Oideachais Coiste Fiosrúcháin bheagán ban fostaithe sa Chigireacht le linn na tréimhse chun iniúchadh a dhéanamh ar an gcóras cigireachta, agus sin, agus is leis an Eolaíocht Bhaile amháin, nach mór, a bhí chun moltaí a dhéanamh maidir le leasuithe. siad seo ag plé.

Construction of comprehensive school, Co. Donegal. 1923-2010.

By Denis Tynan.

Courtesy of National Library of Ireland, NPA TYN1433

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Post-Independence 1922- 1970, Primary Inspectorate

Bhí triúr ionadaithe ar an gCoiste ó Bhainisteoirí na Scoileanna Náisiúnta, ionadaí ó na Bráithre Críostaí, triúr ionadaithe ó Chumann Múinteoirí Éireann agus triúr cigirí a Annual Statistical Reports from 1923 to the present are available on the Department of Education website https://www.education. ie/en/publications/statistics/ statistical-reports/

d’ainmnigh an tAire Oideachais. Tugtar breac-chuntas sna híomhánna seo thíos ar chuid de na moltaí a tháinig ó 1928 ar aghaidh:

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Johanna Mary Power (Siobhan de Paor)

Bhí Johanna Power ar dhuine de cheathrar clainne a bhí

1897-1969

Feabhra 1892), deirfiúr níos sine Margaret Mary ‘Cis’ (a

ag Patrick Power agus a bhean Catherine (Slattery roimh phósadh di). Feirmeoir, ceannaí beithíoch agus muc i dTrá Lí, Contae Chiarraí a bhí ina hathair. Le himeacht aimsire bhí sé ar dhuine de na ceannaitheoirí muc ba mhó le rá i gCúige Mumhan.

Bhí deartháir níos sine ná í ag Jo, John (a rugadh 13 rugadh 13 Feabhra 1893) agus deirfiúr níos óige Hannah, a fuair bás 15 lá tar éis di teacht ar an saol i mí na Samhna 1899. Fuair a máthair, Catherine, bás nuair a bhí an leanbh á shaolú. Chuidigh a n-aintín leis na páistí a thógáil go dtí go bhfuair sí féin bás ar an drochuair agus gan Jo ach 13 bliana d’aois.

Níl aon eolas ar fáil faoin áit a bhfuair Jo a cuid oideachais ach is dóigh go raibh sí ar scoil i gClochar Thrá Lí, áit a raibh deirfiúr a máthar, an tSiúr Dominic Slattery, ina bean rialta. In 1909 d’fhág a deartháir John Trá Lí chun dul isteach san ord Doiminiceach. Oirníodh ina shagart é sa Róimh in 1916 agus tugadh an tUrramach John Hyacinth Power air ina dhiaidh sin.

Bhí Cis agus Jo ina Múinteoirí Bunscoile. Bhain Jo Céim Mháistreachta amach freisin.

T

H

E

E

V O

L V

I

Portrait of Johanna Power.

Courtesy of Kilmainham Gaol KMGLM.20PC-1B54-13

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

Birth Registration of Johanna Power 1897 Courtesy of Irishgeneology.ie

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Johanna Mary Power (Siobhan de Paor)

Bhí teach mhuintir Power ina lárionad don ghníomhaíocht

háideach, ar fáil. Bhain siad úsáid as clóscríobhán agus bhí

pholaitiúil. Bhí an t-athair agus deartháir níos sine leis,

na cóipeanna go léir déanta ina gceann is ina gceann. Bhí

Mick, ina mbaill den eagraíocht réabhlóideach ar a dtugtar

sé curtha i bhfolach acu i prióireacht na hEaglaise Doiminicí.

1897-1969

Bráithreachas na bhFíníní a bhí ag moladh go mbainfí úsáid as airm chun saoirse a bhaint amach. Bhí siad

Tugadh na mná go Príosún Chill Mhaighneann. I mí na

gníomhach freisin i gConradh na Talún agus bhunaigh

Bealtaine, aistríodh na deirfiúracha Power go hAontas

siad Cumann Lúthchleas Gael i dTrá Lí, cé go raibh go

Bhaile Átha Cliath Thuaidh (NDU), teach na mbocht nach

leor daoine ina choinne. Níos déanaí, agus Paddy Power

raibh in úsáid. An chéad chúpla lá, mar gheall ar chomh

ina Uachtarán ar Shinn Féin i dTrá Lí, bhí a theach ina

plódaithe agus a bhí an áit, chodail siad taobh amuigh.

lárionad gníomhaíochtaí dóibh siúd a bhí i gcoinne riail

Seo a scríobh siad faoi ina dhaidh sin: ‘beds were made up

na Breataine. Bhí duine eile dá dheirfiúracha, Mary, pósta

outside, so out we went with only God’s sky and stars as our

le Maurice Moynihan a bhí gníomhach i mBráithreachas

canopy!’ Níos déanaí bhí siad ag roinnt suanlios beag le

Phoblacht na hÉireann.

Grace Plunkett. Rinne Grace pictiúir in uiscedhathanna do na deirfiúracha, ceann amháin dar teideal ‘If Winter Comes’

Agus iad ina gcuid 20idí bhí Cis agus Jo Power ina mbaill

agus ceann eile ‘When the Girls Come Home.’ [Bailiúchán

de Chumann na mBan, agus bhí siad liostaithe san

Príobháideach, athchruthaithe le cead].

eagraíocht nuair a tharla an Sos Cogaidh. Ar aon dul lena n-athair chuir siad in aghaidh théarmaí an Chonartha agus

Le linn dóibh a bheith sa phríosún d’iarr an Onórach Albinia

ghlac siad páirt i gCogadh Cathartha na hÉireann.

Brodrick (a bhí ar dhuine de na príosúnaigh as Contae Chiarraí chomh maith) orthu iris a chur ar fáil dar teideal

Ar an 14 Márta 1923 gabhadh Jo agus Cis Power (Mairéad

‘NDU Invincible’. Bhí míreanna san iris a bhainfeadh gáire

de Paor) agus coinníodh iad i bPríosún Thrá Lí in éineacht

as na príosúnaigh eile agus a chuirfeadh ar an eolas iad,

le col ceathrair dá gcuid Han Moynihan. Dúirt siad mar

agus bhí gach cóip lámhscríofa.

gheall ar Han ina dhiaidh sin go raibh sí ‘ina contúirt don stát’. Gabhadh iad i dTrá Lí toisc go raibh siad ag cur na bileoige nuachta ‘The Invincible’, a bhí clóscríofa go príobTralee Cumann na mBan Battilion 1st July 1922 Courtesy of Courtesy of Military Archives MA-MSPC-CMB-110 T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Johanna Mary Power (Siobhan de Paor) 1897-1969

I mí Dheireadh Fómhair na bliana 1923, scaoileadh Jo amach ar shaoire atruach chun cuairt a thabhairt ar chara scoile dá cuid, Josephine Daly, a bhí ag fáil bháis. Agus í ag filleadh d’éirigh léi a ceamara a smuigleáil isteach. Dhá lá tar éis di filleadh ar an NDU scaoileadh saor í agus taifead uathúil aici - grianghraif dá comhphríosúnaigh.

Sna 1920idí thacaigh Paddy Power le Fianna Fáil, agus bhí sé ina uachtarán ar Chumann Ruairí Mhic Easmainn.

Ceapadh col ceathrar de chuid Jo agus Cis, Maurice Moynihan, ina rúnaí príobháideach d’Éamon de Valera in 1932. Sa bhliain 1937 ceapadh é ina Rúnaí ar an Rialtas.

Fuair a n-athair bás an bhliain dár gcionn.

Sna 1930idí chuaigh Jo Power isteach sa chigireacht.

Ar an 3 Márta 1956 tuairiscíodh sa Southern Star go rabhthas chun an Cigire Scoile Náisiúnta Miss J Power ó Cheantar Dhroichead na Bandan i gContae Chorcaí a aistriú go Luimneach. An bhliain chéanna sin maraíodh a deartháir, an tUrramach John Power, i dtimpiste rothaíochta.

I Mí na Nollag 1968 agus in Eanáir na bliana 1969 d’fhoilsigh The Kerryman sleachta as ‘Blaze Away With Your Little Gun’ the Power Sisters’ Jail Journal. ’When the Girls Come Home’

by Grace Plunkett Courtesy of Kilmainham Gaol KMGLM.20PC-1B54-12

Fuair Jo Power bás ar 7 Feabhra 1969 agus tá sí curtha i Reilig na Rátha in éineacht le baill dá teaghlach. D’éag a deirfiúr Margaret roimpi an 28 Feabhra 1968.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

‘Students in home economics classroom in comprehensive school, Co. Donegal 1923-2010.

