Wielka Wojna na słowa. Druki ulotne z lat 1914–1918 w zbiorach Biblioteki Śląskiej

Barbara Maresz, Mateusz Ściążko

Wielka Wojna na słowa Druki ulotne z lat 1914–1918 w zbiorach Biblioteki Śląskiej

Biblioteka Śląska Katowice 2014

KOMITET WYDAWNICZY prof. zw. dr hab. Jan Malicki – przewodniczący prof. zw. dr hab. Ryszard Kaczmarek – zastępca przewodniczącego mgr Magdalena Skóra – zastępca przewodniczącego dr Barbara Maresz – sekretarz

© Copyright by Biblioteka Śląska, 2014

ISBN 978-83-64210-09-9 Okładka Ryszard Latusek Adiustacja Elwira Zborowska, Jan Baron Skład i łamanie Alina Jarczyk Druk i oprawa Biblioteka Śląska w Katowicach Nakład 150 egzemplarzy

Spis treści

Wstęp .............................................................................................. 7

Katalog: Rok 1914 ................................................................................... 19 Rok 1915 ................................................................................... 44 Rok 1916 ................................................................................. 112 Rok 1917 ................................................................................. 174 Rok 1918 ................................................................................. 241 Indeks osób ................................................................................ 301 Indeks organizacji i instytucji ................................................. 309 Indeks miejscowości ................................................................. 319 Indeks drukarni i wydawców ................................................... 323

Wstęp Lata I wojny światowej to czas, w którym ulotki, broszury i prasa stawały się często orężem równie ważnym jak armaty.

Umiejętnie używane, służyły sterowaniu nastrojami społecznymi, zachęcały do wysiłku wojennego, a przede wszystkim określały i wskazywały wroga. Doskonale rozumiały to wszystkie strony konfliktu i dlatego działaniom militarnym Wielkiej Wojny towarzyszyła wielka wojna na słowa. Wydawano ogromne ilości różnego rodzaju druków ulotnych, a ich nakłady sięgały nawet kilkudziesięciu tysięcy egzemplarzy1. Wydawnictwa takie rozlepiano i rozrzucano w miejscach publicznych, kolportowano wśród uczestników wieców i manifestacji, a czasami zwracano się nawet wprost do odbiorców z prośbą o dalsze rozpowszechnianie, np.: „Po przeczytaniu daj drugiemu a nadsłuchuj pilnie co robić trzeba” (poz. 531) albo „Po przeczytaniu doręczyć jeden drugiemu, aby zarzewie buntu i walki szło w lud” (poz. 807). Natomiast specjalnymi rozporządzeniami władze zakazywały przemytu wrogich publikacji. Na przykład „Najwyżej Komenderujący c. i k. wojsk austro-węgierskich” (na terenach Królestwa Polskiego zajętych przez Austriaków) zarządzał: „Ten, u kogo podobna gazeta, lotny listek (odezwa) albo broszura będzie znalezioną, albo zostanie stwierdzonem, że brał czynnie lub biernie udział w przemycaniu gazet, będzie traktowany według postanowień sądu wojennego”. Obwieszczenie wydrukowane w trzech językach (polskim, rosyjskim i niemieckim) dotyczyło druków „przemycanych z Rosji, głównie z Warszawy” i obiecywało nagrodę 1000 rubli (2000 koron) za odkrycie „podobnego przemytnika” (poz. 260).

1

Sporadycznie na drukach pojawiają się informacje o nakładzie, np. „nakład pierwszy 30000 egz.” (poz. 657), „20.000 egz.” (poz. 730).

7

Władze państw zaborczych i okupacyjnych ogłaszały najważniejsze akty polityczne (memoriały i manifesty), podawały do wiadomości mieszkańców ziem polskich rozporządzenia, drukowały liczne okólniki, komunikaty, doniesienia wojenne. Powstawała nowa administracja lokalna, wydawano zawiadomienia, obwieszczenia i ogłoszenia informujące o przepisach obowiązujących na zdobytych terenach. Ulotki takie często bywały dwu-, a nawet trójjęzyczne, czasami miały formę dużych afiszów.

Z kolei polskie organizacje niepodległościowe, wojskowe i społeczne oraz partie polityczne wydawały przede wszystkim odezwy i apele skierowane m.in. do: Polaków, Narodu Polskiego, Obywateli, Rodaków, Społeczeństwa Polskiego, Żołnierzy Polaków, Towarzyszy, Robotników, Ludu Polskiego, Braci Chłopów, Włościan Polskich, Sióstr Włościanek w Królestwie Polskim, Kobiet Polskich, Młodzieży Polskiej, Młodzieży Akademickiej, Kolegów i Koleżanek, Młodzieży Żydowskiej, Obywateli Wyznania Mojżeszowego. Wyjaśniały społeczeństwu polskiemu aktualną sytuację polityczną oraz prezentowały swoje stanowisko wobec bieżących wydarzeń, takich jak: walki Legionów, Akt 5 listopada, sprawa obszaru i ustroju przyszłego państwa polskiego, werbunek do armii, kryzys przysięgowy, aresztowanie Józefa Piłsudskiego i internowanie legionistów, wybory samorządowe, utworzenie Rady Regencyjnej, powołanie Tymczasowej Rady Stanu czy traktat brzeski.

Odezwy odwoływały się do uczuć patriotycznych, werbowały do wojska, wzywały do udziału w wiecach, demonstracjach i strajkach, bardzo często miały formę polemiczną, popularne były listy otwarte i oświadczenia. Te niewielkie i niepozorne zwykle druki ulotne są dziś doskonałym odbiciem zróżnicowanych poglądów i postaw oraz świadectwem skomplikowanego układu sił politycznych na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej.

