ZASADY ŻYWIENIA SUK CIĘŻARNYCH I KARMIĄCYCH

Tekst: prof. dr hab. Piotr Ostaszewski

W społeczeństwie wciąż pokutuje mit, że każda suka chociaż raz musi mieć szczeniaczki. Oczywiście nie ma to nic wspólnego z prawdą. Jednak jeśli decydujemy się na rozpoczęcie planowej hodowli psów albo przygarniamy sukę, która okazuje się być w ciąży, poszukujemy informacji, jak prawidłowo karmić zwierzę i jak zmieniają się potrzeby żywieniowe w toku ciąży oraz karmienia. Czego nie powinno zabraknąć w diecie suki, żeby odchowała zdrowe i silne szczenięta i szybko wróciła do dobrej kondycji?

Przygotowanie suk do krycia i rozrodu

Przygotowanie suki do rozrodu powinniśmy rozpocząć od sprawdzenia jej stanu zdrowia. W tym celu, oprócz podstawowego badania klinicznego, wskazane jest również badanie laboratoryjne krwi i moczu, które pozwoli na wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. Należy zwrócić szczególną uwagę na wskaźnik hematokrytowy (powinien być powyżej 37%) oraz na zawartość hemoglobiny (powyżej 10 g/dl). Ponadto zwierzę należy odrobaczyć oraz poddać rutynowym szczepieniom. Wskazana jest również ocena kondycji suki. Osobniki z nadwagą należy odchudzić poprzez podawanie diety ze zmniejszoną zawartością energii. Z kolei sukom z niedowagą należy zwiększyć ilość energii zawartej w pokarmie. Optymalna masa ciała jest kluczowa dla pomyślnego zapłodnienia i całego przebiegu ciąży. Wykazano, że otyłość może zaburzać gospodarkę hormonalną, co prowadzi do tzw. cichej rui, wydłuże - nia okresów między poszczególnymi cieczkami oraz do osłabienia owulacji. Pojawiają się utrudnione porody, a ponadto zmniejsza się ilość mleka wydzielanego przez sukę. Z kolei zbyt niska masa ciała suk w okresie krycia i ciąży może prowadzić do utrudnionego zapłodnienia, obniżonej plenności, ryzyka resorpcji zarodków, obniżonej masy urodzeniowej szczeniąt i ich zwiększonej śmiertelności. Dlatego suki niedożywione nie powinny być dopuszczone do rozrodu.

W fazie przedrujowej poprzedzającej krycie można stosować u suk tzw. flushing, polegający na zwiększeniu o 5–10% zawartości energii i białka w dawce pokarmowej. Panuje przekonanie, że zabieg ten poprawia plenność oraz sprzyja lepszemu zagnieżdżaniu zarodków w błonie śluzowej macicy. Niektórzy hodowcy kontynuują podawanie takiej wzbogaconej diety jeszcze kilka dni po kryciu.

Odpowiednie żywienie przyszłych matek jest ważne już podczas młodzieńczego wzrostu i rozwoju. Takie zdrowe żywienie, zgodne z zapotrzebowaniem energetycznym, należy kontynuować w okresie krycia, ciąży i karmienia szczeniąt. Należy dołożyć wszelkich starań, aby samice przed kryciem znajdowały się w doskonałej kondycji fizycznej.

Ciąża u suki trwa średnio 63 dni i dzieli się na trymestry. W ciągu pierwszego miesiąca zapotrzebowanie żywieniowe ciężarnej suki pozostaje niezmienione i może być ona żywiona w taki sam sposób, jak przed ciążą. Jest to związane ze stosunkowo powolnym wzrostem płodów, których masa ciała w ciągu pierwszych 5–6 tygodni ciąży powiększa się o mniej niż 30%. Natomiast od około 40. dnia ciąży (od 6. tygodnia) obserwujemy bardzo intensywny wzrost płodów, co zwiększa zapotrzebowanie energetyczne suki. Jednak wzrost energii dostarczonej z pokarmem należy rozpocząć już tydzień wcześniej, aby umożliwić suce zgromadzenie zapasów na ostatni tydzień ciąży, kiedy to apetyt często ulega drastycznemu obniżeniu. Jest to szcze -