By Denis Tynan Courtesy of National Library of Ireland, NPA TYN1406 T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Cigireacht na Bunscoile sa Tréimhse IarNeamhspleáchais 1922- 1970

Luaitear Eolaíocht Bhaile agus Geilleagar Baile (ar a

Ní raibh ach líon réasúnta beag ban ina gcigirí bunscoile

dtugtaí Eacnamaíocht Bhaile in áiteanna eile faoin

tar éis neamhspleáchas a bheith bainte amach in 1922. Ina

am sin) go minic i dTuarascálacha Bliantúla na Roinne

measc bhí Bríd Ní Mhurchadha (1923-59), Siobhán de Paor

Oideachais. Bhí níos mó i gceist i gcás na gcigirí seo ná

(níl aon dátaí oifigiúla ar taifead) agus Nora Bastabal (1932-

cuairt a thabhairt ar scoileanna; d’fhreastail beirt de na

64). Nach aisteach go raibh daichead bliain eile imithe

Cigirí Catherine Donovan agus Catherine Beveridge ar

thart sular ceapadh Cristíne Ní Nualláin in 1975 (d’éirigh

Chónaidhm Idirnáisiúnta na hEacnamaíochta Baile (IFHE)

Cristíne as in 2006).

1939, a tionóladh i gCóbanhávan na Danmhairge 21-22 Lúnasa, 1939. In 1958 bhí Maura Bonfil, a d’oibrigh ó 1944

Fostaíodh Máire Ní Mhaolthuille (1957-1987) agus Siobhán

go dtí 1981, lárnach ó thaobh múinteoirí in Éirinn a bhí ag

Piogóid (1951-1989) ar dtús mar Eagraithe Scoile (Cigire

múineadh Eacnamaíocht Bhaile a spreagadh le bheith

Timerach) agus iad freagrach as ceol nó fuáil agus lám-

páirteach san IFHE tar éis di freastal ar Chomhdháil na

hcheardaíocht. Éist le Pádraig Ó Donnabháin ag cur síos

bliana 1958 in Maryland, i Stáit Aontaithe Mheiriceá.

ar na hEagraithe Scoile. Nuair a tugadh isteach Curaclam

Ina dhiaidh sin, d’fhreastail seasca múinteoir as Éirinn

nua na Bunscoile in 1971, athainmníodh iad mar chigirí

ar Chomhdháil na bliana 1963, rud a chothaigh naisc

bunscoile

idirnáisiúnta agus malartuithe cultúrtha.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

1933 1934

1933 1934

T H E E V O L V I

1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948

1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948

N

1935

1930 1932

Ard Chigre Timerach 1932

Bunscoileanna 1931

Timerach

1931

Cigire Aicme IICigire

1930

Una Ní Cheallaigh

1929

Síle Nic Gahhann

1929

Siobhán de Paor (Jo Power)

1928

Nora Ní Shuilleabháin

1928

Nora Ní Mhaloid

1927

Nora Ní Maliod

1927

Nora Bastabal

1926

Mairín Ní Sheasnáin

1926

Máire F Ní Aodháin (Mary Mac Geehan)

1925

Helen M Ní Ríordáin

1925

Eibhlín Ní Ruadhagáin

1924

Eibhlín M Ní Eireamhain

1924

Bríd Ní Mhurchadha

1923

Annie Walsh

1923

Aingeal Una Ní Chuidithe

H S T O R Y W O M E ’

G I O F N

1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

1963

1963

1970

1962

1962

1970

1961

1961

I

1969

1960

1960 C A T

U

1969

1959

1959 D

1968

1958

1958 E

1968

1957

1957 N

1967

1956

1956 I

1967

1955

1955 N

O

1966

1954

1954 I

1966

1953

1953 P A T

I

1965

1952

1952 C

I

1965

1951

1951

R T

1964

1950

1950

P A

1964

1949

1949

S O N

Eileen Irvine

Spéisiúil go leor, bhí roinnt cigirí ann sna blianta tosaigh ar

nua na bunscoile a tugadh isteach in 1971. Éist le Pádraig Ó

a dtugtaí ‘cigirí naíscoile’. Sampla de ‘eagraí naíscoile’ sna

Donnabháin ag cur síos ar éachtaí Eileen Irvine mar ‘dhuine

blianta tosaigh ab ea Grace Austin, a bhí luaite thuas. Ar

de laochra an chórais.’

dhuine de na daoine ba mhó suntais bhí Eileen Irvine, as Cliceáil le haghaidh fuaim

Béal Feirste, a ceapadh sa bhliain 1939: When one recalls the educational policy of the early

Maraíodh Eileen Irvine go tragóideach i dtimpiste

decades of independence, it is unwise to try to credit ed-

gluaisteáin Lá Nollag 1971. D’aithin a tuairisc bháis san an

ucational developments to any one particular influence.

Irish Times an méid a chuir sí le Curaclam na Bunscoile, a

Yet, it was extensively acknowledged among contempo-

foilsíodh tamall roimhe sin:

rary inspectors, training college personnel and members of the teaching profession that the pioneering work of

… much of what was embodied in its philosophical as

Eileen Irvine, Chief Organising Inspector from 1944 to

well as in its practical content had been foreshadowed

1971, contributed enormously to the evolution of the

by her work and that of her colleagues, under her direc-

modern-day concept of the young child in this country.

tion, in the schools. She was responsible for changing the approach to teaching of young children and giving it a vitality and interest which made it unique.

Bhí smaointe cosúil leis an bhfoghlaim ghníomhach, an t-oideachas páistelárnach, an fhoghlaim chomhtháite, agus an teagasc do chumais mheasctha ar chuid de na coincheapa a thug Eileen Irvine isteach den chéad uair in oideachas na naíonán. Léirigh na heagraithe na

Eileen Irvine, ón Roinn Oideachais, agus Charles Tacey, stiúrthóir bainistíochta, Philips agus Tacey as Londain, ag taispeántas áiseanna teagaisc amhairc agus téacsleabhair scoile in Óstán Shelbourne, Baile Átha Cliath, 31 Márta 1955.

IT 1.04.55

modhanna seo do mhúinteoirí agus tugadh isteach sna naíonáin iad i dtosach agus tugadh isteach de réir a chéile iad sna bunscoileanna, agus ina dhiaidh sin sna hiar-bhunscoileanna. Bhí tionchar nach beag ag an obair a rinne siad le múinteoirí na naíonáin ar mhúnlú churaclam

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Eileen Irvine

The Irish Times.Déardaoin, an 30 Nollaig 1971 Courtesy of The Irish Times

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

An Saol ag Athrú:

Cé nach raibh aon athrú ag teacht go fóill ar ghnásanna

na 1960idí agus na 1970idí

chúrsaí oideachais in Éirinn, go háirithe mar a bhain leis

an tsochaí a bhí i réim in Éirinn choimeádach ar feadh na tréimhse ó bunaíodh an Stát, bhíothas ag tosú ar a ndúshlán a thabhairt. Bhí athrú ollmhór ag teacht ar na hiar-bhunscoileanna. In 1962 d’earcaigh Cigireacht na Meánscoile seachtar, rud a d’fhág go raibh fiche cigire meánscoile san iomlán ann, bean amháin ina measc. Cé go raibh stádas ard ag an gCigireacht go sóisialta, bhí na cigirí nua-earcaithe ag teacht isteach i bhfochultúr a bhain le gan cúrsaí a chur trína chéile trí chruacheisteanna a chur faoi bheartais nó faoi chleachtais.

Cliceáil le haghaidh fuaim

1960 Irish lesson Dublin Courtesy of Enda O’Flaherty

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

An Saol ag Athrú:

Tar éis don churaclam comónta don Mheánteistiméireacht

(tuairiscí scoile) agus i mbun meastóireachta ar obair na

le beirt leas-Phríomhchigirí. Roimh na 1990idí, is beag

a bheith tugtha isteach sa bhliain 1965, d’fhógair Donogh

múinteoirí a bhí ar promhadh.

teagmháil a bhíodh ag Urlár 3 agus Urlár 11 lena chéile.

na 1960idí agus na 1970idí

thosaigh ardú ag teacht ar líon na ndaoine a bhí ag freastal

O’Malley in 1966 go mbeadh iar-bhunoideachas saor in aisce ar fáil agus go gcuirfí tús leis in 1967. Ina dhiaidh sin

• Bhí na Cigirí Meánscoile nasctha le hearnáil na scoile-

Cé go raibh siad eagraithe mar rannán ar leith, ba mhinic

anna deonacha. Bhain cuid mhaith dá gcuid oibre le

na Cigirí Gairmoideachais a bheith in éineacht lena

linn na tréimhse seo leis na scrúduithe Stáit. Bhí na

ar na meánscoileanna. Uaidh sin amach bhí an curaclam,

gcomhghleacaithe ón gcóras meánscoile chun cabhrú leo

cigirí freagrach go hiomlán as gach rud a bhain leis na

na scrúduithe agus atheagrú na scoileanna ina sainche-

meastóireacht a dhéanamh ar ábhair phraiticiúla in earnáil

scrúduithe, idir na páipéir scrúdaithe a chur le chéile,

isteanna an-tábhachtach don Chigireacht Meánscoile.

dheonach na meánscoile.

maoirseacht a dhéanamh ar fhostú na scrúdaitheoirí, comhdhálacha marcála a reáchtáil agus maoirseacht a

Le linn na tréimhse sin freisin ceapadh síceolaithe ar an gCigireacht, le treoirchomhairleoireacht a chur ar fáil do na scoileanna cuimsitheacha nua. Ní raibh aon sainmhíniú

Nuair a cuireadh deireadh leis an gcosc pósta agus nuair

dhéanamh ar cheartúcháin.

a d’athraigh an próiseas earcaíochta i lár na 1970idí go dtí iomaíocht oscailte, bhí mná in ann cur isteach ar phoist sa

• Is é an príomhchúram a bhí ar Chigirí na nGairmscoile-

mar ba chuí, laistigh de na patrúin ghairme a bhain leis an

anna ná cigireacht a dhéanamh ar na hábhair phraiticiúla chigireacht agus d’fhéadfaidís a bheith ceaptha ina gcigirí.