Wiele ulotek dokumentuje również tworzenie się polskiego życia publicznego, kulturalnego i oświatowego, jak na przykład 8

afisze zapraszające na odczyty, wystawy, festyny, przedstawienia teatralne, koncerty, imprezy charytatywne oraz obchody świąt narodowych. Drukowano liczne zawiadomienia o zebraniach i zjazdach organizacji działających jawnie i tajnie, bilety, karty wstępu, zapowiedzi wydawnicze polskich gazet, losy loteryjne, ogłoszenia powstających szkół oraz kursów dla dorosłych. Formę ulotek lub większych broszur miały również regulaminy, statuty programowe powstających organizacji, rozpowszechniano patriotyczne pieśni i wiersze oraz ilustracje z narodowymi symbolami (często w formie nalepek okiennych). Do druków ulotnych można również zaliczyć emitowane w czasie I wojny światowej kartki żywnościowe oraz różnego rodzaju dokumenty uprawniające do zaopatrzenia w produkty niezbędne do życia (np. drzewo opałowe, obuwie, naftę).

Kolekcja druków ulotnych z lat I wojny światowej jest w Bibliotece Śląskiej wyjątkowo bogata, liczy ponad 1000 jednostek2.

Pochodzą one głównie ze zbiorów Wincentego Frąckiewicza (inżyniera i działacza niepodległościowego z Zagłębia Dąbrowskiego, w latach 1920–1923 burmistrza Czeladzi)3 oraz Wacława Olszewicza (dyplomaty i ekonomisty, kierownika wydziału ekonomicznego departamentu politycznego przy Radzie Stanu Królestwa Polskiego, a także bibliotekarza i bibliofila, wiceprezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku). Obaj nie tylko aktywnie uczestniczyli w burzliwych wydarzeniach tamtych czasów, ale także gromadzili druki ulotne, broszury i inne materiały źródłowe z epoki.

2

3

W katalogu sporządzono 901 opisów, ale wiele druków zachowało się w kilku egzemplarzach, stąd ogólna liczba ulotek z lat 1914–1918 w zbiorach Biblioteki Śląskiej jest znacznie większa.

W rękopisach Biblioteki Śląskiej zachował się Spis szczegółowy zbioru druków i dokumentów z czasów wojny światowej Wincentego Frąckiewicza. Ten załącznik do zbioru, przekazanego Bibliotece Sejmu Śląskiego w 1935 roku, pokazuje, jak bogata i różnorodna była to kolekcja i jak metodycznie była gromadzona (sygnatura R 3373 III oraz Korespondencja Wincentego Frąckiewicza z Biblioteką Sejmu Śląskiego, sygnatura R 3374 III).

9

Najwięcej zachowało się wydawnictw Naczelnego Komitetu Narodowego, Legionów Polskich, Polskiej Organizacji Wojskowej, Centralnego Komitetu Narodowego, Ligi Państwowości Polskiej, Klubu Państwowców Polskich, Związku Patriotów, a także Polskiej Partii Socjalistycznej, Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Partii Niezawisłości Narodowej, Narodowego Związku Robotniczego, Narodowego Związku Chłopskiego oraz organizacji kobiecych, głównie Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Większość ulotek pochodzi z zaboru rosyjskiego, zwłaszcza z terenu Zagłębia Dąbrowskiego. Są to głównie wydawnictwa antyrosyjskie i proaustriackie zgromadzone przez Wincentego Frąckiewicza, emisariusza Naczelnego Komitetu Narodowego w Zagłębiu Dąbrowskim, zajmującego się werbunkiem do Legionów oraz propagandą prasową. Sporo zachowało się też druków krakowskich i warszawskich, natomiast niewiele z terenu Śląska. Ulotki pochodzą przede wszystkich z ziem polskich, ale opisano także kilka druków obcych, np. antyaustriacką odezwę w języku chorwackim wydaną w Mediolanie (poz. 69) oraz odezwę do żołnierzy węgierskich, wzywającą do złożenia broni i przejścia na stronę „francuskich, angielskich, włoskich demokratycznych braci” (poz. 702).

Katalog prezentuje zbiór uporządkowany chronologicznie, podzielony na lata, a w każdym roku ułożony według dni i miesięcy4.

Często ulotki datowane były dziennie (lub miesięcznie), natomiast gdy takiej daty nie było (a wynikała z treści ulotki lub określono ją za pomocą źródeł5) zapisana została w adresie wydawniczym pogrubioną czcionką. Na końcu każdego roku (w porządku alfabetycznym) znalazły się druki, którym można było przypisać jedynie datę roczną.

4 5

Z podwójnych dat druków zaboru rosyjskiego wybierano datę późniejszą.

Pomocne były nie tylko opracowania historyczne, ale i źródła z epoki, np. czasopismo „Ojczyzna i Postęp” przedrukowujące wiele ulotek.

10

Chronologiczne ułożenie zbioru druków ulotnych z lat 1914– 1918 wydaje się najbardziej przejrzystym sposobem ich prezentacji.

Te tak bardzo różnorodne w treści i formie wydawnictwa łączyła przede wszystkim chwila bieżąca. Ulotki były zwykle komentarzem do aktualnej sytuacji politycznej i z niej wynikały.

