St Kentigern Hospice Welsh

St. Kentigern H O S P I C E

H O S B I S

&

PA L L I AT I V E

A

C A R E

C H A N O L F A N

I helpu yn eich Profedigaeth

C E N T R E

G O F A L

Cyflwyniad Ar ran Hosbis St. Kentigern derbyniwch ein cydymdeimlad dwysaf ar eich profedigaeth, a byddwch yn sicr o ein cefnogaeth barhaus ar yr adeg anodd yma.

Mae marwolaeth rhywun agos yn un o’r profiadau mwyaf gofidus y mae’n rhaid i unrhyw un eu wynebu. Gobeithio bydd y cyngor emosiynol a gwybodaeth ymarferol yn y llyfryn hwn yn eich helpu trwy ddyddiau cynnar eich profedigaeth.

Cyhoeddwyd gan RNS Publications © Ffôn: 01253 832400 R8

Cynnwys Pan fydd rhywun yn marw yn Hosbis St. Kentigern ..........1 Beth i’w wneud yn gyntaf ...................................................2 Trefniadau Angladd ...........................................................5 Tîm Cymorth i Deuluoedd .................................................6 Gofal Ysbrydol....................................................................7 Beth am y Plant?................................................................9 Galaru.................................................................................10 Cysylltiadau defnyddiol ......................................................13

Pan fydd rhywun yn marw yn Hosbis St. Kentigern Bydd corff eich anwylyd yn cael ei gludo i’n capel gorffwys i aros am eu trosglwyddo i’r ymgymerwr.

Gall ein staff ddilysu’r farwolaeth i drosglwyddo os nad oes meddyg ar gael yma. Bydd yr Archwilydd Meddygol yn cael eu hysbysu or farwolaeth, bydd staff yr Hosbis yn esbonio’r broses yma ichi.

Bydd y Dystysgrif Meddygol Achos Marwolaeth (M.C.C.D), ar ôl ei chwblhau, yn cael ei hanfon yn uniongyrchol i swyddfa’r cofrestrydd gan yr Archwilydd Meddygol, i’ch galluogi i gofrestru’r farwolaeth.

Byddwch yn gallu mynd ag eitemau personol a gwerthfawr eich anwylyd gyda chi, neu drefnu i’w casglu eto os dymunwch.

Bydd staff yr hosbis yn siarad â chi am beth i’w wneud nesaf.

1

Beth i’w wneud Cofrestru’r farwolaeth Mae’n ofyniad cyfreithiol i gofrestru’r farwolaeth o fewn 5 diwrnod. Bydd yr hosbis yn rhoi gwybod i chi pa swyddfa gofrestru i’w defnyddio.

Dylai hyn gael ei gyflawni gan naill ai: •

Perthynas

•

Rhywun sy’n bresennol ar adeg marwolaeth

•

Rhywun fydd yn trefnu’r angladd

(Os yw’r person sydd wedi marw yn ddinesydd tramor, dylid hysbysu eu llysgenhadaeth cyn gynted â phosibl).

Bydd angen i chi fynd â chi: •

Er nad yw’n hanfodol, gall math o adnabyddiaeth bersonol fel pasbort neu drwydded yrru fod yn ddefnyddiol

Y wybodaeth ganlynol: •

Dyddiad a man marwolaeth

•

Enw llawn yr ymadawedig, gan gynnwys unrhyw enwau eraill a ddefnyddir

•

Eu dyddiad a man geni

•

Eu galwedigaeth

•

Eu cyfeiriad arferol

•

Enw, dyddiad geni a galwedigaeth y priod os oedd yr ymadawedig yn briod 2

•

Gwybodaeth os oedd yr ymadawedig yn derbyn pensiwn neu lwfans o gronfeydd cyhoeddus

(Gall fod yn ddefnyddiol, er nad yw’n hanfodol, i fynd â thystysgrifau geni a phriodas yr ymadawedig).