D’fhan líon na mban a bhí fostaithe íseal i gcónaí agus bhí amhail Eacnamaíocht Bhaile agus na teicneolaíochtaí.

ngrád pá tugadh an teideal ‘Cigirí Seirbhísí Treorach’dóibh.

Nuair a leathnaíodh amach an ghairmoideachas agus

tús an chéid ann sular tháinig ardú suntasach ar líon na

Chuaigh Éire isteach sa CEE in 1973, an bhliain chéanna ar

t-oideachas teicniúil ó lár na seascaidí ar aghaidh,

gcigirí ban.

cuireadh deireadh leis an gcosc pósta tar éis moladh ón

chonaic na cigirí gairmeoideachais iad féin mar

gCoimisiún maidir le Stádas na mBan. Mar sin féin thóg sé

ghníomhairí réamhghníomhacha chun tacú le forbairtí

tamall go dtí go raibh ardú tagtha ar líon na mban sa státseirbhís .

den chineál sin agus bhí an claonadh iontu iad féin a

soiléir tugtha ar phost an tsíceolaí agus ionas go mbeidís,

fheiceáil ag tús na cadhnaíochta mar a bhain leis na Go dtí deireadh na 1990idí, lean an Chigireacht ar aghaidh

athruithe oideachasúla agus sóisialta.

mar thrí rannán ar leith.

Bhí na Cigirí Bunscoile lonnaithe i Sráid Maoilbhríde in • Bhí Cigireacht na Bunscoile eagraithe i gcónaí ar bhonn

éineacht leis an bPríomhchigire. Bhí na Cigirí Meánscoile

ceantair. Bhain a gcuid oibre go mór mór leis na scoile-

agus na Cigirí Gairmoideachais lonnaithe i dTeach

anna, iad ag déanamh meastóireachta ar scoileanna

Hawkins, ar Urlár 3 agus Urlár 11 faoi seach, in éineacht

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Times of Change:

Is éard a bhi i gceist leis an bpróiseas earcaíochta idir 1962

1960s and 1970s

gcéanna i gcás gach iarrthóra, beag beann ar speisialtacht

1970 1975 1976

agus 1978 ná gearrliosta de na hiarrthóirí, agallamh uair an chloig, measúnú dhá uair an chloig ar an nGaeilge agus scrúdú cainte Gaeilge. Bhí na riachtanais teanga mar an an ábhair.

Léirítear sa tábla seo a leanas na mná a ceapadh idir 1970 agus 1977. Tar éis 1978 agus comórtas oscailte in úsáid, ceapadh beirt bhan eile.

Fionnghuala Uí Chathasaigh Meánscoileanna - Eacnamaíocht Bhaile

Christine Ní Nualláín Bunscoileanna

Máire Ní Luain Meánscoileanna - Corpoideachas

Sheelagh McDonagh Hickey Meánscoileanna - Corpoideachas

1977 1978 1980

Mary Burns Meánscoileanna - Ealaín

Helen McIntyre Gairmoideachas - Eacnamaíocht Bhaile

Deirdre Lyddy Bunscoileanna

1971 junior infants class Creggs National School, Co Galway Courtesy of Enda O’Flaherty T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Hawkins House Images.

Niall Montgomery Slide Collection, Courtesy of Irish Architectural Archive.

Cliceáil le haghaidh fuaim

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

1980idí - 2000idí

I dTreo Cultúr Nuálaíochta

Foilsíodh ceann de na tuarascálacha is mó tionchair maidir leis an ngá atá le pleanáil do thodhchaí na Cigireachta Bunscoile i mí Aibreáin 1981, is é sin Tuarascáil an Choiste

1981

A M Ní Dhúill Bunscoileanna

Clár Uí Bhreasláin

um Chigireacht na mBunscoileanna: The Collins Report.

Rinne an coiste staidéar ar go leor de na shaincheisteanna

Bunscoileanna

ba chasta a raibh tionchar acu ar an gCigireacht agus

Emer Egan

tháinig sé suas le daichead a sé. Ina measc sin bhí ‘the preparation of annual reports by the primary Inspectorate,

Bunscoileanna

criteria for the evaluation of teachers’ work and a more structured time pattern for school reports.’

Hilda Bn Mhic Aoidh Bunscoileanna

Cliceáil le haghaidh fuaim Mar gheall ar ghanntanas Cigirí ní raibh siad in ann tuairisc a thabhairt ach ar 4% de na scoileanna in 1979-80, ach faoin am ar foilsíodh tuarascáil Uí Choileáin, bhí tréimhse shuntasach earcaíochta tar éis a bheith ann. Nuair a bhí

1982

Maura Clancy

1984

Mary Varilly

Meánscoileanna - Fraincis

i bhfad níos mó cigirí bunscoile ar fáil faoin mbliain 1982, d’fhéadfaidís tosú ar na hathruithe a bhí molta a chur i bhfeidhm i dtús na 1980idí.

Department of Education, Marlborough Street, Dublin Courtesy of the National Inventory of Architectural Heritage.

Meánscoileanna - Gearmáinis

1980idí - 2000idí

Mar thoradh ar an gcúlú eacnamaíochta sna 1980idí

I dTreo Cultúr Nuálaíochta

cuireadh stop le hearcaíocht sa tseirbhís phoiblí. De réir mar a bhí na deich mbliana ag dul ar aghaidh, thosaigh laghdú ag teacht ar líon na gCigirí Bunscoile, agus d’imir sé seo tionchar ar na sealanna a bhí idir cigireachtaí. Bhí ardú céime le fáil chuig poist shinsearacha trí fhógra, seachas trí iomaíocht oscailte agus ní raibh aon agallamh ann le haghaidh na bpost seo le linn na 1980idí.

I gcás na gcigirí meánscoile, bhí go leor den am caite i gcónaí ar scrúduithe agus ar bheith mar ionadaithe ar roinnt bord scoile. Beag beann ar na fadhbanna, mar atá cláraithe, a bhí laistigh den Chigireacht ag an am, de bharr na ndeacrachtaí airgeadais a bhí le sárú ag an leibhéal náisiúnta níor tháinig aon fheabhas mór ar chúrsaí i lár na n-ochtóidí. Mar sin féin, in ainneoin na ndeacrachtaí a bhain leis na 1980idí, cuireadh na síolta as a dtiocfadh na hathraithe.

Launch of the proposed organisation of Education Centres within Regional Education Boards, originally proposed in Charting Our Education Future (1998).

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

1980idí - 2000idí

I dTreo Cultúr Nuálaíochta

In 1988 choimisiúnaigh an CEE tuarascáil ón Dr Clive Hopes ó Institiúid na Gearmáine um Thaighde Idirnáisiúnta ar ‘The Contribution of Inspectors and Advisers to the Quality of Schooling in the European Communities’.

Ba é Seán Mac Gleannáin, Príomhchigire Cúnta agus Seán MacIonraic, Cigire Iar-bhunscoile, a d’ullmhaigh an tuarascáil ar son na hÉireann. Thug an tuarascáil seo cuntas fíorasach ar an gCigireacht. Leag sé béim ar roinnt príomhréimsí nach mhór aghaidh a thabhairt orthu: go rabhthas gann ar fhoireann, go raibh a laghad sin deiseanna ann le hardú céime a fháil, agus go raibh éagothroime inscne laistigh den Chigireacht, gan ach 6 bean ar fad ann as 81 cigire bunscoile agus 7 ar fad as 54 cigire sinsearach agus cigirí ar leibhéal earcaíochta ag an dara leibhéal. In ainneoin anailís leathan a bheith déanta ar an gCigireacht ní raibh na torthaí gasta air a raibh súil ag an údar leo Cliceáil le haghaidh fuaim Cliceáil le haghaidh fuaim

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Towards a Transformation in Education

In Éirinn sna 1990idí tháinig athrú mór ar chúrsaí eac-

Ó 1994 ar aghaidh, bhí ardú céime bunaithe ar fhiúntas, cé

Bhí iarchigirí a cuireadh faoi agallamh den tuairim nach

namaíochta, sóisialta agus cultúrtha. Bhain an t-athrú seo

gur leanadh ar aghaidh le comórtais ar leith ag leibhéal

raibh inscne i gceist mar a bhain le cúraimí a dháileadh

leis an earnáil oideachais chomh maith, toisc go ndearna-

sinsearach/rannáin na bunscoile, na hiar-bhunscoile, agus

nó páirt a ghlacadh in aon ghné dá gcuid oibre. Mar a

dh forbairtí suntasacha ar chóras oideachais na hÉireann.

sa tseirbhís shíceolaíoch. Leanadh ar aghaidh le comórtais

tharla i ngairmeacha eile, agus rud a thug léargas ar an

Bhí na hathruithe agus na nuálaíochtaí bunaithe go mór ar

ar bhonn earnála ag leibhéal an Phríomhchigire Chúnta go

tsochaí mar a bhí ag an am, bhí constaicí ciúine le sárú. Mar

chomhairliúcháin agus eagraíodh Coinbhinsiún Náisiúnta

dtí thart ar 2000 tráth ar osclaíodh na poist do gach ball den

shampla, i gcás ban, a bhí uaireanta réasúnta óg nuair a

Oideachais in 1993 agus Fóram Náisiúnta um Oideachas

Chigireacht. Ba í Maura Clancy an chéad bhean a fuair ardú

ceapadh iad mar Chigirí, bhí siad ag teacht isteach i roinn

Luath-Óige in 1998. Réitigh dhá pháipéar ghlasa de chuid

céime go dtí post mar Phríomhchigire Cúnta sa bhliain 1997.

ina raibh a gcomhghleacaithe ina bhfir agus iad i bhfad níos

an Rialtais agus trí pháipéar bhána an bealach d’Acht

sine, agus bhraith siad go raibh orthu a gcumas a chruthú.