Dzięki porządkowi chronologicznemu można na przykład poznać zróżnicowane reakcje na Akt 5 listopada oraz okoliczności wprowadzenia proklamacji dwóch cesarzy. Obok siebie prezentowane są: odezwy gubernatorów Hansa von Beselera („Do mieszkańców Warszawskiego jeneralnego gubernatorstwa”6) oraz Karla Kuka („Do mieszkańców lubelskiego Jeneralnego Gubernatorstwa”7), a także przedruk manifestu w dodatku nadzwyczajnym czasopisma „Iskra” pod znamiennym tytułem Wskrzeszenie Królestwa Polskiego (poz. 395). Druk informował o lokalnej uroczystości „Ogłoszenia aktu historycznego, zapowiadającego nam niepodległość państwową”, zorganizowanej „w wielkiej Sali sesjonalnej w gmachu Zarządu Cywilnego powiatu Będzińskiego”.

Wydano również wiele odezw popierających lub krytykujących Akt 5 listopada. Pozytywnie manifest oceniło Polskie Stronnictwo Ludowe (poz. 382), Centralny Komitet Narodowy (poz. 392), Polska Partia Postępowa (poz. 388), Klub Państwowców Polskich (poz. 391), Liga Państwowości Polskiej (poz. 394), krytycznie odniosły się do proklamacji Grupy Narodowe (poz. 377), a Polska Partia Socjalistyczna wydała swój Manifest do ludu pracującego w mieście i na wsi przedstawiający żądania dotyczące tworzenia polskich struktur państwowych (poz. 401). Zachowało się również kilka zaproszeń, biletów i kart wstępu na uroczystości związane z ogłoszeniem Aktu 5 listopada oraz zawiadomień o wiecach, manifestacjach i zebraniach, np.: karta wstępu na Zamek Królewski w Warszawie 5 listopada 1916 roku (poz. 386), zaproszenie na 6 7

Poz. 384 w języku polskim i poz. 385 w języku polskim i niemieckim.

Poz. 383.

11

uroczyste posiedzenie Rady Miasta Stołecznego Warszawy (poz.

396), bilety wejścia na zebranie Klubu Państwowców Polskich w sali Filharmonii Warszawskiej (poz. 380 i 381) oraz zawiadomienie o zgromadzeniu politycznym pod hasłem „Polska Niepodległa” i pochodzie narodowym w Warszawie (poz. 397).

Wiele druków komentowało tzw. kryzys przysięgowy oraz aresztowanie Józefa Piłsudskiego i internowanie legionistów.

W lipcu 1917 roku Klub Państwowców Polskich wzywał żołnierzy Legionów Polskich do składania przysięgi „Polsce, Państwu Polskiemu, przyszłemu Królowi Polskiemu” (poz. 603). Odmienne stanowisko przedstawiły we wspólnym Oświadczeniu (poz. 605) partie niepodległościowe: Partia Niezawisłości Narodowej, Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe oraz Zjednoczenie Stronnictw Demokratycznych. Partie krytycznie oceniły zmuszanie legionistów do składania przysięgi. Znacznie ostrzej wypowiedział się Centralny Komitet PPS w odezwie z 10 lipca 1917 roku, pisząc, że „Tymczasowa Rada Stanu uczyniła krok jeszcze jeden na drodze do samowoli i hańby, zgadzając się na tekst przysięgi, jaką w dniu wczorajszym złożyć miały Legiony” (poz. 607).

Po aresztowaniu legionistów (w nocy z 12 na 13 lipca 1917 roku) i wywiezieniu do obozu w Szczypiornie, w anonimowej odezwie skierowanej do Polaków pytano „Czy wiecie co się dzieje z Legionami?” (poz. 610), a Młodzież Polska w Liście otwartym do Rady Regencyjnej żądała uwolnienia Józefa Piłsudskiego i wszystkich więźniów politycznych (poz. 615). Do protestów przeciwko aresztowaniom wielokrotnie wzywała Polska Partia Socjalistyczna (poz.

618 i 621), apelowano również „do wszystkich kół, grup i warstw społeczeństwa” o pomoc materialną dla więzionych w Szczypiornie (poz. 620, 681), wydawano pieśni w cyklu Wiersze bolesne, a jedna z nich rozpoczynała się od słów: „Każdy dziś w Polsce pyta zdziwiony, Powiedzcie ludzie, gdzie są Legiony?” (poz. 637).

12

Następne wydarzenie, które bardzo często komentowano na łamach druków ulotnych, to powołanie Rady Regencyjnej. Postulaty wobec utworzonego organu zgłaszała większość organizacji politycznych. Już 11 września 1917 roku swoje stanowisko przedstawiło Międzypartyjne Koło Polityczne (poz. 647), a dzień później dwujęzyczne ogłoszenie „obu Jeneralnych Gubernatorów” donosiło o powołaniu Rady Regencyjnej i przedstawiało patent o ustanowieniu władzy państwowej w Królestwie Polskim (poz. 648). Kolejno wydarzenie to komentowały: Liga Państwowości Polskiej (poz. 650), Partia Niezawisłości Narodowej (poz. 652, 661), Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (poz. 667), Polskie Stronnictwo Ludowe (poz. 676), a także szereg anonimowo wydanych druków (poz.

657, 660, 662). Pojawiło się również wiele odezw skierowanych do Rady Regencyjnej z apelem o podjęcie działań w sprawie uwolnienia Józefa Piłsudskiego oraz legionistów internowanych w Szczypiornie, Beniaminowie i Hawelbergu (poz. 687, 688, 692).