Bydd y cofrestrydd yn rhoi •

chFi: furflen werdd (Ffurflen 9) sy’n caniatáu i’r ymgymerwr

•

symud yr ymadawedig oddi wrth y cyfarwyddwyr angladdau cychwynnol

•

Y dystysgrif marwolaeth (os prynwyd)

Argymhellir prynu sawl copi swyddogol o’r dystysgrif marwolaeth ar y pwynt hwn gan na fydd banciau, yswirwyr ac ati fel arfer yn derbyn llungopïau.

Swyddfa Gofrestru Leol: Y Swyddfa Gofrestru, Neuadd y Dref, Wellington Road, Y Rhyl, Sir Ddinbych, LL18 1BA Ffôn: 01824 708100 Oriau agor: Dydd Llun i ddydd Iau: 8:30am i 4:15pm Dydd Gwener: 8:30am

Neuadd y Dref Rhuthun, Ffordd Wynnstay, Rhuthun, Ffôn: 015 100 000 Dydd Mawrth: 8:30am i 3:45pm Dydd Mercher: 8:30am i 4:15pm Dydd Iau: 8:30am i 4:15pm

Mae system apwyntiadau ar waith ar gyfer cofrestru marwolaeth. Mewn lleiafrif o achosion, efallai y bydd y marwolaeth o dan sylw y crwner, a gellir cynnal postmortem.

3

Gall hyn gynnwys pan nad yw achos y farwolaeth yn glir neu lle mae potensial o glefyd sy’n gysylltiedig â gwaith yr ymadawedig. Os yw hyn yn wir, ni all meddyg gyhoeddi Tystysgrif Meddygol Achos Marwolaeth heb ymgynghori â’r crwner. Bydd staff yr hosbis yn siarad â chi os mae atgyfeiriad I’r crwner wedi’i wneud a byddant yn esbonio’r broses i chi.

Os oes angen rhagor o wybodaeth arnoch, peidiwch ag oedi cyn ffonio’r hosbis, a byddwn yn eich cynorthwyo hyd y gallwn.

Ffôn: 01745 585221 Mae’r hosbis yn parhau i gynnig cefnogaeth i deuluoedd a gofalwyr sydd wedi dioddef profedigaeth. Byddwn yn cysylltu â chi gyda manylion y gwasanaeth cymorth profedigaeth o fewn 3-4 wythnos.

4

Trefniadau Angladd Mae angladd yn gyfle i ffarwelio mewn ffordd sy’n iawn i’r person a fu farw ac i’r rhai mewn profedigaeth.

Defnyddio trefnydd angladdau Mae llawer o bobl yn dewis gwasanaethau trefnydd angladdau i helpu ar amser a all fod yn ddryslyd a gofidus.

Cyn gwneud unrhyw gynlluniau, mae’n bwysig gwirio a oedd unrhyw gyfarwyddiadau penodol wedi’u gadael, neu a wnaed unrhyw drefniadau a dalwyd amdanynt ymlaen llaw.

Nid oes rhaid i chi aros nes bod y Dystysgrif Meddygol Achos Marwolaeth yn cael ei chyhoeddi cyn cysylltu â chyfarwyddwr angladdau.

Mae’n argymelladwy i wneud cymariaethau o wasanaethau a chostau gan o leiaf ddau gwmni gan y gall costau amrywio’n fawr. Peidiwch â theimlo bod yn rhaid i chi dderbyn yr holl opsiynau a gyflwynir i chi ar adeg pan fyddwch chi’n teimlo’n fregus, yn enwedig os oes gennych gyllideb gyfyngedig.

Angladdau annibynnol a threfnu gan deuluoedd Yn gyfreithiol nid oes rhaid i chi ddefnyddio gwasanaethau trefnydd angladdau i drefnu’r angladd, boed yn cael ei gladdu neu amlosgi.

Mae’n well gan rai teuluoedd angladd a drefnir gan deuluoedd. Os dyma eich dymuniad, a bod gennych amser i ymchwilio a pharatoi, gallwch holi ym mynwentydd ac amlosgfa eich awdurdod lleol am arweiniad.