Oideachais 1998

Ina theannta sin, b’éigean do roinnt cigirí déileáil le bheith ina mná céile agus ina máithreacha, agus leis na dúshláin a bhaineann le go leor taistil agus tréimhsí fada as baile

Cliceáil le haghaidh fuaim

nó imithe óna dteaghlaigh, tráth ar ceapadh fós gur ar an mbean a thitfeadh na cúraimí baile den chuid is mó, bíodh sí gnóthach mar chigirí scoile nó ná bíodh.

Ar cheann de na forbairtí ba shuntasaí sa Chigireacht sna 1990idí bhí an próiseas a bhain leis na trí rannán a thabhairt

Cliceáil le haghaidh fuaim

le chéile.

Cliceáil le haghaidh fuaim

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Emer Egan

Portrait of Emer Egan, Directory on the Inspectorate 2001 Courtesy of Emer Egan

T

H

E

E

V O

L V

As Baile Átha Luain ó dhúchas í Emer Egan agus chuir

I dtús na 1980idí, bhain cuid mhór d’obair na gcigirí

sí tús lena cuid oideachais in Our Lady’s Bower, i mBaile

bunscoile le tuairiscí promhaidh a scríobh ar mhúinteoirí

Átha Luain. Chuaigh sí uaidh sin go Clochar na Trócaire,

nuacháilithe. Chabhraigh Emer leis an obair seo san

An Longfort, Coláiste Eolaíochta Baile St Louis, i mBun

Oirdheisceart, i mBaile Átha Cliath agus san Iarthar, sular

Dobhráin, Coláiste Bunoideachais Froebel, i gCnoc Sion,

ceapadh í i gCeatharlach agus ina dhiaidh i roinnt ceantar

Baile Átha Cliath agus Ollscoil Bhaile Átha Cliath agus

i mBaile Átha Cliath, áit ar oibrigh sí go dtí Bealtaine na

Coláiste na Tríonóide.

bliana 1994.

Tar éis di a céim a bhaint amach sa Choláiste Froebel

In Aibreán 1994, cheap an tAire Oideachais Niamh

in 1976, ghlac Emer post i Scoil an Phaidirín Naofa, i

Bhreathnach, Emer mar Chathaoirleach ar an Sainghrúpa

mBaile Chill Mhantáin, áit ar chríochnaigh sí a tréimhse

Comhairleach um Oideachas Caidrimh agus Gnéasachta

phromhaidh dhá bhliain. Bhí tionchar ag an gceist a chuir

(OCG). Ag an am céanna, eagraíodh na chéad chomórtais

an Cigire Ceantair a bhí ann ag an am, Seån MacConmara,

i dtaca le hardú céime a bhí bunaithe ar fhiúntas, do róil

maidir lena raibh i gceist aici a dhéanamh ina dhiaidh

mar Chigire Rannáin nó mar Chigire Sinsearach, agus

sin, ar chinneadh Emer clárú i gColáiste na Tríonóide le

d’éirigh le Emer post a fháil mar Chigire Sinsearach san

tabhairt faoin gcúrsa nuabhunaithe páirtaimseartha 4

Aonad Forbartha Inghairme nuabhunaithe. Ceapadh

bliana B.Oid. (Onór.). Chuige sin, b’éigean di athlonnú chuig

Cigirí Sinsearacha ón gCigireacht Iar-bhunscoile agus ón

scoil i mBaile Átha Cliath, All Saints’ National School, scoil

tSeirbhís Síceolaíochta, mar a tugadh air ag an am, chuig

dhá oide de chuid Eaglais na hÉireann sa Charraig Dhubh,

an aonad riaracháin agus gairmiúil seo a bhí maoinithe

i gContae Bhaile Átha Cliath, áit ar chaith sí trí bliana ag

faoi Chlár Oibríochtúil Acmhainní Daonna agus Ciste

teagasc. Le linn cuairt a thug an Cigire Ceantair a bhí ann

Forbraíochta Réigiúnaí an Aontais Eorpaigh agus é mar

ag an am fuair Emer amach go raibh an tSeirbhís um

shainchúram orthu féachaint chuige go mbeadh forbairt

Cheapacháin Phoiblí ag fógairt poist sa Chigireacht agus

ghairmiúil á cur ar mhúinteoirí agus go leathnófaí amach

mar thoradh air sin, rinne Emer iarratas. Ceapadh í ina

líonra na nIonad Oideachais.

Cigire Ceantair Bunscoile, in éineacht le 17 duine eile, in 1981.

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Emer Egan

Tháinig athruithe móra ar struchtúr na sraithe sinsearaí iar-bhunscoile agus ar raon agus ábhar na n-ábhar a bhí ar fáil sna 1990idí. Cuireadh tús le samhlacha nuálacha mar a bhain leis an bhforbairt ghairmiúil agus an-bhéim curtha ar rannpháirtíocht na múinteoirí i bhforbairt ghairmiúil a bpiaraí. Ag an am céanna, cuireadh tús le cur i bhfeidhm na gclár forbartha gairmiúla ar an Oideachas Caidrimh agus Gnéasachta do mhúinteoirí bunscoile agus iar-bhunscoile Ag deireadh na 1990idí díríodh ar thacaíocht a thabhairt do chur i bhfeidhm Churaclam na Bunscoile (CSP) 1999 a bhí tagtha in áit churaclam na bliana 1971. D’fhonn eolas a dhéanamh do threo na mbeartas a bhain leis an athrú mór seo, chríochnaigh Emer M. Sc. i mBainistíocht Oideachais (1998), agus í dírithe ar straitéis a fhorbairt chun tacú le cur i bhfeidhm Churaclam na Bunscoile. Ba ar bhunú an Chláir Tacaíochta don Churaclam Bunscoile agus an obair leanúnach leis an tSeirbhís Tacaíochta OCG, ba mhó a bhí Emer ag plé ina cuid oibre sna blianta ina dhiaidh sin agus í bainteach leis an mbainistíocht ar IT 2000, An Tionscnamh um Pleanáil Forbartha Scoile, chomh maith le ‘Breaking the Cycle’, clár do bhunscoileanna i gceantair faoi mhíbhuntáiste, agus FÍS, tionscadal scannán don mhílaois a bhí urraithe ag AIB do bhunscoileanna. Le linn an ama

Members of the Council of the President’s Award, Gaisce. Circa 2001 Courtesy of Emer Egan

seo cheap an tAire Oideachais, Micheál Martin, Emer ar Chomhairle Ghradam an Uachtaráin, Gaisce.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Primary Curriculum Support Programme team, 2000.

Courtesy of Emer Egan

Go luath sna 2000idí, ghlac Emer páirt, mar chomhor-

i bhFoireann Ardbhainistíochta na Cigireachta agus

ainmní Aireachta ar an gcéad Chomhairle agus bhí sí ar an

Sa phost deiridh a bhí ag Emer sa Chigireacht bhí sí ina

daitheoir náisiúnta na hÉireann, i dtionscnamh an OECD

ceapadh í ina Bainisteoir Réigiúnach, le maoirseacht a

dara Comhairle freisin.

Leas-Phríomhchigire, post ar ghlac sí leis i mí na Nollag

Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers

dhéanamh ar obair na gcigirí bunscoile agus iar-bhu-

(2005), tionscadal a chuir samplaí suntasacha de bheartais

nscoile san oirthuaisceart agus san iarthuaisceart. Ina

Ina dhiaidh sin d’fhill sí ar cheantair a bhainistiú in 2010

bainistiú a dhéanamh ar an gclár náisiúnta cigireachta

ar fáil lena meas, i taca leis an taighde agus leis an bhfor-

dhiaidh sin chaith sí tréimhse ag cur comhairle ar fáil

agus le linn an ama sin ceapadh Emer mar ionadaí na

ag leibhéil na bunscoile agus na hiar-bhunscoile agus,

bairt leanúnach ar oideachas tosaigh múinteoirí, ionduchtú

maidir le beartais i réimse an oideachais múinteoirí agus

hÉireann ar Bhord Gobharnóirí na Scoileanna Eorpacha,

ag obair leis an bPríomhchigire, an Dr Harold Hislop,

múinteoirí agus a bhforbairt ghairmiúil leanúnach in Éirinn.

í ag obair leis an Rannóg Oideachais Múinteoirí sa Roinn.

post a bhí aici ar feadh 5 bliain. Ceapadh í ina dhiaidh sin

Plean Straitéiseach na Cigireachta a fhorbairt(2017-2019).