Rok 1918 witały życzenia noworoczne roznosiciela dziennika „Godzina Polska” (wydawanego przez niemieckie władze okupacyjne, a ironicznie nazywanego przez Polaków „Gadziną Polską”), rozpoczynające się od słów „Po długiej udręce i nędzy i znoju – Zawita do Polski wnet Anioł Pokoju” (poz. 712). Zanim jednak wojna się zakończyła, jeszcze jedno wydarzenie spowodowało lawinę druków ulotnych, wydawanych przez wszystkie organizacje i partie polityczne działające na ziemiach polskich. Tym tak często komentowanym wydarzeniem były rokowania pokojowe w Brześciu Litewskim i porozumienie państw centralnych z Ukraińcami w sprawie wyłączenia z ziem polskich Chełmszczyzny i Podlasia. Przeciwko takim zamiarom, nazywanym „nowym rozbiorem Polski”, zgodnie protestowały wszystkie opcje polityczne: Polskie Stronnictwo Ludowe (poz. 736), Polska Partia Socjalistyczna (poz.

739, 741, 743), Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (poz.

737), Narodowy Związek Robotniczy (poz. 738), Stronnictwo Nie13

zawisłości Narodowej (poz. 740), Radykalna Młodzież Narodowa (poz. 750), organizacje młodzieżowe (wspólna odezwa, poz. 751), Międzypartyjne Koło Polityczne (poz. 753), Straż Kresowa (poz.

785) i inne. Wzywano do strajku powszechnego, organizowano protesty i wiece, na których przyjmowano rezolucje, wydawane w postaci druków ulotnych. Zachowały się na przykład rezolucje przyjęte przez Polaków protestujących we Lwowie 13 lutego (poz.

742) oraz 18 lutego (poz. 755), czy też rezolucja autorstwa Tytusa Komarnickiego, przyjęta na wiecu akademickim w Warszawie 14 lutego (poz. 746). Natomiast stanowisko ukraińskie prezentuje antypolska odezwa wzywająca mieszkańców Chełmszczyzny do poparcia połączenia z państwem ukraińskim (poz. 770).

Zbliżający się koniec wojny i nadzieje na odzyskanie niepodległości wzmagały aktywność organizacji politycznych. W wydawanych drukach ulotnych zastanawiano się „Czy mamy się oświadczyć za Austro-Polską?” (poz. 757), młodzież protestowała przeciwko uzależnieniu przyszłego państwa polskiego od Austrii i Niemiec (poz. 793, 798), Zjednoczenie Narodowe wzywało do likwidacji Rady Regencyjnej (poz. 822), apelowano do żołnierzy niemieckich o opuszczenie ziem polskich (poz. 759, 837), a przede wszystkim żądano wycofania wojsk niemieckich i austriackich, uwolnienia Józefa Piłsudskiego i więźniów politycznych, powołania władz państwowych, utworzenia wojska polskiego oraz wolności słowa (poz. 824, 825, 830, 832). Komitet Bojkotu Niemczyzny wzywał do usunięcia niemieckich szyldów, reklam i cenników oraz „wystaw książek, pism, pocztówek niemieckich” (poz. 858), a katowicka Rada Robotników i Żołnierzy informowała o przejęciu władzy i wzywała do „utrzymania spokoju i porządku” (poz. 857).

Partie, stowarzyszenia i organizacje prezentowały swoje programy (poz. 884, 901), apelowano o zaprzestanie walk partyjnych, społecznych i wyznaniowych „w godzinie Zmartwychwstania Ojczyzny” (poz. 868) oraz utworzenie demokratycznego rządu (poz. 883), 14

wzywano do manifestacji niepodległościowych (poz. 865), strajków robotniczych (poz. 870), wieców inteligencji (poz. 886, 887).

Przedstawiony w tym katalogu bogaty zbiór ulotek z lat 1914– 1918 jest niezwykle ciekawym dokumentem życia politycznego, społecznego i obyczajowego. Uporządkowany chronologicznie, pozwala prześledzić rozwój wydarzeń od początku wojny aż do jej zakończenia, a także walkę polityczną w pierwszych miesiącach niepodległego państwa polskiego.

Opisy druków ulotnych składają się z następujących elementów: – tytuł oraz miejsce i data (jeśli występowały na druku), – incipit i (umieszczona po nim) odpowiedzialność8, – nadpis (jeśli występował na druku), – krótka charakterystyka treści druku, – adres wydawniczy: miejsce i rok wydania oraz wydawca i drukarnia, – opis fizyczny: liczba stron, format wyrażony w centymetrach (wysokość i szerokość) oraz informacje o ilustracjach, sporadycznie o nakładzie druku, – sygnatury wszystkich egzemplarzy zachowanych w Bibliotece Śląskiej (przy odpowiedniej sygnaturze zaznaczono również pieczątki i noty rękopiśmienne).

Tytuły, incipity oraz oznaczenia odpowiedzialności zostały przejęte z opisywanych druków z zachowaniem oryginalnej pisowni i interpunkcji. W klamrach podano informacje ustalone na podstawie źródeł.

Katalog uzupełniają indeksy: osób, miejscowości, organizacji, wydawców i drukarzy. Numery w indeksach odsyłają do pozycji w katalogu.

8

W odpowiedzialności zapisywano nazwy organizacji, osób, partii podpisujących druki ulotne.

15

Katalog

Rok 1914 1. List Posła Ignacego Daszyńskiego do Aleksandra Dębskiego Sekretarza Komitetu Obrony Narodowej w Stanach Zjednoczonych. Kraków, dnia 5 lipca 1914 r.