5

Tîm Cymorth i Cwnsela * Gwaith Cymdeithasol * Cymorth Gwrando * Gallwn gefnogi aelodau teulu ein claf yn ystod eu salwch ac ar ôl eu marwolaeth.

Merith Shorter yw ein Seicotherapydd/Cwnselydd, sy’n arwain y tîm cymorth i deuluoedd. Mae hi’n cynnig cwnsela un i un gydag oedolion a phobl ifanc (ar gyfer anwyliaid, gofalwyr a chleifion).

Lisa Bryan yw ein Gweithiwr Cymdeithasol, sy’n gallu cynghori ar lawer o faterion, mae Lisa yn darparu cymorth i ofalwyr a gall helpu i gefnogi prosiectau profedigaeth fel gwneud blychau cof gyda phlant a chwarae creadigol therapiwtig.

Mae Merith a Lisa hefyd yn cynnal therapïau grŵp.

Matthew Thompson, Caplan.

Mae “Hear & Now” yn dîm cymorth gwrando gwirfoddol sy’n cefnogi teuluoedd, a hefyd cleifion ar y ward. Maent yn darparu gwasanaeth cyfrinachol a chefnogol yn ôl a phan fo angen yn helpu ar draws pob maes o’n gwasanaethau teuluol.

Mae ein gwasanaethau cymorth i deuluoedd ar gael i bob teulu yr ydym yn cefnogi eu hanwyliaid yn yr Hosbis.

Rydym yn cynnig grŵp cymorth profedigaeth tymor hir sydd fel arfer yn rhedeg dros 6 sesiwn.

Ffoniwch 01745 585221 neu E-bost: M.shorter@stkentigernhospice.org.uk l.bryan@stkentigernhospice.org.uk m.thompson@stkentigernhospice.org.uk i gysylltu ag un o’n tîm.

6

Gofal Matthew Thompson yw ein Arweinydd Gofal Ysbrydol/ Caplan. Mae’n darparu cymorth ysbrydol un i un i staff, cleifion, eu teuluoedd a’u hanwyliaid a’n gwirfoddolwyr.

Yn St. Kentigern, rydym yn cydnabod bod gan bawb anghenion a chredoau ysbrydol personol. Gall y rhain fod ar ffurf credoau ac arferion crefyddol. Mae ein anghenion ysbrydol yn canolbwyntio ar ein dealltwriaeth o fywyd a marwolaeth, ein gobeithion a’n hofnau dyfnaf, a’r hyn sy’n rhoi synnwyr o bwrpas a chyflawniad i ni.

Mae Capel St. Kentigern wedi’i ailgynllunio fel lle ar gyfer myfyrio a rhoi cysur ysbrydol i bobl o unrhyw ffydd a’r rhai nad oes ganddynt gredoau crefyddol. Mae hyn wedi’i ymgorffori yn ei enw Man Myfyrio. Mae Matthew yn cynnal gwasanaethau myfyrio ysbrydol ac arddangosfeydd rheolaidd sy’n agored i bawb.

7

Rhaglen Lles Ysbrydol Gofalu am y person cyfan

Nod: darganfod a meithrin eich ysbrydolrwydd personol eich hun [NODYN: NID rhaglen ar grefydd na bod yn grefyddol yw hon. Mae'n agored i PAWB, waeth beth fo'u ffydd / cred]

Pam? Manteision ein Rhaglen: Lechyd, Adferiad a Lles

• Gall meithrin ein hysbrydolrwydd gynyddu ein cyfradd adferiad o salwch corfforol, emosiynol a meddwl.

• Mae hyrwyddo ein lles ysbrydol yn allweddol i hyrwyddo ein lles corfforol, meddyliol ac emosiynol.

Marwolaeth, Marw a Phrofedigaeth

• Mae datblygu ein lles ysbrydol yn hanfodol i'n cefnogi trwy ein profiadau ein hunain o farw, marwolaeth a phrofedigaeth.

• Mae ysbryd cryf, iach yn ein galluogi i fod yn ffynhonnell cryfder a chysur i'n hanwyliaid yn eu profiadau o farw a phrofedigaeth.