Rud suntasach a tharla i rith an ama seo ab ea an obair

chun a bheith i gceannas ar chreat cigireachta a fhorbairt

Chuaigh sí ar scor i Meán Fómhair 2019 agus í tar éis trí

Nuair a fuair sí ardú céime go dtí ról an Phríomhchigire

ullmhúcháin don Chomhairle Mhúinteoireachta (2006)

d’earnáil na Luathbhlianta agus earcú an chéad ghrúpa

scór bliain d’athruithe ina gairm a bheith feicthe aici.

Chúnta in Aibreán na bliana 2001, chuaigh Emer isteach

agus bunú na Comhairle sin (2006). Ceapadh Emer mar

Cigirí Luathbhlianta sa lá atá inniu ann.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

2015. Ba iad na príomhróil a bhí aici sa phost seo ná

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Mná sa Chigireacht:

an scoil ba ghaire dá baile. Nuair a bhí sí deich mbliana

bhí Maura ina hionadaí thar ceann Chumann na Múinteoirí

d’aois fuair a hathair bás. Dhá bhliain ina dhiaidh sin agus

Fraincise ar Choistí Siollabais na Meánteistiméireachta

í dhá bhliain déag d’aois rinne Maura Scrúdú an Teastais

agus na hArdteistiméireachta. Ba é feidhm na gcoistí sin

Bunscoile agus cuireadh í ina dhiaidh sin mar scoláire

cinneadh a dhéanamh faoi shiollabais na Nuatheangacha.

Maura Clancy

cónaithe chuig scoil chlochar Mount Sackville, i Séipéal

Ní raibh siad ag feidhmiú ar feadh na mblianta, ach bhí

Iosóid, Contae Bhaile Átha Cliath.

an t-éileamh ó Chumann na Múinteoirí Fraincise agus ó cheardchumainn na múinteoirí go mbeadh scrúduithe

Maura Clancy Courtesy of Maura Clancy

In 1962 agus í sé bliana déag d’aois rinne sí Scrúdú na

cainte agus scrúduithe cluastuisceana i gceist leis na

hArdteistiméireachta. Chuaigh Maura isteach i nóibhí-

Nuatheangacha ag éirí níos láidre, agus thosaigh an Roinn

seacht shiúracha Naomh Seosamh de Cluny ar an bhFéar

Oideachais ag tabhairt éisteacht don éileamh seo go

Bán, Contae Uíbh Fhailí, i Meán Fómhair na bliana sin. As

raibh gá le hathrú. Bhí na coistí sin faoi chathaoirleacht

sin cuireadh í chun céim a dhéanamh in Ollscoil Ghlaschú

an Chigire Fraincise a bhí sa Roinn ag an am. Faoin am

sa bhliain 1967. Bhain sí céim M.A. amach i 1972. D’fhág sí

seo bhí Maura ina ball de ghrúpa beag múinteoirí a bhí

a saol mar bhean rialta ina diaidh in 1969 tar éis di Ard-Di-

ag teagasc agus ar tugadh cuireadh dóibh freastal ar na

oplóma san Oideachas a bhaint amach i gColáiste na

cúrsaí inseirbhíse samhraidh do mhúinteoirí Fraincise. Ar

Tríonóide, Baile Átha Cliath. In 1973, ceapadh í ina múinteoir na cúrsaí seo, d’oibrigh sí in éineacht leis an gcigireacht.

Fraincise agus Béarla i gColáiste Alexandra, ar Bhóthar

I mBaile na gCléireach i gContae Liatroma, a rugadh Maura Clancy ar an tríú lá déag d’Aibreán 1946, an t-aon pháiste a bhí ag Eileen agus Peter Clancy a bhí ina bpríomhoidí ar scoileanna náisiúnta i bparóiste Bhaile na gCléireach.

scoil náisiúnta eile seachas na scoileanna ina raibh a

Le linn di a bheith ag múineadh i gColáiste Alexandra,

sí iarratas isteach. Dúirt sí gur thaitin an mhúinteoireacht

bhuail sí le Cigireacht na Roinne Oideachais i gcom-

go mór léi agus go raibh go leor cairde maithe aici ar

hthéacsanna éagsúla. Bhí cigireacht déanta ar a cuid

fhoireann Choláiste Alexandra, ach bhraith sí dá mbeadh

múinteoireachta i mBéarla agus i bhFraincis araon le linn

sí ina cigire go mbeadh deis níos fearr aici tionchar a imirt

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

ar feadh roinnt blianta ar chraobh Bhaile Átha Cliath de

gur ghá do scoláirí a bhí ag foghlaim Fraincise scileanna

Chumann na Múinteoirí Fraincise. Le linn na tréimhse seo

labhartha agus éisteachta a shealbhú, chomh maith le

bhí athrú ag teacht ar mhúineadh na Nuatheangacha agus scileanna sa léitheoireacht agus sa scríbhneoireacht. Nuair

tuismitheoirí ag múineadh. Ba í sin Bunscoil an Iorbaill,

H

In 1982, nuair a fógraíodh post mar Chigire Fraincise, chuir

na naoi mbliana a chaith sí sa seomra ranga. Bhí sí ina rúnaí ar fhorbairt siollabais don Fhraincis. Chreid sí go paiseanta

Cuireadh Maura nuair a bhí sí ceithre bliana d’aois chuig

T

Bhaile an Mhuilinn, agus d’fhan sí ann go dtí 1982.

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Mná sa Chigireacht:

a tairgeadh post ina cigire di, ní raibh drogall dá laghad

chun na scrúduithe a leasú. Díreach roimh Nollaig na

Labhair Maura agus a comhghleacaithe ag cuid de na

uirthi glacadh leis.

bliana 1982 agus í ag éirí amhrasach faoi ‘the wisdom of

cruinnithe a d’eagraigh Cumann Múinteoirí na Fraincise.

leaving the classroom’ ceapadh Gemma Hussey ina hAire

Ba é an cúram a bhí orthu ná an faitíos a bhí roimh na

Chuaigh sí isteach sa Roinn Oideachais i Meán Fómhair

Oideachais. Mar a tharla, mhúin sí Fraincis d’iníonacha

Maura Clancy

1982. Bhraith sí ón tús go raibh an timpeallacht oibre fáil-

Gemma i gColáiste Alexandra, agus bhí a fhios aici go

teach agus cúirtéiseach. Bhí aithne aici cheana féin ar an

mbeadh suim ag an Aire nua i múineadh teangacha a chur

gCigire Francach eile, rud a chabhraigh go mór agus í ag

chun cinn. Go deimhin, laistigh de sheachtainí ón am ar

fí isteach sa chigireacht. Ag an am sin, ba é príomhchúram

ceapadh í, thosaigh an tAire Gemma Hussey ag cruthú

na cigireachta iar-bhunscoile ná bainistiú a dhéanamh ar

an infreastruchtúir do na leasuithe a bhí beartaithe aici. Is

na scrúduithe poiblí. Chuir na cigirí na páipéir scrúdaithe

cuimhin le Maura:

ar fáil sna hábhair a bhain lena réimsí féin, reáchtáil siad na comhdhálacha marcála i mBaile Átha Luain, rinne siad

“the welcome cacophony of the aged Gestetner photocop-

cigireacht ar na hionaid scrúdaithe agus rinne siad bainistiú

iers running off notices to issue to schools! I saw nothing

ar mharcáil na bpáipéar.

strange in being called to meetings with the Minister and was amazed to hear from the other French inspector that

Is cuimhin le Maura go raibh an chuma ar an scéal gur ‘dis-

in the seven years he had been in the inspectorate, this was

appointing outcome’ a bheadh ar an dóchas a bhí aici go

a first for him”.

dtiocfadh athrú ar theagasc na Fraincise. Bhí an-doicheall roimh ‘change of any kind’ sa Roinn, ‘especially of changes

Ba le linn na tréimhse 1984-1986 a cuireadh tús leis

that cost money, which oral and aural examinations cer-

na scrúduithe cluastuisceana agus ina dhiaidh sin na

tainly would. The most frequently expressed argument at

scrúduithe cainte. Is cuimhin le Maura a bheith páirteach

that time against reform was that the teachers would not

sa tréimhse stairiúil seo, agus an lá a d’fhógair an tAire na

have adequate spoken French to prepare students for an

hathruithe seo, “I had the privilege of contributing to the

oral or an aural test.’

information used in the speech for the Minister when she

D’oibrigh Maura agus gan aon mhairg uirthi ina hoifig, a bhí

announced these changes”.

ag an am ar Urlár 3, Teach Hawkins, ar struchtúr féideartha

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

Maura Clancy Courtesy of Maura Clancy

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Mná sa Chigireacht:

hathruithe a bhí ag teacht a mhaolú agus tacaíocht a chur

bhí á sealbhú acu, mar shampla, “I can ask someone what

an chaoi ar éirigh Príomhoidí feargach taobh istigh d’achar

ar fáil. Agus í ag labhairt faoin tréimhse seo, dúirt Maura

their name is and tell them my name.” Ghlac an coiste a

an-ghearr faoi go raibh na cúrsaí inseirbhíse seo ar fad a

“I kept a set of speaking notes which I had used fourteen

bhí ag obair ar shiollabas na Gearmáinise leis an siollabas

bhí á reáchtáil acu ag cur isteach ar an múinteoireacht.

times over the year before the examinations were due to

seo. Ghlac an Chomhairle Náisiúnta Curaclaim agus

Seo a bhí le rá aici: ‘I had experience of another model

Maura Clancy

change.” Chuir Maura, in éineacht leis an gcigire Fraincise

Measúnachta leis roinnt blianta ina dhiaidh sin agus bhí sé

of in-service from my position as chair of the Transition

eile, na céadta múinteoirí faoi agallamh do phost mar

ina threoirphlean do shiollabais i dteangacha eile.