Inc.: Wielce Szanowny Obywatelu! Z wielkim zdumieniem czytam „Zgodę” – Dziennik Związkowy z dnia 11 czerwca 1914 Nr. 136… / Ignacy Daszyński.

List Ignacego Daszyńskiego do Aleksandra Dębskiego, dotyczący sprawozdania Antoniego Karabasza i Adolfa E. Rakoczego z pobytu w Europie i krytycznej opinii o działalności Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych opublikowanej w dzienniku „Zgoda”.

Kraków: Nakładem Komisyi Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, 1914 (Drukarnia Ludowa) [2] s. ; 33,8 x 20,3 cm U.R. 553 2. XIII Zlot Okręgu VI Sokołów Polskich w p. n. 19. lipca 1914.

Inc.: Porządek występów. 1. Koncert. 2. Gra w piłkę bębenkami (jako zawody) oddziałów żeńskich… / Wydział Okręgu VI. Sokołów Polskich w p. n.

Program zlotu Sokołów Polskich, na odwrocie teksty: „Marsz Sokołów” (słowa Jana Lama) oraz pieśń „Długo Śląsk nasz ukochany” (słowa Józefa Gregora).

Katowice: Drukarnia „Gazety Ludowej” (ks. Pośpiech), 1914 [2] s. ; 23 x 14,2 cm U.Śl. 814 3. Polacy! 28 lipca 1914 roku.

Inc.: Stoimy u wrót wypadków, które mogą zmienić mapę Europy, na długie lata przesądzić granice państw… / Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

Nadpis: Komisya Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

19

Odezwa wydana pierwszego dnia wojny, wzywająca Polaków do walki z Rosją oraz apelująca o poparcie organizacji strzeleckich i datki na Polski Skarb Wojskowy.

[S.l.: s.n.], 1914 [1] s. ; 23,1 x 16,7 cm U.R. 686 4. Odezwa do Narodu Polskiego w zaborze rosyjskim. W lipcu 1914.

Inc.: Obywatele! Austrja wypowiedziała formalnie wojnę Serbji… / W imieniu: Polskiej Partji Socjalistycznej, Związku Chłopskiego i Związku Patrjotów w zaborze rosyjskim, oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego, Polskiej Partji Socjalno-demokratycznej i Polskiego Stronnictwa Postępowego w zaborze austrjackim.

Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

Nadpis: Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych!

Odezwa do mieszkańców zaboru rosyjskiego wzywająca do walki z Rosją w nadchodzącej wojnie, tworzenia „pogotowia wojennego” i „armii ludowej”.

Kattowitz O. S.: Drukarnia „Dziennika Robotniczego”, 1914 [2] s. ; 20,3 x 15,3 cm U.R. 664 5. Ostatnie wiadomości z teatru wojny. Warszawa, d. 1 Sierpnia 1914 r.

Inc.: Bombardowanie Białogrodu. Możemy uspokoić publiczność…

Nadpis: Świat Nowości, pismo codzienne ilustrowane. Dodatek Nadzwyczajny / Za redaktora Józef Witwicki.

Informacja o działaniach na frontach I wojny światowej (z ilustracją bombardowania Belgradu przez Austriaków) oraz ocena aktualnej sytuacji politycznej.

Warszawa: Wydawca Józef Witwicki, 1914 (Zakład Drukarski „Rekord”) [2] s. ; 44,9 x 29,1 cm U.R. 4002 20

6. Polacy! Kraków, 5 sierpnia 1914.

Inc.: Ogrom pracy niezbędnej dla przygotowania walki orężnej nakazał nam zorganizować jako osobny wydział Polskiego Skarbu Wojskowego Polską Intendenturę Wojskową… / Polski Skarb Wojskowy. Polska Intendentura Wojskowa.

Informacja o utworzeniu Polskiej Intendentury Wojskowej, jako wydziału Polskiego Skarbu Wojskowego oraz apel o broń, sprzęt i datki na potrzeby wojskowości polskiej.

Kraków: [s.n.], 1914 [1] s. ; 31,2 x 23,4 cm U.R. 631 7. Polacy!

Inc.: Przyśpieszonem tętnem biją nasze serca. Oczy Polski, jak długa i szeroka, zwracają się dziś do grodu krakowskiego… / Komitet Obywatelski Polskiego Skarbu Wojskowego. Prezydyum Komitetu: Przewodniczący obywatel prof. Maryan Raciborski.

Zastępcy przewodniczącego obywatele: Bolesław Limanowski, dr Zygmunt Marek, Lucyan Rydel […].

Informacja o utworzeniu i składzie (powstałego w Krakowie 8 sierpnia 1914 roku) Komitetu Obywatelskiego Polskiego Skarbu Wojskowego, wspierającego akcję strzelecką.

Kraków: Drukarnia Ludowa, [8 VIII 1914] [1] s. ; 28 x 20,8 cm U.R. 630 8. Żołnierze polskich drużyn sokolich! Kraków, 8 sierpnia 1914.

Inc.: Pierwsze oddziały nasze są już tam, gdzie dziś powinien być każdy Polak, zdolny do posługi zbrojnej… / Komisya Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

Apel o wstępowanie w szeregi armii polskiej.

Kraków: [s.n.], 1914 [1] s. ; 22 x 15,8 cm U.R. 677, 1480

21

9. [Zaświadczenie]. Warszawa 27 Lipca / 9 Sierpnia 1914 r.

Inc.: Warszawski Komitet Opieki nad rodzinami rezerwistów poświadcza niniejszem… / Przewodniczący [odręczny nieczytelny podpis]. Członek Referent [odręczny nieczytelny podpis].