Ar gyfer pwy ydyw? Unrhywun.

Oes angen i mi fod yn 'Grefyddol'?: NA! Mae gan bob un ohonom ysbrydolrwydd • Mae gan bob un ohonom ffydd / ymddiriedaeth mewn rhywbeth i lywio ein dewisiadau • Rydyn ni i gyd yn ceisio boddhad, heddwch a hapusrwydd mewn bywyd.

• Mae angen ysbrydoliaeth a chymhelliant arnom i gyd • Mae angen angori gobaith arnom i gyd i'n cael trwy stormydd bywyd.

Beth? Cynnwys y rhaglen: Pum gweithdy rhyngweithiol grŵp bach sy'n tynnu ar straeon diwylliannol, cerddoriaeth, myfyrdodau amrywiol. Bwyd i'r corff, i'r meddwl a'r ysbryd: Sesiwn 1: Ymwybyddiaeth Ysbrydol Rhan 1: darganfyddwch eich ochr ysbrydol a'i gysylltiad â eich lles corfforol a meddyliol.

Sesiwn 2: Ymwybyddiaeth Ysbrydol Rhan 2: hyrwyddo, corff, meddwl ac ysbryd iach.

Sesiwn 3: Archwilio gwerthoedd craidd: beth yw eich un chi? Sut i'w meithrin.

Sesiwn 4: Archwilio ein dychymyg a'i gysylltiadau â'n lles.

Sesiwn 5: Gofalu am eich calon a gwneud cynlluniau wedi'u personoli i feithrin eich lles ysbrydol.

Yn anad dim, gwarchodwch eich calon, oherwydd allan ohono mae holl faterion bywyd yn llifo Tiwtor y Cwrs: Dr. Matthew Thompson (Arweinydd Gofal Ysbrydol, Hosbis St Kentigern)

Beth am y plant?

Nid oes unrhyw blentyn yn rhy ifanc i sylwi pan nad yw person pwysig yn eu bywyd yno mwyach. Mae plant yn aml yn dangos galar mewn ffordd wahanol i oedolion.

Sut allwch chi helpu plant mewn 1. Dywedwch wrth blant am y farwolaeth mor glir a syml ag y gallwch. Efallai y bydd yn rhaid i chi wneud hyn dro ar ôl tro. Dyler osgoi geiriau a delweddau a all fod yn ddryslyd e.e. ‘wedi mynd i gysgu’. Anogwch nhw i ofyn cwestiynau a byddwch yn onest os nad oes gennych yr ateb.

2. Rhowch sicrwydd iddynt eu bod yn dal i gael eu caru a byddant yn cael gofalalu am 3. Cynnal cymaint o ddiogelwch, trefn a sefydlogrwydd yn eu bywydau â phosib. Rhowch wybod iddyn nhw ymlaen llaw am newidiadau.

4. Rhowch sicrwydd iddynt nad yw marwolaeth yn haint, ac nad yw marwolaeth un person yn golygu y bydd eraill yn marw yn fuan. Mae’n bwysig peidio â rhoi sicrwydd ffug, ac ni ellir amddiffyn plant rhag y realiti y bydd pawb yn marw ar ryw adeg. Sicrhawch nhw na allant fod wedi achosi’r farwolaeth.

5. Cynnwys nhw wrth gynllunio’r angladd a gadewch iddynt ddewis mynychu, gweld y corff neu ymweld â’r bedd. Paratowch nhw ymlaen llaw ar gyfer hyn.

9

Galaru Mae galar yn normal Byddwn i gyd yn profi colli rhywun arwyddocaol yn ystod ein bywydau. Galar yw ein hymateb emosiynol i’r golled hon a gall fod yn llethol ac yn ddryslyd. Efallai y byddwch chi’n teimlo’n ynysig yn eich galar, ac fel pe bai neb yn deall. Mae hyn oherwydd bod galar pawb yn unigryw ac rydyn ni i gyd yn ymateb yn wahanol. Mae pob profedigaeth yn digwydd o fewn cyd-destun ehangach, ac efallai y byddwch chi’n cael trafferth gyda materion eraill ar yr un pryd. Os oedd eich anwylyd wedi dioddef salwch hir, efallai eich bod wedi dechrau galaru beth amser yn ôl. Er y gallai’r farwolaeth fod wedi cael ei ddisgwyl, efallai y byddwch chi’n dal i synnu at y sioc rydych chi’n ei deimlo.