Year In-Service team, where a small group of teachers was seconded to in-service work for a number of years,

scrúdaitheoir béil. Is cuimhin léi go raibh freagairt iontach ó na múinteoirí; d’fhreastail siad le díograis ar gach cúrsa

I 1994, bronnadh post an Chigire Shinsearaigh sa Roinn

and where most of the in-service took place within the

inseirbhíse. Rinne Rialtas na Fraince líon na gcúrsaí a bhí

Oideachais den chéad uair ar bhonn agallaimh. D’éirigh

school. I developed a possible model for all in-service

ar fáil sa Fhrainc a dhúbailt. Bhí grúpaí múinteoirí ann

le Maura ardú céime a fháil mar Chigire Sinsearach

activity based on this and, to my surprise, it gained traction

a bhí an-treallúsach agus fuair siad cúrsaí in áiteanna

Iar-bhunscoile san Aonad nuabhunaithe um Fhorbairt

within the Department and among the various partners in

tarraingteacha ar nós Nice, áit a gcaithfidís an mhaidin ar

Gairme. San aonad seo bhí Príomhoifigeach, triúr Cigirí

education, teacher unions and principals. This is the model

dhianchúrsaí chun a gcuid Fraincise a fheabhsú, agus an

Sinsearacha, duine amháin as gach ceann de na trí rannóg, of in-service provision that is still being used.’

tráthnóna ar an trá!

an tSeirbhís Síceolaíochta, an Chigireacht Bhunscoile agus an Chigireacht Iar-bhunscoile, Ardoifigeach Feidhmiúcháin

In 1997, bhí trí phost mar Phríomhchigire Cúnta ar fáil san

Ba iad sin na blianta céanna ina raibh leasú déanta ar

agus foireann d’Oifigigh Feidhmiúcháin agus Oifigigh

earnáil Iar-bhunscoile. Bhain Maura clú amach mar go

shiollabas na Scrúduithe don Mheánteistiméireacht.

Chléireachais. Struchtúr nuálach a bhí ann sa mhéid is

raibh sí ar an gcéad bhean a cheapadh ag an leibhéal sin.

Cuireadh an cúram ar Maura a bheith ina cathaoirleach ar

nach ndearnadh aon idirdhealú idir gráid chigireachta agus Tharla a ceapachán ag an am céanna ar briseadh síos

Choiste Siollabais na Fraincise don Mheánteistiméireacht.

gráid riaracháin. I gcás na gcigirí, ba é an t-athrú ba mhó

na rannáin laistigh den chigireacht. Bhí sí ina PCC, mar a

Le tacaíocht fhlaithiúil ón saineolas a bhí ag Lárionad an

ná go mbeadh siad ag tuairisciú do Phríomhoifigeach,

tugadh ar an bpost ag an am, i réimse den chigireacht, ina

Léinn Teanga agus Cumarsáide, i gColáiste na Tríonóide,

seachas do Phríomhchigire Cúnta. Faoin tráth seo,

raibh síceolaithe, cigirí bunscoile agus iar-bhunscoile. Seo

tugadh isteach ábhar sainithe, a dtugtaí siollabas na bh-

bhí go leor forbartha á dhéanamh ar shiollabais ar fud

a bhí le rá aici,

feidhmeanna agus na nóisean air chomh maith ag an am.

churaclam na hiar-bhunscoile. Ba é an chéad tasc a bhí

Thug an bhunfhealsúnacht a bhí taobh thiar den chineál

acu ná grúpaí de Phríomhoidí Iar-bhunscoile a thabhairt

“My budding leadership skills were put to the test! I will

seo siollabais deis do na daltaí a fháil amach cad go

le chéile chun iad a chur ar an eolas faoi na himpleachtaí

never forget the kindness and cooperation of the pri-

díreach a bheadh siad ábalta a dhéanamh leis an teanga a

a bheadh ag na n-athruithe sin go léir. Is cuimhin le Maura

mary inspectors who found themselves answerable to a

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Mná sa Chigireacht: Maura Clancy

post-primary inspector…….and a woman to boot!”

leis na cláir, go háirithe mar a bhain leis an taithí oibre a bhí mar chuid den Idirbhliain, de Chlár Ghairmoideachais na

When Maura was appointed PCC, one of the tasks

hArdteistiméireachta agus den Ardteistiméireacht Fheidh-

assigned to her was the professional development of the

meach bhunaigh sí an tSeirbhís Tacaíochta Dara Leibhéal,

inspectorate. She designed and led an induction pro-

áit a bhféadfaí samhail chineálach den taithí oibre inseirb-

gramme for a large group of newly appointed inspectors

híse a fhorbairt. Is éard a bhí i gceist aici ná go dtabharfaí

who were appointed in 1998.

múinteoirí ar iasacht don ghrúpa seo de réir riachtanais an chórais. Is ar an tsamhail seo atá an soláthar inseirbhíse

Nuair a ceapadh Maura ina PCC, ar cheann de na cúraimí

reatha bunaithe. Chomh maith leis sin bhunaigh Maura an

a sannadh di bhí forbairt ghairmiúil na cigireachta. Dhear

tionscnamh, Forbairt Ceannaireachta do Scoileanna, agus

sí agus stiúir sí clár ionduchtúcháin do ghrúpa mór cigirí

bhí sí ina cathaoirleach ar choiste stiúrtha an tionscnaimh

nuacheaptha a ceapadh in 1998.

go dtí go ndeachaigh sí ar scor in 2007.

Ina theannta sin, tugadh freagracht di as dhá thionscnamh

Chaith sí a cuid blianta deiridh mar Phríomhchigire Cúnta

ar mhúineadh teangacha a bhunú, Clár Píolótach na

réigiúin, ag cur taithí cúig bliana is fiche sa chigireacht ar

Nuatheangacha don Bhunscoil, agus an tionscnamh

aghaidh, ag déanamh maoirseachta ar chigirí óga a bhí

iar-bhunscoile le haghaidh múineadh na dteangacha nea-

ag forbairt a gcuid scileanna. Chuaigh Maura ar scor ón

mhfhorleathana, lena n-áirítear an Spáinnis, an Iodáilis agus

gcigireacht ar an 30 Meitheamh 2007.

an tSeapáinis. Cuireadh an Rúisis leo ina dhiaidh sin. Bhí Maura ina cathaoirleach ar na coistí stiúrtha don dá thionsc-

Tar éis di dul ar scor, theastaigh ó Maura a bheith ag

namh seo ar feadh roinnt blianta, chomh maith le bheith ina

déanamh ní éigin úsáideach i gcónaí, agus cheap

cathaoirleach ar na coistí a bhain le Clár Gairmoideachais

Coiste Gairmoideachais Chathair Bhaile Átha Cliath í mar

na hArdteistiméireachta agus an Ardteistiméireacht Fheidh-

mhúinteoir Béarla do Chainteoirí Teangacha Eile (ESOL)

meach. Chomh maith leis sin, bhí sí ina cathaoirleach ar na

i bPríosún Chnoc na Seamar ó 2007-2011. Ní raibh Scoil

coistí stiúrtha a bhí ag obair ar shiollabais a thabhairt isteach

an Phríosúin i gCnoc na Seamar i bhfad bunaithe. I bpáirt

i réimsí éagsúla den churaclam, lena n-áirítear Gnó agus

le comhghleacaí, scríobh sí an plean do theagasc ESOL.

Ceol. Nuair a thuig Maura go raibh go leor dúblála i gceist

Bhain sí an-sásamh as a bheith in ann feabhas a chur ar an

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

Maura Clancy Courtesy of Maura Clancy

C A T

I

O

N

Mná sa Chigireacht: Maura Clancy

saol sa phríosún d’fhir as go leor tíortha. Ar cheann de na buaicphointí bhí an lá idirnáisiúnta bliantúil tráth a mbíodh bratacha ó na tíortha ar fad as ar tháinig na mic léinn ar taispeáint agus bia as gach tír acu curtha ar fáil.

Sa bhliain 2011, tugadh cuireadh do Maura a bheith ar fhoireann Choláiste Hibernia, a bhí ag bunú clár oiliúna do mhúinteoirí Iar-bhunscoile. Chuir sí go mór le forbairt an chláir agus scríobh sí na léachtaí ar fad a bheadh á dtabhairt ar líne sna Nuatheangacha chomh maith le cuid de na léachtaí ar an gCleachtas Gairmiúil. Mhúin sí ar na cláir seo ar fad ar líne chomh maith le bheith ag múineadh duine le duine, go dtí 2016. As sin go dtí 2021, bhí sí mar chuid den chroífhoireann i gColáiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath a rinne maoirseacht ar chleachtadh múinteoireachta.