Nadpis: No 55.

Poświadczenie członkostwa Kazimierza Horowicza w Komitecie Opieki nad Rodzinami Rezerwistów (ulotka dwustronna w języku polskim i rosyjskim).

Warszawa: A. Chodowiecki, 1914 [2] s. ; 15,9 x 10,3 cm R 3385 II/1 [piecz.: Komitet Opieki nad Rodzinami Rezerwistów] 10. Polacy! Kraków, 10 sierpnia 1914 r.

Inc.: Podajemy do wiadomości następujące odezwy Rządu Narodowego... / Rząd Narodowy; Komendant Główny Wojska Polskiego Józef Piłsudski; Komisya skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych jako zastępstwo Rządu Narodowego w Warszawie.

Wezwanie do poparcia Rządu Narodowego1 i podporządkowania się jego rozporządzeniom oraz odezwy Józefa Piłsudskiego (antydatowana na 3 VIII 1914) i Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych w Krakowie (z 10 VIII 1914).

Kraków: [s.n.], 1914 [1] s. ; 27,8 x 20,1 cm ; [druk jednostronny] U.R. 32, 975 11. Polacy! Kraków, 10 sierpnia 1914 r.

Inc.: Podajemy do wiadomości następujące odezwy Rządu Narodowego... / Rząd Narodowy; Komendant Główny Wojska Polskiego Józef Piłsudski; Komisya skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych jako zastępstwo Rządu Narodowego w Warszawie.

Wezwanie do poparcia Rządu Narodowego i podporządkowania się jego rozporządzeniom oraz odezwy Józefa Piłsudskiego (antydatowana na 3 VIII 1914) i Komisji Skonfederowanych 1

Rząd Narodowy był fikcją, która miała ułatwić polityczne działania Józefa Piłsudskiego.

22

Stronnictw Niepodległościowych w Krakowie (z 10 VIII 1914).

Kraków: [s.n.], 1914 [2] s. ; 20,8 x 16,6 cm ; [druk dwustronny] U.R. 33 12. Do Obywateli Krakowa i Ziemi Krakowskiej! Kraków, dnia 11 sierpnia 1914 roku.

Inc.: Centralny Komitet Narodowy, w którego skład weszli już przedstawiciele grup, wymienionych poniżej, dąży do skupienia wszystkich kierunków i grup politycznych… / Centralny Komitet Narodowy.

Apel o składanie datków na Skarb Wojskowy Centralnego Komitetu Narodowego oraz wykaz grup, które przystąpiły do CKN (m.in. Polskie Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, Sokół i Drużyny Bartoszowe), a także skład Nadzorczej Komisji Skarbowej.

Kraków: [s.n.], 1914 [1] s. ; 34,6 x 23,3 cm U.R. 741 13. Polacy! Kraków, 12 sierpnia 1914.

Inc.: Wielkie dzieło rozpoczęte. Kilka tysięcy polskich strzelców wkroczyło zwycięsko na Ziemię Królestwa Polskiego... / Z Ramienia Rządu Narodowego Komisarz Wojskowy Dla Galicyi.

Wezwanie do walki o niepodległość i składanie datków na Polski Skarb Wojskowy.

Kraków: [s.n.], 1914 [1] s. ; 37,4 x 23 cm U.R. 20, 742 14. [Odezwy].

Inc.: Organizacje. Centralny Komitet narodowy we Lwowie zwrócił się w publicznem piśmie do Komisji skonfederowanych stronnictw niepodległościowych z apelem...

Nadpis: Odbitka z No 345 „Czasu”. Kraków, czwartek 13 sierpnia r. 1914.

23

Inc.: Polowe drużyny sokole otrzymujemy odezwę następującą: Rodacy! Do walki z caratem o wolność Narodu Polskiego staje Sokolstwo Polskie... / Krakowska Komenda Sokolich Drużyn Polowych.

Nadpis: „Nowa Reforma” No 346. Kraków, piątek 14 sierpnia r.

1914.

Przedruk odezw wzywających do walki o niepodległość, zamieszczonych w prasie krakowskiej przez Centralny Komitet Narodowy we Lwowie, Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych oraz Krakowską Komendę Sokolich Drużyn Polowych.

Kraków: [s.n., ok. 14 VIII] 1914 [2] s. ; 20,9 x 16,5 cm U.R. 18 15. Polacy! 1/14 Sierpnia 1914 roku.

Inc.: Wybiła godzina, w której urzeczywistnić się mają ojców i dziadów Waszych nadzieje… / Naczelny Dowódca Armji Generał-Adjutant Mikołaj.

Odezwa naczelnego dowódcy sił rosyjskich, Wielkiego Księcia Mikołaja, zapowiadająca odrodzenie państwa polskiego i wzywająca Polaków do wspólnej walki z Niemcami.

[S.l.: s.n.], 1914 [1] s. ; 28,8 x 20,7 cm U.R. 889, 891 16. Ego Imperatorskomu Vysočestvu Verhovnomu Glavnokomanduûŝemu General’-ad’ûtantu Velikomu Knâzû Nikolaû Nikolaeviču.

Inc.: Vaše Imperatorskoe Vysočestvo. Gluboko tronutye vozzvaniem Vašego Imperatorskogo Vysočestva, opovestivsim nam, čto podnâv oruže v zaŝitu Slovân, doblesnaâ russkaâ armiâ boretsâ za svâŝennoe dlâ našego naroda Delo vozroždeniâ edinoj Polši… / D-r Lev Babinskij, Sigizmund Balickij, Vojceh Baranovskij […].