Sut allwn i deimlo?

Nid oes unrhyw reolau, ‘dylai’ neu ‘ddylai’ am y broses naturiol o alaru a bydd ymatebion yn amrywio. Bydd natur y farwolaeth, eich perthynas â’r person a fu farw a’ch amgylchiadau presennol i gyd yn cael effaith ar eich ymateb. Efallai y byddwch chi’n profi ystod eang o deimladau sy’n anodd gwneud synnwyr ohonynt.

Ar y dechrau efallai y byddwch chi’n teimlo gormod o sioc i deimlo unrhyw beth, dim ond ymdeimlad o anghrediniaeth.

Wrth i chi ddechrau deall realiti yr hyn sydd wedi digwydd, efallai y byddwch chi’n profi rhai o’r teimladau mwyaf pwerus rydych chi wedi’u cael erioed, gan gynnwys: Tristwch, iselder, trallod, methu mwynhau bywyd, pryder, yn ofnus, methu ymlacio, yn ddig tuag at eraill – fel teulu, ffrindiau, gweithwyr gofal iechyd, eich ffydd – a hyd yn oed y person sydd wedi marw.

10

Euogrwydd a bai – eich hun neu eraill Unigrwydd – hyd yn oed yng nghwmni eraill Ymdeimlad o ryddhad – yn enwedig os ydych chi wedi gwylio rhywun yn dioddef salwch hir Ymdeimlad o hiraeth a chwilio am y person sydd wedi marw.

Nid yw’n anghyffredin i bobl sy’n galaru ddymuno y gallent farw hefyd, i ddianc rhag y boen a bod gyda’u hanwyliaid.

Yn yr achos hwn, mae’n ddefnyddiol siarad am hyn gyda’ch meddyg teulu neu gynghorydd.

Effeithiau corfforol Dyma rai ymatebion corfforol cyffredin i alar: Blinder Anhwylderau cwsg Poenau – yn enwedig cur pen, poen cefn, poen cyhyrol Newidiadau mewn archwaeth Cyfog, bol ansefydlog Ymwrthedd isel felly gall godi heintiau fel annwyd yn rhwydd Sut gallai galar effeithio ar fy meddyliau?

Anallu i ganolbwyntio Cael eich poeni gan deimladau am y person a fu farw, meddwl am yr amgylchiadau yn arwain at y farwolaeth.

Colli gobaith ar gyfer y dyfodol Ymdeimlad o afrealaeth a datgysylltiad o ddigwyddiadau bob dydd

11

Sut gallai hyn effeithio ar fy ymddygiad?

Efallai y byddwch yn: Hiraethus, yn ddig Aflonydd, methu setlo neu ymlacio Eisiau cadw’n brysur Dagreuol – neu ddim yn gallu crio Ffafrio eich cwmni eich hun, gwrthod eraill fel teulu, ffrindiau a sefyllfaoedd cymdeithasol Ddim eisiau mynd allan – neu ei chael hi’n anodd aros i mewn Gall deall y gall y teimladau, meddyliau ac ymddygiadau hyn fod yn adweithiau galar arferol eich helpu i deimlo’n llai ynysig ar hyn o bryd. Ni all neb wybod pa mor hir byddwch chi’n teimlo fel hyn. Yn union fel roedd eich perthynas â’r person a fu farw yn unigryw, yna mae eich teimladau o alar, eu dwyster a’u hyd, yn unigryw. Bydd eich galar yn newid wrth i chi addasu i fyw eich bywyd wrth gynnal eich bond gyda’r person a fu farw.