Faoi láthair, tá baint aici le hagallamh a chur ar Fhostaithe sa tSeirbhís Phoiblí, lena n-áirítear Gardaí Síochána, don tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Doreen McMorris

Rugadh Doreen McMorris (née Cobbe) in 1958 agus fuair

1993-4, bhain sí leas as na socruithe saoire staidéir a bhí

sí a cuid bunoideachais i scoil aon oide, Scoil Náisiúnta

ar fáil ag an am do mhúinteoirí dara leibhéal chun cúrsa

Uimhir 2, Bealach an Tirialaigh, i gCo. na hIarmhí. Ina

Dioplóma Gairmthreorach a dhéanamh sa Choláiste

dhiaidh sin d’fhreastail sí ar Mheánscoil an Chroí Ró-Naofa

Ollscoile, Baile Átha Cliath. Tar éis di an cháilíocht sin

Nóta Beathaisnéise

sa Tulach Mhór, Co. Uíbh Fhailí nó go ndearna sí scrúdú

a bhaint amach, bhí sí breá sásta filleadh ar a post ag

na hArdteistiméireachta. As sin, chuaigh sí ar aghaidh go

múineadh na matamaitice i gColáiste Alexandra, chomh

Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath. In 1979, bhain sí

maith le tabhairt faoi roinnt treoirchomhairleoireachta a

céim B.A. (Mod) amach sna hEolaíochtaí Matamaiticiúla

dhéanamh.

agus, an bhliain dár gcionn, Ard-Dioplóma san Oideachas.

I Meán Fómhair 1980, cheap Coláiste Alexandra, Baile Átha I mBealtaine na bliana 1994, agus an cúrsa a bhí ar bun Cliath, í mar mhúinteoir buan lánaimseartha matamaitice.

ag Doreen sa Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath ag

Chomh maith le bheith ag teagasc ranganna ón gcéad

teacht chun críche, d’fhógair an Roinn Oideachais go raibh

bhliain go dtí an séú bliain, tugadh na dualgais tréad-

folúntais ann do chigirí iar-bhunscoile i dtrí ábhar, ceann

chúraim a bhain le bheith ina teagascóir ranga di láithreach acu an mhatamaitic. Le teann spéise, shocraigh Doreen agus bhí an ról seo aici gach bliain ina dhiaidh sin. Nuair

go gcuirfeadh sí na foirmeacha a theastaigh isteach agus,

a ceapadh í i bpost dualgais speisialta, bhí freagrachtaí

sna míonna ina dhiaidh sin chuaigh sí tríd na céimeanna

breise uirthi lena n-áirítear bainistíocht a dhéanamh ar

éagsúla a bhain leis an bpróiseas roghnúcháin. I mí na

scrúduithe tí na scoile.

Nollag 1994, tairgeadh post di agus, ós rud é nach raibh sosanna gairme i gceist ag an am, d’fhonn glacadh leis b’éigean di éirí as a post i gColáiste Alexandra.

I dtús na 1990idí, bhraith Doreen go raibh sí réidh le tabhairt faoi dhúshláin bhreise ina cuid oibre agus, ós rud é Doreen McMorris Courtesy of Doreen McMorris

nach raibh mórán deiseanna ann ag an am do mhúinteoirí

I mí Feabhra 1995, ceapadh Doreen mar bhall de Chi-

dara leibhéal lasmuigh den ghnáthobair sa seomra ranga,

gireacht na Roinne Oideachais, an chéad bhean a raibh

shocraigh sí go dtógfadh sí ar an taithí thréadchúraim a

post mar chigire matamaitice iar-bhunscoile aici. Bhí a

bhí aici agus go dtabharfadh sí faoi chúrsa tríú leibhéal a

cuid dualgas dírithe den chuid is mó ar na scrúduithe stáit

bheadh bainteach leis. Chuige sin, le linn na bliana acadúla agus d’oibrigh sí mar phríomhscrúdaitheoir gach bliain

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Doreen McMorris

le haghaidh scrúduithe éagsúla ón nGnáthleibhéal don

leagan amach do na bunscoileanna agus do na hiar-bhu-

Teastas Sóisearach go dtí an tArdleibhéal san Ardteis-

nscoileanna sa réigiún agus maoirseacht a dhéanamh ar

timéireacht. Chomh maith leis sin, bhí sí ina ball de choistí

sheachadadh an chláir sin ó thús go deireadh. Sna deich

éagsúla a bhí ag plé le siollabais mhatamaitice agus a thug

mbliana ina dhiaidh sin lean sí uirthi i mbun bainistíochta ar

Nóta Beathaisnéise

an Chomhairle Náisiúnta Curaclaim agus Measúnachta

aonad gnó réigiúnach, agus í ag athrú ón aonad tíreolaíoch

le chéile, rinne sí maoirseacht ar sheachadadh clár

cúpla uair, bunaithe ar riachtanais na Cigireachta. Le linn

inseirbhíse sa mhatamaitic do mhúinteoirí, d’fheidhmigh

na blianta a chaith sí ina príomhchigire cúnta, bhí roinnt

sí ina cigire sannta do raon d’iar-bhunscoileanna agus

freagrachtaí sonracha breise ar Doreen, lena n-áirítear

ghlac sí páirt i dtionscadail iniúchta phíolótacha éagsúla i

bainistiú a dhéanamh ar chóiríocht oifige do chigirí, bainis-

scoileanna. I Mí an Mheithimh 2000, nuair a bhí dhá bhliain

tiú ar Rúnaíocht na Cigireachta agus comhairle a chur ar

caite aici ag staidéar go páirtaimseartha, bhronn Ollscoil

fáil maidir le treoraíocht in iar-bhunscoileanna.

na hÉireann, Má Nuad M. Oid. (Ceannaireacht Scoile) uirthi.

D’éirigh Doreen as an gCigireacht sa bhliain 2018.

Fuair sí ardú céime go cigire sinsearach i mí Iúil 2000.

Nuair a bunaíodh Coimisiún na Scrúduithe Stáit in 2003, ceapadh Doreen ina príomhchigire cúnta. Sannadh láithreach í le bheith i gceannas ar an aonad beartais a bhí díreach bunaithe taobh istigh den Chigireacht - Cáilíochtaí, Curaclam agus Measúnacht. Ba é an príomhchúram a bhí uirthi ná bainistiú a dhéanamh ar rannpháirtíocht na Cigireachta ar fad mar a bhain le comhairle a chur i leith beartais agus forbairt beartais a bhain le saincheisteanna curaclaim agus measúnaithe na luath-óige, na bunscoile agus an

Doreen McMorris Courtesy of Doreen McMorris

dara leibhéal. In 2007, bhog sí chun dul i mbun ceannaireachta ar aonad gnó réigiúnach laistigh den Chigireacht.

Ba é an príomhról a bhí aici anseo ná clár cigireachta a

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Pádraig Ó Donnabháin

I dTrá Lí, i gCo. Chiarraí, a rugadh Pádraig Ó Donnabháin

aige le forbairt na dtreoirlínte oifigiúla don mheasúnú ar

Tá spéis leanúnach ag Pádraig Ó Donnabháin, mar thaigh-

agus d’fhreastail sé ar na bunscoileanna agus na meán-

an oideachais i suíomhanna seachas na scoileanna a bhí

deoir neamhspleách, i stair an oideachais in Éirinn. Chom-

scoileanna áitiúla. Chuaigh sé ar aghaidh go Coláiste

aitheanta.

hoibrigh sé leis an Ollamh John Coolahan ar an leabhar A

Oideachais Naomh Pádraig i nDroim Conrach, atá anois

History of Ireland’s School Inspectorate 1831 – 2008 (2009).

mar chuid d’Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath, agus

Bhí sé ina chathaoirleach freisin ar feadh tamaill ar

D’fhoilsigh sé Stanley’s Letter: The National School System

cháiligh sé ina mhúinteoir bunscoile. Le linn dó a bheith ag

Chumann na gCigirí, craobh de cheardchumann IMPACT.

and Inspectors in Ireland, 1831 – 1922 (2017). Tá ailt éagsúla

múineadh i scoileanna náisiúnta i mBaile Átha Cliath agus

Agus é ag obair ina chigire roinne, is san iardheisceart

dá chuid foilsithe in irisí acadúla, ina measc Ireland’s

i gCiarraí araon, rinne sé tuilleadh staidéir i gCathair na

is mó a d’oibrigh sé i gceantair éagsúla i gCiarraí agus i

national school system in the time of the Great Famine: an

hOllscoile, Baile Átha Cliath agus i gColáiste na Tríonóide.

gCorcaigh. Chaith sé tamall sna Scoileanna Eorpacha sular overview (2021). Tá sé i mbun taighde faoi láthair ar fhorbairt an bhunoideachais agus an iar-bhunoideachais in Éirinn

éirigh sé as a phost sa Roinn Oideachais.

Ceapadh é ina chigire scoile sa Roinn Oideachais agus is

D’oibrigh Pádraig Ó Donnabháin don Chomhairle Mhúinte- neamhspleách.

i gContae Chiarraí is mó a d’oibrigh sé ina chigire ceantair.

oireachta ina rapóirtéir do phainéil éagsúla athbhreithnithe

Bhain a chuid oibre le réimse leathan den oideachas bun-

a bhí ag scrúdú na gclár oideachais le haghaidh oiliúint

scoile, ceantar Gaeltachta Chorca Dhuibhne ina measc.

tosaigh múinteoirí, chomh maith le tascanna taighde agus

Bhí sé ina bhall de choistí éagsúla ar son na Roinne, é

scríbhneoireachta eile a chur i gcrích don Chomhairle.

bainteach le cúrsaí samhraidh do mhúinteoirí agus do

D’oibrigh sé i gcomhar le Bord Oideachais agus Oiliúna

phríomhoidí, agus ghlac sé páirt sa chigireacht ar choláistí

Chiarraí chun Scoileanna Náisiúnta Phobail a bhunú- Scoil

samhraidh Gaeltachta.