24

Prorosyjska odpowiedź prawicowych polityków polskich (m.in. Romana Dmowskiego, Władysława Grabskiego) na odezwę naczelnego dowódcy sił rosyjskich Wielkiego Księcia Mikołaja z 14 sierpnia 1914 roku.

[S.l.: s.n., 15 VIII 1914] [1] s. ; 30,2 x 20,4 cm U.R. 887 17. Biuletyn Biura Prasowego K. S. S. N. 16 sierpnia 1914.

Inc.: Z źródła pewnego otrzymujemy następujący rzut oka na sytuacyę i postępy Wojska Polskiego na terenie Królestwa Polskiego…

Informacje Biura Prasowego Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych o „operacjach militarnych oddziałów strzeleckich” oraz o „nastroju wśród Strzelców i ludności Królestwa”.

[S.l.: s.n.], 1914 [1] s. ; 56,9 x 31,2 cm U.R. 2127 18. Do Narodu Polskiego! W Krakowie, dnia 16 sierpnia 1914.

Inc.: Polacy! Godzina, której napróżno oczekując trzy pokolenia naszego narodu krwawiły się w strasznych a beznadziejnych z najazdem moskiewskim zapasach, godzina, o którą modlił się naród cały, godzina wielka wybiła… / Parlamentarne Koło Polskie.

Manifest Koła Polskiego przy parlamencie austriackim, zapowiadający organizowanie Legionów Polskich i powołanie Naczelnego Komitetu Narodowego oraz przedruk „Uchwał Sejmowych Koła Polskiego”.

Kraków: Nakładem Naczelnego Komitetu Narodowego, 1914 (Drukarnia Ludowa) [2] s. ; 23,8 x 15,5 cm U.R. 82 19. [Zaproszenie].

Inc.: W myśl załączonej odezwy Prezydjum N. K. N. zwraca się… / m. p. Jaworski prezes.

25

Nadpis: Prezydjum Naczelnego Komitetu Narodowego.

Zaproszenie dla Wincentego Frąckiewicza do wzięcia udziału w „uroczystości 16 sierpnia w Krakowie”.

[Kraków: s.n., 16 VIII 1914] [1] s. ; 25 x 16,2 cm R 3388 II/2 20. Panowie Koła Polskiego w Wiedniu!

Inc.: W straszną i wielką godzinę, w poczuciu swej odpowiedzialności i świętego obowiązku wzywacie nas Polaków do czynu... / Henryk Sienkiewicz.

List Henryka Sienkiewicza z krytyką proniemieckiej odezwy członków Koła Polskiego w Wiedniu (wydanej 16 VIII 1914) i apelem „przestańcie wzywać do walki z narodem rosyjskim, bo wzywacie do walki bratobójczej”.

[S.l.: s.n., po 16 VIII 1914] [1] s. ; 29,4 x 15 cm U.R. 1613 21. Do obywateli Jędrzejowa! Jędrzejów 20 Sierpnia 1914.

Inc.: Z powodu mnożących się wypadków Czerwonki (dyzenteryi) zaleca się ponownie utrzymanie wzorowej czystości na ulicach... / Dr Emil Bobrowski Komisarz Wojsk Polskich.

Obwieszczenie zalecające utrzymanie czystości i zgłaszanie przypadków zachorowań. Jędrzejów : [s.n.], 1914 [1] s. ; 31,1 x 21,5 cm U.R. 28 22. Do Ogółu Obywateli Zagłębia Dąbrowskiego. 20 Sierpnia 1914.

Inc.: Obywatele, Do Walki o Niepodległość i Wolność Narodu Polskiego stanęło już dzisiaj Zjednoczone Wojsko Polskie... / Zagłębiowski Tymczasowy Komitet Niesienia Pomocy Wojsku Polskiemu.

Nadpis: Zagłębiowski Tymczasowy Komitet Niesienia Pomocy Wojsku Polskiemu.

26

Odezwa antyrosyjska wzywająca do składania darów na rzecz wojska polskiego z załączoną „Listą składkową No 021” dla ofiarodawców.

[S.l.: s.n.], 1914 [1] s. ; 21,2 x 13,9 cm [2] s. ; 21,4 x 14,2 cm U.R. 17 a, b 23. Polacy! Kraków, dnia 20 sierpnia 1914.

Inc.: Godzina czynu nadeszła! Wojna europejska, o którą modlili się kiedyś wieszczowie nasi, na którą czekały całe pokolenia polskie, rozgorzała… / W. L. Jaworski Prezes Sekcyi Zachodniej N. K. N. Juliusz Leo Prezes Naczelnego Komitetu Narodowego.

Wł. Sikorski Naczelnik Departamentu Wojskowego S. Z. N. K. N. Wezwanie do walki o niepodległość w szeregach Legionów Polskich.

Kraków: Nakładem Naczelnego Komitetu Narodowego, 1914 (Z Drukarni Ludowej) [1] s. ; 55,9 x 38 cm, U.R. 79 24. Do Robotników w Królestwie Polskiem! Kraków, 22 sierpnia 1914.

Inc.: Towarzysze! Godzina czynu polskiego wybiła! Wojna europejska rozpętała swoje moce straszliwe… / Ignacy Daszyński Przewodniczący Klubu polskich posłów socyalno-demokratycznych.

Wezwanie do walki o niepodległość w szeregach Legionów Polskich.

Kraków: [s.n.], 1914 [1] s. ; 41,3 x 28,6 cm U.R. 31 25. Do społeczeństwa polskiego! Warszawa, 27 sierpnia 1914 r.