lek. wet. Kamil Kowalczyk

ekspert ds. żywienia Brit gólnie ważne u suk ras dużych i olbrzymich, zwłaszcza gdy mioty są liczne, a ryzyko utraty masy ciała przed porodem znaczne. Wzrost zapotrzebowania na energię oznacza konieczność podawania pokarmu o zwiększonej kaloryczności. Ponieważ objętość żołądka suki ulega stopniowemu zmniejszeniu z uwagi na rozwijające się płody, należy zwiększyć częstotliwość posiłków. W przypadku bardzo dużej liczby płodów niektórzy hodowcy są zwolennikami nieograniczonego dostępu do jedzenia. Suki powinny mieć także systematycznie dostarczaną świeżą wodę, i to w dużych ilościach, co stanowi stopniowe przygotowanie organizmu do zbliżającej się laktacji.

Czas ciąży i laktacji to wyjątkowy okres w życiu każdej psiej mamy. W ostatnim trymestrze ciąży (4.–5. tydzień) należy zatem wprowadzić pewne modyfikacje w diecie samicy. W czasie pierwszych tygodni ciąży istotne zmiany w zakresie żywienia nie są konieczne ze względu na niewielką różnicę w zapotrzebowaniu na składniki pokarmowe oraz energię w porównaniu z okresem sprzed ciąży. Od 6. tygodnia należy stopniowo zwiększać dawkę pokarmową z uwagi na coraz intensywniejszy rozwój płodów i rosnące zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze. Bezpośrednio przed porodem warto również rozpocząć podawanie matce tej samej lub bazującej na tych samych składnikach karmy, którymi będą żywione szczenięta. Produkty Brit stworzone z lekkostrawnych i wysokoenergetycznych źródeł białka, takich jak jagnięcina, łosoś oraz kurczak, będą odpowiednim wyborem dla przyszłej mamy i szczeniąt od okresu odsadzenia aż po dorosłość.

Ciąża u suki trwa średnio 63 dni i dzieli się na trymestry. W ciągu pierwszego miesiąca zapotrzebowanie żywieniowe ciężarnej suki pozostaje niezmienione i może być ona żywiona w taki sam sposób, jak przed ciążą.

Energia

Ocenia się, że od 5. tygodnia ciąży zapotrzebowanie na energię stopniowo wzrasta i przed porodem jest wyższe o 30–60% w porównaniu z zapotrzebowaniem bytowym, co jest przede wszystkim uzależnione od liczby płodów. Zwiększone zapotrzebowanie energetyczne wiąże się z koniecznością podawania pokarmu o większej kaloryczności (minimum 4 kcal/g suchej masy) i w większej ilości. Masa ciała suki zwiększa się od 5. tygodnia ciąży i w momencie porodu jest wyższa o 15–25%. Po porodzie suka szybko pozbywa się nadwagi; jest tylko o 5–10% cięższa niż przed porodem. W ciągu pierwszych czterech tygodni laktacji suki zwykle tracą nie więcej niż 5% masy ciała.

Białko

Zapotrzebowanie na białko zwiększa się w drugiej połowie ciąży. Białko to powinno się charakteryzować wysoką strawnością – powyżej 80% i być wysokiej jakości. Ważna jest szczególnie obecność takich aminokwasów, jak arginina, metionina i tryptofan. Takie wartościowe białko w diecie suki zwiększa żywotność noworodków i ogranicza ich śmiertelność. Niedobory białka u ciężarnych suk mogą prowadzić do zmniejszenia masy nowonarodzonych szczeniąt. Zawartość białka w karmie jest odwrotnie proporcjonalna do zawartości węglowodanów. Przy diecie niskowęglowodanowej konieczne jest zwiększenie ilości dostarczanego białka.

Węglowodany

W okresie ciąży bardzo ważne są węglowodany, których minimalne zapotrzebowanie wynosi co najmniej 23% suchej masy karmy. Glukoza stanowi główne źródło energii dla rozwijających się płodów i pokrywa 50% ich zapotrzebowania. Przy braku lub niedoborze glukozy pojawia się hipoglikemia, która może prowadzić do ograniczenia żywotności noworodków. Ocenia się, że 10–20% energii dostarczanej ciężarnej suce w diecie powinno pochodzić z węglowodanów. Dlatego w okresie ciąży nie jest zalecana dieta BARF ani dieta ketogeniczna, które charakteryzują się bardzo niską zawartością węglowodanów.