Náisiúnta Phobail Two Mile, i gCill Airne, Scoil Náisiúnta Phobail Thathuile idir Neidín agus an tSnaidhm, chomh

Bhí spéis aige i gcónaí i stair an oideachais agus rinne sé

maith le Scoil Náisiúnta Phobail an Ghleanna in aice le

staidéar dochtúireachta trí thaighde ar an stair a bhaineann

Baile an Sceilg, an chéad scoil náisiúnta pobail a bhí riamh

le córas na scoileanna náisiúnta, a gcóras cigireachta agus

i gceantar Gaeltachta. Tá sé fós ina chathaoirleach ar

a gcomhthéacs riaracháin in Éirinn.

bhoird bhainistíochta na dtrí scoil sin agus tá sé ina bhall freisin de Choiste Iniúchta agus Riosca BOO Chiarraí.

Agus spéis ar leith aige i gceist an oideachais i suíomhanna lasmuigh de na scoileanna aitheanta, bhí baint

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Athstruchtúrú na Cigireachta tar éis Acht Oideachais 1998

Education Act 1998. https://www.irishstatutebook.ie/ eli/1998/act/51/enacted/en/ print.html

Tugadh stádas reachtúil don Chigireacht agus dá feidhmeanna in Alt 13 den Acht Oideachais, 1998. Dhírigh an croí-shainchúram reachtúil ar obair na Cigireachta i dreo meastóireachta agus comhairle do scoileanna agus don Roinn chomh maith le ról ó thaobh beartais a fhorbairt.

Cliceáil le haghaidh fuaim Ghlacamar cinneadh, d’aon ghnó, deireadh a chur lenár dtaighde faoi láthair, in 1998. Feictear dúinn go luíonn an críochphointe seo le ciall, cineál cor cinniúna idir an tsean-Chigireacht agus an ceann nua. Bliain chinniúnach a bhí sa bhliain 1998 mar a bhaineann le scéal na mban sa Chigireacht, ní raibh mná á bhfeiceáil a thuilleadh mar eisceachtaí sa Chigireacht, agus cuireadh tús le próiseas athraithe a tharla réasúnta tapa agus a thug muid go dtí an pointe go bhfuil os cionn 50% de chohórt iomlán na Cigireachta ina mná sa lá atá inniu ann.

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

References

John Coolahan & Patrick F. O’Donovan: A History of Ireland’s

Irish Country Life History Blog: The Department of Agri-

School Inspectorate 1831-2008, Four Courts Press, 2009

culture and Technical Instruction http://countrylifehistory.

Eleventh annual report of the Department of Agricultural

National Library, Educational Year Book, 1914 and 1926

ie/index.php/2014/05/the-department-of-agricul-

Maura O’Connor: The Development of Infant Education in

ture-and-technical-instruction/

Ireland, 1838-1948: Epochs and Eras, Peter Lang Publisher, 2008

Irish Times Archive www.irishtimes.com

Patrick F. O’Donovan: Stanley’s letter: The National School

and Technical Instruction for Ireland, for 1910-11 (Report of Miss Lough) https://archive.org/details/op1255977-1001/

System and Inspectors in Ireland, 1831-1922, Galway

page/n145/mode/2up?q=miss+lough Amanda McCloat & Martin Caraher: ‘The evolution

Education Centre, 2017

Department of Education: Annual Statistical Reports

of Home Economics as a subject in Irish primary and

https://www.education.ie/en/publications/statistics/

post-primary education from the 1800s to the twenty-first

The Marriage Bar: A Ban on Employing Married

statistical-reports/

century’, Irish Educational Studies (2018) https://doi.org/10.

Women: ICTU publication, 2019 https://www.ictu.ie/

1080/03323315.2018.1552605

blog/2019/10/14/the-marriage-bar-a-ban-on-employing-

Expert Advisory Group on the Decade of Commemora-

married-women/

tions: Initial Statement https://www.decadeofcentenaries.

Maguire, M., (2008) The civil service and the revolution in

com/wp-content/uploads/publications/Initial/Initial/index.html

Ireland, 1912-38: ‘Shaking the blood-stained hand of Mr

Irish Times Archive https://www.irishtimes.com/newspa-

Collins. Published by Manchester University Press.

per/archive/1971/1230/Pg006.html#Ar00602

Milieux Institute of Arts, Culture and Technology at

Maeve Mulryan-Moloney: ‘Handcraft in Convent National

Annual Statistical Reports from 1923 to the present are avail-

Concordia University https://textilesandmateriality.

Schools c.1900’, Association of Church Archivists Ireland

able on the Department of Education website https://www.

com/2020/01/15/molly-claire-gillett-at-the-national-uni-

Newsletter No. 42, Apr/May 2010 https://acaireland.files.

education.ie/en/publications/statistics/statistical-reports/

versity-of-ireland-galway/

wordpress.com/2014/11/acainewsletterno42aprmay2010.pdf

ICTU: The Marriage Bar: A Ban on Employing Married

National Archives of Ireland:

Women, 2019 https://www.ictu.ie/blog/2019/10/14/the-

Census of Ireland 1901/1911

marriage-bar-a-ban-on-employing-married-women/

www.census.nationalarchives.ie

Molly-Claire Gillett: textiles + materiality research cluster:

T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N

Nótaí Buíochais

Tá roinnt daoine ar mian linn buíochas a ghabháil leo as a

a chur chun cinn agus an ról a bhí ag na mná i múnlú na

gcúnamh le linn an tionscadail seo agus muid ag iarraidh

Cigireachta atá againn faoi láthair.

scéal Stair na mBan i gCigireacht Scoile na hÉireann a chur Míle buíochas le Amanda Mc Clout, Uachtarán Choláiste

le chéile.

San Aingeal i Sligeach as léargas a thabhairt dúinn ar obair na gCigirí Eacnamaíochta Baile agus as a cuid taighde féin a

Ba mhaith linn buíochas a ghabháil ar dtús le Pádraig Ó

Donnabháin. Gan eolas domhain Phádraig ar an gCigireacht, roinnt linn chomh flaithiúil sin. ar stair na Cigireachta, ar na himeachtaí a mhúnlaigh an forás agus an méid a bhí ar eolas aige faoi na daoine a

Tá ár mbuíochas tuillte freisin ag Molly-Claire Gillett, Scoláire

bhí bainteach leis le dhá chéad bliain anuas ní fhéadfaí an

PhD, i Roinn Stair na hEalaíne, Ollscoil Concordia, Montreal,

taighde seo a dhéanamh ná an t-alt seo a chur ar fáil. Táimid a bhfuil a shaothar dochtúireachta dírithe ar tháirgeadh an lása in Éirinn agus ar a thomhaltas i Sasana le linn an 19ú an-bhuíoch de as a fhlaithiúlacht lena chuid ama, as a shaineolas a roinnt linn agus dul i ngleic leis na hagallaimh.

haois, a roinn linn a cuid saothar ar Emily Anderson, duine de na mná ba thúisce a bhí i mbun cigireacht ar scoileanna.

Táimid go mór faoi chomaoin ag an taighde críochnúil a rinne Mary O’Connor ón Aonad Acmhainní Daonna. Chuaigh Ba mhaith linn buíochas ó chroí a ghabháil freisin le Suzanne Conneely, Príomhchigire Cúnta, a chuaigh i dteagMary siar trí na taifid d’fhonn teacht ar na dátaí a bhain leis na mná a bhí fostaithe mar chigire ó 1922-1997 agus chun

mháil linn agus an smaoineamh aige gur cheart ceiliúradh

a sainréimsí a aithint. Gan an t-eolas seo ní bheadh ar ár

a dhéanamh ar ár gcomhghleacaithe mná a chuir go mór

gcumas ár dtaighde a stiúradh.

leis an gCigireacht. Bhí sé ar cheann de na tascanna ba shuimiúla agus ba thairbhí a raibh baint againn leo agus ba

Tá buíochas ó chroí ag dul do Maura Clancy, Emer Egan

mhór an onóir é bualadh le hiar-chomhghleacaithe a réitigh

agus Doreen Mc Morris as an méid ama a thug go fial le

an bealach le haghaidh sciar mór den chóras oideachais a

labhairt linn, as páirt a ghlacadh sna hagallaimh agus as a

ndéanaimid talamh slán de sa lá atá inniu ann.

dtaithí a roinnt trína mbeathaisnéisí. Ba mhaith linn buíochas a ghabháil freisin le Helen McIntyre a roinn a cuid taithí agus Frances Moss & Fintan O’Mahony cuimhní cinn linn ar an bhfón. Chuir siad go mór leis an alt seo tríd an scéal a insint trí shúile na ndaoine a ghlac go leor céimeanna ceannródaíocha ó thaobh obair na Cigireachta T

H

E

E

V O

L V

I

N

G

H

I

S T O

R Y

O

F

W O

M

E

N

’

S

P A

R T

I

C

I

P A T

I

O

N

I

N

E

D

U

C A T

I

O

N