Inc.: W obecnej przełomowej chwili, kiedy wszystkie narody załatwiają swe dziejowe porachunki, powinniśmy i my – Polacy – po27

myśleć o własnym losie… / Unja Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Postępowej Niepodległościowej.

Wezwanie do „stworzenia własnych sił zbrojnych” i walki o niepodległość Polski.

Warszawa: [s.n.], 1914 [1] s. ; 27,7 x 13,6 cm U.R. 471 26. Do Ogółu Robotników Polskich Zagłębia Dąbrowskiego!

W sierpniu 1914.

Inc.: Towarzysze i Obywatele! Po długich latach niewoli i wyzysku wybiła godzina, w której pracujący Lud Polski znowu otwarcie wystąpił do walki!... / Zagłębiowski Okręgowy Komitet Robotniczy Polskiej Partyi Socyalistycznej.

Nadpis: Polska Partya Socyalistyczna.

Odezwa antyrosyjska wzywająca robotników do wstępowania w szeregi Legionów Polskich oraz do walki o niepodległość.

[S.l.: s.n.], 1914 [2] s. ; 22,4 x 14,1 cm U.R. 1165 27. Do Włościan Polskich. W sierpniu 1914.

Inc.: Bracia! Prawie sto piędziesiąt lat panowała Moskwa w kraju naszym… / Komisarz Wojsk Polskich.

Odezwa antyrosyjska wzywająca chłopów do walki o niepodległość w szeregach Legionów Polskich.

[S.l.: s.n.], 1914 [1] s. ; 67,8 x 22,9 cm U.R. 24 28. Odezwa do Braci Chłopów w Królestwie Polskiem.

Inc.: Bracia Chłopi Polacy! Wy oswobodzeni z pod knuta moskiewskiego Bracia, witajcie nam… / Za Komitet powiatowy PSL Ziemi krakowskiej: Franciszek Wójcik chłop z Wyciąż, były poseł sejmowy i parlamentarny. Franciszek Ptak chłop z Bieńczyc, były poseł sejmowy.

28

Odezwa Polskiego Stronnictwa Ludowego do chłopów z zaboru rosyjskiego wzywająca do walki o niepodległość w szeregach Legionów Polskich.

[S.l.: s.n., VIII 1914] [1] s. ; 31,5 x 23,1 cm U.R. 30, 1477 29. Polacy!

Inc.: Nadszedł dzień wojny z rządem moskiewskim, który sto lat gnębił naród nasz i niszczył ziemie nasze... / Komisarjat wojskowy Komendy wojsk Polskich w Miechowie.

Odezwa antyrosyjska komendy wojsk polskich w Miechowie wzywająca do walki o niepodległość w szeregach Legionów Polskich.

[Miechów: s.n., ok. VIII 1914] [1] s. ; 35,3 x 22,3 cm U.R. 23 30. Polacy!

Inc.: Z rozkazu Rządu Narodowego utworzonego w Warszawie Wkroczyły do Królestwa forpoczty wojska polskiego w celu wyzwolenia Ojczyzny z pod ucisku moskiewskiego rządu... / Komisarz Wojsk Polskich Dr Emil Bobrowski.

Odezwa Komisarza Wojsk Polskich do mieszkańców Jędrzejowa wzywająca do udzielania pomocy żołnierzom i wstępowania w szeregi Legionów.

[S.l.: s.n., VIII 1914] [1] s. ; 29,9 x 20 cm U.R. 25 31. Polacy! Kraków w sierpniu 1914.

Inc.: Na ziemiach polskich toczą potężne armie śmiertelną walkę, która zmienić musi mapę Europy… / Zarząd Główny Polskiego Skarbu Wojskowego.

Apel o pomoc polskim żołnierzom oraz datki na Polski Skarb Wojskowy.

29

Kraków: [s.n.], 1914 [1] s. ; 20,4 x 15 cm U.R. 598 32. Rząd Narodowy do ogółu obywateli ziemi Kieleckiej.

W Sierpniu 1914 r.

Inc.: Wojsko rosyjskie opuszcza nasz kraj... / Komenda Główna Wojsk Polskich.

Odezwa antyrosyjska zapowiadająca powstanie Rządu Narodowego i apelująca o pomoc dla żołnierzy polskich.

[Kielce: s.n.], 1914 [1] s. ; 34,4 x 21,1 cm U.R. 27 33. Towarzysze, Robotnicy! W Sierpniu 1914.

Inc.: Wre wojna wszechświatowa! Leje się krew ludu. Rządy każdego z zaborów zwróciły się do Polaków, obiecując im wolność… / Komitet Zagłębia Dąbrowskiego Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, Okręgowy Komitet Robotniczy Zagłębia Dąbrowskiego Polskiej Partji Socjalistycznej.

Odezwa do robotników przedstawiająca sytuację polityczną po wybuchu wojny i krytykująca działania burżuazji polskiej wszystkich trzech zaborów.

[S.l.: s.n.], 1914 [1] s. ; 26,1 x 14,3 cm U.R. 1171 34. W szeregi!

Inc.: W przeddzień dziejowych chwil, gotowi na krwawą narodową służbę, zwracamy się do społeczeństwa polskiego z gorącym, choć krótkim, żołnierskim apelem...

Apel o wstępowanie w szeregi polskich organizacji militarnych za pośrednictwem komisji poborowych przy Polskich Drużynach Strzeleckich.

[S.l.: s.n., ok. VIII 1914] [1] s. ; 23,3 x 14,3 cm U.R. 14 30