Tłuszcze

Zapotrzebowanie na tłuszcze wzrasta od 5. tygodnia ciąży. Jest to spowodowane zwiększeniem potrzeb energetycznych ze względu na rozwijające się płody. Ilość tłuszczów, jaką należy dostarczyć, zależy przede wszystkim od liczby płodów oraz od kondycji suki. Tłuszcze dostarczają dwukrotnie więcej energii niż białka i węglowodany. Ich zaletą jest także poprawienie smakowitości pokarmu. Dieta ciężarnej suki powinna być również wzbogacona o nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwas linolowy, alfa-linolenowy, arachidonowy, EPA i DHA.

Składniki mineralne i witaminy

Dobrej jakości karma przeznaczona dla ciężarnych suk jest wystarczająco bogata w składniki mineralne i witaminy i dlatego żadna dodatkowa suplementacja nie jest zalecana, a może się okazać wręcz szkodliwa. Na przykład wykazano, że nadmiar witaminy D oraz wapnia w diecie może skutkować tężyczką i zwapnieniami tkanek miękkich. Z kolei nadmiar witaminy A grozi wrodzonymi deformacjami rozwojowymi i redukcją liczebności miotu. Należy pamiętać, że dostarczenie optymalnej ilości witamin i składników mineralnych jest w okresie ciąży bardzo ważne. Zapotrzebowanie na żelazo wzrasta w ostatnich tygodniach ciąży, ponieważ jest ono magazynowane w wątrobach płodów, a ponadto służy do wzbogacenia siary. Jest to związane z zabezpieczeniem noworodków przed niedoborem żelaza w okresie karmienia wyłącznie mlekiem matki, które z kolei jest ubogie w ten pierwiastek. Istotną rolę w reprodukcji odgrywa witamina A. Jej niedobór może zaburzać funkcje jajników, a także generować wady rozwojowe u płodów. Niedobór witaminy E może powodować rodzenie słabych miotów lub zamieranie płodów.

Okres okołoporodowy

Kilka dni przed oszczenieniem wygląd suki ulega zmianie. Jej pakiety mleczne powiększają się i nabierają różowego koloru. Spożycie karmy obniża się. Cztery do pięciu dni przed porodem może się pojawiać mleko w sutkach. Suka zaczyna tworzyć gniazdo na około 24 godziny przed porodem. Odmawia przyjmowania pokarmu w ciągu 12 godzin przed wydaniem potomstwa, a jej temperatura ciała mierzona w odbycie spada o 1 stopień, do około 37ºC. Po porodzie zwracamy uwagę na to, czy zostały usunięte wszystkie pozostałości łożyska. Dobrze jest sprawdzić, czy liczba wydalonych łożysk równa się liczbie szczeniąt w miocie. Pozostawienie łożysk w drogach rodnych może prowadzić do stanów zapalnych macicy, a to z kolei manifestuje się obniżonym apetytem suki w ciągu pierwszych 48–72 godzin po oszczenieniu.

Żywienie suk w okresie laktacji

Laktacja charakteryzuje się bardzo wysokim zapotrzebowaniem na energię i składniki odżywcze. Szczyt laktacji (okres największego wytwarzania mleka) przypada u suk na 3.–5. tydzień. Ilość mleka wydzielanego przez sukę zależy od jej wielkości, liczby szczeniąt w miocie oraz tygodnia laktacji. Suka karmiąca w czasie trwania laktacji wytwarza nawet dwu-, trzykrotnie więcej mleka, niż sama waży. Na przykład suka średniej masy dla około ośmiu szczeniąt wytwarza w szczycie laktacji nawet do dwóch litrów mleka dziennie! Zdolność do prawidłowego wytwarzania mleka przez sukę zależy od jej kondycji sprzed ciąży, a także od prawidłowego żywienia w czasie ciąży i po porodzie. Okres laktacji wymaga dostarczenia dużej ilości energii potrzebnej do pokrycia zapotrzebowania bytowego oraz dodatkowo do wytworzenia mleka.