Os ydych chi’n teimlo eich bod methu ymdopi â’ch teimladau, gallwch gysylltu â Merith Shorter yn yr hosbis.

Gwasanaeth Cofio Ym mis Rhagfyr bob blwyddyn rydym yn cynnal sawl gwasanaeth cofio ‘Light up a Life’ yn y gymuned.

Gwahoddir teulu a ffrindiau’r rhai sydd wedi marw i ymuno â ni i gofio’r rhai sydd wedi marw. Dilynir y gwasanaethau gan gyfle i siarad ag aelodau o staff yr hosbis a’r caplan.

12

Rhai cysylltiadau Rhwydwaith Profedigaeth Plentyndod Yn darparu gwybodaeth, arweiniad a chefnogaeth i blant a phobl ifanc, eu teuluoedd a’u gofalwyr.

Ffôn: 020 7843 6309 www.childhoodbereavementnetwork.org.uk Cyngor ar Bopeth Y Rhyl: 0808 278 7933 Dinbych: 0808 278 7933 Rhuthun: 0808 278 7933 Samariaid 23 Stryd Bedford, Y Rhyl LL18 1SY Ffôn: 116 123 Llinell Gymraeg: 0808 164 0123 Sefydliad WAY (Gweddw ac Ifanc) Yn cynnig cymorth i weddwon a gweddwon hyd at 50 oed. www.widowedandyoung.org.uk Dymuniad Winston Yn helpu plant i ail-adeiladu eu bywydau ar ôl marwolaeth rhiant neu frodyr a chwiorydd. Yn cynnwys safle diogel, rhyngweithiol i blant.

Llinell gymorth: 08088 020 021 www.winstonswish.org 13

Stopio Ebost Gwasanaeth am ddim, wedi’i gynllunio i atal post sothach diangen rhag cael ei anfon at eich anwylyd.

Ffôn: 0333 006 8114 www.stopmail.co.uk Dywedwch Wrthym Unwaith Rhoi gwybodaeth i nifer o sefydliadau y llywodraeth ar yr un amser. www.gov.uk/after-a-death MIND Mental Health support Llinell gymorth: 0300 102 1234 Llinell gwybodaeth: 0300 123 3393 www.mind.org.uk

Cyfeirnod: Llyfryn Profedigaeth Hosbis St Kentigern Dyddiad Adolygu: Hydref 2027 Dyddiad Cyhoeddi: Hydref 2025

14

The Hospice would like to thank RNS Publications for publishing this information and the following pages contain some features from services offering their help at this time.

Whilst the Hospice is grateful of their support it does not endorse or recommend any of the services that they provide.

STOPPING JUNK MAIL If someone you know has died, we can reduce the amount of unwanted marketing post being sent to them, stopping painful daily reminders.

By registering with our free service, the names and addresses of the deceased are removed from mailing lists, stopping most advertising mail within as little as six weeks.

Call: 0333 006 8114 OR

Visit our website: www.stopmail.co.uk

bereavement support network stop mail

here to help

Calls are charged at standard landline rates. Calls from mobiles are included in inclusive call packages. © Bereavement Support Network Ltd 2025

Do you need help with

Probate?

You may need help, support or advice on what to do when someone dies in relation to probate. It may not always appear obvious if it will be required.

Call: 0333 240 0360 We offer free guidance on the legal and financial aspects of bereavement including your responsibilities and whether probate is required.

You may need to establish whether a property is held in joint names or tenants in common, we can perform a simple check at no cost to establish the title deeds.

This service is provided by

bereavement support network here to help

Connecting you with managed and D.I.Y. Probate Solutions Calls are charged at standard landline rates. Calls from mobiles are included in inclusive call packages.

A trading style of Turnside Marketing Ltd

This publication has been jointly developed between ourselves and the hospice. We hope that it has been or will be of help at this time and we welcome any comments or suggestions that you may have.

Please contact us either by phone, email or by post.

RNS Publications, Trium House, Broughton Way, Whitehills, Blackpool, Lancashire FY4 5QN

01253 832400 enquiries@rns.co.uk